ั ี นบนรอยทาง…อ่ สส านผืนป่าด้วยรอยเท้า โดย MGR Online 14 กันยายน 2547 16:01 น.
ื เจ้าป่าแห่งขุนเขา รอยเท้าเสอ เคยไหม....เดินๆ อยูใ่ นป่ า แล ้วเกิดเจอรอยเท ้าของสิง0 มีชวี ต ิ ทีไ0 ม่ใช่คน แต่ก็ดไู ม่ออกว่ารอยเท ้านั น 5 เป็ น ของตัวอะไร แล ้วคนมองก็เดินจากมาด ้วยความงุนงง สุดท ้ายก็ลม ื ไป เป็ นเรือ 0 งน่าเสียดายยิง0 .... ั ว์ป่าด ้วย เพราะในป่ า นอกจากจะมีต ้นไม ้และแมลงนานาชนิดให ้เราศึกษาเรียนรู ้ ต ้องไม่ลม ื ว่ายังมีสต 5 ดีทเี0 ราไม่ควรพลาดการสังเกต แต่เรามักจะลืมข ้อนี5 เพราะ และรอยเท ้าของสัตว์เหล่านั น 5 เป็ นแหล่งความรู ้ชัน คนทัว0 ไปส่วนมากเวลาไปเดินป่ าทีอ 0 ท ุ ยานแห่งชาติ มักจะไม่คอ ่ ยมีโอกาสเจอกับสัตว์ป่าตัวเป็ นๆ สักที ด ้วยส่วนใหญ่พวกเขาและเธอออกหากินในเวลากลางคืน ซึง0 หากใครไม่รักทีจ 0 ะสังเกตธรรมชาติ ย่อมไม่ ยอมลงทุนอดหลับอดนอนไปรอดูแน่ๆ ่ ม การพบรอยเท ้าสัตว์ขณะเดินป่ า ก็เหมือนกับการพบลายแทงเรือ 0 งราวของธรรมชาติ ทีจ 0 ะนํ าไปสูข ุ ทรัพย์ คือความรู ้เกีย 0 วกับพืน 5 ทีแ 0 ถบนัน 5 ั บนรอยทางของนั กท่องไพร บางคนมีความชํานาญมาก แค่มองเห็นรอยเท ้าสัตว์ รอยเท ้าสัตว์ถอ ื เป็ นสีสน บนพืน 5 ก็สามารถบอกได ้ทันทีวา่ เป็ นตัวอะไร แถมสามารถบอกถึงขัน 5 ทีว0 า่ เพศอะไร และสัตว์ตัวนั น 5 กําลังทํา อะไรด ้วยซํา5 น่าทึง0 ไหมล่ะ! พวกเขาอ่านร่องรอยของธรรมชาติเหล่านี5กน ั อย่างไร ? 0 วชาญเหล่านี5แบ่งรอยเท ้าสัตว์ป่าออกง่ายๆ ให ้เราเข ้าใจคือ พวกมีเล็บเท ้า พวกมีกบ นั กเดินป่ าผู ้เชีย ี เท ้า และพวกนก การสังเกตรอยของสัตว์มเี ล็บ ยังแบ่งย่อยลงไปได ้อีกเป็ น กลุม ่ กินแมลง, กลุม ่ ลิง , กลุม ่ นิม 0 ซึง0 โปรด ปรานการกินมด , กลุม ่ สัตว์ฟันแทะเช่นกระรอก เม่น , กลุม ่ สัตว์กน ิ เนื5อจําพวกหมาและหมี และสุดท ้าย กลุม ่
เจ ้าป่ า อย่างเสือ
ั กน รอยเท้าทีม น ี วิ อ้วนใหญ่เป็นของพวกสตว์ ิ เนือ สัตว์มเี ล็บจะมีการทิง5 รอยเท ้าแตกต่างกันในรายละเอียดเล็กๆน ้อยๆ เช่น นํ5 าหนั กของรอยเท ้า คนหรือลิง จะเห็นได ้ชัดว่ามีววิ ฒ ั นาการทีน 0 วิ5 โป้ ง การทิง5 นํ5 าหนั กจะลงค่อนข ้างสมํา0 เสมอทัว0 ทัง5 ฝ่ าเท ้า และเล็บได ้พัฒนา ั ว์อย่างเสือนัน ไปอยูบ ่ นนิว5 เรียบร ้อย ขณะทีส 0 ต 5 เราจะเห็นการวางนํ5 าหนั กบนนิว5 เท ้าอันอ ้วนใหญ่อย่างเด่นชัด ซึง0 เป็ นลักษณะทีท 0 ําให ้ดีดตัวได ้ดีตอนทีว0 งิ0 ไล่ลา่ เหยือ 0
่ กวาง แพะ เลียงผา รูปร่างรอยเท้าเป็นกีบแยกออกจากก ันเป็นของน ักวิง ต ัวฉกาจ เชน แต่ถ ้าเป็ นสัตว์มก ี บ ี เราจะสามารถบอกแยกแยะชนิดได ้ง่ายกว่าสัตว์มเี ล็บ เพราะสัตว์แบบนี5พฒ ั นาปลาย นิว5 ไปเป็ นกีบทีแ 0 ข็งแรง และไม่มน ี วิ5 โป้ งปรากฏให ้เห็นบนรอยทีท 0 งิ5 ไว ้ หรือมีก็น ้อยมากจนกลายเป็ นติง0 ไป ทีแ 0 ปลกก็คอ ื ช ้างซึง0 ถือว่าอยูใ่ นประเภทมีกบ ี โดยจัดเป็ นกลุม ่ สัตว์มงี วง หากเราสังเกตรอยเท ้ากลมๆ ขนาดมหึมาของช ้างก็จะเห็นรอยเล็บใหญ่ ๆ ทัง5 4 เล็บ ส่วนกลุม ่ สัตว์กบ ี คี0 ก็เช่น กระซู่ แรด สมเสร็จ ซึง0 หาก ใครเจอก็ดใี จได ้เลยเพราะหายากมากแล ้ว สังเกตง่ายคือจะมีรอยกีบแฉกเป็ นสามเสมอ สุดท ้ายคือ สัตว์กบ ี คู่ อย่างหมูป่า กระจง เก ้ง กวาง แพะ เลียงผา สัตว์มก ี บ ี เหล่านี5ถอ ื เป็ นนั กวิง0 ฝี เท ้าจัด เพราะไม่มเี ล็บเอาไว ้ต่อสู ้ ั รู กินแต่ผักแต่หญ ้า นั บเป็ นผู ้ถูกล่าแต่ฝ่ายเดียว หรือนิว5 ทีเ0 อาไว ้ปี นต ้นไม ้หนีศต
่ ไก่ป่า ดิน เชน รอยเท้านกทีก น ิ แมลงตามพืน
ประเภทสุดท ้ายคือ นกและสัตว์ครึง0 บกครึง0 นํ5 า กลุม ่ สัตว์ครึง0 บกครึง0 นํ5 าจะดูงา่ ยทีส 0 ด ุ ยกตัวอย่างก็เช่น รอยเท ้าเป็ ดทีม 0 พ ี ังพืดระหว่างนิว5 สําหรับเอาไว ้ว่ายนํ5 า ส่วนนกนั น 5 ก็สงั เกตง่ายเพราะรอยเท ้าจะเป็ นรูปสามแฉก เสมอ นอกจากการมองลักษณะของรอยเท ้าแล ้ว สิง0 ทีน 0 ่าจะสังเกตอีกอย่างหนึง0 ก็คอ ื ทิศทางและการวางตัวของ รอย ซึง0 จะสามารถบอกเราได ้ว่าเป็ นสัตว์ประเภทไหน หากินอย่างไร เช่นรอยเท ้าของนกทีพ 0 บบนพืน 5 ดินแฉะๆ 0 ถ ้ารอยนั น 5 ขนานกันอยูต ่ ลอด ก็จะรู ้ว่านกตัวนัน 5 เคลือ 0 นตัวได ้ด ้วยการกระโดดเท ้าคู่ ซึงบอกเราได ้ว่านกชนิดนี5 ไม่ได ้หากินกินตามพืน 5 ดิน เพราะธรรมชาติออกแบบให ้เหมาะกับการหากินตามพุม ่ ไม ้ ต ้นไม ้สูงมากกว่า ส่วนมากจะเป็ นนกกินแมลง แต่ถ ้ารอยเท ้ามีความเหลือ 0 มกันเหมือนกับการเดินของคน ก็จะสามารถสันนิษฐานได ้ว่าหากินบนดิน ลักษณะนิว5 กลางเจริญดี เล็บแข็งแรง นั0นคือนกทีต 0 ้องคุ ้ยเขีย 0 ดิน จับแมลงตามพืน 5 ดินเป็ นอาหาร เช่น ไก่ฟ้า ไก่ ป่ า 5 แต่มค ถ ้ารอยเท ้านั น 5 สัน ี วามชัดเจน และแข็งแรง อาจจะเป็ นอุ ้งเล็บของอินทรี ในขณะทีถ 0 ้าพบรอยเท ้ามี เพียง 3 นิว5 ไม่มรี อ ่ งรอยของนิว5 หัวแม่เท ้าเลย แสดงว่านกตัวนี5ไม่มห ี วั แม่เท ้า หรือมีแต่เล็กมาก มันจะเกาะกิง0 ไม่ได ้ จะต ้องหากินตามพืน 5 ดินเท่านั น 5 เช่นนกกระแตแต ้แว็ด คนทีร0 ักการศึกษาธรรมชาติบางคนจะนํ าผงปูนปลาสเตอร์ กระป๋ องนมเก่าๆ นํ5 าจืด และดินนํ5 ามันติดตัวเข ้า ไปในป่ าด ้วย เผือ 0 จะเจอรอยเท ้าสําคัญๆอย่างรอยเท ้าเสือหรือเก ้ง และบางทีอาจจะเจอกับรอยทีเ0 ราไม่รู ้จัก แล ้วก็เก็บกลับมา มีวธิ งี า่ ยๆ โดยการนํ าดินนํ5 ามันไปทําเป็ นกําแพงล ้อมกรอบรอบรอยเท ้านั น 5 แล ้วผสมปูน ปลาสเตอร์กบ ั นํ5 าจืดในกะละมัง กะให ้ปริมาณนํ5 าพอดีขอบดินนํ5 ามันทีว0 าง เทลงไปภายใน 2 นาทีปน ู จะแข็ง ถึง ตอนนี5ก็แซะดินรอบๆ ออกจากพิมพ์ทเี0 ทลงไปแล ้วลอกดินนํ5 ามันออก ทีนี5ก็จะได ้รอยเท ้าสัตว์นูนๆ บนพิมพ์ หลังจากนัน 5 เอากลับมา พอถึงบ ้านก็เอาวาสลินทาบนพิมพ์ให ้ลืน 0 ก่อนจะเอามาประกบกับพิมพ์ปน ู ปลาสเตอร์อก ี ชุดหนึง0 ทิง5 ไว ้ 2 วันก็จะได ้รอยเท ้าเอาไว ้ศึกษา ผลพลอยได ้ 0 วชาญทางสัตว์ป่าได ้ เป็ นการหาความรู ้ ของการเก็บรอยเท ้าแบบนีก 5 ็คอ ื เราสามารถนํ ารอยนัน 5 กลับมาถามผู ้เชีย ไปในตัวและยังเป็ นประโยชน์ในการช่วยเจ ้าหน ้าทีส 0 าํ รวจความอุดมสมบูรณ์ของป่ าอีกด ้วย ไม่แน่วา่ เราอาจจะ เจอสัตว์ทไี0 ม่เคยปรากฏรายงานการค ้นพบมานานแล ้วในป่ าสักทีใ0 ดทีห 0 นึง0
รอยเท้าชา้ งและแรดทีห าเจอได้ยากมาก สถานทีท 0 เี0 ราพบรอยเท ้าสัตว์นัน 5 สําคัญมาก การพบรอยเท ้าสัตว์ใกล ้แม่นํ5ากับการพบรอยในป่ าไกลแหล่ง นํ5 าจะบอกสิง0 ทีแ 0 ตกต่างกันมาก ทีไ0 กลแหล่งนํ5 าเราสามารถหาคําตอบได ้ง่ายว่าเป็ นนกหรือสัตว์ประเภทไหน แต่ถ ้าใกล ้แหล่งนํ5 าก็แน่นอนว่ามีเปอร์เซ็นต์ในการสับสนสูงกว่า เพราะมีรอยเท ้าของสัตว์หลายชนิดไปหากินที0 นั0 น คนทีร0 ู ้จักป่ าดีจะแยกแยะรอยเท ้าเหล่านี5ได ้อย่างแม่นยํา และยังสามารถทํานายการสัญจรของสัตว์ป่าได ้
หากตามรอยเท ้าเหล่านี5บางครัง5 ก็จะพาเราไปยังแหล่งนํ5 าหรือโป่ งซึง0 เป็ นแหล่งอาหารของสัตว์ป่า ตัวอย่างทีเ0 ห็นชัดเจนก็คอ ื ด่านของช ้าง (หมายถึงทางทีช 0 ้างเดินซึง0 จะเกิดเป็ นทางใหม่ตด ั เข ้าไปในป่ า เป็ นแนว) ซึง0 ถ ้าเจอรอยแบบนี5และรอบๆ ตัวต ้นไม ้ถูกเบียดเปิ ดช่องเป็ นทางละก็ แสดงว่าเราพบโขลงช ้างเข ้า แล ้ว... ซึง0 รอยเท ้าเหล่านีแ 5 หละ เป็ นดัชนีชวี5 ด ั บอกเราถึงความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรสัตว์ป่าบริเวณต่างๆ ที0 เราไปได ้ดี แต่ก็มรี อยเท ้าของสัตว์ชนิดหนึง0 ซึง0 ถ ้าพบมากๆ ก็ไม่เป็ นการดี รอยเท ้านีม 5 ล ี ักษณะการวางนํ5 าหนั ก สมํา0 เสมอ มีนวิ5 เท ้า 5 นิว5 และดูก็รู ้ว่ามีสองขา เป็ นสัตว์ทท ี0 ําลายธรรมชาติอย่างไม่เลือกฤดูกาล ใครเจอรอยเท ้าสัตว์ชนิดนี5มากๆ ในป่ าก็จงพึงตระหนักว่าป่ าแห่งนัน 5 เริม 0 จะไม่สมบูรณ์เสียแล ้ว เพราะถ ้ามี รอยเท ้านีม 5 ากรอยเท ้าสัตว์ชนิดอืน 0 ย่อมจะหายไปหมด คงจะรู ้และพอเดากันออกว่าเป็ นสัตว์โลกประเภทใด เพราะมีอยูท ่ วั0 ไปในเมือง...