Jana van Hummel_afstudeerproject Stedenbouw 2013

MEER sloterMEER een fijnmazig herstructureringsplan voor Slotermeer-Noordoost Jana van Hummel

afstudeerproject Stedenbouw Hogeschool van Amsterdam

Flora Nycolaas juni 2013

MEER

sloterMEER

2

colofon

inhoud

Jana van Hummel #500546600

p. 5

voorwoord

p. 9

context

p. 19

ruimtelijke analyse

p. 52

concept & ontwerpuitgangspunten

p. 63

deeluitwerkingen

p. 95

literatuur

datum juni 2013 opleiding Bouwkunde, specialisatie Stedenbouw, Hogeschool van Amsterdam status afstudeerproject Stedenbouw titel MEER

sloterMEER

een fijnmazig herstructureringsplan van Slotermeer-Noordoost begeleidend docent Flora Nycolaas

3

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

4

voorwoord

5

Jana van Hummel

sloterMEER staat voor meer kleur, meer keuzes en meer beleving in de wijk. Door een fijnmazige herstructurering met deze ingrediĂŤnten kan de Tuinstad de toekomst positief tegemoet treden in de groeiende Metropool Amsterdam.

MEER

MEER

sloterMEER

6

het DNA van de stad De ontwikkeling van de stad binnen haar bestaande contouren is de actuele opgave voor de hedendaagse Europese stad. Het is nodig om de steden vitaal te houden en het landschap te sparen.

Compact bouwen biedt bovendien kansen om de bestaande kwaliteiten van de stad verder uit te bouwen. In de stad, kunnen we volop profiteren van bestaande voorzieningen en infrastructuur (Prachtig Compact NL, Atelier Rijksbouwmeerster, 2010).

Voor binnenstedelijke herstructurering in Amsterdam biedt Slotermeer-Noordoost in de Westelijke Tuinsteden grote kansen. In de wederopbouwwijk met verschillende vormen van open verkaveling lijkt veel ruimte te zijn voor transformatie.

Om een contextgebonden stedenbouwkundig ontwerp

te maken dient de ruimtelijke opbouw van de wijk geanalyseerd te worden. Door het bestuderen van de dichtheidsgegevens en de morfologie op elke schaal, van stadsplattegrond tot woningplattegrond, wordt het DNA van de stad zichtbaar. Het DNA is van belang bij het maken van een ontwerp waarbij de eigenheid van de stad gebruikt wordt om haar geschikt te maken voor de huidige en toekomstige opgaven.

Duurzame verstedelijking vraagt tevens om een stad die zich aan kan passen aan de steeds veranderende vraag vanuit de maatschappij.

Zaak is deze veranderingen helder in beeld te krijgen door middel van statistisch onderzoek. Op basis van droge cijfers kan al een beeld worden geschetst van de ontwikkelingen. Met behulp van deze statistische gegevens kan

een typering aan de stad worden gegeven.

Tijd en veranderbaarheid zijn juist nu belangrijke aspecten in de stedelijke ontwikkeling. Ik ga op zoek naar het antwoord op de vraag: Is de huidige structuur van Slotermeer-Nooroost flexibel genoeg om veranderingen op te vangen? Ik kijk waar in de Tuinstad ruimte is om te verdichten of te verdunnen en zoek naar een manier waarop stedenbouwkundige ingrepen antwoorden op de veranderende trends kunnen bieden.

Het maken van dit afstudeerproject was niet mogelijk geweest zonder de goede hulp van een aantal mensen. Allereerst is Rochdale erg behulpzaam geweest met het zoeken naar woningplattegronden

7

van de buurt. Ook de medewerkers van het Van Eesterenmuseum hebben meegedacht bij het zoeken naar bronmateriaal.

Ik heb ontzettend veel gehad aan mijn hoofdbegeleidster Flora Nycolaas. Zij heeft mij samen met Daniel Ruigrok en Anneke Treffers de nodige sturing gegeven om dit herstructureringsplan de juiste richting te geven. Julian Jansen van Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam heeft ons in de eerste maand als extern adviseur bijgestaan bij het onderzoeken van de trends in de stad. Verder heb ik mij zeer gesteund gevoeld door mijn medestudenten Stedenbouw, die mij van de nodige raad hebben voorzien. Ik waardeer de adviezen erg, voornamelijk omdat ik dit afstudeerproduct zonder projectpartner heb gemaakt. Het afstudeeratelier was een fijne

plek van wisselwerking tussen de studenten en docenten. Bedankt.

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

8

context situatie de Metropool Amsterdam de groeiende Tuinsteden rijk kleurenpalet

9

Jana van Hummel

Nie uw -W est

Slotermeer-Noordoost

Amsterdam opp 3 246 ha (14.8% van Amsterdam)

opp 21 933 ha

139.886 inwoners

790.044 inwoners

65 w/ha

88 w/ha

MEER

sloterMEER

10

Dobbebuurt & Airey-strook

situatie De Dobbebuurt & Aireystrook zijn buurten in Slotermeer-Noordoost, een wijk in Stadsdeel Nieuw-West in Amsterdam. Het stadsdeel ondergaat momenteel grote transformaties. In verschillende wijken zijn vernieuwings- en herstructureringsplannen in gang gezet wat de Dobbebuurt & Airey-strook tot een interessante projectlocatie maakt.

11

Jana van Hummel

‘Structuurvisie Amsterdam 2040’, Gemeente Amsterdam, 2011

MEER

sloterMEER

12

“De kracht van de Metropool Amsterdam zit hem niet alleen in zijn diversiteit aan functies en verschijningsvormen, maar ook in het feit dat de onderdelen in sterke mate hun eigen identiteit hebben behouden.” de Metropool Amsterdam In de ‘Demografische en Ruimtelijke Analyse Nieuw-West’ van de Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam staat het volgende statement: “De kracht van de Metropool Amsterdam zit hem niet alleen in zijn diversiteit aan functies en verschijningsvormen, maar ook in het feit dat de onderdelen in sterke mate hun eigen identiteit hebben behouden. (...) Ook Nieuw-West heeft een eigen identiteit binnen de metropool en naarmate Nieuw-West zich verder ontwikkelt krijgen ook de afzonderlijke wijken en buurten steeds meer een eigen kleur en geschiedenis.” De Westelijke Tuinsteden zouden in de toekomst steeds meer van de trends van

het groeiende Amsterdam kunnen opvangen, zonder het eigen karakter te verliezen. SlotermeerNoordoost beschikt over deze potentie door de flexibiliteit in de bebouwde en onbebouwde ruimte en de stijgende populariteit van het stadsdeel Nieuw-West.

In de Structuurvisie Amsterdam 2040 staat een aantal belangrijke doelstellingen; De Pijlers.

Slotermeer-Noordoost kan op enkele van de grote vragen van de stad antwoorden bieden: verder verdichten & transformeren De stad wil 70.000 nieuwe woningen bouwen tot 2040. In Slotermeer-Noordoost is ruimte voor transformatie en nieuwbouw als uitbreiding van het huidige woningaanbod. Er is mogelijkheid tot verdichten en verdunnen.

investering in openbare ruimte In Slotermeer-Noordoost valt winst te halen in het opwaarderen en helder differentiëren van de openbare ruimte. investering in groen & blauw Door variatie in en opwaardering van het vele groen kan de gebruikskwaliteit van de groene en blauwe plekken in de wijk sterk stijgen. inrichting op het post-fossiele tijdperk In Slotermeer-Noordoost kan rekening worden gehouden met duurzaamheid bij nieuwbouw, renovatie en inrichting van de openbare ruimte. bijdrage kenniseconomie In Slotermeer-Noorsoost wonen steeds meer hogeropgeleiden, waardoor menging van wonen

13

uitrol centrumgebied en verstedelijking Ringzone

verweving metropolitaan landschap en stad (‘Structuurvisie Amsterdam 2040’, 2011)

en werken gewenst wordt. Meer functies voor deze doelgroep kan meer mensen aantrekken.

landschap en dit zou kunnen worden versterkt.

uitrol centrumgebied & verstedelijking Ringzone De stedelijke functies van het centrum reiken steeds meer tot de gebieden buiten de Ring en de oostflank van SlotermeerNoordoost zou een stedelijkere zone kunnen worden, waar de Amsterdammer de Ring voor over wilt.

impuls stadsstraten en pleinen De Burgemeester de Vlugtlaan en Plein 40-45 in Slotermeer zijn belangrijk voor heel Nieuw-West en kunnen een impuls gebruiken en tevens teweegbrengen.

verweving metropolitaan landschap en stad Het is voor gezinnen met kinderen aantrekkelijk wonen in de groene Tuinstad. Dit is belangrijk voor de opbouw van de toekomstige beroepsbevolking van Amsterdam.

Fysiek vormen de Tuinsteden de overgang tussen de stad en het Jana van Hummel

Nieuw-West 2012 Amsterdam 2010 Amsterdam 2012

11,2 11,9

0

n.-westerse allochtonen westerse allochtonen

autochtonen

ep en herkomstgroepering

en

huishoudens Nieuw-West

overig 22%

alleenstaanden 44%

huishoudens Amsterdam

11%

overig 21%

met kinderen 25%

met kinderen 34%

aantal kamers (2012) aantal kamers (2012)

alleenstaanden 54%

38%

11% 14%

38%

37%

huishoudens Nieuw-West

alleenstaanden 44%

met kinderen 34% 7200

8400

autochtonen

9600

10800

12000

totaal

MEER

sloterMEER

14%

16%

14

16% 29%

29%

37% 1+2 3 4 5+

12000

overig 22%

eigendom (2012) eigendom (2012)

1+2 3 4 5+

55%

55%

eigenaar/bewoner eigenaar/bewoner sociale huur sociale huur vrije sectorhuur vrije sectorhuur

tekort aan grote woningen voor gezinnen en goedkope vrije sectorwoningen voor starter

348

westerse allochtonen 19

autochtonen

65

totaal

bevolkingsgroei bevolkingssamenstelling naarNieuw-West afkomstgroep (in %)

bevolkingsgroei Nieuw-West

139886

bevolkingsgroei Nieuw-West 139886

+65 +903

+65 +903 bevolkingsgroei Nieuw-West

138005

139886

+913

138005

130000

2011

2012

55-59

70-74

60-64

75-79

65-69

80-84

70-74

85 +

totaal

34,9 130000

2012

348

65

50,1 49,5 65

138005

2012 bevolkingssamenstelling

2011

naar afkomstgroep (%)

bevolkingssamenstelling naar afkomstgroep (%)

60

18,8

11,2 11,9 50,2 50,2 49,1 49,1 45

34,9

30

35

Nieuw-West 2010 Nieuw-West 2012 50,1 49,5 Amsterdam 2010 Amsterdam 2012

15,5 50,1 49,5 39,6

n.-westerse allochtonen westerse allochtonen 30

15

348

39,6 vestigingsoverschot (buiten Amsterdam) 38 vestigingsoverschot (binnen Amsterdam) geboorteoverschot inwoners 2011

45

0

19

19

35

60

15

vestigingsoverschot (buiten Amsterdam) vestigingsoverschot (buiten Amsterdam) vestigingsoverschot (binnen Amsterdam) vestigingsoverschot (binnen Amsterdam) geboorteoverschot geboorteoverschot inwoners 20112011 inwoners 2011

autochtonen totaal

49,1 50,2

138005

huishoudens populairder stadsdeel Amsterdam is een stad met veel De laatste jaren is de populariteit bevolking Nieuw-West naar leeftijdsgroep en herkomstgroepering eenpersoonshuishoudens.

Nieuwvan Nieuw-West gestegen. De West kent een kleiner percentage WOZ-waarden zijn omhoog gegaan, 0- 4 alleenstaanden. Er wonen relatief evenals de vierkante meterprijzen.

5 -9 veel gezinnen met kinderen en dan Steeds meer mensen wonen graag De stad Amsterdam blijft groeien bevolking Nieuw-West naar leeftijdsgroep en herkomstgroepering voornamelijk grote gezinnen.. in de Westelijke Tuinsteden. De en zo ook Nieuw-West. De 10 -14 bevolking Nieuw-West naar leeftijdsgroep en herkomstgroepering groeipotentie zou echter groter 0- 4 belangrijkste oorzaken voor woningvoorraad kunnen zijn als Nieuw-West 15-19 5 -9 0- 4 de bevolkingsgroei zijn het Het woningaanbod in de aantrekkelijkere woonmilieus (op 10 -14 geboorteoverschot en het 20-24 5 -9 Westelijke Tuinsteden is eentonig; stedelijke en regionale woonmarkt) vestigingsoverschot van mensen 15-19 appartementen, eengezinswoningen aanbiedt. (bron statistische gegevens: 10 -14 25-29 die vanuit andere wijken van en20-24 duplexwoningen met http://www.os.amsterdam.nl, tabellen Amsterdam naar Nieuw-West 15-19 30-34 voornamelijk 3 of 4 kamers. Er zijn zijn zelfgemaakt) 25-29 verhuizen. echter steeds meer grote gezinnen 20-24 30-34 35-39 Er is een nieuwe trend in de en er is dus een tekort aan grote 25-29 35-39 migratie te zien: het aantal nietwoningen met 5 of meer kamers.

40-44 westerse allochtonen, momenteel30-34 40-44 Het overgrote deel van de de grootste inwonersgroep van 45-49 woningen bestaat uit sociale 45-49 35-39 Nieuw-West, neemt af. Het huurwoningen.

Er is een tekort 50-54 50-54 aantal westerse allochtonen en 40-44 aan goedkope tot middeldure vrije 55-59 autochtonen neemt daarentegen 55-59 sectorwoningen voor de groeiende 45-49 toe. Hierdoor ontstaat een nog 60-64 groep starters en jonge vestigers in 60-64 grotere diversiteit aan culturen. 50-54 65-69 Nieuw-West.

75-79

autochtonen

westerse allochtonen

30

de groeiende Tuinsteden

70-74

niet-westerse allochtonen

45

2012

130000

65-69

bevolkingssamenstelling naar afkomstgroep (%) westerse allochtonen -304

60

vestigingsoverschot (buiten Amsterdam) vestigingsoverschot (binnen Amsterdam) geboorteoverschot inwoners 2011

jongere allochtone bevolking en oudere autochtone bevolking

au

migratiesaldo Nieuw-West naar afkomstgroep

+903

34,9

autochtonen

35

39,6

38

38

18,8 15 bevolking Nieuw-West naar leeftijdsgroep en18,8 herkomstgroepering 15,5 15 15,5 11,2 11,9 11,2 11,9

0- 4

0

5 -9

westerse a

-304

niet-westerse allochtonen

+65

+913

veel jonge gezinnen met 130000 kinderen 2011

niet-westerse a

migratiesaldo Nieuw-West naar afkomstgroep

+913

n.-westerse allochtonen westerse allochtonen

Amsterdam 20

autochtonen

0

huishoudens Amsterdamn.-westerse allochtonen westerse allochtonen 10 -14

Nieuw-West 2010 Nieuw-West 2012 Nieuw-West 2 Amsterdam 2010 Nieuw-West 2 Amsterdam 2012 Amsterdam 20

autochtonen

15-19 20-24

overig 21%

25-29 30-34 35-39 40-44

met kinderen 25%

huishoudens Amsterdam

huishoudens Amsterdam

alleenstaanden overig 54% 21% overig alleenstaanden 21% 54%

45-49

met kinderen 25%

50-54 55-59

alleenstaanden 54%

met kinderen 25%

60-64 65-69 70-74 75-79 80-84

huishoudens Nieuw-West huishoudens Nieuw-West

85 +

0

1200

2400

3600

Turken en Marokkanen

overig 22%

4800

6000

westerse allochtonen

overig huishoudens Nieuw-West 22% alleenstaanden 44%

alleenstaanden met kinderen 44% overig 34%

22%

7200

8400

autochtonen

9600

10800

totaal

Jana van Hummel

12000

oorspronkelijke stedelingen

migranten

rijk kleurenpalet Slotermeer-Noordoost kent een dynamische geschiedenis van bewoners die kwamen en gingen. De mix aan mensen van verschillende etnischiteiten, leeftijden en sociale achtergronden is een grote kwaliteit en levert kleurvolle beelden op straat op.

Naar zorgvuldige analyse van Ivan Nio, Arnold Reijndorp en Wouter Veldhuis, vastgelegd in het boek Atlas Westelijke Tuinsteden, heb ik de bewoners onderverdeeld in de volgende categorieĂŤn: oorspronkelijke stedelingen De eerste inwoners van de Westelijke Tuinsteden waren jonge autochtone gezinshuishoudens die daarvoor in de vooroorlogse buurten van Amsterdam woonden.

MEER

sloterMEER

16

Tegenwoordig bestaat deze sterk geslonken groep mensen uit 55-plussers.

Het publieke domein van de oorspronkelijke stedeling bestaat voornamelijk uit horecagelegenheden, de Sloterplas, het park, winkelpleinen, enkele specifieke voorzieningen en parochiale ontmoetingsplekken binnen Amsterdam Nieuw-West.

Het veranderde aanbod van voorzieningen doet afbreuk aan het thuisgevoel van de oorspronkelijke stedelingen.

De meeste oorspronkelijke stedelingen wonen in Osdorp en Slotervaart en niet in Slotermeer. migranten Turkse en Marokkaanse migranten verhuisden vanaf de jaren ‘80 naar Nieuw-West en veranderden het gebruik en het karakter van de

nieuwe stedelingen (bron: Atlas Westelijke Tuinsteden, Nio/Reijndorp/Veldhuis, 2009)

straten. Ze hebben de straat- en pleincultuur geïntensiveerd.

Het publieke domein van de migranten bestaat voornamelijk uit de directe woonomgeving, de pleinen en voorzieningen rond de stadsstraten; moskeeën, grillrooms, theehuizen. Het groen wordt ‘s zomers gewaardeerd om de gebruiksmogelijkheden, maar er wordt een tekort ervaren aan fijne speelplekken.

Marokkanen zijn in aantal sterker vertegenwoordigd dan Turken, zeker in Slotermeer, maar ze bezitten minder voorzieningen. Ze ervaren een terkort aan collectieve voorzieningen, zoals feestzalen.

De migranten voelen zich steeds meer thuis door etnische voorzieningen, bekendheid met Nederlandse filialen en ontmoetingen op straat.

nieuwe stedelingen De laatste jaren vestigen steeds meer hoger opgeleide en stedelijk georiënteerde huishoudens, met of zonder kinderen, zich in de Westelijke Tuinsteden. Ze hebben vaak gestudeerd in Amsterdam en blijven er wonen, in Nieuw-West konden ze een betaalbare woning kopen. Het liefst wonen ze dicht bij de Ring, vanwege de nabijheid van stedelijke voorzieningen.

De nieuwe stedelingen waarderen de (nieuwbouw)woning, het vele groen en de ligging; zowel het buitengevoel als de bereikbaarheid van de stad en Schiphol. Ze hebben een neus voor het vinden van goede voorzieingen van andere groepen. Hun publieke domein bestaat uit de pleinen en markten, de volkstuinen, de Sloterplas en voorzieningen in andere stadsdelen.

Toch voelen de nieuwe stedelingen

hybryde stedelingen (bron: streetcornerwork.eu)

zich niet helemaal thuis. Ze ervaren een tekort aan recreatieve voorzieningen in de wijk en in het park. Ze zijn vaak in andere delen van de stad te vinden, maar hebben na een tijd geen zin meer in heen en weer fietsen en vertrekken uit Nieuw-West. hybride stedelingen De maatschappelijk ‘gestegen’ kinderen van de migranten en oorspronkelijke stedelingen vormen een groep in opkomst: de hybride stedelingen. Ze zijn hoger opgeleid, hebben meer te besteden en meer keuzemogelijkheden dan hun ouders.

De wortels van deze twintigers en dertigers liggen in de Westelijke Tuinsteden en ze willen er blijven wonen. Ze waarderen de nabijheid van hun familie en vrienden, de ruime opzet van de wijk, het groen,

17

de goedkope woningen en de vele parkeerplaatsen. Ze zijn als starters een belangrijke doelgroep op de woningmarkt van nieuwe (koop) woningen.

De hybride stedelingen zijn ambivalent in hun culturele en ruimtelijke oriëntaties. Ze hebben een sterke band met de Westelijke Tuinsteden, maar hebben tegelijk een grotere actieradius dan hun ouders en zijn kritischer over de kwaliteit van de woningen en voorzieningen. Ze zijn mobieler en meer gericht op het centrum van Amsterdam en op andere steden.

Hybride stedelingen ervaren een terkort aan goede winkels en horecagelegenheden en aan stedelijke voorzieningen, als een bioscoop.

Slotermeer als magneet voor de Nieuwe Amsterdammer Het is gewenst in de toekomst de nieuwe en hybride stedelingen in Slotermeer-Noordoost vast te houden en meer nieuwe jonge, hogeropgeleide of creatieve huishoudens aan te trekken: ‘De nieuwe Amsterdammers’. Deze starters zijn een belangrijke doelgroep op de woningmarkt van de nieuwe koopwoningen en vrije sectorwoningen en kunnen een boost geven aan het huidige voorzieningenaanbod. Slotermeer moet een aantrekkelijk woonmilieu voor deze doelgroepen worden.

Het huidige imago houdt de jonge Amsterdammer binnen de Ring en is dan ook hard toe aan een opwaardering.

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

18

ruimtelijke analyse de eerste Amsterdamse Tuinstad de Berghoefjes ruim en open tussen stad en landschap morfologie op elke schaal repetitie van grote kavels de hiĂŤrarchie in de Tuinsteden

19

Jana van Hummel

kaart Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam door C. van Eesteren

MEER

sloterMEER

20

de eerste bewoners van Tuinstad Slotermeer (bron: amstelveen.blog.nl)

de eerste Amsterdamse Tuinstad groen + water + zon = gezondheid In 1939 lagen er al plannen op tafel voor de bouw van 11.100 woningen in Tuinstad Slotermeer als onderdeel van het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) voor Amsterdam, onwikkeld door stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren. De naam voor de wijk is ontleend aan het vroegere Slootermeer dat in 1644 werd drooggelegd. Het AUP was een van de eerste gelegenheden waarbij de ideeën werden toegepast die waren ontwikkeld in het CIAM. Volgens het nieuwe bouwen was de ‘functionele stad’ de ideale stad, ontleed

in vier hoofdfuncties: wonen, werken, recreatie en infrastructuur als verbindende schakel. Deze verschillende onderdelen van de stad moesten volgens Van Eesteren op een organische en functionele wijze geordend worden, zoals de verschillende functies van een lichaam. Daarbij was de toverfurmule van de Tuinsteden ‘groen + water + zon = gezondheid’ (De Dobbebuurt, Teijmant, 2012). De arbeiders moesten zo dicht mogelijk bij huis lichaam en geest kunnen ontspannen in de open lucht na een dag hard werken. assen, knooppunten en patronen De oorlog verhinderde de start van de bouw van de Westelijke Tuinsteden. Ook na de oorlog lag de woningbouw nagenoeg stil en er ontstond een gigantisch

woningtekort in Amsterdam. Het oorspronkelijke plan werd dan ook herzien, opdat er sneller en goedkoper woningen konden worden gerealiseerd. Dit zorgde echter ook voor versobering van het woningbouwprogramma.

De wijken van het AUP delen een aantal belangrijke ontwerpkenmerken, zoals de ruime opzet en de inbedding in een groene omgeving. De strookbebouwing is geordend in patronen rondom hoven en langs assen, die vaak als stempels worden herhaald. In bouwhoogte en verkaveling is binnen de wijken gevariëerd.

De eerste paal van Slotermeer werd geslagen op 1 december 1951. De compositie is tot stand gebracht door series van woningen samen te voegen rond assen

21

en knooppunten van publieke voorzieningen. Elke eenheid is op andere wijze gearrangeerd, waardoor zeer gedifferentiëerde buurteenheden zijn ontstaan. Het plan van 1939 ging nog uit van strokenbouw, omdat daarmee optimaal gebruik kon worden gemaakt van lucht en licht. Wegens teleurstellende resultaten in de eerder gerealiseerde uitbreiding van Bos en Lommer werd hier gezocht naar een beter alternatief. Deze werd gevonden door Jakoba Mulder in twee tegenover elkaar geplaatste L’en, waardoor de dichtheid en de bezonning gelijk beleven, maar stedenbouwkundig een grote variëteit van mogelijkheden werd geïntroduceerd en een intiemere sfeer ontstond in de binnenhoven. De relatie kind-ruimte is erg belangrijk geweest in de ontwerpkeuzes voor Slotermeer en

de wijk kent dan ook verschillende buurteenheden, waarbinnen hier op een eigen manier invulling aan is gegeven. Aldo van Eyck ontwierp zeker tweehonderd speelplaatsen in de Westelijke Tuinsteden met het doel kinderen veel plekken te geven in de openbare ruimte.

In het najaar van 1952 konden de eerste woningen in Slotermeer in gebruik worden genomen.

Koningin Juliana opende deze eerste Amsterdamse Tuinstad buiten de Ring.

Jana van Hummel

de Berghoefjes (bron: De Dobbebuurt, Teijmant, 2012)

MEER

sloterMEER

22

Burgemeester de Vlugtlaan en de Airey-strook vlak na oplevering (bron: Ansichtkaarten en foto’s van Amsterdam, Ad Tiggeler)

de Berghoefjes De Dobbebuurt ontleent zijn naam aan de Theodorus Dobbestraat, een straat die alle blokken verbindt.

Theodorus Dobbe was een van de 83 verzetshelden die in Slotermeer met een straatnaam zijn geëerd. De Airey-strook dankt zijn naam aan het toegepaste bouwsysteem.

Het meest beeldbepalend voor de buurten zijn de 17 lichtgrijze blokken van architect Berghoef langs de Burgemeester de Vlugtlaan en de Burgemeester Fockstraat, die samen met de bebouwing van de Dobbebuurt een geheel vormen.

Berghoef ontwierp meer dan een derde van de buurt. Moderne architectuur voor zijn doen, Berghoef was namelijk opgeleid

door typische Delftse Schoolleermeesters. Bouwwijzen moesten ingrijpend worden vernieuwd om de woningproductie op te voeren en kosten te drukken. Hij liet zich inspireren door een bouwsysteem van de Engelse Sir Edwin Airey.

De gebouwen konden snel en overal worden gebouwd door de eenvoudigheid van het systeem.

Berghoef was echter ernstig teleurgesteld door de sobere uitvoering van de gebouwen, na alle besparende maatregelen. Hij bracht toch meer variatie in het gevelbeeld door middel van verschillende ramen, deuren, balkons en loggia’s en asymmetrische plaatsing van schoorstenen. Een groot voordeel van de Airey-woningen is tevens de grote flexibiliteit van de gebouwen.

Als de schil van het gebouw vastgesteld is, is het interieur zelf te bepalen en later te transformeren.

De bewoner heeft kans tot meer ontplooiiing in het eigen huis.

Berghoef ontwierp ook grote delen van de openbare ruimte in de buurten; hij leverde zijn bouwtekeningen nooit zonder zeer precieze beplantingstekening.

specifieke wederopbouwkarakter door het Stadsdeel tot beschermd stadsgezicht is aangewezen. Er moet bij herstructurering van de buurt secuur omgegaan worden met de bestaande bebouwing. De stedenbouwkundige opzet mag niet te ingrijpend veranderen. (De Dobbebuurt, Teijmant, 2012).

beschermd stadsgezicht De lichtgrijze betonnen gevels van de ‘Berghoefjes’ bleken bouwfysisch erg te tochten, maar worden nu als monumentwaardig gezien. Samen met de gebouwen door andere architecten vormen de gebouwen een kakofonische verzameling; strenge monumentale stroken naast Amsterdamse Schoolgebouwen en moderne Airey-blokken. De Dobbebuurt & Airey-strook maken nu onderdeel uit van het Van Eesteren Buitenmuseum, een gebied dat vanwege zijn

23

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

24

spacemate

vogelvlucht Dobbebuurt & Airey-strook

L FSI L

13 12 11 10 9

8

7

6

2.50

FSI 2.50

0.15 2.00

2.00

0.19 1.50

1.50

0.24 1.00

1.00

0.33 0.50

ruim en open Spacemate karakteriseert stedelijke omgevingen in termen van dichtheid en openheid. Met de perceeloppervlakte, de footprint van de bebouwing en het bruto vloeroppervlak kunnen de Floor Space Index (FSi), Global Space Index (GSi) en Open Space Ratio (OSr) worden berekend. Hieruit volgt tevens het gemiddelde aantal bouwlagen (L). buurt Slotermeer-Noordoost verschilt sterk van wijken binnen de Ring van Amsterdam als het gaat om de dichtheid en de verhouding tussen bebouwd en onbebouwd.

Wijken in het centrum van de stad kennen een stedelijke FSi

8

7

Slote bouw

6

Slotermeer-Noordoost bouwblok

0.15 0.19 0.24 0.33 0.56 1.67

0.56

0.50 0.00

13 12 11 10 9

0.00 1.67 0.10

tussen de 1 en de 2, in SlotermeerNoordoost is deze 0,38. Dit houdt in dat het gebouwde oppervlak slechts 38% van het terrein beslaat. Aan de lage GSi is te zien dat er veel minder compact is gebouwd dan in andere delen van Amsterdam (grachtengordel: 0,46, Vondelparkbuurt: 0,37). De OSr is ruim vier keer zo groot als die van de grachtengordel. Er is in Slotermeer-Noordoost dus een veel lagere druk op de onbebouwde ruimte. Er is veel in de hoogte gebouwd en er is veel openbare ruimte. Het grote aantal gezins- en duplexwoningen in het noorden van de buurt zorgen er echter voor dat het gemiddelde aantal bouwlagen slechts 2,2 is.

0.20

0.30

0.40

0.50

FSi en GSi zijn een stuk hoger, omdat de enige open ruimte in het blok de (private en collectieve) tuinen en smalle binnenstraten zijn, de omliggende straten zijn niet meegerekend. In andere delen van de buurt is meer onbebouwde ruimte (straten, pleinen en parken) ten opzichte van de bebouwde ruimte. Om dezelfde reden ligt de OSr ook lager. De cijfers zijn te vergelijken met die van de Vondelparkbuurt.

bouwblok De cijfers van het blok verschillen sterk van die van de buurt. De

25

GSI

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

GSI

OSR

OSR

dichtheid van de wijk FSi

0.38

GSi

0.17

OSr

2.15

L

2.22

dichtheid van het blok FSi

1.18

GSi

0.30

OSr

0.58

L

3.8

Jana van Hummel

verankering van de Westelijke Tuinsteden

Haarlemmerweg burge

Zwanenburg

meest

burgem

er de

eester

vlugtla

an

jan van

rรถellstr aat jan ever

Centrum Amsterdam

at

tsenstra

at

rstra

kinke

laan

ende

t all siden

raat

galenst

mee

pre

postjesweg

r en vaar

oom

t

t over cornelis lelylaan

Westelijke Tuinsteden

de

anka

plesm

Badhoevedorp

Buitenveldert

N Amstelveen

Schiphol

MEER

sloterMEER

26

tussen stad en landschap

stad Tuinstad

De Westelijke Tuinsteden liggen ingeklemd tussen stad en landschap en vormen een transitiezone.

De Tuinsteden maken duidelijk zichtbaar nog deel uit van de stad, maar beschikken over veel meer openbaar groen en ‘ademruimte’.

tuindorp of dorp lint industrie of bedrijven luchthaven overgangsgroen agrarisch landschap

De aan de noordzijde stadsdeelomarmende Haarlemmerweg vormt een belangrijke verbinding tussen Amsterdam en Haarlem. De Westelijke Tuinsteden worden doorsneden door verschillende aftakkingen van deze weg.

Lange stadslanen als de Cornelis Lelylaan en Burgemeester de

27

Vlugtlaan verbinden de Tuinsteden met het centrum van Amsterdam.

De diagonale en noord-zuidlanen als de President Allendelaan verbinden de Tuinsteden met het tuindorp Badhoevedorp en het zuidwestelijker gelegen Schiphol.

in grijpen. Deze voorzieningen bestaan uit volkstuincomplexen, natuurgebieden, een begraafplaats, sportvelden en enkele parken. Dit is een grote kwaliteit die kenmerkend is voor de Tuinsteden in moet dan ook gewaarborgd blijven.

De infrastructurele verbinding met het omliggende agrarisch landschap is moeizamer en gaat slechts via enkele lokale toegangswegen. Deze fijnmazigere lijnen passen goed bij het karakter van het landschap, evenals de grote lanen bij het karakter van de stad.

Ruimtelijk is goed zichtbaar dat de Westelijke Tuinsteden dichtbij het landschap liggen. Aan de rand van de stad bevinden zich verschillende groenvoorzieningen die als overgang naar het landschap fungeren. Op de kaart is te zien hoe landschappelijke vingers de stedelijke omgeving Jana van Hummel

exploded view Dobbebuurt & Airey-strook: van buurt tot woning

7 9,3

122

woning 60m2

trappenhuis 130m2

gebouw 1135m2

perceel

ensemble tuinen

blok

footprint: 137.286m2

N stadsplattegrond

MEER

sloterMEER

28

morfologische kaart Slotermeer-Noordoost

morfologie op elke schaal Om de morfologie van SlotermeerNoordoost beter te begrijpen is het zaak deze op verschillende schalen te bekijken. Door van de woningplattegrond verder uit te zoomen naar gebouw, ensemble, blok en stadsplattegrond wordt duidelijk hoe deze eenheden geconstrueerd zijn en samen werken om een groter geheel te vormen.

Aan het trappenhuis worden twee woningen per verdieping ontsloten.

De woningscheidende wanden zijn dragend. De portiekflat telt acht trappenhuizen.

Het perceel beslaat de footprint van

het gebouw, de privĂŠ-achtertuinen en een deel van de collectieve tuin.

Het gebouw deelt de collectieve tuin met het tegenoverliggende gebouw en vormt zo een ensemble met de tuinen als schakel.

Het gebouw maakt tevens deel uit van een groter, meervoudig blok, bestaande uit vier types gebouwen die worden herhaald.

Het blok is onderdeel van de buurteenheid de Dobbebuurt, een symmetrisch opgebouwde buurt waar twee bloktypen gespiegeld worden herhaald.

Deze buurteenheid gaat door middel van infrastructuur een relatie aan met de buurteenheid ten noorden van de hoofdas, de Aireystrook. Samen vormen deze twee buurten een kenmerkende zone in Amsterdam Slotermeer-Noordoost.

29

Jana van Hummel

27

stadsplattegrond

44

44 12

122

122

1 diepte blok Het blok heeft een grote korrel vergeleken met blokken in omliggende buurteenheden.

44

44 12

122

12

27

27

12

27

2 straatbreedte De brede laan maakt hogere bebouwing mogelijk. De overige straten staan niet meer hoogte toe dan de aanwezige bebouwing die uit 3 lagen tot 5 lagen en een kapverdieping bestaat.

27

3 hiërarchie openbare ruimte De hiërarchie van de openbare ruimte wordt uitgedrukt in de stadsplattegrond door middel van straatbreedtes en beplanting, niet in regels voor de bebouwing. De kruising van de hoofdassen is niet verbijzonderd.

4 infrastructuur De doodlopende parkeerhofjes en het éénrichtingsverkeer zijn de enige beperkingen in de infrastructuur.

Op de hoofdassen zijn de fietspaden vrijliggend.

1

blok 1

3

1

3

21

1

3

1 2

MEER

sloterMEER

6 rooilijn De bebouwing is tot aan de rooilijn gebouwd. Bij het noordelijke perceel zijn uitsparingen gemaakt voor entrées. Bij de zuidelijke percelen steken de portieken iets uit en bestaan de achterkanten uit privé-tuinen.

7 voor- en achterkant De buitenkant van het blok presenteert zich formeel naar de openbare ruimte, evenals de voorkanten van de gebouwen aan de straten binnen het blok. Aan de binnenkant van het blok zijn de achterkanten van de gebouwen informeler door de zichbare achtertuinen aan collectieve tuinen.

30 3

1

1

2

3

1 3

1

3

3

9.3 2

1

3

3

7

1

3

8 open/gesloten De noordzijde van het blok 1 vormt een aaneengesloten wand, 1 waardoor de binnenkant van het 7 1 2 1 blok niet zichtbaar de Burg.

1 is vanuit 9.3 2 2 de Vlugtlaan.1 De zuidzijde is1 naar 2 1 binnen geopend d.m.v. straten en collectieve tuinen.

De binnenkant is vanuit westen oostzijde toegankelijk d.m.v. poorten.

7

9.3

12

9.3

5 verkaveling Het blok bestaat uit 6 verschillende typen percelen. Elk type bevat verschillende appartementen en het noordelijke perceel herbergt tevens commerciële voorzieningen.

Het oostelijke perceel wijkt af van van de 2 westelijker gelegen percelen, omdat de gemeente hier de openbare ruimte beheert.

7 3

1 2

1

9 enkelvoudig/meervoudig Het blok is meervoudig opgebouwd uit 3 wanden en 5 gebouwen aan de binnenkant.

perceel

44 12

27

7 9.3 7 9.3

7

10 overgang openbaar/privé De bebouwing sluit direct aan op de stoep. Een groenstrook fungeert als buffer tussen de entréestoep en de ‘openbare’ stoep en rest van de straat. Aan de achterzijde verzachten balkons en achtertuinen 7 de overgang.

9.3

11 stapeling De panden bestaan uit gestapelde appartementen. De begane grond langs de hoofdas bestaat uit commerciële voorzieningen en in de secundaire straten uit bergingen.

9.3

Langs de hoofdas heeft de begane grond een open plint met commerciële voorzieningen. In de secundaire straten is de gevel van de begane grond gesloten, omdat deze bestaan uit bergingen.

7

1

9.3

1

3

12 breedte en diepte De woningen kennen een plattegrond van ca. 7x9.3m, waar het trappenhuis deel van uitmaakt.

De oppervlakte van de woningen variëert tussen de 49m² en 51m².

De oppervlakte van de woningen boven de poort variëert tussen de

48m² en 61m².

3

2

1

2

1

1

3

3

1

2

1

2

1

7

9.3

13 architectonische eenheid De architectonische eenheid bestaat uit een repetitie van verschillende typen percelen, elk met panden van eenzelfde ontwerp.

1

3

1

14 ontsluiting De panden worden per twee woningen ontsloten. De voordeur aan de straat ontsluit de hoger gelegen appartementen. De bergingen hebben een eigen voordeur aan de straat.

15 casco-eenheid Ieder gebouw heeft een zelfdragend casco met dragende zijwanden.

3

2

1

2

1

31

Jana van Hummel

De wijk is in fysieke vorm veel minder divers dan haar bewoners.

Haar ruime opzet heeft veel potentie voor een transformatie van de bebouwde en onbebouwde vorm.

MEER

sloterMEER

32

repetitie van grote kavels

ontstaan in meerdere gevallen.

Het verdelen van het bezit en de verantwoordelijkheden door middel van herverkaveling kan hier antwoord bieden.

Slotermeer-Noordoost kent een ruime opzet met verschillende vormen van open verkaveling. De open bouwblokken en stroken worden in buurteenheden herhaald, een eentonig aanbod dat een eveneens eentonig beeld oplevert.

Veel onbebouwde ruimte betekent echter wel mogelijkheden tot het creĂŤren van nieuwbouwwoningen om de blokken aan te helen en variatie aan te brengen.

Op blokniveau kunnen de grove kavelmaten een probleem zijn. Het onderhoud van de gebouwen en de bijbehorende collectieve tuinen is kostbaar voor de corporaties, waardoor verwaarlozing is

33

Jana van Hummel

hoofdgroenstructuur in de Westelijke Tuinsteden

3 2

4

10

1

Sloterpark

2

Gerbrandypark

3

Eendrachtspark

4

Park de Kuil

5

Kasterleepark

6

Stegerpark

7

Oeverlanden

8

Rembrandtpark

9

Vondelpark

10

Erasmuspark

1

8

9

5

park parkstrook groenstrook

6

sportveld

7 volkstuinen

N

begraafplaats polder/natuurgebied

MEER

sloterMEER

34

de hiërarchie in de Tuinsteden Zoals al te zien aan de morfologie ligt aan de basis van de Westelijke Tuinsteden een sterk hiërarchisch systeem. Elk schaalniveau kent een eigen type voorziening, groen, water en infrastructuur. De huidige groenstructuur in de Westelijke Tuinsteden komt in grote lijnen overeen met het Algemeen Uitbreidingsplan uit 1934; het grote ‘vierkant’ van water en groen met het centraal gelegen Sloterpark en de groene verbindingen naar het landschap.

De grote groene lijnen die Van Eesteren voor ogen had, zijn echter gefragmenteerd. Ze zijn minder fors en autonoom dan de bedoeling

was. De groene hoofdlijnen zijn te versnipperd en er missen groenschakels. gebrek aan variatie Ook worden veel groentypologieĂŤn niet goed gebruikt. Er is weinig verschil tussen de verschillende typen groen. Het groen wordt ervaren als losse parkstroken en niet als grote landschappelijke verbindingen. ‘Het evenwicht tussen verblijfruimte voor de buurt en openbare doorgaande route naar stad en landschap is in de inrichting van de parkstroken niet altijd goed opgelost’ (De groene kracht, Yttje Feddes, 2012). De parken, die vaak later heringericht zijn, trekken bezoekers uit het hele stadsdeel en zelfs uit de rest van de stad. Dit geldt niet voor de parken groenstroken en de groene hoven. Deze zouden op buurt- en

blokniveau door de bewoners kunnen worden gebruikt, maar het aanbod blijkt toch te eentonig.

De inrichting komt in de meeste gevallen neer op grasstroken met solitaire bomen en heestergroepen.

35

Jana van Hummel

bewegen door het Gerbrandypark

MEER

sloterMEER

36

37

Jana van Hummel

woongebouw

blok

buurt

landschap park parkstrook

groenstrook plas

hof vaart

tuin

groen

woning

functie infrastructuur

singel

speelplek

openbaar gebouw / villastrook

sportveldje / schoolwerktuin

sportpark / volkstuinen / begraafplaats

stoep

woonstraat buurtstraat wijkweg stadslaan autoweg

blok

perceel

schaalniveau

buurt wijk

sloterMEER

38

stad

stadsdeel

MEER

wijk

de tuin en het hof Elke grondgebonden woning en begane grondwoning van appartementengebouwen heeft een eigen voor- en/of achtertuin.

Deze tuin grenst aan het collectieve of semi-openbare groene hof. De overgang van de tuin naar het hof is vaak erg hard en rommelig; bewoners hebben verschillende scheidingen tussen beide ruimtes, de een fijner voor het oog dan de ander. Het hof is bestemd voor de bewoners van de omliggende woningen, maar door gebrek aan het gevoel van ‘bezit’ en daarmee het verantwoordelijkheidsgevoel over het hof wordt deze nauwelijks gebruikt. De andere kant op geeft een vergelijkbaar probleem: door het openbare karakter van het hof en daarmee een gebrek aan privacy zitten bewoners nauwelijks in hun tuin.

stadsdeel

de groenstrook Door de asymmetrische straatprofielen en de open verkaveling heeft elke woonstraat één groene zijde. De groenstroken begeleiden infrastructuur en creëren afstand tussen de woningen met tuinen en de openbare ruimte. De groenstroken vormen de drager van de groenstructuur op buurtniveau.

De vele groenstroken bestaan uit grasstroken, al dan niet met vaste plantenborders, die regelmatig gemaaid en onderhouden moeten worden; een prijzige bijkomstigheid voor de gemeente.

in de parkstrook gewoond, een prettige plek om te wonen direct in het groen. het park Het park scheidt verschillende wijken van elkaar en trekt bezoekers uit het hele stadsdeel en erbuiten. Ze beschikken over meerdere recreatieve voorzieningen en tevens over groene routes voor langzaam verkeer. Zo kan de fietser en voetganger in de Tuinsteden kiezen voor lange lijnen langs de stadslanen of door het park.

de parkstrook De parkstrook vormt een tussenschakel tussen de lange lijnen en het woonomgevingsgroen.

Ze koppelen de parken aan de buurten in de wijk. In SlotermeerNoordoost wordt tevens direct

39

Aan de basis van de Westelijke Tuinsteden ligt een sterk hiërarchisch systeem. Elk schaalniveau kent een eigen type voorziening, groen, water en infrastructuur.

Jana van Hummel

wonen en recreĂŤren in de parkstrook

MEER

sloterMEER

40

41

Jana van Hummel

groen in Slotermeer-Noordoost

N

MEER

sloterMEER

42

groenstrook aan de woonstraat

privé-tuin collectief hof semi-openbaar hof Gebrandypark parkstrook pocketpark groenstrook (gras met bomen) groenstrook (struiken/heesters) speeltuin sportveld schooltuinen buurtmoestuin

het kijkgroen van een collectieve binnentuin

groen Slotermeer Slotermeer-Noordoost wordt omgeven door een groene ring. Aan de zuidzijde is dit het goedbezochte Gerbrandypark en aan de noorden oostzijde een brede groenblauwe rand die voor afstand zorgt tussen de wijk en de drukke infrastructuur; de Haarlemmerweg en de metro- en treinsporen.

In de wijk is sprake van hetzelfde hiërarchishe groensysteem als in de rest van de Tuinsteden, met dezelfde problematische gevolgen. In de plattegrond wordt onderscheid gemaakt tussen de hoven, de parkstrook, de pocketparken en de groenstroken, maar op ooghoogte is weinig variatie te ervaren. De filosofie dat al het groen van iedereen is, heeft als keerzijde dat mensen zich niet verantwoordelijk of thuis voelen in het vele groen.

Een duidelijkere definiëring van

veel voorkomende overgang tussen openbare groenstrook en privé-tuin

verschillende groentypologieën en het bezit en gebruik ervan is nodig.

Het aanwezige groen is fantastisch startkapitaal.

43

Jana van Hummel

speelplek op het Lou Jansenplein

MEER

sloterMEER

44

45

Jana van Hummel

de moeilijk oversteekbare Burgemeester de Vlugtlaan

MEER

sloterMEER

46

infrastructuur

voetgangersgbieden

2

Geuzenveld

2

a a 1

2

1

Amsterdam Centrum

3 Burg.

3

de Vlu

gtlaan

1

N Sloterplas parkeren voor de deur

ontsluiting van de wijk De hiërarchie is ook in de infrastructuur van de wijk duidelijk herkenbaar. De belangrijkste wijkontsluitingswegen van Slotermeer-Noordoost vormen een helder grid. Autoverkeer, bus en tram overheersen en fietspaden liggen veelal gescheiden van de autorijbanen. In de Burgemeester de Vlugtlaan zorgt dit voor hardrijdend verkeer en een lage oversteekbaarheid. De laan, die bedoeld was als groene as de stad in en uit, heeft naast een snelle ontsluiting niet meer betekenis als verblijfplaats.

Elke buurteenheid kent binnen het grid een eigen ontsluiting van een kleinere schaal. Dit zijn smalle woonstraten die, veelal in lussen, een buurt ontsluiten en die doen denken aan de ontsluiting van

een bloemkoolwijk. Op enkele plekken verbinden ze de buurten onderling met elkaar [1], maar op andere plekken ontbreekt een (kleinschalige) connectie [2]. Dit maakt sommige buurteenheden onoverzichtelijk om doorheen te bewegen, maar zorgt tegelijkertijd voor intimiteit en geborgenheid.

In de woonstraten en in doodlopende parkeerhofjes [3] wordt geparkeerd. Enkele woningstroken zijn slechts bereikbaar voor de voetgangers [a] en de bewoners dienen de auto verderop te parkeren. Dit versterkt de kwaliteit van ‘wonen in het groen’, maar is niet voor elke bewoner even gewenst.

47

Jana van Hummel

het voorzieingenaanbod

c

autochtone doelgroep Turkse of Marokkaanse doelgroep doelgroep nieuwe stedeling

N

gemengde doelgroepen

MEER

sloterMEER

48

horeca markt supermarkt bakkerij/slagerij woonwinkel kledingwinkel

kapsalon reisbureau overige detailhandel sportcentrum

onderwijs

Van Eesterenmuseum

moskee

gezondheid

Openbare Bibliotheek

c

Stichting CreAmClub

stadslaan en plein De meeste voorzieningen in de wijk zijn gecentreerd rond de Burgemeester de Vlugtlaan en Plein ‘40-’45. Het gaat voornamelijk over winkels, veelal in het bezit van Turkse ondernemers. In de Burgemeester de Vlugtlaan overheersen de winkels in het bezit van Turkse en Marokkaanse ondernemers; supermarktjes, kledingwinkels en woonwinkels. Op het plein zijn de grotere winkels en supermarkten te vinden. Hier komen alle bewoners uit de omgeving samen; allochtonen en autochtonen, ouderen en jongeren.

Ze doen er boodschappen, gaan er naar de markt of drinken een kopje koffie op een terrasje. Dit levert mooi gemixt straatbeeld op.

De vele middelbare en basisscholen maken de wijk tot een aantrekkelijke vestigingsplek

voor gezinnen met kinderen. De Nieuwe Amsterdammer mist in Slotermeer-Noordoost echter hippe horecagelegenheden en grotere stadsvoorzieningen.

Een wijkoverstijgende functie ontbreekt nog, buiten het Van Eesterenmuseum.

49

Jana van Hummel

buurtinitiatief Buurthuiskamer Tante Ali

MEER

sloterMEER

50

51

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

52

concept & ontwerpuitgangspunten sloterMEER stedenbouwkundige ingrepen de nieuwe Tuinstad MEER

53

Jana van Hummel

van groen-grijs tapijt naar kleurige lapjesdeken

MEER

sloterMEER

54

MEER sloterMEER visie Er kan geconcludeerd worden dat Slotermeer-Noordoost vele grote kwaliteiten kent: de ruimte, het vele groen, de diverse bewoners, de kenmerkende jaren ‘50-bebouwing en de ligging tussen stad en landschap. Er is echter ook sprake van verschillende problematieken, waarvan de hardnekkigste de eentonigheid is; eentonigheid in het woningaanbod, in de openbare ruimte en in de groenvoorzieningen.

Dit maakt de wijk voor velen tot een onaantrekkelijke leefomgeving.

Het groen-grijze tapijt moet getransformeerd te worden tot een kleurige lapjesdeken.

Het creëren van sfeervolle woonmilieus met een diversiteit aan

woningtypologieën en openbare plekken is het hoofduitgangspunt van de transformatie van Slotermeer-Noordoost. De potenties van de aanwezige identiteit vormen hierbij een rijk startkapitaal. Door secuur met het DNA van Slotermeer om te gaan in plaats van grootschalig te herstructureren ontstaat een plan waar zowel het ‘klassieke Slotermeer’ als de ‘nieuwe Tuinstad’ in vertegenwoordigd zijn; bestaande kwaliteiten worden gewaarborgd en versterkt, en nieuwe kwaliteiten worden toegevoegd. De ruimte voor het aanpassen van de Tuinstad aan de nieuwe woonwensen zit hem in kleinmazige veranderingen in de hoofdstructuur; het aanhelen van open bouwblokken, het verfijnen van grote kavels, het verzachten van infrastructuur. Het kleur bekennen van openbare, collectieve en private

ruimte is hierbij essentiëel, zodat de verantwoordelijkheidsverdeling en het gebruik helder wordt. Een nauwkeurige opwaardering van de wijk zal de Tuinstad aantrekkelijk maken bij een groot publiek. testcase De Dobbebuurt en de Airey-strook in SlotermeerNoordoost zullen fungeren als testcase voor transformatie in wederopbouwwijken. Deze buurten lenen zich hier goed voor, door de herkenbare woningtypologieën en groene hoven, de aanwezigheid van een stadsstraat (Burgemeester de Vlugtlaan) en een plein (Plein 4045), de ligging in de Ringzone en de gedifferentiëerde bewonersgroep.

Al is het ontwerp sterk gebonden aan de locatie in Slotermeer, door hier op verschillende schaalniveaus (woning - blok - wijk - stadsdeel)

55

stedenbouwkundige ingrepen te ontwerpen, ontstaat een systeem dat toe te passen is op andere vergelijkbare wederopbouwwijken in Nederland. keuze uit sferen De aanwezige verschillen in woonmilieus in de wijk zullen verder worden versterkt; De Burgemeester de Vlugtlaan wordt de levendige ruggengraat van de wijk. In de Airey-strook kun je wonen aan de stadslaan. In de Dobbebuurt kun je wonen aan het erf, aan het park of in de tuin.

Jana van Hummel

stedenbouwkundige ingrepen De stedenbouwkundige ingrepen die nodig zijn om van SlotermeerNoordoost een diversere leefomgeving te maken zijn voor het grootste deel geĂŤnt op het uitbreiden van het huidige aanbod in wonen en recreĂŤren.

MEER

sloterMEER

56

verfijning verkavelingsstructuur

variëren in morfologie van stadsplattegrond door middel van herverkaveling Voor meer variatie in de stadsplattegrond en meer duidelijkheid over de verdeling van verantwoordelijkheden over stukken grond is herverkaveling nodig. Door de grove verkavelingsstructuur te verfijnen ontstaan veranderingen in bezit, beheer en gebruik van bebouwde en onbebouwde delen van percelen. Door het bezit van de grond te verdelen verandert de verantwoordelijkheden ervan; wat is van wie en wie draagt er zorg voor?

De tuinen en de andere gecreëerde nieuwe ruimtes, als achterpaden, zullen op een specifiekere manier worden gebruikt dan in de huidige situatie.

Percelen kunnen op vele wijzen worden opgeknipt, waardoor het bezit van de bebouwing wordt

geregeld per woongebouw, meerdere woningen tezamen of enkele woningen, met of zonder privaat of collectief groen, of een combinatie van verschillende manieren.

Door hierin te variëren ontstaat een differentiatie aan bebouwde en onbebouwde vormen in de stadsplattegrond en in de driedimensionale invullingen ervan.

Grenzen tussen private, collectieve en openbare stukken grond kunnen een stuk duidelijker vormgegeven worden. Grond waar nu niemand zich verantwoordelijk voor voelt, wordt weer zorg voor gedragen en goed benut.

uitbreiden woningaanbod Om een antwoord te gegeven op het gebrek aan verschillende woningtypologieën en woonvormen in de wijk worden nieuwe woningen toegevoegd en de huidige woningvoorraad getransformeerd. Kleine appartementen in flatgebouwen worden verticaal samengevoegd tot grote woningen voor grote gezinnen; transformatie. Bij de percelen met open bouwblokken en strokenbouw kan nieuwe bebouwing worden toegevoegd; aanheling. Deze nieuwe gebouwen zullen goedkope en middeldure vrije sectorwoningen bevatten voor starters en doorstromers en koopwoningen, woningen waar in de huidige situatie een tekort aan is. In nieuwe woonwerkwoningen aan de stadslaan kunnen (creatieve) ondernemers wonen, werken en

57

exposeren en bijdragen aan de levendigheid van de wijk.

De gevels en entrées van gedateerde woongebouwen worden gerenoveerd. De woningen en het straatbeeld zullen er sterk op vooruit gaan.

De nieuwbouwwoningen worden welstandsvrij gebouwd. Zo ontstaat er een grotere diversiteit aan gevelbeelden en woonvormen in de wijk.

transformatie

aanheling open blok en creëren straatwand

renovatie

Jana van Hummel

variëren en helder onderscheid maken in groentypologieën De verschillende groentypen worden duidelijk zichtbaar door inrichting naar gebruik, verheldering van de grenzen tussen private en openbare grond en verschil in beheer. Het groenaanbod verandert van eentonig en onduidelijk naar afwisselend en helder.

Tuinen geven voldoende privacy voor de bewoners en grenzen niet langer aan openbare grasveldjes.

Semi-openbare hoven worden collectief gemaakt en beter afgebakend, zodat de bewoners van de omringende woongebouwen er samen gebruik van kunnen maken, of worden op andere wijze getransformeerd bij de herverkaveling van de percelen.

Afhankelijk van de verdeling van het bezit van de grond worden de hoven ingericht naar wens van de MEER

sloterMEER

bewoners en door hen beheerd.

Groenstroken zorgen voor afstand tussen woningen en infrastructuur en begeleiden infrastructuur. Het worden verruigde grasstroken die weinig onderhoud vergen.

De parkstrook blijft een groen hart waar bewoners van de omringende buurten vrij kunnen recreëren. Grote grasvelden houden de invulling van de recreatie flexibel. Het park heeft een wijkoverstijgende functie als recreatiestrook en bewegingslijn voor langzaam verkeer uit het hele stadsdeel. De speelplekken in de wijk worden opgewaardeerd en afwisselend ingericht met duurzame en educatieve speeltoestellen.

Zo wordt het groen wederom de grootste kracht van de Tuinstad.

uitbreiden voorzieningenaanbod Om de wijk aantrekkelijker te maken voor de jonge, hippe Amsterdammer is een nieuwe impuls in het voorzieningenaanbod nodig. De stadslaan biedt hier kansen. De noordzijde van de Burgemeester de Vlugtlaan verandert van residentiële zone met open groene hoven in een stedelijke wand met een actieve plint, bestaande uit woonwerkwoningen.

Jong talent krijgt de kans hier te wonen, te werken en bij te dragen aan de levendigheid van de wijk.

Door de plint transparant te maken ontstaat er interactie tussen de bedrijven en de voorbijganger.

Doorkijken naar het achterliggende groen worden bewaard. Het profiel van de laan wordt aangepast voor een betere toegankelijkheid en oversteekbaarheid.

Aan de laan komt tevens een

58

cultuurplein. De wijk krijgt een impuls door toevoeging van een wijkoverstijgende functie.

Een nieuwe combinatie van cultuurcentrum, horecagelegenheid en expositieruimte door de bewoners van Amsterdam Nieuw-West voor iedereen. Het cultuurcentrum bevindt zich in een nieuwe woontoren tegenover het Van Eesterenmuseum en zal hiermee visueel corresponderen.

verbinden stad,Tuinstad & landschap De Burgemeester de Vlugtlaan wordt een groene en levendige stadslaan die vanuit de stad door de Tuinstad naar het landschap loopt. Het stenige, moeilijk oversteekbare profiel wordt groener en toegankelijker.

De meeste voorzieningen zijn geclusterd rond de stadslaan en het stadsplein. Het nieuwe profiel vraagt dan ook om een breder trottoir aan de noordzijde en een rustiger beeld door het verplaatsen van de parkeerplaatsen naar de schaduwzijde van de laan. De laan zal een zachte voortzetting zijn op de Bos en Lommerweg en tevens fungeren als een verwelkomend entrée tot de wijk.

verruiging

besparen op onderhoud openbaar groen Om te bespraren op het onderhoud van het vele openbaar groen zijn verschillende ingrepen nodig.

De gemeente dient de hoeveelheid openbaar groen te verminderen door stukken grond af te staan aan privaten en collectieven. Immers, minder grond is minder onderhoud.

Bij de herverkaveling dient hiermee rekening gehouden te worden.

Een manier van besparen in beheer is het verruigen van delen van het openbaar groen. Door op groenstroken en in hoven de natuur meer haar gang te laten gaan ontstaan groenmilieus met een hogere ecologische waarde en variatie aan begroeiĂŻng.

Voorbeelden van verruigd groen zijn prairietuinen, ruige grasstroken met wilde bloemen en rietoevers.

Het uren aan onderhoud zal sterk verminderen en de beleving van het groen zal sterk stijgen.

59

Jana van Hummel

plankaart 1:5000

N

MEER

sloterMEER

60

deelgebieden

toegevoegde woontypologieën schaal 1:5000

twee-aan-twee tuinvilla

Van Eesterenplein

grondgebonden woning en grondgebonden maisonnette

Airey-strook

grondgebonden en galerijmaisonnette grondgebonden woonwerkwoning Burgemeester de Vlugtlaan

portiekwoning samengevoegde apparementen Dobbebuurt

nieuwbouw

vrij indeelbaar cascoappartement

de nieuwe Tuinstad

her in te richten woningen bestaande bebouwing privé-tuin collectieve tuin daktuin prairietuin groenstrook groene trambaan boulevard cultuurplein woonstraat woonerf

In deze nieuwe versie van de Tuinstad is er in de Dobbebuurt en de Airey-strook keuze uit meerdere woonmilieus: wonen aan de laan, in de tuin, aan het erf en aan het park. Het karakter van de buurten krijgt meer kleur door kleinmazige aanpassingen in de bebouwde en onbebouwde ruimte.

Op de plankaart is de inpassing van de nieuwe Dobbebuurt & Aireystrook in Slotermeer-Noordoost te zien. De Burgemeester de Vlugtlaan sluit door de herprofilering en herinrichting beter aan op de zachtere Bos en Lommerweg.

De verhouding bebouwde en onbebouwde ruimte is veranderd door toegevoegde nieuwbouw.

Deze huisvest nieuwe woonvormen:

61

maisonnettes, woonwerkwoningen, twee-aan-twee tuinvilla’s en vrij indeelbare appartementen.

De groene ruimtes in de wijk zijn geherdefinieerd; er wordt onderscheid gemaakt tussen privaat, collectief en openbaar. De semiopenbare tussenvorm is verdwenen.

Ook is de verschijningsvorm van de groenstroken veranderd.

Prairietuinen en wilde bloemen en grassen wisselen gras- en heesterstroken af. De nieuwe Tuinstad biedt meer diversiteit.

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

62

deeluitwerkingen herstructureringsplan de stadslaan wonen aan de laan het cultuurplein wonen in de tuin wonen aan het erf wonen aan het park renovatieslag prairie in de Tuinstad

63

Jana van Hummel

nieuw profiel Burgemeester de Vlugtlaan als echte stadslaan

N

nen

tui

ok

tro

s eyAir

n

en

ing

n wo

erk nw

o wo

d var ule de bo rdzij o no

n

e ker

par

e aan rijb n a de eel amba tr

ged

en tok

ges

d var ule e bo idzijd zu

ven bo en ent nt em lpli art inke w app

rus do aat r eo Th best b Do

64 sloterMEER MEER

13.3 2 1 4 2.5 4 5.5 2.1 0.5 5.9

gemixte maten zandkleurige Conservation Smooth Ground betontegels

Escofet Levit Backless Bench

wilde bloemen en grassen

de stadslaan

komen woonwerkwoningen met werkruimtes en kleine winkels in de plint. Door deze transparant te houden, door middel van grote ramen en glazen erkers, ontstaat er interactie met de passanten.

Fietsers rijden over een rood fietspad dat op het trottoir ligt.

Deze takt in de nieuwe situatie twee keer af de Airey-strook in voor een betere ontsluiting. Ook komen er meer oversteekplaatsen voor fietsers en voetgangers.

De Burgemeester de Vlugtlaan krijgt een nieuw profiel. Vaste gegevens waarmee rekening gehouden zijn bij het herprofileren zijn de tramrailsen, de 60 jaar oude linden en de rooilijnen van de bestaande bebouwing. Deze blijven op hun huidige plek, wegens cultuur-historische en ecologische waarde en kostenbesparing. De nieuwe stadslaan zal als levendige bewegingslijn en verblijfsplek fungeren als ruggegraat van de wijk. nieuwe stedelijke wand Om van de laan een meer uitgesproken stadslaan te maken, worden functies toegevoegd in een nieuwe straatwand.

Aan de noordzijde van de laan

comfort voor voetganger en fietser Nu zich aan beide zijden van de laan voorzieningen bevinden, dient deze voetgangervriendelijk en oversteekbaar te worden. Het trottoir aan de noordzijde wordt verbreed tot 16.3 meter. Hiervoor wordt de groenstrook langs de bebouwing bestraat, de linden komen met boomroosters in het steen te staan. Lange zitbanken benadrukken de lengterichting van de laan en bieden rustpunten. De laan wordt in plaats van slechts een bewegingslijn een verblijfsplek waar gezeten, gewinkeld, gewandeld en geskatet kan worden.

de laan. Door gestoken parkeren ontstaan meer parkeerplekken dan bij het langsparkeren van voorheen.

De manier van in- en uitparkeren remt wederom het verkeer af.

bloemrijke trambaan De strook tussen de tramrailsen wordt beplant met grassen en wilde bloemen. De nieuwe groene trambaan zal een fijne afwisseling zijn met het grijs in de directe omgeving. Tram, bus en auto delen een rijbaan van 4 meter. Hierdoor wordt de auto afgeremd en overheerst deze niet langer in het profiel. Ter hoogte van kruispunten met voorsorteerbanen en haltes scheiden tram- en rijbaan zich van elkaar en versmalt het trottoir.

Parkeren gebeurt alleen nog aan de schaduwzijde, de zuidzijde, van

65

Jana van Hummel

te

parkeerhof

huidige kavel

parkeerhof

bouwenveloppe: inpassing nieuwbouw in bestaande situatie

ep i d g nin m o w 8

Burgemeester de Vlugtlaan

hoogte 9m/3L

Theodorus Dobbestraat

14.2

m

MEER

sloterMEER

Burgemeester de Vlugtlaan

Burgemeester Fockstraat

14

9

8

5m

wo nin g 7.5 bre m ed

te

parkeerhof

2

parkeerhof

ter h c a 6m

m

parkeerhof

21

parkeerhof

n tui

woonstraat

hoogte 9m/3L

situatie na herverkaveling

9

9 5

7

14.2

boulevardzijdeGerbrandypark Burgemeester de Vlugtlaan

66 Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat Theodorus Dobbestraat 31.6

6

Airey-strook 1:2500

N

kavelgrens

wonen aan de laan

bestaande bebouwing maximaal bouwvlak nieuwbouw aan te passen bestaande bebouwing 15 18

minimale en maximale bouwhoogte verplichte rooilijn woninggrens aangesloten bouwen uiterste bouwgrens verplichte bouwgrens entréezijde grondgebonden entréezijde portiek entréezijde galerij privé-tuin collectieve tuin collectief achterpad maten in meter

De Airey-strook kent in de huidige situatie grote percelen met twee woongebouwen van 3 lagen aan de oost- en westzijde en een voorzieningengebouw van één laag aan de noordzijde. Bij de herverkaveling van de strook is rekening gehouden met de gevolgen voor de ruimte van de bewoners en de openbare ruimte: het creëren van een stadslaan en de overgang van openbaar naar privé zijn leidend. transformatie De flats zijn opgedeeld in private kavels, die de woningcorporatie verkoopt aan de bewoner. Deze verkaveling biedt de gelegenheid tot samenvoegen van drie verdiepingen

tot één grote woning van 216m2.

De zuidoostelijke woning wordt uitgebreid. De drie appartementen worden niet samengevoegd, maar door de aanbouw 37.5m2 groter. Elke kavel heeft een eigen achtertuin. De tuinen zijn toegankelijk via een collectief achterpad. nieuwe woonwerkwoningen Het blok is aangevuld met nieuwe woonwerkwoningen van 3 bouwlagen aan de zuidzuide. Deze zijn 9 meter hoog gehouden, om te voorkomen dat deze de tuinen het zonlicht volkomen ontnemen. De rooilijn aan de laanzijde staat vast, de achterkant kan flexibeler worden bebouwd.

van collectief particulier ondernemerschap (CPO). Een groep ondernemers koopt gezamenlijk de grond van de gemeente en kan hier, binnen de regels van dit stedenbouwkundig plan, drie woonwerkwoningen bouwen. Door de verkoop aan meerdere CPO’s vormen de woningen per rijtje een eenheid, maar verschillende ze wel van de andere rijtjes aan de laan, wat een speelse wand oplevert.

rolverdeling De nieuwe kavels worden ontwikkeld door middel

67

Jana van Hummel

doorsnede blok Airey-strook na herverkaveling

N

12

MEER

sloterMEER

8

5

32.5

68

2.8

7.5

3

ontsluiting nieuwe woningen

doorzichten van de boulevard naar het groen

6

bo

ule var d

7.7

De woonwerkwoningen zijn grondgebonden en worden ontsloten aan de Burgemeester de Vlugtlaan. De westhoek kan tevens aan de westzijde ontsloten worden, wanneer deze aan de straat grenst.

De woningen hebben een interne trap naar de boven de werkruimte gelegen woning. De werkruimtes op de begane grond beslaan maximaal 56m2 en de woning erboven 112m2.

Elke woning heeft een balkon of terras van minimaal 10m2. groene doorzichten Het oorspronkelijke uitgangspunt van doorzichten naar de groene zijde van de laan blijft overeind door de nieuwe woningen niet aangesloten te bouwen. Zo kent de laan een groen en stedelijk karakter.

69

Jana van Hummel

impressie nieuwe Burgemeester de Vlugtlaan als bewegingslijn, verblijfsplek en woonwerkmilieu

MEER

sloterMEER

70

huidige situatie Airey-woningen aan de Burgemeester de Vlugtlaan

referentie gevelbeeld woonwerkwoningen Hengelo

referentie gevelbeeld woonwerkwoningen Westerdokseiland, Amsterdam

huidige situatie Airey-woningen aan de Burgemeester de Vlugtlaan

71

Jana van Hummel

nieuwe profiel Burgemeester de Vlugtlaan ter hoogte van het Van Eesterenplein

N

ren

nto

o wo

de

gen

jlig

um ntr rce er tuu me cul loter S

vri aan

rijb

um

aan

rijb

t me aan s mb alte tra amh tr

de

use enm ter

gen

Ees

jlig

vri

Van

ol

ho

issc

bas

cultuurcentrum SLOTERMEER

35

MEER

sloterMEER

6.2

2.1

72

4

4

10.2

5.7

1 2

18.4

Escofet Lungo Mare zitelement

huidige situatie

Burgemeester Eliasstraat

cultuurplein 1:2500

het cultuurplein Ter hoogte van het Van Eesterenmuseum ontstaat het cultuurplein: het Van Eesterenplein.

Een deel van de parkstrook zal getransformeerd worden tot een verblijfsplek die (visueel) correspondeert met de ruimte voor het museum.

Voor een fysieke relatie tussen de zuid- en noordkant van het plein, waar de stadslaan doorheen snijdt, wordt van de tramhalte een breder trottoir gecreĂŤerd in dezelfde materialisatie als het plein. Het plein wordt ingericht met zitelementen die aansluiten op de inrichting van de laan.

Voor het bouwen van de toren dienen de aanwezige platanen in het desbetreffende deel van de parkstrook te worden gekapt. Op

het plein komen platanen terug. cultuur door Nieuw-West Op het plein komt een woontoren met in de onderste twee lagen het Cultuurcentrum Slotermeer. In het centrum spelen kunst, cultuur, educatie en recreatie als participatiemiddel de hoofdrol. Er zijn muziek-, theater-, dans- en cabaretvoorstellingen en exposities te zien. Er worden workshops gegeven, er zijn wijkactiviteiten en er zijn ruimten te huur voor festiviteiten en cursussen. En dit met de parkstrook als achtertuin. Het nieuwe plein beschikt over twee wijkoverstijgende voorzieningen, die mensen uit de hele stad aantrekken.

73

Jana van Hummel

doorsnede woontoren: vrije kavelappartementen boven het cultuurcentrum

N

k

enp ter

roo

Ees

kst

Par

Van

24

lein

6

12 18

MEER

sloterMEER

74

referentie cascotoren door Lacaton & Vassal

hoogteaccent De toren wordt het hoogteaccent tussen de 3-, 4- en 5-laagse bebouwing aan de stadslaan.

De toren kent boven het cultuurcentrum 5 lagen vrij indeelbare appartementen van rond de 100m2 per woning. De appartementen bieden mooi uitzicht over de wijk en haar parkstrook. duurzame cascotoren De dragende constructie met een vaste stijgkern wordt opgeleverd.

De koper zorgt zelf voor onder andere de installaties, de afwerking van wanden en vloeren en de woninginrichting. Zo ontstaat er een variatie aan appartementen, aansluitend op het concept van meer meer diversiteit. Het gebouw is duurzaam vanwege een verwachte levensduur

referentie solid door Tony Fretton Architects

van 200 jaar door zorgvuldig materiaalgebruik, indeelbaarheid en functieverandering.

De bewoners van de toren kunnen parkeren in de halfverdiepte parkeergarage die toegankelijk is vanaf de Burgemeester Eliasstraat.

van 106 woningen.

rolverdeling De gemeente verkoopt de grond en de rechten om te bouwen aan een projectontwikkelaar.

De vierkante meters in de vrij indeelbare toren worden geveild aan de nieuwe kopers. verdunning In de Airey-strook is sprake van verdunning. Er zullen 3 woningen per blok bijgebouwd worden en 24 woningen verdwijnen als gevolg van samenvoegen van woningen.

In de toren komen gemiddeld 20 nieuwe woningen. Een verdunning

75

Jana van Hummel

14 8

Gerbrandypark 9 9 9 5 7

bouwenveloppe: inpassing van nieuwbouw in bestaande situatie

huidige kavel boulevardzijde Burgemeester de Vlugtlaan

Burgemeester de Vlugtlaan

14.2

Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat 31.6

15 18

15 18

15 18

15 18

4

4

12

10

14.7

4

23.6

Burgemeester Fockstraat

woonstraat

4

woonstraat

10.7

15 18

woonstraat

afs t bes and t t beb aan ot de o min uwin . 8m g

Burgemeester Fockstraat

woonstraat

14.7

6

12

12

12

12

12

Gerbrandypark

hoogte 6m/2L

5.3 31.6

Gerbrandypark

Gerbrandypark

situatie na herverkaveling

Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat

16m 6

4

4

13.3

4

8

8

6

16

8m

6

29.3

Gerbrandypark

MEER

sloterMEER

76

Gerbrandypark

4

woonstraat

woonstraat

woonstraat

woonstraat

6

wonen in de tuin met uitzicht op het park 1:2500

grondgebonden wonen met keuze uit alle zijden van de woning als entéezijde

huidige situatie waarbij de kopse kant van het gebouw naar het park is gericht

van 8mx8m zijn twee bouwlagen hoog, om de woonkwaliteit van de omliggende flats te waarborgen. Ze worden ontsloten via het collectieve tuinpad. en hebben een dakterras dat het gehele dakoppervlak beslaat.

Hierdoor kijken de bewoners van de flats neer op groene daken en hebben de bewoners van de tuinvilla’s, naast de collectieve tuin, ook een private buitenruimte.

Het wonen in de tuinen brengt tevens meer activiteit in de groene ruimte met zich mee. De tuin is niet langer een achterkant, maar een entréezone waar mensen voor de deur zitten en een praatje maken.

De woningen dienen volgens de regels in dit stedenbouwkundig plan te worden ontworpen.

N

kavelgrens

wonen in de tuin

bestaande bebouwing maximaal bouwvlak nieuwbouw aan te passen bestaande bebouwing 15 18

minimale en maximale bouwhoogte verplichte rooilijn woninggrens aangesloten bouwen uiterste bouwgrens verplichte bouwgrens entréezijde grondgebonden entréezijde portiek entréezijde galerij privé-tuin collectieve tuin collectief achterpad maten in meter

De Dobbebuurt kent in de huidige situatie percelen met 4- en 5-laagse flats. De zuidkant van de kavels grenzen aan het Gerbrandypark en deze kwaliteit is nu onbenut gelaten. Een hek scheidt de tuinen van het pad langs het water en de flats staan met de kopse kant naar het mooie uitzicht. De blokken in de Dobbebuurt hebben ruime collectieve tuinen. tuinvilla’s Er is ruimte voor het bouwen van kleine massa’s in het groen: tweeaan-twee tuinvilla’s waar gewoond wordt in de tuin. Er dient minimaal 8 meter afstand te worden genomen tot de bestaande bebouwing.

De woningen met een footprint

rolverdeling De grond is momenteel in bezit van de woningcorporatie. Deze verkoopt de grond aan een projectontwikkelaar of CPO, die de tuinvilla’s ontwikkelt, of doet dit zelf.

77

Jana van Hummel

doorsnede blok Dobbebuurt na herverkaveling: wonen in de tuin

N

2.4

MEER

sloterMEER

2.7

1.3

8.8

4

4

8

78

11

4

9.4

2.1

3.5

2.4

impressie wonen in de tuin

79

Jana van Hummel

Burgemeester de Vlugtlaan

bouwenveloppe: inpassing van nieuwbouw in bestaande situatie

huidige kavel

Burgemeester Fockstraat parkeerhof

parkeerhof

2

14

parkeerhof

parkeerhof

woonstraat

Theodorus Dobbestraat

8

9

9

9 5

7

Gerbrandypark boulevardzijde Burgemeester de Vlugtlaan

Burgemeester de Vlugtlaan

situatie na herverkaveling

min. 15m/5L

Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat Theodorus Dobbestraat 31.6

15 18

15 18

15 18

15 18

15 18

in rtu e t ach in. 4m m

4

12

12

12

12

12

12

5.3 31.6

Gerbrandypark Gerbrandypark

MEER

sloterMEER

Gerbrandypark

80 Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat

woonstraat Burgemeester Fockstraat

23.6

4

m

1.2

4

10

6m

te iep d g .7m nin wo ax. 10 m

14.7

31.

woonstraat woonstraat

Burgemeester Fockstraat

4

10.7

14.7

6

woonstraat

max. 18m/6L

14.2

veilig wonen aan het erf en wonen met uitzicht aan het park 1:2500

ontsluiting aan het erf en via de galerij

Robinia Margaretta ‘Pink Cascade’ in mei

N

kavelgrens

wonen aan het erf

bestaande bebouwing maximaal bouwvlak nieuwbouw aan te passen bestaande bebouwing 15 18

minimale en maximale bouwhoogte verplichte rooilijn woninggrens aangesloten bouwen uiterste bouwgrens verplichte bouwgrens entréezijde grondgebonden entréezijde portiek entréezijde galerij privé-tuin collectieve tuin collectief achterpad maten in meter

Aan de Theodorus Dobbestraat komt het nieuwe woonmilieu wonen aan het erf. Op twee plekken verandert de straat in een autoluw woonerf, vanaf de Burgemeester Fockstraat alleen met de auto toegankelijk voor de bewoners. Het zal niet langer een voor de hand liggende route voor de automobilist zijn en het parkeren verplaatst naar de omliggende straten. Hierdoor wordt het een rustige en veilige plek waar kinderen voor de deur kunnen spelen.

De schuren naast de entrées van de tegenovergelegen flat worden getransformeerd tot entréehalletjes.

De puntdaken worden met elkaar verboden, waardoor een rustiger straatbeeld zonder gure hoekjes

ontstaat. gesloten blok Het open bouwblok wordt herverkaveld, waardoor er gesloten wanden ontstaan. De wand aan het erf wordt tussen de 15 en 18 meter hoog:. 3 lagen maisonnettes, waarvan de bovenste 2 worden ontsloten via een korte galerij. Door de galerij ontstaat activiteit in de wand en interactie met het erf. Aan de zuidelijke tuinzijde hebben zij een (inpandig of extern) balkon. De benedenwoningen hebben een voordeur aan het erf en een eigen tuin aan de collectieve binnentuin.

De maisonnettes beslaan maximaal 124m2, exclusief de stijgruimtes.

hoekwoningen nodig; er wordt hen licht en een tuin ontnomen. Een oplossing is het samenvoegen van verdiepingen tot grote woningen en het toevoegen van balkons als private buitenruimte. kleurrijk erf Het erf kent dezelfde materialisatie als de trottoirs in de buurt.

Winterharde valse acacia’s (Robinia Margarette ‘Pink Cascade’) kleuren het erf in mei donkerroze en verspreiden een sterke bloesemgeur. Ze zullen goed groeien en overleven in dit windluwe deel van de straat.

herinrichting hoekwoningen Doordat er aangesloten wordt gebouwd, is herinrichting van de

81

Jana van Hummel

huidige situatie blok erfzijde

MEER

sloterMEER

82

huidige situatie blok parkzijde

83

Jana van Hummel

doorsnede blok Dobbebuurt na herverkaveling: wonen aan het park en wonen aan het erf

te wa het ĂŠes gs lan entr pad met

and rbr

Ge rk

ypa

r

16

MEER

sloterMEER

4.5

10

84

4

65.5

N

erf on wo

4

10.7

20

85

4.3

10.7

Jana van Hummel

Burgemeester de Vlugtlaan

bouwenveloppe: inpassing van nieuwbouw in bestaande situatie

huidige kavel

Burgemeester Fockstraat parkeerhof

parkeerhof

2

14

parkeerhof

parkeerhof

woonstraat

Theodorus Dobbestraat

8

9

9

9 5

7

14.2

hoogte 12m / 4L

Gerbrandypark boulevardzijde Burgemeester de Vlugtlaan

Burgemeester de Vlugtlaan

situatie na herverkaveling Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat Theodorus Dobbestraat 31.6

15 18

15 18

15 18

15 18

15 18

23.6

4

MEER

sloterMEER

10

14.7

e ept i d g nin 0m wo ax. 1 m

12

12

12

12

12

12

5.3 31.6

Gerbrandypark Gerbrandypark

Gerbrandypark

86 Theodorus Dobbestraat

Theodorus Dobbestraat

woonstraat Burgemeester Fockstraat

4

4

in rtu e t ach in. 4m m

woonstraat woonstraat

6m

woonstraat

31.

2m

Burgemeester Fockstraat

4

10.7

14.7

6

aan het park grondgebonden woningen en aan de Burgemeester Fockstraat grondgebonden en portiekwoningen

kavelgrens

wonen aan het park

bestaande bebouwing maximaal bouwvlak nieuwbouw aan te passen bestaande bebouwing 15 18

minimale en maximale bouwhoogte verplichte rooilijn woninggrens aangesloten bouwen uiterste bouwgrens verplichte bouwgrens entréezijde grondgebonden entréezijde portiek entréezijde galerij privé-tuin collectieve tuin collectief achterpad maten in meter

Aan de andere zijde van het blok komt eveneens een nieuwe wand, 3 bouwlagen met uitzicht over het Gerbrandypark: grondgebonden benedenwoningen en grondgebonden maisonnettes, elk met een eigen entrée aan het pad langs het water. De massa is niet hoger dan 9 meter, zodat er niet te veel zondlicht van de binnentuinen wordt ontnomen. De kleine benedenwoningen van 53m2 hebben een eigen achtertuin aan de binnentuin. De maisonnettes van 95m2 hebben op de bovenste verdieping een terras. van berging tot woning De flats aan de Burgemeester Fockstraat krijgen ondergaan

huidige situatie met bergingen in de plint aan de Burgemeester Fockstraat

een transformatie. De bergingen in de plint krijgen een nieuwe bestemming; ze vormen een uitbreiding op de woning van de eerste verdieping en deze krijgen hierdoor een eigen entrée aan de straat. De bovengelegen woningen houden hun portiekontsluiting.

Bergingen op de begane grond zijn veel voorkomend in de Westelijke Tuinsteden en zijn in de praktijk moeilijk om te vormen tot woningen, omdat de bewoners hechten aan hun opslagplaats en schuur. Woningen in de plint zijn echter wenslijker voor het leven op straatniveau en de Burgemeester Fockstraat leent zich goed voor een dergelijke aanpassing. Het is een voorname route door het Gerbrandypark en kan zo levendiger worden. De begane grondwoningen zullen er in kwaliteit op vooruitgaan.

87

rolverdeling De woningcorporatie als beheerder over de grond draagt de verantwoordelijkheid voor de bouw van de nieuwe wanden van het blok. De corporatie verhuurt de toegevoegde woningen als vrije sectorwoningen. Zo ontstaat een mix aan huurvormen en aan bewoners. De woningcorporatie zorgt tevens voor de transformatie van de bergingen tot woonetages en blijft zorg dragen voor het collectieve binnenterrein.

verdichtingssaldo van de gehele wijk op -52 woningen; verdunning.

verdichting en verdunning In de Dobbebuurt worden 12 woningen samengevoegd. In de wanden komen 54 nieuwe woningen. Het aantal nieuwe woningen in de tuinen zal gemiddeld 12 zijn. Er wordt in de Dobbebuurt dus verdicht met 54 woningen. Dit brengt het Jana van Hummel

impressie zachte groene achterkanten in de Theodorus Dobbestraat

MEER

sloterMEER

88

huidige situatie Theodorus Dobbestraat

renovatieslag rode loper De delen van de Dobbebuurt waar de openbare ruimte nog niet is heringericht wordt opnieuw bestraat, zodat het aansluit op het vernieuwde deel van de buurt. De woonstraten en de erven worden bestraat met rode klinkers. van achterkant naar voorkant De achterkanten van de winkels aan de Burgemeester de Vlugtlaan zijn in de huidige situatie erg dominant aanwezig in het straatbeeld van de Theodorus Dobbestraat. Het geeft een rommelig en gesloten beeld in de straat die tevens de voorkant is van de woningen boven de winkels. Gewenst zou zijn deze achterste delen van de bebouwing

Dobbebuurt & Airey-strook 1:5000

te betrekken bij de bovengelegen woningen. Dit is echter een moeilijk haalbare transformatie, waarbij de winkelpanden opgesplits zou worden en er een nieuwe manier van ontsluiten van de woning moet komen. Een tijdelijke oplossing voor het verzachten van het straatbeeld zou zijn de achterkanten te laten begroeien met bruidssluier. Deze snelgroeiende klimplant kan in een seizoen de hele gevel bedekken.

Aan het einde van de zomer is de bruidssluier overdekt met witte bloemen die in de herfst overgaan in witte vruchten. Bij deze tijdelijke oplossing dienen de achteringangen van de winkels van de zijkant van het uitstekende deel van het pand naar de straatkant te worden verplaatst. Zo krijgen de woningen die tussen deze lage achterkanten ontsloten worden een prettigere entrĂŠe en wordt

het bedrijfsafval niet langer voor hun deur gezet. In de straat ontstaat zo meer aandacht voor de woningentrĂŠes en minder voor bedrijfsachterkanten.

89

Jana van Hummel

te renoveren gebouwen

reeds gerenoveerde openbare ruimte en gebouwen

MEER

sloterMEER

90

te renoveren panden

straatgevel en entrĂŠes achtergevel en balkons gehele pand

opgewaardeerde gevels De flats met gedateerde gevels of gevels met achterstallig onderhoud zullen gerenoveerd worden.

Onder de renovatieslag valt het vervangen van entrĂŠes en balkons en het schoonmaken en opnieuw bepleisteren en/of schilderen van de gevels en kozijnen. De gebouwen zullen er esthetisch en bouwfysisch op vooruitgaan. rolverdeling De woningcorporaties dragen de verantwoordelijkheid voor het renoveren van hun woongebouwen.

Bij koopwoningen is het ingewikkelder. De bewoners kunnen worden overtuigd om mee te betalen aan het renoveren van hun woongebouw, maar kunnen dit ook weigeren. In het laatste geval zal er een gedifferentieerd gevelbeeld ontstaan.

91

Jana van Hummel

impressie groenstrook als prairietuin

MEER

sloterMEER

92

huidige situatie groenstrook

prairie in de Tuinstad Met zogenaamde prairietuinen kunnen meerdere vliegen in ĂŠĂŠn klap worden geslagen; de eentonigheid in het groenaanbod, het dure beheer van de groenstroken en de moeizame overgang tussen de privĂŠ-tuinen en het openbaar groen. troeven van de prairietuin In de prairietuin vormt de vegetatie een systeem dat zichzelf na verloop van tijd in stand houdt. De tuin kan na de aanleg met rust gelaten worden, met uitzondering van eenmaal per jaar, na de winter, maaien. Hiermee vergt de tuin in vergelijking met een gewone vaste plantenborder of een grasveld veel minder onderhoud.

geschikte groenstroken voor prairietuinen

De prairietuin moet minimaal een halve dag in de zon liggen. De tuin is alle seizoenen mooi door de verzameling van winterharde, droogtebestendige, bloeirijke, stevige grassen en planten. Zo is de 2tuin het hele jaar door aantrekkelijk voor mens en dier. De tuin trekt vlinders, bijen en andere insecten aan, die bijdragen aan de biodiversiteit van het groen.

De prairietuin komt over het algemeen laat op gang en dus is het gewenst aanvullend bolgewassen te planten voor kleur in het voorjaar.

Samenvattend is de prairietuin: - duurzaam - onderhoudsvriendelijk - alle seizoenen mooi - een thuis voor vlinders en bijen

93

achillea millefolium

aster ageratoides

vernonia crinita

helianthus tuberosus

liatris spicata

monarda scorpion

eragrostis spectabilis

sporobolus heterolepis

panicum virgatum

sporobolus heterolepis

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

94

MEER sloterMEER 95

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

96

literatuur geraadpleegde literatuur fotografie

97

Jana van Hummel

MEER

sloterMEER

98

geraadpleegde literatuur Teijmant, Sorgedrager De Dobbebuurt 1952-2012

fotografie

Tuinsteden The Qualities of the Western Garden Cities

Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling (2000)

Alle foto’s zonder bronvermelding zijn van eigen hand

Uytenhaak Steden vol ruimte

Karin Weeda foto voorwoord

Kwaliteiten van dichtheid

Uitgeverij 010 (2009)

Uitgeverij Bas Lubberhuizen (2012) Nio, Reijndorp, Veldhuis Atlas Westelijke Tuinsteden Amsterdam De geplande en de geleefde stad

SUN - Trancity (2009) Van Eesteren-Fluck & Van Lohuizen Stichting Feddes, Witsen De groene kracht De transformatie van de Westelijke Tuinsteden Amsterdam

Uitgeverij SUN en auteurs (2011) Bel, Galindo De kwaliteiten van de Westelijke

99

Jana van Hummel