198 web

‫لەپرۆژەی کلتووریەوە‪ ،‬بۆ پرۆژەی گەندەڵی‬

‫پێشکه‌وتن‬

‫‪198‬‬

‫‌ژماره‬ ‫کانوونی یەکەمی ‪2013‬‬

‫مانگنامه‌یه‌کی رۆشنبیریی ‌ه یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان ده‌ریده‌کات‬

‫الوان بەئومێدەوە‬ ‫چاوەڕوانی کابینەی‬ ‫هەشتەم دەکەن‬

‫خولی یانە‬ ‫پاڵەوانەکانی‬ ‫ئەوروپا و‬ ‫بەریککەوتنی‬ ‫بەهێز‬ ‫محمد هاشم‪ :‬فەرهاد پیرباڵ نووسەر و ئەدیبێکی باشە‪،‬‬ ‫شێوەکارییەکانی لە کارەکانی هەناری کچم باشتر نین‬

‫کاری هونەری محمد هاشم‬

‫مانگنامه‌یه‌کی رۆشنبیرییه‌ یه‌کێتی‬ ‫الوانی دیموکراتی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌کات‬

‫خاوه‌ن ئیمتیاز‪:‬‬ ‫ئومێد خۆشناو‬

‫سەرەڕای خراپی ئینتەرنێت بەکاربەری هەر لە‬ ‫ل‪15‬‬ ‫زیادبووندایە‬

‫سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬ ‫ئاڤان حه‌م ‌ه ساڵح‬

‫‪0750 446 1301‬‬ ‫‪avanpirs@yahoo. com‬‬

‫جێگری سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬

‫شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان‬

‫‪shaxawanlawan@yahoo. com‬‬

‫بەڕێوەبەری نووسین‪:‬‬ ‫محەمەد عومەر‬ ‫هاوکاران‪:‬‬ ‫نەوزاد فوئاد‬ ‫عومەر عەزیز‬ ‫تریفە بڵباس‬

‫شیبا کەرەم‪ :‬تا سەر ئێسقان بڕوام بە یەکسانی تاک‬ ‫و ئازادی رادەر بڕین هەیە ل‪20‬‬

‫فۆتۆگرافەر‪:‬‬ ‫کارزان خۆشناو‬ ‫جیهانگیر گەردی‬ ‫نه‌خشه‌ساز‪:‬‬ ‫فوئاد یوسفی‬ ‫ماڵپه‌ڕ‪:‬‬

‫‪www. lawanikurdistan. org‬‬ ‫ناونیشان‪ :‬هەولێر‪ -‬بارەگای مه‌کته‌بی‬ ‫سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی‬ ‫كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران‬

‫ل‪34‬‬

‫مانچستەر یونایتد و وەرزێکی خراپ‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‌و دیموكراسی‬

‫حه‌سه‌ن یاسین‌‬

‫به‌هاری عه‌ره‌بی‬ ‫سه‌لماندی ته‌قینه‌وه‌و‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌و واڵتانه‌شدا كه‌‬ ‫خه‌ڵكه‌كه‌ی موسڵمانن‪،‬‬ ‫ناتوانن گرووپ ‌ه ئیسالمییه‌‬ ‫سیاسیی ‌ه توندڕه‌وه‌كان‬ ‫بگه‌یه‌نن به‌كورسیی‬ ‫ده‌سه‌اڵت‬ ‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪2‬‬

‫ئه‌و هێزه‌ سیاسییانه‌ی كه‌ له‌ژێر ناونیشانی‬ ‫ئیسالمی سیاسیدا جێیان ده‌بێته‌وه‌ هه‌رگیز‬ ‫بڕوایان به‌دیموكراسی نه‌بووه‌و نییه‌‪ .‬به‌شێك‬ ‫له‌و هێزه‌ ئیسالمییه‌ سیاسییانه‌ی كه‌ خۆیان‬ ‫به‌میانڕه‌و ناوزه‌د ده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌رچی له‌ناخه‌وه‌‬ ‫ب��ڕوای��ان ب�ه‌دی��م��وك��راس��ی نییه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم بۆ‬ ‫سوودوه‌رگرتن له‌كه‌شی‌دیموكراسی‪ ،‬به‌شداری‬ ‫له‌پڕۆسه‌ی سیاسیدا ده‌ك �ه‌ن‌و خۆیان وه‌ك‬ ‫سه‌رقافڵه‌ی دیموكراسیخوازان نمایش ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ه���ێ���زه‌ ئ��ی��س�لام��ی��ی �ه‌ س��ی��اس��ی��ی �ه‌ك��ان‬ ‫به‌سوودوه‌رگرتن له‌هه‌ڵبژاردن كه‌ له‌و كه‌شه‌‬ ‫به‌راییه‌ی دیموكراسی‪ ،‬كه‌ دوای به‌هاری‬ ‫ع��ه‌ره‌ب له‌واڵته‌كانیاندا ف�ه‌راه�ه‌م بووبوو‪،‬‬ ‫توانییان‌ زۆرینه‌ی ده‌نگی ئه‌و ده‌نگده‌رانه‌‬ ‫به‌ده‌ستبهێنن كه‌ چووبوونه‌ سه‌ر سندوقه‌كانی‬ ‫ده‌نگدان‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆرینه‌ی ئه‌و‬ ‫هێزه‌ ئیسالمییه‌ سیاسییانه‌ خۆیان باوه‌ڕیان‬ ‫به‌دیموكراسی نییه‌و دی��م��وك��راس��ی وه‌ك‬ ‫ده‌سكه‌الیه‌كی سیاسی بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان‬ ‫به‌كارده‌هێنن‪ ،‬بۆیه‌ ناتوانن ئه‌و هه‌نگاوه‌‬ ‫به‌راییه‌ی دیموكراسی كه‌ له‌واڵته‌كانیاندا‬ ‫فه‌راهه‌م بووبوو په‌ره‌پێبده‌ن‌و ببن به‌هێزێكی‬ ‫دیموكرات‪ ،‬به‌اڵم به‌هۆی تێكه‌ڵبوونیان به‌فه‌زای‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬له‌دوای له‌گۆڕنانی دیكتاتۆرییه‌ت‬ ‫هه‌لێكی زێڕینیان بۆ ره‌خسا‪ .‬ئیدی ئه‌و هێزه‌‬ ‫ئیسالمییه‌ سیاسییانه‌ توانییان خۆیان وه‌ك‌‬ ‫سه‌رقافڵه‌ی كاروانی دیموكراسی نیشان بده‌ن‪.‬‬ ‫به‌شێكی تر له‌هێزه‌ ئیسالمییه‌ سیاسییه‌كان‬ ‫ب�ه‌گ��رووپ�ه‌ ت��ون��دڕه‌وه‌ك��ان ن��اوده‌ب��رێ��ن‪ ،‬كه‌‬ ‫به‌ڕاشكاوی دژایه‌تیی خۆیان بۆ دیموكراسی‬ ‫ده‌ربڕیوه‌و وه‌ك بیدعه‌و سیستمێكی داهێنراوی‬ ‫رۆژئاوای (كافر) باسی لێوه‌ ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫به‌هاری ع �ه‌ره‌ب سه‌لماندی ئایدۆلۆژیای‬ ‫ت����ون����دڕه‌وی ئ��ی��س�لام��ی س��ی��اس��ی‪ ،‬كه‌‬ ‫رێكخراوی قاعیده‌ سه‌رتۆپه‌كه‌یانه‌‪ ،‬به‌و‬ ‫شێوازی كاركردنه‌ی كه‌ گرتوویه‌تییه‌به‌ر‪،‬‬ ‫له‌به‌ده‌ستهێنانی كورسیی ده‌س�ه‌اڵت‪ ،‬له‌نێو‬ ‫رووبه‌رێكی دی��اری��ك��راوی خ��اك��دا‪ ،‬شكستی‬ ‫هێناوه‌‪ .‬بۆیه‌ وتم رووبه‌رێكی دیاریكراوی‬ ‫خاك‌و نه‌موت نیشتمان یان واڵت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئیسالمییه‌ سیاسییه‌ توندڕه‌وه‌كان‪ ،‬له‌وێنه‌ی‬ ‫رێ��ك��خ��راوی قاعیده‌‪ ،‬ب��ڕوای��ان به‌نیشتمان‬ ‫نییه‌و هه‌موو سه‌رزه‌مین وه‌ك یه‌ك ته‌ماشا‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌وان بڕوایان وایه‌ كه‌ ده‌بێ ئوممه‌تی‬ ‫ئیسالم هه‌موو مرۆڤایه‌تی له‌سه‌ر گۆی زه‌وی‬ ‫بگرێته‌وه‌و ئه‌وانه‌ش كه‌ موسڵمان نین‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫به‌زه‌بری هێزو تۆقاندن بهێنرێنه‌ سه‌ر ئایینی‬ ‫ئیسالم‪.‬‬ ‫به‌اڵم به‌هاری عه‌ره‌بی سه‌لماندی ته‌قینه‌وه‌و‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬ته‌نانه‌ت ل�ه‌و واڵتانه‌شدا كه‌‬ ‫خه‌ڵكه‌كه‌ی موسڵمانن‪ ،‬ناتوانن گرووپه‌‬ ‫ئیسالمییه‌ سیاسییه‌ توندڕه‌وه‌كان بگه‌یه‌نن‬ ‫به‌كورسیی ده‌س �ه‌اڵت‪ ،‬هه‌روه‌ها ته‌قینه‌وه‌و‬ ‫خۆته‌قاندنه‌وه‌و به‌كارهێنانی توندوتیژیش‬ ‫ناتوانن جێگه‌ به‌خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری‌و‬ ‫راپه‌ڕین‪ ،‬بۆ له‌گۆڕنانی رژێمه‌ دیكتاتۆره‌كان‪،‬‬ ‫لێژ بكه‌ن‪.‬‬ ‫هێزه‌ ئیسالمییه‌ سیاسییه‌كان‪ ،‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫دوای ب���ه‌ه���اری ع���ه‌ره‌ب���ی ده‌س��ه‌اڵت��ی��ان‬ ‫گرته‌ده‌ست‪ ،‬ئه‌گه‌ر له‌ڕۆژگاری ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بوونیاندا توندڕه‌ویش بووبن‪ ،‬ئه‌وا له‌ڕۆژگاری‬ ‫حوكمڕانییاندا‪ ،‬كه‌ ئه‌ركی به‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫خه‌ڵكیان كه‌وته‌ ئه‌ستۆ‪ ،‬خۆیان وا خسته‌ڕوو‬ ‫كه‌ دیموكراسیخوازن‌و كراسی توندڕه‌وییان‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫تۆپ ‌ه كونه‌كه‌‬

‫ی نه‌مسا‬ ‫ی نوێ ‌‬ ‫كابین ‌ه ‌‬ ‫(‪ )Austria‬وه‌زیرێكیان‬ ‫بۆ وه‌زاره‌تی‌‬ ‫ی واڵته‌كه‌یان‬ ‫ده‌ره‌و ‌ه ‌‬ ‫ده‌ستنیشانكرد‪ ،‬ئه‌م‬ ‫وه‌زیر ‌ه ل ‌ه ژیانیدا له‌‬ ‫شاخ نه‌بووه‌‪ ،‬ره‌بایه‌یی‌‬ ‫نه‌گرتووه‌‪ ،‬كوتل ‌ه و‬ ‫موتله‌ش نازانێت‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫نه‌به‌رد فوئاد‬

‫ی‬ ‫میتۆدی‌ ب��ه‌راوردك��اری‌ له‌ زۆرب �ه‌ ‌‬ ‫واڵتان كاریپێده‌كرێت و هه‌ندێك جاریش‬ ‫ی خۆمان كۆمه‌ڵناس‬ ‫ل ‌ه كوردستان ‌‬ ‫و دەروون��اس��ه‌ك��ان ل�ه‌ توێژینه‌و‌ه و‬ ‫ی ده‌هێنن‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫راپرسیه‌كانیان ب ‌ه كار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نێوان كوشتن ‌‬ ‫ی وه‌كو به‌راورد ‌‬ ‫تایبه‌ت ‌‬ ‫ژن ل ‌ه كوردستان و به‌ریتانیا‪..‬هتد‪.‬‬ ‫ی زۆر جار لەبه‌راورد ل ‌ه‬ ‫ناشزانم بۆچ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی واڵتانی‌ ده‌ره‌وه‌ و هه‌رێم ‌‬ ‫نێوان شت ‌‬ ‫كوردستان هه‌میشه‌ وه‌اڵمی‌ نێگه‌تیڤم‬ ‫ده‌ستده‌كه‌وێت‪ ،‬چونك ‌ه هه‌رگیز ئێم ‌ه‬ ‫و ئ�ه‌وان ناگه‌ین ‌ه یه‌ك تای‌ ت ‌ه رازوو‬ ‫و ب��اره‌ك �ه‌ی‌ ئێم ‌ه الس�ه‌ن��گ ده‌بێت‪،‬‬ ‫ی ده‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫به‌هه‌موو رێگاكان خۆم خاڵ ‌‬ ‫ی دواج��ار‬ ‫ل ‌ه وه‌ه��م و ئه‌فسان ‌ه كه‌چ ‌‬ ‫هه‌ستی‌ ئه‌و‌ه دێته‌ ئاراوه‌‪ ،‬تروسكایيه‌ك‬ ‫ماو‌ه و به‌رده‌وامم ل ‌ه به‌راوردكاری‌‪48.‬‬ ‫ی نه‌مسا‬ ‫ی نوێ ‌‬ ‫كاتژمێر نابێت كابینه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫(‪ )Austria‬وه‌زیرێكیان بۆ وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫ده‌ره‌و‌هی‌ واڵته‌كه‌یان ده‌ستنیشانكرد‪،‬‬ ‫ئه‌م وه‌زیر‌ه له‌ ژیانیدا له‌ شاخ نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫ی نه‌گرتووه‌‪ ،‬كوتله‌ و موتله‌ش‬ ‫ره‌بایه‌ی ‌‬ ‫ی ق���ه‌زوان و م �ه‌ڕ و‬ ‫نازانێت ته‌زبیح ‌‬ ‫ی بۆ كه‌س ب ‌ه‬ ‫ی «وه‌نه‌شه‌«ش ‌‬ ‫ئۆتۆمبیل ‌‬ ‫دیاری‌ نه‌ناردووه‌‪.‬‬ ‫ی ته‌نها ‪27‬‬ ‫ئه‌م وه‌زیره‌ نازدار‌ه ته‌مه‌ن ‌‬ ‫ی «سباستیان كورز»‌ه ل ‌ه‬ ‫ساڵ ‌ه و ناو ‌‬ ‫ی سه‌ربازيی‌ زۆر‌ه‬ ‫ی ‪ 2004‬خزمه‌ت ‌‬ ‫ساڵ ‌‬ ‫ی ساد‌ه‬ ‫ملێی‌ وه‌كو هه‌موو هاواڵتیه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ‪ 2008‬ده‌ست ‌‬ ‫ته‌واو كردووه‌‪ ،‬له‌ ساڵ ‌‬ ‫ی سیاسه‌ت كردووه‌ و چۆت ‌ه ناو‬ ‫به‌ كار ‌‬ ‫(پارتی‌ گه‌لی‌ نه‌مسا)ه‌وه‌‪ .‬ئه‌مساڵ‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫ل �ه‌خ��ۆی��ان دادڕی�����وه‌‪ ،‬ب���ه‌اڵم چونكه‌ ئه‌م‬ ‫خۆخستنه‌ڕووه‌یان وه‌ك دیموكراسیخوازێك‬ ‫راسته‌قینه‌ نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵكو زیاتر له‌نمایشی‬ ‫شانۆنامه‌یه‌كی سه‌رنه‌كه‌وتوو ده‌چوو‪ ،‬ئیدی‬ ‫خه‌ڵك زوو لێیان دڕدۆن��گ ب��وون‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫وایكرد جه‌ماوه‌ر چیتر نه‌توانێ تا سه‌ر بڕوا به‌م‬ ‫دیموكراسیخوازه‌ ساختانه‌ بكات‪ ،‬بۆیه‌ هه‌رزوو‬ ‫لێیان راپه‌ڕین‌و رایانگه‌یاند كه‌ ئه‌وان بۆ ئه‌وه‌‬ ‫دۆزه‌خی دیكتاتۆریه‌تیان نه‌گۆڕی به‌به‌هار كه‌‬ ‫دیكتاتۆرێكی تر جێگه‌ی بگرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫رێ��ك��خ��راوی ق��اع��ی��ده‌‪ ،‬ك��ه‌ س�ه‌رت��ۆپ��ی‬ ‫گرووپه‌ توندڕه‌وه‌كانی ئیسالمی سیاسییه‌‪،‬‬ ‫له‌سه‌روه‌ختی به‌هاری عه‌ره‌بدا كه‌وته‌ نێو‬ ‫بارێكی شلۆقه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌ش به‌و مانایه‌‬ ‫نییه‌ قاعیده‌ به‌ته‌واوی په‌كیكه‌وتبوو‪ .‬كه‌ناڵی‬ ‫جه‌زیره‌‪ ،‬كه‌ كه‌ناڵێكی سه‌ر به‌ده‌سه‌اڵتی‬ ‫قه‌ته‌ره‌و وایكرد له‌نێو واڵتانی عه‌ره‌بدا پێگه‌ی‬ ‫سیاسیی قه‌ته‌ر به‌هێز بكات‪ ،‬جاران هه‌واڵی‬ ‫جموجۆڵی قاعیده‌‪ ،‬وت��اره‌ك��ان��ی سه‌رانی‬ ‫قاعیده‌‪ ،‬چاالكییه‌ تیرۆریستییه‌كانی قاعیده‌ی‬ ‫له‌په‌خشنامه‌كانی هه‌واڵدا‪ ،‬كردبوو به‌هه‌واڵی‬ ‫پ��ل�ه‌ی�ه‌ك‪ ،‬كه‌چی ل�ه‌س�ه‌روه‌خ��ت��ی به‌هاری‬ ‫ع�ه‌ره‌ب��دا گۆڕانكارییه‌كانی دوای به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌ب بوون به‌هه‌واڵی پله‌یه‌ك‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌وكاته‌‬ ‫قاعیده‌ كه‌وته‌ دۆخێكه‌وه‌‌‪ ،‬كه‌ ده‌كرێ به‌باری‬ ‫خۆڕێكخستنه‌وه‌ی دوای شكست ناوی ببه‌ین‪.‬‬ ‫له‌باری ئێستادا قاعیده‌ له‌و شكسته‌ خۆی‬ ‫ده‌ربازكردووه‌و گوڕوتینێكی‪ ،‬لێره‌و له‌وێ‪ ،‬به‌به‌ر‬ ‫خۆیدا هێناوه‌ته‌وه‌و ته‌نانه‌ت دوای شكستی‬ ‫حوكمڕانیی هێزێكی خۆبه‌میانڕه‌و نیشانده‌ری‬ ‫وه‌ك ئیخوان موسلمینی میسر‪ ،‬جۆرێك له‌‬ ‫هاوپه‌یمانێتییه‌كی رانه‌گه‌یه‌نراویشیان له‌نێواندا‬ ‫ه�ه‌ی�ه‌و م���ادام ئێستا خ��ۆی��ان ل �ه‌ده‌س �ه‌اڵت‬ ‫خراون‪ ،‬ئیدی به‌ئه‌ركی خۆیانی ده‌زانن‪ ،‬ئه‌و‬ ‫فه‌زا دیموكراسییه‌ شه‌رمنانه‌یه‌ی‪ ،‬بۆ نموونه‌‬ ‫له‌میسر هه‌یه‌‪ ،‬شانبه‌شانی ئه‌ندامانی قاعیده‌و‬ ‫توندڕه‌وه‌كانی تر‪ ،‬پێكه‌وه‌ بۆ له‌گۆڕنانی‬ ‫كاربكه‌ن‪( .‬خەندان)‬

‫‪3‬‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪4‬‬

‫ی‬ ‫بووه‌ بچوكترین وه‌زی��ر له‌ حكومه‌ته‌ك ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫و بچوكترین وه‌زی��ری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ یه‌كێت ‌‬ ‫ئه‌وروپاش‪ .‬ئه‌وێ نه‌مسای ‌ه ئیتر‪ .‬بۆ ده‌بێت‬ ‫ی‬ ‫ته‌نها له‌ رێگ ‌هی‌ جل وبه‌رگ و باڵه‌خانه‌ ‌‬ ‫ب���ه‌رزه‌وه‌ خه‌یاڵی‌ ئ��ه‌وه‌ بكه‌ین ب �ه‌ره‌و‬ ‫ی‬ ‫پێشچوین‪ ،‬كوردستانی‌ باشور ب ‌ه ‪ 100‬ساڵ ‌‬ ‫دیكه‌ش ناكه‌وێت ‌ه سه‌ر رێچكه‌كه‌ی‌ ئه‌وان‪،‬‬ ‫ی سیاسه‌تن‬ ‫ئێمه‌ پیاوه‌یلمان وه‌خته‌ خه‌ریك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ‪40‬ه‌وه‌یه‌‪ ،‬ب ‌ه ده‌رد ‌‬ ‫ته‌مه‌نیان له‌سه‌روو ‌‬ ‫ی پۆڵتیكس‬ ‫خۆیان به‌ ئه‌زمونن‪ ،‬ك��ار ‌‬ ‫ی له‌سه‌ر بنه‌مای‌ ئه‌زمون و‬ ‫ی زۆر ‌‬ ‫به‌شێك ‌‬ ‫دونیا بینی‌ به‌ڕێوه‌ ده‌چێت‪.‬ئه‌ی‌ كوا؟‬ ‫به‌وهه‌موو به‌ته‌مه‌نه‌وه‌ ب ‌ه ئه‌رك نه‌بێت‬ ‫ی‬ ‫ی ل�ه‌ كه‌ركوك ‌‬ ‫رێكه‌وتن ل�ه‌س�ه‌ر ئ���ه‌و‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫«دڵ و قودس» ب ‌ه یه‌ك لیست به‌شدار ‌‬ ‫ی عیراق‬ ‫ی نوێنه‌ران ‌‬ ‫ی ئه‌نجومه‌ن ‌‬ ‫هه‌ڵبژاردن ‌‬ ‫بكه‌ن؟ له‌ كاتێكدا هه‌سته‌وه‌رترین شوێن ‌ه‬ ‫بۆ كورد و كوردستان‪ .‬گه‌ور‌ه و بچوك ل ‌ه‬ ‫هه‌موو شوێنكیدا هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه سیاسه‌ت‬ ‫ی‬ ‫نا‪ ،‬دوو مانگه‌ خه‌ریكی‌ پێكهێنانی‌ كابین ‌ه ‌‬ ‫ی ئ �ه‌زم��ون و ته‌مه‌نه‌و‌ه‬ ‫نوێن ل� ‌ه رێ��گ� ‌ه ‌‬ ‫توانیوتان ‌ه پێكی‌ بهێنێن؟‬ ‫ی‬ ‫ئێوه‌ كێ ده‌كه‌نه‌وه‌ بە وه‌زیر؟ كوڕێك ‌‬ ‫ی زانكۆ‬ ‫ی ده‌رچ��و ‌‬ ‫ی ته‌مه‌ن‪ 27‬ساڵ ‌‬ ‫گه‌نج ‌‬ ‫ی «چه‌رچڵ و گۆرباچیڤ‬ ‫ك ‌ه ئه‌گه‌ر هێنده‌ ‌‬ ‫«یش زی��ره‌ك و ب ‌ه توانا بێت ده‌یكه‌ن ‌ه‬

‫وه‌زیر؟ كێ ئه‌بێت ‌ه وه‌زیر؟ وه‌زیرمان هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌ كوردستان دوو ده‌یه‌یه‌ وه‌زیر‌ه و خوا بۆ‬ ‫ی (ج)‬ ‫ی كردووه‌‪ .‬له‌ وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫ی دروست ‌‬ ‫وه‌زیر ‌‬ ‫ی (ب)‪ ..‬هیچ‬ ‫ه‌و‌ه ده‌یگوێزنه‌وه‌ بۆ وه‌زاره‌ت ‌‬ ‫گۆڕانكارییه‌ك ل ‌ه كابین ‌ه تازه‌كان نابینین‬ ‫ی وه‌زیر به‌سه‌دان جار‬ ‫ئه‌وان ‌هی‌ ده‌بن ‌ه معال ‌‬ ‫بینومانه‌‪ ،‬گوێمان لێبووه‌‪ ،‬لێدوانیان داوه‌‪..‬‬ ‫ی‬ ‫ی كابینه‌‪ ،‬وات ‌ه دۆزینه‌وه‌ی‌ كه‌س ‌‬ ‫پێكهێنان ‌‬ ‫ی تازه‌‪.‬‬ ‫گونجاو و ده‌موچاو ‌‬ ‫ی ‪ 27‬ساڵه‌ی‬ ‫ه����ه‌زاران ك��چ و ك���وڕ ‌‬ ‫ی‬ ‫ب �ه‌ت��وان��ام��ان ه�ه‌ی� ‌ه ده‌ی��ك �ه‌ن � ‌ه كوێخا ‌‬ ‫گوندێكیش؟ ده‌یكه‌ن ‌ه موختار؟ چه‌ندین جار‬ ‫ی‬ ‫ی وتار و هه‌واڵسازییه‌وه‌ زانیار ‌‬ ‫ل ‌ه رێگ ‌ه ‌‬ ‫وردم��ان پێشكه‌ش به‌ ده‌زگاكان كردوو‌ه‬ ‫گوێیان نه‌گرتووه‌ و دوات��ر باجه‌كه‌مان‬ ‫داوه‌‪ .‬هه‌موومان نا ئومێد و ره‌شبین بوین‪،‬‬ ‫ی ئه‌و‌هی‌ ده‌ستمان بگرن‬ ‫ئه‌وه‌تا ل ‌ه جیات ‌‬ ‫ی دایكمان‬ ‫دێن ل ‌ه ماڵه‌و‌ه و له‌ پێش چاو ‌‬ ‫رێگه‌ ده‌ده‌ن بمانكوژن‪ .‬هه‌رێمه‌كه‌ی‌ ئێم ‌ه‬ ‫وه‌ك��و تۆپ ‌ه الستیه‌كه‌كه‌می‌ لێهاتووه‌‪،‬‬ ‫یاریمان پێده‌كرد ب ‌ه شوتێك رۆیشته‌ ناو‬ ‫بنجكه‌ دڕكێكه‌و‌ه رۆشتم بیهێنمه‌وه‌ ل ‌ه ‪50‬‬ ‫ی لێبوو‪ ،‬بۆی ‌ه نا ئومێد‬ ‫شوێنه‌و‌ه ورده‌ كون ‌‬ ‫بووم و نه‌مهێنایه‌وه‌‪ ،‬به‌داخه‌وه‌ بۆ تۆپ ‌ه‬ ‫كونه‌كه‌م‪( .‬خەندان)‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫لەپرۆژەی کلتووریەوە‪ ،‬بۆ پرۆژەی گەندەڵی‬

‫لێرەش حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬پارەی‬ ‫تەرخانکردووە‪ ،‬کەچی‬ ‫مخابن جەنابی لیژنەو‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی تۆسقاڵێک‬ ‫هەست بە بەرپرسیاری‬ ‫مێژووی و ئەخالقی بکەن‪،‬‬ ‫تەخشان و پەخشان‪ ،‬بە‬ ‫پاری حکومەت و مافی‬ ‫نووسەران دەکەن‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫دڵشاد میراودەلی‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫لە ژمارەی رابردووی‪ ،‬هەفتەنامەی زاری‬ ‫کرمانجی زۆربەمان ئەو هەواڵەمان بینی‪،‬‬ ‫لەسۆران کەس ن��اوی نەخراوەتە پرۆژە‬ ‫کلتوورییەکەی وەزارەت��ی رۆشنبیرییەوە‪،‬‬ ‫بەرێوەبەرایەتی رۆشنبیری سۆرانیش‪،‬‬ ‫لە شوێنی ئەوەی داکۆکی لە نووسەران‬ ‫و رۆشنبیرانی شارەکەی بکات‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫ه���ەواڵ���ەک���ەی ل��ەک��ۆڵ��خ��ۆ ک���ردۆت���ەوە‪،‬‬ ‫دەڵێت»لیژنە هەبووەو پەیوەندی بەئێمەوە‬ ‫نییە»تەنیا باسی الی��ەن��ی هونەریشی‬ ‫ک���ردووە‪ ،‬ل��ەوی وای���ە‪ ،‬خەڵکی س��ۆران‬ ‫ه��ەم��ووی��ان سینەماکار و هونەرمەندو‬ ‫مۆسیقارن‪ .‬س��ەی��رە الم‪ ،‬ب��ەرێ��وەب��ەری‬ ‫رۆشنبیری سۆران و سەنتەری رۆشنبیری‬ ‫س���ۆران و دەزگ���ا پەیوەندارەکانیتر‪،‬‬ ‫وەک رۆژی روون���اک دەزان���ن غ��ەدر لە‬ ‫پێنووسەکانی ئەمشارە غوربەتییە دەکرێت‪،‬‬ ‫کەچی وەن��ەوزی خ��ەوی بێ هەڵوێستی‬ ‫بردوونیەوە‪.‬خۆم کە پرۆژەی کارەکانم دوو‬ ‫کتێب و سیدییەکن تەنها کاری چاپیانماوە‬ ‫بۆ وەزارەت��ی رۆشنبیریم ناردوون‪،‬کەچی‬ ‫ناوم لە کولەکەی تەریشدا نییە جەنابی‬ ‫لیژنە ئەوەی من ئاگادارم دوو کەس بوون‬ ‫بۆچی ئەگەر مەبەستیان گەندەڵی و‬ ‫دروستکردنی ناوی خەیاڵی و ئەو دانان و‬ ‫الدان نییە بۆچی پێشتر ئاگاداری خەڵکیان‬ ‫نەکردەوە؟ ئەرێ کاکی خۆم‪ ،‬تۆ فۆرمەکەت‬ ‫ئەوەی نووقسانە ئێمە ئاوامان دەوێت‪،‬یاخۆ‬ ‫ئەوانەی نایانگرێتەوە با بڵێن لەبەر ئەو‬ ‫هۆیانە‪ ،‬ناتان گرێتەوە‪،‬من دەپرسم؟‬ ‫ئەری بەراست‪ ،‬جەنابی لیژنە دەبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫راستییە مێژوویە نەزانن لە وواڵت��ان بەر‬

‫لە رێنساس و مۆدێرنێتەو رۆشنبیری لە‬ ‫سەردەمی دەسەاڵتەکانی ئەرستۆقراتی‬ ‫و مۆبۆگرافی و نادیموکراسیدا نووسەران‬ ‫و رۆشنبیران‪ ،‬دژایەتی دەک��ران وئ��اوارە‬ ‫دەکران‪ ،‬ئەمما ئێستا حکومەت ئاسانکاری‬ ‫ژی��ان��ی ب��ۆ ک����ردوون ب��ۆ ئ���ەوەی بەبەر‬ ‫هەمەکانی خۆیان بژین بۆ ئەوەی بتوانن‬ ‫زۆرتر خزمەتی فکری و فەرهەنگی بکەن‪،‬‬ ‫بەخۆشحاڵییەوە بۆ ئەم مەبەستە لێرەش‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان‪ ،‬پ��ارەی‬ ‫تەرخانکردووە‪ ،‬کەچی مخابن جەنابی‬ ‫لیژنەو وەزارەت��ی رۆشنبیری‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫تۆسقاڵێک هەست بە بەرپرسیاری مێژووی‬ ‫و ئەخالقی بکەن‪ ،‬تەخشان و پەخشان‪ ،‬بە‬ ‫پاری حکومەت و مافی نووسەران دەکەن‪.‬‬ ‫زۆر بایەخدارە ئەو لیژنەیە لە دیدارێکی‬ ‫رۆژن��ام��ەوان��ی��دا‪ ،‬وەاڵم���ی پرسیارەکانی‬ ‫رۆشنبیران بدەنەوە ئەگەر ئەوش ناکەن‬ ‫ئەوە یاسا هەیە دەبێت لەبەردەم یاسادا‪،‬‬ ‫ئامادە بن‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم گەندەڵییە یاسا‬ ‫چارەسەری بکات‪ ،‬یاخۆ وەزیری رۆشنبیری‬ ‫دەست لەکار بکێشیتەوە‪،‬چونکە وەزیرێک‬ ‫س��ور بزانێت وەزارەت���ەک���ەی گەندەڵە‬ ‫دەبێت خۆی بڕیار بدات وەزیر نەبێت‪ .‬من‬ ‫دەڵێم‪ ،‬رۆشنبیران و نووسەرانی سۆران‬ ‫لەبەرامبەر ئەم گەندەڵی ونابەرامبەریەی‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری هەڵوێستی یاسایی و‬ ‫مەدەنییتان هەبێت وەکخۆم دەرۆمە الی‬ ‫وەزیر‪ ،‬مافی خۆم بۆ نەگێڕێتەوە لە دادگا‪،‬‬ ‫سکااڵی یاسای لە دژی لیژنە تۆماردەکەم‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫هۆکاری هەڵبژاردنی مەزهەبی شافعی لەنێو زۆربەی کورد‬

‫عەدنان زەردکی‬

‫نوێژکردن بەغەیرە زمانی‬ ‫عارەبی (شافعی‪ :‬نابێ‬ ‫فاتیحە بەهەڵە بخوێنرێ‪-‬‬ ‫حەنەفیە‪ :‬عارەبی نەزانی‬ ‫بۆت هەیە فاتیحە بە‬ ‫فارسی بخوێنی و نوێژیش‬ ‫دروستە)دیارە مەبەست‬ ‫لە هەموو زمانێکە‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪6‬‬

‫لەسەدەی دەیەمدا دانیشتوانی کوردستان‬ ‫بڕێکیان باوەڕیان بەسوننە هێنا و بڕێکی‬ ‫تریان بوونە شیعە‪ ،‬کاتێکیش دەوڵەتی‬ ‫عوسمانی دامەزرا لەسەدەی شانزە‪.‬تورکەکان‬ ‫زۆربەیان پەیڕەویان لەمەزهەبی(حەنەفی)‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم ک��وردە موسڵمانە سوننەکان‬ ‫پەیڕەویان لەمەزهەبی(شافعی)کرد‪.‬‬ ‫هۆکاری هەڵبژاردنی مەزهەبی شافعی‬ ‫لەنێو کورد دا‪.‬‬ ‫گەنتەر)لەکتێبی(مێژووی‬ ‫‪(-١‬مایکل‬ ‫کورد)دەڵێت‪ :‬کورد بۆیە رێبازی شافعی‬ ‫پەیڕەو دەک��ەن تا لەدراوسێیەتی تورک‬ ‫خۆیان جودا بکەنەوە‪.‬‬ ‫‪-٢‬جیهاد خاوەری–لەکتێبی (ئاورنگی‬ ‫مێژوو‪-‬چ‪)٢٠١١- ١‬باس لە ئیمامی شافیعی‬ ‫دەک��ات کاتێک هاتۆتە بەغدا دوو ساڵ‬ ‫م��اوەت��ەوە و ل��ەالپ��ەڕە ‪٥٣‬ی ئ��ەم کتێبە‬ ‫هاتووە‪ :‬شافعی لەو ماوەیەشدا سەردانی‬ ‫ناوچە کوردییەکانی کردووە و ئاشنا بووە‬ ‫بەچەند مامۆستایەکی ن��اوداری ئەو کاتی‬ ‫ک���وردەواری‪ ،‬بۆیە تاکو ئێستاش زۆرێک‬ ‫لەخەڵکی کورد لەسەر مەزهەبی شافعین‪.‬‬ ‫‪-٣‬د‪.‬رەش�������������������اد م���ی���ران���ی���ش‬ ‫لەکتێبی»رەوشی ئایینی و نەتەوەیی‬ ‫لەکوردستاندا»لەالپەڕە‪ ٦٩‬دا دەڵێت‪:‬‬ ‫هۆی باڵو بوونەوەی ئەم مەزهەبە لەناو‬ ‫کوردەواریدا‪ ،‬بەگوێرەی هەندێ سەرچاوە‪،‬‬ ‫ئەوەیە کەزۆربەی پیاوانی ئایینی کورد‪،‬‬ ‫لەرۆژگاری عەبباسیدا‪ ،‬لەقوتابخانەی نیزامی‬ ‫لەبەغدا خوێندوویانە کەسەر بەو مەزهەبەوە‬ ‫بوون(دیارە مەبەستی لە مەزهەبی ئیمامی‬ ‫شافعیە)‪.‬‬

‫‪-٤‬حشمەتوواڵ تەبیبی لەکتێبی(ئاین‬ ‫و زم��ان وڕەچەڵەکی ک��ورد) کەرەفعەت‬ ‫مورادی لەساڵی‪ ٢٠٠٨‬وەری گێڕاوە دەڵێت‪:‬‬ ‫لەنێوان رێبازە ئاین زاکانی سوننەدا شافعی‬ ‫لەرووی مەسەلە ئاینیەکاندا لە ئاین زای‬ ‫شیعە(جەعفەری)نزیکترە‪ ،‬رەنگە هەر‬ ‫ئ��ەم نزیکیەش بێت کە ک��وردی هەموو‬ ‫بەشەکانی بەزۆری رێبازی ئیمام شافعییان‬ ‫هەڵبژاردووە‪.‬‬ ‫بەراوردێک لەنێوان فەتوادانی شافعی و‬ ‫حەنەفیە‪:‬‬ ‫‪ -١‬خەتەنە( الی شافعی بۆ ژن وپیاو‬ ‫واجبە ‪-‬الی حەنەفیە بۆ هەردووکیان‬ ‫سوننەتە)‬ ‫‪-٢‬بچووکترین تەمەنی خۆناسینەوە بۆ‬ ‫هاوسەرێیەتی(شافعی ‪ :‬بۆ کوڕ و کچ‪١٥‬‬ ‫ساڵ ‪-‬حەنەفیە ‪ :‬بۆ کوڕ‪ ١٨‬و‪١٩‬ساڵ‪،‬بۆ‬ ‫کچ‪١٧‬تا‪١٩‬ساڵ)‪.‬‬ ‫‪-٣‬جەڵدە لێدانی سەرخۆش‪( :‬ئیمامی‬ ‫شافیعی‪ :‬چل‪ ٤٠‬جەڵدەی لێدەدرێ‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وازی نەهێنا ب��ۆی دەکرێتە هەشتا‪٨٠‬‬ ‫جەڵد‪ -‬حەنەفیە‪ :‬جەڵدەی لێدەدرێ ئەگەر‬ ‫لەحاڵەتێکدا سەرخۆشییەکەی گەیشتبێتە‬ ‫ئەوەی پیاو و ژن لەیەکتر جیا نەکاتەوە)‪.‬‬ ‫‪-٤‬ئاو هێنانەوە(العادە السریە)‪ (.‬شافعی‬ ‫‪ :‬حەرامە‪-‬حەنەفیە‪:‬ئەگەر ترسای لەوەی‬ ‫توشی زینا بیت حەاڵڵە)‪.‬‬ ‫‪-٥‬بە(قازی)بوونی ژنان (شافعی‪ :‬نابێت‪-‬‬ ‫حەنەفیە‪ :‬دەتوانێت)‬ ‫‪ -٦‬خوێنی کۆیلە و ژن (شافعی‪:‬‬ ‫ئەوکۆیلەیە بەچەند ک��ڕدراب��وو‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫پارەی خوێنەکەیەتی‪ .‬خوێنی ژنیش نیوەی‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫خوێنی پیاوە‪ -‬حەنەفیە‪:‬فەتوای یەکسانی‬ ‫خوێنی مرۆڤی دەرکرد)‬ ‫‪-٧‬ت����ەاڵق ل��ەک��ات��ی ت���وڕە ب���وون ی��ان‬ ‫سەرخۆشیدا‪(.‬شافعی‪ :‬دەکەوێ‪-‬حەنەفیە‪:‬‬ ‫ناکەوێ)‬ ‫‪ -٨‬نوێژکردن بەغەیرە زمانی عارەبی‬ ‫(شافعی‪ :‬نابێ فاتیحە بەهەڵە بخوێنرێ‪-‬‬ ‫حەنەفیە‪ :‬عارەبی نەزانی بۆت هەیە فاتیحە‬ ‫بە فارسی بخوێنی و نوێژیش دروستە)دیارە‬ ‫مەبەست لە هەموو زمانێکە‪.‬‬ ‫‪-٩‬زەکاتی سەرفیترە (شافعی رەوای‬ ‫نەداوە دراو بدرێ تەنها جۆری خوراکەکە‬ ‫نەبێت‪،-‬حەنەفیە‪ :‬ب��ەرژەوەن��دی ه��ەژاران‬ ‫ئەگەر لەدراو پێداندا بوو‪،‬بایی ئەو خۆراکە‪،‬‬ ‫دراوی دەدرێت بە هەژاران)‪.‬‬ ‫‪-١٠‬ی��ەک��ەم‪ :‬دستنوێژ و ت��ەواف کردن‬ ‫یانیسووڕانەوە بەدەوری کەعبەدا( شافعی‬ ‫‪( :‬ئ��ەو کەسەی ت��ەواف دەک��ات دەبێت‬ ‫دەسنوێژی هەبێت‪ -‬حەنەفیە‪ :‬ئەو کەسەی‬

‫ت��ەواف دەک��ات م��ەرج نییە دەستنوێژی‬ ‫ه��ەب��ێ��ت) ب��ەپ��ێ��ی وت���ەی ه��ەن��دێ��ک ل��ەو‬ ‫کەسانەی چوونەتە حەج دەڵێن‪ :‬ئەگەر‬ ‫دەستنوێژت هەبێت و بتەوێ تەواف بکەی‬ ‫و دەستنوێژەکەت نەشکێ ناتوانی‪ ،‬چونکە‬ ‫لەبەر ئاپۆڕای خەڵک دەستت بەر دەستی‬ ‫ئافرەتان دەکەوێ‪.‬بۆیە لەوکاتەدا دەبێت‬ ‫خ��ۆت تەحویلی سەرمەزهەبی ئیمامی‬ ‫حەنەفی بکەیت و ئەوجا تەواف بکەیت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دەست لێدانی پیاو لەهاوسەرەکەی‬ ‫ئایە دەستنوێژ دەشکێنێ؟( شافیعی‪:‬ئەو‬ ‫دەس��ت لێدانە ب��ەرێ��ک��ەوت بێت ی��ان بۆ‬ ‫چێژ وەرگرتن بێت‪ ،‬دەست نوێژ دەشکێ‪-‬‬ ‫حەنەفیە‪ :‬ب��ەه��ەردوو بارەکەدەسنوێژ‬ ‫ناشکێ)‪.‬‬ ‫‪-١١‬رۆژوو گرتنی ش��ەش��ەاڵن ل��ەدوای‬ ‫رەم��ەزان(ش��اف��ع��ی‪ :‬سوننەتە ل���ەدوای‬ ‫رەمەزانەوە شەش رۆژ لە شەوالیش بەرۆژوو‬ ‫بیت‪- ،‬حەنەفیە ‪ :‬ناپەسند»کەراهەت»ی‬

‫هەیە لەشەوالدا شەش رۆژ بەرۆژوو بیت)‬ ‫‪-١٢‬نێربازی(شافعی‪:‬نێرباز حوکمەکەی‬ ‫وەک زینایە وات��ە ج��ەڵ��دەی ل��ێ��دەدرێ‪-‬‬ ‫»حەنەفیە‪ :‬ئەو جەڵدەیەی لەکەسێکی‬ ‫هەتیو ب��از دەدرێ��ت دەبێت لەخوار ئەو‬ ‫ئاستەوە بێت کە بۆ زیناکەر دیاریکراوە)‪.‬‬ ‫‪-١٣‬ژن مارە کردن (شافعی ‪ :‬دەبێت‬ ‫وەل��ی ئەمرو دوو شایەدی ع��ادل ئامادە‬ ‫بێت‪ -‬حەنەفیە‪ :‬پێویست بە وەلی ئەمرو‬ ‫و دووش��ای��ەد ن��اک��ات) ه��ەر بۆیە ئێستا‬ ‫کەزۆربەمان لەسەر مەزهەبی شافعین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ زۆربەی هاوسەرگیری و ژنخواستن لەسەر‬ ‫رێڕەوی ئیمامی حەنەفی دەڕۆین‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا ئەوە ماوەتەوە بیڵێم کەرای‬ ‫مەزهەبەکان وەکو بەرمیلێک ئاو وایە‪ ،‬چوار‬ ‫شێرە(بەلوعە)ی پێوەیە‪ ،‬لەهەر شێرەیەکی‬ ‫ئاو بکەیتەوە هەر هەمان ئاوە‪ ،‬واتە بەهەر‬ ‫لەم چوار مەزهەبە کار بکەیت ئەتوانیت و‬ ‫ناشەرعیش نییە‪.‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪7‬‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ئایا ژنان لەکۆمەڵگەی کوردیدا خاوەن بڕیارن‬

‫هاژە رواندزی‬

‫کاژین حەسەن‬

‫تانیا محەمەد‬

‫راپۆرتی بەهرە گەردی‬

‫لەژیانی رۆژانەماندا دەبینین ژنان کەم و زۆر لەبڕیارداندا بوونیان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێرەدا ئەوەی گرنگ بێت ئەوەیە ئایا ئەو ژنانە دەتوانن بەسەربەخۆیی و بەبێ‬ ‫هیچ کاریگەریەک بڕیار بدەن‪ ،‬واباشترە بڵێین تاچەند بەویست و ئارەزووی خۆیان‬ ‫بڕیاردەدەن؟‬

‫‌وتن‬ ‫‌وتن‬ ‫ پێشکه‬ ‫پێشکه‬

‫‪8‬‬

‫لەمبارەوە چیمەن ساڵحی رۆژنامەنوس‬ ‫دەڵێت «ژنان لە کۆمەڵگەی کوردیدا‪،‬‬ ‫لە ب��ڕی��اردان��دا‪ ،‬نابێ بڵێین هیچ رۆڵ‬ ‫و کاریگەریەکیان نیە‪ ،‬ب��ەاڵم رۆڵ و‬ ‫پێگەیەکیشیان نییە کە دی��ارو بەرچاو‬ ‫بێ و شکڵ و چوارچێوەیەکی تایبەت و‬ ‫پێناسەکراوی لە یاساکاندا هەبێ و یان بە‬ ‫کردەنی پیادە بکرێ‪ ،‬بڵێین رۆڵی ژنان‬ ‫لە یەکالکردنەوەی ئەم کێشەو بوارانەدا‪،‬‬ ‫ب��ەم شێوەیە‪،‬دەتوانین بڵێین لە ناو‬ ‫خێزاندا‪ ،‬ژنانیش رۆڵ دەگێڕن لە پرسە‬ ‫ناوخۆییەکاندا و بریار دەدەن تا رادەیەک‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هاتنەدەرەوەدا‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫نیە‪ ،‬کە کۆمەڵگا لە نێر و مێ پێک‬ ‫دێ‪ ،‬لە دەرەوەشدا وەک هێزی کار رۆڵی‬ ‫ژنان هەیە‪ ،‬بەاڵم کە دەکەوێتە ئاستی‬ ‫ب��ڕی��اردان و پێکهاتەی ب��ەڕێ��وەب��ردن و‬ ‫کارگێڕێ‪ ،‬کەم و الوازە‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬ئێستا‬ ‫کوردستان بازاڕێکی گەورەی ئابوریە بۆ‬ ‫هەمو جیهان و مامەڵەی تێدا دەکرێ و‬

‫خەڵکی بۆقازانج رێی تێدەکەن‪ ،‬ژنان‬ ‫لە بەرێوەبردن و کاریگەریکردنە سەر‬ ‫ب��ازاڕە‪ ،‬هیچ پێگەیەکی ئەوتۆیان نیە‪،‬‬ ‫لە سیاسەتیشدا‪ ،‬تا ئێستا داوا دەکەن و‬ ‫بەشدار نین و هیچ رۆڵ و پێگەیەک دیار‬ ‫نیە کە شایانی باسکردن کردن بێ»‪.‬‬ ‫تانیا محەمەد چ��االک��وان��ی مەدەنی‬ ‫بەم شێوەیە دوا و گوتی «ئەگەر قسە‬ ‫لەسەر پێگە و رۆڵ��ی ژن بکەین لەم‬ ‫سەردەمەدا دەتوانم بڵێم دەسکەوتەکانی‬ ‫بە ئەندازەی خەباتی نەبووە‪ ،‬چونکە‬ ‫تا ئێستا کۆمەڵگای کوردی دەستەمۆی‬ ‫عەقڵیەتێکی چەقبەستوی باوک ساالرییە‬ ‫و تەنانەت نەک ژنان بگرە پیاوانیش دیلی‬ ‫دەستی ئەم عەقڵیەتەن ئەگەر پرسیار‬ ‫ئەوەیە ئایا ژن توانیویەتی بگاتە شوێنی‬ ‫بریار دەت��وان��م بڵێم بە هەموو ک��ەم و‬ ‫کورییەکانەوە ژن گەیشتۆتە ئاستی بریار‬ ‫لە کۆمەڵگای کوردستاندا‪ ،‬بەاڵم بەبێ‬ ‫ئاست و ویستی ژنان نەبووە‪ ،‬چونکە‬

‫«الوازی سەرەکی لەژنەو‬ ‫ئەو خەتابارە دەبێت‬ ‫بیربکاتەوەو بڕیاربدات‬ ‫و قبوڵ نەکات کەسێک‬ ‫بێت بڕیار لەسەر ژیانی‬ ‫ئەو بدات ئەوە الوازی و‬ ‫زەعیفیە»‬ ‫ئەو ژنانەی دەکەنە ئەو ئاستانە ئەوە‬ ‫دەبێت نوێنەری حیزب بکات و حیزبیش‬ ‫لەم وواڵت��ە عەقڵێکی پیاوانە دەیبات‬ ‫بەرێوە‪ ،‬هەروەها خاڵێکی تر ئەوەیە‬ ‫کە ژنان تا ئاستێک بڕوایان بە خودی‬ ‫ژن نییە کە بتوانێت بگاتە ئاستی بااڵ‬ ‫هەر بۆیە زۆر روون��ە کە دەبینین زۆر‬ ‫جار خودی ژنان دەنگ بە ژن نادەن لە‬ ‫کاتی هەڵبژاردنەکاندا‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫حیزبی کوردی هێندەی مەبەستیانە ژن‬ ‫بەکار بهێنن بۆ مکیاج کردنی خۆیان‬ ‫نیشاندانی روویەک کە زۆر دورە لە رووی‬ ‫راستەقینەی خۆیان‪ ،‬مەبەستیان نییەکار‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫تانیا جەمال‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫و زەعیفیە‪ ،‬بەراستی ئیدی بائەو قەیدو‬ ‫زنجیرانە بشکێنین بەشداربین لەسیاسەت‬ ‫و ئ���اب���ووری ک��ە دوو چ��ەم��ک��ی ئ��ەو‬ ‫سەردەمەن‪ ،‬پێویستیان بەژن و ئەقڵی‬ ‫ژن هەیە‪ ،‬چونکە لەمەسەلەی سیاسەت‬ ‫ژن رەگەزێکی ئاشتیخوازە لەمەسەلەی‬ ‫ئابووریش ژن بیرتیژتر و زیرەکترە وەک‬ ‫لەپیاوێک کەواتە بابێینە پێش و ببین‬ ‫بە خ��اوەن و داهێنەری کۆمەڵگەیەکی‬ ‫سەرکەوتوو و پێشکەوتوو»‪.‬‬ ‫الی خ����ۆی����ەوە‪ ،‬ت��ان��ی��ا ج��ەم��ال‪،‬‬ ‫سەرپەرشتیاری پ��ەروەردەی��ی دەڵێت‬ ‫«بەداخەوە لەبەر ئ��ەوەی ئافرەتان لە‬ ‫کۆمەڵگادا پێگەو شوێنی شیاوی خۆی‬ ‫نەبووە یا لە دەستی داوە و بۆ هەمو‬ ‫بڕیارەکان چ کۆمەاڵیەتی بن یا سیاسی یا‬ ‫ئابوری یا هەر شتێکی دیکە تەنیا پیاوان‬ ‫پایەداربوون و هەتا راشیان وەرنەگیراوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە کەسایەتیەکی بەهێزی نەبووە‬ ‫و بەشداری لە بریارداندا نەکردووە لەبەر‬ ‫ئەوە ئێستاش کە دەبینی ئافرەتان لە‬ ‫هەندێ شوێنی بڕیارداندان یا تەنیا ناتوانن‬ ‫بریار بدەن و ڕای خەڵکی دیکە وەردەگرن‬ ‫ی��ا ک��ەب��ری��ار دەدەن زۆرج���ار ب��ری��اری‬ ‫چەوت دەدەن لەبەر ئەوە راوێژکردنەکە‬

‫باشترینە‪..‬هەرچەندە ئەمە مانای ئەوە‬ ‫نییە کە ئافرەتی وامان نەبێت کە بتوانێت‬ ‫خاوەن بریار بێت‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئەو‬ ‫ئافرەتانە لە شوێنی بریارداندا نین تا بە‬ ‫بەرپرسیاریەتیەوە خاوەن ڕاو بۆچوون‬ ‫وبریاری خۆیان بن»‪.‬‬ ‫هاژە رواندزی ئەندامی خولی سێیەمی‬ ‫پەرلەمانی کوردستان پێیوایە «ژنان زۆر‬ ‫کەم بەشدارن لە بریاردان هۆکاری زۆرە‬ ‫هەروەها عەقلیەتی سیاسی لە کۆمەڵگا‬ ‫هێشتا ئەوەی پێ قبوڵ نییە‪ .‬زۆر گرنگە‬ ‫کە ژن بەشداری بکات لە پرۆسەی سیاسی‬ ‫لە هەرێمی کوردستان هەنگاوی ناوە بۆ‬ ‫ئەو مەبەستە بۆ نمونە جێگیرکردنی‬ ‫رێ��ژەی ‪%٣٠‬ب��ۆ ب��ەش��داری ئافرەتان لە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم هێشتا زۆر ماوە کە ئیش‬ ‫بکرێت بۆ بەرەو پێشبردنی رەوشی ژنان‬ ‫لە کۆمەڵگادا‪.‬دەربارەی وەزعی ئابوری‬ ‫ژنان هەرچەندە ئێستا ئافرەت هەندێک‬ ‫ئ��ازادی بەدەستهێناوە ل��ەروی ئابوری‪،‬‬ ‫بەاڵم پێویستی بەوە هەیە کە زیاتر کار‬ ‫بۆ ئەوە بکرێت کە بەشداریان زیاتر بێت‬ ‫ژن خاوەن کاری خۆی بێت وەکو کۆمپانیا‬ ‫و کەرتەکانی تایبەتی»‪.‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫لەسەر بەشداری پێکردنی فیعلی ژنان‬ ‫بکەن‪..‬هەر بۆیە دەتوانم بڵێم بوونی‬ ‫ژن لە ناوەندەکانی بڕیار بوونی هەیە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم کاریگەر نییە‪ ،‬ژن��ان بەشێکی‬ ‫کاریگەری پێشخستنی کۆمەڵگان هەر‬ ‫بۆیە ئەو کۆمەڵگایەی رۆڵی ژن پەراوێز‬ ‫دەخات ئەوە کۆمەڵگایەکی ئیفلیجی لێ‬ ‫دەردەچ��ێ��ت‪ ،‬ناتوانێت بە شێوەیەکی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت ه��ەن��گ��اوەک��ان��ی بنێت بۆ‬ ‫بنیاتنانی واڵت»‪.‬‬ ‫کاژین حەسەن راگەیاندکار پێیوایە «ژن‬ ‫بەشدارە لەبڕیاردان و پرۆسەی سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەاڵم وەکو پێویست نییە‬ ‫و کەمتر لەپیاو ئ��ەوەش دەگەرێتەوە‬ ‫ب��ۆخ��ودی ژن زۆرج���ار‪ ،‬چونکە ترسی‬ ‫هەیە لەکۆمەڵگە کەخۆی دروستکەری‬ ‫کۆمەڵگەیە‪ ،‬ئەمەش جێگەی داخە‪ ،‬ژن‬ ‫لەئێستای هەرێمی کوردستانەوە زیاتر بیر‬ ‫لەپاڵپشتێک دەکاتەوە‪ ،‬لەهەمان کاتدا‬ ‫دەتوانین گلەیی لەسیاسیەکانی هەرێمیش‬ ‫بکەین کە وەکو پێویست دەرفەتیان بۆ‬ ‫ژن نەرەحساندوە‪ ،‬بەاڵم الوازی سەرەکی‬ ‫لەژنەو ئەو خەتابارە دەبێت بیربکاتەوەو‬ ‫بڕیاربدات و قبوڵ نەکات کەسێک بێت‬ ‫بڕیار لەسەر ژیانی ئەو بدات ئەوە الوازی‬

‫چیمەن ساڵح‬

‫ژنان تا ئاستێک بڕوایان‬ ‫بە خودی ژن نییە کە‬ ‫بتوانێت بگاتە ئاستی بااڵ‬ ‫هەر بۆیە زۆر روونە کە‬ ‫دەبینین زۆر جار خودی‬ ‫ژنان دەنگ بە ژن نادەن‬ ‫لە کاتی هەڵبژاردنەکاندا‬

‫‪9‬‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫الوان بەئومێدەوە چاوەڕوانی کابینەی هەشتەم دەکەن‬

‫ڕاپۆرت‪ /‬رەوەند تاهر‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪10‬‬

‫«ئەو بەرپرس و کاربەدەستانەی چەند‬ ‫ڕۆژێکی دیکە دەچنە سەر کورسیەکانی‬ ‫دەسەاڵت هەمویان بە دەنگی ئێمە دەچنە‬ ‫ئەو شوێنە‪ ،‬بەاڵم دڵنیام زۆربەیان ئامادەنین‬ ‫دەرگاشمان بەڕوودا بکەنەوە»‪ .‬ئەو قسەی‬ ‫خالید سلێمانی الوە کە لە سوچێکی پاڕکی‬ ‫شار خەریکی یاریکردن بوو بە مۆبایلەکەی‪،‬‬ ‫خەونی گەورەی ئەو الوە ئەوەبوو کابینەی‬ ‫داهاتوو‪ ،‬کابینەی ڕاستەقینەی خزمەتکردنی‬ ‫توێژی الوان بێت‪.‬‬ ‫کاتێ پرسیارمان ک��رد ئ��ەو خااڵنە‬ ‫چین کابینەی داه��ات��وو سەرکەوتوو‬ ‫دەکەن لە چارەسەرکردنی گرفتەکانی‬ ‫الوان‪ ،‬بەبڕوای خالید» یەکێک لە خاڵە‬ ‫سەرەکیەکان بەشداری پێکردنی زۆرترین‬ ‫چینی گەنجانە لەوکابینەیە کە دەبێ‬ ‫لیستە براوەکانی هەڵبژاردن بایەخی‬ ‫پێ ب��دەن‪ ،‬هەل بۆ بەهرەو تواناکانی‬ ‫گەنجان لە تەواوی بوارەکانی سیاسی‬ ‫و ئابوری و کۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی و‬ ‫ڕۆشنگەری برەخسێنن‪ ،‬تەنها گەنجەکان‬ ‫لەکێشەو مەینەتیەکانی توێژی گەنجان‬ ‫تێدەگەن»‪ .‬داواشی دەکرد لیستەکان‬ ‫گەنجان لەسەر بنەمای لێهاتوویی و تواناو‬ ‫پسپۆری هەڵبژێرن نەک لەسەر بنەمای‬ ‫خزم خزمێنەو کوڕو کچی بەرپرسان‪.‬‬

‫«ئەو بەرپرس و کاربەدەستانەی چەند ڕۆژێکی دیکە‬ ‫دەچنە سەر کورسیەکانی دەسەاڵت هەمویان بە‬ ‫دەنگی ئێمە دەچنە ئەو شوێنە‪ ،‬بەاڵم دڵنیام زۆربەیان‬ ‫ئامادەنین دەرگاشمان بەڕوودا بکەنەوە»‬

‫کاتێ لێمان پرسی ئاخۆ بەشداری‬ ‫پێکردنی گەنجان لە حوکمڕانی واڵت‬ ‫گرفتەکانیان چارە دەکات؟ ئەوالوە پێی‬ ‫وتین» ئاخر گرفتەکە لێرەدا ئەوەیە‬ ‫ئ��ەوان گەنجانێک دەچنە پەرلەمان و‬ ‫حکومەت هەرگیز لەکێشەکانی گەنج‬ ‫نازانن‪ ،‬ئەوەتا تا ئێستا الوان کۆچی‬ ‫ه��ەن��دەران دەک���ەن‪ ،‬دانامەزرێندرێن‪،‬‬ ‫بێکارن‪ ،‬شوێنی نیشتەجێ بوونی نییە‬ ‫تا بیر لەپێکهێنانی ژیانی هاوسەری‬ ‫بکاتەوە»‪.‬‬ ‫دواتر رێبین کەیفیمان هێنایە دوان‬ ‫کە خەریکی گوتنەوەی وانەی هونەری‬ ‫ش��ێ��وەک��اری ب��وو ب��ۆ کۆمەڵێک ک��وڕو‬ ‫کچ ئ��ەوو ه��اوڕاب��وو لەگەڵ بەشێک لە‬ ‫قسەکانی خالید کە دەبێت کابینەی‬ ‫داهاتوو هەل بۆ الوان برەخسێنێت لە‬ ‫تەواوی بوارەکان‪.‬‬ ‫رێبین وەزارەتی رۆشنبیری و الوانی بە‬ ‫نموونە هێنایەوە بۆ پشت ڕاستکردنەوەی‬ ‫قسەکانی کە تائێستا هیچ بەرهەمێکی ئەو‬ ‫وەزارەتە لەماوەی چوار ساڵ کارکردنی‬ ‫دیارنییە‪ ،‬ئەوان دەڵێن ئێمە خزمەتی‬ ‫الوان دەکەین‪ ،‬کەچی لە واقیعدا ئەمە‬ ‫ئەسڵی نیە‪ ،‬ئەوەتا من هەشت مانگە ئەو‬ ‫گەلەریەم لەسەر گیرفانی خۆم کردۆتەوە‬

‫کە تاکە گەلەری بەردەوامە لەسەر ئاستی‬ ‫عێراق‪ ،‬کەچی پار ساڵ کاتێ داوای‬ ‫سازکردنی ڤیستیڤاڵێکی هونەریمان کرد‬ ‫لەو وەزارەت��ە لەسەر ئاستی الوان هەر‬ ‫ئاوڕیشیان لێ نەداینەوە‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئەمەش ناوبراو نەمانی ئەو‬ ‫وەزارەتەی بە پێویست دەزانێ کە نەک‬ ‫هەر نەیتوانیوە الوان و رۆشنبیران لە‬ ‫دەوری خۆی کۆبکاتەوەو گرفتەکانیان‬ ‫چ��ارەس��ەرب��ک��ات‪ .‬ئومێدیشی خواست‬ ‫کابینەی داهاتوو کابینەی توێژی الوان‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫هونەر عەبدوڵاڵی قوتابی پەیمانگای‬ ‫تەکنیکی کاتێ پرسیارمان لێکرد چی‬ ‫لەسەر کابینەی داهاتوو پێویستە بیکات‬ ‫بۆ توێژی الوان لە وەاڵمدا ووتی» دەبێ‬ ‫کابینەی داهاتوو فەلسەفەی هاندانی‬ ‫الوان��ی هەبێت لە ت��ەواوی ب��وارە جیا‬ ‫جیاکان کە تائێستا بە داخ��ەوە ئەوە‬ ‫نەبووە‪ ،‬هیچ الوێک هان نادرێت پەرە‬ ‫بەو ب��وارە ب��دات کە بەهرەو پسپۆری‬ ‫لێی هەیە‪ ،‬دەستی ناگیرێت تا خزمەتی‬ ‫واڵتەکەی بکات‪.‬‬ ‫ک��اروان محسنی تەمەن بیست ساڵ‬ ‫زۆر پێداگیری لەسەر الیەنی ڕۆشنگەری‬ ‫دەک��رد وەک پێویستیەک بۆ الوان کە‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫دەبێ کابینەی داهاتوو بە یەکێک لە‬ ‫ئەرکە سەرەکییەکانی خۆی بزانێت‪.‬‬ ‫هەندرێن بایز‪ ،‬وەک��و گەنجێک پێی‬ ‫وابوو کێشەی سەرەکی لە واڵتی ئێمە‬ ‫ئەوەیە کە تا ئێستا نەتوانراوە لەو هێز و‬ ‫وزە کاریگەرەی کە الوان لەناخیاندا هەیە‬ ‫سود وەرگرن‪ ،‬بەتایبەتی کە لە هەموو‬ ‫دنیاو لە هەر سەردەمێک ئەو گۆڕان و‬ ‫نوێ بوونەوانەی کە رودەدەن گەنجان‬ ‫رۆڵێکی کاریگەری تێدا دەبینن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێمە بە ئومێدەوە لە کابینەی داهاتوو‬ ‫دەڕوانین و پێمان وایە ئەو جارە سەرجەم‬ ‫الیەنە بەشداربووەکانی حکوومەن لەوە‬ ‫تێگەیشتون کە الوان دەبێت بهێنرێنە‬ ‫پێشەوە و بایەخ بە تواناکانیان بدرێت و‬ ‫هەلی پێویسان بۆ بڕەخسێ‪.‬‬ ‫ئەردەالن عوبێد‪ ،‬وەکو گەنجێک پێی‬ ‫وابوو ئەو کێشانەی لە واڵتی ئێمەدا هەن‬ ‫بەزۆری کێشەی گەنجن‪ ،‬وەک بێکاری‬

‫نەبوونی بەرهەمی خۆمانە‪ ،‬کەمی موچە‬ ‫و سنورداری دەرفەتی دامەزراندن‪ ،‬گرانی‬ ‫کرێی خ��ان و زەحمەتی دەسکەوتنی‬ ‫شوێنی نیشتەجێ بوو‪ ،‬تەمەنا دەکەم‬ ‫کابینەی هەشتەم ببێتە فریاد رەسێک‬ ‫ب��ۆالوان و بەجدی هەوڵی دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەری بۆ گرفتەکانی بدات‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەگەر کێشەکانی الوان هەر وەک خۆیان‬ ‫بمێنن و چارەسەر نەکرێن‪،‬ئەوا لەسەر‬ ‫ی��ەک کەڵەکە دەب��ن و پاشان دەبنە‬ ‫گرفتی زۆر گەورە‪.‬‬ ‫ئارام حەسەن پێی وایە دەبێت کابینەی‬ ‫داهاتوو روخسارێکی ت��ەواو گەنجانەی‬ ‫هەبێت وبێ سەلمێنێ کە ئەو کابینەیە‬ ‫کابینەی گەننجانە‪ ،‬چونکە جیهان بەرەو‬ ‫نوێبوونەوە دەچێت و نابێت حکوومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان لەو رەوشە پێشکەوت‬ ‫و تیژرەوە داببڕێت و بەجێ بمێنێ‪.‬‬ ‫کاوێس رەش��اد پێی وای��ە نەبوونی‬

‫پالنی سراتیژی و دورخایەن وایکردووە‬ ‫حکوومەتی ه��ەرێ��م ب��ۆی نەکرێت بە‬ ‫ی��ەک��ج��اری کێشەی الوان چ��ارەس��ەر‬ ‫کات‪ ،‬ئەو واشی بۆ دەچێ حکوومەتی‬ ‫داهاتووی هەرێم کە بنکە فراوان دەبێت‬ ‫و زۆربەی الیەنەکان تێیدا بەشداردەبن‬ ‫هیوا هەیە ببێتە حکومەتی هەموو الیەکە‬ ‫و بەتایبەتی توێژی گەنجان‪.‬‬ ‫رێبەند رەزا» داواک���ارم حکومەتی‬ ‫ئ��ەو ج���ارە هەڵگری ه��ەم��وو ه��ی��وا و‬ ‫ئاواتەکانی توێژی الوان بێت و بەگەرمی‬ ‫بە پیر داخوازیەکانیان بچێت‪ ،‬چونکە‬ ‫وەک دەزانین هەمیشە فەرامۆشکردنی‬ ‫الوان کێشە و گرفتی دروستکردوە و‬ ‫بۆتە هۆکاری سازکردنی بەربەست لە‬ ‫پێشخستنی کۆمەڵگا‪ ،‬بەتایبەت کە‬ ‫ئێستا کێشەکان زۆرب��وون��ە لە هەموو‬ ‫رویەوەکەوە و پێویستیان بە چارەسەری‬ ‫پەلەو پێوست هەیە‪.‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪11‬‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫سەرقاڵبوونی الوان بەقومار‬

‫ڕاپۆرت‪/‬کاروان سدیق‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪12‬‬

‫سەردەمێکی زۆرە ل��ە کوردستاندا‬ ‫چایخانە هەیەو چایخانەش هەموو چین و‬ ‫توێژەکان تێیدا کۆدەبنەوەو تێیدا چەندین‬ ‫یاری جۆراو جۆر ئەنجام دەدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی جێگای سەرنج و تێڕامانە ئێستا‬ ‫زۆرێک لەم چایخانەو گازینۆیانەی شار‬ ‫بۆتە جێگای یاری قومار و جۆرەها جۆری‬ ‫قوماری تێدا ئەنجام دەدرێ��ت و تاکو‬ ‫ئێستاش هیچ هەوڵێک بۆ بنەبڕکردنی‬ ‫نەدراوەو تەواوی الیەنەکان لێی بێ دەنگن‪.‬‬ ‫(ی��وس��ف) گەنجێکی ت��ەم��ەن (‪)٢١‬‬ ‫سااڵنەو قوتابی پەیمانگای تەکنیکی یە‪،‬‬ ‫بەدەم یاری کردنەوە بۆمان دوواو ووتی‪:‬‬ ‫ئێمەی گەنج شوێنێکمان نییە کە تێیدا‬ ‫کۆبینەوەو خۆمانی پێوە سەرقاڵ بکەین‪،‬‬ ‫بۆیە ناچار ڕوودەکەینە ئەم چایخانەیەو‬ ‫ی����اری وق���وم���ار دەک���ەی���ن و زۆرج����ار‬ ‫پۆلیسەکانیش دێنە ئێرە دادەنیشن‪،‬‬ ‫بەاڵم یاری ناکەن و ئەوانیش دڵنیام کە‬ ‫ئاگادارن لێمان‪ .‬من باش دەزانم کە ئەم‬ ‫یاریە کارێکی خراپەو هیچ سودێکی بۆمن‬ ‫نییەو تەنیا ئەوە نەبێ کە گیرفانم خاڵی‬ ‫دەکات‪ ،‬سودێکی ترم لێی نەبینیوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مرۆڤ لە بێزاری و بێ ئیشیدا تووشی‬ ‫ک��اری ل��ەو شێوەیە دەب��ێ��ت‪ .‬زۆرم پێ‬ ‫خۆشە کە لەم کارەم وازبێنم‪ ،‬داواکارم کە‬ ‫کافتریا و کتێبخانەی زیاتر دروست بکرێت‬ ‫بۆ ئەوەی ئێمەی گەنج پێوەی سەرقاڵ‬ ‫بین و واز لەم کارە نابەجێیە بێنین‪.‬‬ ‫کە پارەی یاریە دۆڕاوەکانی خۆی واسڵ‬ ‫دەکرد هاتە دەرەوەو وتی‪ :‬ئێمە دوو جۆر‬

‫یاری دەکەین یاری مێزی کراوە‪ ،‬مێزی‬ ‫داخراو‪ ،‬یاری مێزی کراوە واتە بۆت هەیە‬ ‫هەرشتێک ئ���ارەزووت لێیەتی بیخۆیت‬ ‫و پاشان دۆڕاوی یاریەکە پارەکە واسڵ‬ ‫دەکات‪ ،‬یاری مێزی داخراویش واتە بۆت‬ ‫هەیە ئەوەندەی بڕە پارەیەکی دیاریکراو‬ ‫خواردن بخۆیت و دیسانەوە ئەمەش کاکی‬ ‫دۆڕاوی یاریەکە پارەکە واسڵ دەکات و‬ ‫براوەی یاریەکەش جگە لە خواردن هیچی‬ ‫تر قازانج ناکات‪ .‬ئەمە قسەکانی سەفیری‬ ‫تەمەن ‪ ٢٣‬سااڵن بوو‪.‬‬ ‫(بەڵێن) یەکێکی تربوو لەو گەنجانەی‬ ‫کە یاری دەکردو تەمەنی (‪ )٢٥‬ساڵ بوو‪،‬‬ ‫تەواو تێکەڵی یاریەکە بوو بوو‪ ،‬ئاگای لە‬ ‫دەوروبەری خۆی نەمابوو‪ ،‬بە دەستێ پولی‬ ‫کۆنکانی ڕادەکێشاو بە دەستەکەی تریشی‬ ‫خەریکی جگەرە کێشان بوو‪ ،‬بەهۆی یاری‬ ‫ک��ردن��ەوە ئاگای لە پرسیارەکانی من‬ ‫نەبوو‪ ،‬زۆر لە پرسیارەکانم بەبێ وەاڵم‬ ‫مانەوە‪ ،‬ناوبراو دەڵێت‪ :‬ڕۆژان��ە (‪)١٠‬‬ ‫کاتژمێر لەم چایخانەیەدا بەسەر دەبەین‪،‬‬ ‫من و زۆرێک لە هاورێیانم ڕۆژان��ە ئەمە‬ ‫ئیشمانەو ناحەقیشمان نییە گەر یاری‬ ‫نەکەین چی بکەین؟ وەکو کوڕانی تر بچین‬ ‫ڕێگا لە کچی خەڵکی بگرین و ئابڕووی‬ ‫خۆمان ببەین؟ دان بە هەڵەی خۆیدا‬ ‫دەنێت ودەڵ��ێ��ت» ئێمە کارێکی هەڵە‬ ‫دەکەین‪ ،‬منیش دەزانم کە هەڵەیەو لێشی‬ ‫پەشیمانم‪ ،‬بەاڵم لە زۆر کاری تر باشترە‪،‬‬ ‫پاشان من لەو بڕوایەدام هۆکاری سەرەکی‬ ‫بۆ دروست بوونی ئەم یاریە حکومەتە‪،‬‬

‫چونکە گەروا نەبوایە ڕێگری لەم کارە‬ ‫دەکرد و ئەوکات ئێمەش نەماندەتوانی‬ ‫ئەم جۆرە یاریە بکەین و خۆمان بەشێکی‬ ‫ترەوە سەرقاڵ دەکرد‪ ،‬لە واڵتی ئێمەدا‬ ‫هەر وایە ئێمەی گەنج ڕەوانەی دەرەوە‬ ‫دەکرێین و خێزانمان نازانن کە ئێمە چی‬ ‫دەکەین و لێمان ناپرسنەوە‪ ،‬ئێمەش‬ ‫کە فێری کارێکی وەها ناپەسەند دەبین‬ ‫پاشان واز لێهێنانی زۆر زەحمەتە بۆمان‪.‬‬ ‫هاوبیر کە گەنجێکی تربوو لە چایخانەی‬ ‫(ب) دەرچ��ووی شەشەمی ئامادەیی و‬ ‫وت��ی‪ :‬من ک��وڕە هەژارێکم م��اوەی (‪)٧‬‬ ‫مانگە بە شوێن کاردا دەگەڕێم و کارم‬ ‫دەست ناکەوێت‪ ،‬گەر بێ ئیشی نەبێت‬ ‫ک��ەی چایخانە جێگای منە‪ .‬ئاماژەی‬ ‫بەوەدا کە چووە زۆرێک لە دائیرەکانی‬ ‫حکومەت و کۆمپانیا ئەهلییەکان بە‬ ‫مەبەستی دامەزراندن و دایانەمەزراندنەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو تەنیا دە ڕۆژ کرێکاری دەست‬ ‫کەوتووە‪ ،‬کە لە دەیەم ڕۆژیدا بەربۆتەوەو‬ ‫ئازار بە ئێسکی سەری کەوتووە‪ ،‬پاشان‬ ‫بەهۆی ماوەیەکی زۆری بێکاری ڕووی‬ ‫کردۆتە ئەم چایخانەیەو فێری ئەم جۆرە‬ ‫یاریە بووە‪ .‬بە غەمبارییەوە وتی‪ :‬دە ڕۆژ‬ ‫کرێکاریم کرد سەرم لەسەری داناو تووشی‬ ‫لەبیرچوونەوە ب��ووم و پاشان بەهۆی‬ ‫بێکاری ڕووم لەم چایخانەیەکرد‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هاوڕێکانم یاریم کردو ئێستاش بڕێکی زۆر‬ ‫پارەی خاوەن چایخانە قەرزارم و تەواو‬ ‫پەشیمانم و بێزارم لەم یاریە‪ .‬لە کۆتایی‬ ‫قسەکانیدا وت��ی‪ :‬گ��ەر بێت و ئیشێکم‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬ ‫‌وتن‬ ‫‌وتن‬ ‫ پێشکه‬ ‫پێشکه‬

‫دەست کەوێت لە بەیانی زووتر نییە واز‬ ‫نەک لە یاریەکە بەڵکو لە هاتوچۆی ئەم‬ ‫چایخانەیەش دێنم‪.‬‬ ‫ج��ی��اوازی ن��ێ��وان ئ��ەم قومارخانە‬ ‫بچووکانەو قومارخانە گەورەکان لەوە‬ ‫دای���ە ک��ە زۆری���ن���ەی ی��اری��چ��ی��ان��ی ئ��ەم‬ ‫قومارخانەیە خەڵکی ه���ەژارن و بە‬ ‫دەگمەن دەوڵەمەندێکیان تێدا دەبینی و‬ ‫زۆرینەی یاریچیەکانیش الون و بە دەگمەن‬ ‫پیرێکیان تێدا دەبینی و زۆرینەشیان بێ‬ ‫ئیشن‪.‬‬ ‫خاوەنی چایخانەیەک بەم شێوەیە دووا‪:‬‬ ‫سەرەتا کە من ئەم چایخانەیەم کڕیەوە بە‬ ‫تەواوی موشتەریەکانم وت کە ناهێڵم لەم‬ ‫جۆرە یاریە ئەنجام بدەن‪ ،‬چونکە جگە‬ ‫لەسەر ئێشە هیچی تری بۆ من نییە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی بەهۆی ئەم یاریەوە شەڕ‬ ‫دروست دەبێت و هەندێکجاریش دەبینی‬ ‫دۆڕاوەی یاریەکە پارەی پێ نییەو نازانی‬ ‫چی لێ بکەیت‪ ،‬پاش هەفتەیەک ئەم یاریەم‬ ‫قەدەغەکرد‪ ،‬بەاڵم لە بەیانی تاکو (‪)١١‬ی‬ ‫شەو بایی (‪ )١٠‬هەزار موشتەریم نەبوو‪،‬‬ ‫ئەوکات زانیم کە زۆربەی موشتەریەکانی‬

‫چایخانەکان لەم جۆرە موشتەریانەن و‬ ‫من بەناچاری یاریەکەم دانایەوەو پاشان‬ ‫موشتەریەکان گەڕانەوە‪ .‬لە هەموو چین و‬ ‫توێژێک ڕوو لەم چایخانەیەی من دەکەن‬ ‫و زۆرینەیان گەنجن‪ .‬خاوەنی چایخانەکە‬ ‫لە درێژەی قسەکانیدا وتی‪ :‬من پێم وانییە‬ ‫کە ئەو پاریەیەی لەم چایخانەیە دەستم‬ ‫دەکەوێت حەرام بێت‪ ،‬بەڵکو تەنیا ئەو‬ ‫خواردنانە حەرامە کە موشتەریەکانم‬ ‫ل��ەس��ەر حیسابی دۆڕاوەک����ە دەی��خ��ۆن‪،‬‬ ‫چونکە ئاگادارم کردنەوە لەوەی ڕازی نیم‬ ‫کە بەو جۆرە یاری بکەن‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫گوێیان بەقسەکەی من نەدا‪ ،‬کەواتە تەنیا‬ ‫خۆیان بەرپرسیارن لە ئەنجامدانی ئەم‬ ‫یاریە‪ ،‬خاوەنی چایخانەی کە لە کۆتایی‬ ‫قسەکانیدا ووتی‪ :‬لە (‪)٩‬ی بەیانییەوە‬ ‫هەتاکو (‪)١١‬ی شەو بە بەرچاوی میللەت‬ ‫و حکومەتەوە چایخانەکەم دەکەمەوەو‬ ‫قوماری تێدا دەکرێت‪.‬‬ ‫(ک���ارزان) گەنجێکی ت��رەو ب��ەردەوام‬ ‫بە ووت��ەی خ��ۆی س��ەردان��ی زۆرێ��ک لە‬ ‫چایخانەکان دەک��ات» زۆرج��ار لە زۆر‬ ‫چایخانەو گازینۆ بینیومە ک��ە ی��اری‬

‫دەکرێت لەسەر پارەو خاوەن چایخانەش‬ ‫ئاگاداربووە‪ ،‬بۆ نموونە من (‪ )٣‬ڕۆژ بەر‬ ‫لە ئێستا چوومە یەکێک لە گازینۆکان بۆ‬ ‫یاری بلیارد‪ ،‬لەیەکێ لە بلیاردەکان یاری‬ ‫لەسەر پارەدەکرا‪ ،‬کە بڕی پارەکەش (‪)٢٥‬‬ ‫ه��ەزار دینار بوو‪ ،‬خاوەنی گازینۆکەش‬ ‫ئاگاداربوو و کاتێ زانیی کە ئێمە لەو‬ ‫گازینۆیە غەریبین بۆئەوەی شک نەکەین‬ ‫هاتە المان و وتی» ئەگەر یاری لەسەر‬ ‫پارە دەکەن ڕێگەتان پێ نادەم»‪.‬‬ ‫رەوەز عومەر عەبدوڵاڵخاوەنی گازینۆی‬ ‫(ر)‪ ،‬جیاواز لە هەموو کەسانی پێشوو‬ ‫بۆم دوواو وت��ی» ڕاستە لە زۆرێ��ک لە‬ ‫چایخانەو گازینۆکاندا قومار دەک��رێ و‬ ‫تەنانەت گازینۆی ئێمەش بێ بەش نییە‬ ‫لەو یاریە‪ ،‬ب��ەاڵم ناتوانین ڕێگەی پێ‬ ‫بگرین‪ ،‬چونکە ئەم یاریە ڕێکەوتنێکی‬ ‫نهێنییە لەنێوان ئەوکەسانەدا کە یاری‬ ‫دەکەن و ئێمە لێی ئاگادارنین و بەوەدا‬ ‫دەزانین کە ئەو جۆرە یاریە ک��راوە کە‬ ‫زۆرج���ار کەسێک ک��ە لەمێز هەستاوە‬ ‫وتویەتی بڕی ئەوەندە پارەیەم دۆڕاندووەو‬ ‫زۆرجاریش کێشەی لەسەر دروست دەبێ‪،‬‬

‫‪13‬‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫بەاڵم ئێمە ناهێڵین کێشەکە گەورەببێ و‬ ‫زوو چارەسەری دەکەین»‪.‬‬ ‫خ��اوەن��ی چایخانەی (ڕ) س��ەب��ارەت‬ ‫ب��ە ه��ەوڵ��ی پۆلیسیش ب��ۆ نەهێشتنی‬ ‫ئ��ەم ج��ۆرە یاریە وت��ی» چەندین جار‬ ‫لەالیەن (مکافەحەی ئەجرام)ەوە ئاگادار‬ ‫کراوینەتەوە کە ڕێگە بەکردنی ئەو جۆرە‬ ‫یاریە نەدەین‪ ،‬بەاڵم وەکو وتم ئەم یاریە‬ ‫پارە لەسەر مێز دانانرێ و ئێمە ئاگاداری‬ ‫نین»‪ .‬لە کۆتایی قسەکانیدا وتی» زۆر‬ ‫حەز دەکەم کە چاودێری تایبەت لەسەر‬ ‫چایخانەو گازینۆکان لەالیەن حکومەتەوە‬ ‫دابنرێت بە تایبەتی شەوان کە کۆمەڵە‬ ‫گەنجێکی زۆری حەپخۆرو سەرخۆش‬ ‫و چ��ەق��ۆ ه��ەڵ��گ��ر ڕوو ل��ە چایخانەو‬ ‫گازینۆکان دەکەن و دەبنە هۆی کێشە‬ ‫بۆ موشتەریەکان و خاوەن چایخانەکان»‪.‬‬ ‫ئ��وم��ێ��د رەس�����ول دەڵ���ێ���ت» زۆر‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪14‬‬

‫ئاساییە ک��ە ل��ە ک��وردس��ت��ان��دا قومار‬ ‫هەبێت و باڵوببێتەوە‪ ،‬چونکە هۆکاری‬ ‫باڵوبوونەوەی قومار دەگەڕێتەوە بۆ نا‬ ‫سەقامگیری باری سیاسی واڵت کە یاسا‬ ‫دادپەروەر نەبێت و ڕێبازی ئاسایی خۆی‬ ‫وەرنەگرێت و ببێتە هۆی ئیستیغالل کردن‬ ‫و هەروەها باری ئابووری واڵت و ڕادەی‬ ‫هۆشیاری کۆمەڵگاش دوو هۆی دیکەن بۆ‬ ‫باڵوبوونەوەی قومار‪.‬‬ ‫هەروەها ئاماژەی بەوەشدا کە کوردستان‬ ‫لەبەرئەوەی کە لە قۆناعی (کحول) دایە‬ ‫لە کۆمەڵگایەکی سەرەتاییەوە بەرەو‬ ‫پێشکەوتن دەڕوات و کاریگەری عەولەمەی‬ ‫لەسەرە لەبەرئەوە زۆر ئاساییە کە کەسی‬ ‫قومارباز لە واڵتی ئێمەدا زیاتر بکات‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کاریگەریە نێگەتیڤەکانی‬ ‫قومار ئومێد وتی» هەر لە سەرەتاوە قومار‬ ‫کاولکاری دروست کردووەو بە کوشتنی‬

‫مرۆڤ و ئاژەڵ دەستی پێ کردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنەلۆژیادا شێوازی‬ ‫قومار گۆڕا بۆ شێوازی زانستی و زیانەکانی‬ ‫کەمتر بۆوە‪ ،‬بەاڵم سەبارەت بەم جۆرە‬ ‫قومارە کاریگەری زۆری نێگەتیڤی هەیە‬ ‫کە کۆمەڵگا بەرەو هەڵدێر دەبات و وەکو‬ ‫نەخۆشییەکی کوشندە پێناسە دەکرێت و‬ ‫چەندین کاری بەدواوەیە‪ ،‬وەکو لەشفرۆشی‬ ‫و نێربازی و دزی و ساختەکردنی پارەو‬ ‫دەیانی تریش»‪ .‬ئومێد بۆ چارەسەرکردن‬ ‫و بنبڕکردنی قومار ووت��ی» پێویستە‬ ‫ک��ە ه��ەر چ��وار وەزارەت����ی (ئ��ەوق��اف‪،‬‬ ‫کاروباری کۆمەاڵیەتی‪ ،‬داد‪ ،‬ڕۆشنبیری)‬ ‫پالنێکی تۆکمە دابڕێژن بەهاوکاری ئەوان‬ ‫دەتوانرێت بنبڕبکرێت و بێگومان گەر‬ ‫بواری توێژەرەکانی کۆمەاڵیەتی و دەروونی‬ ‫فراوانتر بکرێت ئەمەش کاریگەری خۆی‬ ‫دەبێت بۆ بنبڕکردنی»‪.‬‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫هەرکەسێک کەزیاتر‬ ‫لەدووکاتژمێر لەسەر‬ ‫ئینتەرنێت دانیشت ئەوە‬ ‫بزانە سایتە سێکسیەکان‬ ‫بەکار دێنێت‬

‫راپۆرت‪/‬ونس جەبار‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫لە دونیای ت��ازەگ��ەری و تەکنۆلۆژیادا‬ ‫و زانستدا رۆژ ل��ە دوای رۆژ ئامێری‬ ‫خزمەتگوزاری و گرنگ هاتوونەتە کایەوە‪،‬‬ ‫وەک کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت و مۆبایل‪...‬‬ ‫هتد‪ ،‬هەرمرۆڤێک ئاڵوودەی هەریەک لەم‬ ‫حزمەتگوزاریانە ببێت‪ ،‬مەحاڵە بتوانێت‬ ‫دەستبەرداری بێت گەر بۆ ساتێکیش بێت‪،‬‬ ‫ئەوەی لەم راپۆرتەدا هەڵوێستەی لەسەر‬ ‫دەکەین ئینتەرنێتە‪ ،‬ئەم خزمەتگوزاریە‬ ‫ماوەی چەند ساڵێکە هاتووەتە کوردستان‬ ‫و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ژم��ارەی کۆمپانیاو‬ ‫ت��ۆرەک��ان��ی مۆبایل و کافی ئنتەرنێت‬

‫لە پ��ەرەس��ەن��دان‪ ،‬ئەمڕۆ بەشێوەیەکی‬ ‫گشتی لە کوردستان چەند کۆمپانیایەکی‬ ‫خزمەتگوزاری ئینتەر نێت هەیە‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫گرانی نرخی کاتی کاتژمێری ئیشکردن و‬ ‫خاوی خێراییان‪ ،‬بەاڵم هاواڵتیان نایانەوێت‬ ‫دەست بەرداری ئەم خزمەتگوزاریەبن‪.‬‬ ‫«ف��ەره��اد ئەحمەد» تەمەن ‪ ٤٨‬ساڵ‬ ‫لە قاوەخانەیەکی ئینەرنێتدا سەرقاڵ‬ ‫بوو بەکاری خۆیەوە‪ ،‬وەک خۆی دەڵێت‬ ‫پیشەی ئەندازیارە و ئێستا دوکانی پێاڵوی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت بە چۆنیەتی بەکارهێنانی‬

‫ئینتەرنێت فەرهاد دەڵێت‪ ،‬من رۆژان��ە‬ ‫زی��ات��ر لەپێنج ک��ات��ژم��ێ��ر ئینتەرنێت‬ ‫بەکاردێنم‪»:‬ئێستا لەحاڵەتێکدام ناتوانم‬ ‫رۆژێ ئەنتەرنێت بەکارنەهێنم‪ ،‬وەک خۆی‬ ‫گوتی لەماڵەوەش هەمە‪ ،‬ب��ەاڵم بەشەو‬ ‫بەکاری ناهێنم حەز دەک��ەم ئەوکاتەش‬ ‫تەرخان بکەم بۆ س��ۆزداری نێوان خۆم‬ ‫وهاوسەرەکەم‪ ،‬بەداخەوە خاوی خەتەکەش‬ ‫هەمیشە گرفتمان بۆ دروستدەکات‪.‬‬ ‫«س��ەالم رەش��ی��د»ی تەمەن ‪ ٢٦‬ساڵ‬ ‫بەدیار کۆمپیوتەرەکەیەوە دانیشتبوو‬ ‫و خەمی لە سستی هێڵەکە دەخ��وارد‪،‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫سەرەڕای خراپی ئینتەرنێت بەکاربەری هەر لە زیادبووندایە‬

‫‪15‬‬

‫راپــۆرت‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪16‬‬

‫ئ��ەو ل���ەدوورەوە خ��ۆی نیشان دەدا کە‬ ‫داخۆ ئێستا لەگەڵ خاوەن کۆمپانیایەک‬ ‫ی��ان کارێکی یەکجار گ���ەورە سەرقاڵە‬ ‫بەگفتوگۆوە‪ ،‬سەالم بەکردنەوەی سایتە‬ ‫وەرزشیەکانەوە سەرقاڵ بوو‪ ،‬دەیگوت من‬ ‫زۆر خووم بەئەنتەرنێتەوە گرتووە پارەیەکی‬ ‫زۆرم دانا بۆ ئەوەی فێری کردنەوەی سایتە‬ ‫ئینتەرنێتیەکان بم‪ ،‬خۆشبەختانە ئێستا‬ ‫فێر ب��ووم‪ ،‬سەبارەت بەنرخی کاتژمێری‬ ‫دانیشتن‪ ،‬دەڵێت هەرچەندە نرخەکەی‬ ‫گرانە ب��ەاڵم ئێستا واڕا هاتووم ناتوانم‬ ‫دەست بەرداری بم‪ ،‬ئەو پێی وابوو گرانی‬ ‫نرخەکەش بەهەر حاڵ‪ ،‬بەاڵم خاوی خێرای‬ ‫هێڵەکە بێ تاقەتی کردووە‪.‬‬ ‫« عەباس عومەر» کارمەندی سەنتەری‬ ‫بەڵێن ئەو بەحکومی ئ��ەوەی ل��ەزووەوە‬ ‫کاردەکات لەو سەنتەرە زانیاری زۆری هەیە‬ ‫دەربارەی ئەوکەسانەی کە چۆن ئینتەرنێت‬ ‫بەکاردێنن‪ ،‬دەڵێت هەرکەسێک کەزیاتر‬ ‫لەدووکاتژمێر لەسەر ئینتەرنێت دانیشت‬ ‫ئ��ەوە بزانە سایتە سێکسیەکان بەکار‬ ‫دێنێت‪ ،‬سەبارەت بەو کەسانەی کێن زیاتر‬ ‫سەردانی سەنتەرەکەیان دەکەن‪ ،‬دەڵێت‬ ‫ئێستا زیاتر گەنجانن‪ ،‬رۆژان��ە زۆر گەنج‬ ‫ڕوو لە سەنتەرەکەمان دەکەن‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫زیاتر بۆ سایتە سێکسیەکان وچاتکردن‬ ‫دێن تا لەوەی کە بۆ کارێکی باشتر بەکاری‬ ‫بێنن‪ ،‬سەبارەت بەگرانی نرخی کاتژمێری‬ ‫دانیشتنی ئینتەرنێت دەڵێت‪ :‬ئێمە لەمانگی‬ ‫دەستکردی جیاوازترەوە ڕامانکێشاوە و‬ ‫خزمەتێکی باشتر بە ڕەووتی ئینتەرنێت‬ ‫دەک��ەی��ن ل��ەش��اری ه��ەول��ێ��ر ب��ۆی��ە گەر‬ ‫نرخەکەشی گران بێت ئەوە هەقی خۆمانە‪.‬‬ ‫« ک��ەری��م ف��وئ��اد» قوتابی کۆلێژی‬ ‫دەرم��ان��س��ازی��ە و دەڵ��ێ��ت م��ن هەفتەی‬ ‫چەند جارێک س��ەردان��ی قاوەخانەکانی‬ ‫ئینتەرنێت دەک��ەم بۆ زانینی زانیاری‪،‬‬ ‫سەبارەت بەگەنجانی تر کە سەرگەرمی‬ ‫چاتکردنن‪ ،‬زیاتر دەڵێت تاکە دەرگایەک‬ ‫کەئێستا ئ���اوەاڵی���ە ئ��ەوی��ش مۆبایل‬ ‫وئینتەرنێتە‪ ،‬درێژەی بەقسەکانی داوگوتی‬ ‫دەسەاڵتی کوردی بە پێویستی وخواستی‬

‫هاواڵتیان مامەڵە دەک��ات دەس��ەاڵت بۆ‬ ‫دەستەکەوتەکانی خۆی گوێی لە هاواڵتییان‬ ‫ن��ی��ە‪ ،‬ئ��ەم خ��زم��ەت��گ��وزاری��ان��ەی ئەمرۆ‬ ‫هاتوونەتە کوردستان پێویستە سانسۆری‬ ‫ل��ەس��ەر بێت ب��ۆ بەکارهێنانی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا گومرگی سانسۆرەکەش بگەڕێتەوە‬ ‫خەزێنەی هاواڵتییان‪ ،‬بەاڵم کوا دەسەاڵت‬ ‫لەم شێوەکارانە ناکات‪ ،‬سەبارەت بەخاوی‬ ‫خەتەکانیش دەڵێ خەتایی کۆمپانیاکانە‪.‬‬ ‫«عەلی سەید» گەنجێکی ترە وپێی وایە‬ ‫ئینتەرنێت پێداویستیەکی گرنگە ئەمڕۆ‬ ‫زۆرێک لەهاواڵتییانی کوردستان بەکاری‬ ‫دێنن‪ ،‬س��ەب��ارەت بەخۆی دەڵێت لێتان‬ ‫ناشارمەوە و لەکەسیش شەرم ناکەم زۆرجار‬ ‫سەیری سایتە سێکسیەکانیش دەک��ەم‪،‬‬ ‫خۆ ئەگەر خ��اوەن کافتریاکان بەخراپ‬ ‫لێمان بگەن‪ ،‬دڵنیام خۆشیان جارو بار‬ ‫بەکاری دێنن‪ ،‬بەاڵم کاتێک دێتەسەر باسی‬ ‫سایتی سێکسی خۆیان بەمەالی دوانزە‬ ‫عیلم دەزانن و زەمی گەنجانی تردەکەن‪،‬‬ ‫هەرلەم بارەیەوە گوتی پێم سەیرە کەسێک‬ ‫دێت باس لەسایتی سێکسی دەکات‪ ،‬ئەی‬ ‫ئەو گۆرانیانەی لەتەلەفزیۆنە کوردیەکان‬ ‫لێدەدرێن بەشێکیان رووژاندنی سێکسی‬ ‫نیە؟‪.‬‬ ‫هێرش عەبدواڵ خاوەنی قاوەخانەیەکی‬ ‫ت��رە پێی وای��ە ئینتەرنێت ل��ەم واڵت��ە‬ ‫بەشێوەیەکی ناتەندروست بەکاری دێنین‪،‬‬ ‫خاوەنی ئەو قاوەخانەیە وەک خۆی دەیگوت‬ ‫تەجروبەیەکی پێشینەم لەگەڵ ئینتەرنێت‬

‫و کافتریاکەمدا هەیە‪ ،‬ئەو دەیگوت بەتەنیا‬ ‫گ��ەن��ج نیە بەڵکو ب��ەس��ااڵچ��ووش دێت‬ ‫سەرقاڵە بەکردنەوەی سایتی سێکسی‪،‬‬ ‫هێرش درێژەی بەقسەکانی داوگوتی خەڵک‬ ‫هەیە وافێر ب��ووە ئ��ەوەن��دە دانەنیشێت‬ ‫خۆمان ئاگاداری دەکەینەوە کەکاتەکەی‬ ‫درەنگە و دوکانە دادەخەین‪ ،‬دەشی گوت‬ ‫خەڵکێکی زۆر گلەیی لە خاوی هێڵەکانی‬ ‫ئینترنێت هەیە‪ ،‬هۆکارەکەشی خراپی‬ ‫کۆمپانیاکان و جۆری ئەو کەرستانەیە کە‬ ‫بەکاری دێنن‪ ،‬چونکە لەالیەن دەسەاڵتەوە‬ ‫سانسۆرێکی پێوست لەسەر کۆمپانیاکان‬ ‫نییە‪ ،‬تاکو بۆیان دیاری بکەن چ جۆرە‬ ‫هێلێک دەهێننە‪ ،‬کوردستان‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫زۆر جار کە تازە کۆمپانیایەکی ئینتەرنێت‬ ‫دەس��ت بەکاردەبێتـ‪ ،‬سەرەتا هێڵەکەی‬ ‫خێرایەو رێکالمی بۆ دەک��ات خەڵکیش‬ ‫پێشوازیەکی گەرمی لێدەدەکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر بە ماوەیەکی کەم خێراییی هێڵەکە‬ ‫خاو و خلیچک دەبێت‪ ،‬کە لێشیان دەپرسی‬ ‫هۆکاری ئەمە چییە‪ ،‬دەڵێن لۆدی لەسەرە‪،‬‬ ‫واتا بارگرانییەکی زۆر لەسەر هێڵەکە هەیە‪،‬‬ ‫باشە بۆچی کە سەرەتا کارەکە دەکەن‬ ‫حیسبای ئەوەناکەن؟‪ ،‬یان بەس بیر لە‬ ‫قۆڵبڕینی خەڵک دەکەنەوە‪.‬‬ ‫بەگشتی لە کوردستان هێڵی ئینتەرنێت‬ ‫کێشەی هەیە و سەرئێشەی بۆ هاواڵتیان‬ ‫دروستکردە‪ ،‬پرسیار ئەوەیە‪ ،‬هۆکاری ئەو‬ ‫سستیە چییە؟‪ ،‬ئایا ناکرێت ئێمەش وەکو‬ ‫واڵتان خاوەن تەکنەلۆژیای باش بین‪.‬‬

‫دیــمــانــە‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ئەزموون و بیرەوەری‬

‫بەکر ساڵح لە ساڵی ‪١٩٧٤‬لەشاری هەڵبجەی شەهید لەدایک بوە‪ ،‬لە ساڵی ‪ ١٩٩٢‬تا‬ ‫‪ ٢٠٠٤‬لە ناو ریزەکانی یەکێتی الوانی دیموکراتی کوردستان بەردەوام بوە‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬نـەوزاد فـوئـاد رەشید‬ ‫لە درێژەی هەڵدانەوەی الپەڕەکانی ئەزمون و بیرەوەری لە ناو یەکێتی الوانی دیموکراتی کوردستان‪ ،‬لە گۆشەی ئەمجارەماندا هەڤاڵ (بەکر سالح) رۆشنایی‬ ‫دەخاتە سەر سااڵنی کارکردنی لەم رێکخراوەداو‪ ،‬لە دیدی خۆیەوە باس لە رابردووی پڕ سەروەری و رۆڵی بەرهەمداری (ی‪ .‬ل‪ .‬د‪ .‬ک) دەکات‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئاماژە دەدا بە کاریگەرییەکانی ئەم رێکخراوەو بە قوتابخانەی دەزانێ بۆ پێگەیشتنی الوان لە رووی بەهرە و کەسایەتی و گەیشتن بە ئاستێکی پێشکەوتوو‪،‬‬ ‫لە کۆتاییشدا چەند پێشنیازێک دەخاتەڕوو‪.‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫و الوانی دیموکراتی کوردستانەوە کرد‪ ،‬من‬ ‫پرسیار‪ :‬من هەمیشە ئ��ەو پرسیارە ناو رێکخراوی الوان بکەن‪.‬‬ ‫ئ��اراس��ت��ەی میوانان دەک���ەم ک��ە باسی وەاڵم‪/‬ل����ەدوای ساڵی (‪ ) ١٩٩٢‬وەوە لەرێگەی تیپی شانۆی (مەشخەڵ) وە هاتمە‬ ‫سەرەتای پەیوەندی کردن و هاتنیان بۆ پەیوەندیم بەریزە کانی یەکێتی قوتابیان ناو رێکخراوەکە‪ ،‬هەڵبەتە دەبێت ئەوە بڵێم‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪17‬‬

‫دیــمــانــە‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪18‬‬

‫کە تیپی شانۆی مەشخەڵ سەر بەخۆبو‬ ‫بەاڵم ئەندامانی تیپە کە هەر یەکەو سەر‬ ‫بە الیەنێکی سیاسی بوون‪ ،‬دوای ئەوە من‬ ‫برادەرێکم هەبوو کادری پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستان بو لێرەوە رێ��زو حورمەت و‬ ‫خۆشەویستیم بۆ هەیە ئەویش کاک (نامیق‬ ‫هەورامییە) ئێستاکە وابزانم لە وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیری و الوانە‪ ،‬دوایی لێکردم ببمە‬ ‫ئەندامی پارتی دیموکراتی کوردستان‪،‬‬ ‫دواتر رە زامەندیم دا لە رێزەکانی پارتی‬ ‫کاربکەم و لە رێزە کانی یەکێتی قوتابیان‬ ‫و الوان��ی دیموکراتی کوردستان دەستم‬ ‫پێکرد‪ ،‬لە ناو ئەو رێکخراوە چەندین پلەم‬ ‫بڕی سەرەتا بوومە ئەندامی رێکخراوی‬ ‫قوتابیان و الوانی دیموکراتی کوردستان‬ ‫لە هەڵبجە‪ ،‬دوواتر بومە ئەندامی ناوچە‪،‬‬ ‫دوای کۆنگرەی ئازادی لە ساڵی (‪) ١٩٩٣‬‬ ‫کە هەردوو رێکخراو لە یەک جیا بووە و‬ ‫بومە کارگێری ناوچەی الوان لە هەڵبجەی‬ ‫شە هید‪ ،‬لە ساڵی ‪ ١٩٩٥‬بومە بەرپرسی‬ ‫ناوچەی الوان لە هەڵبجەی شەهید‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬دوای ئەوەی لە ناو ریزەکانی‬ ‫یەکێتی قوتابیان و الوان��ی دیموکراتی‬ ‫کوردستان دەستت بە کار کردن کرد لە‬ ‫تیپی شانۆی مەشخەڵ بەر دەوام بویت یان‬ ‫بە جێت هێشت‪.‬‬ ‫وەاڵم ‪ :‬بەڵی بەردەوام بوم‪ ،‬یادگاریەکی‬ ‫زۆر خۆشم وەبیر هاتەوە سەبارەت بە تیپی‬ ‫شانۆی مەشخەڵ‪ ،‬جارێکیان برادەرانی‬ ‫الوان��ی حزبی سوسالیستی کوردستان‬ ‫ئەندامانی تیپی ش��ان��ۆی مەشخەڵیان‬ ‫دەعوەتکردبو منیش وەک ئەندامی ئەو‬ ‫تیپە لەگەڵیان ب��وم‪ ،‬دیاربو مەبەستی‬ ‫دەعوەتەکە بۆ ئەوە بوە بتوانن ئەم تیپە‬ ‫بۆخۆیان تەنزیم بکەن‪ ،‬منیش یەکەمین‬ ‫جار بو بەشداری کۆبونەوەی حزبی بکەم‪،‬‬ ‫پێش قسەکانیان وتیان فەرموون بەیەکەوە‬ ‫دەقیقەیەک راوەستین بۆ گیانی پاکی‬ ‫شەهیدان و سەرەوەریان (سەیدا سالح‬ ‫یوسفی ) لەگەڵ رێز و ساڵوم بۆ گیانی‬ ‫پاکی شەهید سالح یوسفی‪ .‬بەاڵم من نەم‬

‫دەزانی ئەم ڕاوەستانە بۆ چی یە وەاڵمن‬ ‫هەردانشتبوم هەڵ نەستامەوە ب��رادەران‬ ‫وتیان برا بۆ هەڵناستی وتم بۆ‪ ،‬وتیان‬ ‫هەرکاتیک ن��اوی شەهید هات و دەبێت‬ ‫هەستیە سەرپێ و دەقیقەیەک راوەستی‪،‬‬ ‫وەاڵ منیش هەستامە سەرپێ و وەک‬ ‫ئەوانی دیکە راوەستام‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬تۆلە کاری هونەریوە دەستت بە‬ ‫کاری سیاسی کرد‪ ،‬لە ناو رێکخراوی الواندا‬ ‫ئەو کارەت چۆن پەرە پێدا؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬دواتر کاری من فراوانتر بو لە‬ ‫ن��او یەکێتی الوان��دا مەجالی کرانەوەی‬ ‫باش هەیە‪ ،‬جگە لە هونەر بواری دیکەی‬ ‫ک��ارک��ردن زۆرە‪ ،‬لەگەڵ ئ��ەوەش تیپی‬ ‫شانۆیمان لە ناو یەکێتی الواندا دروستکرد‬ ‫و وابزانم ناوی تیپی شانۆی (زریان بو)‬ ‫لە بواری هونەری کاری زۆرمان ئەنجامدا‪،‬‬ ‫یەکێک لەو هونەرمەندە باشانەی لەو تیپە‬ ‫بو کاک (عومەر عبداللە) رۆڵێکی باشی‬ ‫هەبو لە ب��واری هونەری کاری دەک��رد و‬ ‫یارمەتی دەدای��ن‪ ،‬خۆشم لەگەڵ ئەوەی‬ ‫بەرپرسی ناوچەی الوان بوم‪ ،‬بەاڵم وەک‬ ‫ئەکتەرێک لە تیپی شانۆ کارم دەکرد‪.‬‬ ‫پریسار‪/‬ئەزموونی کارکردن لە رێکخراوی‬ ‫الوان تاچەند سود بەو کادیرە دەگەیەنێت‬ ‫کاتێک رێکخراوەکە بە جێ دەهێڵی؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬بەڕای من خۆشترین کاتی من ئەو‬ ‫کاتانە بووە کە لە ناو رێکخراوی الواندا کارم‬ ‫کردووە و بە کاتێکی زۆر خۆشم زانیوە‪،‬‬ ‫نەمزانیوە کاتەکانم چۆن لێ دەڕوات هەموو‬ ‫کاتەکانم یادگاری و ئەزموونە‪ ،‬هەموو‬ ‫شتە جوانە کان لەم رێکخراوە فێردەبی‪،‬‬ ‫بەمەرجێک ئەو کەسە بونی خۆی هەبێت‬ ‫لەگەڵ رێزم بۆ گشت ئەو بەرێزانەی ئێستاو‬ ‫ئەو کات لەم رێکخراوە کاریان کردووە‪ ،‬بە‬ ‫بۆچونی من ئەم رێکخراوە قوتابخانەیەکی‬ ‫گرنگە بۆ فێر بون و پێگەیاندن‪ ،‬الی من‬ ‫لە زانکۆش زیاترە‪.‬‬ ‫پرسیار‪/‬هەست ناکەی ئەم رێکخراوە‬ ‫کاتێک لێی دێیتە دەرەوە گەنجیتی‬

‫پێگەیشتنی کادر خاڵی‬ ‫یەکەم دەوەستێتە سەر‬ ‫خودی کەسەکە خۆی‪ ،‬کە‬ ‫چەندە هەوڵ دەدا شت‬ ‫فێر بێت‬ ‫بردووی؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬تۆ کاتێک ل��ەم رێکخراوە کار‬ ‫دەکەیت ئەوانەی لەگەڵتان هەموو وەک‬ ‫تۆن و لەیەک تەمەندان و هەمووان الوان‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش هەموویان ئارەزوی جوان و‬ ‫داهێنانی جوان دەکەن و لەگەڵ دنیایەکی‬ ‫جوانی و پێکەنین و خۆشی گەشت و‬ ‫سەیران و گەران‪ ،‬جا خۆلەم رێکخراوەش‬ ‫نەبێت هەر دەبێت تەمەنت بەرەو هەڵکشان‬ ‫بڕوات‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬بەچ رێگایەک کادر لەم رێکخراوە‬ ‫پێ دەگات؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬پێگەیشتنی کادر خاڵی یەکەم‬ ‫دەوەستێتە سەر خودی کەسەکە خۆی‪ ،‬کە‬ ‫چەندە هەوڵ دەدا شت فێر بێت‪ ،‬چونکە گەر‬ ‫حەزی فێربون و زانیاری لە ناخیدا نەبێت‬ ‫تۆ ناتوانی بە زۆر شتی فێربکەی‪ ،‬زۆر شت‬ ‫لە بەردەست دایە بۆ پێگەیاندنی کادیر لە‬ ‫ئەمڕۆدا گەر خۆی بیەوێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫کادر دەبێت بە مانایی وشە جەماوەری و‬ ‫کراوەبێت‪ ،‬بەشداری گشت ئەو رێچکەو‬ ‫دەرفەتانە بکات کە هەلی رۆشنبیری بۆ‬ ‫وااڵ دەکات‪ ،‬کادر دروستکردن شتێک نییە‬ ‫لە ب��ازار بیکڕی دەبێت رێکخراوەکەش‬ ‫دەستی هەبێت لە پێگەیاندنی‪ ،‬زۆر گرنگە‬ ‫لە ژیانی رێکخراوەی حزبی و ئیداری‬ ‫بەزنجیرە پلەی بەر پرسیارێتی ببڕی‪ ،‬واتە‬ ‫نابێت لە پرێکەوە ببی بە کوڕێک باشترین‬ ‫شت ئەوەیە تۆ بە هەنگاو هەنگاو پلەی بەر‬ ‫پرسیارێتی ببڕی و بێیتە پێشەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫هەر پلەیەک ئەزموونێکە بۆ هەر کەسێک‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬پێشنیارت بۆ ئێستای رێکخراوی‬ ‫الوان چیی یە؟‬

‫دیــمــانــە‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ئەوەی کردم لە ناو‬ ‫یەکێتی الواندا بەس‬ ‫توانیم خۆم بە پەلە‬ ‫قاژێ رزگار بکەم و تاکو‬ ‫ئێستاکە من لەبیر کراوم‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫وەاڵم‪ /‬رێ��زو خۆشەویستیم بۆ گشت‬ ‫کادیر و ئەندامانی ئ��ەم رێکخراوە لە‬ ‫ئێستاو ل��ەم��ێ��ژوودا‪ ،‬رێ��ک��خ��راوی الوان‬ ‫دەبێت بەرنامەیەکی چرو پڕتر دارێژیت‬ ‫بۆ بەهێزکردنی هەستی بەر پرسیارێتی و‬ ‫نەتەوایەتی لە ناو توێژی الو‪ ،‬وە کار لە‬ ‫سەر ئەوە بکەن الوان فێری پیشەگەری‬ ‫بکەن لەگەڵ گشت ئەو خوالنەی دەیکەنەوە‬ ‫گرنگی بە خولی فێربونی پیشە بدەن‪ ،‬کار‬ ‫لە سەر الیەنی هونەری و ئەدەبی بکەن بۆ‬ ‫ئەوەی هاوشانی وەرزشی ئەویش گەشە‬ ‫بکات‪ ،‬یارمەتی الوان بدات بە تایبەتی‬ ‫ئ��ەوان��ەی الیەنی دارای��ی��ان الوازە وەک‬ ‫یارمەتی دانیان بۆ پرۆسەی هاوسەرگیری‪،‬‬ ‫لە چەند ساڵی رابردوو کراوە زیاتر بکرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی بۆ ئەو شوێنانەی ئەنفال و کیمیا‬ ‫بارانی لێکراوە وەک ناوچەی گەرمیان‬ ‫بارزان هەڵبجە و شوێنەکانی دیکە‪ ،‬گەر‬

‫بکرێت سندووقی یارمەتی و پشتیوانی‬ ‫بۆ الوان دروستبکرێت داوا لە خ��اوەن‬ ‫کۆمپانیاو حزب و حکومەت بکرێت یارمەتی‬ ‫ئەو سندوقە بدات بۆ الوانی کوردستان‪،‬‬ ‫بەبێ جیاوازی خەرج بکرێت بەتایبەت بۆ‬ ‫ئەو الوان��ەی کە نەخۆشن یان زۆر کەم‬ ‫دەرامەتن و پێویستیان بە هاوکاریە تاکو‬ ‫لە سەر پیێ خۆیان بوەستن‪.‬‬ ‫پرسیار‪/‬کاک بەکر ژیانی ئاوارەیت لە‬ ‫س��ەردەم��ی ش��ەری ناخۆدا چ��ۆن بەسەر‬ ‫دەبرد؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬ئەو ژیانەی ئێمە بەڕێمان کرد‬ ‫لێرە پڕە لە یاد گاری خۆش و ناخۆش‪،‬‬ ‫ئێمە وام���ان لێهات ه��ەم ک���ادر بوین‬ ‫ه��ەم ئیشی ماڵی خۆشمان دەک��رد‪ ،‬لە‬ ‫بارەگایەک دابوین لە کاتی دەوام دەوامان‬ ‫دەکرد‪ ،‬دواتر خەریک دەبوین بە خواردن‬ ‫دروستکردن و جل شوشتن و ئەوشتانە‪،‬‬ ‫هەندێک جاریش وەزعی وا رووی دەدا لە‬ ‫نووکتە خۆشتر‪ ،‬جارێکیان پارەم زۆر کەم‬ ‫پێ بوو برادەرێکی زۆر خۆشەویستم ناوی‬ ‫کاک شۆرشە لێرەوە چاوی ماچ دەکەم‬ ‫هات ب��ۆالم وتی کاک بەکر ئەم ئێوارە‬ ‫دەعوەتی تۆم‪ ،‬ئێمەش لە ژورێکی ساردوو‬ ‫سرا دوو بەتانی و هەندێک قاپو قاچاغمان‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەو ب��رادەرە گوتی من خواردنی‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫باشم دەوێ داوایی مریشکی کرد‪ ،‬منیش‬ ‫مریشکم لە بازاڕی تەیراوەکڕی و هێنامەوە‬ ‫پاکم کردوو خستمە سەر ئاگر‪ ،‬ماوەیەکی‬ ‫زۆر لە سەر ئاگربوو‪ ،‬چوم تەماشام کرد‬ ‫جارێ زۆری مابو بکوڵێ‪ ،‬کاک شۆرشیش‬ ‫ماڵی ئاوا هەر خۆی دەکرد بە ژوراو دەی‬ ‫وت ئەرێ نەکواڵ‪ ،‬بە خوا زۆرم برسیە‪،‬‬ ‫منیش چوم بۆ الی برادەرانی لقی کەرکوک‬ ‫هەموومان لە یەک خانووی گەورە دابوین‪،‬‬ ‫ئەوکات کاک عومەر شەریف بەرپرسی لق‬ ‫بو یادی بە خێرو خوا عەفوی بکات و کاک‬ ‫ئیبراهیم هەواس و کاک مەحمود سەمین‪،‬‬ ‫پێم وتن براینە میوانم هاتووە و مریشکێکم‬ ‫کڕیوە ناکوڵێ چی بکەم؟‪ ..‬وتیان برۆ‬ ‫سۆدەی تێکە زوو ئەکوڵێ‪ ،‬منیش سۆدەم‬ ‫تێکرد ماوەیەکی پێ چو هەر هێندەم زانی‬ ‫کەفی سپی لەمەنجەڵەوە دێتە خواری‬ ‫گشت ئەو ناوەی نەهێشتوە‪ ،‬دوکەڵێکی‬ ‫دروست کردووە نەبێتەوە‪ ،‬ئاوی تیانە مابو‬ ‫ناچار هێنامە خوارێ هێنام بۆ میوان کاک‬ ‫شۆرش گوتی ئەمە تامی هەرچی بدا تامی‬ ‫مریشک نادا‪ ،‬جاڕاستی دەکرد نەکوڵی بو‬ ‫ئەوەندەم سۆدە تێکرد بو تامی گۆرابو‪.‬‬ ‫پرسیار‪ /‬نیگەران نیت لەوەی لە دوای‬ ‫کۆنگرەی (‪ )٦‬لە ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬رەوە تاکو‬ ‫ئێستاکە بەدەست و ب��ازوی خ��ۆت نان‬ ‫بۆ منداڵەکانت پەیدادەکەی و لە هیچ‬ ‫جێگایەک کارت پێ نەدراوە کە شایستەی‬ ‫ماندوو بونەکەت بێت؟‬ ‫وەاڵم‪ /‬بەڵێ نیگەرانم لەوەی ئەو هەموو‬ ‫ماندوو بونەم ک��ردووە وەک ئ��ەوەی لە‬ ‫دەریایەک دا ماسیەکی زۆر بگریت و لە‬ ‫کونێکی بەلەمەکەوە ماسیەکانت جارێکی‬ ‫دیکە بچنە ناو ئ��اوەک��ەوە بەلە مەکەت‬ ‫نوقمی ئاو بێت و خۆشت بە پەلە قاژێ‬ ‫لێی دەرچی‪ ،‬منیش هەست دەکەم وەک‬ ‫ئەو راوچیەم لێ هاتووە ئەوەی کردم لە‬ ‫ناو یەکێتی الواندا بەس توانیم خۆم بە‬ ‫پەلە قاژێ رزگار بکەم و تاکو ئێستاکە من‬ ‫لەبیر کراوم‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫شیبا کەرەم‪ :‬تا سەر ئێسقان بڕوام بە‬ ‫یەکسانی تاک و ئازادی رادەربڕین هەیە‬

‫دیمانە‪ :‬محەمەد عومەر‬

‫‌وتن‬ ‫‌وتن‬ ‫ پێشکه‬ ‫پێشکه‬

‫‪20‬‬

‫لە میانەی دیمانەیەکی پێشکەوتن شیبا‬ ‫کەرەم چاالکوانی مەدەنی و «بچوکترین»‬ ‫کاندیدی هەڵبژاردنی پارلەمانی کوردستان‬ ‫باس لە هۆکاری دەرنەچوونی دەکات‪،‬‬ ‫ئ���ەوەش دووپ���ات دەک��ات��ەوە ک��ە خۆی‬ ‫بچوکترین کاندید بووە‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬شیبا کێیە؟‬ ‫شیبا‪ :‬من شیبا ک��ەرەم عەبدوڵال لە‬ ‫دایکبووی ساڵی ‪١٩٨٨‬ی شاری رانیەم‪،‬‬ ‫بەاڵم لە کەرکووک دەژیم‪ ،‬رۆژنامەنووس‬ ‫و چاالکوانی ب��واری ژنان و کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنیم‪ ،‬کەسێکی سەربەخۆو بەهێز‬ ‫و ئ��ازادم و لەگەڵ هەموو ناخۆشیەکی‬ ‫ژیانیش هەرگیز نائومێد نیم و خەندەکانم‬ ‫بەردەوامن‪ ،‬بڕوام بە یەکسانی تاکەکان و‬ ‫ئازادی رادەر بڕین هەیە تا سەر ئێسقان و‬ ‫بە هەموو توانایەکم هەوڵ بۆ دەستخستنی‬ ‫یەکسانی و نەهێشتینی جیاوازی چینایەتی‬ ‫و دەست خستنی مافەکانی ژنان و خزمەت‬ ‫کردنی گەنجانی کوردستان دەدەم‪ ،‬کچی‬ ‫ماڵێکی سادە و مامناوەندم و خانەوادەکەم‬ ‫بەهۆی کەرکوکی بوونمەوە چەندنین جار‬ ‫توشی ماڵ تێکدان و دەرکردن و ئاوارەیی‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬بە هۆی باردۆخی ژیانەوە‬ ‫هەمیشە خۆم هەوڵی خۆ پێگەیاندن و کار‬ ‫و خۆ ڕۆشنبیرکردنم داوە‪ ،‬ساڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫کۆلێژی بەرێوەبردن و ئابووری بەشی‬ ‫ئامارم تەواو کرد‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬بۆ یەکەم‬

‫جار دەستم بە کاری راگەیاندن کرد و‬ ‫لەو کاتەوە سەدەها بابەت و ڕیپۆرتاژم‬ ‫باڵو کراونەتەوە و پێشکەشکاری چەندین‬ ‫بەرنامە بووم لەسەر ئافرەتان و رەوشی‬ ‫کۆمەڵگە‪ ،‬لە چەندین رێکخراوی ناحکومی‬ ‫کارم کردوە چ وەکو یارمەتیدەر چ وەکو‬ ‫خۆبەخش‪ ،‬هەموو هەوڵ و کارەکانم بۆ‬ ‫نەهێشتنی توندوتیژی و جیاوازی ڕەگەزی‬ ‫و گەڕاندنەوەی ماف بووە بۆ مندااڵن و‬ ‫ژنان‪ ،‬زیاتر لە ‪ ١٥‬بڕوانامەی جۆراوجۆرم‬ ‫ل��ە ب��وارەک��ان��ی رێ��ک��خ��راوی کۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی و ڕۆژنامەگەری و کاری راگەیاندن‬ ‫بەدەست هێناوە‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬لە هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫کوردستاندا تۆ وەکو بچوکترین کاندیدی‬ ‫هەڵبژاردن ناسرای‪ ،‬ب��ەاڵم کاندیدێکی‬ ‫تریش دەی��وت من بچوکترین کاندیدم‬ ‫ئەمەیان چۆن بوو؟‬ ‫شیبا‪ :‬ڕاستە ئێمە هەردووکمان موالیدی‬ ‫‪ ١٩٨٨‬بووین‪ ،‬بەاڵم بە پێی لێکدانەوەی‬ ‫کۆمسیۆن من ل��ەو بچوکتر ب��ووم بەو‬ ‫پێیەی ‪ ٧-١٧‬لەدایک بووم و ئەوکاتەی‬ ‫ناوم تۆمارکرا چەند ڕۆژێکی مابوو ببمە‬ ‫‪ ٢٥‬ساڵ‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪:‬لە هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫کوردستان دا ئەنجامەکان بەو شێوەیە‬ ‫نەبوو بۆ ئێوە کە بچوکترین کاندید‬ ‫بچێتە پارلەمانەوە‪ ،‬ئێستا دەپرسین ئایا‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬ ‫ پێشکه‌وتن‬

‫خاڵی الوازی تۆ چبوو لەو هەڵبژاردنە کە‬ ‫متمانەی خەڵکت بەدەست نەهێنا؟‬ ‫شیبا‪ :‬من زۆر نەناسراو ب��ووم لەناو‬ ‫خەڵکدا و خەڵک شارەزای من نەبوون‪،‬‬ ‫جگە ل��ەوە ه��اوک��اری��ەک��ی م���اددی زۆر‬ ‫کەمم هەبوو و م��اوەی مانگێکم هەبوو‬ ‫بۆ خۆ ناساندن‪ ،‬ئەمەش ماوەیەکی زۆر‬ ‫کەمە و لەگەڵ ئەوەشدا لیستەکەمان‬ ‫لیستێکی تازە و ئازاد و سەربەخۆ بوو‬ ‫و خەڵک لیستەکەشی نەدەناسی‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەمووی هۆکار بوون و پێشم وایە کاتی‬ ‫زۆری ماوە بۆ ئەوەی خەڵکی متمانەی‬ ‫خۆیان بە گەنجێک و کەسێک بدەن کە‬ ‫نەیان ناسیبێت و لەسەر بنەمای کار و‬ ‫چاالکیەکانی بڕیار بدەن‪ ،‬بەڵکو خەڵکی‬ ‫زیاتر لەسەر بنەمای حزبایەتی و ناسین‬ ‫وپێشینەی کەسەکان بڕیاریان دا‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬ئ��ەگ��ەر ل��ە لیستێکی‬ ‫جەماوەری خۆتان کاندید کردبا چانسی‬ ‫دەرچوونت زیاتر نەدەبوو؟‬ ‫شیبا‪ :‬بەڵێ پێم وایە چانسەکە زیاتر‬ ‫دەبوو وەکو گوتم خەڵک دەنگی کەمتر‬ ‫بە کەسایەتیەکان دابوو زیاتر بە لیست‬ ‫و حزبەکەی‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬بە نیازی لە هەڵبژاردنەکانی‬ ‫داهاتو بەشداری بکەیتەوە یانیش ئەوجارە‬ ‫هیچ ئامادەکارییەکت بۆ خۆ کاندیدکردنەوە‬ ‫لە هەڵبژاردنەکان دا کردووە؟‬ ‫شیبا‪ :‬نەخێر تا ئێستا بڕیارم نەداوە‬ ‫بەشداری بکەمەوە‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬ئاراستەی پرسیارەکانمان‬ ‫ڕووەوە پرسیاری تایبەتی دەگۆڕین ئایا‬ ‫شیبا عاشقە؟‬ ‫شیبا‪ :‬پرسیارێکی قورسە‪ ،‬دەکرێت‬ ‫وەاڵم���ەک���ەی ب��ەڵ��ێ و ن��ەخ��ێ��ر بێت‬ ‫هەندێک جار هەست بە هیچ عەشق و‬ ‫خۆشەویستیەک ناکەم‪ ،‬هەندێک جاریش‬ ‫نوقم دەبم لەناویدا‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬چۆن لە عەشق دەڕوانی‬ ‫عەشق چییە؟‬ ‫شیبا‪ :‬عەشق هاوکێشەیەکی ئاڵۆز و‬

‫بێ شیکار و بێ وەاڵمە و هەرگیز ناتوانم‬ ‫شیبا‪ :‬گەر ئەو کەسە بێت کە لێم تێبگا‬ ‫پێناسەی بکەم‪ ،‬عەشق هەر چرکەیەک و خۆشم بوێت هیچ مەرجێکم بۆی نییە‬ ‫جۆرێکە‪.‬‬ ‫جگە لە خۆشەویستی‪.‬‬ ‫پێشکەوتن‪ :‬هیچ مەرجت هەیە بۆ شوو‬ ‫کردن؟‬

‫‪21‬‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫دیار ئازاد‪ :‬بڕیاری لێژنە‬ ‫بۆ هەڵسەنگاندنی کارەکان‬ ‫مەزاج و موجامەلە یان‬ ‫نزیکایەتی رۆڵی تێدا‬ ‫دەبینێ‬ ‫دیمانە‪ :‬بەهرە سدیق‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪22‬‬

‫لە میانەی دیمانەیەکی پێشکەوتن دا دیار‬ ‫ئازاد فۆتۆگرافەر باس لە رەوشی فۆتۆکاری‬ ‫لە عێراق و کوردستان دەکات‪.‬‬ ‫پ‪ :‬سەرەتای کارکردنت لە فۆتۆگرافەر‬ ‫کەی و چۆن بوو؟‬ ‫و‪ :‬لەسەرەتای ساڵی ‪ ٢٠١٠‬هاتمە نێو‬ ‫جیهانی فۆتۆگرافیەوە‪ ،‬کاتێک کاریگەری‬ ‫وێنەی زۆرێ��ک لە فۆتۆگرافەرە عێراقی و‬ ‫بیانییەکانم لەسەر بوو‪ ،‬هەروەها کەناڵی‬ ‫ناشیوناڵ جیوگرافیک پاڵنەرێکی گەورە بوو‬ ‫بۆ چوونم بۆ ناو دونیای فۆتۆگراف‪ ،‬وێنەگرتن‬ ‫الی من بەشێوەیەکی خۆرسکانە و حەز بوو‪،‬‬ ‫نەگ پیشەگەری‪ ،‬خوا یاربێت لەداهاتوودا‬ ‫ه��ەوڵ دەدەم بەشێوەیەکی ئەکادیمی و‬ ‫زانستی لەو بوارەدا بڕوانامە بەدەست بهێنم‪.‬‬ ‫پ‪ :‬بەربەستەکانی کاری فۆتۆگرافی چین؟‬ ‫و‪ :‬بە هۆی رەوشی ئەمنی و نەبوونی متمانە‬

‫ب��ەرب��ەس��ت��ەک��ان‬ ‫زۆرن لەعیراقدا‪،‬‬ ‫بەداخەوە زۆر کات‬ ‫بەو هۆیەوە رێگە‬ ‫بە ئێمە نادرێت‬ ‫وێ���ن���ەی پیشە‬ ‫ج��ۆرب��ەج��ۆرەک��ان‬ ‫و ک��اری دەستی‬ ‫و ب��گ��رە ژی��ان��ی‬ ‫رۆژان����������������ەی‬ ‫عێراقیەکان و ش��ارەک��ان بگرین‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەش تا ئێستا ناوەندێک یان دەزگایەکی‬ ‫تایبەتمەند نییە کە پەرە بدات بەمافەکانی‬ ‫وێنەگران و فۆتۆگرافان‪ ،‬هەر بۆیەشە زۆر‬ ‫کات رووب��ەرووی توندوتیژی و پێشێلکردنی‬ ‫مافەکانیان دەبنەوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬چ کامێرایەک الی تۆ پێشەنگە؟‬ ‫و‪:‬من فۆتۆگرافەرم تا ئێستا وێنەی ڤیدیۆیم‬ ‫نەگرتووە‪ ،‬بۆیە جیاوازیم نەکردووە لەجۆری‬ ‫کامێرا‪ ،‬چونکە هەموو کامێرایەک عەدەسە‬ ‫و روناکی و هونەری رەنگەکانی تێدایە‪،‬‬ ‫کەلەسەر بیرو خولیاو زیرەکی وێنەگرەکە‬ ‫وەستاوە‪ ،‬ئەمە جگە لەرۆشنبیری و هۆشیاری‬ ‫زیاتر هونەری‪ ،‬بۆیە وێنە لەسەر حەز و بیری‬ ‫فۆتۆگرافەر وەستاوە زیاتر نەک لەسەر جۆر و‬ ‫شێوازی کامێراکە‪ ،‬چونکە دیاریکردنی شوێن‬

‫( لۆکەیشن ) یان ستایڵ و شێوازی گرتە‬ ‫کردنی وێنە بە بیری فۆتۆگرافەر‪ ،‬بەهای‬ ‫وێنەیەکی جوانترت پێدەبەخشێت‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لە شارەزایی فۆتۆ گرافەر لەجۆرەکانی فلتەر‬ ‫و زووم و دوور و نزیکی و رەنگ و بااڵنسی‬ ‫رەنگەکان‪.‬‬ ‫پ‪ :‬چ بابەتێک جێ سەرنج و بایەخی‬ ‫تۆیە؟‬ ‫‪.‬و‪ :‬کاتێک دەچمە هەر شار و واڵتێک‬ ‫یەکەم شت کە بەدوایدا دەگەرێم‪ ،‬شوێنە‬ ‫م��ێ��ژووی��ی و دڵگیرەکانە‪ .‬جگە لەمەش‬ ‫کەرەستە و بەڵگەنامەکان هەمیشە جێ‬ ‫بایەخی منن‪ ،‬جگە لەوێنەگرتنی خەڵکان‬ ‫بەگشتی و بەوێنەکردنی داب و نەریتیان‪،‬‬ ‫وێرای ئەوەش هەمیشە حەز بەوێنەگرتنی‬ ‫س��روش��ت و جوانیەکانی دەک����ەم‪ ،‬حەز‬ ‫بەوێنەگرتنی سروشت و جوانیەکانی دەکەم‬ ‫کە هەمیشە چێژ بەچاو دەبەخشێت جگە‬ ‫ل��ەوەی هێزی دروستکەری ئ��ەم سروشتە‬ ‫دەردەخات‪ ،‬زۆرکات بەوێنە زوومی کامێراکەم‬ ‫دەخەمە سەر سروشت‪ ،‬زەوی و ئاسمان‬ ‫و ئ��او کە تێکەڵێک بێت لەپێکهاتەکانی‬ ‫ئەستێرە و م��ان��گ‪ ،‬ک��ە ل��ەوێ��ەوە وێنەی‬ ‫یەکجار سەرنجراکێش بەردەست دەکەوێت‪،‬‬ ‫جگە لەوێنەگرتنی خۆرئاوابوون بەچەند‬ ‫دەقیقەیەک و خۆرهەاڵتنیش بەم شێوەیە‪،‬‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬ ‫ پێشکه‌وتن‬

‫هەیە؟‬ ‫حەز بەوێنەگرتنی‬ ‫و‪ :‬دوارۆژێ��ک��ی باش چ��اوەڕێ دەکرێت‪،‬‬ ‫سروشت و جوانیەکانی‬ ‫چونکە گەنجانێکی زۆر بەشێوەی پیشەگەر‬ ‫ها توونەتە بوارەکە و دام و دەزگا و ناوەندی‬ ‫دەکەم‬ ‫جگە ل��ەوەی کاتێک وێنەی پەلە هەورێک تایبەتمەند بەم ب��وارە هەیە و رۆڵی باش‬ ‫بەسەر یەکەوە دەگریت‪ ،‬شێوەکەی لە پارچە دەگێرێت لە چەسپاندنی مافەکانی وێنەگر‬ ‫ئاوریشمێک دەکات‪.‬‬ ‫و هەروەک گرنگیپێدان و هاندانی زیاتریان‪،‬‬ ‫پ‪ :‬لەچەند پێشانگا بەشداریت کردووە‪ ،‬ب��ەاڵم ئ��ەوەش��ی هەیە هێشتا ب��ەب��ەراورد‬ ‫خەاڵتەکانت چین؟‬ ‫لەگەڵ واڵتانی هەرێمی دا کەمە‪ ،‬دەکرێ‬ ‫و‪ :‬تا ئێستا لە ‪ ٣٧‬پێشانگا بەشداریم لەداهاتویەکی نزیکدا کوردستان رکابەرایەتی‬ ‫کردووە لەناوخۆ و پێشانگا نێودەوڵەتییەکاندا‪ ،‬و ملمالنێی واڵتانی دەرەوە بکات‪ ،‬ئەگەر بێت‬ ‫( بەغدا‪ -‬هەولێر – کەرکوک‪ -‬سلێمانی – ئەو پاڵپشتی و هاندانەی هەیە بەردەوام بێت‬ ‫دهۆک – موسڵ – ناسریە – ئەنبار‪ -‬ئەلمانیا‪-‬‬ ‫ئوردن‪ -‬ئیمارات – مەغریب‪ -‬سعودیە ) پلەی‬ ‫یەکەمم بەدەست هێنا لەبواری رەوشی منداڵ‬ ‫لە سێیەمین فیستڤاڵی کۆمەڵەی وێنەرگرانی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫پ‪/‬وێنەگرتن لەعێراقدا نە جەماوەر و‬ ‫نەنرخ و نە حەسانەی هەیە؟‬ ‫و‪/‬گرنگیدان بەبواری وێنەگرتن بەشێوەیەک‬ ‫ل��ەش��ێ��وەک��ان غ��ائ��ی��ب��ە وەک حاڵەتێک‬ ‫لەحاڵەتەکانی دیکەی بوارە جۆربەجۆرەکان‬ ‫لەعێراقدا‪ ،‬کە نەتوانراوە بگات بەو ئاستە‬ ‫جیهانیەی کە واڵتانی پێشکەوتوو ئەوروپی‬ ‫هەیانە‪ ،‬لێژنەکانی سەر بەوەزارەتی رۆشنبیری‬ ‫و وەزارەتی الوان و بەدیاریکراوی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران لەکوێن کاتێک دەتەوێت بەچەند‬ ‫وێنەیەک بەشداری لەڤیستڤاڵێک بکەیت‪،‬‬ ‫بڕیاردان لەسەر بەشداری تۆ دەکەوێتە سەر‬ ‫مەزاج و موجامەلەی کەسانێک یان نزیکی‬ ‫و نزیکایەتی لێوەی‪ ،‬نەک لەسەر بنەمای‬ ‫پیشەیی بوون و دروستی ئەو کەسەی کە‬ ‫شیاوە بۆ بەشداریکردن‪ ،‬یان بەبێ گەڕانەوە‬ ‫بۆ لەبەرچاو گرتنی توانای ئەو کەسە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەکرێت بڵێین ئەوانە هۆکارن بۆ ئەوەی بەو‬ ‫چاوەوە سەیربکرێن‪ ،‬لەکاتێکدا وێنە لەدونیای‬ ‫ئێستادا بۆخۆی گوتنێکی درێژە و دەکرێت‬ ‫بەوێنەیەک دونیایەک نیشابدەی و هەموو‬ ‫کەسیش تێ دەگات‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دوارۆژی وێنەگرتن لەکوردستاندا‬ ‫چۆنە؟ ئایا تا ئێستا هەر لەبازنەی حەز‬ ‫و خولیایە یان پیشەیی و پیشەگەریبوون‬

‫و زیاتر گەنجان و فۆتۆگرافەرەکان هاوکاری‬ ‫بکرێن‪ .‬لەرێگە کردنەوەی خول و بەشداری‬ ‫پێکردنیان لەڤیستیڤاڵە جیهانییەکان‬ ‫تا لەرێگەی ئ��ەم هونەرە ج��وان��ەوە ناوی‬ ‫کوردستان بەرز بکەنەوە‪ ،‬چونکە کوردستان‬ ‫خۆی خاوەن سروشتێکی جوان و دڵفرێنە‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەوێنە کردنی داب و نەریت و‬ ‫جل و بەرگی کوردی و شوێنەوارە دێرینەکان‬ ‫و شارستانییە کۆنەکەی هۆکارێکی تری‬ ‫ئەوەن فۆتۆگرافەر کەشێکی لەباری هەبێت‬ ‫بۆ سەرکەوتن‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫محمد هاشم‪ :‬هونەر خوڵقاندنی دیوێکی دیکەی‬ ‫حەقیقەتەکانیئینسانە‬ ‫فەرهاد پیرباڵ وەک نووسەر و ئەدیبێکی باش‬ ‫دەبینم‪ ،‬ئەو شێوەکاریەی ئەو دەیانکات لە کارەکانی‬ ‫هەناری کچم باشتر نین کە پۆلی یەکەمی سەرەتاییە‬ ‫دیمانە‪ :‬محەمەد عومەر‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪24‬‬

‫لە میانەی دیمانەیەکدا محەمەد هاشم‪،‬‬ ‫هونەرمەندی شێوەکار‪ ،‬باس لە رەخنەی‬ ‫شێوەکاری و کارەکانی فەرهاد پیرباڵ‬ ‫دەکات و دەڵێت کارە هونەرییەکانی هەناری‬ ‫کچم کە پۆلی یەکەمی سەرەتاییە لە کارە‬ ‫هونەرییەکانی فەرهاد پیرباڵ باشترە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬رەخنەی ئەدەبی وای کردووە ئەدەب‬ ‫ب��ەرەو پێش بەرێت‪ ،‬ب��ەاڵم لە هونەری‬ ‫شێوەکارییدا رەخنەی شێوەکاریمان کەمە‬ ‫و یاخود هەر نییە ڕای جەنابتان؟‬ ‫و‪ :‬هونەری شێوەکاری جیاوازییەکی زۆری‬ ‫هەیە لەگەڵ ڕەسمکردن و پەیکەرسازی‪.‬‬ ‫هونەر کایەیەکی مەعریفیی گەورەیە‪،‬‬ ‫واتا هەموو ڕەسامێک هونەرمەند نییە‪،‬‬ ‫مەرجیش نییە تۆ بتوانیت ئەکادیمیانە‬ ‫وێنەی پۆرترێتێک بکێشیت و وەک��وو‬ ‫هونەرمەند تەماشای کارەکە بکەیت‪.‬‬ ‫وێنەکێشان‪ ،‬وەک هەر پیشەیەکی تر‪،‬‬ ‫پێوەندیی بە کۆمەڵێک فاکتەرەوە هەیە‪ ،‬کە‬ ‫تێیدا بەرەو پێش دەچین‪ ،‬ئەمانەش وەک‬ ‫مومارەسەکردنی ب��ەردەوام‪ ،‬ڕەچاوکردنی‬ ‫بنەما ئەکادیمییەکان و زانین لە بوارەکانی‬ ‫ڕەنگسازی و هتدی پێویست نییە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بە هیچ شێوەیەک پێوەندییان بە خودی‬ ‫هونەرەوە نییە!‬ ‫هونەر‪ ،‬شتێکە جیاواز لە هەموو ئەمانەی‬

‫س��ەرەوە‪ ،‬وات��ا تەوژمە سەرسەختەکانی‬ ‫ڕوانین هونەر دەخوڵقێنن‪ .‬هونەر پڕە‬ ‫لە هەژموونەکانی ڕوحی ئینسان‪ .‬هونەر‬ ‫خوڵقاندنی دیوێکی دیکەی حەقیقەتەکانی‬ ‫ئینسانە‪ ،‬ب��ۆی��ە ل��ە ن��ێ��و ئێمە و لە‬ ‫کولتووری هەژاری ئێمەدا‪ ،‬خوێندنەوەکان‬ ‫زۆر ڕووک��ەش��ان��ە ک���راون‪ ،‬ئ��ەم��ەش بەم‬ ‫واتایەیە کە ڕوانینی قووڵمان بۆ مەسەلە‬ ‫پێوەندیدارەکانی هونەر نییە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫بە بۆچوونی من ئەگەر هونەر ئامادەگیی‬ ‫کەمی هەبێت‪ ،‬دەش��ێ ڕەخنەی نەبێت‪،‬‬ ‫دەشێ ڕەخنەی کەم بێت‪ ،‬کە ڕەخنەش‬ ‫کەم بوو‪ ،‬نە ئێمە دەتوانین باشتر و قووڵتر‬ ‫لە ب��ارەی ڕەهەندەکانییەوە بدوێین‪ ،‬نە‬ ‫دەشتوانین بە شێوەیەک بەرەو پێشەوەی‬ ‫بەرین‪ ،‬کە بینەر و خودی هونەرکارانیش‬ ‫پتر شارەزای بن و لە نێو جوانییەکانی دا‬ ‫هەناسە بکێشن و بتوانن ئەگەر بۆ چەند‬ ‫ساتێکیش بێت‪ ،‬لەگەڵیدا ڕێ بکەن‪.‬‬ ‫لە الیەکەوە‪ ،‬من نکۆڵی لە هەوڵە جددی‬ ‫و پڕ لە سەلیقەکان ناکەم‪ ،‬کە لە الیەن‬ ‫هەندێک لە هونەرمەندەکانەوە هەوڵی باش‬ ‫لە بواری ڕەخنەی شێوەکاری دراوە‪ .‬کە‬ ‫هەوڵەکانیان دەبێ بە هەند وەرگرین و‬ ‫وەک سیمایەکی جوانی ئەم بوارە بیاندەینە‬ ‫قەڵەم‪ ،‬چونکە ئەمانە مەعریفەیەکی باشیان‬

‫لە بواری هونەریدا هەیە‪ ،‬هاوکاتیش لە‬ ‫ب��واری ڕەخنەی شێوەکارییەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫هاتبا چ��ەن��دان کەسی ت��ری وەک��و ئەم‬ ‫هونەرناسانە هەبوونایە‪ ،‬من گومانم کەم‬ ‫دەب���ووەوە ل��ەوەی کە ڕەخنەی هونەری‬ ‫کەمە و کەسانی کەم خەریکی هونەر و‬ ‫دیتنی ڕەهەندەکانی هونەرن‪ ،‬بەاڵم کە‬ ‫نییە‪ ،‬پێویستە هەوڵە بچووکەکانیش لەبیر‬ ‫نەکەین‪.‬‬ ‫لە الیەکی تریشەوە‪ ،‬هەندێک هەوڵی‬ ‫بچووکی ت��ر ه��ەن‪ ،‬ب��ەاڵم ل��ە دووت��وێ��ی‬ ‫نووسینی ئەرشیفکراو‪ ،‬یان هەواڵئامێز‪،‬‬ ‫یان پەخشان و ستاییش زیاتر‪ ،‬شتێکی‬ ‫ئەوتۆیان تێدا نییە‪ ،‬ئەمانەش ناچنە نێو‬ ‫خانەی ڕەخنەی هونەرییەوە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫نووسینی ڕۆژانە و زوو تێپەڕن‪ .‬هەر بۆیە من‬ ‫پێم وایە نائامادەگیی هونەری شێوەکاری‬ ‫و تێگەییشتنی ڕاستەقینەی ئێمە بۆ ئەم‬ ‫هونەرە وەهای کردووە ڕەخنەی شێوەکاری‬ ‫بە سستی ئامادەییی هەبێت‪ ،‬یان زۆر کەم‬ ‫هەبووبێت‪.‬‬ ‫ڕەخنە –بە گشتی– بۆ هەموو بوارێک‬ ‫و بۆ هەموو شتێک پێویستە‪ ،‬بە نیسبەت‬ ‫هونەریشەوە‪ ،‬هونەر قەت پێویستی بە‬ ‫ڕەخنە نەبووە‪ ،‬ئەمە وەکوو پێویستی‪ ،‬دەنا‬ ‫شیاوە‪ ،‬بۆیەش وەهام نەمگوت‪ ،‬چونکە‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫ئ��ەوە ڕەخنەیە لە نێو هونەردا بنیاتی‬ ‫خۆی دەدۆزێتەوە و گەشە بە ڕەهەندەکانی‬ ‫دەدات‪ ،‬نەک بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئەوەش دەزانم‬ ‫کە سوودی هەیە و بەردەوامیش دەیبێت‪،‬‬ ‫هەر وەختێکیش ڕەخنەمان نەبوون‪ ،‬دەبێت‬ ‫گومان لە توندوتۆڵیی هەر پڕۆسەیەکی‬ ‫هونەری و ئی تر بکەین‪ ،‬لە هەر واڵت و‬ ‫ناوچە و شوێنێکی تری سەر ئەم زەمینەوە‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ه��ون��ەرم��ەن��دە ش��ێ��وەک��ارەک��ان��ی‬ ‫کوردستان توانیتیان س��ود لە رێبازە‬ ‫هونەرییەکانی ئەوروپا وەرب��گ��رن؟ ئایا‬ ‫جەنابتان سودتان لە رێبازە ئەوروپییەکان‬ ‫وەرگرتووە؟‬ ‫و‪ :‬بینینی تازە کاریگەریی زۆری لەسەر‬ ‫جۆر و ستایلی هونەرمەند هەیە‪ .‬ئێمەی‬ ‫کورد لە زیندانێکی گەورەدا ژیان بە سەر‬

‫دەبەین‪ ،‬ئەگەر تەکنەلۆژیا هاوکارمان‬ ‫نەبوایە‪ ،‬پتر چەقبەستوو دەبووین و پتر‬ ‫لە جوانی و کارە مەزنەکانی دنیا بێ ئاگا‬ ‫دەبووین‪.‬‬ ‫من گەلێک ک��اری هونەریم دی��وە‪ ،‬کە‬ ‫هونەرمەندەکانیان نەچوونەتە ئەوروپاوە‪،‬‬ ‫کەچی ستایلی تازە و تەکنیکی تازە و‬ ‫جوانکاریی تری وەهایان داهێناوە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەکی ئەفسووناوی تێکەڵیان بوومە‪،‬‬ ‫تەنانەت لە هەندێک حاڵەت و هەندێک‬ ‫جاریش بوونەتە مایەی سەرسووڕمانم‪،‬‬ ‫بەاڵم بینین‪ ،‬ئەوجا لە هەر کوێیەک و هەر‬ ‫چۆنێک بێت‪ ،‬بە تایبەت کە ڕەهەندەکانی‬ ‫فراوانتر بن‪ ،‬بۆ نموونە مەودای فراوانتر‬ ‫لە خۆیدا کۆبکاتەوە‪ ،‬پتر دەبێتە هۆکار‪،‬‬ ‫بۆ تەوزیفکردنی کۆمەڵێک کایەی دیکە‬ ‫و تۆکمەترکردنی ستایلە تایبەتەکانی‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫ئێستا کۆمەڵێ ستایڵی تازە هاتونەتە پێشەوە کە‬ ‫جێگای هۆڵ و ناو چوارچێوەکانیان وەال ناوە دەبێ کورد‬ ‫سود لە تەجرەبەی دوونیا وەرگرێت‬

‫هونەرمەندان‪ .‬بۆیە پێش ئ��ەوەی سود‬ ‫لە ئەزموونی ئەوروپی وەرگرین دەبێت‬ ‫تێگەیشتنمان هەبێ بۆ چەمکە فکرییەکانی‬ ‫هونەری ئەوروپی‪.‬‬ ‫پ‪ :‬لقەکانی ه��ون��ەری ش��ێ��وەک��اری‬ ‫وێنەکێشان‪ ،‬بیناسازی نەخش ونیگار‪،‬‬ ‫پەیکەرتاشی‪ ،‬کامە لەو لقانە زیاتر گرنگی‬ ‫پێدراوە؟‬ ‫و‪:‬لە کوردستاندا لەبەر ئەوەی مەعریفەی‬ ‫هونەریمان کەمە هیچیان وەک پێویست‬ ‫گرنگیان پێنەدراوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ه��ون��ەری ش��ێ��وەک��اری ل��ە واڵت��ی‬ ‫ئێمە ئەوەیە کۆمەڵێک تابلۆ و پەیکەری‬ ‫جوان لە هۆڵێک پیشان دەدرێ��ت خەڵک‬ ‫تەماشای دەکات لە هەندێک شوێن داوا‬ ‫لە هونەرمەندەکان دەکرێت مانا و مەغزای‬ ‫تابلۆ و پەیکەرەکانیان بۆ لێک بدەنەوە‪.‬‬ ‫ڕای جەنابتان؟‬ ‫و‪ :‬ئەم حاڵەتە حاڵەتێکی کۆنە ئێستا‬ ‫کۆمەڵێ ستایڵی تازە هاتونەتە پێشەوە کە‬ ‫جێگای هۆڵ و ناو چوارچێوەکانیان وەال‬ ‫ناوە دەبێ کورد سود لە تەجرەبەی دوونیا‬

‫‪25‬‬

‫هــونــەری‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫بینینی تازە‪ ،‬کاریگەریی زۆری لەسەر جۆر و ستایلی هونەرمەند هەیە‪ .‬ئێمەی کورد‬ ‫لە زیندانێکی گەورەدا ژیان بە سەر دەبەین‪ ،‬ئەگەر تەکنەلۆژیا هاوکارمان نەبوایە‪،‬‬ ‫پتر چەقبەستوو دەبووین و پتر لە جوانی و کارە مەزنەکانی دنیا بێ ئاگا دەبووین‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪26‬‬

‫وەرگرێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬جەنابتان ئامادەن شی کردنەوە‬ ‫بۆ ک��ارە هونەرییەکانی خ��ۆت بکەی و‬ ‫نهێنیەکانی ئاشکرا بکەیت؟‬ ‫و‪ :‬ئ��ەم ک��ارە هونەرییە ت��ازەی��ەم کە‬ ‫بریتیە لە پرۆژەیەکی (الند ئارت ) واتا‬ ‫هونەری زەوی ن��اوی (‪ )١٨‬یە‪( ،‬ئارت‬ ‫الند) ستایلێکی تازەیە لە هونەری نوێی‬ ‫جیهاندا کە کەمتر لە نیو سەدەیە سەری‬ ‫ه��ەڵ��داوە‪ ،‬ئەم هونەرە سەرەتا لەالیەن‬ ‫کۆمەڵێ هونەرمەندی ئەمریکایی لە یەکێک‬ ‫لە گوندەکانی بیابانی رۆژئ��اوای ئەمریکا‬ ‫سەریهەڵداوە لەسەرەتای ساڵی ‪ ١٩٦٠‬کە‬ ‫بەهۆی کەرەستەی خانوبەرەوە کارێکی‬ ‫هونەرییان ئەنجام دا‪ ،‬دوات��ر تەشەنەی‬ ‫ک��ردوە و لەسەر دەستی هونەرمەندانی‬ ‫دیکە ب��ەرەو پێش چ��ووە‪ .‬ئەم ک��ارەم لە‬ ‫شاری کۆیە ئەنجام داوە بریتیە لە (‪)١٨‬‬ ‫کۆتری سپی‪ ،‬کە بە هۆی (ئاسن و پلێت)‬ ‫دروستکراون و هەریەکێکیان نزیکەی مەتر‬ ‫و نیوێک گەورە دەبێت‪ ،‬چەسپاندوومانە‬ ‫بەو لەتەشاخە گەورانەوە کە دەکەونە سەر‬ ‫رێگای (کۆیە ‪ -‬هەولێر)‪ ،‬بیرۆکەی کارەکە‬ ‫لە چەند بابەتێک سەرچاوەی گرتوە کە‬ ‫گرنگترینیان ئەو یادەوەرییانەی خۆمن کە‬ ‫بە منداڵی لە شاری کۆیە لە زاکیرەمدا‬ ‫هەمیشە خ��وول دەخ��وات��ەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫بیرمە ساڵی ‪ ١٩٨٢‬کە من ئەو کات تەمەنم‬ ‫نۆ سااڵن بوو‪ ،‬لەسەر زۆر لە دیوارەکانی‬ ‫کۆیە بە (بۆیاخی پەمپ) نووسرابوو (‬ ‫خەڵکی کۆیە راپ��ەڕن ‪ ١٨‬کچ گیراون لە‬ ‫ئەمنی کۆیە)‪ ،‬ئەم روداوە یان ئەم وێنایە‬ ‫لە یادەوەری مندا هەر مابۆوە تائێستاش‪،‬‬ ‫چونکە بەراستی جێگای شانازی بوو کە‬

‫‪ ١٨‬کچ لە پێناو سەرخستنی بزوتنەوەی‬ ‫ئازادی خوازی کورد گیرابوون‪ ،‬کە ئێستا‬ ‫زۆریان ماون‪ ،‬دواتر ئەوەی من بیستوومە‬ ‫ئەو کچانە کە بەر بوون (حزبی بەعسی)‬ ‫فاشی ب��ە ح��ەڕب��ە نیشانەی زەربێکی‬ ‫لەناوچاوانیان کردبوو بۆ ئ��ەوەی ببنە‬ ‫عیبرەت‪ ،‬ئەمەم لە زاری بەرێز(کوردۆخان)‬ ‫زانی کە خۆی ئەو کاتانە ئاگاداری رەوتی‬ ‫شۆرشی کۆیەو خۆی پێشتر یەکێک بوە‬ ‫لە گیراوانی دەستی رژێمی رەفتارفاشی‬ ‫بەعس‪ ،‬بۆیە لێرەدا من وەک یادەوەرییەکی‬ ‫پڕسەروەری هاتووم (‪ )١٨‬کۆتری سپیم‬ ‫خستە شوێنی یادەوەرییەکەوە بۆ ئەوەی‬ ‫هەمیشە لە زاکیرەماندا بە زیندووی بژی‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکەوە ئەم (‪ )١٨‬کۆترە‬ ‫سیمپڵێکی دیکەیە بۆ ئەو (‪ )١٨‬کچە‬ ‫ئەنفالکراوەی کە دەنگۆی ئەوەیان زۆر‬ ‫لەسەرە کە لە وواڵتی میسربن‪ ،‬بۆ رێزێک‬ ‫بۆ پاکیزەیی ئ��ەوان و بۆ ئ��ەوەی چیتر‬ ‫راگەیاندنەکان سەرقاڵنەبن بە هێنانەوە‬ ‫و نەهێنانەوەی ئ��ەم پاکیزانە لەالیەن‬ ‫(بازرگانێکەوە کە خ��ۆی لە بنەڕەتدا‬ ‫زەق��ک��ردن��ەوەی ئ��ەم بابەتە جۆرێکە لە‬ ‫بازرگانی کردن بە گیانی ئادەمیزادەوە‪،‬‬ ‫دیسان ‪ ١٨‬سیمپڵی کۆتری سپی دەخوازم‬ ‫بچێتە جێگایانەوە کە هەردەم ببێتە مایەی‬ ‫رێز بۆیان‪.‬‬ ‫پ‪ :‬تابلۆیەکانی د‪.‬فەرهاد پیرباڵ جوڵەی‬ ‫بە هونەری شێوەکاری کرد‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫رەخنە لە شیعر و تابلۆکانی دەگیرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تابلۆکانی بە نرخێکی زۆر فرۆشان‬ ‫جەنابتان خوێندنەوەتان بۆ کارەکانی‬ ‫د‪.‬فەرهاد چییە؟‬ ‫و‪ :‬من فەرهاد پیرباڵ وەک نووسەر و‬

‫ئەدیبێکی باش دەبینم‪ ،‬بەاڵم دەبێ لێم‬ ‫ببورێت کە ئەو هونەرمەندی شێوەکار نییە‪،‬‬ ‫هەرچی فڵچەو رەنگ بەکار بهێنێت نابێتە‬ ‫هونەرمەند‪ ،‬ئەو کارانەی ئەو دەیانکات لە‬ ‫کارەکانی )هەنار(ی کچم باشتر نین کە‬ ‫پۆلی یەکەمی سەرەتاییە‪ ،‬باوەریش ناکەم‬ ‫تابلۆی فەرهاد پیرباڵ فرۆشرابێت‪.‬‬ ‫پرۆفایل‬ ‫محەمەد هاشم‬ ‫*لە دایک بووی ساڵی ‪١٩٨٣‬ی شاری‬ ‫کۆیە‪.‬‬ ‫*دەرچووی ساڵی ‪١٩٩٧‬ی پەیمانگەی‬ ‫هونەرە جوانەکانە‪.‬‬ ‫*پێشانگا تایبەتیەکانی‬ ‫یەکەمین پێشانگای تایبەتی وەرزی‬ ‫ماسییەکان هەولێر‪ -‬هۆڵی میدیا ‪١٩٩٨‬‬ ‫دووەمین پێشانگای تایبەتی (ئەنفال‪-‬‬ ‫سێبەری نیشتیمانێکی ونبوو) هەولێر‪-‬‬ ‫هۆڵی میدیا‪ ،‬سلێمانی – ئاکرێ ‪٢٠٠١‬‬ ‫سێیەمین پێشانگای تایبەتی (پیاوێک‬ ‫هەمیشە تەنیا) هەولێر‪ -‬هۆڵی میدیا‬ ‫‪٢٠٠٢‬‬ ‫چوارمین پێشانگای تایبەتی ‪the‬‬ ‫‪ warin center‬لەندەن ‪٢٠٠٣‬‬ ‫پێنجەمین پ��ێ��ش��ان��گ��ای تایبەتی‬ ‫ماسییەکانی شەو هۆڵی مۆزەخانەی‬ ‫سلێمانی ‪٢٠٠٤‬‬ ‫*دامەزراندنی گەلەری کۆیە ‪٢٠٠٤‬‬ ‫* س��ەرپ��ەرش��ت��ی دروس����ت ک��ردن��ی‬ ‫پەیکەری عەوداڵ‪ -‬کۆیە ‪٢٠٠٧‬‬ ‫*لە زۆرێک لە رۆژنامە و گۆڤارەکان‬ ‫بابەتی هونەری دەنوسێت‬ ‫* چاپ کردنی کتێبی (ڤانکوخ) ‪٢٠١٠‬‬

‫وتــار‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫قوربانی ناوشیاری‬

‫خەڵکی ئێمە لەمەودا‬ ‫پێوستی بەوەیە فێربکرێت‬ ‫چۆن پانتاییەکانی‬ ‫سەوزایی لە کۆاڵن و‬ ‫ماڵ و گەڕەکی خۆی‬ ‫فراوانبکات‪ ،‬پاک و‬ ‫خاوێنی دەم و ددان و‬ ‫جەستەی خۆیی و پاشان‬ ‫شەقام و فەرمانگە و‬ ‫قوتابخانەکەی بزانێت‬ ‫چەندەگرنگە‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫شاخەوان عومەر سلێمان‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫ه��ەم��ووم��ان م��ردن��ێ��ک ق���ەرزداری���ن‪،‬‬ ‫هەرچیەکیش کە سەرەتای هەبێ کۆتایشی‬ ‫دەب��ێ‪ ،‬مرۆڤ لە دایک دەبێ رۆژێ��ک بۆ‬ ‫کۆچکردنی یەکجارەکیشی دیاری دەکرێ‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوەی لەڕوی فیزیکیەوە نەک رەمزی‪،‬‬ ‫نەمربێ نەبووە‪ ،‬هۆکارەکانی مردن زۆرن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم الی ئێمە عەقڵ دەوەس��ت��ێ‪ ،‬کە‬ ‫چۆن ئەو رێژە زۆرە بەو روداوە سەیر و‬ ‫سەمەرانە و بەو پاساوە نا رەوایانە کە‬ ‫زۆربەیان وابەستەی نائاگاییمان خەڵکان‬ ‫گیان دەسپێرن‪.‬‬ ‫جودا لە مردنە ئاساییەکانی دواساتەکاتی‬ ‫تەمەن‪ ،‬لەماوەی چەند ساڵی راب��ردوو‬ ‫وەک باسکراوە‪ ،‬خنکان‪ ،‬غ��ازی سۆپاو‬ ‫ئاگر کەوتنەوە و قوربانیەکانی پەرەمێز‪،‬‬ ‫کارەبا گرتن‪ ،‬کەوتنەخوارەوە لە بینایەکان‬ ‫و داتەپینیان ب��ەس��ەر ک��رێ��ک��ارەک��ان‪،‬‬ ‫روداوەکانی هاتوچۆ‪ ،‬هەڵدێران لە شاخ‪،‬‬ ‫م���ردن ب��ەه��ۆی بەکارهێنانی هەڵەی‬ ‫دەرمان‪ ،‬جەڵتە و وەستانی دڵی لەناکاو و‬ ‫نەخۆشی شێرپەنجە‪ ،‬بەرکەوتنی فیشەکی‬ ‫وێڵ یا کوشتنی بە ئامانج‪ ،‬خۆکوشتن‪،‬‬ ‫‪.................‬‬ ‫مایەی لێوردبوونەوە و بەدواداچونی‬ ‫زانستی ین‪ ،‬ئەگەر واڵت لەو ئاستەدابێ‬ ‫لێکۆڵینەوە بۆ پێشهاتەکان بکات‪ ،‬لێرەدا‬ ‫بایەخی وشیاری تاک لەسەر پاراستن و‬ ‫پارێزگاریکردن لە ژیانی خۆی دەردەکەوێ‪،‬‬ ‫ئ��ەو روداوان����ە و ب��ەو ج��ۆر و ئاست و‬ ‫شێوازانەی رویانداوە نیشانەی پرسیاری‬ ‫زۆر لەسەر ئاگایی ئێمە لەبارەی نرخی‬ ‫خۆمان دادەنێت‪ ،‬کۆمەڵگای ئێمە سنورێکی‬

‫جوگرافی یە کە دەیان ساڵە سەدان کەناڵی‬ ‫راگەیاندن تێیدا ئیشدەکات‪ ،‬لە کوێدا ئەو‬ ‫میدیایە بە ئەرکی خۆی هەستاوە وەک هەر‬ ‫راگەیاندێکی دیکەی واڵتان کە رۆڵبگێڕێت‬ ‫لە پەروەردەکردنی کۆمەڵگا بە ئاراستەی‬ ‫کۆمەڵگایەکی تێگەیشت و پێگەیشت و‬ ‫تەندروست‪ ،‬یا بەپێچەوانەوە تاکە پەیامی‬ ‫ئەو راگەیاندنە تەنها گوتارێکی سیاسی‬ ‫روتبووە‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ڕۆ ی���ەک ک��ەن��اڵ��ی راگ��ەی��ان��دن‬ ‫دەتوانێ بە ئەندازەی وەزارەتێکی وەکو‬ ‫پەروەردە یا رۆشنبیری کاریگەری لەسەر‬ ‫بیرکردنەوەی خەڵک دابنێ‪ ،‬خەڵکی ئێمە‬ ‫لەمەودا پێوستی بەوەیە فێربکرێت چۆن‬ ‫پانتاییەکانی سەوزایی لە کۆاڵن و ماڵ و‬ ‫گەڕەکی خۆی فراوانبکات‪ ،‬پاک و خاوێنی‬ ‫دەم و ددان و جەستەی خۆیی و پاشان‬ ‫شەقام و فەرمانگە و قوتابخانەکەی بزانێت‬ ‫چەندەگرنگە‪ ،‬کە شەوان دەخەون هەموو‬ ‫ک��ون و قژبنەکانی خانوەکەیان نەگرن‬ ‫تاکو بە غ��ازی سۆپا نەخنکێن‪ ،‬کاتێک‬ ‫منداڵەکانیان گەورەدەبن و دەبنەکرێکار‬ ‫لەکاتی ئیشکردن باش خۆیان قایمکەن و‬ ‫لەهەموو روبار و ئاوێک کە هیچ ئاماژەیەکی‬ ‫مەلەکردنی لێ نییە نەچنە ناوی‪.‬‬ ‫ئەوەی ژیان بینادەکات تەنها سیاسەت‬ ‫ن��ی��ی��ە‪ ،‬ب��ەڵ��ک��و م��رۆڤ��ی ت����ەواو کاتێک‬ ‫دروستدەبێ واڵت پێشدەکەوێ و داهاتوش‬ ‫گەشدەبێ‪ ،‬پ��ەروەردەی کۆمەاڵیەتیش لە‬ ‫هەموو واڵتە پێشکەوتوەکان ئەولەویەتی‬ ‫ک��ارن��ام��ەی حکومەت و رێکخراوەکانی‬ ‫کۆمەڵی مەدەنی و میدیای ئازادو نا ئازادە‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫جـوگـرافـی‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫أ‪/‬ئاسیا‬ ‫‪/٢٥‬سعودیە‬

‫هەرجارەو واڵتێك‬

‫چۆمان تەقێدین‬

‫‪/١‬ناوی فەرمی‪ /‬شانشینی عەرەبی سعودیە‪.‬‬ ‫‪/٢‬پایتەخت‪ /‬ڕیاز ‪ ٥.٥٠٠.٠٠٠‬کەس‪.‬‬ ‫‪/٣‬مانای واڵت‪ /‬ناوی واڵتەکە لەناوی ئال‬ ‫سعود وەرگیراوە کەلەئێستادا ئەم خانەوادەیە‬ ‫دەستی بەسەر کورسی فەرمانڕەوایی واڵتەکە‬ ‫وهەموو شتێکی بواری ئابووری وبازرگانی و‬ ‫وەرزشی وکۆمەاڵتیدا لەسعودیەدا گرتەوە‪.‬‬ ‫‪/٤‬دانیشتوان‪ ٣٠.٠٠٠.٠٠٠ /‬کەس‪.‬‬ ‫‪/٥‬رووبەر‪٢.١٤٩.٧٠٠ /‬کیلۆمەتر چوارگۆشە‪.‬‬ ‫‪/٦‬ڕۆژی سەربەخۆیی‪/٢٠ /‬م��ای��و‪١٩٢٧/‬‬ ‫سەربەخۆیی لەبەریتانیا‪ ،‬لەڕێکەوتی ‪/٢٣‬‬

‫‌وتن‬ ‫‌وتن‬ ‫ پێشکه‬ ‫پێشکه‬

‫‪28‬‬

‫سێبتەمبەر‪ ١٩٣٢/‬تەواوی شانشینی سعودیە‬ ‫لەژێر شانشینی عەرەبی سعودیە یەکگرت‪.‬‬ ‫‪/٧‬نەتەوە‪ ١٥ /‬نەتەوەی تیا کەئەمانەن‪.‬‬ ‫ع���ەرەب‪ ،%٧٦.٩‬نونریسیدنیت(نری)‪،%٦‬‬ ‫بەنگال‪ ،%٤‬کورد‪ ،%٣‬پونجاب‪ ،%٣‬سۆماڵ‪،%٣‬‬ ‫ماالیالی‪ ،%٢‬ئیگۆر(ئۆیگۆر)‪ ،%٢‬تۆلۆڤا‪،%١‬‬ ‫تورک‪ ،%١‬بلۆچ‪ ،%٠.٢‬تای‪ ،%٠.٢‬ئینگیز‪،%٠.٢‬‬ ‫ئۆرۆمۆ‪.%٠.٢‬‬ ‫‪/٨‬ئایین‪ /‬ئیسالم ‪( %٩٦.٥‬سووننە ‪،%٧١.٥‬‬ ‫شیعە‪ ،)%٢٠‬هندۆسی‪ ،%٣‬مەسیحی‪،%٠.٣‬‬ ‫بوزی‪.%٠.٢‬‬

‫‪/٩‬زمان‪ /‬عەرەبی فەرمی‬ ‫‪/١٠‬دراو‪ /‬ڕیال=‪ ١٠٠‬هەالال‪.‬‬ ‫‪/١١‬زانینی خوێندن ونووسین‪.%٦٥ /‬‬ ‫‪/١٢‬رژێمی دەسەاڵت‪ /‬شانشینی ڕەهای بێ‬ ‫سەروبەرە‪ ،‬لەگەڵ هەبوونی دوو ئەنجوومەن‪،‬‬ ‫یەکەمیان ئەنجوومەنی وەزیرانە‪ ،‬دووەمیان‬ ‫نیشتمانییە کەئەنجوومەنی شوورای پێ دەڵێن‪،‬‬ ‫کەتەنیا ئەنجوومەنێکی شکلییە‪.‬‬ ‫‪/١٣‬داهاتی نەتەوەیی‪٩٣٠.٠٠٠.٠٠٠.٠٠٠ /‬‬ ‫ملیار دۆالر لەساڵێکدا‪.‬‬ ‫‪/١٤‬بەشی تاک لەداهاتی نەتەوەیی‪٣١.٠٠٠ /‬‬

‫جـوگـرافـی‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬ ‫‪www.‬‬ ‫‪lawanikurdistan. org‬‬

‫دۆالر‪.‬‬ ‫‪/١٥‬زەویی کشتوکاڵی‪ %٣/‬لەرووبەری واڵت‪.‬‬ ‫‪/١٦‬ب��ەره��ەم��ی کشتوکاڵی‪/‬گەنم‪ ،‬جۆ‪،‬‬ ‫خورما‪ ،‬خوێ‪ ،‬سەوزە‪ ،‬میوە‪.‬‬ ‫‪/١٧‬س��ام��ان��ی ئ��اژەڵ��ی‪٩٥ /‬م��ل��ی��ۆن سەر‬ ‫پەلەوەر‪٩ ،‬ملیۆن سەر مەڕ‪٥ ،‬ملیۆن سەر بزن‪،‬‬ ‫‪١‬ملیۆن سەر حوشترومانگا‪.‬‬ ‫‪/١٨‬بەرهەمی کارەبا‪١١٠ /‬ملیار کیلۆوات‬ ‫کاتژمێر‪.‬‬ ‫‪/١٩‬سامانی سروشتی‪ /‬گازی سروشتی‪،‬‬ ‫نوحاس‪ ،‬زێر‪ ،‬زیو‪ ،‬نەوت کەڕۆژانە نزیکەی‬ ‫‪ ٩‬بۆ ‪١٠‬ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو بەرهەم‬ ‫دەهێنێ‪.‬‬ ‫‪/٢٠‬پ��ی��ش��ەس��ازی ی��ەک��ان��ی‪ /‬دەره��ێ��ن��ان‬ ‫وپااڵوتنی نەوت‪ ،‬چیمەنتۆ‪ ،‬سەماد‪ ،‬ڕەقی‪،‬‬ ‫بەرهەمی پالستیکی‪.‬‬ ‫‪/٢١‬دەرچووەکانی‪ /‬نەوت وبەرهەمەکانی‬ ‫نەوت‪.‬‬ ‫‪/٢٢‬هاتووەکانی‪ /‬جل وب��ەرگ‪ ،‬ئۆتۆمبێل‬ ‫وپ��ێ��داوی��س��ت��ەک��ان��ی‪ ،‬ئ��ام��ێ��ری ک��ارەب��ای��ی‬ ‫وئەلکترۆنی‪ ،‬خ��واردەم��ەن��ی ئ��ام��ادەک��راو‪،‬‬ ‫هەموو پێداویستەکانی چاپەمەنی‪ ،‬کەلوپەلی‬ ‫بیناسازی‪.‬‬ ‫‪/٢٣‬هاوبەشی بازرگانی‪ /‬ئەمریکا‪ ،‬واڵتانی‬ ‫یەکێتی ئەوروپا بەگشتی و بەریتانیا و ئەڵمانیا‬ ‫بەتایبەتی‪ ،‬واڵتانی کەنداوی عەرەبی وواڵتانی‬ ‫تری عەرەبی‪ ،‬چەند واڵتێکی ئەفریقی‪ ،‬کۆریای‬ ‫باشوور و تایوان وچین ویابان وکەنەدا‪.‬‬ ‫‪/٢٤‬ش��ارە گرنگەکانی‪ /‬مەککە ئەم شارە‬

‫ڕووگە(کەعبە)ی موسڵمانانی تێدایە کەهەموو‬ ‫موسڵمانان لەسەرتاسەری جیهانەوە ڕووی‬ ‫تێ دەک��ەن‪ ،‬مەدینە ئەم ش��ارەش مزگەوتی‬ ‫پێغمبەرمەحمەد(د‪.‬خ)تێدایە کەلەمزگەوتەکەدا‬ ‫گۆری پێغەمبەر مەحمەد(د‪.‬خ)ی پەیامبەری‬ ‫ئیسالمی تێدایە‪ ،‬موسڵمانان لەسەرتاسەری‬ ‫جیهاندا سااڵنە ل���ەوەرزی ح��ەج ڕووی تێ‬ ‫دەکەن‪ ،‬جددە‪ ،‬دمام‪ ،‬باحە‪ ،‬ئەبها‪ ،‬جازان‪،‬‬ ‫ع��ەرع��ەر‪ ،‬تبوک‪ ،‬سکاکا‪ ،‬ب��ەری��دە‪ ،‬حائل‪،‬‬ ‫نەجران‪ ،‬ئەحسا‪.‬‬ ‫‪/٢٥‬پێگەوسنووری جوگرافی‪ /‬ناوچەی‬ ‫کەنداو لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاست لەخۆرئاوای‬ ‫ئاسیا‪.‬لەباکوورەوە هەرسێ واڵت��ی کوێت‬ ‫وعێراق و ئەردەن‪ ،‬لەخۆرهەاڵتەوە واڵتی قەتەر‬ ‫و میرنشینە یەکگرتووەکانی عەرەب ولەگەڵ‬ ‫کەنداوی فارسیی ولەباشوورەوە هەردوو واڵتی‬ ‫سەڵتنەی عومان ویەمەن ول��ە خ��ۆرئ��اواوە‬ ‫دەریای سوورە‪.‬‬ ‫‪/٢٦‬داب��ەش��ی جوگرافی‪ /‬واڵتەکە دابەش‬ ‫کراوە بەسەر سیانزدە ناوچە واتە میرنشین‪.‬‬ ‫‪/٢٧‬کورتەیەک لەمێژووی سعودیە‪ /‬یەکەم‬ ‫نەتەوە کەلەواڵتی سعودیە ژی��اوە ئەویش‬ ‫نەتەوەی پموودە‪ ،‬دوات��ر کاتێک پەیامبەر‬ ‫ئیبراهیم ل��ەک��وردس��ت��ان��ەوە ه��اج��رەی ژنی‬ ‫وپەیامبەری ئیسماعیلی کوڕی کەمنداڵێکی‬ ‫ساوابوو‪ ،‬هێنایە ناوچەی مەککەی سعودیە‬ ‫ل���ەوێ ب��ەج��ێ هێشتن و ل����ەدوای نەمانی‬ ‫ئ��اووخ��ۆراک لێیان پەیامبەری ئیسماعیلی‬ ‫س���اوا ت��ووش��ی توونێتیێکی زۆر دەب��ێ��ت‪،‬‬

‫بەاڵم لەوکاتەدا لەژێر پێیەکانی دا ئاوەکی‬ ‫سازگار دێ��ت��ەدەرەوە کەدواتر بەئاوی زمزم‬ ‫ناسراووە‪ ،‬لەگەڵ پەیامبەر ئیبراهیمی باوکی‬ ‫ڕووگە(کەعبە)ی بنیادنا بەمەش بناغەی شاری‬ ‫مەککە دورست کراوە‪ ،‬لەهەمان کاتدا ژنەکی‬ ‫لەیەکێک لەهۆزە عەرەبییەکان هێنا بەمەش‬ ‫خێڵی قوریش دورست بوون‪ ،‬دوای چەندین‬ ‫سەدە شاری مەدینە لەالیەن یەهوودییەکانەوە‬ ‫دورست کرا‪ ،‬ئیتر بەم شێوەیە هەردوو شاری‬ ‫مەککە و مەدینە دەرکەوتن لەناوچەی حیجازی‬ ‫سعودیە ک��ەدووش��اری سەر ڕێگای کاروانی‬ ‫بازرگانی بوون کەدەتوانین بڵێین دوودەوڵە‬ ‫تەشاری بەهێزی نیمچەدوورگەی عەرەبی‬ ‫ب��وون‪ ،‬ب��ەاڵم هەردووکیان لەژێرکاریگەر و‬ ‫هەژمونی ئیمپراتۆریاکانی ئێرانی و رۆمی‬ ‫دابوون‪ ،‬چەندین هۆز و تیروتایەفەی عەرەبی‬ ‫لەو واڵتە ژیاون تاسەرهەڵدانی ئاینی ئیسالم‬ ‫هۆزەیتر و تایەفەی عەرەبییانە نەتەوەیەکی‬ ‫پ���ەرش وب�ڵ�اوو هەمیشە ل��ەگ��ەڵ یەکتری‬ ‫ن��اک��ۆک وش��ەڕ وملمالنێیان ه��ەب��وو‪ ،‬وەک��و‬ ‫شەڕوملمالنێیەکانی هۆزەکانی عەبس وزوبیان‪،‬‬ ‫کەزیاتر لەچل ساڵی خایاند‪ ،‬لەساڵی(‪٤‬پ‪.‬ز)‬ ‫دەوڵەتی کەند دام��ەزرا کەتاساڵی(‪٦٣٠‬ز)‬ ‫بەردەوام بوو‪ ،‬لەساڵی(‪٥٧٠‬ز)سوپای دەوڵەتی‬ ‫ئەکشومی حەبەشی بەسەرکردایەتی ئەبرەهە‬ ‫ئەشرم(‪٥٨١-٥٣١‬ز)هێرشی کردەسەر شاری‬ ‫مەککە بەمەبەستی ڕووخاندنی ڕووگە(کەعبە)‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوکارەدا سەرکەوتوو بوو‪ ،‬و ئەو ساڵە‬ ‫لەالیەن عەرەبانەوە ناونرا ساڵی فیل‪ ،‬چونکە‬

‫‌وتن‬ ‫‌وتن‬ ‫ پێشکه‬ ‫پێشکه‬

‫‪29‬‬

‫جـوگـرافـی‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪30‬‬

‫بەفیل هێرشیان هێنان‪ ،‬لەهەمان ساڵدا پەیامبەری‬ ‫ئیسالم مەحمەد(‪١‬ک‪٦٢٢/‬ز‪١١-‬ک‪٦٣٢/‬ز)(د‪.‬خ)‬ ‫لەدایک بوو کەئەمەش سەرەتایی گۆرانکاریەکی‬ ‫مەزن بوو لەواڵتەکەوجیهان‪ ،‬لەساڵی(‪٦١٠‬ز)‬ ‫س��روش ب��ۆ پەیامبەری ئیسالم پەیامبەر‬ ‫مەحمەد (د‪.‬خ)ه���ات لەالیەن ی��ەزدان��ەوە بۆ‬ ‫یەکتاپەرستی کردنی خەڵکی‪ ،‬بەاڵم تووشی‬ ‫کێشەهات لەالیەن دەسەاڵتدارانی قورەیشی‬ ‫شاری مەککە‪ ،‬پەیامبەر مەحمەد (د‪.‬خ)سوور‬ ‫بوو لەسەر باڵوکردنەوەی پەیامەکەی تائەوەی‬ ‫بەشێکی کەم لەخەڵکی شارەکە کەبەشێکی‬ ‫ک��ەس وک��اری خ��ۆی ب��وون ب��ڕاوی��ان پێهێنا‪،‬‬ ‫لەساڵی(‪٦١٤‬ز)نزیکی‪١٠٠‬کەس لەموسڵمانان‬ ‫پەنایان بردە بەر نەجاشی ئەێحمە(ئەرمها)‬ ‫(‪٦٣٢-٦١٠‬ز)پ���ادش���ای شانشینی ئەکسومی‬ ‫حەبەشی ئەویش بۆماوەیەکی کاتی پەنای دان‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر لەژێر فشارەکانی قورەیشییەکان‬ ‫گەڕاندنیەوە بۆمەککە‪ ،‬ڕۆژ بە ڕۆژ ژم��ارەی‬ ‫موسڵمانان زیاد بوو‪ ،‬کەئەوە بوو موسڵمانان‬ ‫ناچاربوون مەککە بەرە و مەدینە بەجێ بهێڵن‬ ‫کەخودی پەیامبەر مەحمەد(د‪.‬خ)کۆچی کرد‬ ‫بۆ مەدینە‪ ،‬کەئەم کۆچ کردنە بەسەرەتایی‬ ‫ساڵنامەی کۆچی دائەنرێت واتە کۆچ کردنە‬ ‫لەسەرەتاکانی ساڵی(‪٦٢٢‬ز)بوو‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫پەیامبەر مەحمەد(د‪.‬خ)گەیشتە مەدینە یەکەم‬ ‫شت مزگەوتی دورست کرد وەدوات��ر وەسیقی‬ ‫مەدنیەی دەرکرد کەبەیەکەم دەستوور دائەنرێت‬ ‫لەمێژووی ئیسالمدا‪ ،‬کەبەپێی وەسیقی مەدنیە‬ ‫برایەتی لەکۆچکرەکان وپشتیوانەکان دورست‬ ‫ک��رد‪ ،‬ئیتر ب��ەم شێوەیە ئیسالم لەمەدینە‬ ‫سەرکەوتنی ب��ەدەس��ت هێنا‪ ،‬دوات���ر چەند‬ ‫شەڕ لەنێوان دەوڵەتەشاری مەککەومەدینە‬ ‫ڕووی��دا وەک��و ش��ەڕی ب��ەدر ل��ەس��اڵ��ی(‪٦٢٤‬ز)‬ ‫لەبیرەکانی بەدر کەموسڵمانان سەرکەوتن‪،‬‬ ‫وەلەساڵی(‪٦٢٥‬ز)جەنگی ئوحود ڕوویدا کەچەند‬ ‫کەسێک لەموسڵمانان بۆمەبەستی دەستکەوتنی‬ ‫مادی چیای ئوحودیان بەجێ هێشت کەئەمەش‬ ‫ب��ووە سەرکەوتنی قوریشییەکان‪ ،‬لەساڵی‬ ‫(‪٦٢٧‬ز)قوریشییەکان بەنیازی داگیرکردنی‬ ‫مەدینە هێرشیان کردەسەر موسڵمانان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫موسڵمانان خەندەقیان لەدەوروبەری مەدینە‬ ‫دورس��ت کرد بۆمەبەستی پاراستنی شارەکە‬ ‫کەلەئەنجام دا موسڵمانان سەرکەوتنیان بەدەست‬

‫هێنا‪ ،‬لەساڵی(‪٦٢٨‬ز) پەیامبەر مەحمەد(د‪.‬خ)‬ ‫بۆمەبەستی حەج کردن لەشاری مەککە گەیشتە‬ ‫حودیبیە‪ ،‬بەاڵم قورەیشییەکان ڕێگایان پێ نەدا‬ ‫کەدواتر ئاشتەوایی حودیبیە هاتەکایەوە لەنێوان‬ ‫ه���ەردوو الدا‪ ،‬موسڵمانان بەسەرکردایەتی‬ ‫پەیامبەر م��ەح��م��ەد(د‪.‬خ) جەنگیان ک��رد و‬ ‫سەرکەوتن تێدا‪ ،‬لەساڵی(‪٦٢٩‬ز) بۆمەبەستی‬ ‫هێرشی‬ ‫مەککەلەقورەیشییەکان‬ ‫گرتنی‬ ‫کردەسەر شارەکە لەئەنجامدا شارەکە ئازاد‬ ‫کرا‪ ،‬دواتر موسڵمانان تەواوی نیمچەدوورگەی‬ ‫عەرەبیان گرت‪ ،‬لەدوای کۆچی دوایی پەیامبەر‬ ‫مەحمەد(د‪.‬خ)ئەبوبەکرسەدیق(‪٦٣٤-٦٣٢‬ز)‬ ‫ب��ووەی��ەک��ەم خەلیفەی موسڵمانان و دوات��ر‬ ‫عومەرکوڕی خەتاب(‪٦٤٤-٦٣٤‬ز)بووەخەلیفەی‬ ‫دووەمی ڕاشدینییەکان کەتوانی ئاینی ئیسالم‬ ‫لەدەرەوەی نیمچەدوورگەی عەرەب باڵو کاتەوە‪،‬‬ ‫زۆربەی واڵتانی ئیسالمی ئێستا داگیربکات و‬ ‫ئاینی ئیسالم تێداگەشەبکات‪ ،‬دواتر واڵتەکەبووە‬ ‫بەشێک لەخەالفەتی ئەمەوییەکان(‪-٦٦١‬‬ ‫‪٧٥٠‬ز)ب��������ووە ق��ەڵ��ەم��ڕەوی��ی خ��ەالف��ەت��ی‬ ‫ع��ەب��اس��ی��ی��ەک��ان(‪١٢٥٨-٧٥٠‬ز)وەن��اوچ��ەی‬ ‫حیجازی ب��ووە قەڵەمڕەویی میرنشینەکانی‬ ‫وئەخشیدی(‪٩٦٩-٩٣٥‬ز)وتۆلۆنی(‪٩٠٤-٨٦٨‬ز)‬ ‫ودەوڵ��ەت��ی سەلجوقییانی ت��ورک��ان(‪-١٠٥٥‬‬ ‫‪١١٩٤‬ز)بەاڵم ناوچەکانی تری واڵتە هەرلە ‬ ‫ژێردەسەاڵتی خەالفەتی عەباسییەکاندا(‪-٧٥٠‬‬ ‫‪١٢٥٨‬ز)بووووە‪ ،‬دواتر ناوچەی حیجاز گەڕایەوە‬ ‫بۆ ژێردەسەاڵتی خەالفەتی عەباسییەکان(‪-٧٥٠‬‬ ‫‪١٢٥٨‬ز) ناوچەی حیجاز بووەبەشێک لەدەوڵەتی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ف��ات��ی��م��ی(‪١١٧١-٩٠٩‬ز) دەوڵەتی‬ ‫ئەیوبی(‪١٢٥٠-١١٧١‬ز) کوردان شوێنی دەوڵەتی‬ ‫فاتیمی گ��رت��ەوە وەئیتر ب��ارودۆخ��ی حیجاز‬ ‫وەکو خۆی مایەوە تائەوەی لەساڵی(‪١٢٥٠‬ز)‬ ‫ب��ووە بەشێک لەدەوڵەتی مەمالیک(‪-١٢٥٠‬‬ ‫‪١٥١٧‬ز)ی م��ی��س��روە دوات����ر ک��ەوت��ە ژێ��ر‬ ‫دەسەاڵتی عوسمانییەکانەوە(‪١٩٢٣-١٢٩٩‬ز)‬ ‫وەلەناوچەکانی تری واڵتەکە لەساڵی(‪١٧٤٤‬ز)‬ ‫دەوڵەتی یەکەمی سعودیە لەالیەن مەحمەد‬ ‫عەبدولوەهاب(‪١٧٩١-١٧٤٤‬ز)وەتاساڵی(‪)١٨١٨‬‬ ‫ئەم دەوڵەتە بەردەوام بوو‪ ،‬چونکە لەوساڵدا‬ ‫سوپای میسر بەفەرماندەیی ئیبراهیم پاشا کوڕی‬ ‫مەحمەد عەلی پاشا دەوڵەتی یەکەمی سعودیەی‬ ‫لەناوبرد‪ ،‬لەساڵی(‪١٨٢٤‬ز)دەوڵەتی دووەمی‬

‫سعودیە دامەزرا لەالیەن سوڵتان تورکی کوڕی‬ ‫عەبدوڵاڵ(‪١٨٣٤-١٨٢٤‬ز)وەلەساڵی(‪١٨٣٤‬ز)‬ ‫میرنشینی چیای شەمەر(ئەل ڕەشید)لەالیەن‬ ‫عەبدوڵاڵ کوڕی ڕەشید(‪١٨٤٧-١٨٣٤‬ز)دامەزرا‪،‬‬ ‫دەوڵەتی دووەم��ی سعودیە لەساڵی(‪١٨٩١‬ز)‬ ‫لەالیەن سوپای میرنشینی چیای شەمەر(ئەل‬ ‫ڕەشید)بەسەرکردایەتی میرمەحمەد کوڕی‬ ‫ع��ەب��دوڵ�ڵا(‪١٨٩٧-١٨٧٣‬ز) میرنشینی چیای‬ ‫شەمەر(ئەل ڕەشید)ڕووخا‪ ،‬دواتر بنەماڵەی‬ ‫ئەل سعود سەریانهەڵدا وەلەساڵی(‪١٩١٣‬ز)‬ ‫پادشا عەبدولعزیز کوڕی عەبدولرەحمان کوڕی‬ ‫فەیسل ئ��ەل س���ع���ود(‪١٩٥٣-١٩٣٢‬ز) توانی‬ ‫ناوچەی ئەحسالەسەر کەنداو بگرێت ناوچەی‬ ‫نەجدی ناوەندی سعودیە دەست بەسەردابگرێت‬ ‫و ت��ورک��ەک��ان وبەریتانییەکان وەک��و میری‬ ‫ن��ەج��د دان��ی��ان پ��ێ��دان��ا ل��ەس��اڵ��ی(‪١٩١٥‬ز)‪،‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی(‪١٩١٦‬ز)ش��ەری��ف حوسین شەریفی‬ ‫مەککەلەناوچەی حیجاز شۆڕشی عەرەبی‬ ‫گەورەی دژی دەسەاڵتی عوسمانییەکان بەرپاکرد‬ ‫بەپشتیوانی بەریتانیا وەعوسمانییەکانی‬ ‫لەناوچەکەوەدەر ناوەلەنێوان سااڵنی(‪-١٩١٩‬‬ ‫‪١٩٢٥‬ز)کێشە کەوتنە نێوان پادشا عەبدولغزیز‬ ‫ک��وڕی عەبدوڵرەحمان ک��وڕی فەیسل ئەل‬ ‫سعود(‪١٩٥٣-١٩٣٢‬ز)وشەریف حوسین شەریفی‬ ‫مەککەلەئەنجامدا شەریف حوسین شەریفی‬ ‫مەککە لەناوچەکە وەدەرنا‪ ،‬لەساڵی(‪١٩٢٥‬ز)‬ ‫پادشا عەبدولعزیز کوڕی عەبدولرەحمان کوڕی‬ ‫فەیسل ئەل سعود(‪١٩٥٣-١٩٣٢‬ز) بووەپادشای‬ ‫حیجاز و نەجد و دواتر ناوچەکانی تری ئێستای‬ ‫سعودیە دەست بەسەردا گرت وەلەڕێکەوتی‪/٢٣‬‬ ‫سپتمپر‪١٩٣٢/‬ناوەکەی بووە شانشینی عەرەبی‬ ‫سعودیە‪ ،‬لەساڵی(‪١٩٣٨‬ز)بۆیەکەم جار نەوت‬ ‫لەواڵتەکە دۆزای���ەوە کەبۆهۆی پێشکەوتنی‬ ‫واڵت��ەک��ە‪ ،‬وەس��ع��ودی��ە ل���ەدژی ب��زوون��ت��ەوە‬ ‫رزگاریخوازەکانی کورد یارمەتی رژێمی سەدام‬ ‫حوسێنیان داوە‪ ،‬واڵتی سعودیە شوێنی سەرەکی‬ ‫تیرۆیستان ب��ووە کەبوونەمایەی هەڕەشە‬ ‫بۆئارامی وئاسایشی ناوچەکەوجیهان‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫سعودیە هۆکاری سەرەکی نائارامییەکانی‬ ‫ناوچەکەیە وەکێلگەی بەرهەم هێنانی تیرۆستە‬ ‫وەسەرکردایەتی سعودیە کەوتەدژایەتی کردنی‬ ‫واڵتانی ناوچەکەوجیهان‪.‬‬

‫ئـــەدەب‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫تریفەیەک لە مانگەشەو‬ ‫کانیاوێک لە خۆشەویستی‬ ‫کەژاڵ ئیبراهیم خدر‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬ ‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪١‬‬ ‫ئەم ئێوارە‬ ‫تریفەی رووی تۆ‬ ‫پڕە لەمانگەشەو‬ ‫پڕە لەهەناسەی جۆگەلەی گوڵە شعر‬ ‫پرە لەسیمای کانیاوی وەنەوشەیی‬ ‫دەبن بەئەستێرەی گەش‬ ‫ماچت دەکەن زۆر لەسەرخۆ‬ ‫‪٢‬‬ ‫کەدەتبینم‬ ‫دەبم بە گزنگی الوالوی قژت‬ ‫دەبم بە شەبەنگی بەیانی‬ ‫دەچمە باوەشی هەورەوە‬ ‫دەبم بەئاسکە کێوی دڵت‬ ‫‪٣‬‬ ‫کەدەتبینم‬ ‫باخچەیەکی لەگوڵە هەنار‬ ‫دەبیە بروسکەی چۆلەکەیەکی تەریوو‬ ‫دەبیە شەپۆلیکی سەرشێتی تاساو‬ ‫دەچیتەوە باوەشی روبار‬ ‫‪٤‬‬ ‫بۆنی نێرگر لە گەاڵی رۆحت دێ‬ ‫دڵت گەالوێژی بەهار‬ ‫چرپەی ناسک‬ ‫دەبن بەجریوەی باڵندەو‬ ‫دڵۆپ دڵۆپ پەخش دەبێت‬ ‫بەسەر الشەی ساردو سرما‬ ‫دەرژێتە خوار‬ ‫‪٥‬‬ ‫تۆ تونیەتیت‬ ‫بەکەناری ئاسودەیی دڵم دەشکێ‬ ‫چاوت بۆتە شەوێکی ئەنگوستەچاو‬ ‫پەپولەی دڵت کۆترێکە‬ ‫ماچی دەکەم‬ ‫شینایی شەونم دەنوێنێ‬ ‫‪٦‬‬ ‫خۆشم دەوێت‬ ‫لێوت کوانوی سەمای منە‬

‫دەبیت بەئاهەنگی شەوی شعرم‬ ‫رۆحت دەرونێکی گەشە‬ ‫دەنکە زەنگیانەی ئاسۆی منە‬ ‫وەکوو تیشکی ئەستێرەیەک‬ ‫دێت و دەچێت‬ ‫‪٧‬‬ ‫نیشتمانەکەی دڵی تۆ‬ ‫پرە لەهەوری سپی‬ ‫پڕە لەئەوینی جوانی‬ ‫بەرگی ئااڵو وااڵ دایدەپۆشێ‬ ‫تۆ پەلکەزێڕینەی بەهاریت‬ ‫نمەی بارانێکی جوانیت‬ ‫بڵێسەی بااڵم‬ ‫بۆنی عەتری پەرچەمی تۆ دەگرێ‬ ‫‪٨‬‬ ‫شعرێکم شەو بەخەبەر هات‬ ‫نمە نمە بوو بەباران‬ ‫بوو بەنێرگز‬ ‫لە باخێکدا سەوز دەچێ‬ ‫بوو بەخەندەو ئاسۆیەکی کەش‬ ‫زەردەپەڕیش بەدرەختێ‬ ‫‪٩‬‬ ‫تیشکی هەتاوی بزەی‬ ‫سەر ڕوومەتی تۆ‬ ‫گواڵڵەی عەشق و ئەوینە‬ ‫بارانی پڕ ئەستێرەی چاوت‬ ‫بۆتە گوڵێکی رەنگ و رەنگ‬ ‫بۆتە نەخشی پەلکەزێڕینە‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ئاسمانی خەیاڵت‬ ‫دەبێت بەووشەی شیرین‬ ‫دەبارێ بەسەر نوسینا‬ ‫هەر وشەیەکی ناخت‬ ‫تەزووی شنەی گەشی گوڵێکە‬ ‫پەرش دەبێت‪،‬سەوز دەبێت‬ ‫بەسەر ناخا‬ ‫‪١١‬‬ ‫ووشەکانت شەپۆلێکی‬ ‫پڕ لەمانگن‬

‫تابلۆی دەستی نیکارکێشن‬ ‫تەلی کەمانچەی مۆسییقارن‬ ‫بەئەسپایی لەنێو دەریای‬ ‫چاوەکانما دێن و دەچن‬ ‫‪١٢‬‬ ‫بۆ گەروی پڕ لە ئاوازی تۆ‬ ‫تریفەیەک دەهۆنمەوە‬ ‫پڕبێت لەباخچەی خۆشەویستن‬ ‫بەبێ ئەوان من نانوسم‬ ‫پەنجەرەی دڵم‪ ،،‬زمانی الڵە‬ ‫بەبێ ئەوان‬ ‫دەروێشی رۆح و ئەندێشەم‬ ‫پەڕەی سپیەکی بەتاڵە‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ڕێگای عەشقم گرتۆتە بەر‬ ‫هەزار هێندە هەورازو نشێو بێ‬ ‫هەنگاوەکانم دەگا بەتۆ‬ ‫خۆرم لە ئاسۆیەکدایە‬ ‫هەرچەندە دنیا تاریک بێ‬ ‫ڕووناکیەکەی پرشنگ دەدا‬ ‫لە چاوی تۆ‬ ‫‪١٤‬‬ ‫چاوت پڕە لەهەاڵڵەی عەشق و‬ ‫نامۆی رێگەی مانگەشەوی تاریک‬ ‫چراوگی ئەستێرەی فرمێسکت‬ ‫دەداتە رۆشنایی ژیانم‬ ‫بۆیە هەردەم هیوای‬ ‫پشکۆیەکی گەورەم‬ ‫بەرەو لوتکە هەڵدەکشێ‬ ‫باخی نیشتیمانم ڕۆژ لە دوای ڕۆژ‬ ‫خونچەی سەرکەوتن دەنۆشێ‬ ‫‪١٥‬‬ ‫هەندێ جار شعرێکم‬ ‫شەیدای شەونمی بەربەیان دەبێت‬ ‫هێندە شیرین و مەست دەبێ‬ ‫پڕ دەبێ لەشنەی نمەی باران‬ ‫نمە نمە دادەکات و‬ ‫بۆ چاوێکی شین دەگەڕێ‬

‫‪31‬‬

‫گــشــتــی‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫ئاستەکانی الوان لە بەشداری سیاسی‬

‫بڕوا رەمەزان ساڵەیی‬

‫ب��ەش��داری کردنی سیاسی‪ :‬بەواتای‬ ‫چاالکی هەڵبژاردنی ی��ان خۆبەخشی‪،‬‬ ‫ک��ە دەبێتە ه��ۆی ژیانێکی گشتی بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ ،‬ئەم هەڵبژاردنەی هاواڵتیان لە‬ ‫ژیانی گشتی‪ ،‬واڵت لەگەڵ واڵت جیاوازی‬ ‫هەیە‪ .‬بەشداریکردن لەسەر بوونی مەودای‬ ‫ب��ارودۆخ راوەستاوە‪ ،‬کە هەلی بەشداری‬ ‫کردنی پێ دەبەخشێ‪ ،‬هەروەها مەودای‬ ‫گڕوتینی هاواڵتیان لە بەشداری کردنی لە‬ ‫کارکردنی گشتی‪.‬‬

‫چوار ئاست هەیە بۆ بەشداری کردن‪:‬‬ ‫ا ‪ -‬ئاستی بااڵ‪ :‬ئەوانەن کە پیادەی‬ ‫چاالکی سیاسی دەکەن‬ ‫ئەو ئاستانە دەگرێتەوە‪ ،‬کە سێ مەرج‬ ‫لەو شەش مەرجانەی تێدایە‪ :‬ئەندامبوونی‬ ‫لەو رێکخراوە سیاسیە‪ ،‬وە بەخشین لەو‬ ‫رێکخراوە یان لەو کاندیدە‪ ،‬وە ئامادەبوون‬ ‫لە کۆبوونەوەکانی سیاسی بە شێوەیەکی‬ ‫ب���ەردەوام‪ ،‬ب��ەش��داری لە هەڵمەتەکانی‬ ‫بانگەشە‪ ،‬ئاراستەکردنی پەیام دەربارەی‬

‫پیشەگەری راگەیاندنکاری لە هەرێمی کوردستاندا‬

‫ئەرشەد خالیل شوانی‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪32‬‬

‫رۆژنامەنووس‬ ‫بەرپرسیارەتیی زیاتری‬ ‫هەیە لە چاو خەڵکی‬ ‫ئاسایی بۆ گوتنی ڕاستی‬

‫راگەیاندنکار وەکو پیشە بەرپرسیارەتی‬ ‫ئەخالقی بەندە بەخودی تاک‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫کارێک ببێتە پیشە‪ ،‬دەبێ ڕەهەندی ئەخالقی‬ ‫تێدا بێ بۆ ئەوەی هەست بە پیشەیەکەت‬ ‫بکەیت‪ ،‬دەبێ پابەند بێت بەو پێوەر و‬ ‫ئاکارانەی بەندە بەپیشەکەوە « لەڕووی‬ ‫ئەخالقیش ڕۆژنامەوانی ئێستا پیشەیە‬ ‫لەبەر ئەو دوو بەرپرسیارەتییە مۆدێرنەی‬ ‫بەسەر ڕۆژنامەنووسیدا سەپێنراوە‪ ،‬یەکەم‬ ‫رۆژن��ام��ەن��ووس بەرپرسیارەتیی زیاتری‬ ‫هەیە لە چاو خەڵکی ئاسایی بۆ گوتنی‬ ‫ڕاستی‪ ،‬دووەم ئەرکێکی گەورەتری لەسەر‬ ‫شانە ب��ۆ چاودێریکردنی ب��ە چاالکیی‬ ‫سیاسی‪ .‬لە راگەیاندندا لە ڕاستی قورستر‬ ‫نییە‪ ،‬چونکە زانیاری لە تەواوی دنیا بە‬ ‫خێرایی پێمان دەگات‪ ،‬ئەمەش بەدەر لە‬ ‫توانا ئێمەیە ڕاستییە کە دەست نیشان‬ ‫بکەین‪ ،‬ئێمە پێمان وایە کێشەی مۆدیرنی‬ ‫« ڕاستی» ئەوەیە راگەیاندنی ئێستا‬ ‫جەماوەرێکی هەیە‪ ،‬ئەمەش وات��ە ئەو‬

‫فاکتانەی راگەیاندن پێشکێشیان دەکا‬ ‫لێکدانەوەی جیاجیایان بۆ دەک��رێ لە‬ ‫ڕووی جوگرافی و کولتوورییەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫جەماوەری راگەیاندن فرە کولتوور و لە فرە‬ ‫ناوچەی جوگرافین‪ ،‬هەندێ لە مامۆستایانی‬ ‫ڕۆژنامەوانی زیاتر جەخت دەکەنە سەر‬ ‫پاڵنەری ڕۆژنامەنووسان نەک گەڕان بە‬ ‫دوای ڕاستی ئەولەویەتی ڕۆژنامەنووسی‬ ‫دەبێـت بریتی بێت لە نووسینی بێالیەنانە‪،‬‬ ‫سەربەخۆیی سیاسی و بەتەنگەوەهاتنی‬ ‫ج��ەم��اوەر‪ ،‬وات��ا پەیامنێر و نووسەر و‬ ‫بەرهەمهێنەرانی ڕۆژنامەوانی دەبن بەسەر‬ ‫خ��ۆرەی چاخی زان��ی��اری‪ ،‬رۆژنامەنووس‬ ‫قیاس دەکرێ بە ڕاستی نەک دەسکەوتی‬ ‫کەسانی‪ ،‬پابەندبوون ب��ە ڕاستییەوە‬ ‫کۆڵەگەی پیشەی ڕۆژنامەوانییە‪ ،‬پێوستە‬ ‫لە هەرێمی کوردستان دەسەاڵتی راگەیاندن‬ ‫بۆ باڵوکردنەوەی زانیاری هاوسەنگ بێ‬ ‫لەگەڵ ئەرکی کۆمەاڵیەتی بۆ گوتنی ڕاستی‬ ‫و دادوەری‪.‬‬

‫گــشــتــی‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫کاروباری سیاسی بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی‪،‬‬ ‫ب��ۆ خ����اوەن پ��ای��ەی س��ی��اس��ی ی���ان بۆ‬ ‫رۆژنامەگەری‪ ،‬گفتوگۆ لە سیاسەت لەگەڵ‬ ‫کەسانی دەرەوەی دائیرەی ئاستەنگە‪ ،‬کە‬ ‫چواردەوری تاکی داوە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ئاستی دووەم‪ :‬گرنگیپێدەرانی‬ ‫چاالکی سیاسی‬ ‫ئەو ئاستانە دەگرێتەوە‪ ،‬کە دەنگ ئەدەن‬ ‫لە هەڵبژاردنەکان و ب��ەردەوام��ب��وون بە‬ ‫شێوەیەکی گشتی‪ ،‬لە رووداوی گۆڕەپانی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫ج‪ -‬ئاستی سێ یەم‪ :‬ئەو کەسانەی کە‬ ‫گرنگی بە کاری سیاسی نادەن‬ ‫ئەو ئاستانە دەگرێتەوە‪ ،‬کە گرنگی بە‬

‫ک��اری سیاسی ن��ادەن‪ ،‬هیچ پاشەکەوت‬ ‫ناکەن بۆ کاری سیاسی‪ ،‬هیچ کاتێک یان‬ ‫داهاتێک دابین ناکەن بۆ کاری سیاسی‪،‬‬ ‫ئەگەر چی هەندێکیان ناچار بەشداری‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەتایبەت لە کاتی قەیرانەکان‪ ،‬یان‬ ‫کاتێ کە هەست بکەن کە بەرژەوەندییە‬ ‫راستەوخۆیەکانیان لە مەترسیدایە‪ ،‬یان‬ ‫بارودۆخی ژیانیان لەژێر تێکچووندایە‪.‬‬ ‫د‪ -‬ئاستی چوارەم‪ :‬توندڕەوە سیاسیەکان‬ ‫ئەوانە دەگرێتەوە‪ ،‬کە لە دەرەوەی‬ ‫چوارچێوەی یاسا کار دەکەن‪ ،‬پەنا دەبەنە‬ ‫بەر شێوازەکانی توندو تیژی‪.‬‬ ‫ئەو تاکەی کە دژایەتی ئەنجام ئەدات‬ ‫بەرامبەر کۆمەڵگە بە گشتی و بەرامبەر‬

‫سیستەمی سیاسی بە شێوەیەکی تایبەت‪،‬‬ ‫یان پاشەکشە دەکات لە هەموو شێوازەکانی‬ ‫ب��ەش��داری و دەچ��ێ��ت��ە پ��اڵ ری��زەک��ان��ی‬ ‫گوێ نەداران(الالمبالین)‪ ،‬یان روو لە‬ ‫بەکارهێنانی وێنەیەک لە بەشداری دەکات‪،‬‬ ‫کە پڕە لە تاکڕەوی و توندوتیژی‪ ،‬کە ئەم‬ ‫کارە جێگای قەبوول نیە لە چوار چێوەی‬ ‫دیموکراتی و رێزی راو رای بەرامبەر‪ ،‬لێرە‬ ‫ووتەیەکی نووسەری فەرەنسی(ڤۆلتێر) بە‬ ‫نموونە دەهێنمەوە‪ :‬من جیاوازم لەگەڵ رای‬ ‫تۆ‪ ،‬بەاڵم ئامادەم ژیانی خۆم ببەخشم‬ ‫بۆ بەرگری کردن لە پێناو مافەکەت لە‬ ‫تەعبیرکردن لە ڕایی خۆت‪.‬‬

‫هیمداد ابراهیم‬

‫لەرۆژگاری ئەمڕۆماندا‬ ‫هاوڕێیەتی زیاتر‬ ‫کەوتوەتە ناو ناوەندەکانی‬ ‫خوێندن بەهەردو رەگەزی‬ ‫جیاوازەوە کە بوەتە‬ ‫شتێکی تەقلیدی و‬ ‫چاولێکەری‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫بەڕوانینی من بۆ ژیان ناتوانرێت ژیان‬ ‫مانای خۆی ببەخشێت ئەگەر مرۆڤەکان‬ ‫گرنگی بە پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫ن����ەدەن‪ ،‬م��رۆڤ��ەک��ان ک��ەم ت��ا زۆر ئەم‬ ‫هەستەیان تێدا بەدی دەکرێت بۆ ئەوەی‬ ‫کەمێک لەژیانیان تەرخان بکەن بۆ ئەم‬ ‫پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیە و لەگەڵ کەسانی‬ ‫دەوروب����ەرو نزیکەکانیان گرنگی بەم‬ ‫پەیوەندیە بدەن‪ ،‬بێ گومان هاوڕێیەتیش‬ ‫یەکێکە ل��ەو پەیوەندیانە کەکاریگەری‬ ‫لەسەرخودی کەسەکان دەبێت گرنگی‬ ‫لەوەدایە بتوانین کێ یە ئ��ەوەی دەبێتە‬ ‫هاوڕێت‪ ،‬راستە هاوڕێکان زۆرن بەاڵم لەم‬ ‫رۆژگارەی ئەمڕۆماندا هاوڕێی راستەقینە‬ ‫کەمن روخسارەکانیان بەشێوەیەکی جوان‬ ‫و گەشاوە دەر دەکەوێت‪ ،‬بەاڵم لەناخەوە‬ ‫وەک دڕکێکی ژەه���راوی وان بۆیە بیر‬ ‫خستنەوەی زەرورە کەبزانین ئ��ەوەی‬ ‫هاوڕێمانە کێیە؟ لەرۆژگاری ئەمڕۆماندا‬ ‫هاوڕێیەتی زیاتر کەوتوەتە ناو ناوەندەکانی‬

‫خوێندن بەهەردو رەگەزی جیاوازەوە کە‬ ‫بوەتە شتێکی تەقلیدی و چاولێکەری‪،‬‬ ‫چونکە دێتە بەرچاومان کە هاورێتەی‬ ‫تەنیا بۆکات بەسەر بردن و بەرێکردنی‬ ‫رۆژگاری ژیانە بۆیە وا زەرورە هەوڵەکانمان‬ ‫بۆ هاوریەتیەک بێت پێ بوترێ هاوڕێی‬ ‫راستەقینە با هەوڵی ئەوە بدەین لەگەڵ‬ ‫ه���اورێ یانێک بژین خ���اوەن بەرنامەو‬ ‫پرۆگرامێکی دروست بن بۆژیانی داهاتویان‪،‬‬ ‫هەمیشە هەنگاوەکانی ژیانیان بۆداهاتوێکی‬ ‫پر ئامانج و گەشبین و ئاواتەکانیان بێت‪.‬‬ ‫بۆیە گرنەگە لەکاتی دۆزینەوەی هاورێتیدا‬ ‫لەهەمو ک��رداروب��ی��رو بۆچون رەوش��ت و‬ ‫وردەکاریەکانی ژی��ان لە تۆ بچێت ئەو‬ ‫شتێکی مەحاڵە‪ ،‬ب��ەاڵم هەوڵی ئەوەبدە‬ ‫کەتۆ ئەوبیت و ئەویش تۆبیت واتا لەسەر‬ ‫کردارو رەوشت و بیرو بۆچون لەیەکتر نزیک‬ ‫بن هاورێ واتا هاو خەمبونی تۆ واتا گرنگی‬ ‫دان بە گرفت و کەم کردنەوەی خەمەکانی‬ ‫ژیانت نەک هاورێک لە پێناو سامان‪.‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫هاورێیەتی‬

‫‪33‬‬

‫وەرزش‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫مانچستەر یونایتد و وەرزێکی خراپ‬ ‫بێستون تەحسین‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪34‬‬

‫یانەی مانچستەر یونایتدی ئینگلیزی‬ ‫یەکێک لە یانە هەرە بەهێز و ناودارەکانی‬ ‫ناوخۆی ئینلگلتەرا و جیهان‪ ،‬ئەو یانەیە‬ ‫لە سەرەتای دروستبوونیەوە تاکو ئێستا‬ ‫توانیویەتی س��ەدان نازناوی ناوخۆیی و‬ ‫جیهانی بەدەستبهێنت وس��ەدان یاریزان‬ ‫پێبگەێنێت و داهاتێکی سەرسورهێنەر‬ ‫کۆبکاتەوە و ببێتە کۆمپانیایەکی گەورەی‬ ‫بەرهەمهێنان‪ ،‬هاوکات مێژوویەکی گەورە‬ ‫لە تۆپی پێ‪ ،‬بە جۆرێک هەر کاتێک باس‬ ‫بێتە سەر مێژووی تۆپی پێ لە جیهان ئەوا‬ ‫یەکسەر یانەی مانچستەر دێتە ناو ناوان و‬ ‫بایەخ و گرنگی خۆی دەردەخات‪.‬‬ ‫هەڵبەتە هەموو یانەیەک بەمەبەستی‬ ‫مانەوەی بە زیندویەتی و نوێکردنەوەی‬ ‫خوێنی جەستە و بەهێزبوونی زیاتر سااڵنە‬ ‫بەردەوام گۆڕانکاری گەورە لەخۆیدا دەکات و‬ ‫یاریی زانی تازە لەتیپی دووم دێن و یاریزانی‬

‫نوێدەکڕێ و راهێنەری تازە دادەمەزرێنێ‪،‬‬ ‫یانەی مانچستەر ساڵی رابردوو پاش ئەوەی‬ ‫پیاوە ئەفسوناویە سکۆتلەندیەکە پاش‬ ‫بیست ساڵ و بەدەستهێنانی دەیان نازناو‪،‬‬ ‫یان بڵێین چارەکی دەسکەوتەکانی یانەکە‬ ‫دەستی لەکار کێشایەوە‪ ،‬وەکو شوێنگرەوە‬ ‫و دانانی کەسێکی شیاو بۆشوێنی دێڤد‬ ‫مۆیسی سکۆتلەندی راهێنەری پێشوی‬ ‫یانەی ئێڤەرتۆنی دەستنیشانکرد‪.‬‬ ‫لەگەڵ کڕینی چەند یاریزانێکی وەک‬ ‫ڤانپێرسی لە ئەرسنال و مروان فلینی لە‬ ‫ئێڤەرتۆن و عەدنان ئازوری بەلجیکی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەسبەکاربوونی ئەو راهێنەر و یاریزانەکانی‬ ‫لەخول و وەرزی نوێی یانەکە‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫یانەکە وەکو پێوست نین بەتایبەتی لەخولی‬ ‫ئینگلیزی کە تاوەکو ئەم ساتە یانەکە لە‬ ‫پلەی هەشتەمی ریزبەند دێ��ت‪ ،‬کە زۆر‬ ‫دەگمەن ئەو یانەیە لەو شوێنەدا دەبێت و‬

‫بەردەوام لە پلەی یەکەم و دووەمی ریزبەند‬ ‫کێبڕکێ دەکات‪.‬‬ ‫ئەو ئاستە نزمەی یانەکە وایکردووە چ‬ ‫بەرپرسانی ئیداری یانەکە و چ چاودێرانی‬ ‫وەرزش���ی خ��وێ��ن��دەوەی ج��ۆرا و ج��ۆری‬ ‫بۆبکەن‪ ،‬ک��ە هێندێک وا لێکدانەوەی‬ ‫ب��ۆدەک��ەن هێشتا ی��اری��زان��ان هێدمە یا‬ ‫سەدمەی رۆشتنی راهێنەری ئەفسانەیی‬ ‫فێرگسۆنیان بەرنەداوە‪ ،‬کە بەڕاستی ئەو‬ ‫نەک هەر راهێنەربوو بەڵکو بەردەوام وەکو‬ ‫روح لەناو دڵ و گیانی ه��ەر یاریزانێک‬ ‫لەکاتی یاریکردندا گیانی فێرگسۆن دەبینرا‪،‬‬ ‫هۆکارێکی دیکە بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە کە‬ ‫گرێبەستەکانی ئەوجارەی یانەکە بۆ کڕینی‬ ‫یاریزانان لە ئاستی پێوستدا نەبوون‪ ،‬یا‬ ‫بەجۆرێکی دیکە زۆر یاریزان هەیە لەو‬ ‫ئاستەنین کە درێسی یانەی مانچستەر‬ ‫بپۆشن‪ ،‬ئەو بۆچونە رای هەر یەک لە پیتەر‬

‫وەرزش‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫شمایکلی دانیمارکی گۆڵچی ئەفسوناوی‬ ‫پێشتری یانەکە و مایکل ئۆینی هێرشبەری‬ ‫پێشتری ئینگلیز و یانی لیفەرپول و‬ ‫مانچستەرە‪.‬‬ ‫بە تایبەتیش قسەزۆر لەسەر یاریزانی‬ ‫بەلجیکی مەراون فلینی دەکرێ کە پێشتر‬ ‫لە دوا ساتەکانی خۆیدا سێر ئەلێکس‬ ‫داوایکرد‪ ،‬ئەو کاتیش کە بۆ یانەی ئێڤەرتۆن‬ ‫یاری دەکرد وەکو ستونی ناوەڕاستی یاریگا‬ ‫دەردەک��ەوت و هێڵی دواوە و پێشەوەی‬ ‫یانەکەی بەیەکەوە دەبەستەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫زۆر جاریش شوێنی هێرشبەری دەگرتەوە‬ ‫و گۆڵی تۆماردەکرد‪ ،‬لە بەرامبەردا ئێستا‬ ‫یاریزانەکە ئاستی دابەزیوە و لەناو یاریگا‬ ‫تەنیا تەماشی تۆپ دەک��ەت و هیچ رۆڵ‬ ‫و کاریگەریەکی نەماوە‪ ،‬ئەگەرچی ئێستا‬ ‫لەژێر سایەی راهێنەری پێشوی دێڤد مۆیس‬ ‫یاریدەکات‪.‬‬ ‫گەرچی بەهێزبوونی یانەکانی کێبڕکێکاری‬ ‫وەک ئەرسنال و چێلسی و لیڤەرپول و‬ ‫مانسیتی دەکرێ وەک هۆکارێکی الوەکی‬ ‫الواز سەیربکەین‪ ،‬بەاڵم خۆ هەموو ساڵ‬ ‫ئەو ملمالنێیە لە نێوان یانەکان هەر هەبووە‬ ‫و کەچی مانیش پێشەنگی گرتووە‪ ،‬هاوکات‬ ‫هۆکارێکی دیکەی ئاستی نزمی یانەکە بۆ‬

‫دابەزینی تواناکانی پاتریس ئێڤرا و جۆن‬ ‫ئێڤانس و ریۆفێردیناد دەگێڕنەوە کە هێڵی‬ ‫بەرگریان شپرزەکردووە و لە سەرجەم‬ ‫یاریەکان نەیاتوانیوە هێڵی بەرگری بپارێزن‬ ‫و ب���ەردەوام یانەکە گۆڵی خ���واردوە‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا لەسەردەمی سێر هێڵێکی بەرگری‬ ‫توند لە ریزەکانی دواوەی تیپەکە شەڕی‬ ‫دەکرد و زۆرجاریش بە گۆڵ تۆمارکردن‬ ‫هاوکاری یاریزانانی هێرش بەریان دەکرد‪،‬‬ ‫کە ئ��ەوەش خاڵی گەش و سەرکەوتنی‬ ‫یانەکەبوو‪.‬‬ ‫پێوستە ئەوەش بگوترێ کە لەسەرەتای‬ ‫دەسبەکاربوونی هەر راهێنەرێک لە یانەیەکی‬ ‫خ��اوەن ج��ەم��اوەر و مێژوو و شکۆمەند‬ ‫ب��ەردەوام ئەو کێشانە رودەدەن و هەموو‬ ‫راهێنەرێک لە سەرەتایی کارەکانی ئەو‬ ‫کێشانەی بۆ دێتەپێش‪ ،‬کە پێشتریش سێر‬ ‫لەسەرەتای دەسبەکاربوونی هەمان گرفتی‬ ‫هەبوو تا دوات��ر کەوتە سەرسکە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کێشەکە ئەوەیە جەماوەر و وەرزشوانان‬ ‫سەبر و ئارامیان نییە و بەردەوام و هەموو‬ ‫ساتێک و لەهەر بارودۆخێکدا بێت دوای‬ ‫ئەنجامی ب��اش دەک���ەن‪ ،‬ئێستاش وەک‬ ‫هەوڵێکی دیکە بۆ بەهێزکردنی ریزەکانی‬ ‫تیپەکە دێڤد مۆیس دوای پەنجا ملیۆن‬

‫ی��ۆرۆی ک��ردوە بۆ کڕینی مارکۆ ریۆسی‬ ‫هێرشبەری ئەڵمانی یانەی بروسیادۆرتمۆند‪،‬‬ ‫وەک هەنگاوێکی دێکە بۆ هاتنەوە سەرێگای‬ ‫تیپەکە‪.‬‬ ‫ئێستاش کە مانگی شوباتی داهاتوو‬ ‫قۆناغی هەشتی خولی یانە پاڵەوانەکانی‬ ‫ئەوروپا بۆ وەرزی نوێدەسپێدەکات یانەی‬ ‫مانچستەر کە لەسەر زیاتر لە جامێک‬ ‫شەڕدەکات‪ ،‬خولی ئینگلیزی‪ ،‬جامی هەمان‬ ‫واڵت‪ ،‬خولی پاڵەوانانی ئەوروپا‪ ،‬پێویستی‬ ‫ب��ەوە هەیە لەماوەیەکی کورتدا بەخۆی‬ ‫بکەوێتەوە و ریزەکانی خۆی پتەوبکاتەوە‪،‬‬ ‫بە تایبەتیش کە چاوەڕێ دەکرێ لەگەڵ‬ ‫نزیبکوونەوەی هەموو پاڵەوانیەتیەکان‬ ‫ملمالنێکان سەخت و دژوارتربن‪ ،‬چونکە‬ ‫ل��ەن��اوخ��ۆی واڵت یانەکان ش��ەڕ لەسەر‬ ‫بەشداریکردنی پاڵەوانێتیەکانی ئەوروپا‬ ‫دەکەن و یانەکانی خوارەوەش بۆ مانەوە لە‬ ‫خولی پریمەرلیگ دەجەنگن‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫لە خولی پاڵەوانانیش زیاتر لە یانەکەش‬ ‫بەجدی هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی ناز ناوەکە‬ ‫دەک��ات‪ ،‬وەک ری��ال و بەرشە و بایرن و‬ ‫چێلسی و دۆرتمۆند و پاری سان جێرمان‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت مان بەزوترین کان خۆی بەهێز‬ ‫بکات‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪35‬‬

‫وەرزش‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫خولی یانە پاڵەوانەکانی ئەوروپا و بەریککەوتنی بەهێز‬ ‫لەتیف سابیر‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪36‬‬

‫پاش راکێشانی تیروپشکی قۆناغی ‪١٦‬ی‬ ‫خولی یانە پاڵەوانەکانی ئەوروپا بۆ وەرزی ‪٢٠١٣‬‬ ‫‪ ٢٠١٤‬و کۆتایی هاتنی قۆناغی کۆمەڵەکان‪ ،‬کە‬‫چوار یانەی ئینگلیزی و چواری ئەڵمانی و سێی‬ ‫ئسپانی و یەکی ئیتاڵی و یەکی فەرەنسی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەرسێ یانەی گەاڵتەسەرای تورکی و زینتی‬ ‫روسی و ئۆڵۆمپیاکۆسی یۆنانی‪ ،‬سەرکەوتن بڕیار‬ ‫وایە لە ‪١٥‬ی شوباتی ‪ ٢٠١٤‬شەڕێکی سەخت‬ ‫لەنێوان یانەکان بۆ بڕینی بلیتی قۆناغی هەشت‬ ‫دەسپێبکات‪ ،‬هەوڵدەدەین خوێندەوەیەکی خێرا‬ ‫بۆ رووبەرووبوونەوەکان بکەین کە پێدەچێ یاری‬ ‫بەهێزو گرنگ لەخۆی بگرێ‪.‬‬ ‫ی��ان��ەی بەرشەلۆنەی ئسپانی ل��ە ب��ەردەم‬ ‫تاقیکردنەوەیەکی سەختدایە کاتێک لە یاریگای‬

‫ئیماراتی ئینگلتەرا رووبەڕووی یانی مانچسترسیتی‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬ئەو یاریە تاڕادەیەک بەالی ئینگلیزەکاندا‬ ‫دەشکێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی کاتێک یانەکەیان بەسەر‬ ‫پەرشتی راهێنەری تازە مانوێل پلگرینی ئاستێکی‬ ‫بەرز پێشکەش دەکات و هێڵێکی ناوەڕاست و‬ ‫هێرش ب��ەری ئاگرینی هەیە‪ ،‬گەرچی یانەی‬ ‫بەرشەلۆنە ئێستا لە پلەی یەکەمی خولی ئسپانی‬ ‫دێ ئەنجامەکانیش باشن و تا ئەو کاتیش میسی‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم پێناچێ بەرشە ئەو شەڕە لە‬ ‫بەرژەوەندی خۆی کۆتایی پێ بێنێ‪.‬‬ ‫م��ی�لان ئەتلەتیکۆ م��ەدری��دی��ش یاریەکی‬ ‫بەهێزدەبێ‪ ،‬چونکە میالن هیوای بەخولی‬ ‫ئیتاڵی الوازب��ووە و ئێستاش شەر لەسەر ئەوە‬ ‫دەکات چەند قۆناغێکی دیکە لە پاڵەوانیەتیەکە‬

‫سەرکەوێ‪ ،‬الی خۆشیەوە تیپەکەی کۆستاو‬ ‫دیگۆسیمۆنی‪ ،‬کە پێشەنگی خولی ئسپانی لەگەڵ‬ ‫بەرشە دابەشکردوە و بەخاڵ ئەوەی یەکەمیان‬ ‫پێشەنگە‪ ،‬بەهێز و تین و گۆڕێکی زۆرەوە‬ ‫بەشداری دەکات و بۆ سێ خاڵی یاریەکە شەڕی‬ ‫مان و نەمان دەکات‪.‬‬ ‫یاری نێوان بایرن میونغ و ئەرسنال کە کۆپی‬ ‫هەمان یاری وەرزی رابردووە‪ ،‬رووبەرووبونەوەیەکی‬ ‫سەخت دەبێت‪ ،‬گەرچی پاش وەرگرتنی ئەرکی‬ ‫راهێنەرایەتی ل��ەالی��ەن پیپ گ��واردی��ۆال یانە‬ ‫ئەڵمانیەکە زۆر بەهێزبووە و ئاستی سەرسورهێنەر‬ ‫پێشکەش دەک��ات‪ ،‬بەاڵم لە یادیشمان نەچێت‬ ‫یانەی ئەرسنال بەتواناکانی ئۆزێل و والکۆت و‬ ‫رامسی ئەگەرێکی زۆری هەیە‪ ،‬یانە باڤاریەکە‬

‫وەرزش‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫بەزەویدا بداو بلیتی قۆناغی هەشت ببڕێ‪.‬‬ ‫ریال مەدرید شالگە یاریەکی ئاست مام ناوەند‬ ‫دەبێ‪ ،‬بەهۆی نزمبونەوەی ئاستی یانە ئەڵمانیەکە‬ ‫کە دەکرێ بڵێین بەهۆی هێزی یانەی ریال ئەو‬ ‫یانەیە هەلی زیاتری هەیە بۆ گەیشتن بۆ قۆناغی‬ ‫داهاتوو‪ ،‬گەرچی بەردەوام خاک و جەماوەری یانە‬ ‫ئەلمانیەکان بۆ یانەکانی ئیسپانیا سەر ئێشە و‬ ‫گرفتیان دروستکردوە‪ ،‬بەاڵم دەکرێ بڵێن تای‬ ‫تەرازو بەالی یانە ئسپانیەکە دایە‪.‬‬ ‫مانچستەر یونایتد و ئۆلۆمپیاکیۆسی یۆنانی‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەنجامەکانی یانەی شەیتانە سورەکان‬ ‫بکەینە پێوەر دەبینین‪ ،‬کە ئەمساڵ ئەو یانەیە‬ ‫وەکو پێوست نییەو تا کاتی ئامادەکردنی ئەو‬ ‫خوێندەوەیە لە پلەی حەوتەمی خولی ئینگلیزی‬ ‫دێت‪ ،‬بە پێچەوانەی یانە یۆنانیەکە کە ئەنجامی‬ ‫باشی هەیەو دەکرێ موفاجەئە دروستبکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەزموون و پالن و زیرەکی دیڤد مۆیس رەنگە‬ ‫یانەکەی سەرخات‪.‬‬ ‫پاریسانجێرمان بایرلیفەرکوزنی ئەڵمانی‪،‬‬ ‫وێ��دەچ��ێ ئ���ەم ق��ۆن��اغ��ە دوا ق��ۆن��اغ��ی یانە‬ ‫ئەڵمانیەکەبێ‪ ،‬چونکە کاتێک لە کۆمەڵەکەشی‬ ‫سەرکەوت لە دوایاریدا توانی بلیتەکە ببڕێ‪،‬‬ ‫گەرچی هیچ شتێک لە تۆپی پێ محاڵ نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی بەهێزی یانە فەرەنسیەکە هەموو‬

‫پێشبینییەکان لە بەرژەوەندی دان‪ ،‬بەتایبەتی کە‬ ‫ئەو ساڵ ئەو یانەیە بەهۆی یاریزانان ئیبراهیۆفیچ‬ ‫و کافانی و پاستۆری و تیاگۆ سێلڤا ئاستێکی‬ ‫نموونەی بەسەر پەرشتی راهێنەر لۆران بالنی‬ ‫فەرەسنی پێشکەش دەکەن‪.‬‬ ‫چێڵسی ئینگلیزی و گەالتەسەرای تورکی‪،‬‬ ‫سەر ئەنجام ئاواتەکەی جۆزێ مۆرینۆ هاتەدی‬ ‫کاتێ هیوای خواست رووبەرووی یانە تورکیەکە‬ ‫ببێتەوە‪ ،‬یانەی مانشینی پاش ئ��ەوەی یانەی‬ ‫یۆڤانتسی ئیتاڵی دەرکرد توانی هیواکانی خۆی‬ ‫بۆ ملمالنێکانی ئەو پاڵەوانیەتیە نوێبکاتەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش کە خاوەنی چەندین یاریزانی بەتوانای‬ ‫وەک دیدێ درۆگبا‪ ،‬وسلی شنایدەر‪ ،‬دێربی کاوت‪،‬‬ ‫کۆلۆتۆرێ و فلیپی میلۆیە‪ ،‬لە بەرامبەردا یانەی‬ ‫چێڵسی بە سەرۆکایەتی مۆرینۆ رەنگە ئەمساڵ‬ ‫لە سەرەتای دروستکردنی تیپێکی بەهێزدابێ‪،‬‬ ‫چونکە ئەنجامەکانی جێگیر نین و هەڵبەز و‬ ‫دابەزیان پێوەدیارە‪ ،‬ئەم یاریەش تام و چێژی‬ ‫تایبەتی خۆی دەبێت‪.‬‬ ‫دوایاری ئەم جارە یاری نێوان دووەمی وەرزی‬ ‫رابردووی خولەکە یانەی بروسیادۆرتمۆند و یانە‬ ‫سەرسەختەکەی روسی یانەی سپاتلی زینت‬ ‫سانپترس بۆرگی روسی‪ ،‬گەر لە یانە ئەڵمانیەکە‬ ‫دەسپێبکەین‪ ،‬دەزانین ئەنجامەکانی ئەو ساڵی‬

‫یانەکە بە راهێنەرایەتی یۆرگن کلۆپ وەک‬ ‫ساڵی رابردوو نییە‪ ،‬کە بە رادەیەکی زۆر هیوای‬ ‫بەدەستهێنانی خولی ئەڵمانی لەدەستداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێت ئەوەش بڵیین کە پێکانی زیاتر لە پێنج‬ ‫یاریزانی سەرەکی یانەکە کاریگەری هەبووە‪،‬‬ ‫کە هەر یەک لە ماتسهۆمز‪ ،‬م��ارس شمێلزر‪،‬‬ ‫جۆندۆجان‪ ،‬سۆبۆتیج‪ ،‬الس بیندەر کەم نییە‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەردا یانە روسیەکە ئەوەمان بە بیردێنێتەوە‬ ‫کە لەم چەند ساڵەی دوایی یانەکانی چ روسیا‬ ‫بێت چ واڵتانی ئەوروپای رۆژه��ەاڵت ئەنجامی‬ ‫باشیان هەبووە و بە سەختی کێبڕکێیان کردووە‪،‬‬ ‫بۆیە دەکرێ بڵێین بە لەبەر چاوگرتنی واقیع‬ ‫ئەنجامەکە لە بەرژەوەندی دۆرتمۆند دایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیسان وەک دەگوترێ هیچ لە تۆپی پێ محاڵ‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫بەم جۆرە چاوەڕوانی مانگێکی پڕ لە مالمالنێی‬ ‫نێوان یانە گەورەکانی ئەوروپا دەکەین‪ ،‬کە‬ ‫جودا لە خولی پلە یەکی ناوخۆیی واڵتەکانیان‬ ‫هەموو یانەکە کۆی هەوڵ و کۆششەکانی خۆیان‬ ‫دەخەنەگەڕ تاکو لەو پاڵەوانیەتیە شتێک بکەن‬ ‫و پاڵەوانی خۆیان بسەلمێنن‪ ،‬تەنها ماوە بڵین‬ ‫هەموو ئەو یانانەی کە یاری یەکەمیان لە یاریگای‬ ‫خۆیان نییە هیوایەکیان زیاترە لەو یانانەی کە‬ ‫یەکەم یاری لە یارگای خۆیان ئەنجام دەدەن‪.‬‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪37‬‬

‫رەنگــاوڕەنــگ‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫د ‌ه راستیی سەرنجڕاکێش‬ ‫داهێنه‌ری چپس بۆ ناو قوتوه‌كه‌ی!‬ ‫له‌سه‌ر داوای خۆی‪( ،‬فرێدریك بۆر)ی داهێنه‌ری چپسی پرینگلس (‪ )Pringles‬پاش‬ ‫مردنی الشه‌كه‌ی سوتێنراو دواتر خۆڵه‌مێشه‌كه‌ی كرای ‌ه ناو تابووتێكه‌و‌ه ك ‌ه له‌شێوه‌ی قوتوی‬ ‫پرینگڵسدا بوو!!‬

‫رامبۆو هه‌ژاری‬ ‫سیلڤیسته‌ر ستالۆنی ئه‌كته‌ری به‌ناوبانگی‬ ‫ئه‌مریكی پێش ئ �ه‌وه‌ی رۆڵی سه‌ره‌كی له‌‬ ‫فیلمی (ڕۆكی) دا ببینێت‪ ،‬هێند‌ه هه‌ژار بووه‌‬ ‫ك ‌ه سه‌گه‌كه‌ی خۆی ب ‌ه ‪ 50‬دۆالر فرۆشتووه‌!‬ ‫به‌اڵم پاش هه‌فته‌یه‌ك ل ‌ه بینینی ئه‌و ڕۆڵ ‌ه له‌و‬ ‫فیلمه‌دا‪ ،‬ستالۆن سه‌گه‌كه‌ی خۆی دۆزییه‌و‌ه و‬ ‫ب ‌ه ‪ 3‬هه‌زار دۆالر كڕییه‌وه‌!!‬

‫باشترین بیرۆك ‌ه‬ ‫دیمه‌نی هۆڵی یه‌كێك ل ‌ه سینه‌ماكان له‌‬ ‫ش��اری ئه‌سینای پایته‌ختی یۆنان!! لێره‌‬ ‫خه‌ڵكی به‌مجۆر‌ه سه‌یری فیلم ده‌كه‌ن!‬ ‫بێهیوابوون ل ‌ه فه‌رهه‌نگیدا نیی ‌ه‬ ‫(فێیس) ناوی ئه‌و سه‌گه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه رووداوێكدا‬ ‫هه‌ردوو په‌لی پێشه‌وه‌ی له‌ده‌ستداوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خۆی له‌سه‌ر ئ �ه‌و‌ه ڕاهێناو‌ه ك ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫دووپه‌لی دواو‌ه بڕوات!!‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪38‬‬

‫ب��ااڵب �ه‌رزت��ری��ن ه���ه‌رزه‌ك���اری‬ ‫به‌ڕازیل‬ ‫ئێلیسانی سیلڤا ئ �ه‌و كچه‌‬ ‫به‌رازیلیه‌ی ن��او وێنه‌كه‌ی ‌ه كه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك ل ‌ه خوشكه‌كه‌ی‬ ‫و خۆشه‌ویسته‌كه‌یدایه‌‪ ،‬ته‌مه‌نی‬ ‫ئیلیسانی ته‌نها ‪ 17‬ساڵ ‌ه و‬ ‫درێژیه‌كه‌ی ‪ 206‬سانتیمه‌تره‌!!‬

‫رەنگــاوڕەنــگ‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫مه‌یمونێكی پێشكه‌وتوو‬ ‫(كانزی) ناوی ئه‌و مه‌یموون ‌ه شامپانزیه‌ی ‌ه ك ‌ه ته‌مه‌نی ‪31‬‬ ‫ساڵ ‌ه و فێركراو‌ه ك ‌ه ئاگر بكاته‌و‌ه و خواردنیش بۆخۆی ئاماده‌‬ ‫بكات!!‬

‫كوشنده‌ترین روو‌ه ‌‬ ‫ك‬ ‫ل ‌ه واڵتی ئوسترالیا جۆر‌ه دارێك هه‌ی ‌ه ك ‌ه ناوی (دێندرۆسنید)ه‌‪ ،‬گه‌ر‬ ‫ده‌ست ل ‌ه گه‌اڵی ئه‌م دار‌ه بده‌یت ئه‌وا زۆر به‌سه‌ختی بریندارت ده‌كات‬ ‫یاخود ل ‌ه هه‌ندێ حاڵه‌تدا ره‌نگ ‌ه بتكوژێت!!‬

‫پشوویه‌كی سه‌یروسه‌مه‌ره‌‬ ‫به‌نرخترین ئه‌ڵقه‌ی جیهان ك ‌ه ل ‌ه ئاڵتوون‬ ‫و ب �ه‌ردی نه‌یزه‌ك و ئێسكی داینه‌سور‬ ‫دروستكراوه‌!!‬

‫ساڵ ب ‌ه سا ‌ڵ خۆزگه‌م ب ‌ه پار‬ ‫مرۆڤه‌كانی ساڵی په‌نجاكان ل ‌ه رۆژێكدا ‪ 16‬بۆ ‪ 18‬جار پێده‌كه‌نین‪ ،‬به‌اڵم مرۆڤی‬ ‫ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه ل ‌ه رۆژێكدا نزیكه‌ی چوار بۆ شه‌ش جار پێده‌كه‌نێت!! (خەندان)‬

‫‪www.lawanikurdistan.org‬‬

‫ویالیه‌ت ‌ه یه‌كگرتوه‌كانی چین!‬ ‫وه‌ك ده‌زانن زمانی فه‌رمی ویالیه‌ت ‌ه یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا‬ ‫زمانی ئینگلیزیی ‌ه ك ‌ه ‪ 317‬ملیۆن هاواڵتی له‌و واڵته‌دا به‌و‬ ‫زمان ‌ه ده‌دوێن‪ ،‬به‌اڵم ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه واڵتی چین‬ ‫ئینگلیزی ده‌زانن له‌وانه‌ی ئه‌مریكا زۆرترن!! هه‌رچه‌ند‌ه زمانی‬ ‫ئینگلیزی زمانی فه‌رمی ئه‌و واڵت ‌ه نییه‌! بێگومان ئه‌مه‌ش‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ زۆری دانیشتوانی ئه‌و واڵته‌‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪39‬‬

‫چــاالکــی‬

‫‪Dec 2013 No 198‬‬

‫د ‌ه زانیاری گرنگ سه‌باره‌ت ب ‌ه مێشك‬ ‫‪ .10‬ل ‌ه كاتی خ�ه‌و بینیندا‪ ،‬مێشك ل ‌ه‬ ‫هه‌موو كاتێكی دیك ‌ه چاالكتر‌ه و زیاتر وزه‌‬ ‫به‌كارده‌هێنێت‬

‫‪ .9‬گوێگرتن له‌و میوزیك و گۆرانیانه‌ی‬ ‫ك � ‌ه ح���ه‌زت لێی ‌ه مێشكت ل � ‌ه جه‌نجاڵی‬ ‫دوورده‌خاته‌و‌ه و چاالكی پێده‌به‌خشێت‬

‫‪ .5‬هه‌ڵه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌وترێت مرۆڤ به‌درێژایی‬ ‫ژیانی كه‌متر ل ‌ه ‪%1‬ی مێشكی به‌كارده‌هێنێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ‪%10‬ی مێشكی به‌كارده‌هێنێت‪.‬‬

‫‪ .8‬ته‌نها ل ‌ه یه‌ك رۆژدا‪ ،‬ح�ه‌وت هه‌زار‬ ‫بیرۆك ‌ه ب ‌ه مێشكی مرۆڤدا دێت!‬

‫‪ .4‬باده‌می مێشك (‪ )Amygdala‬ئه‌و به‌شه‌ی ‌ه ل ‌ه مێشكدا ك ‌ه به‌هۆیه‌و‌ه هه‌سته‌كانی‬ ‫مرۆڤ ب ‌ه رووخساریدا ده‌ناسینه‌وه‌‪ ،‬بۆ نموون ‌ه گه‌ر كه‌سێك خه‌مبار بێت یاخود توڕ‌ه یان‬ ‫دڵخۆشبێت ب ‌ه ده‌موچاویدا هه‌ستی پێده‌كه‌ین‪.‬‬

‫‪ .7‬مێشك توانای به‌رهه‌مهێنانی ‪ 10‬بۆ ‪23‬‬ ‫ی كاره‌بای هه‌یه‌‬ ‫وات وز‌ه ‌‬

‫ پێشکه‌وتن‬

‫‪40‬‬

‫‪ %20 .6‬ی خوێن و ئۆكسجینی له‌ش ب ‌ه ته‌نها بۆ مێشك ده‌ڕوات‬

‫‪( .3‬ئۆكسیتۆسین) ئ�ه‌و ماده‌یه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫مێشك ده‌ری���ده‌دات و به‌هۆیه‌و‌ه هه‌ستی‬ ‫«خۆشه‌ویستی»مان له‌ال دروست ده‌بێت!‬ ‫كه‌وات ‌ه خۆشه‌ویستی ل ‌ه مێشكه‌و‌ه سه‌رچاوه‌‬ ‫ده‌گرێت‪ ،‬نه‌ك دڵ‬

‫‪ .2‬مێشك هه‌رگیز هه‌ست ب ‌ه ئازار ناكات‪،‬‬ ‫سه‌رئێش ‌ه هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی ب ‌ه مێشكه‌وه‌‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌هۆی ئازاری ماسولكه‌كانی‬ ‫سه‌ره‌و‌ه سه‌رئێش ‌ه دروست ده‌بێت‪.‬‬

‫‪ .1‬ئه‌و به‌شانه‌ی مێشك ك ‌ه به‌رپرسیارن‬ ‫ل ‌ه (هێشتنه‌وه‌ی بیره‌وه‌ریه‌كان بۆ ماوه‌یه‌كی‬ ‫درێژخایه‌ن)‪ ،‬له‌كاتی خه‌وتندا له‌كاركردن‬ ‫راده‌وه‌ستن‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه ‪%90‬ی ئه‌و خه‌ونانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ده‌یانبینین پ��اش خه‌به‌ربوونه‌وه‌مان‬ ‫بیرمان نامێنن‪(.‬خەندان)‬

‫هاوپیشەکانمان‪ ،‬پەرلەمانتارانی یەکێتی‬ ‫بڕۆن پرسیار بکەن مەسافەی نێوانمان چەندە؟‬ ‫لەچەند ڕۆژی ڕابردوو لە وەاڵمی بابەتێکی‬ ‫ڕەخنەییەم لە هەندێ سیاسەتی چەوت‪ ،‬چەند‬ ‫هاوپیشەیەکم پەرلەمانتارانی یەکێتی بە زمانی‬ ‫بازاڕی و دوور لە ڕەچاوکردنی هاوپەیمانیەتیمان‬ ‫هاتنە دەنگ و بە بوغز و حقدەوە دوان!‬ ‫لەبەر چەند هۆکارێک نەمویست دەم و‬ ‫دەست وەاڵمیان بدەمەوە وەک‪:‬‬ ‫*ه����ەردوو مەکتەبی سیاسی پ��ارت��ی و‬ ‫یەکێتی لە کۆبوونەوە بوون‪ ،‬لە ئەنجامی ئەو‬ ‫کۆبوونەوەیەشدا جارێکی تر جەختکردنەوە‬ ‫لەسەر هاوپەیمانیەتی کرایەوە‪ ،‬کە لە ئەنجامیدا‬ ‫یەکێتی سوودمەندە و هۆکارێک دەبێت بۆ‬ ‫دەربازبوونی لەو بارە الرەی هەیەتی‪.‬‬ ‫*ئێمە دەمێکە هەست بەوە دەکەین یەکێتی‬ ‫بایی ئ��ەوەن��دەی تێدا نەماوە منافەسەیان‬ ‫بکەین‪ ،‬هەڵبەت بۆ ئەمەش ئەنجامەکانی دوایین‬ ‫هەڵبژاردن دەریخست مەسافەی نێوانمان چەندە‬ ‫و جەماوەری کوردستان بڕیاریان دا سیاسەتی‬ ‫کێ قبوڵە و هێزی یەکەمە‪ ،‬زلەی هۆشیاریشی‬ ‫سرەواندە کێ و ڕفزی کردەوە‪.‬‬ ‫*نووسین و گۆتنەکانی ئەو بەڕێزانە هێندە‬ ‫ب��ازاڕی بوو‪ ،‬پێم وابوو سەرکردایەتیان هەر‬ ‫چەند پەرت و باڵویشن‪ ،‬نازانین لەگەڵ کێیان‬ ‫بدوێن‪ ،‬لەو بەڕێزانە دێنە دەنگ و هێندێک لە‬ ‫ئەمەکیان بەرانبەر بە پارتی نیشان دەدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم کە وا نەبوو‪ ،‬ناچارین بڵێین‪:‬‬ ‫کاک سیاسی موڕاهیق‪ ،‬باس لەوە دەکەی‬ ‫س��ەرۆک ب��ارزان��ی ح��ەوت سەعات سەردانی‬ ‫کەرکووکی کردووە‪ ،‬پێویست بەوە ناکات باسی‬ ‫گەوەرەیی و تێگەیشتنی پارتی و سەرۆک‬ ‫بارزانیت بۆ بکەم دەرب��ارەی کەرکووک‪ ،‬هەر‬ ‫چەند باش دەزانی پاش ئەو سەردانە حەوت‬ ‫سەعاتییە ڕەوشی کەرکووک بۆ ماوەی دوو ساڵ‬ ‫ئارامی بە خۆیەوە بینی و تێگەیشتنی الیەنەکان‬ ‫و مێزەکانی گفتوگۆ بوون بە بەخشینەوەی‬ ‫ئارامی بۆ ش��ارە خێرلەخۆنەدیوەکە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەپرسم ئەو شانازییەی ئێوە دەیکەن گوایە‬ ‫زۆر لە کەرکووکن؟ جگە لە سیاسەتی تەسکی‬

‫حزبی و بەهەدەردانی سامانی گشتی و دزی لە‬ ‫قووتی مندااڵنی ئەو شارە‪ ،‬چیتری لێکەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بەدواداچوونت بۆی نەکردووە‪ ،‬فەرموو‬ ‫سەیری ڕاپۆرتەکانی دەستەی نەزاهە بکە‬ ‫ئینجا تێدەگەی پێتڕۆدۆالر چ دکرێک دەکات لە‬ ‫ئۆرگانەکانی حزبەکەت؟!‬ ‫ی��ان دەڵێی ئێمە شاگەشکە بووینە بە‬ ‫هاتنی ڕێکخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ‬ ‫سەری بڵند‪ ،‬خەڵکی کوردستان باش دەزانن‬ ‫پارتی و سیاسەتی حەکیمی سەرۆک هەمیشە‬ ‫خوازیاری ئەوە بووینە پەیوەندی نێوان هێز و‬ ‫الیەنەکان ئاسایی و دروست بێت کە دوا جار‬ ‫دەبێتە هۆکاری ئارامیی دەروونی بۆ خەڵکی‬ ‫کوردستان‪ ،‬هەرچەند باشیش دەزانی عەقڵیەتی‬ ‫شەڕانگێزی زۆران کە خۆیان تاقی کردۆتەوە‪،‬‬ ‫هیچ ئەنجامی نەبووە‪ ،‬لەئەنجامدا هەر بیری‬ ‫ئاشتیخوازی و یەکتر قبوڵکردن سەرکەوت کە‬ ‫لەوەشدا سەرۆک بارزانی و پارتی بەشی شێری‬ ‫بەردەکەوێ‪.‬‬ ‫هەڤاڵۆ خۆ ئەوە ئێمە نین هەوای دانیشتنی‬ ‫دەباشان کە تا ئێستا ساغ نەبۆتەوە ڕێککەوتنە‬ ‫یان نا‪ ،‬شاگەشکەمان بکات؟‬ ‫یا دەپرسین ئەرێ خێرە هەردوو جێگرانی‬ ‫سکرتێری گشتیی یەکێتی نیشتیمانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬لە ماڵی بازرگانێک و بە نێوانگیری‬ ‫بازرگانێک شەیدای دیداری ڕێکخەری گشتیی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانن و خ��وازی��اری مانەوەی‬ ‫دەسەاڵتی پارێزگاری سلێمانین‪ ،‬جا ئێمە‬ ‫شاگەشکەین یا ئێوە؟ ئەی ئەوە لە کەیەوە‬ ‫ئەو داهێنانە کراوە کردنەوەی گرێکوێرەکان‬ ‫بکەوێتە دیوەخان و مااڵن‪.‬‬ ‫ئیتر زۆر ماون وەاڵم بدەمەوە‪ ،‬بەاڵم با بیکەم‬ ‫بەخاتری مەسافەی نێوانمان کە بیست کورسی‬ ‫پەرلەمانن‪ ،‬کە لە خولی سێیەمی پەرلەمان‬ ‫زێتر لە دە ئەندامتان لەسەر کورسییەکانی ئێمە‬ ‫دادەنیشتن و پەالماریشتان دەداین‪ ،‬وەاڵممان‬ ‫نەدەدانەوە ئەی هەڤاڵۆ‪ ،‬زەمەنی موجامەلە و‬ ‫خاتر خاترانێش چوو‪.‬‬

‫ئومێد خۆشناو‬

‫«نووسین و گۆتنەکانی‬ ‫ئەو بەڕێزانە هێندە‬ ‫بازاڕی بوو‪ ،‬پێم وابوو‬ ‫سەرکردایەتیان هەر چەند‬ ‫پەرت و باڵویشن‪ ،‬نازانین‬ ‫لەگەڵ کێیان بدوێن‪ ،‬لەو‬ ‫بەڕێزانە دێنە دەنگ و‬ ‫هێندێک لە ئەمەکیان‬ ‫بەرانبەر بە پارتی نیشان‬ ‫دەدەن‪ ،‬بەاڵم وا نەبوو»‬

‫دوایین بارینی بەفر‬

‫فۆتۆ‪ :‬خەندان‬