پەرلەمانتارێکی پارتی :بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا لەکۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم ل2 غروری سیاسیە
168 باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2012/12/11
کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا ،لە رۆخی تەقینەوەدا ل5
جەمال مورتکە :ئەوانەی ئێستا پێشمەرگە بە ملیشیا دەزانن، هەر ئەوانە بوون لەشکری یەکگرتوی کوردستانیان تێک شکاند جەمال مورتکە ،ئەندامی پێشووی سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان ،لە دیمانەیەک لەگەڵ پرسدا ،ئاماژە بە رووداوەکانی ئێسای گۆڕەپانی سیاسی کوردستان دەکات و پێی وایە کورد لە ئێستادا، لە ھەموو کاتێک زیاتر پێویستیی بە یەکگرتوویی ھەیە ،دەربارەی پێشمەرکەش دەڵێت ئێمە پاش راپەرین ١٩٩٣لەشکری یەکگرتوی کوردستانمان دامەزراند ،بەاڵم کێ بوون ئەوانەی ئەو لەشکرەیان تێک شکاند؟ ئەو کەسانە بوون کە ئێستا پێشمەرگە بە ملیشیا ئەزانن».
د .محەممەد ئەحمەد :مالیکی بە بڕوای خۆی لەڕێگەی سوپاوە کارێک دەکات کە خەڵکی ناوچەکانی تر بیر لە هەرێم بوون نەکەنەوە دکتۆر محەمەد ئەحمەد ،باس لە هۆکارەکانی پاڵنەری هەڕەشەکانی مالیکی دەک��ات و دەڵ��ێ «بەشێکی پەیوەندی بە چاوترساندنی الیەنە سیاسییەکانی عێراقەوە هەیە بۆ ئەوەی کەس داوای بە هەرێمبوون نەکات» ،دەشڵێت «بەشەکەی تری سەرهەڵدانی کێشەکان ،بە هاوکێشە هەرێمایەتییەکان و بارودۆخی سووریا و گوشارەکانی ئێرانەوە پەیوەستن».
ل8
ل3
عارف ڕوشدی:
مالیکی گوتی ڕاستە لە دەستوردا بڕیاری فیدراڵی دراوە ،بەاڵم ئەگەر جێبەجێ بکرێت عێراق دەبێتە گۆمی خوێن
ل6
2
ژماره 168
www.lawanikurdistan.com
2012/12/11
پەرلەمانتارێکی پارتی :بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا لەکۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم غروری سیاسیە ڕاپۆرت :پرس ،سلێمانی
چاودێرانی سیاسی و ڕۆژنامەنووسان بەشداری کردنی سەرکردە ئۆپۆزیسیۆنەکانی کۆمەڵ و یەکگرتوو بەخاڵێکی ئەرێنی وەسف دەکەن و پێیانوایە هۆکارێکی باشە بۆ لەیەکنزیک بوونەوەو دروس��ت کردنی یەکگوتاری ل��ەدەرەوەی هەرێمی کوردستان، بەاڵم ئەوەی لەو نێوەندەدا ڕاوبۆچوونی جیاوازی لێ کەوتۆتەوە بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفایە وەک��و بەهێزترین سەرکردەی ئۆپۆزیسیۆن لەکۆبونەوەکانی ئەم دوایەی سەرۆکی هەرێم. «عەدالەت عەبدواڵ»چاودێری سیاسی ڕایدەگەیەنێت «ئەو کۆبونەوانەی دەکرێت پەیوەندیان بەهەندێک کێشەی نەتەوەیی و نیشتیمانیەوە هەیە ،کە ڕووبەڕوومان بۆتەوە ،بۆیە ئاستی ئەو هەڕەشەو کێشانەی هاتونەتە ئاراوە دەستنیشانی دەکات کە دەبێت کۆبونەوەی الیەنە کوردییەکان لەچ ئاستێکدا بێت و کێش تێیدا ئامادەبێت ،بۆیە پێدەچێت سەرۆکی هەرێم بەگرنگی زانیبێت لەکاتی وادا پێویستە ڕاستەوخۆ کەسانی گەورەی ناوپارتە ئۆپۆزیسیۆنەکان ئاگادار بکرێن لەو گۆڕانکاریانەو بیروڕایان لەگەڵ ئاڵوگۆڕ بکات ،بۆیە لەم ڕوانگەیەوە بانگێشتی سەرکردە نمرە یەکەکانی ئۆپۆزیسیۆن کرابێت». بەبڕوای عەدالەت عەبدواڵ بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا تا ڕادەیەک جێگەی پرسیارە ،لەبەر ئەوەی ئەو پێشتر لەبۆنەی تردا سەردانی سەرۆکی هەرێمی کوردستانی کردووە لەبارەگای سەرۆکی هەرێم ،بەاڵم لەم مەسەلە نەتەوایەتی و نیشتیمانیانەدا کەالیەنەکانی دیکەش تێیدا بەشدارن بەشداری نەکردووە ،ئەوا جێگەی پرسیارەو دەبێت خۆی وەاڵم��ی ب��دات��ەوە .دەشڵێت «ئەمەش بەو مانایە نییە لەئاستی پێگەی الیەنی گۆڕان کەم بکرێتەوە ،چونکە وەکو هەڵوێست بزووتنەوەی گۆڕان بەشێکە لەهێزەکوردییەکان کەلەگەڵ ئەوەدان هەموو الیەنە کوردییەکان یەکگرتوو ب��وون ،کەئەوەش خاڵێکی ئەرێنییە ،بەاڵم ئاستی بەشداریکردن لەکۆبونەوەکاندا ئەوە مەسەلەیەکی دیکەیە». چاودێرە سیاسیەکە کۆمەڵێک ڕەخنەی هێنایە سەر گۆڕان لەوکاتەداو پێی وایە هێشتا هەندێک میراتی قۆناغی ملمالنێیە ناوخۆییەکان کاریگەری لەسەر الیەنی دەروون��ی سەرکردەکان مابێت ،بەاڵم وەکخۆی گوتی «بەگشتی دەبێت دانی پێدابنێین کەسەرۆکی هەرێم س��ەرۆک��ی هەرێمەو کەسێک نییە خۆی سەپاندبێت و دەبێت ڕێزی لێبگیرێت لەو ماوەیەی کەسەرۆکە، لەمەسەلە نەتەوەییەکانیشدا کاتێک بانگەشەی کەسی یەکەمی حیزبەکان دەکات زۆر ئاساییە ،ئەوەی ئێمەش بیستومانە ئەوەیە کە گوایە کاک نەوشیروان ڕەخنەی لەوە هەبووە کۆبونەوەکان ئەجەندایەکی دیاری کراوی نەبووە ،لەمەشدا دەبێت سەرۆکایەتی هەرێم وەاڵم بداتەوە ،کە ئەجنداکان چی بوون و چی نەبوون تاکو ئەو ڕەخنانە نەمێنێت». سەبارەت بەبەشداری کردنی ئەمیری کۆمەڵی ئیسالمی و ئەمینداری یەکگرتووی ئیسالم و بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا لەکۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم پەرلەمانتاری پارتی لەپەرلەمانی کوردستان (ژیان عومەر) بۆ هەفتەنامەی دەڵێت «من پێشتر بەچەند هاوڕێیەکم لە ئۆپۆزیسیۆن وتووبوو کە دەمەوێت ئەو پرسیارە لەنەوشیروان مستەفا بکەن ،داخۆ بۆچی بەشداری کۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم ناکات ،دیارە ئەمەش غرورێکی سیاسیەو حەز ناکات بەشداری بکات». پەرلەمانتارەکەی پارتی ئەوەش دەخاتە ڕوو لەکاتی سوێند خواردنی ئەندامانی خولی نوێی پەرلەمانی کوردستان هەموو سەرکردەکان ئامادەبوون جگە لەنەوشیروان مستەفا ،ئەمەش لەکاتێکدا گۆڕان خاوەنی بیست و پێنج کورسی پەرلەمانییە. ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵی ئیسالمی ،عەبدولستار مەجید ،بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «ئەو پرس و بابەتانەی بەگشتی پەیوەندیان بەهەرێمی کوردستان و تایبەت تر بە نێوانی هەرێم و بەغدادەوە هەیە ،پێم وایە پێویستە پرس و ڕاوێژ بەیەکتر بکرێت ،بەو پێیەی ئێمە لەکوردستان وەکو ئۆپۆزیسیۆن
و دەسەاڵت هەر ڕەخەنەیەکمان لەیەکتری هەبێت ئەوا حەقی خۆمانە و ڕەخنەکانمان لەکات و شوێنی خۆیدا بکەین». عەبدولستار مەجید ئەوەشی گوت «بەاڵم ئەگەر بابەتەکان ڕەهەندی نیشتیمانی هەبێت و پەیوەندی بەهەموو ک��وردەوە هەبێت ،نابێت پرسە گەورەکانی تایبەت بەکورد بکەینە قوربانی بیروڕای جیاواز و ناشبێت بەهۆی ملمالنێکانی نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن شتی گرنگمان لەدەست بچێت». س��ەب��ارەت ب��ەب��ەش��داری ن��ەک��ردن��ی ن��ەوش��ی��روان مستەفا لەکۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم ئەندامەکەی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵ وێرای ئەوەی دەڵێت ئێمە وەکو هەردوو الیەنی کۆمەڵ و یەکگرتوو جاروبار بەپێویستمان زانیوە بەشداری کۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم بکەین .هاوکات پێشی وایە بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا پەیوەندی بەخۆیانەوە هەیەو ڕاوبۆچونیان واب��ووە بەشداری نەکەن .هاوکات بەشداریکردنی نەوشیروان مستەفاش لەهەندێک کۆبونەوەی سەرۆکی هەرێم بەگرنگ دەزانێت. الی خۆیەوە باژێروانی بزووتنەوەی گۆڕان لەپارێزگای هەولێر (برزۆ مەجید) سەبارەت بەم بابەتە بۆ هەفتەنامەی پرس گووتی «گرنگی لەکۆبونەوەکان لەکارنامەسیاسیەکەی دەیبینیەوەو پێدانی دەسەاڵت بەو نوێنەرانەی سەرۆکەکان یاخود مەکتەب سیاسی حیزبەکان بەشداری تێدا دەکەن». برزۆ مەجید ڕاشیگەیاند «بەهیچ جۆرێک غروری سیاسی لە نەوشیروان مستەفا ناوەشێتەوە». بەبڕوای باژێروانەکەی بزووتنەوەی گۆڕان لەهەولێر ئێستا لەنێوان هەرێم وبەغداد کێشە هەیە ،بۆیە پێویستیمان بەهەماهەنگی و بەهێز کردنی گوتاری سیاسی هەیە .وەکخۆی دەڵێت «بەشدار دەبین لەگەاڵڵەکردنی ستراتیژیەتێکی نەتەوەیی و نیشتیمانی بۆ ڕێکخستنی پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغدادو ئەوکاتیش بۆ بەهێز کردنی گووتاری سیاسی و ماڵی کوردی ،هەر مەسەلەیەکیش بە نەتەوەیی بێت دەبێت هەموومان بەشدار بین تیایدا». نوسەرو ڕۆژنامەنووس»دیار ئەحمەد» لەبارەی بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا لەکۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «ئەو ملمالنێ سیاسیە لە کۆنەوە درێ��ژەی کێشاوە سەبارەت بەوەی کە نەوشیروان مستەفا بۆ بەشداری ناکات لە کۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم ،ئەمە سیراعی سیاسی لە پشتەوەیە ،چونکە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ دواوە بەتایبەت ئەوکاتانەی کە کاک نەوشیروان لەناو یەکێتی بوو لەوە دەچێت
بڵێم بەشێکی زۆری کێشە ناوخۆیەکانی ناو یەکێتی بە هۆی ئەو ئیتفاقییە ستراتیژییە بوو کە یەکێتی بەستوویەتی لەگەڵ پارتی، ئەگەر بشڵێم بەشێکی جیابونەوەکەشیان هەر لەبەر ئەم هۆکارە بوو» .گوتیشی «بە بڕوای خۆم کاک نەوشیروان کە بۆتە شوانی بزوتنەوەی گۆڕان هەلێکی تایبەتی بۆ هاتۆتە پێشەوە کە بتوانێت سەربەستانە ئەو سیراعەی هەیەتی لەگەڵ کاک مەسعود بە ئارەزوی خۆی بڕیاری لێبدات لە ژێر ناوی ئۆپۆزسێۆن بووندا». ناوبراو پێشی وایە نەوشیران مستەفا دەبێت خۆی ئەو قوفڵەی کە داویەتی لەو دەرگایە و دای خستووە ،لە کۆتاییدا دەبێت بیکاتەوە ،چونکە کاریگەری تەواوی لەسەر خۆی و بزوتنەوەکەی دەبێت لە ڕوی جەماوەرییەوە .دەشڵێت «من هەر لەیەکەم رۆژەوە وتوومە ئەو شەڕەی کە مەسعود بارزانی سەرۆکی هەرێم رایگەیاندووە لەگەڵ مالیکی شەڕێکی ڕەوای��ە ،کۆتایەکەیشی بینیمان مالیکی لەبەرگی سەدام حسێندایە ،ئەوەش نەتیجەکەیەتی و جا هەر بۆیە لەو کۆبونەوانەی کە کاک مەسعود سازی دەکات دەبێت کاک نەوشیروان بونی هەبێت». دیار ئەحمەد مەجید بەڕاشکاوی دەڵێت «لەکاتێکدا نەوشیروان مستەفا شوانی بزووتنەوەیەکی ئۆپۆزیسیۆنی گەورەیە بۆیە بەشداری نەکردنی نەوشیروان مستەفا لەکۆبونەوەکان غررورێکی سیاسیەو زۆر تاکڕەوانەیە».
ڕۆژنامەنووسێک :نەوشیروان مستەفا شوانی ئۆپۆزیسیۆنێکی گەورەیەو بەشداری نەکردنی لەکۆبونەوەکانی سەرۆکی هەرێم تاکڕەوانەیە باژێڕوانی بزووتنەوەی گۆڕان لەهەولێر: لەو کۆبونەوانەی کە کاک مەسعود سازی دەکات دەبێت کاک نەوشیروان بونی هەبێت
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 168
2012/12/11
3
لە بارەی ئەو کێشە و ئاڵۆزیانەی کە ئێستا لەهەرێمی کوردستان هەیە ،تایبەت ئۆپراسیۆنی دیجلە و بەرگری کردنی پێشمەرگە لەو سنورانە و چەندین پرسی تر ،جەمال مورتکە ،وەک پێشمەرگەیەک بۆ پرس دەدوێت: دیمانە :تریفە ئازاد
جەمال مورتکە ،ئەندامی سەرکردایەتی پێشووی پارتی بۆ پرس:
دەوڵەتی یاسا بەوجۆرە هەنگاو دەنێت کە بەعس چۆن دژایەتی کوردی دەکرد، ئەوانیش بەرەو ئەوە دەڕۆن پ :رای بەرێزتان لە بارەی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلەوە چیە؟ و :دامەزراندنی ئۆپراسیۆنی دیجلە پێچەوانەی هەموو ئەو رێکەوتنامە و هەنگاوانەیە کە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە دابڕاوەکان نراوە ،دامەزراندنی ئۆپراسیۆنی دیجلە هەمان ئەو هەنگاوانەیە کە کاتی خۆی رژێمی بەعس لە کۆتاییەکانی سااڵنی حەفتاکان لە سەدەی بیست دایمەزراند ،کە دەسەاڵتی رەهای دایە حەسەن مجید و قیادەی شیمالی دامەزراند ،بە هەمان شێوە بۆ سەرکوت کردنی هەموو ئەو بیرو باوەڕ و دەستکەوتانەی کە گەلی کورد و پێکهاتەکاتی تریش وەک نەتەوەکانی تورکمان و مەسحی و لە هەمان کاتدا دووبارە داگیرکردنەوەی کوردستانە بەو شێوازەی ئێستا ئ��ەوان بەرنامەیان بۆ دان��اوە ،بۆیە من بە دامەزراندنی ئۆپراسیۆنی دیجلە ،هەنگاوەکانی تریشی بە مەترسیدار ئەزانم ،دەیانەوێ ئەو دەستکەوتە یاساییەی کە کورد بە دەستی هێناوە ،بە تایبەت لە کوردستان و ناوچە کێشە لەسەرەکان ،وەک کەرکوک کە پارێزگار سەالحیاتی خۆی هەیە، دیانەوێت ئەوانە لەرێگەی ئەو ئۆپراسیۆنە لە دەسەاڵت نەیهێڵن، بەڵکو حوکمی عەسکەری بکەن ،بە شێوازێک کە تاقمێکی وەک دیکتاتۆر و درندانە بێنە سەرکار و ئەو دەستکەوتانە نەهێڵن و عێراق بەرەو هەڵدێر ببەن ،بۆیە بەڕای من دامەزراندنی ئەو هێزە گەورەترین مەترسییە ،پێویستە لەسەر هەموو نەتەوەکان بکەونەخۆو کۆتایی بەو کۆسپانە بێت کە دێنە سەر رێی پێشکەوتن و ژیانی خۆشگوزەرانی و ئازادی ئایندەی گەلەکەمان. پ :یەکهەڵوێستی الیەنە سیاسەکانی کورد لەهەمبەر ئەم مەسەلەیە چۆن ئەبینی؟ و :ئەو لێکپچڕان و چەند هەڵوێستە جیایەی رابردوو ،دەتوانین بڵێین بەشێکە لەو هەنگاوانەی ناحەزان و ئەوانەی دژ بە داخوازی و ئامانجەکانی رەوای کوردن .ئەو هەنگاوانەی جەنابی سەرۆک لە نەورۆزی رابردوو بە ئاشکرای کرد ،بەڵکو کاک مەسعود لە کۆبونەوە تایبەتییەکان مەترسیەکانی دەست نیشان کرد ،پێی دەگوتین بەو شێوەیە هەنگاو دەنێین ،حکومەتی عێراق بەتایبەت دەوڵەتی یاسا بەوجۆرە هەنگاو دەنێت کە بەعس چۆن دژایەتی ک��وردی دەک��رد ،ئەوانیش ب��ەرەو ئەو هەنگاوە دەڕۆن ،بۆیە پێویستە ئێمە هەموومان یەکبین و یەکبگرین ،بتوانین بەرپەرچی ئەو دەستدرێژیانە دەینەوە کە کورد لە ئایندەدا توشی ئەبێت. پ :پێتوانیە وەزیر و ئەندام پەرلەمانە کوردەکان لە بەغدا
نەیانتوانیوە ئەرکی خۆیان جێ بەجێ بکەن؟ و :من ناتوانم بڵێم ئەوان هیچیان نەکردووە ،بەاڵم سستی و کەمتەرخەمی پێوەدیارە و کەم و کوڕیی هەبووە ،پێویستە هەمویان وەک یەک گروپ و یەک ئامانجی دیاری کراویان هەبێت. کە لە چیای حەمرین بەسەر کەوتین ،ئەبێت وەک کورد مامەڵە بکەین و بەرگری لە دەستکەوتەکانی خۆمان بکەین و ئەو ئامانجانەی کە بەدی نەهاتوون ،هەوڵبدەین بەدیانبهێنین، چونکە ئێمە لە پێگەیەکی جوگرافی مەترسیدارا ئەژین ،ئەبێت هەمو کوردێک بزانێت واقیعی کوردستان لە نێو روبارێک دایە هەر چواردەورەی دوژمنە ،بۆیە پێویستیمان بە پتەو کردنی ریزەکانی خۆمانە ،بەاڵم ئەگەر نارێک بووین زۆر بە ئاسانی پەرش و باڵو ئەبین. پ :بزوتنەوەی گۆران چەندینجارە پێشمەرگە بەملیشیا ناو ئەبات ،تۆ وەک پێشمەرگەیەک چ قسیەکت هەیە؟ و :ب��ەداخ��ەوە بۆ بزوتنەوە گ���ۆڕان .راس��ت��ە پێشمەرگە هەڵسوکەوتی لە هەندێک شێوازی نیزامی کەم و کوڕیی تێدا هەیە ،بەاڵم ساڵەهای ساڵە توانیمانە بەرگری لە نەتەوە و خاکی خۆمان بکەین ،خەڵکانێک بۆ مەرامی سیاسی ئەو دەخەنە پاڵ ناوی پێشمەرگە .بە داخەوە خۆیان ئامانجی سیاسیان هەیە بۆ لەکەدار کردنی پێشمەرگە. ئێمە پاش راپەرین ١٩٩٣لەشکری یەکگرتوی کوردستانمان دامەزراند ،بەاڵم کێ بوون ئەوانەی ئەو لەشکرەیان تێک شکاند؟ ئەو کەسانە بوون کە ئێستا پێشمەرگە بە ملیشیا ئەزانن. پ :زۆربەی الیەنەسیاسیەکان پارتی و یەکێتی بەوە تۆمەتبار ئەکەن کە ناهێڵن دەستور بگەڕێتەوە پەرلەمان؟ و :بەرای من گەڕانەوەی دەستور بۆ ئەوە نییە کە دەستور هەموار بکرێتەوە و هەندێک مادەی بگۆڕێت ،بەڵکو بۆ ئەوەیە ئەو رەشنووسەش نەمێنێت .من گەڕانەوەی زۆر بە خەتەری ئەزانم. من لەگەڵ ئەوەدام بدرێتە راپرسی ،پاشان چ مادەیەک نارێک بوو و یان نەگونجا لەگەڵ ئێستا ،با هەموار بکرێتەوە ،بەاڵم ئێستا بگەڕێتەوە پەرلەمان کێ زەمانەت ئەکات ئەو رەشنووسە بە دەساڵی تریش بۆ کورد جێگیر دەکرێتەوە. پ :لە پەیڕەوی ناوخۆی پارتیدا ،مادەیەکی تێدایە ئاماژە بە دامەزراندنی ئەنجوومەنی شارەزایان دەک��ات ،کە بەشێک لەئەندامەکانی پێکدێت لەو ئەندام سەرکردایەتییانەی کە
دەرنەچوونەتەوە یان وازیان هێناوە ،بەاڵم دوای ٢ساڵ تێپەڕبوون، کەچی هێشتا ئەنجومەنە دامەنەزراوە ،رای تۆ لەو بارەوە چییە؟ و :ئەوە یەکێک لە بڕیار و خاڵەکانی پەیڕەوی ناوخۆیە ،بەاڵم نازانم هۆیەکەی چیە کەهەتا ئێستا دانەمەزراوە ،بەس من بە باشی ئەزانم کە دروست بکرێت .چونکە یەک لە خاڵە گرینگەکانە کە لە کۆنگرە بڕیاری لەسەردراوە. بەهۆی ئەو نالەبارییەی کە ئێستا هەیە و دێتە پێش لە کوردستان ،پێشبینی ئەکەم لەو نزیکانە پێکبهێنرێت. پ :دەوت��رێ پارتی لە رووی جەماوەرییەوە روو لە کەم بوونەوەیە ،تۆ چ قسیەکت هەیە؟ و :پارتی نەک لە ئێستا ،بەڵکو لە قۆناغەکانی پێشووش شۆڕش تێکچوون و موئامەرەکردن و چەندین شتی تری هاتە پێش ،بەاڵم پارتی بە حوکمی بناغە پتەوەکەی خۆی لە ناو ڕەگی جەماوەر رابەری خۆی و سەرکردایەتی بەهێزی خۆی ،جەنابی بارزانی باوک و کاک مەسعود ،لە هەمان کاتدا شەعبیەتی پارتی مومکین نییە پارتی الواز بێت. ئەوەی پارتییە بە بیروباوەڕ پارتییە ،بڕوای بەوە هەیە کە ئەو رێبازە راست و دروستە .لە هەر کەسێک توڕە ئەبێت ،بەاڵم هەر پارتییە و هەر بەرگری لە پارتی ئەکات. دوژمنانی زۆر گەورەتر لە ئاستی نێودەوڵەتی خۆیان تاقی کردۆتەوە ،بەاڵم ئەنجامێکی فەشەلی هێناوە .من بڕوام هەیە پارتی لە ئێستا قەت بەهێزتر نەبووە لە رووی جەماوەر و توانای سیاسی لە بەرنامەکانی .بە بڕوای من ئەوانە زۆر لە هەڵەدان کە قیاس لەسەر ئەو بابەتە بکەن ،با قیاس لەسەر شتی تر بکەن باشترە.
ئێمە پاش راپەرین ١٩٩٣لەشکری یەکگرتوی کوردستانمان دامەزراند، بەاڵم کێ بوون ئەوانەی ئەو لەشکرەیان تێک شکاند؟ ئەو کەسانە بوون کە ئێستا پێشمەرگە بە ملیشیا ئەزانن.
4
ژماره 168
www.lawanikurdistan.com
2012/12/11
دیاریکردنی چارەنووس لە دووڕێیانی دیموکراسی و جوداییدا هەژار هەورامی
لێکۆڵینەوەی هەل و مەرجی ئەو نەتەوانەی کە ناچار کراون لە ق��ەوارە و کیانێکی سیاسی دیاریکراو داببڕێن و جودا ببنەوە ،ئەوەمان بۆ دەسەلمێنن کە النی کەم بە سێ شێواز جوودا بوونەوە ڕوا و گونجاوە و مافی یاسایی و ڕەوایانە کە جوودا ببنەوە . شێوازی یەکەم ،کە یاسا نێودەوڵەتیەکانیش داکۆکی لێ دەکەن ئەوەیە کە «کاتێک نەتەوەیەک و خاکی ئەو نەتەوەیە بە زۆر و ستەمکاری بلکێندرێت بە دەوڵەتی ناوەندییەوە، دابڕان وجودابوونەوەی ئەو نەتەوەو خاکەکەی لە دەوڵەتی ناوەندی ڕەوایە و هەوڵدانە بۆ بە ئەنجامگەیاندنی دادپەروەری و قەرەبووکردنەوەی مافی فەوتاوی ئەو نەتەوەیە. شێوازی دووهەم ،کاتێک دەوڵەتی ناوەندی بە شێوازی بەرنامە بۆدارێژراو و سیستەماتیک مافە بنەڕەتییەکانی نەتەوەیەک پێشێل بکات ،کاتێک دەوڵەتی ناوەندی بیهەوێت لە رێگای بەکارهێنانی زۆر و کوشتن و ئەشکەنجە و زیندان و سەرکوت و جینوساید و کوشتنی زم��ان و کەلتوور و گۆڕانی دیمۆگرافی و لەناو بردنی سەرکردە و چاالکوانانی سیاسی و ....نەتەوەیەک بتوێنێتەوەو لەناوی ببات، لەئان و ساتێکی وادا ئەو نەتەوەیە دەتوانێت لە دەوڵەتی ناوەندی جوداببێتەوە .دیارە ئەم جودابوونەوەیە ڕەوایە و هەوڵدانە بۆ گەیشتن بە مافە بنەڕتییە ئینسانیەکان ،کە یاسا نێودەوڵەتییەکان و لەوانەش جاڕنامەی گەردوونی مافی مرڤ داکۆکی لێ دەکەن. شێوازی سێهەم ،کاتێک ڕەوایە کە نەتەوەیەک لە دەوڵەتی ناوەندی جوداببێتەوە کە دەوڵەتی ناوەندی بە پێی رێککەوتن و پەیمانێکی دیاری کراو لە چوارچێوەی سەروەری دەسەاڵتی دەوڵەتی ناوەندیدا مافی خۆبەرێوەبردنی دابێت بە نەتەوەیەک و بە پێی ئەو پەیمانە دەوڵەتی ناوەندی بەڵێنی دابێت کە نکووڵی لەو مافانە نەکات ،کاتێک دەوڵەتی ناوەندی بە پێچەوانەی بەڵێن و پەیمانەکەی یەک الیەنە و ب��ەردەوام ئەو مافانە پێشێل بکات ،ئەوا ئەو نەتەوەیە کە مافەکانی پێشێل دەبێت دەتوانێت لە دەوڵەتی ناوەندی جوداببێتەوە بە تایبەت لە کاتێکدا کە دەوڵەتی ناوەندی باوەڕی بە مافی دیاری کردنی چارەنووسی ئەو نەتەوەیە نەبێت لە الیەن خودی نەتەوەکەوە. دیارە نەتەوەی کورد لە واڵتی ئێراق ڕووبەڕووی هەر سێ شێوازەکە بووەتەوە و بە بڕوای من جوودابوونەوە مافی سەد لە سەدی نەتەوەی کوردە و زۆر لۆژیک و گونجاوە کاتێک
بیهەوێ لە دەوڵەتی ناوەندی عێراق جودا ببێتەوە. گومان لەوەدا نییە کە خاکی کوردستان و نەتەوەی کورد لەم بەشە واتا لە باشووری کوردستان ،پاش جەنگی جیهانی یەکەم و شکستی خەالفەتی عوسمانی و هەڵوەشاندنەوەی ئەو ئیمپراتۆرییەتە بە پێی خواست و ئ��ارەزووی واڵتانی ب���راوەی جەنگ بە تایبەت بەریتانیا و فەرەنسا پاش دابڕاندنی لە خەاڵفەتی نەخۆش و شکستخواردووی عوسمانی لکێندرا بە واڵتێکی تازەدامەزراو بە ناوی ئێراقەوە ،ئەگەر بارودۆخی خاک و نەتەوەی کورد لە باشووری کوردستان لە چوارچێوەی ئەو خااڵنەی سەرەوە هەڵبسەنگێنین بە ڕوونی بۆمان دەردەکەوێت کە کوردستان بە زۆر لکێندراوە بە دوو پارێزگای بەغداد و بەسرەوە و پاشان ناویان لێ ناوە ئێراق. لێرەدا لە هەر دەرفەتێک کە بۆ کورد برەخسێت لە پێناو قەرەبووکردنەوەی مافی پێشێلکراوی خۆی دەتوانێت خاک و نەتەوەکەی لە ئێراق جودا بکاتەوە. لە چوارچێوەی خاڵی دووهەمیشدا لەو رۆژەوە کە ئەم قەوارە سیاسیە دام��ەزراوە ،حکوومەتی ناوەندی ئێراق ،باشووری کوردستان (هەرێمی کوردستان )بە زێد و واڵتی کوردان نازانێت و الی وایە کە بەشێکی هەتاهەتایی و خوداوەندییە لە خاکی ئێراق ،و سەروەری واڵتی ئێراق وا دەخوازێت کە بە هەر شێوەیەک بیهەوێ دەبێت دەسەاڵتی خۆی بسەپێنێت بە سەر دانیشتووانی ئەم هەرێمەدا .ئەمە لە کاتێکدایە کە نەخاک و جوگرافیای ئێراق نەگۆڕ و خوداوەندییە و نەحکوومەتی ناوەندی ئێراق دەتوانێت وەک سەردەمی پێشوو ئەسپی ئەنفال و جینوساید لە ناو خاکی کوردستان تاو بدات .بەڵگەی حاشاهەڵنەگر هەیە کە حکوومەتە یەک لە دووای یەکەکانی ئێراق بە شێوازی بەرنامە بۆدارێژراو و سیستەماتیک مافە بنەڕەتییەکانی نەتەوەی کوردیان پێشێل کردووە و لە رێگای زۆر و کوشتن و ئەشکەنجە و زیندان و سەرکوت و جینوساید و کوشتنی زمان و کەلتوور و گۆڕانی دیمۆگرافی و لەناو بردنی سەرکردە و چاالکوانانی سیاسی و ....ویستوویانە کە نەتەوەی کورد لە ناو بەرن .لەم حاڵەتەشدا مافی حەتمی و یاسایی و سەد لە سەدی کوردە کە لە ئێراق جووداببێتەوە. ئەگەر چاو لە رووداوەکانی پاش رووخانی حکوومەتی بەعسی شۆڤینی و هەوڵدان بۆ دامەزراندنی ئێراقی نوێ بکەین ،لە یەکەم رۆژی داڕشتنی یاسای بنەرەتییەوە هەتا ئێستا هەر حکوومەتی ناوەندییە کە بەڵێن و پەیمانە یاساییەکانی
بێ رووتووش
*لەوەتەی زستان هاتوە و خەڵک سۆپا دادەگیرسێنێ بەهۆی بوونی ئاوێکی زۆر لە نەوتەکەدا پڵیتی سۆپاکان هەمیشە وشک دەبن وخوا بازاڕی وەستاکانی جواڵندەوە. ( رۆژگارێک دێ ئاویش وەک نەوت بەنرخ دەبێ ،دەبێ ئەوکات چی تێ کەن) *بیست ساڵە حکومەتی هەرێم کێشەی کارەبای بۆ چارەسەر نابێ ،وەزارەت��ی کارەبا لەجیاتی گرانکردنی نرخی کارەبا و چاودێریکردنی بەردەوام وێسگەی تازەی بەرهەمهێنان دەکاتەوە. (بەنوکی دەرزی کۆیدەکاتەوە و بە شەنە بە بای دەکا) *بزووتنەوەی ئیسالمی دەڵێ ١٢ساڵە چەند ئەندامێکمان لەالیەن یەکێتی گیراون و ئازاد نەکراون و ئێستاش لە ژیاندا ماون ،داوا دەکەین ئازادیان بکەن. (حزب دەبێ ئاوا زوو لەسەر خەڵکی خۆی بەوەاڵم بێ) *لە یاریەکی خولی نایابی کوردستان یانەی هەولێر چوە سلێمانی و لەوێ پێشوازیەکی بێ وێنەیان لێکردن ،گەرچی چارەگی کورسیەکانیش پڕ نەبوو بونەوە ،بەاڵم چی بتڵی ئاو هەیە بەسەر و گوێالکی یاریزانەکانیاندا داباراندن. (گەر یاریگا پڕبوایە چی رویدەدا) * ئێستا رۆژنامەنووسان فێر بوونە ئەگەر داواکارییەکیان هەبێت ،تەلەفۆن بۆ بەرپرسەکە دەک��ەن و هەڕەشەیان لێ دەکەن ئەگەر داواکەیان جێبەجێ نەبێت ،لەسەریان دەنووسن .ئەوانیش دەکەونە ژێر کاریگەریانەوە و بۆیان جێبەجێ دەکەن. (مشت لە درێشە دەگەڕێتەوە)
جێبەجێ ناکات و حکوومەتی ناوەندییە کە دەیهەوێت مادەی دەستووری ١٤٠جێبەجێ نەکات و بەشە بوودجەی کورد نەدات و هێزی پێشمەرگە بسڕێتەوە و لە رێگای زۆرەوە کورد بکاتەوە بە کۆیلە و یەخسیری حکوومەتی شۆڤینیستی عەرەبی .لەم هەل و مەرجەشدا کە حکوومەتی ناوەندی پەیمان شکێنە ،نەتەوەی کورد دەتوانێت خۆی و خاکەکەی لە ئێراق داببڕێت و بە یەکجارەکی لە ئێراق جودا ببێتەوە. ئەم جودابوونەوەیە یاسایی و ڕەوایە. بۆیە ئ��ەگ��ەر حکوومەتی ن��اوەن��دی ئێراق بنەماکانی دیموکراسی و فیدراڵیسم پەیرەو نەکات باشترین رێگا چارە جودابوونەوەی کوردە لە حکوومەتی ناوەندی ئێراق.
ئەو نەتەوەیەی کە مافەکانی پێشێل دەبێت دەتوانێت لە دەوڵەتی ناوەندی جوداببێتەوە بە تایبەت لە کاتێکدا کە دەوڵەتی ناوەندی باوەڕی بە مافی دیاری کردنی چارەنووسی ئەو نەتەوەیە نەبێت لە الیەن خودی نەتەوەکەوە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 168
2012/12/11
5
کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا ،لە رۆخی تەقینەوەدا تایبەت بە پرس کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا روو لە تەقینەوە و هەڵکشانە، بەتایبەتی دوای دامەزراندنی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلە و جواڵندنی سوپا لەالیەن نوری مالیکی سەرۆک وەزیرانی عێراقەوە، پێشمەرگەی هەرێمی کوردستانیش ئامادەی هەر ئەگەرێک و رووب��ەرووب��وون��ەوەی��ەک��ە .هێزە سیاسییەکانی کوردستانیش بە دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆنەوە ،سەبارەت بەو مەترسی و هەڕەشانەی لەالیەن حکومەتی ناوەندەییەوە دەکرێتە سەر هەرێمی کوردستان، هاوهەڵوێست و یەکگرتوون .لەم راپۆرتەدا ،لە روانگەی جیاوازە شرۆڤەی بابەتە دەکرێت. پرس :دوای نۆ ساڵ لەدامەزراندنی عێراقی نوێ و فیدڕاڵ ،کە بە حیساب کورد هاوبەشە تێیدا ،دوای پێکهێنانی چەندین لیژنەی هاوبەش و سەردانی کردنی شاند بۆالی هەر دووال ،هێشتا کێشەکانی نێوان هەرێم وبەغدا چارەسەر نەبوونە و بە هەڵواسراوی ماوەنەتەوە و جارجارە رووەوە هەڵکشا دەچێت .بەڕێزتان جەوهەری بەردەوامی کێشەکان لە چیدا دەبینیتەوە؟ ستیڤان شەمزینی ،سەرنووسەری گۆڤاری شەپۆل ناوەڕۆکی کێشەی هەرێم لەگەڵ بەغداد ،ئەو عەقڵییەتەیە لە ناوەند دەسەاڵتی سیاسیی بەدەستەوەیە ،ئەو ئ��اوەزەی هێشتا هەرێمی کوردستان بە بەشێکی دانەبڕاو لە نیشتمانی عەرەب دەزانێت .ئەو عەقڵییەتەی هەمیشە لە هەوڵی جیددیدایە پاشەکشە بەو دەستکەوتانەی کورد بکات لە ماوەی ٩٠ساڵی راب��ردوو بە خوێن و فرمێسک بەدەستیهێناوە .مەسەلەکە مالیکی یان جەعفەری نییە ،بەڵکو کێشەکە ئەو ترادیسیۆنەیە کە سایەی کردووە بەسەر روئیا و رامیاریی هێزە عەرەبییەکانی عێراقدا کە هەمیشە دەی��ان��ەوێ��ت ک��ورد وەک ن��ەت��ەوەی ژێردەست بهێڵنەوە ،دەیانەوێ هەولێر و سلێمانی ،وەک بەسرە و سەماوە لێبکەن. کێشە بنەڕەتییەکانی ئێستای ه��ەرێ��م و بەغداد ،تەوزیف بووە بۆ چەند پرسێکی گرنگی وەک :بودجە ،پێشمەرگە ،نەوت ،ماددەی .١٤٠ ئەمانەش هەمووی بەرهەمی ئەو عەقڵییەتە عەرەبییە کە من لە سەرەتاوە ئاماژەم پێکرد. بەکورتییەکەی کێشەی ئێمە لەگەڵ ئەو هزرە شۆڤێنییە عەرەبییەیە دەیەوێت لە کەنداوەوە بۆ زەریا تەعریب بکات ،دەیەوێت نەتەوەی عەرەب بکاتە نەتەوەی سەردەست لە کەنداوەوە بۆ ئۆقیانووس .بەدرێژایی مێژووش کێشەی ئێمە هەر لەگەڵ ئەو خەیاڵدانە بووە ،تا ئەو ئاوەزەش بمێنێت بێگوومان کێشەی بەردەواممان هەیە لەگەڵ ناوەند ،ئەم پرۆسەیەش بەردەوامە تا کوردستان لە عێراق جیا دەبێتەوە. پرس :لەبەرامبەر ئەو مەترسی و هەڕەشانەی کە لەالیەن مالیکی و حکومەتی و ناوەندییەوە دەکرێتە سەر هەرێمی کوردستان ،پێویستە ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت چی هەنگاوێک بگرنەبەر و چۆن پێکەوە کار بکەن و هاوهەڵوێست بن؟ عەزیز رەئۆف ،چاودێری سیاسی بەتەسەوری من ئۆپۆزسیۆن و دەس��ەاڵت ناتوانن خ���اوەن ی��ەک دی��د و هەڵوێست بن سەبارەت بە هەڕەشە دەرەکییەکان .جارێ بەر لە هەر شت دەبێت دیدی خۆمان بۆ هەڵوێست وەرگرتن بگۆڕین ،هەڵوێست بەرامبەر مالکی یانی چی؟ ئەگەر قسە لەسەر سوپا و شەڕی بەرامبەرە ئەوا ئەوە بە سیستەم دەکرێت ،بەوە ناکرێت هەرکەسەو قاتی کوردی بپۆشێت و لە پێشەوەی شەڕەکان خۆی وەک پاڵەوان نیشان بدات .ئەمە بە سیستەم دەکرێت :کام سیستەم؟ لە بیست ساڵی ڕاب��ردوودا ئێمە نەمانتوانیوە سیستەمێکی حوکمڕانیمان هەبێت کە مافی
هەمووان بە ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵتەوە بە یەکسانی تێیدا پارێزراو بێت .بۆیە من پێم وایە ئێمە ناتوانین شەڕی کەس بکەین ئەگەر لە کوردستان چاکسازی ریشەیی نەکەین و سیستەمێکی حکومڕانی کامڵ و پێرفێکت دروست نەکەین . بۆ ئ��ەوەی بەرامبەر پالنی نەیارەکانمان بوەستینەوە بەر لە هەر شت دەبێت واڵتێکمان هەبێت بۆ هەمووان .بەم ناعەدالەتی سیاسی و کۆمەاڵیەتی و ئابوورییەوە ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت ناتوانن هاوئاهەنگ بن بەرامبەر بە پالنی نەیارەکانمان .ئەگەر ئێمە لە بیست ساڵی ڕاب��ردوودا سوپایەگی یەکگرتوومان هەبوایە نەک چەکداری حزبەکان ،ئێستا چاومان لە قەناس و بەژن و بااڵی کاکە حەمەی حاجی مەحمود نەدەبوو لە بەرەی شەرەوە وەک پاڵەوان خۆیانمان نیشان بدەن .بۆیە بۆ هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت النیکەم دەبێت سیاسەت لەم واڵتە بۆ هەمووان بێت .ئەگەر نوخبەیەکی سیاسەت ،ئابووری و میدیا و دەسەاڵت و چەکدار کۆنترۆڵ بکات ئەوا قسە لە بەشداری هەمووان دژ بە مالیکی هیچ بەهایەکی نییە. پرس :لە کاتێک سوپاساالر و بەرپرسی هەواڵگری و جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق و سەرۆک کۆمار و ٥٧پەرلەمانتار و دەیان بەرپرسی تری کورد لەبەغدان و پۆستی بااڵیان لە حکومەتدا هەیە. دەپرسین نوێنەرانی کورد لە بەغدا چی دەکەن؟ ئەوان تاچەند لەئاست نوێنەرایەتی ک��ورد و کێشە و دۆزی هەرێم دابوونە؟ بەتایبەتی لەمجۆرە کێشانەی وەک ئێستا؟ سیروان رەشید ،رۆژنامەنووس
وەرگرتنی پۆستی بااڵ ،بەتەنیا سەرکەوتن نییە ،بەڵکو سەرکەوتنی سیاسیی راستەقینە لەوەدایە ئەو پۆستانە بۆ کاریگەریی دروستکردن بەکاربهێنرێت بە شێوەیەک لەخزمەتی بەدەستهێنانی ماف و دۆزە نەتەوەییەکانماندا بێت. ل��ەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە ،نوێنەرانی ک��ورد لەبەغدا توانیویانە بەشێوەیەکی زۆر سەرکەوتوو نوێنەرایەتی بەرژەوەندییە شەخسی و حیزبیەکانیان بکەن ،نەک بەرژەوەندییەکانی هەرێم و خەڵکی کوردستان لەبەرجاو بگرن .ئەویش بەرمەبنای ئەو پاشەکشەیەی بە سەنگی کورددا هاتووە لەعێراق. بەرپرسانی کورد لەبەغدا ئەوەندەی لەخەمی سەندنی (کێکی حکومەت) دابوون نیو هێندە کاریان بۆ پاراستن و هێشتنەوەی بەرژەوەندییە سیاسی و ئیداری و ئابورییەکانی هەرێم نەکردووە. کەزۆر فاکت هەیە باسیان بکەین ،بەاڵم لەبەر کەمی ئیقتیباسەکەمان دەرفەتی وتنیان نیە. ناهەقیشیان ناگرین ئەگەر وابکەن ،چونکە دەسەاڵتدارانی یەکێتی و پارتی هێندە ناموئەسەسیانە لەهەرێم ئیش دەک��ەن ،تائێستا جیهەتێک نیە محاسەبەی نوێنەرانی کورد بکات لەبەغدا .پارتی پێیوایە سەرۆکایەتی هەرێم مەرجەعەو یەکێتیش ناچێتە ژێر ئەوبارەو سەرۆک کۆمار بەبەرپرس لەو دۆسیەیە ئەزانێ. پ��رس :لەمەسەلەی دام��ەزران��دن و جواڵندنی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلە و زەقبوونەوەی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا ،رۆڵ و کاریگەری ئەمریکا چۆن هەڵدەسەنگێنی؟ حەمید بەدرخان ،ئەندامی ئەنجوومەنی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان ل���ەو ک��ێ��ش��ان��ەی ع���ێ���راق ،بەتایبەتی سەرۆکوەزیرانی عێراق نوری مالیکی دروستی کرد ،ئامانجیان ئەوە بوو کە کوردی باشوور هاوکاری کوردانی سوریا نەکات ،چونکە مالیکی لەبەرەی ئێران و سوریا و حیزبواڵ و ئەوانیکەیە .بۆیە رای گشتی لەگەڵ هەرێمی کوردستان ب��وو ،رای جیاوازیش لەناو مەرجەعی شیعە لە عێراق بە ئاشکرا دەبیسترا ،لەبەرامبەر ئەو هۆکارانە ،مالیکی ناراستەوخۆ لەزۆر شتەکانی خۆی بەشیمان بۆوە ،جگە لە دیجلە. بیریشمان ن��ەچ��ێ ،ئەمریکییەکانیش ناراستەوخۆ لەسەر خ��ەت ب��وون ،چونکە کوردستان بۆ ئەمریکا پێگەیەکی بەهێزە و هاوپەیمانین ،بۆیە بە هیچ جۆرێک دۆستانی کورد ئەوجارە پشتیان لە کورد نەکرد. هێزی دیجلە تاکڕەوانە دامەزراوە: :١دژی عەالوی :٢ .مەسەلەی هەڵبژاردن. :٣دژی کارە جوانەکانی دکتۆر نەجمەدین کەریم ،هەموو پێکهاتەکانی کەرکوک ستایشی دەک��ەن .یەک لە هۆکارەکانی دامەزراندنی هێزی دیجلە بۆ ئەو هۆکارە دەگەڕێنمەوە، کە لەسەردەمی دکتۆر نەجمەدین کاری زۆر باش کراوە. یەکێک ل��ە ه��ۆک��ارە سەرەکییەکانیش کە ئەمریکا راستەوخۆ نەهاتە سەرخەت، موراعاتی وەزعی کوردیان کرد ،چونکە ئەوان وەک ئێمە بەسۆز کار ناکەن ،ئەوان بەپێی دەستوور کار دەکەن ،ئەویش ماددەی ١٤٠ە کەپێی دەوترێت ناوچە دابڕێنراوەکان. م��ن دڵ��ن��ی��ام ل��ە ک��ۆت��ای��ی��دا ل��ە مالیکی و ئ��ەم��س��ال��ی وەک ئ���ەو ق��ب��وڵ ناکرێت تاکڕەوانە هەرچی بوێت بیکات .مالیکی یەک شتی قازانج ک��ردووە ،دەنگی سەرۆک عەشیرەتەکانی عەرەبی بردەوە ،کە لە دەنگی عەالوی کەم دەکاتەوە ،لەبەرامبەر ئەودا کورد یەکگرتوو بوو ،ئەو دەنگەی پێشتر پەرتبوو، ئەوجارە ناسوتێت .هیوادارم کورد لەمەسەلە چارەنووسسازەکاندا یەکگرتوو بێت.
6
ژماره 168
www.lawanikurdistan.com
2012/12/11
عارف روشدی ،ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ،لە دیمانەیەکی پرسدا ب��اس لە گ��رژی و ئاڵۆزییەکانی ئەم دواییەی نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی ناوەند دەک��ات و ئاماژە بەوە دەک��ات کە بارودۆخەکە ،کاتێک تێک چوو کە ن��ووری مالیکی لە روم��ادی ،لێدوانێکی دا و گوتی «راستە لە دەستووردا بڕیار لەسەر فیدراڵییەت دراوە ،بەاڵم ئەگەر جێبەجێ بکرێت ،واڵت دەبێتە گۆمی خوێن ».هەر لە دیمانەکەدا دەڵێت «عەرەب هەر عەرەبە و مالیکی و ئەوانی دیکە هیچ جیاوازییەکیان نییە». دیمانە:زیرەک عەبدولڕەحمان-سلێمانی
عارف ڕوشدی ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان:
عارف ڕوشدی :مالیکی گوتی ڕاستە لە دەستوردا بڕیاری فیدراڵی داوە ،بەاڵم ئەگەر جێبەجێ بکرێت عێراق دەبێتە گۆمی خوێن
پرس:دواین تێروانینی تۆ بۆ کێشەکانی ئێستانی نێوان هەرێم و بەغداد چییە چۆن دەڕوانیتە ئەو قەیرانانەی مالکی دروست دەکات؟ عارف ڕوشدی :ئەوەی ئێستا ناوزەند دەکرێت بەکێشەی نێوان هەرێم و بەغداد کێشەی هەموو عێراقەو سەرۆک وەزیرانی عێراق تەنها کێشەی لەگەڵ هەرێمدا نییەو دەتوانم بڵێم لەگەڵ زۆرینەی پێکهاتە سیاسیەکانی عێراق کێشەی هەیە ،لەوانەش لەگەڵ عێراقیە هەیەتی ،جگە لەوەش لەگەڵ چەند هاوبەشێکی ناو لیستەکەی خۆشی کێشەی هەیە ،کەئەوانیش ڕەوتی سەدرو ئەنجومەنی بااڵی ئیسالمین .مالکی کێشەکانی لەگەڵ هەرێمیش هەنگاو بەهەنگاو بەرەو سەرەوە برد .بەبڕوای من کێشەکان لەوە دەستی پێکرد کەپێش دووساڵ نوری مالکی لە ڕەمادی لێدوانێکی دا سەبارەت بەجێبەجێ کردنی فیدراڵیەت ،ووتی: ڕاستە لەدەستوردا بڕیاری لەسەرداوە ،بەاڵم ئەگەر جێبەجێ بکرێت دەبێتە گۆمی خوێن .بەپێی دەستوریش هەر پارێزگایەک مافی خۆیەتی بەشێوەی فیدراڵ لەچوارچێوەی عێراقدا بمێنێت ،بەاڵم جیاوازی فیدراڵیەتی هەرێمی کوردستان و شوێنەکانی دیکە دیار بکرێت ،فیدراڵیەتی ئێمە لەسەر بنەمای نەتەوەی و جوگرافی و سیاسیەو دەکرێت ئەگەر لەشوێنەکانی دیکە فیدرالیەت دروست ببێت کارگێڕی بێت. چەند ساڵێکە قەیرانمان بۆ دەهێننە پێشەوە ،لەوانەش قسەکردن لەسەر زیادی بودجەی عێراق ،لەکاتێکدا لەسەردەمی سەدام حسێنیش هەر ئەو بودجەیە دەدرا بەئێمە کە بڕەکەی ١٢%بووە ،بەاڵم ئێستا تەنانەت ئەو ڕێژەیەش نادرێت. ئەو بیانوانەشی بەئێمەی دەگرن لەچوارچێوەی بیرکردنەوەی تەسکدایە ،هەر بۆیە هاواڵتیانی عێراق دروستکردنی قەیرانیان قبوڵ نییەو دەبێت پێشمەرگەش بەشێک بێت لەپێکهاتەی بەرگری عێراق و چی ماف و ئیمتیازاتیش هەیە دەبێت پێشمەرگە بگرێتەوە و ئەو قسانەشی دەیکەن لەسەر زۆری پێشمەرگە هەمووی بیانووە ،بۆیە کاتێک قبوڵمان کردوە بەشێک بین لەعێراق ،دەبێت مافەکانی وەکو بودجەو بەڕێوەبردنی وواڵتمان پێ ڕەوا ببینن. پرس :سەبارەت بە پێکهێنانی ئۆپەراسیۆنی دیجلەو بڕیاری جوڵەکردنی هێز لەعێراق ئەوەی مالکی دەیکات تاچەند دەستوری و یاساییە؟ عارف ڕوشدی :ئەگەر لەعێراقدا شەڕ لەگەڵ هەرالیەک ببێت ،دەبێت بە موسادەقەی سەرۆک کۆمار بێت ،بەبێ ئەو نابێت ،جوڵە پێکردنی هێزەکانیش بەپێی دەستور نابێت بۆ چارەسەرکردنی گرفتە ناوخۆیەکان بەکار بێت ،بەاڵم ئێستا باز دراوە بەسەر دەسەاڵتەکانی سەرۆک کۆماردا. دامەزراندنی فەرماندەی فیرقەکان بەشێوەی وەکالەت دان��راون ،ئەمەش لەکاتێکدا دەبێت لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق قائید فڕقەکان و بەرپرسە سەربازیەکانی دیکە دەنگی لەسەر بدرێت ،ئەوکات لەو پۆستانە دابنرێن. پرس :بانگەشەکانی ئەم دواییەی نوری مالکی بۆ شەڕی نەتەوەی کورد و عەرەب بەبڕوای تۆ چی لەپشتەوەیە؟ عارف ڕوشدی :هەر هۆکارێکی هەبێت ئەوە دواکەوتنێکی زەقی دیموکراسیەتی پێوە دیارە ،چونکە سەدام حسێن کە ئەو هەموو شەڕەی لەگەڵ گەلی کورد کرد نەی گووت ئەمە شەڕی نێوان کورد و عەرەبە ،بەڵکو هەمیشە شەڕی کورد
و حکومڕانەکان بووە ،بۆیە ئەو قسەیەی مالکی زۆر مەترسیدارە ،چونکە ئەگەر بێت و دوو پێکهاتەو گەل پێکەوە لەژێر چەتری دەستوور پێکەوە بژین ،ئەو بانگەشەیە لەگەڵ هیچ لۆژیکێکی سیاسی یەک ناگرێتەوە. پرس :ئایا نوری مالکی چ کارتێکی دیکەی بەدەستەوە ماوە لەهێنانی هێزو ئەو لێدوانە توندانەو هەڕەشەی کەمکردنەوەو بڕینی بودجە؟ عارف ڕوشدی :هیچ کارتێکی دیکەی بەدەستەوە نەماوە ،تەنانەت حیزبەکەو لیستەکەی خۆی ئەگەر بێت و بەباشی بیر بکەنەوە دەبێت ڕێگە نەدەن جارێکی دیکە نوری مالکی پۆستی سەرۆک وەزیران وەربگرێتەوە. پرس :ئەگەر لەڕابردوو بیروڕای جیاواز هەبووبێت لەسەر بەڕێوەبردنی دەس��ەاڵت لەهەرێم ئەوا لەم دوایانەدا لەدژی بەغداد ئۆپۆزیسیۆنیش هاتە پاڵ دەسەاڵت ،ئەمە تاچەند گرنگەو چی بکرێت بۆئەوەی ئەم یەک دەنگیە بپارێزرێت؟ عارف ڕوشدی :ئەوە هەڵوێستێک بوو جێگەی ڕێزە ،چونکە کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغداد و ئۆپەراسیۆنی دیجلە مەسەلەیەکی نیشتیمانییەو تەنها یەک الیەن لەکوردستان لێی بەرپرس نییە ،بەڵکو هەموو الیەنە سیاسیەکان و تاکێکی کورد لێی بەرپرسە لەڕووی وەرگرتنی هەڵوێستەوە ،هیواداریشم ئەو هەڵوێستانە گەشەی پێبدرێت و بتوانرێت گفتوگۆی زیاتر لەنێوان الیەنەکانی هەرێمدا هەبێت و دڵنیاشبن تاکو ماڵی کورد یەکگرتوو ترو بەهێزتر بێت ئەوەندە لەبەرامبەر ناحەزانمان بەهێزتر دەبین. پرس :مالکی لەگەڵ چەند لیستێکی دیکەی ناو هاوپەیمانێتیەکەی ڕێک نییە، لەوانەش ڕەوتی سەدر ،پێویستە کورد چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو شیعانە بکات کە نەیاری مالکین؟ و :بەبڕوای من پێش هەموو شتێک کورد دەبێت ڕاشکاوانە لەچوارچێوەی دەستوری عێراقدا پێ لەسەر داواکاریەکانی کورد دابگرێت ،ئەگەریش لەڕابردوودا پێی لەسەر داگرتبێت دەبێت زیاتر دایبگرێت ،چونکە ئەمە ئەنجامەکەیەتی کەئێستا دەیبینین و بەالوازی بۆ ئێمە لەقەڵەم دەدرێت ،دەبێت موجامەلەی هیچ الیەک نەکەین ،چونکە لەسیاسەتدا موجامەلە ناخوات و گەلێکی ماف خوراوین و فاکتەری سەرەکی ڕووخانی سەدام و دروستکردنەوەی عێراق ئێمە بووین،کاتێکیش ئەوەمان کردووەو ڕەزامەند بووین لەچوارچێوەی عێراقدا بمێنین دەبێت بەپێی دەستور مافەکانی خۆمان بەرجەستە بکەین ،بەتایبەتیش ماددەی سەدوچل ،چونکە ناکرێت هەر ڕۆژەو قەوانێکمان بۆ لێبدەن و یەکێک دەڵێت مادەی سەدوچل مردووەو یەکێکیش دەڵێت جێبەجێ ناکرێت ،بۆ ئێمە نیە خاوە خاوە لەمەسەلەی خاکماندا بکەین. پرس :ئێستا شیعە لەسەر دەسەاڵتەو کوردیش کێشەی خاکی لەگەڵ سونەدا هەیە ،بەاڵم لەئێستادا تا ڕادەیەک هاودەنگی لەگەڵ سونەدا هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مالکی؟ عارف ڕوشدی :سوننە بێت یان شیعە بێت ئەوان عەرەبن ،ئێمە کێشەمان لەسەر ئەوەنییە ئەوان سوننەن یان شیعەن ،چونکە لەسەر بنەمای تائیفی مامەڵەیان لەگەڵ ناکەین و ئێمە دووەم نەتەوەی ئەم عێراقەین و ئەو خاکەشی
باسی دەکەین خاکی مێژووی گەلی ک��وردەو لە دەستوریشدا باس لەوە کراوە ،کەچۆن چارەسەر دەکرێت ،ئیتر شیعە یان سووننە لەسەر دەسەاڵت بێت ،دەبێت ئەو مادەیە جێبەجێ بکرێت و قۆناغەکان جێبەجێ بکرێت ،کە لەمادەکەدا هاتووە ،جگە لەوەش ڕاستیەکەی دیکە هەیە ،لەوانەیە ئێمە خۆمان بەهەڵەدا بردبێت کەدەڵێین ئێمە لەپەرلەمانی عێراق کەمینەین و ئەگەر هەر شتێک بەدەنگدان بێت ئێمە بەشخوراو دەبین ،ئەوەش بەبڕوای من بۆچوونێکی تەندروست نییە ،چونکە ئەگەر ئێمەکەمینەش بین نابێت بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ ئێمە بکرێت ،چونکە ئێمە دووەم نەتەوە و پێکهاتەی ئەم وواڵتەین ،و دەبێت وەکو نەتەوە مامەڵەمان لەگەڵ بکەن ،چونکە دەبێ ئیستحقاقی نەتەوەیی و نیشتیمانی ئێمە قبوڵ بکەن. پرس :بەردەوام چاودێرانی سیاسی دەڵێن نوێنەرانی کورد نەیان توانیوە ڕۆڵی خۆیان ببینن ،ئەم ڕایە تاچەند لۆژیکیە ئایا توانیویانە ڕۆڵی خۆیان ببینن؟ عارف ڕوشدی :من ناڵێم نەیانتوانیوەو بگرە کاریشیان کردوەو ماندوون، پێویستیان بەهاوکارو پاڵپشتی زیاتری هەرێم هەیە ،بەاڵم بەبۆچوونی خۆم هەندێک جار کەوتونەتە موجامەلەکردنی سیاسیەوە کە نابێت ئەوە بمێنێت و زیانی لەکورد داوە ،چونکە سیاسەت پێی دەڵێن گفتوگۆ و دانوستاندن و گەیشتن بەچارەسەر ،ئێمە دەبێت ئەوە بزانین کە سیاسەت دەکەین و ئسوڵی سیاسەتیش ئەوەیە کە تۆ سازش لەسەر مەسەلەکان ناکەیت ،بەاڵم میانڕەو دەبیت و هەندێک جار چاوپۆشی دەکەیت بۆئەوەی بگەیتە ئامانج ،ئیدی بەهەرشێوەیەک بێت ،دەبێت هەوڵی ئێمە گەیشتن بەئامانج بێت ،ئامانجەکەشمان بەدەست هێنان و دابینکردنی مافە نەتەوەیی و نیشتیمانیەکانی خەڵکی کوردستانە، کوردو شیعەش پەیوەندیەکی درورودرێژیان لەگەڵ یەکدا هەیە ،بەاڵم بەداخەوە هەندێک لەبەرپرسانی شیعە دێن و دەڵێن ئەوە راست نییە .بەس ئەو قسانە ڕاستی تێدانییە و کوردو شیعە پەیوەندیەکی زۆر مێژوویان هەیە ،دیاریشە ئێستا سیستانی ئیدانەی بارگرژیەکانی مالکی دەکات لەگەڵ هەرێمی کوردستان ،کاتێک ئێمە باز نادەین بەسەر ماف وداوکاریەکانی ئەواندا دەبێت تێیان بگەیەنین کەئەوانیش باز نەدەن بەسەر ماف و داواکاریەکانی ئێمەدا. پ :رۆڵی دەوڵەتی ئەقلیمی لە کێشەکاندا چۆن دەبینی؟ و :بەردەوام ملمالنێی دەوڵەتانی هەرێمی لەعێراقدا بوونی هەبووە ،ئینجا ئەگەر ئێران یان تورکیاو ئەمەریکا بووبێت ،ئەم ناوچەیەی ناونابوو (کەوانەی تەنگەژەدار) کە پڕ لەلێکدان و بەگژداچوونەوەو ملمالنێی بەرژەوەندیەکان بووە، ئێستاش ئەو حاڵەتەی کەلەعێراقدا هەیە هەژموونی دەوڵەتانی ئیقلیمی پێوە دیارەو بۆیەشە کێشەکان بەئاسانی چارەسەر نابن. پێشم وایە میحوەری سەرەکی مالکی لەئێراندایەو تاماوەیەک پێش ئێستاش وا پیشانی ئەدا کە ئەمریکا پشتیوانی دەکات ،بەاڵم ئێستا گەیشتۆتە ئەو راستیە کە ئەو پشتیوانی مالکی دەک��رد بۆئەوەی عێراقێکی دیموکرات و سەقامگیر دروست بکات ،بەاڵم کەدەبینێت دەستور پێشێل دەکات و بازدەدات بەسەریدا ،ئەوا ئەمەریکا ڕاستیەکەی دەزانێت و هەوڵوێستەکانی ئەمریکاش ڕۆژانە زیاتر دەردەکەوێت.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 168
ساتە هەستیارەکە و ئایندەی کورد ئەردەاڵن ئەحمەد
ڕەوشی ڕوداوە هەرێمییەکان و هەڵکردنی باهۆزی دیموکراسی لەسەر ڕوباری خوێنی گەالنی ئازادی خواز بە پشتیوانی واڵتە یەکگرتوەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی ،بونەتە مایەی کەوتنی ژمارەیەک دیکتاتۆرو دەسەاڵتی درێژخایەن لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بوژاندنەوەی ڕۆحی تاک لەو کۆمەڵگایانەی کە گۆڕانکارییەکان گرتونیەتیەوە ،ئەگەر دوێنێ تونس و میسرو لیبیاو یەمەن شانۆی کەوتنی ڕژێمەکان بوبن و گۆڕانکاری فۆرمێکی تری پێبەخشیبن ،ئەوا ئێستا سوریا لەسەر هێڵی گۆرانکارییەو سبەینێش چەند واڵتێکی تر لەسەر ژێی ئەو گۆڕانە دەبێت بلەرنەوە کە دیارترینیان ئێرانە .لەمانەش گرنگتر بۆ نەتەوە رزگاری خوازەکان پاراستنی ئامانج و دروشمەکانی شۆڕشە لەو هێزە ئیسالمییانەی کە دیموکراسی وەک پلیکانەی سەرکەوتن بۆ کورسی دەسەاڵت دەبینن و هیچی تر. لەم نێوەندەدا کورد کە بە گەورەترین میللەتی بێ کیان هەژمار دەکرێت ،بەدەرنییە لەم گۆڕانکارییانە ،ئەگەرچی پێش نۆ ساڵ لەمەوبەر وەک هاوپەیمانێکی ئەمریکا ،باجی گۆڕانکاری خۆی لە تەالری دڕەندترین ڕژێمی دیکاتۆر دا کە رژێمەکەی سەدام بوو ،لەو ساتەوەختەوە تا هەنوکە کورد بەپێی تواناو ئەوەندەی هەلومەرج لەبار بوبێت ،وێڕای بوونی تێبینی لە ئەدای کارکردنی توانیویەتی کار بکات بۆ بەرەوپێشڤەچوونی ئەو دەسەاڵتە حوکمڕانییەی کە لە عیراقدا دروستی کردووەو هاوکات هەوڵە دەرەکییەکانیشی بۆ لەباربردن و پاشکۆبوون پوچەڵ کردۆتەوەو لەسەر سیاسەتی شەریکایەتی و هاوسودمەند بوون کاری کردووە. خوێندنەوەی سیاسییەکانی کورد بۆ گۆڕانکارییەکان گەرچی ناوەناوە یەک ئاڕاستە نەبووەو شپرزەیی پێوە دیار بووە ،بەاڵم پاش ڕوونبوونەوەی کەشی گۆڕانکارییەکان و بەرچاو ڕوونی سیاسییەکان ،سەر ئەنجام هەموو بەیەک ئاڕاستە لە زۆر بابەتدا یەک دەنگ بوون. بارزانی کە سەرکردەی هەڵبژێردراوی ک��وردە ،هەر زوو پێشبینی ڕوداوەکانی کردو بە ئاراستەی درووست لەیەک کاتدا هەنگاوی نا و هەم لێدوانی دا ،ئەمەش لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆرشی سوریا و پشتگیری کردنی لە شۆڕش و مەشقکردن بە کوردانی رۆژئاوا لە ڕوی ئیداری و سەربازی بۆ پاراستن و بەڕێوەبردنی ناوچە کوردییەکان لە سوریا دەرک��ەوت، س��ەرەڕای ئەوە خوێندنەوەی بارزانی بۆ ناوخۆی عیراقیش دروست بوو ،ئەو بەو ئەزموونەی کە زیاتر لە پەنجا ساڵە بۆتە پاشخانێک بۆ دیتنی پێشوەختەی ڕوداوەک��ان ،پێش هەمووان دەستی (نا)ی بۆ دروستبوونی ڕژێمێکی دیکتاتۆری
لە عیراقدا بەرزکردەوە ،لە مانگەکانی سەرەتای ٢٠١٢دا کە بیری دیکتاتۆریەت تازە وەدەردەک��ەوت ،ئەگەر چی سەرەتا زۆرێک لە هێزە سیاسییە کوردییەکان و تەنانەت هاوپەیمانی پارتەکەی سەرۆکی هەرێم وایان خوێندەوە کە بارزانی کێشەی کەسی لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عیراقدا هەیە ،بەاڵم دروست بوونی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی دیجلە زەنگی مەترسیدارو بەڵگەی سەلمێنەری لێدوانەکەی بارزانی بوون ،پێشتریش لەم کەلێنەوە ئێران کەوتە جوڵەو (قاسم سولەیمانی) ناردە ناو خاکی هەرێم و دوور لە چاوی میدیاو تەنانەت کەسە سیاسییەکانی هەردوو هێزی یەکێتی و گۆڕان ،ئەو بەرپرسە سەربازییەی ئێران بە نهێنی لەگەڵ (تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا) کۆبویەوە و دواتریش ژێدەرەکان ئەوەیان خستە ڕوو کە ئیران داوای پشتگیری کردنی مالیکی لەو دوو هێزە کردووە و جواڵنەوەکانی ئەو دوو هێزەش ئەو هەواڵەیان ڕاستکردەوە، بەاڵم زۆری نەبرد و هەموو خوێندنەوەی خۆیان کردو هەنگاوە تاکڕەوییەکانی مالیکی و ناردنی هێز بۆ ناوچە دابڕێنراوەکان بەبێ راوێ��ژ لەگەڵ هەرێم ،ئەو دوو هێزە ناچاربوون لەو پرسە نەتەوەییە چارەنوس سازەدا نەتوانن پشت لە خەڵکی کوردستان و وتەکانی بارزانی بکەن ،سەرئەنجام گوتاری خۆیان ڕاستکردەوە گەرچی دواکەوتن،بەاڵم هاوشێوەی بارزانی (نا)یان بۆ دیکتاتۆری کرد و ماڵی کوردیش جارێکی تر بویەوە یەک و هەمووان پێکەوە هەڵوێستێکی بەرپرسیارانەی مێژوویی گرنگیان نیشاندا. لە ئێستادا کورد و سەرکردایەتییەکەی بەرەو ئاسۆیەکی ڕون هاوتەریبی ڕوداوەک���ان دەڕۆن و ئاماژەکانیش ئەوە دەردەخەن ڕژێمی سوریا تەنها کاتێکی کەمی ماوە ،کەوتنی ئەو رژێمەش کاریگەری گەورەی لەسەر ئایندەی کورد دەبێت، چونکە لە ڕوی جیۆپۆلەتیکەوە پێگەی جوگرافی سوریا کلیلی کردنەوەی گرێ گەلێکە لە ناوچەکە کە یەکێکیان گرێی کێشەی کوردە ،ئەمەش بەمەرجی خوێندنەوەی دروستی ڕوداوەکان و بەرنامەسازی سەرکردایەتی سیاسیی کورد بە حوکمڕان و ئۆپۆزسیۆن و ئەوهێزە کوردیانەی تریش کە لە پارچەکانی تر بوونیان هەیە ،بە ئاڕاستەی دەستەبەرکردنی مافەکانی گەلی کورد لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی نوێدا ،بەاڵم ئەوەی مەرجی بنەڕەتی زامنکردنی و دەستخستنی ئەو مافانەیە ،یەکدەنگی و هەڵگرتنی هەنگاوی ئەرێنییە لەگەڵ ڕوداوەکان و بەرنامەسازییە بۆ مامەڵەکردنی بەرپرسیارانە لەگەڵ ئەو هێزانەی هاوکار و پاڵپشتی دیموکراسین تا کورد بەرەو ئاسۆیەکی ڕون هەنگاو بنێت لەم کاتە هەستیارەدا.
2012/12/11
7
کەرتی پەروەردە، سیستمی بڕوانامەداریی بێ زانست فەرەیدون بێوار*
کەرتی پ��ەروەردە لەم هەرێمەدا ،لە لە شڵەژان و قەیران و بێ سەروبەری سیستم و مەنهەجی پەروەردەیی دایە ،سیستمی دەرچوواندنی قوتابیان و بەخشینی بڕوانامەی بێ ن��اوەڕۆک و زانستییە ،نیو هێندە زانست و زانیاری نابەخشێت و تاکی قوتابی پەروەردە ناکات و پێی ناگەیەنێت و بنەما و پێداویستییە پەروەردەیی و فێرکردنەکان بۆ قوتابیان و سیستمەکە فەراهەم نەکراوە و هێندەی بەڕیوەبەرانی پ��ەروەردە و وەزارەتەکە جێی بایەخپێدانن ،نیو هێندە خودی قوتابیان و مەنهەجەکە چەقی کارکردن و بایەخپێدان نین ،وەک بینایەی کۆن و داڕم��او و نەبوونی ئامێرەکانی ساردکەرەوە و گەرمکەرەوە و دابینکردنی کتێب و مامۆستا لەکاتی خۆی و نەبوونی مامۆستای تایبەت بۆ خاوەن پێداویستییەکان و دابین نەکردنی وەک پێویست کەرەستەکانی توێژینەوە بۆ وانە زانستییەکان و ...ئەمە دۆخی پەروەردەیە لە کەرتی گشتیی حکومەت ،کە سااڵنە دەیان ملیار دیناری بەناو بۆ خەرج دەکرێت و دەخورێت و بەهەدەر دەچێت. چەند ساڵێکیشە بەناوی کەرتی تایبەت و باخچەی ساوایان و قوتابخانە ئەهلییەکان ،کۆمەڵێکی تر قوتابی نەخوێنەوار و بڕوانامەداریی بێ ناوەڕۆکی بەرمهێناوە (بەرێژە نەک بەرەها) ،ئەم قوتابخانە ئەهلییانە کەمترین مەرجەکانی زانستی و پەروەردەیان تێدا رەچاو کراوە و چاودێری نەکراون ،هێندەی کە وەک کەرتی بازرگانی و سەرچاوەی دارایی بۆ خاوەن و بەڕێوەبەرانی بەسوود بووە. قوتابخانە ئەهلییەکان ،پڕ بووە لە کوڕ و کچە بەرپرس و سەرمایەدار و بازرگانە نەخوێنەرەکان (بەرێژە نەک بەرەها) و تەنیا مەرجی ماددیان لەبەر چاو گرتووە و الیەنی پەروەردەیی و زیرەکی و کۆنمرە و مرۆیی فرامۆش کراون ،کەچی کوڕە هەژارێک هەموو ژیانی خۆی دەبەخشێ بۆ ئەوەی نمرەیەکی زیادی وەدەست بێنێت ،کەچی هەر ناگات بەو بەش و کۆلێژەی کە خۆی مەبەستێتی ،کەچی لەو الوە کەسێک بە هێزیی مادی بەبێ لەبەر چاوگرتنی کۆنمرە و الیەنی زانستی ،دەچێتە باشترین قوتابخانە و کۆلێژ و زانکۆ. بۆیە من پێموایە ئ��ەم سیستمە ن��ادادپ��ەروەری زانستیی بەرهەمهێناوە .پێویستە سنوورێک بۆ قوتابخانە ئەهلییەکان دابنرێت و ئیمتیازاتی خەیاڵیان پێنەبەخشرێت و حکومەت پشت لە کەرتی گشتیی نەکات کە کەرتی خەڵکی هەژار و نەدارانە. پێویستیشە لە باخچەی ساوایان و قوتابخانە ئەهلییەکان رێژەیەک بۆ کەسانی خاوەن پێدوایستی تایبەت و نەدارەکان دابنرێت و بەنرخێکی کەمتر ،یان لەسەر حیسابی حکومەت لەوێ بخوێنن، کەپێویستە لەوێ بن. دەبێ چیتر رێگە نەدرێ سیستمی پەروەردە ببێتە سەرچاوەی بازرگانی و پەیدا کردنی م��اددی ،وەک ل��ەوەی بەرهەمهێنەری باشترین تاکی قوتابی و زانست و مەعریفە و پەروەردەبن .چونکە سیستمی پەروەردە ،بونیادی کەسایەتی تاکەکان بونیاد دەنێ، بەتایبەتی لە تەمەنی مناڵییەوە هەتا ١٢ساڵی زۆر گرنگە بۆ جێگیربوونی کەسایەتی تاکەکان و چۆنییەتی پەروەردە و بارهێنان و بەخشینی زانیاری و مەعریفە پێیان ،ئەگەر ئەم بونیادە هەڵە و چەوت بێ ،ئەوا نەوەیەکی ناتەندروست بەرهەم دێت ،دواجاریش کۆمەڵگە زیانبەخش دەبێت. من یپێموایە قوتابخانە ئەهلییەکان هێندەی چوونەتە خزمەتی نەوەی بەرپرس و سەرمایەدار و بازرگانەکان ،نیو هێندە لە خزمەتی کەرتی پەروەردە و فێر کردندا نەبوونە ،مەگەر لە مەودووا. * توێژەری کۆمەاڵیەتی
8
ژماره 168
www.lawanikurdistan.com
2012/12/11
دکتۆر محەمەد ئەحمەد ،باس لە هۆکارەکانی پاڵنەری هەڕەشەکانی مالیکی دەکات و دەڵێ «بەشێکی پەیوەندی بە چاوترساندنی الیەنە سیاسییەکانی عێراقەوە هەیە بۆ ئەوەی کەس داوای بە هەرێمبوون نەکات» ،دەشڵێت «بەشەکەی تری سەرهەڵدانی کێشەکان ،بە هاوکێشە هەرێمایەتییەکان و بارودۆخی سووریا و گوشارەکانی ئێرانەوە پەیوەستن». دیمانە :سەرکۆ بەختیار ،سلێمانی
د .محەممەد ئەحمەد ،سەرۆکی ئەنجومەنی سەرکردایەتی پارێزگای سلێمانی یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان:
مالیکی بە بڕوای خۆی لەڕێگەی سوپاوە کارێک ئەکات کە خەڵکی ناوچەکانی تر بیر لە هەرێم بوون نەکەنەوە پ :ئەوی وەزع��ەی کە لەناوچە جێناکۆکەکان هاتۆتە ئاراوە ،ئێوە چۆن لێکیدەنەوە؟ و :لەراستیدا کۆمەڵێک پاڵنەر لەپشت ئەم مەوزوعەوە هەیە، بەبۆچوونی من پاڵنەری یەکەم دیدو بۆچوونی حکومەتی ناوەندییە بۆ پرسە سەرەکییەکان ،حکومەتی ناوەندی زۆر بڕوای بە فیدراڵیەت نییە ،تەنها بەقەد ئەوەندەی کە ناچارە و زەرورە ،هەروەها باوەڕی بە شەراکەتی راستەقینە نییە، بەڵکو باوەڕی بە بەشداری پێکردن هەیە و قەناعەتی وایە کە دیموکراسی بۆ عێراق گونجاو نییە ،ئەیەوێت هەرچی کردووە درێژە بە دەسەاڵتی خۆی بدات لە پۆستی سەرۆک وەزیرانیدا .بە بڕوای خۆی لەڕێگەی سوپاوە کارێک ئەکات کە خەڵکی ناوچەکانی تر بیر لە هەرێم بوون نەکەنەوە .ئەوەی کوردستانیش فشاری لەسەر دروست ئەکات هەتا خەڵک وانەزانن کەهەرێمی کوردستان زۆر لە رەفاهیەت و خۆشی و ئارامی و ئاسایشدایە ،بۆ ئەوەی ناوچەکانی سوننە و شیعە بیر لە دروست کردنی هەرێم نەکەنەوە ،لەبەر ئەوەی بڕوای بە سیستەمی فیدراڵی نییە. هەروەها بەهۆی هەڵسوکەوتی هەندێک بەرپرسی مەدەنی کوردەوە وای کرد کە رای گشتی لەو شوێنانە دژی کورد وروژا ،بۆیە بڕوای وایە بە هێزی سەربازی و هەڵسوکەوتی بەرپرسە سەربازی و ئەمنییەکان دەنگی ئەو ناوچانەی کە جێناکۆکن بەدەست دەهێنێت ،هەروەک چۆن پێیوایە کە دەنگی ناوچە شیعەکان بەدەست دەهێنێت و حکومەتی زۆرینە دروست ئەکات ،چونکە ئەو باوەڕی بە حزبی قاعید و سەرکردەی زەرورە هەیە ،کە ئەویش جەنابی مالکی و حزبی قاعیدیش حزبی دەعوەیە .ئەو حزبانەشی کەبەشدار ئەبن لەگەڵیدا هەمووی ئەبێت لەو چوارچێوەیەدا بێت کە ئەو پێی باشە نەک کە ئەمانیش شەریک بن لە حکومەت و وواڵتدا. بەشێکی تری پەیوەندی بە سوریاشەوە هەیە ،کە ئەگەر رژێمی سوریا بڕوخێ ،پێویستی بە ج��ۆرێ هەیمەنەی عەسکەری هەیە بۆ کۆنترۆڵ کردنی وەزع لەوێ ،ئەمانە هەموو لەدوای ئەوەوەن کە فشارێک لەسەر هەێمی کوردستان بکات ،ترسی دروست بوونی هەرێمێکی تری هەیە لەعێراقدا لەالیەن سوننەکانەوە ،کەداوایان ک��ردووە کە هەرێمێکی
سوننی دروست بکەن .هەروەها بەسرەش داوای جیابونەوەی کردووە ،تەنانەت نەجەف و کەربەالیش داوای دروست کردنی هەرێمی تایبەت بە خۆیان دەکەن ،ئەم هەرێمانە وا ئەکەن کە حکومەتی مەرکەزی بەم شێوە نەمێنێ کە ئێستا مالکی خەونی پێوە ئەبینێ. پ :دروست بوونی (لیستی برایەتی و پێکەوە ژیان)ی پارتە کوردییەکان ،بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە کەرکوک و ناوچە دابڕێنراوەکان چۆن هەڵئەسەنگێنی؟ و :ئەوە خواستێکی ئێمەیە ،کە لەدەورەی پێشوودا داوامان کرد ،ئەگەر چی هەر پارێزگایەک بۆخۆی بازنەیەک بوو ،ئێمە داوامان کرد ئەکرێت لە ناوچەکانی تر جیابین ،بەاڵم لە ناوچە جێناکۆکەکان وەک کەرکوک و موسڵ و دیالە باپێکەوە بین، بەاڵم ئەو عەقڵییەتە حزبییە نەیهێشت ،تەنانەت لە هەندێ شوێن لەبەر ئەوەی ئێمە ئیسالمییەکان دەرنەچین کەخەریک بوو دەرچین ،تەوجیهیان دابوو کە هەر کەس دەنگ بە کەسە حزبییەکانی خۆیان بدەن .لەبەر ئەوە لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٠دەنگێکی زۆری کورد بەفیڕۆ چوو ،ئێستاش داوامان کردووە کە ئەو هەاڵنە با دوبارە نەبنەوە و با پێکەوە لەیەک لیستدا کۆ ببینەوە ،النی کەم بۆ ئەوەی دەنگمان بەفیڕۆ نەڕوات ،ئەگەر چی ئێستا ئەیانەوێت یاساکە والێبکەن هەر کەسە دەنگ بۆ پاڵێوراوەکانی خۆیان بدەن نەک بۆ لیستە نیشتمانییەکە ،چونکە ئەیانەوێت لەناو لیستەکەشدا بە نسبەت دەنگ دابەش بکەن بۆ ئەوەی هەرکەس دەنگ بە پاڵێوراوی حزبەکەی خۆی بدات ،بەهەرحاڵ هەرچۆنێک بێت لیستە هاوبەشەکە لەالی ئێمە چاکترە ،کە وەختی خۆی پێشنیارمان کرد کە یەک لیستمان هەبێت بە ئۆپۆزسێۆن و دەسەاڵتیشەوە لە ناوچە جێناکۆکەکان پێکەوە بین، خۆشبەختانە ئێستا هەموومان ی��ەک لیستمان هەیە و هەموومان پێکەوەین. پ :کەرکوکییەکان داوای گەڕاندنەوەی کەرکوک ئەکەن بۆسەر هەرێمی کوردستان ،ئایا کار گەیشتۆتە ئەوەی کە تروسکایی نەمێنێت بۆ چارەسەری کێشەکان؟
و :یەکێک لە کێشەکانی نێوان حکومەتی ناوەند و حکومەتی هەرێم کێشەی ناوچە جێناکۆکەکانە ،بەاڵم بەبۆچونی من وا چاکترە خەڵکی ئەو شوێنانە خۆیان رۆڵی سەرەکیان هەبێت لە یەکالیکردنەوەی کێشەکان ،هەر لە دەستوریشدا بەم جۆرە هاتووە :ئەڵێت کە دۆخەکە ئاسایی بکرێتەوە ،کە ناکرێت خەتای حکومەتی ناوەندە ،خەڵکی کەرکوک حەز ناکەن لە دەرەوە خەڵکیان بۆ بهێنرێت و خەڵکەکەی خۆی ئاوارە بکرێت. کورد و عەرەب و تورکمان حەز دەکەن خەڵکە ئەسڵەکە وەک خۆیان بمێننەوە و حەز ناکەن ئەو بەشانەی کە لێی داب��ڕاوون و گوێزراونەتەوە بۆ سەر پارێزگاکانی تر ،ئەمە وەک خۆی لێبکرێتەوە ،پاشان راپرسی لەناو خۆیاندا بکەن و بەڕێوەبردنی ئەو شوێنانەش خۆیان بەشەریکی بیکەن ،لەو شوێنانەی کە عەرەب زۆرینەیە با عەرەب ئیدارەی بکات بە هاوکاری کورد و تورکمان ،ئەو شوێنەی کە تورکمان زۆرینەیە با تورکمان ئیدارەی بکات و کورد و عەرەب هاوکاری بکەن، هەروەها بۆ ئەوە ناوچانەی کە کورد زۆرینەیە با کورد ئیدارەی بکات و عەرەب و تورکمان هاوکاری بکەن. ئ��ەم رۆحیەتییە لە کەرکوکیەکاندا هەیە بە ک��ورد و تورکمان و عەرەبەوە ،بە مەسیحی و موسوڵمانەوە ،بە شیعەو سوننەوە ،بەاڵم حکومەتی ناوەندی بەبەرژەوەندی خۆی ئەبینێ ،بۆیە زۆربەی کێشەکان ئەبرێتەوە بەغداد، رۆڵی خەڵکی جێناکۆکەکان تەهمیش کراوە ،بەس دەبێ خۆیان رۆڵیان هەیە لەدیاری کردنی چارەنووسی ناسنامەی ئەو شوێنانە و چۆنییەتی چارەسەر کردنی کێشەکان.
بەسرەش و نەجەف و کەربەالیش داوای دروست کردنی هەرێمی خۆیان دەکەن ،ئەم هەرێمانە وا ئەکەن کە حکومەتی مەرکەزی بەم شێوە نەمێنێ کە ئێستا مالکی خەونی پێوە ئەبینێ
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 168
2012/12/11
9
مهاباد قەرەداغی ،بەرپرسی پەیمانگەی یەکێتی ئافرەتان بۆ پرسە کۆمەاڵیەتییەکان:
هەندێک دابونەریتی کۆمەاڵیەتی کە تۆخ ئەکرێتەوە، رەنگە بەرگێکی ئایینی بکرێتە بەر بۆ ئەوەی بمێنن دیمانە :تریفە ئازاد پ :ئەگەر بکرێت باسێکی کورت لە رێژەی ئەو توندوتیژیانە بکەی لە چەند ساڵی رابردوو روویانداوە؟ و :ئەگەر بێت و بە ئامار قسە بکەین لەبارەی توندوتیژی لە چەند ساڵی رابردوو ،بە پێی ئەو توێژینانەوەی کە کردوومانە ،لە ساڵی ٢٠٠٨ەوە تا ساڵی ٢٠١١لە هەندێک ساڵدا رێژەکەی دابەزیوە ،لە هەندێک ساڵیشدا وەک خۆیەتی ،ئەو دابەزینەش رێژەکەی زۆر نییە .ئامارەکان زیاتر لەسەر ئەو توندوتیژیانەن کە لە ناو خێزاندا هەن ،کە ئەبێتە هۆی کوشتی ژنان یان خۆسوتاندنی ژنان یان ئەو ئافرەتانەی کە ژیانیان لەدەست دەدەن بە هۆی توندوتیژی .کەرێژەیەکەی بەو شێوەیە بووە ،لە ساڵی ٢٠٠٨ ( )٥١٦ئافرەت بە هۆی توندوتیژی جەستیەوە گیانیان لە دەست داوە، ئەمە دەکاتە لە هەر هەفتیەکدا ( )١٠ئافرەت .لە )٤٨٩( ٢٠٠٩ئافرەت گیانیان لە دەست داوە ،بە هۆی سوتان و کوژرانەوە ،ئەمەش لە هەفتەی ئەکاتە ( )٧ئافرەت .لە ٢٠١٠ئەم رێژەیە هەندێک کەم بۆتەوە بۆ ()٣٥٦ ئافرەت .لە ساڵی ٢٠١١رێژەکەی بەرز بۆتەوە بۆ ( )٤٦٥ئافرەت ،واتە لەو چوار ساڵەی کە بەراوردمان کرد ،تەنها لە ساڵی ٢٠١٠رێژەکەی کەمی کردووە ،بەاڵم دیسان لە ٢٠١١رێژەکەی بەرز بۆتەوە ،کە ئەکاتە لە هەفتەیەک ( ) ٩ئافرەت گیان لەدەست ئەدات بە هۆی ئەو توندوتیژیانەی بەرامبەری ئەکرێت. پ :پێت وایە تەنها پیاو توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت ئەکات یان ئافرەتیش توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان ئەکات؟ و :زۆر حاڵەتی وا هەبووە ،کە لێی دەکۆڵینەوە ئافرەتێک لە ناو خێزان رێگەی خۆشکەر بووە بۆ توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتێکی تر ،یان خۆی توندوتیژی بەرامبەر بەو ئافرەتە کردووە لە نێو بنەماڵەیەک یان خێزانێکی تر .ئەوەش ئەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە هۆشیارییەک نییە سەبارەت بە توخمی ئافرەت .ئەو تێروانینە باوکساالرییەی کە لە ناو خێزان هەبووە
کاریگەری لەسەر ئافرەت هەبووە. لە واڵتی ئێمەدا شێوەیەکی هەرەمی هەیە ،پیاو لە سەرووی هەرمەکەیە، جا لە دوای ئەوەوە پێگەی ئافرەت ،یەکەم پێگەش باوک و براکانە ،جا دێتە سەر ئەوەی پێگەی دایک دێت ،کچەکانی خێزان هەمیشە پێگەیان لە خواروی هەرمەکەیە ،زۆرجار دایک هەبووە ئەبێتە هۆی چەوسانەوەی کچەکانی خۆی یان ئافرەتەکانی تری ناو خێزان. پ :یاسای بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی دژ بە خێزان تاچەند توانیوێتی کاری خۆی بکات؟ و :ئەو یاسایە هێشتا نەیتوانیوە کاری خۆی بکات ،چونکە یەکەم یاساکە تازەیە و ساڵ و سێ مانگ ئەبێت ئەو یاسایە دەرچووە ،هێشتا وەک پێویست نەچۆتە بواری جێبەجی کردنەوە ،چونکە لەناو یاساکە ئەوە هەبووە کە پێویستە دادگایەکی تایبەت بە توندوتیژی خێزان هەبێت، ئەو دادگایە تازە بڕیاری دامەزراندنی دراوە ،هێشتا نەکەوتۆتە سەرپێ، لەبەر ئەوە هەم ئەو یاسایە و هەم یاسای هەموارکراوی باری کەسێتی وەک پێویست جێ بەجێ نەکراون ،بە پێی ئەو بەدواداچوونەی کە ئێمە کردوومانە. پ :پێت وانییە ئەوەندە باس کردنی ئافرەت بازرگانی کردن و سیاست کردنە بە نرخی ئافرەتان؟ و :لە راستی ئەو کێشانەی لە ناو کۆمەڵگە هەیە ،کۆمەڵگەیەکی تەندروست دەبێت گفتوگۆی لەسەر بکات و نەیشارێتەوە .پێویستە ئەگەر کێشەیەک هەبێت باس بکرێت و دەست نیشانی کێشەکان بکرێت بۆ ئەوەی چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە ،بۆیە لە کۆمەڵگە پێشکەوتووەکان هەر کێشەیەک هەبێت قسەی لەسەر ئەکرێت ،مەبەستیش ئەوەیە کە چارەسەری بۆ بکرێت. پ :تاچەند پێت وایە حزبە ئیسالمییەکان مافی ئافرەت پێشل ئەکەن؟ و :هەندێک داب و نەریتی کۆمەاڵیەتی کە تۆخ ئەکرێتەوە ،رەنگە
بەرگێکی ئایینی بکرێتەبەر بۆ ئەوەی ئەو داب و نەریتانە بمێنن .زۆرجار پیاوانی ئایینی ئەیانەوێت یارمەتیدەر بن ،ئەگەر ئەو داب و نەریتانەی کە پەیوەندی بە ئایین نییە بۆ خەڵک روون بکرێتەوە. پ :پێتوانییە لەگەڵ زۆری و بۆری رێکخراوەکان و سەنتەرەکانی تایبەت بە ئافرەتان ،کێشەی ئافرەتان زیادی کردووە؟ و :بێگومان ،مەسەلەکان زیاتر ئەوروژێنن ،کاتێک کۆمەڵی مەدەنی چاالکترە لە کۆمەڵگە ،مانای ئەوە نییە کە کێشەکان زۆربوونەوتەوە، زۆرجار کێشەکان هەن بەاڵم بێدەنگیان لەسەر کراوە ،ئەو چاالکییانە ئەبنە هۆی کێشە ش��اراوەک��ان ببینن و باسی لێوە بکرێت و الیەنە پەیوەندیدارەکان لێی ئاگادار بن .ئەگەر بەشێوەیەکی زانستیانە باسی لێوە بکرێت و چارەسەری کێشەکان بکرێت ،بە بڕوای من کێشەکان کەم ئەبنەوە.
هێرۆ کوردە ،نووسەر و رۆژنامەنووس:
تۆمەتبارکردنی پیاو بە پلەیەک چارەسەری کێشەی ژنان ناکات دیمانە :پرس ،کەرکوک لەم دیدارە تایبەتەیدا لەگەڵ هەفتەنامەی (پرس) ،هێرۆ کوردە ،نووسەر و رۆژن��ام��ەن��ووس لە هەفتەنامەی (ه���ەواڵ) رەخنە لە چۆنییەتی یادی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان دەگرێت و پێشیوایە کە بەپیاوی کورد بەوجۆرە نین کە هەندێک چاالکوانی ئافرەت و رێکخراوەکانی ئافرەتان بە خراپی وێنای دەکەن .دەشڵێت «ئەوەی دڕندەیە پیاو نییە ،بەڵکو خێزانە ،کچی وا هەیە بە دەستی دایکی بەکوشت دراوە ،دایکی سنوری ئازادییەکانی بەرتەسک کردووەتەوە».
پ���رس :حکومەتی ه��ەرێ��م م���اوەی ٢ه��ەف��ت��ەی دی��اری��ک��ردووە ب��ەن��اوی «بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان» کە کۆمەڵێک چاالکی و سمینار و هونەری تێدا بەڕێوە دەچێت ،تۆ وەک ئافرەتێک رات چیە لەسەر ئەو یادە و جۆریی چاالکییەکان؟ کوردە :من لەگەڵ هیچ بۆنە و یادێک نیم کە تێیدا الیەنێک سکی پر بکات لە پارە ،بەناوی چاالکی و دۆخی ژنیش بەرەو خراپتر بچێت ،ئەمەش وەک دەیان کاری دیکەی حکومەت شتێکی پووچە ،دەی کوا لەم دوو هەفتەیە چ شتێکی تایبەت و جیاوازیان کردووە بۆ ژن؟ چ دەستکەوتێکیان بەدەست هێناوە؟ هیچ ئەو جۆرە یادانە گاڵتە پێکردنن لەکاتێکدا دەیان ژن لە برسا دەمرن یان لە پەناگەیەک بۆهەتا هەتایە زیندان دەکرێن. گرنگترین کار کە بۆ ژن بکرێت بەرێگەی یاسایی بکرێ و فشاری بەهێزە بۆ سەر دەسەاڵت کە بەشۆخییەوە نەڵێت ئێمە پشتی ژن دەگرین ،دەبێت وا بکەن .حکومەت بەر لەهەموو شت مافی ژن بدات ،خۆ تەنها کوشتن کێشەی ژن نییە! ژنی وا هەیە نووسەرە ،چاالکوانە و دەسەاڵت یان لە شوێن کارەکەی سوکایەتی پێ دەکرێ ،لەکار دوردەخرێتەوە ،مافی دەخورێـت و دەیان شتی تر و یاسایەک نییە بیپارێزێت. پرس :وێرای زۆری رێکخراوەکانی تایبەت بە ئافرەتان و هەبوونی ئەنجوومەنی خانمان و بەڕێوبەرایەتییەک لە وەزارەتی ناوخۆ بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دەوت���رێ رەوش���ی ئ��اف��رەت ه��ەر روو لە دژی ژنان ،کەچی خراپییە و ئەو دەزگ��ا و رێکخراوانە بە ئەرکی خۆیان هەڵنەساوون و هێشتا سنووری شار و هۆڵ و هوتێلە ٥ئەستێرەییەکانی شاریان تێنەپەڕاندووە .رای تۆ لەم بارەوە چییە؟ کوردە :کار کراوە بۆ ژنان ،بەاڵم ئەوەندە نا ،کە ئێمە پێویستمانە. رێکخراوەکان خۆیان پێویستیان بە
چاودێرییە .کارکردن بۆ توێژێک لە کۆمەڵگایەکدا کە هێشتا مافی مرۆڤ تێیدا نەچەسپاوە سەختە ،بەتایبەتی حکومەتەکەی خۆی توندوتیژ بێت و کاری نامرۆڤانە بکات و وەک تاوانی بچوک بڕوانێتە مرۆڤکوژی. پرس :تاچەند میدیای کوردی بایەخی داوە بە پرسی وشیاری خێزانی و پرسەکانی ئافرەت بۆ بونیادنانی خێزان و کۆمەڵگەیەکی تەندروست ،کە ئافرەتیش تێیدا ئاسوودە و ئازاد و خاوەن کەسایەتی خۆی بێت؟ کوردە :میدیا بەردەوام ژنی کردووەتە کەرەستەی کاری خۆی ،بەاڵم بەسەقەتی کاری کردووە ،چونکە ئامانجی کارکردنی راکێشانی سەرەنج بووە ،تاکو وەک دەزگایەکی مرۆڤدۆست دەربکەوێت و هیچی تر .زۆر جاریش بەهۆی راپۆرت و نووسینی سەقەتی کەسانی ناپیشەیی هەرایان ناوەتەوەو کۆمەڵیان تووشی هیستیریا کردووە .قسەکردن لەبارەی کەیسی ژنەوە نووسەری پیشەیی دەوێ. پرس :تۆ پێتوایە پیاوی کورد هێندە دڕەند و تاکڕەو و زاڵمە وەک هەندێک لە چاالکوانی ئافرەت و رێکخراوی ئافرەتان وێنای دەکەن ،یان هۆکارەکە دووالیەنەیە و پیاویش خۆی قوربانی کولتورە؟ کوردە :وەک وتم ئێمە لەکۆمەڵگەیەکداین تاکو ئێستا شتێکی تێدا نییە پێی بوترێت مافی مرۆڤ ،نەک تەنها ژن بەڵکو تەواوی توێژەکانی قوربانین و بەجۆرێک لەجۆرەکان توندوتیژیان لەگەڵ دەکرێت و یاسایەک نییە بەجدی بیانپارێزێت .ئەوەی دڕندەیە پیاو نییە ،بەڵکو خێزانە ،کچی وا هەیە بە دەستی دایکی بەکوشت دراوە ،دایکی سنوری ئازادییەکانی بەرتەسک کردووەتەوە. تۆمەتبارکردنی پیاو بە پلەیەک چارەسەری کێشەی ژنان ناکات. هێرۆ حوسامەدین ،تەمەنی ٢٣ساڵە و خاوەنی بڕوانامەی بەکاریۆلۆسە لە پ��ەروەردەو فێرکردن .ماوەی شەش ساڵە کاری رۆژنامەنووسی دەکات و بۆ هەندێ لە گۆڤارەکانی دەرەوەی کەرکوک کاری کردووە ،وەک گۆڤاری وێ و شاوشکا و رۆژنامەی کوردستانی نوێ و رۆژنامەی رووبەر و کوردستان راپۆرت، لەکەرکوکیش لە کۆڤاری رۆژ و رۆژنامەی باسەڕەو کەرکوکی نوێ کاری کردووە و ئێستاش لە هەفتەنامەی هەواڵ بەرپرسی الپەرەکانی ژنان و گەنجان و ئەدەب و هونەرە ،هەموکارەکانی لە بواری مافەکانی ژنان و گەنجان و مندااڵنەو هەڵگری میدالیای زێڕە بۆ پاراستنی مافی مرۆڤ لە رێکخراوی k h rwلەکەرکوک.
10
ژماره 168
www.lawanikurdistan.com
2012/12/11
رێژەی داواکانی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی ساڵ بە ساڵ لە بەرز بوونەوەیە مافپەروەر ،ناز ڕزگار شێخانی
لەگەڵ هاتنی هەر تەکنەلۆژیایەکی نوێ و سەردەمیانە چەندین تاوان و دیاردەی نەشیاوی نوێ دروست دەبن ،باشترین نمونە مۆبایل و ئەنتەرنێتە وەکو مەیدانی تاوان و تاوانکاری لێهاتووە لە تاوانی نوێ و کۆندا. تاوانە کۆنەکان وەکو دزی و ناو زڕاندن و کوشتن و تەزویر و ساختەکاری ،تاوانی نوێ وەکو دروست کردنی ڤایرۆس و تێکدانی ئامێری پەیوەندی کردن. مەبەست لە ئامێری پەیوەندی ک��ردن وات��ا هەموو ئەو ئامێرانەی کە بەکار دێن بۆ پەیوەندی کردن وەکو مۆبایل، هێلەکانی نۆڕماڵ ،ئەنتەرنێت و تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکانی وەکو توێتەر و فەیسبوک و یاهوو ،ئایپاد..،هتد. ئەو ئامێرانە بە هۆی پەیوەندی کردنەوە تاوانیان پێدەکرێت و ئاسانکاری زۆر بۆ ئەنجامدانی تاوان دەکات .تایبەتمەندی ئەو تاوانانە ئەوەیە کە لە الیەن کەسانی شارەزا و زیرەکەوە ئەنجام دەدرێن کە زۆر جار بکەرەکەی نازانرێ کێیە؟ لەوانەیە لە واڵتێکیتر بێت! .ئەم تایبەتمەندییانە وایکردووە کە نەتوانرێ یاخود زەحمەت بێ یاسایەک دابنێن کە بەرەنگاری ئەم تاوانانە ببێتەوە. لە هەرێمی کوردساندا یاسایەکمان هەیە بە ناوی (یاسای
قەدەغە کردنی خراپ بەکارهێنانی ئامێرەکانی پەیوەندی کردن) پێدەکرێت ،کە تەنیا ماددە ( )٢کارایە و زیاتر کاری پێ کە لە ٢٠٠٨/٥/١٩لە (وقائعی کوردستان) باڵو کراوەتەوە ،دەکرێت ،چونکە ماددە ( )٢زۆر فراوانە هەموو تاوانەکانی بەاڵم ئەم یاسایە زۆر کەم و کوڕیی تیایە کە ناتوانێ بە باشی تیا کۆ کراوەتەوە ،سەرباری ئەوەی کە هەر یەک لەو تاوانانە تاوانی سەر بەخۆ و جیاوازن. بەرەنگاری هەموو تاوانەکان ببێتەوە. بەپێی ئەو سەرژمێرییەی کە لە دادگاکانی تاوانی هەولێر ئەنجامماندا ،دەرکەوت هەر لەو کاتەوەی ئەم یاسایە جێ بە وەک لە ماددە()٢ی ئەم یاسایەدا هاتووە: (هەر کەسێک سزا دەدرێت بە ماوەیەک کەمتر نەبێت لە جێ کراوە لە ساڵی ٢٠٠٨تاوەکو ٢٠١١/١١/٣٠تەنیا ٤٨داوا شەش مانگ و زیاتر نەبێت لە پێنج ساڵ ،هەروەها غرامە هەبووە ،کە تایبەتمەند بووە بە یاسای ناو براو. دەکرێت بە بڕێک کەمتر نەبێت لە ملیۆن دینار و زیاتر نەبێت بەم شێوەیە: لە پێنج ملیۆن دینار ،یان بە یەکێک لەم دوو سزایە سزا ساڵی ← ٢٠٠٨هیچ داوایەک نەبووە. دەدرێت ،ئەگەر هاتوو هەستا بە بەکار هێنانی موبایل یان ساڵی ← ٢٠٠٩تەنیا ٨داوا هەبووە. هەر ئامێرێکی پەیوەندی بێ تەل و بە تەل یان ئینتەرنێت بۆ ساڵی ٢٠١٠تەنیا ١٦داوا هەبووە. مەبەستی هەڕەشەکردن یان جوێن دان و ناوزڕاندن یان باڵو ساڵی ← ٢٠١١تەنیا ٢٤داوا هەبووە. لە کۆی ئەو ٤٨داوایە ٤٥داوا حوکم کراون بە پێی ماددە کردنەوەی هەواڵی دروست کراو ببێتە هۆی باڵو کردنەوەی ()٢ی ئەم یاسایە .هەروەها ( )٣داوا حوکم کراون بە ماددە ترس و ڕوداوی لێ بکەوێتەوە .یان باڵو کردنەوەی وێنە و ڤیدیۆ یان کورتە نامەی دژ بە ئەخالق و ئادابی گشتی ،یان (.)٣ بە پێی ئەم سەرژمێرییە دەردەکەوێت کە داواکان هەر ساڵێ باڵو کردنەوەی وێنە بێ رەزامەندی خاوەنەکەی یان هاندانی دووقات زیادی کردووە ،هەرچەندە لە راستیدا تاوانەکان زۆر خەڵکی بۆ ئەنجام دانی تاوان و کاری ناشرین و باڵو کردنەوەی زانیاری کە پەیوەندی هەبێت بە نهێنی و ژیانی تایبەتی زۆر لەو رێژەیە زیاترن ،بەاڵم ناگەنە دادگاکان. کەم و کوڕیی ئەو یاسایە بە ئاشکرا دی��ارە و هەستی تاکەکان و خێزان هەتا ئەگەر ڕاستیش بێت باڵو بکرێتەوە بۆ مەبەستی خراپەکاری یان زیان گەیاندن». لەماددە ( )٣ی ئەم یاسایە هاتووە: (هەر کەسێک سزا دەدرێت بە حەپس کردن کە ماوەکەی کەمتر نەبێ لە شەش مانگ و زیاتر نەبێت لە ساڵێک ،لەگەڵ غرامە کردنێک کە کەمتر نەبێت لە حەفت سەدوپەنجا هەزار دینار و زیاتر نەبێت لە سێ ملیۆن دینار ،یان بە یەکێک لەم دوو سزایە سزا دەدرێت ئەگەر هاتوو بە عەمدی هەستا بە بە کارهێنانی ئامێری تەلەفون یان هەر ئامێرێکی تری پەیوەندی کردنی بە تەل و بێ تەل یان ئینتەرنێت یان بەریدی ئەلیکترۆنی بۆ مەبەستی بێزار کردنی کەسانی تر، جگە لەو حاڵەتانەی کە لە ماددە( )٢هاتوون).
هیوا شوانی ،سەرنووسەری سایتی کوردستانی گەورە:
لە واڵتانی دەرەوە هێشتا خوێنەری رۆژنامە و گۆڤارەکان ماون دیمانە :پرس
پرس :لەئێستادا بە گشتی رەوش��ی میدیای ک��وردی چۆن دەبینی ،بەتایبەتی لە رووی پیشەیی و پرۆفیشناڵ بوونییەوە؟ شوانی :لەو باوەڕەدا نیم لە کوردستاندا میدیایەک هەبێت کە توانیبێتی متمانەی تەواوی پڕۆفیشناڵی هەبێت ،بەڕای من لەکوردستاندا میدیای پڕۆفیشناڵ ئاسا بوونی نییە ،لە ڕاستیدا کوردستان ئێستا لە ئاستی گواستنەوەی فکرەدایە لە ڕابردووەوە بۆ داهاتوویەکی ڕوون ،ئ��ەوەش ئەرکی سەرەکی حکومەتە بتوانێت پێداویستیەکانی کۆمەڵگایەکی زیندوو دەستەبەر بکات. پرس :زۆر جار میدیای کوردی پۆلێن دەکرێ بەسەر بەرەی «میدیای حزبی دەسەاڵتدار» و «ب��ەرەی میدیای ئەهلی و سەربەخۆ» ،تۆ تاچەند لەگەڵ ئەم پۆلێن کردنەدایت؟ شوانی :ئەگەر بەجوانی لە پرسیارەکە گەیشتبم مەبەستی ئێوە لە پۆڵینکردن واتە سێبەر ،ئەو کارە ئەتوانین بڵێین میدیاکەی بەناو ئازاد لەڕاستیدا پۆڵین کراوەی کەسێک یان الیەنێکی حیزبییە ،دەتوانین بڵێین سیخورییەکی ئاشکرا لە ژێر ناوی میدیادا! ئەمەش کەمکردنەوەی سەنگی میدیای کوردی دەگەێینیت ،دەبێت میدیاو ڕۆژنامە و گۆڤارەکان ئەوە بەخەتی سور بزانن ،چونکە لە هەر دوو بواردا بەمردنی خۆیان تەواو دەبێت.
پرس :را و سەرنجت لەسەر میدیای ئەهلی و سەربەخۆ و ئەدای کردنی چییە لە کوردستان؟ شوانی :نەبوونی سەندیکایەکی بەهێز لە کوردستاندا ،مەستم لەوەیە سەندیکایەک کە بتوانێت سەدلەرسەد بێ الیەنی خۆی رابگەیەنێت و بەپێی پێشەیی ڕۆژنامەگەری کاربکات و لە هەردوو بواردا پشتیوانی تەواوی ڕۆژنامەگەری و ڕۆژنامەنووسان بێت ،بۆیە لەمبارەیەوە هەندێکجار ڕۆژنامەکە یان نوسەر لەبەر پاراستنی گیانی و بەرژەوەندی خۆی ڕەنگە المەرکەزی سێبەر بۆخۆی دروست بکات. پرس :ئێستا هەستدەکرێ کە میدیای خوێنراو وەک جاران خوێنەری نەماوە ،بەهۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆجیاوە ،ئایا پێتوایە میدیای ئیلیکترۆنی جێی بە میدیای خوێنراو لەق کردووە؟ شوانی :بەڵێ ،ئەوەی لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوو تاکو ئێستادا میدیای ئیلیکترۆنی وەک فەیسبوک و تویتەر ..زانیاری خێرا گەیاندن لە ڕێگای ئینتەرنێتەوە ،کۆمەڵگای کوردی لەو بارەیەوە پێشکەوتووە ،توانیوێتی بێتە ناو ئەومیدیای سەردەمەوە ،بەاڵم لە واڵتانی دەرەوە هێشتا خوێنەری ڕۆژنامەو گۆڤارەکان هەر م��اوە ،بۆتە جێگای ب��اوەڕی خەڵکی ،بۆیە گۆڤارەکان و ڕۆژنامەکان تەواو جێگای باوەڕن.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 168
2012/12/11
11
عەبدوڵاڵی حاجی مەحمود ئاماژە بەوە دەکات کە ئەوان پێیان باشە بە زووترین کات راپرسی بۆ دەستوور بکرێت ،لەبارەی هەڵوێستی پەرلەمانیش دەربارەی ئۆپەراسیۆنی دیجلە دەڵێت کە پێویستە پەرلەمان مەرجەع بێت ،دەشڵێت کە وەزارەتی کارەبا ،کاراترین وەزارەتی حکوومەتە. دیمانە :پرس
کاروان جەمال ،جێگری بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان:
هەتا ئێستا ١٤نوێنەرایەتیمان لەواڵتانی جیهان هەیە پ :ئامانجی حکومەتی هەرێم لە کردنەوەی نوێنەرایەتییەکان چییە و ئەرکیان چییە؟ و :بەمەبەستی پەرەپێدانی پەیوەندی سیاسی و ئابووریی و فەرهەنگییە لەگەڵ ئەو واڵتانەی کە ئامادەی هاوکاری و هەماهەنگی و پەیوەندی بەستنن لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان ،ئەم نوێنەرایەتیانە دەروازەیەکن بۆکردنەوەی دەالقەیەک بە رووی واڵتانی جیهان و حکومەتی هەرێم .لەرێگەی نوێنەرایەتییەکانە حکومەتی هەرێم پەیامی خۆی دەگەیەنێت و توانیوێتی دۆست و پاڵشتی بۆخۆی پەیدا بکات. نوێنەرایەتییەکان کۆمەڵێک ئەرکیان لەسەرە ،پێش هەموو شتێک نوێنەرایەتییەکان نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەن. ئەرکێکیان پرسی دروستکردنی پەیوەندی ئابوورییە لەگەڵ واڵتان و هاندانی وەبەرهێنەران و پیشاندانی دەرفەتی وەبەرهێنان و کەش و هەوای وەبەرهێنانە لەهەرێمی کوردستان ،لەرێگەی ئەنجامدانی کۆربەندی ئابورییەوەیە کە نوێنەرایەتییەکان رێکیدەخەن .ئەمەش سوودێکی زۆری گەیاندووە بە هەرێمی کوردستان ،بۆیە دەبینین ئێستا هەرێمی کوردستان لە قۆناغی ئاوەدانکردنەوەدایە ،لەهەموو کاتێک زیاتر پێویستی بەو پەیوەندییە ئابوورییە هەیە و هەروەها راکێشانی سەرنجی وەبەرهێنەران کەبێن لە هەرێمی کوردستان وەبەرهێنان بکەن .ئەمە بێجگە لەوەی کە حکومەتی هەرێم کەڵکی لێوەردەگرێ لەرووی ئاوەدانکردنەوە ،لەهەمان کاتدا لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستانیشە کە دەرفەتی کار زیاتر دەبێت و پارەی بیانی دێتە هەرێمی کوردستانەوە. هەروەها لەسەر پرسە گرنگەکانی هەرێمی کوردستان ئیش دەکەن، بۆ نموونە بەرنامەمان هەیە بۆ جینۆناساندنی ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر بە خەڵکی هەرێمی کوردستان کراون .راستە پشکە هەر گەورەکەی بەر کورد کەوتووە ،بەاڵم پێکهاتەکانی تریش کە لەناو هەرێمی کوردستانا دەژین تاوانیان بەرامبەر کراوە .هەر چەندە ئەم تاونانە لەالیەن دادگای عێراقییەوە لەناوخۆ بە جینۆساید ناسراوە، بەاڵم ئێمە دەمانەوێ ئەم تاوانانە بە نێونەتەویی ناساندنی جینۆسایدی بکەین کە بەسەر نەتەوەکەماندا هاتووە. لەمڕووەوە نوێنەرایەتییەکانمان دەورێکی گرنگیان هەیە لەلۆبی کردن بۆ روونکردنەوە و پیشاندانی ئەو دیراسات و تاوانانەی کە بەسەر نەتەوەکەماندا هاتووە ،لە ناوندە جیهانییەکاندا .هەروەها دروستکردنی لۆبی لەناو پەرلەمانی ئەو واڵتانەدا بۆ ئەوەی مەسەلەی جینۆسایدی خەڵکی کوردستان وەکو پرۆژەیەک ببرێتە پەرلەمانی ئەو واڵتانە و بتوانین کۆدەنگی لەسەر پەیدا بکەین ،بۆ خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
ئەوەی ئەو واڵتانە دان بنێن بەو تاوانەدا ،کە تاوانێکی جینۆسایدە و بەرامبەر بە میللەتی کورد و پێکهاتەکانی تری نێو کوردستان ک��راوە .ئەمانە بەشێکی گرنگی ئەرکەکانی نوێنەرایەتییەکانە لەدەرەوە. پ :مێکانیزمی دەس��ت نیشانکردنی نوێنەر و کردنەوەی نوێنەرایەتییەکان لەسەر چ بنەمایەکە؟ و :هەتا ئێستا ١٤نوێنەرایەتیمان لەواڵتانی جیهان هەیە ،شێوازی دەست نیشانکردنی نوێنەر و و کردنەوەی نوێنەرایەتییەکان ،لەسەر پێشنیازی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوە دەبێ بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران ،پێشنیازەکەی ئێمەش لەچوارچێوەی گرنگی ئەو واڵتانەیە لەناو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا و کاریگەریان بەسەر ناوەندەکانی بڕیارەوە .هەروەها تاچەند خواستی دروستکردنی پەیوەندییان هەیە لەگەڵ هەرێمی کوردستان و تاچەند بەرژەوەندیی سیاسی و ئابووریمان پێکەوە هەیە و تێکدەکاتەوە .ئەمانە بنەمان بۆ کردنەوەی نوێنەرایەتی. بۆ مەسەلەی دەست نیشانکردنی نوێنەرەکانیش ئێمە سیڤی چەند کەسێک وەردەگرین و دەینێرین بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران ،ئەوان بڕیاری لەسەر دەدەن ،هەندێکجاریش خۆیان کەسە دیاری دەکەن. پ :ئایا نوێنەرایەتییەکان بە راپۆرت کاروچاالکییەکانیان دەنێرن بۆ ئێوە؟ و :ئەرکی شەرشانیانە کەدەبێ مانگانە بە راپ��ۆرت لە ئیش و کارەکانیان ئاگارمان بکەنەوە ،جاری واش هەیە مەرج نییە مانگانەبێ ،بەڵکو هەر پرسێکی گرنگ کە روودەدات ئێمەی لێ ئاگادار دەکەنەوە. پ :ئایا واڵتەکان بە فەرمی مامەڵە لەگەڵ نوێنەرایەتییەکانی حکومەتی هەرێم دەکەن؟ و :دەتوانین واڵتەکان پۆلێن بکەین ،هەندێک واڵت هەیە ،هەر لە سەردەمی ئۆپۆزسیۆن بوونی حزبە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانەوە ،کەخەباتیان دژی حکومەتی بەعس ک��ردووە، پەیوەندی و مامەڵەیان لەگەڵ حزبە سیاسییەکانی کوردستان هەبووە ،ئێستا کە نوێنەرایەتییەکانمان کراونەتەوە وەک ئەمرێکی واقیع مامەڵەی لەگەڵ دەکەن ،بەاڵم هێشتا وەزعی دیپلۆماسیان دیار نەکراوە ،چونکە لە دەستووری عێراقدا هاتووە کەدەبێ نیزامێک دابنرێت بۆ شێوازی هاوکاری کردنی نوێنەرایەتی هەرێمەکان لەگەڵ باڵوێزخانەکانی عێراق .بۆ ئەو مەبەستەش سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لیژنەیەکی دروست جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
کرد ،بۆ جێبەجێکردنی (قانون الخدمە جاریجیە) ،کە لە ٥کەس پێکهاتبوون ،نوێنەری هەرێمی کوردستانیشی تێدابوو ،بۆ دارشتنی نیزامێک .ئێمە وەک هەرێم رەشنووسێکمان پێشکەش کرد ،دوای سێ کۆبوونەوە ئەوان هیچ تێبینییەکیان لەسەری نەبوو ،بەگوێرەی ئەو پرۆژەیە نوێنەرایەتییەکان پێگەی دیپلۆماسیان دەبێت، ئەوکات لەرێگەی وەزارەتی دەرەوەی عێراق دەبێت ،چونکە ئێمە قەناعەتمان بەوە هەیە کە سیاسەتی دەرەوەی عێراق وەزارەتی دەرەوەی عێراق دایدەرێژێت. پ :واڵتەکان وەک بەشێک لە عێراق یان وەک هەرێمێکی سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ نوێنەرایەتییەکان دەکەن؟ و :وەک هەرێمێک لە عێراقی فیدراڵ مامەڵەیان لەگەڵ دەکەن. پ :دەوت��رێ هەموو نوێنەرەکان حزبین و لە کوردستانەوە نێردراون ،رات لەم بارەوە چییە؟ و :مەرج نییە ئەو کەسەی کە دایدەنێین لە دەرەوەی واڵت بێت و شارەزا بێت لە هەموو شتێکی ئەو واڵتە .ئەوکەسانەشی کە حزبین ،بەشێکن لە کۆمەڵگە ،ئەوانیش توانایان هەیە و بە مافی خۆیانی دەزانن یەکێک لە پۆستەکانی حکومەت چ لە ناوەوە یان دەرەوەی واڵت پشکیان هەبێت و بەشدار بن .ئێمە سیڤی چەند کەسێک وەردەگرین و کۆمەڵێک بنەما لەبەر چاو دەگرین ،ئەوکات کەسەکە دیاری دەکرێ. پ :لەزۆربەی واڵتەکان مەکتەبی حزبە کوردستانییەکانیش بوونیان هەیە ،ئێوە چۆن مامەڵەو هەماهەنگیان لەگەڵ دەکەن؟ و :کاریان لێکجیاوازە ،چونکە نوێنەرایەتییەکانی حکومەتی هەرێم نوێنەرایەتی فەرمی حکومەت دەکەن و بەشێوەی فەرمی مامەڵە و پەیوەندی لەگەڵ دام و دەزگاکانی ئەو واڵتەدا دەکات و پەیامی فەرمی حکومەتی هەرێم دەگەیەنێت .بەاڵم هەموو حزبێکیش بۆیە هەیە لەهەر واڵتێکدا پەیوەندی لەگەڵ حزبێکدا ببەستێت. پ :هەتا ئێستا حکومەتی هەرێم لە واڵتە عەرەبییەکاندا نوێنەرایەتی نییە ،بۆچی؟ و :ئێمە خواستی ئەوەمان هەیە لەگەڵ واڵتانی عەرەبی و واڵتانی کەنداودا پەیوەندی و هەماهەنگیمان هەبێت ،ئێستاش لە هەرێمی کوردستان چواری واڵتی عەرەبی (ئیمارات و ئۆردەن و میسر و فەلەستین) قونسڵگەریان هەیە ،ئێمەش بیرمان لەوە کردۆتەوە و پێنشازیشمان کردووە بۆ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران کە لەواڵتە عەرەبییەکان نوێنەرایەتی بکەینەوە ،هەر کات حکومەتی هەرێم بڕیاری لەسەردا ،ئەوکات دەکەوینە گفتوگۆ و ئامادەکاری.
ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
لقمان غەریب ،دەرهێنەر:
ئامادەکردنی :نەوزاد فواد پرس:هاتنت بۆ ناودنیای هونەری بۆکەی دەگەرێتەوە؟ وەاڵم/لە دوای ساڵی ١٩٩٢لە ( )tvکاری دەرهێنەری دەکەم ،وەک حەزو ئارەزویەکی خۆشم و هەوڵدانم لەبواری کاری دەرهێنان وسیناریۆ نوسین ئەو بوارەم هەڵبژاردوە ،تاکو ئەمڕۆش هەربەردەوامم تێیدا. پرس :ئەوبەرهەمە هونەریانەی لە هەردوو بواری دەرهێنان و سیناریۆ و نووسیندا ئەنجامت داون چەندن؟ وەاڵم /زیاترلە (٦٠تاکو ) ٦٥کاری دیکۆمێنتاری و فلمم کردووە، لە ١٩٩٩بۆ ٢٠٠٠تاکو ٢٠٠١کارم لە چەند فلمێکی کوردی کردووە ،لە درامای گەورەشدا لە()٤درامادا کارمکردووە ،وەک ( لەگوڵێ کاڵتر، نامەکانی ئەشەرف ،رەیحانە ،دوابڕیارەکانی یاقۆب) لەگەڵ فلمێکی گەورەش کە ماوەکەی ()٨١خولەکە بەناوی (سندوقە چایی) . پرس :ئەو دراماو فلمانەی بەرهەمت هێناون ،لەسەر خواستی tv یە کان بوە یان کۆمپانیایەک هاوکاریی کردوی؟ وەاڵم/ل���ەدوای چەند بەرهەمێک بەتایبەتی درام��ای (نامەکانی ئەشرەف) ،لە رێگای ناوەندێکی ئەهلی بەناوی ناوەندی بەرهەمهێنانی هونەری کاری سینەمایی و تەلەفزیونی) کە لە ساڵی ٢٠٠٧دامان م��ەزران��دووە لە سلێمانی کارەکانمان دەکەین ،ئەم ناوەندە لەگەڵ کەناڵێی هونەری تەنسیق دەکات ئەم کارەش شێوازێکی جیهانی یە، بەاڵم بەحکومی ئەوەی کارەکانی ئێمە لەگشت رویەکەوە باش بوە، چەند کەناڵێک لەسەرخەتن بۆ وەرگرتنی بەرهەمەکانمان و دیتنەوەی سپۆنسەر بۆ کارەکانمان . پرس : :بۆتاکو ئێستا بیرتان لەوە نەکردۆتەوە کار لەسەر مێژووی میرنشینەکان بکەن و فلم لەسەر ژیان و دەسەاڵتی ئەوکاتی ئەوان بەرهەم بهێنن؟ وەاڵم /بیرمان لێ کردۆتەوە ،بەاڵم کۆمەڵێک هۆکار هەیە ،بەپلەی یەکەم هۆکاری سیاسی ،کە پەیوەستە بە واقعی سیاسی کوردستان و ناوچەکەوە ،تۆ ناتوانی دەست بۆ هەمووشتێک بەری ،دووهەم کارکردن لەسەر درامای مێژوویی پێویستی بە کۆمەڵێک شتی تایبەت بەوکات و زەمەنەوە هەیە لە گشت بوارێکی جل و بەرگ و شێوە ژیان و هەڵسوکەوت ،دەبێ بینەر بگەڕێنیتەوە بۆ ئەوسەردەمە ،ئەمەش توشی ماندوبونێکی زۆر و خەرجکردنی پارەیەکی باشت دەکات ،رەنگە ئەو کۆمپانیایانەی کاریان لەگەڵدا دەکەیت ئامادەی ئەوکارەیان تیا نەبێت. پرس :دۆبالژکردنی فلمی بیانی بەتایبەتی (کۆری و تورکی ) پانتایەکی زۆری کەناڵە لۆکاڵی و ئاسمانیەکانی گرتۆتەوە ،ئەم کارە تاچەند گونجاوە؟ وەاڵم /ئەم کارە پەیوەندی بە کەمی بەرهەمی هونەری کوردیەوە نییە ،مەسەلەی دۆبالژکردنی فلم بۆخۆی مەجالێکی دیکەیە و مێژوویەکی هەیە لە تەلەفزیونی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەگشتی ،کاتی خۆی تەلەفزیونی عیراق چەند درامایەک پیشاندراوە ،بەاڵم پرسیارکە لێرە دایە بۆ کەناڵیکی کوردی لەبری خزمەتکردن بە کەلتوری کوردی پەنا بۆئەم کارانە دەبا .ئەم کارەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە بەهەرزان دەستیان دەکەوێت ،لەگەڵ ئەوەش پرلە هەڵەی وەرگێڕان و چیرۆکی الوازن .ئەمانیش فەراغی خۆیانی پێ پڕدەکەنەوە ،بینەریشی هەیە. پرس :وەزارەت��ی رۆشنبیری بەتایبەتی بەڕێوبەرایەتی هونەری تاچەند هاوکارتانە؟ وەاڵم /من دەڵێم وەزارەتی رۆشنبیری بونی زەرەری هەیە ئەوەش نیە
بڵێم بونی لەنەبونی باشترە ،بەڵکو دەڵێم بونی زەرەری هەیە ،مەگەر لەو واڵتانە نەبێت کە شمولی و دیکتاتۆرین لە سەردەمی بەعس وەزارەتی سەقافەو شەباب هەبوو ،ئێمە رۆژێک لە رۆژان کارمان بە ئەوان بکەوێت وەک شتێکی مەعنی بووە. پرس :لەکاتی دەرکردنی دراماو فلم و کاری هونەری هیچ پرسیان پێ دەکەن تاکو کارەکانتان بە فلتەراتی ئەواندا بروات؟ وەاڵم /ئیشمان بەوەزارەتی رۆشنبیری نییە ،بە خۆی چەند ئێشکی کردووە هیچی کەڵکی نەبوە ،بۆ زانیاریت سێ ساڵ لەمەوبەر دوو ئیشم کردووە لەکۆی( )١٨ئیش تەنها رەزامەندی بۆ ئیشەکەی من هاتەوە، بەمانای ئەوانی دیکە فڕێدران و بەکەڵکی پیشاندان نەهات .کەسێک نەی پرسی ئەو هەموو دۆالر و پارەی حکومەتیش بە فیرۆچو؟ .گەر نابۆ پیشان نادرێن ،چونکە بەکەڵک نایەن. پرس :سەبارەت بە ئەنجامدانی ڤیستڤاڵی کورتە فلم لەکوردستان و لە واڵتانی دیکەش کە هونەرمەندانی ئێمەش بەشدار دەبن تاچەند لێی رازیت؟. وەاڵم :بەداخەوە بەدواداچون بۆ کارەکان نی یە ،هەمووی لەسەر کاغەز و روپەڕی رۆژنامەکان بازاڕی بۆ خۆشدەکەن ،ڤیستڤاڵیان کردووە برادەری خۆمان لەوێ بووە ،لە دەرەوەی واڵت بەهەموو بەشداربوان و ئەوانی فلمیان هەبووە ئەوانەی لێرەشەوە چونە ژمارەیان ()٢٠٠کەس بوە ،زیات لە ( )٥٠فلم بەشدار بوە هەرفلمێک ()٤کەسی بەرکەوتوە ئەمە کەی ڤیستڤاڵە ،لەکوردستانیش وایە ،ئێستا ڤیستڤاڵ بۆگیرفان پڕکردنە .دوایی کورتەفلمی چی یە؟ .پێم ناڵێیت؟ .لەواڵتان خەڵک دەی کاتەوە وەک ۆرک شۆپ بۆ راهێنان و فێربون. پ��رس :سەبارەت بە ک��اری سینەمایی لەکوردستان ئێمە لە چ قۆناغێکین؟ وەاڵم /سینەما پیشەیەسازی یە ،لەواڵتی ئێمە ئەڵێین شتێک نی یە بەناوی سینەما ،فلمی کوردی هەیە ،هەوڵدراوە لە چاو فلمێکی سینەمای فلمێکی ک��وردی پیشانبدرێت ،ئەگەرنا بڵێین سینەمای کوردی ئەوەشتێکی خەیاڵی یە و شتی وا نییە ،بەاڵم بەرەو پێشچون هەیە لەدروستکردنی فلمی کوردی ،فلمی کوردی ئێستاکە زۆرباشە بابەتەکانی شێوازی بەرهەمهێنانی گەرچی هەرلەسەرەتادایە ،بەاڵم بەداخەوە سینەمایی کوردی .تۆ سەیری کە لە هەولێری پایتەخت بکە هۆڵێکی سینەما نی یە؟ شەریکەیەکی سینەما هەیە؟ شوێنێک نییە فیلمی سینەمایی لێ بشواتەوە. پرس :رۆڵی سیاسەت لە پەرتەوازەکردنی هونەرمەندان تاچەند کاریگەری خراپی بینی وە؟ وەاڵم/هەرکەس ئازادە لەچ حزبێک کاردەکات و چ حزبێکی پێ باشە، بەاڵم نابێت سیاسەت داخلی کاری هونەری بکرێت ،ئەم کارە پەیوەستە بەبینەرەوە ،چونکە بینەر بەشێوەیەکی گشتی دابەشی گشت الیەنێک بو. پرس :بیرتان لەوە نەکردۆتەوە فلمێک لەسەر ژیانی سەرکردەی کورد(بارزانی ) بەرهەم بهێنن؟ وەاڵم /دروستکردنی فلمێکی تایبەت لەسەر کەسایەتیەکی نەمری وەک مەالمستەفای بارزانی ،ئەمە پێویستی بە توانایەکی زۆری تەکنیکی و هونەری و خەڵکی شارەزاو پڕۆفیشناڵ و سیناریۆ نوسی باشی ئەوسەر دەمە هەیە ،بەڕاستی دەستبردن بۆ کارێکی وا ئاسانییە .وەسەنعاتەکە قورسە هەمووکەس ناتوانێ شانبداتە بەرکاریی وا قورس.
فەیسەڵ خەلیل
وەزارەتی رۆشنبیری لە واڵتانی دیکتاتۆریدا نەبێت، پێویست نییە
ئەمریکا بۆ بێ دەنگە کاتێک ئەمریکا دە ساڵ زیاتر بە ناوی چەکی کۆمەڵکۆژ و قەدەغەکراو تەحروشی بە هێزەکانی عێراق و هەموو عێراق کرد ،ئەگەر لەژێر ناوی جیاجیاش بێت ئەوا دروشمی سەرەکی بە ناوی ئازادی عێراق بوو ،دڵنیام ئێمە لە سەرەتاوە گومانمان لەو دروشمە هەبووە ،بەاڵم ئەگەر پەلە نەکەین، ئەوا کۆمەڵێک ئەگەر دەخەینە بەردەست ،من دەڵێم رەنگە ئەو کات مەبەستی ئەمریکا قڕکردنی تیرۆر بووبێت ،بەاڵم خۆ ئێستا لە عێراق تیرۆر ماوە ،رەنگە مەبەستی نەوت بێت ،خۆ ئێستاش نەوتی عێراق بەیەدەگەوە خراپ نییە ،ئەگەر باسیش لە دوا مەبەستی ئەمریکا بکەین کە دیموکراسی بوونی عێراقە، ئەگەر ئێمەش بەالمانەوە نوکتەیەک بێت ،ئەوا ئەمریکا بڕوای پێبوو ،بەاڵم لە زەوینەی واقیعدا دەکرێت بپرسین ،ئەمریکا چەند ئەو ئامانجەی بەدەست هێنا؟ چەند عێراقی کردە دیموکراسی؟ لەکاتێکدا ئ��ەو پرسیارە دەکەین کە ساڵێک بەسەر کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا تێدەپەرێت ،با لەوە گەڕیین ئێمە هەڵەبووین کاتێک ئەوا بە فەرمی لە مەحفەلی دەولی دەیگوت من داگیرم ک��ردووە .ئێمە ناومان نابوو پرۆسەی ئازادی عێراق .با لەوەش گەڕێین ئەمریکا ئێستاشی لەگەڵ دابێت سەرەداوێکی پێنەداین لەبارەی چەکی کۆمەڵکوژی عێراقەوە ،ئەگەر ئێمە ساویلکە بین ،ئەوا گەلی ئەمریکا لەوەدا ساویلکە نییە ،جورج تێنت کە بەرپرسی هەواڵگری ئەمریکا بوو لەکتێبەکەی باسی ئ��ەوەی کرد کە چەکی کۆمەڵکوژ چ نوکتەیەکە .هەموو ئەوانە نەهاتەدی ،نەچەکی کۆمەڵکوژ دۆزرایەوە نە عێراقیش ئازادکرا ،بەاڵم کەسانێکیش هەیە پێیوایە ئەمریکا لە دوای ١١ی سێپتێمبەرەوە توڕەبوو، داگیرکردنی عێراقیش بەشێک بوو لەجەنگی دژە تیرۆر ،ئەو بیانووە هیچ بەهایەکی نامێنێ ئەگەر بڵێین ئێستاش رۆژانە عێراقییەکان دەبنە قوربانی تیرۆر و خەریکە لە دراوسێی عێراقیش ،مەبەستم سوریایە تیرۆریستەکان جڵەوی دەسەاڵت دەگرنە دەست ،کەواتە بەرهەمی ئەمریکا لەو هەموو ئەگەرانە چی بوو؟ نە چەکی کۆمەڵکوژ دۆزرایەوە و نە تیرۆر قڕ کرا ،ئەی چی؟ ئەگەرێک ماوە ئەویش پرۆسەی بە دیموکراسی بوونی عێراقە؟ رەنگە ئەمەیان لە هەموویان بڕێ وەاڵمتر بێت، چونکە ئەگەر بپرسین ئەمریکا لە عێراق چەند ئەو ئامانجەی پێکاوە ،ئەوا وەاڵمەکەمان زۆر تراژیدی دەبێت ،رەنگە مرۆڤ تەسەور نەکات ،ئەنجامەکان چەند نیگەرانمان دەکات! چۆن باسی دیموکراسبوونی عێراق بکەین؟ کاتێک کە دەزانین دوای ساڵێک لە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا تەنها پیاوێکی وەک مالیکی دەستی لە قوڕگی دیموکراسیەتی عێراق ناوە. سوپا دروست دەکات و بە سوپا هەڕەشە دەکات و پەرلەمان ئیفلیج دەکات .کوا بەڵێنەکانی ئەمریکا کە لەبارەی ئارامی عێراقەوە دایبوو؟ ئ��ەورۆژە لەکەناڵی عەرەبیە بەرنامەیەک لەبارەی ساڵیادی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا هەبوو ،بەاڵم وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا کە میوانی بەرنامەکە بوو بە بیانووی (جارێ نایانەوێ لەسەر عێراق قسە بکەن) ئامادە نەبوو .شرۆڤەکارێکی سیاسی زۆر بە جوانی وتی»من پێم سەیرە ئەمریکا هەزاران خەڵکی خۆی کردە قوربانی بۆ دیموکراسی و پارەیەکی خەیاڵیشی سەرف کرد ،بەاڵم دوای ساڵێک لە رۆیشتنی ئەمریکا دیکتاتۆر دروست بوو لە عێراق».