عەبدولستار مەجید :هەڵوێستی بارزانی لە ناردنی سەرنجی الیەنەکان بۆ پەرلەمان بە هەنگاوێکی گرینگ دەزانم ل3
181
داوا ده‌كرێ سه‌رجه‌م حزبه‌كان رایان وه‌ربگیرێ و سازانی
نیشتمانی له‌سه‌ر ده‌ستوور بكرێ
ل4
باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2013/6/25
ی دیپلۆماسی و پرسی سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ روسیا ،په‌یوه‌ندی كورد ده‌بات ه قۆناغێكی تره‌وه لەچەند ڕۆژی ڕابردوو سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ب ه یاروه‌ریی شاندێكی بااڵ،ب ه مه‌به‌ستی به‌شداربوون ل ه كۆڕبه‌ندی سانت پتروسبۆرگی ئابووریی نێوده‌وڵه‌تیی به‌ره‌و وواڵتی رووسیا به‌ڕێكه‌وت ،بەپێی ڕاگەیاندراوێکی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ئه‌جێندای سه‌ردانه‌ی سەرۆکی هەرێم و شاندی یاوەری به‌شدارییكردنیانە ل ه كاره‌كانی هه‌ڤده‌مین كۆڕبه‌ندی سانت پتروسبۆرگی ئابووریی نێوده‌وڵه‌تیی ،پاش گەیشتنیان بۆ ئەو وواڵتەو بەشداریان لەکۆڕبەندەکە ،ل ه په‌راوێزی كاروباره‌كانی كۆڕبه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی ئابووری سان پیترۆسبورگ ك ه مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و سێرگێ الفرۆف وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ڕووسیا كۆبوونه‌وه ،پاشانیش سەرۆکی هەرێم لەگەڵ سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی كارگێڕی كۆمپانیای گازپرۆم نیفتی ڕووسیا كۆبۆوه ،بەبڕوای چاودێرانی سیاسی و ڕۆژنامەنووسانیش سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ڕووسیا گرنگی و بایەخی زۆری هەیە بۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان.
ل2
سیروان زەهاوی :لە دەستوور دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم زۆر رواڵەتین
ل6
سیروان زەه��اوی ،مامۆستای زانكۆ ،لەم دیمانەیەدا ئاماژە ب���ە دەس���ت���وور دەك�����ات و قۆناخەكانی ئامادەكردنی روون دەك��ات��ەوە .دەشڵێت «لەم دەس��ت��وورەدا دەسەاڵتەكانی س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م ،رواڵ��ەت��ی و شكڵین» .س��ەب��ارەت بە كۆدەنگیش لەسەر دەستوور دەڵ��ێ «پێشتر 36حیزبی سیاسی دەن��گ��ی��ان لەسەر دەستوور داوە».
بەسەرهاتی ئافرەتێك لەنەخۆشخانەوە
ل8
2
ژماره 181
www.lawanikurdistan.com
2013/6/25
ی دیپلۆماسی و پرسی كورد سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ روسیا ،په‌یوه‌ندی ده‌بات ه قۆناغێكی تره‌وه راپۆرت :زیره‌ك عه‌بدولڕه‌حمان ،سلێمانی
لەچەند ڕۆژی ڕاب��ردوو سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ب ه یاروه‌ریی شاندێكی بااڵ،ب ه مه‌به‌ستی به‌شداربوون له كۆڕبه‌ندی سانت پتروسبۆرگی ئابووریی نێوده‌وڵه‌تیی ب�ه‌ره‌و وواڵتی رووسیا به‌ڕێكه‌وت ،بەپێی ڕاگەیاندراوێکی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ئه‌جێندای سه‌ردانه‌ی سەرۆکی هەرێم و شاندی ی��اوەری به‌شدارییكردنیانە ل ه كاره‌كانی هه‌ڤده‌مین كۆڕبه‌ندی سانت پتروسبۆرگی ئابووریی نێوده‌وڵه‌تیی ،پاش گەیشتنیان بۆ ئەو وواڵت��ەو بەشداریان لەکۆڕبەندەکە ،ل ه په‌راوێزی كاروباره‌كانی كۆڕبه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی ئابووری سان پیترۆسبورگ كه مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و سێرگێ الف��رۆف وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی ڕووسیا كۆبوونه‌وه، پاشانیش سەرۆکی هەرێم لەگەڵ سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی كارگێڕی كۆمپانیای گازپرۆم نیفتی ڕووسیا كۆبۆوه ،بەبڕوای چاودێرانی سیاسی و ڕۆژنامەنووسانیش سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ڕووسیا گرنگی و بایەخی زۆری هەیە بۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان. له‌باره‌ی سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆكی ههرێمهوه بۆ روسیار و كاریگه‌ری له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی ئابووریی و دیپلۆماسی نێوان هه‌رێم و روسیار» بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان «توانا ئەحمەد» بۆهەفتەنامەی پ��رس گووتی «حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیەوێت پەیوەندیەکانی خۆی گەشە پێ بدات لەگەڵ دنیای دەرەوەدا، ڕووسیاش یەکێکە لەو واڵتانەی جێ دەستی دیارەو کاریگەری هەیەو حکومەتی هەرێم دەیەوێت پەیوەندیەکی هاوسەنگی هەبێت لەگەڵ وواڵتانی دەرەوەدا».
توانا ئەحمەد گووتیشی دواجار حکومەتی هەرێم دەیەوێت پەیوەندیەکانی جگە لەئاستی ن��اوخ��ۆ ل��ەس��ەر ئاستی نێودەوڵەتیش گەشە بەپ ەیوەندیەکانی بدات ئەمەش بۆئەوەی خەڵکی کوردستان و ناوچەکە سوودی لێوەربگرێت. سەبارەت بەگرنگی سەردانەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ڕووسیا هەوڵەکانی بۆ پەرەپێدانی پەیوەندی هەردووال مامۆستای کۆلیژی زانستیە سیاسیەکانی لە زانکۆی سلێمانی «ڕێ��ب��وار کەریم محەمەد» دەڵێت «لەئێستادا لەزۆرێک لەهاوكێشەکانی ڕۆژه��ەاڵت��ی ناوەراستدا ڕووسیا هێزیكی کاریگەرە ،هەر بۆیە کرانەوەی کورد لەگەڵ ئەو دەوڵەتەدا بۆ پێگەی داهاتووی خەڵکی کوردستان لەڕووی سیاسی و ئابوورییەوە کارێکی گرنگە ،بەتایبەت کە ئێستا بەشێکی زۆری وواڵتانی ئەوروپاو ئاسیا نوێنەرایەتی و کنسوڵگەریان لەهەرێمی کوردستان هەیە». مامۆستاكه ئ �ه‌وه‌ش��ی گ��وت «ئ��ەگ��ەر بێت و ژم���اره‌ی كنسوڵگه‌رییه‌كان لەزیاد بووندا بێت بەدڵنیایەوە کاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر پێگەری هەرێمی کوردستان لەداهاتوودا». لەبارەی گرنگی نەوتی هەرێمی کوردستانی و کاریگەری لەسەر پێگەکەی لەدەرەوە ،دکتۆر ڕێبوار گووتی «دەبێتە هۆکارێکی کاریگەر کەپشت بەستنی ناوەخۆیی هەبێت لەبەشێکی زۆر تواناکانی خەڵکی کوردستان و کەمتر بیر لەهەناردەکردن بکاتەوە لەدەرەوەی وواڵت ،بۆیە بەدڵنیایەوە ڕێکەوتن لەگەڵ دەوڵەتەکاندا بۆ ئێمە گرنگی خۆی هەیە». لەبەشێکی دیکەی لێدوانەکەیدا مامۆستاکەی زانکۆی سلێمانی ڕوونی کردەوە «ئێستا ڕووسیا ڕابەرایەتی هاوکێشەیەک دەکات
لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست ،کە پێک دێت لەبەرەی هەریەک لە ڕووسیا خۆی و ئێران و عێراق و سوریاو حیزبواڵیە ،لەبەرامبەر بەرەی ئەمەریکاو تورکیاو قەتەر و سعودیا و تا ڕادەیەکیش کوردە ،بەرەی براوەش تاکو ئێستا بەرەکەی ڕوسیایە ،هەر بۆیە هێنانی بەرەی براوەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ ناو خاکی کوردستان ،پێم وایە ئەرێنیە و ئەو کۆمپانیایانە کاریگەریان دەبێت لەپاراستنی ئایندەی هەرێمی کوردستان». ه �ه‌ر س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌م بابه‌ته ،ڕۆژن��ام��ەن��ووس «حەسەن جەباری» بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «لەسەردەمی جیهانگیریدا هەموو ڕەهەندێکی سیاسی ڕوویەکی ئابووری هەیە یان دەکرێت بەپێچەوانەوە بڵێین هەموو دەستکەوتە ئابووریەکان دەستکەوتی سیاسی باش بێتە پێشەوە ،تاکو پەیوەندیە دیبلۆماسیەکانمان لەگەڵ وواڵتانی گەورە لەجیهاندا هەبێت زیاتر دەتوانین بەرژەوەندیە ئابووریەکانمان بپارێزن لەدواجاریش بە سوودێکی گەورە دەشکێتەوە بۆ هاواڵتیان». ح��ەس��ەن ج��ەب��اری گ��ووت��ی «بەهێز ک��ردن��ی پەیوەندی دیبلۆماسی کاریگەریەکی زۆر ئەرێنی هەبووە لەسەر کۆی پڕۆسەکەو دەرهاویشتە ئابووریەکانی ،دەرکەوتووە کە ڕەنگە لەگەڵ کۆمپانیایەکی هاو شێوەی گازپڕۆم هەبێت ،پێشم وایە خودی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بایەخێکی زۆری داوە بەو پەیوەندیە دیبلۆماسیانە». ڕوونیشی ک��ردەوە «پێشتر گۆشەگیر بووین و لەئێستادا کەهەرێمی خۆمان هەیە ،دەمانەوێت بەڕووی جیهانی دەرەوەدا بکرێینەوە ،بێگومانیش کرانەوە ئابووریەکانیش زیاتر خزمەت بەهەرێمی کوردستان دەگەیەنێت و دەمانناسێنێت بەدەرەوە».
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 181
2013/6/25
3
عەبدولستار مەجید باس لە بڕیاری سەرۆکی هەرێم لەبارەی وەرگرتنی را و سەرنجی الیەنەکان لەسەر دەستوور دەکات و بە هەنگاوێکی باشی دەزانێت .هاوکات لەو دیمانەیەدا تیشک دەخاتە سەر سەرنجەکانی ئۆپۆزیسیۆن لەسەر دەستوور و لەبارەی م��اددەی شەش دەڵێت «هەڵێستی بارزانی لە ناردنی سەرنجی الیەنەکان بۆ پەرلەمان بە هەنگاوێکی گرینگ دەزانم». دیمانه :پرس
عەبدولستار مەجید ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی كۆمه‌ڵی ئیسالمی:
هەڵوێستی بارزانی لە ناردنی سەرنجی الیەنەکان بۆ پەرلەمان بە هەنگاوێکی گرینگ دەزانم
پرس :لەسەر ئەو نامەیەی کەڕۆژی پێنج شەمەی ڕابردوو سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاراستەی پەرلەمانی کرد ،تیایدا سەرجەم تێبینی و سەرنجی الیەنەکانی لەسەر پڕۆژەی ڕەشنووسی دەستوور هاوپێچ کردبوو ،ئێوە چۆن لێی دەڕوانن؟ عەبدولستار مەجید :ئێمە ئەوە بەهەنگاوێکی باش دەزانین ،پێشتریش زۆر پرس و بابەتی پەیوەندیدار بەهەرێمی کوردستان لەسەرۆکایەتی هەرێم و حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاری لەسەر دراوە ،بەاڵم جێبەجێ نەکراوە ،یانیش هەندێک کۆسپ و لەمپەری بۆ دروست کراوە و تەنها بۆ ڕاگەیاندن بووە ،بۆ نموونەش بڕیاری ژمارە دووی پەرلەمانی کوردستانمان هەیە ،کە تایبەتە بە ڕووداوەکانی حەڤدەی شوبات و ڕۆژانی دوایی ،بەاڵم تاکو ئێستا ئەو بڕیارە جێبەجێ نەکراوە ،لەکاتێکدا بەپێی ئەو بڕیارە پڕۆژە دەستووری هەرێمی کوردستان و هەموو ئەو یاسایانەی ڕەهەندی نیشتیمانیان هەیە ،دەبێ بگەڕێتەوە پەرلەمان و ڕێکەوتنی لەسەر بکرێت ،بەاڵم تاکو ئێستا کاری پێ نەکراوە. نامەکەی سەرۆکی هەرێمیش بۆ پەرلەمان ئەوەی ئێمە چاوەڕێی دەکەین بەکردار کردنیەتی. پرس :لەئێستادا باس لەئەگەری هەموار کردنەوەی ماددەی شەشی پڕۆژەی ڕەشنووسی دەستووری هەرێم دەکرێت ،ڕای ئێوە لەو بارەیەوە چییە؟ عەبدولستار مەجید :هەریەک لە كۆمه‌ڵ و یەکگرتووی ئیسالمی و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان پشتگیری چەسپاندنەوەی ماددەی شەشی پڕۆژە دەستووری هەرێمی کوردستان دەکەن ،پێشموانییە الیەنەکانی دیکەش ئەو جورئەتە بکەن ،م��اددەی شەش بەتەنها پەیوەندی بەالیەنە ئیسالمیەکانی هەرێمی کوردستانەوە نییە ،بەڵکو په‌یوه‌ندی بەهەموو جەماوەری کوردستانەوە هەیە ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ٩٥%بەرەو سەرەوەی مسوڵمانە ،هەر بۆیە بڕوا ناکەم هیچ کەسێک لەگەڵ ئەوەدابێت ئەو مادەیە دەستکاری بکرێت .هەرالیەنێکیش دەیەوێت ئەو ماددەیە هەموار بکرێتەوە با وەکو چۆن ئێمە داوامان کردووە ،چەند بڕگەو مادەیەکی دەستوور هەموار بکرێتەوە ،ئەوانیش ڕای بگەیەنن ،تەنانەت کەباس لەوەدەکرێت برادەرانی حیزبی شیوعی کوردستان ئەو بابەتەیان ووروژاندوە لەمیانەی دیمانەیەکی کەناڵی ڕووداودا ڕەتیان کردەوە دژی ئەو مادەیە بن و ووتیان ئێمە مسوڵمانین ،هەر بۆیە من دەست خۆشیم لێ کردن. ئێمەش وەک��و کۆمەڵی ئیسالمی ش��ان��ازی دەک��ەی��ن بەرگری لەهێشتنەوەی ئەو مادەیەی بکەین ،بەتەنها ئێمەش پارێزەری ئەم مادەنین ،بەڵکو پێم وایە هەموو خەڵک پارێزەریەتی و کەس ناتوانێت باسی بکات ،ئەگەر باسیش بکرێت و دەستکاری بکرێت ،من دڵنیام لەسەدا سەد دەستوورەکە لەالیەن خەڵکی هەرێمی کوردستانەوە ڕەت دەکرێتەوە.
ئێمەش کێشەمان لەگەڵ ماددەی شەش نەبووەو پێم سەیرە ئەو ماددەیە دەوروژێنرێت ،بەڵکو ئێمە کێشەی سیستەمی سیاسی و هەندێک دەسەاڵتمان هەیە بۆ سەرۆکی هەرێم ،ئەوەی ئێستا هەیە وەکو ئەوەیە کە لەکوردەواری دەڵێن «کەر لەکوێ کەوتووەو کوندە لەکوێ دڕاوە» خەڵک کێشەی چییەو هاتوون بەچیەوە گرتوویانە؟ پرس:ئەو سازانەی ئۆپۆزیسیۆن داوای دەکات ،ئایا بریتیە لەوەی ڕەزامەندی سەرجەم الیەنە سیاسیەکانی لەسەر بێت یاخود تەنها ئەوانەی لەپەرلەمانی کوردستان نوێنەریان هەیە؟دەشگوترێت ئۆپۆزیسیۆن ڕازی نییە حیزبەکانی دەرەوەی پەرلەمان بەشداری کۆبونەوەکان بکەن؟ عەبدولستار مەجید :مادام سازانە ئاساییە زۆرترین الیەن و خەڵک و ڕێکخراوەکان بەشداریان پێ بکرێت و ئێمە وەکو کۆمەڵی ئیسالمی زۆر کێشەمان نییە ،بەاڵم ئەو بابەتەی پەیوەندی بەپەرلەمانەوە هەیە، بێگومان دەبێت ئەو الیەنانە قسەی لەسەر بکەن و سازانی لەسەر بکەن کە لەپەرلەمانی کوردستان نوێنەریان هەیە. پ��رس :ژمارەیەکی زۆری م��اددەی ڕەشنووسەکە داوای هەموار ک��ردن��ەوەی دەک��رێ��ت ،ئێوە وەک��و کۆمەڵی ئیسالمی کوردستان تەحەفوزتان لەسەر کام ماددەیەی هەیەو دەتانەوێت کامەی هەموار بکرێتەوە؟ عەبدولستار مەجید :ئێمە ناڵێێن ئەو هەموو مادەیە پێویستی بەهەموار کردنەوە هەیەو پێمان وایە چەند ماددەیەکی سەرەکی هەیە پێویستی بەهەموار کردنەوەیە ،لەوانەش ئێمە له‌سیستەمی هەرێمی کوردستان ناگەین ،چونکە لەدەستوورەکەدا پەرلەمانی تێکەاڵوە، لەهه‌ندێك وواڵتاندا هه‌یه لەوانەش لە ئیتاڵیا کە سەرۆکی وواڵت لەالیەن گەلەوە هەڵدەبژێردرێت ،بەاڵم ئەو هەموو دەسەاڵتەی نییە ،لەهەمان کاتیشدا لەهەندێک شوێن هەیە لەپەرلەماندا هەڵدەبژێردرێت ،بەاڵم دەسەاڵتی هەیە ،بەاڵم وەکو هەموومان دەزانین لەعێراقدا سیستەم پەرلەمانییەو س��ەرۆک لەپەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت ،لەالیەکی دیکەشه‌وه لەدەستووردا هیچ ئاماژەیەکی بۆ زیادکردنی دەسەاڵتی ئەنجومەنی پارێزگاکان وەکو هەرێمێک یاخود نیمچە دەسەاڵتێکی سەربەخۆ نەکراوە ،لەکاتێکدا ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێم پێویستی بەکاراکردن و دەسەاڵت پێدانیان هەیە ،بۆ نموونە لەسلێمانی پەکی کەووتوەو لەهەولێر کارانییەو لەدهۆکیش کەس نازانێت هەیە یان نییە، کاتێک باس لەدەسەاڵتەکانی سەرۆکی هەرێمیش دەکەین مەبەستمان بەتەنها کاک مەسعود نییە ،بەڵکو مەبەستمان سەرۆکی هەرێمە ،ئینجا ئەو نەبێت یان هەر کەسێکی دیکە بێت ،ئەگەر سیستەم پەرلەمانی بێت ئەوا ئەو هەموو دەسەاڵتەی ئێستای نابێت ،پێشمان وایە ئەوەی داوامان کردووە بۆ هەموار کردنەوە زۆر نین. پرس :لەئێستادا پەرلەمان سەرقاڵی تاوتوێ کردنی نامەکەی سەرۆکی هەرێمە لەسەر دەستوور ،بەاڵم پێت وانییە قسە کردن لەسەر
دەستوور هەڵبژاردنەکانی هەرێم دوادەخات بەتایبەتیش هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم؟ عەبدولستار مەجید :وەکو الیەنەکانی ئۆپۆزیسیۆن ڕامان گەیاندووە کە پێویستە هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان لەکاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت ،هەر الیەنێکیش کۆسپ بخاتە بەردەم بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکان لەکاتی خۆیدا و دواخستنیان ئەوا بەرپرسیارەو بەخۆ دزینەوەو خۆشاردنەوە لەهەڵبژاردنەکان ئەژمار دەکرێت ،ئەوکاتیش هەموو خەڵک ب��ۆی ڕوون دەبێتەوە کە کێ لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردندایە. پرس :ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌كان به‌تایبه‌تی هی سه‌رۆكی هه‌رێم دواكه‌وت هەڵوێستان چی ده‌بێ؟ عەبدولستار مەجید :ئێمە لەگەڵ دواخستنی نین ،ئەگەر دواش خرا ئەوکات هەڵوێستی خۆمان ڕادەگەیەنین ،بەاڵم پێم وایە جارێ کات ماوە باسی دواخستنی بکەین ،لەئێستادا کاتێک باسی سازان دەکرێت لەسەر دەستوور ئەگەر مەبەست بێت و ئیرادە هەبێت بۆ سازان ئەوا بەیەک هەفتە هەمووی تەواو دەکرێت. پرس :كۆمیسیۆن ده‌رگ��ای وااڵ ك��ردووه بۆ كاندیده‌كانی پۆستی هه‌رێم ،بۆچی وه‌ك ئۆپۆزسیۆن تائێستا كه‌ستان كاندید نه‌كردووه؟ عەبدولستار مەجید :باسی دەرگا کردنەوەی کۆمیسیۆن دەکرێت بۆ خۆکاندید کردن بۆ پۆستی سەرۆکی هەرێمی کوردستان ،خەڵک هەبووە چووە بۆ ئەوەی فۆڕمی خۆ کاندید کردن وەربگرێت ،بەاڵم فۆڕمیان نەداوەتێ و نەیان بووە ،جگە لەوەش تاکو ڕەشنووسی دەستووری هەرێمی کوردستاندا بەالیەکدا نەخرێت ناتوانین بڵێێن کاندیمان دەبێت، چونکە ئەگەر ڕەشنووسەکە بەو شێوەیەی ئێستا بخرێتە ڕاپرسیەوەو دەنگ بهێنێت و سەرۆک لەالیەن گەلەوە هەڵبژێردرێت ،ئەوا جۆرێک لەبڕیاری دەوێت لەئۆپۆزسیۆنه‌وه ،ئەگەریش ببێت بەپەرلەمانی و سازانی لەسەر کرا ئەوا جۆرێکی دیکە دەبێت ،ئێمە لەگەڵ ئەوەبووین کە ئۆپۆزیسیۆن کاندیدی هەبێت ،بەاڵم ئایا ئەو سازانە بەچ ئەنجامێکمان دەگەیەنێت ئەوە لەئێستادا ناتوانین بڕیاری لێ بدەین کە سازانەکە دەکرێت یان ناکرێت. پرس :ده‌وترێ كۆمه‌ڵ و یه‌كگرتوو رێكه‌وتوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه كاندیدی پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم كه‌سێكی ئیسالمی بێ نه‌ك عه‌لمانی؟ عەبدولستار مەجید :من وەکو خۆم پێم باشە ئەگەر کاندید هەبێت ئەوا ئیسالمی بێت یاخود موحافیزکار و موسوڵمان بێت و بڕوای بە ئایین هەبێت وەکو بەرنامەیەک بۆ ژیان ،بەاڵم ئێمە تاکو ئێستا ئەو پرسەمان یەکالیی نەکردۆتەوە ،ڕای هەرسێ الیەنی ئۆپۆزسیۆنیش ئەوەیە کەهەر الیەنەو دەتوانێت کاندیدی خۆی هەبێت ،بەاڵم کاتێک کاندیدەکە دەبێت بە هی ئۆپۆزسیۆن ئه‌گه‌ر هەرسێ الیەنەکەمان لەسەری ڕێک بکەوین ،ئینجا عەلمانی بێت یاخود ئیسالمی.
4
ژماره 181
www.lawanikurdistan.com
2013/6/25
داوا ده‌كرێ سه‌رجه‌م حزبه‌كان رایان وه‌ربگیرێ و سازانی نیشتمانی له‌سه‌ر ده‌ستوور بكرێ نه‌ك سازانی حزبی
بێ رووتووش
راپۆرت :پرس
ئێستا پرسی پرۆژه‌ی ده‌ستوور ل ه سه‌رۆكایه‌تی ههرێمهوه چۆته په‌رله‌مان و سه‌رۆكی هه‌رێم تێبینی حزبه‌كانی ناردوو‌ه بۆ په‌رله‌مان ،تاله‌وێ سازانی نیشتمانی له‌سه‌ر بكری ،به‌اڵم الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن ده‌یانه‌وێ ته‌نیا حزب ه به‌شداربووه‌كانی په‌رله‌مان به‌شداری كۆبوونه‌وه‌و هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور و سازان بكه‌ن ،له‌به‌رامبه‌ریشدا هه‌ندێك الیه‌ن به‌تایبه‌تی حزبه‌كانی ده‌سه‌اڵت داوا ده‌كه‌ن سه‌رجه‌م پارته سیاسییه‌كان و رێكخراوه‌كان و كه‌سایه‌تی ئه‌كادیمی به‌شداری هه‌موار كردنه‌وه‌و كۆبوونه‌وه‌كان بكه‌ن ،چونكه ده‌ستوور موڵك و مافی هه‌موان ه نه‌ك ته‌نیا هی چه‌ند حزبێك .وات ه سازانی نیشتمانی له‌سه‌ر بكرێ نه‌ك سازانی چه‌ند حزبێك. د .ساالر باسیره ،مامۆستای زانسته سیاسییه‌كان ،باس له‌و‌ه ده‌كات له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌و 22ساڵه‌ی ژیانی سیاسی هه‌رێمی كوردستان ،ئه‌م واڵته خاوه‌ن ده‌ستورێكی شه‌رعی و ته‌ندروست نه‌بووه ،هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی واڵتێك ناكرێ بێ ده‌ستور بێت و دوای هه‌موو ئه‌و ئه‌زمون ه خراپه‌ی ئه‌م گه‌ل ه هه‌یبووه ،هه‌ر بۆیه پێویست ه ئه‌و ده‌ستور‌ه بگه‌رێنرێته‌وه په‌رله‌مان و بۆ هه‌موار كردنه‌وه‌ی». ئ�ه‌و جه‌خت له‌سه‌ر س��ازان ده‌ك��ات �ه‌وه‌و ده‌ڵێت «لێره‌دا ب��ارودۆخ �ه‌ك � ه س��ازان ده‌خ��وازێ��ت ،ب��ه‌اڵم سازانێك نا ك ه له‌هاوكێشه‌ی كۆتاییدا به‌به‌رژه‌وه‌ندی حیزبێك بگه‌رێته‌وه ،یان ته‌نیا چه‌ند حیزبێكی نێو په‌رله‌مان له‌نێوخۆیاندا رێكبكه‌ون له‌سه‌ری و ناوی بنێن سازان ،ئه‌وه سازانی حیزبیه ،ئه‌وه‌ی پێویسته ئه‌وه‌یه سازانی نیشتیمانی له‌سه‌ر بكرێ ،به‌وه‌ی ك ه چین و تویژه جیاوازه‌كانی گه‌لیشی تێدا به‌شدار بكرێ ب ه رۆشنبیران و نوسه‌ران و ئه‌كادیمیست و یاساناسان و زانكۆو سه‌نته‌ره زانستیه‌كان ...تاد». ه�ه‌روه‌ه��ا ب�ه‌ب��ڕوای به‌هرۆز جه‌عفه‌ر چ��اودێ��ری سیاسی، لەهەرێمی كوردستان ،پرۆژەیەكی ئیقلیمی و عێراقی هەیە بۆ لەبیربردنەوەی بابەتە ستراتیجیەكان لە خەڵك و الیەنە سیاسیەكان .ئەو دەڵێت «ئەو نەیارانەی كورد دەزانن كورد بە تورك و فارس و عەرەب و عەجەم سەرقاڵ ناكرێت ،بەڵكو كورد تەنها بەكورد لەناو دەچێت و سەرقاڵ دەبێت .هەرجارەو پرسێك زیندوو دەبێتەوە تا ئەسڵی مەقسەدمان بیر بەرنەوە». ئەو سازانی الیەنە سیاسییەكان لەسەر دەستوور بە دوور دەبینێت و دەشڵێت «هەموومان دەڵێین دەستوور مەسەلەیەكی گرنگەو دەبێت بۆ هەموو خەڵكی كوردستان بێت ،بەاڵم كەس كار بەم میتودە ناكات .هەر یەكەو ئەسپی خۆی تاو ئەدات و بەرژەوەندیی خۆی دەكاتە پێوەر بۆ لێكدانەوە قانونی و دەستوورییەكان». چاودێرە سیاسییەكە جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەم پرۆژەی دەس��ت��وورە دەبێت ب��ڕوات و تێپەڕ بێت .وەك ئەو گوتی «هەموو قۆناغە یاسایی و ئوسولیەكانی بڕیووە ،بەاڵم شەڕی سازانەكە لەسەر خودی سەرۆكی هەرێم و پرسی چاكسازییە لەكوردستان .شەڕی ئیرادەیە لەگەڵ یەكتر .ئەم سازانە بەكار دێت بۆ ئەوەی هەڵبژاردن دوا بخرێت .ئەمەش زیان و باجەكەی خەڵكی كوردستان ئەیدات». رۆژنامەنووس ئەیوب كوردی ،ئاشكرای دەكات كە ئەو لە سەرەتاوە لەگەڵ گەڕانەوەی دەستووردا نەبووە بۆ پەرلەمان، ئه‌و بۆ هه‌فته‌نامه‌ی پرس گوتی «كە گەڕایەوە په‌رله‌مان مانای ئەوە نیە ئەو هه‌مواركردنەی گۆڕانێكی بنەڕەتی دەستوور بێت و بە خواستی خۆیان حزب و الیەنە سیاسیەكان دەستوەردانی تێدا بكەن بۆ مەسەلەی بەشداریكردنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و كەسایەتیە دیارەكان و .......هتد ئەوە دەگەرێتەوە بۆ دیاری كردنی كاتی ماوەپێدراو بۆ هه‌موار كردنەكە» .ئه‌وه‌شی گوت « ئەگەر بەو شێوازە بەرفراوانەبێت
لەوانەیە پێویستمان بە دارشتنەوەی دەستوورێكی دیكەبێت و ئەو دەستوورە لە زبڵدانەكاندا خۆی ببینێتەوە ،بەاڵم دڵنیام كات بەشی ئەوە ناكات بەو شێوە بەر فراوانە دەستوور هه‌موار بكرێت كە هەر تاكێك لەو چین و توێژانەی لەسەرەوە باسمان كرد ئومێدو خواستی خۆی تێیدا جێگا بكاتەوه«. رۆژنامه‌نووسه‌ك ه ئه‌وه‌شی گ��وت «دەس��ت��ووری هەرێمی كوردستان دەرئەنجامی دەبێت بخرێتە دەنگدانەوەو سەرجەم كۆمەڵگەی دانیشتووی ه��ەرێ��م ب��ە گشت رەن��گ و بیرو بۆچوونەكانەوە دەنگی لەسەر بدەن و ئەوكات ئەگەر نیوە زیاتر بە باشە دەنگیان لەسەر دا واتە پەسەند كراوەو بۆ ئەم هەرێمە گونجاوەو دەبێتە دەستووری هەمیشەیی ،ئەگەریش بە پێچەوانەوە نیوە كەمتری دەنگی دەنگدەرانی هێنا ئەوا پەسەند نەكراوەو دەبێت جارێكی تر دابڕێژرێتەوەو بدرێتەوە پەرلەمان و بچێتەوە سەرۆكایەتی هەرێم و ئێنجا بخرێتەوە راپرسیەوە». ه��ەر ل��ەب��ارەی دەس��ت��وورەوە ،بەختیار مستەفا ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی حیزبی زەحمەتكیشانی كوردستان بە هەفتەنامەی پرسی راگەیاند «ئێمە وەك حیزبی زەحمەتكێشان یەكەم الیەن بووین كە داوامان كردووە ئەو مەسەلەیە سازانی نیشتیمانی لەسەر بكرێت» .دەشڵێت «بەالی ئێمەوە دوو شت گرنگە ،یەكەم پێویستە دەستوورمان هەبێت و دووەم سازانی لەسەر بكرێت». ئاماژە بەوەشدەكات كە ئەم بەزم وهەرایەی لەسەر دەستوور دروست بووە ،تەنهاو تەنها بۆ بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان بێت ،نەك ئەمەش م��زای��ەدەو كێشمەكێشی هەڵبژاردن و بەدەستهێنانەوەی دەنگ بێت لەالی هەموانەوە ،بە دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆنەوە. لەبارەی فراوانكردنی بازنەی بەشداربووان بەرپرسەكەی حزبی زەحمەتكێشان ئەوەشی گوت «تێبینی الیەنەكان لەسەر دەستوور گەڕێنراوەتەوە بۆ پەرلەمان و لیژنەی بۆ پێكهێنراوە، ئەو گەڕانەوەیەش هەرچەندە بەفراوانتر قسەی لەسەر بكرێت و هەموو تێبینیەكان بكرێتە یەك و هەموار بكرێتەوە ئەوەندە باشترە». رەخنە لەو الیەنەنانەش دەگرێ كە هەوڵی بێ بەش كردنی هەندێك الیەنی دەرەوەی پەرلەمان دەدەن .وەك ئەو گوتی «هەندێك الیەن كە دەیانەوێت تەنها خۆیان قسەیان هەبێت لەسەر دەستوور و كەسی تر نەخوێننەوە ،بێگومان جۆرێك لە خۆبایی بوون و خۆپەرستی و تاكڕەوێتی و قۆرخ كردنی تیایدا بەدی دەكرێت .وەك ئەوەی تەنها ئەوان لەگۆڕەپاندا بن و خەڵكی تر مافی هیچیان نەبێت». راشیگەیاند «بە عەقڵیەتی حیزبی گەورە و بچوك و بە لەبیركردنی ئەوەی كە هەندێك الیەنی سیاسی كە توانیویانە چەند ئەندامێكی پەرلەمانیان هەبێت ،وا تێگەیشتبێتن ئیتر ئەوان هەموو شتن ،نەخێر ،هەندێك الیەن بە قۆستنەوەی هەل و مەرجی نالەباری كوردستان و یارمەتی ئەم واڵت و ئەو واڵت و دانانی كەناڵی فەزایی بۆیان و وەرگرتنی تەوجیهات لێیانەوە كاریان كردووە ،كە لەوانەیە حیزبەكانی ئێمەو مانان نیو هێندەی ئەوان پشتگیری مادی و مەعنەویمان لێ بكرێت، بۆی هەبوو چوار هێندەی ئەوان دەنگ بهێنین». ئەو پشتیوانی لە فراوانكردنی لیژنەكانی گفتوگۆ لەبارەی دەستوورەوە دەك��ات و دەڵێت «ئێمە پێمان وایە لیژنەی گفتوگۆ كردن چەند فراوانتر بێت هێندە الیەنی ئەرێنی دەبێت، بێجگە لەوەی شتی ژێر پەردەی تیا نامێنێت و نهێنی نابێت كە چۆن گفتوگۆكان بەڕێوە چوون». بەخیتار مستەفا روونیشیدەكاتەوە كە لەهەموو حاڵەتەكان
*لە دیمانەیەكی گۆڤاری پێشكەوتن بەڕێوەبەرێكی سەنتەری پزیشكی حكومی دەڵێ بۆ خەستەخانەی ئەهلی لەناو جەرگەی شار ئ��ەرزە دابین ك��راوە ،بەاڵم بۆ خەستەخانەی حكومی لەدەرەوەی شاریش نییە. (وجعلنا من االرظى كل شيئ) *لە ئەرسەالن بایزی دەگڕێنەوە كە ئەندام پەرلەمانێكی موعارەزە رەفزی هەموو دەستووری كردبۆوە ،ئەویش گوتبوی كاكە تۆ خوێندۆتەوە ،گوتی بەڵێ هیچی باشی تێدا نییە، گوتی مادەی 126چی دەڵێ ئەویش وەاڵمی دایەوە ئەو مادەیە لەهەمووی خراپترە. (کاکە گیان دەستوور خۆی 121مادەیە) *پ��ەرواز گەڕایەوە و لەیەكەم دی��داری تەلەڤزیۆنی گوتی لەمەودوا من گوێگری عەرەبیشم دەبێت ،بۆیە دەبێ بۆ وەتەنی عەرەبیش گۆرانی بڵێم. (ئومە عەرەبیە واحیدە) *لە هەواڵێكدا هاتووە مۆڵەتی شۆفێری لە بەغدا بە هەردوو زمانی كوردی و عەرەبییە ،كەچی لە هەرێمی كوردستان تەنیا بە زمانی عەرەبی نووسراوە. (حەقە بە توركمانی و ئاشووریش بنووسرێت) *هونەرمەندێك دەڵ��ێ لە سربیا توانیم بیسەلمێنم كە رەچەڵەكی سربەكان كوردە ،لەوێ بەو هۆیەوە بوومە ئەندامی كۆڕی زانیاریی واڵتەكە و شانازیان پێوەدەكرد ،كەچی الی ئێمە هەر ئاوڕیشیان لێ نەدامەوە. (دەبێ سربە نەخوێندەوارەكان شانازی بكەن ،بگەن بەشانی واڵتێكی پیشەسازی و پێشكەوتووی وەك كورد) *لە قوتابخانەیەكی بنەڕەتی لە هەر قوتابیەك بڕی هەزار دیناریان وەرگرتووە ،بۆ دابینكردنی كارتی نمرەكانی كۆتایی ساڵ. (ئەری پارەی حانوت چی لێدەكەن)
ئەبێت لەوە تێبگەن كە ئەو دەستوورە بۆخەڵكی كوردستانەو پێش هەموو شتێكیش ئەبێت بەرژەوەندیەكانی خەڵكی كوردستان لەبەر چاو بگیرێت ،كێ ئەڵێت هەتا سەر ئەم هێزانەی ئێستا لەسەر كورسی دەسەاڵت دەمێننەوە؟ ئێمە دەمانەوێت سبەی هەر كەس زۆرینەی بەدەست هێنا چ بەعلمانی و ئیسالمیەوە نەتوانن بەكەیفی خۆیان دەستوور بقۆزنەوە بۆبەرژەوەندی و مانەوەی خۆیان.
بەختیار مستەفا: «هەندێك الیەن كە دەیانەوێت تەنها خۆیان قسەیان هەبێت لەسەر دەستوور و كەسی تر نەخوێننەوە ،بێگومان جۆرێك لە خۆبایی بوون و خۆپەرستی و تاكڕەوێتی و قۆرخ كردنی تیایدا بەدی دەكرێت»
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 181
2013/6/25
5
له‌باره‌ی ناردنی راوسه‌رنجی الیه‌ن ه سیاسییه‌كان بۆ په‌رله‌مانی كوردستان حزبه‌كان ستایشی نامه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌كه‌ن راپۆرت :زیره‌ك عه‌بدولڕه‌حمان ،سلێمانی
ماوەیەکە لەهەرێمی کوردستان پرسی دەستوور هەموو کایەکانی کۆمەڵی تەنیوە ،بەشێوەیەک ش��ارەزاو نەشارەزا قسەی لەسەر دەک��ات ،لەو نێوەندەشدا ئۆپۆزیسیۆن داوای هەموار کردنەوەی چەند بڕگەیەکی دەستوور دەکات ،لەبەرامبەریشدا ژمارەیەک الیەنی سیاسی دیکەی هەرێمی کوردستان داوا دەکەن ئەو پڕۆژەیە بخرێتە ڕیفراندۆمەوە،بەهۆی ئەو ملمالنێ سەختەی لەهەرێم لەسەر پڕۆژەکە دروست بوو،سەرۆکی هەرێمی کوردستان تێبینی و سەرنجی سەرجەم الیەنە سیاسیەکانی ئاراستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان کردو داوای کردووە لەسەری ڕێکبکەون ،لەئێستاشدا وەکو دەگوترێت تۆپەکە لە گۆڕەپانی سەرۆکایەتی پەرلەماندایە ،ژمارەیەک الیەنی سیاسیش پێیان وایە دەبێت پەرلەمان سازان لەسەر دەستوور بکات، بەشێکی دیکەش ڕایانوایە دەبێت ل��ەدەرەوەی پەرلەمان سازانی لەسەر بکرێت ،خودی ئۆپۆزیسیۆنیش پێشوازی لەو هەڵوێستەی مەسعود بارزانی دەکات. یەکگرتووی ئیسالمی :پێشوازی لەنامەکەی سەرۆکی هەرێم دەکەین لەماوەی ڕاب��ردوودا لەگەڵ گەرم بوونی پرسی خستنە ڕاپرسی دەستوورەوە الیەنەکانی ئۆپۆزیسیۆن نیگەرانی خۆیان دەربڕی و داوای��ان کرد پڕۆژەکە بگەڕێتەوە پەرلەمان ،ئەم داوایەشیان لەکاتێکدایە کە پڕۆژەکە هەموو قۆناغە یاساییەکانی تەواو بووەو تەنها ڕاپرسی کردنی ماوە. ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان «ئەبوبەکر هەڵەدنی» دەڵێت «ئێمە پێشوازی لەو نامەیەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەکەین و بەکارێکی ئەرێنی دەزانین کە سەرنجی الیەنە سیاسیەکان وەر دەگرێت لەسەر پڕۆژە دەستووری هەرێمی کوردستان و ئاراستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی دەکات». ئه‌وه‌شی گوت «لەبەرامبەر نامەکەشدا دوو ئەگەر لەئارادان، یەکەمیان ئەوەیە کە لەماوەیەکی کورتدا سەرجەم فڕاکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان بگەنە ڕێکەوتن و سازانی لەسەر بکەن ،بەوەی ئەو بڕگانەی پێویستیان بەهەموارکردنەوەیە هەموار بکرێتەوە، ئەوکاتەش ئێمە ببینە خاوەن دەستوور كه‌کۆدەنگیەکی نیشتیمانی دروست دەکات و ئەو بۆشاییە یاساییە پڕ دەبێتەوە ،یانیش ئەوەتا کۆبونەوەو گفتوگۆکان درێژە دەکێشێت و دەبێتە هۆکاری دواخستنی هەڵبژاردنەکان ،کە ئێمە هیوادارین ئەگەری دووەم نەبێت ،چونکە هیچ پاساوێک نییە بۆ دواكه‌وتنی هەڵبژاردنەکان». سەبارەت بە هەموارکردنەوەی دەستوورەکە پێش ڕیفراندۆم یاخود دوای ڕیفراندۆم هەڵەدنی گووتی «ئێمە ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەدای��ن پێش ئەوەی بخرێتە ڕاپرسیەوە سازانی نیشتیمانی لەگەڵ بکرێت ،چونکە گەرەنتی چییە دوای ئەوەی خرایە ڕاپرسییه‌وە هەموار بکرێتەوە؟». ئەندامەکەی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو ڕوو دەکاتە پەرلەمانتاران و دەڵ��ێ��ت «ئ�����ەوان ن��وێ��ن��ەری ج��ەم��اوەری کوردستان دەک��ەن و دەبێت بەگیانێکی بەرپرسیاریانە ب���ڕوان���ن���ە ئ����ەم پ��رس��ە گ��رن��گ��ە نیشتیمانییە ،چونکە دەستوور بەتەنها موڵکی کەسێک و حیزبێک نییە ،بەڵکو موڵکی هەموو خەڵکی کوردستانە بۆ ئێستاو نەوەکانی داهاتوو دەنووسرێتەوە ،هەر بۆیە لەکۆتایی ئەم خولەدا پەرلەمانتاران لەبەردەم مێژوو خۆیان ڕووس��وور بکەن و ئ��ەم ئەرکە نیشتیمانیە ب��ەب��اش��ت��ری��ن ش��ێ��وە ڕاپ��ەڕێ��ن��ن، بەشێوەیەک ئەوەی داواکاری خەڵک و نەوەکانی داهاتووە لەدەستووردا جێگەی بکەنەوە». س��ەرەڕای بوونی ڕێکەوتننامەی
ستراتیژی نێوان ه��ەردووال ،بەاڵم چەند بەرپرسێکی یەکێتی ناو بەناو ڕایاندەگەیاند کە دەبێت پڕۆژەی دەستووری هەرێم بگەڕێتەوە پەرلەمان و سازانی نیشتیمانی لەسەر بکرێت ،کەئەمەش تەواو لەگەڵ بۆچوونی حیزبە هاوپەیمانەکەی کەپارتییە پێچەوانە بوو، لەم کاتەشدا کە سەرنج و تێبینی الیەنە سیاسیەکان له‌پەرلەمانە، یەکێتی پێی وایە: یەکێتی :ل����ەدەرەوەی پەرلەمان ڕێکەوتنی لەسەر نەکرێت، لەپەرلەماندا سازان ناکرێت ئەندامی سەکردایەتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دەڵێت «ناردنی نامە بۆ پەرلەمان کەتێیدا سەرنج و تێبینیەکانی لەخۆ گرتووە بەمەبەستی ڕێکەوتنی الیەنەکان کارێکی باشە ،پێشم وایە ئەرکی سەرۆکایەتی پەرلەمان و سەرۆکی فڕاکسیۆنەکانی پەرلەمان لەئێستادا ئەوەیە کە ئەو تێبینیانە یەکبخەن تاکو ڕێکەوتنێکی سیاسی لەسەر بکرێت و پەرلەمان ڕێو شوێنی یاسایی بۆ بدۆزێتەوە». سەبارەت بەڕۆڵی پەرلەمانیش لەئێستادا ئارێز عەبدواڵ گووتی «ئەگەر مەبەست لێی هەموار کردنەوەو سازان و ڕێکەوتن بێت ئەوە کارێکی باشە ،بەاڵم ئەگەر ئەو نیەتە نەبێت الی هەموو هێزە سیاسیەکان ناردنەوەی بۆ پەرلەمان دەبێتە مایەی لەبارچوونی پ��ڕۆژەی دەستوور ،بەشێوەیەک نە ڕێکەوتنی لەسەر دەکرێت هەمواردەکرێتەوەو نە ڕیفراندۆمیشی لەسەر دەکرێت ،چونك ه ئەگەر لەالیەن هێزە سیاسیەکانەوە ڕێکەون نەبێت ،ئەوا لەپەرلەمانیش مومکین نییە بتوانرێت ناکۆکیەکان چارەسەر بکرێت». لەبارەی ئ��ەوەی تا چەند گەشبینە بە ڕێکەوتنی الیەنەکان ئەندامەکەی سەرکردایەتی یەکێتی گووتی «بەهۆی ئەوەی زۆرینەی الیەنە سیاسیەکان پشتگیری سازانی نیشتیمانیش دەکەن ،بۆیە پێم وایە دەگەینە ئەنجام». ئه‌و ب��ه‌دووری ده‌زان��ێ له په‌رله‌مان رێكه‌وتنی له‌سه‌ر بكرێ، وه‌كخۆی گوتی «بەبڕوای من ئەگەر بخرێتەوە ناو هۆڵی پەرلەمان، ئەوا هەرگیز ناتوانرێت ڕێکەوتن بکرێت ،بەاڵم دەکرێت لەدەرەوەی پەرلەمان ڕێکەوتنی لەسەر بکرێت». هەرسێ الیەنەکەی ئۆپۆزیسیۆن داوای هەموار کردنەوەی چەند بڕگەو مادەیەكی دەستوور دەکەن ،دوای ئەوەی سەرۆکی هەرێمی کوردستانیش داوای لەالیەنە سیاسیەکان کرد سەرنج و تێبینیەکانی خۆیان لەسەر پڕۆژەکە ئامادە بکەن ،پرسی هەموار کردنەوەی مادەی شەشی دەستوور هاتە ئاراوە کەبەپێی ئەو مادەیە دەبێت هەموو
یاساکان کە لەهەرێم دەردەچن پێچەوانە نەبن لەگەڵ شەریعەتی ئیسالم ،وێرای ڕەت کردنەوەی توندی هەموارکردنەوەی ئەو مادەیە لەالیەن ئیسالمیەکانەوە بەاڵم هەندێک الیەنیش الیان ئاساییە. حیزبی سۆسیالیست :یان نابێت سازان لەسەر هیچ بڕگەیەکی دەستوور بکرێت یان دەبێت لەسەر هەموو بڕگەکانی کۆک بن. ئەندامی مەکتەبی سیاسی حیزبی سۆسیالیستی دیموکراتی کوردستان «تانیا تاهیر» بۆ هەفتەنامەی پرس گووتی «ئەو نامەیەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاراستەی پەرلەمانی کردووە تەنها بۆ پەرلەمان نییە ،بەڵکو بۆ سەرجەم الیەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستانە ،کە لەڕێگەی پەرلەمانەوە بتوانن سازانێک دروست بکەن بۆ تێپەڕاندنی ئەو قەیرانەی ئێستا بەناوی دەستوورەوە دروست کراوە». تانیا تاهیر هۆشداریدا لە ف��ەرام��ۆش کردنی ئ��ەو الیەنانەی نوێنەریان لەپەرلەمان نییە ،بەوەی دەبێت ئەوانیش ڕاو بۆچوونیان وەربگیرێت لەسەر پڕۆژەکە ،لەو ڕووە دەڵێت «دەبێت سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان لەڕێگەی سەرۆکی فڕاکسیۆنی حیزبەکانەوەو دواتریش ئەو الیەنانەی دیکەش کە سەرنج و تێبینیان ناردووە گفتوگۆ بکات و دانیشتن ئەنجام بدات بۆ س��ازان ،بەشێوەیەکی دیکەش دەبێت لەڕێگەی ئەو الیەنە سیاسیانەوە بگەڕێنەوە بۆ ڕای جەماوەر ،بەجۆرێک ئەگەر سەرنجێک یان تێبینیەکی دیکە هەبێت لەسەر دەستوور ،ئەوانیش پەڕاوێز نەخرێن ،چونکە ئەگەر بڕیاربێت پەرلەمانی کوردستان گفتوگۆ لەسەر ئەو بابەتە بکات ،دەبێت ئەوەمان لەیاد نەچێت کە پەرلەمانی کوردستان بریتی نییە لەکۆی دەنگی هەموو جەماوەری کوردستان ،چونکە ڕەنگە کۆمەڵێک کەس هەبێت دەنگی نەدابێت بۆ ئەو پەرلەمانە ،بەاڵم لەڕاپرسی کردن لەسەر دەستوور بەشداری بکات و ڕای خۆی بدات». تانیا تاهیر جەختی ک��ردەوە «یان نابێت س��ازان لەسەر هیچ بڕگەیەکی دەستوور بکرێت یان دەبێت لەسەر هەموو بڕگەکانی کۆک بن». بەبڕوای مامۆستایەکی زانکۆ لەعێراق و هەرێمی کوردستاندا بەدرێژایی مێژوو نەتوانراوە لەسەر هیچ شتێک س��ازان بکرێت، پێشی وایە دەستوور هەموو قۆناغە یاساییەکانی تەواو بووەو تەنها ڕیفراندۆمی ماوە. مامۆستایەکی زانکۆ :ئەم سازانەی ئێستا باسی دەکرێت تەنها کات کوشتنەوەو ناسازاێن مامۆستای زان��ک��ۆی سلێمانی «کەیوان ئ��ازاد» بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «کاتێک سەرۆکی هەرێمی کوردستان داوای لەپەرلەمان کردووە سازان بکرێت لەسەر پڕۆژە دەستووری هەرێم ،ئ��ەوە شتێکی ئاساییەو دەکرێت قبوڵ بکرێت، کارێکی سیاسی گەورەی کردووە». گوتیشی «پێم وایە لەپەرلەماندا چ��ارەس��ەر نابێت ،چونکە خودی ئۆپۆزیسیۆن بڕیاریداوە دەستوور بەشێوەیەک بێت کە خۆی دەیەوێت و بەرژەوەندی خۆی تێدا بێت». سەبارەت بەسازانی نیشتیمانی لەسەر پڕۆژەکە ده‌ڵێت «لەعێراق و هەرێمی ک��وردس��ت��ان��دا س��ازان ناکرێت ،چونکە ئێمە لە وواڵتێکداین ناسازێین و مێژووی ئێمە واهاتووە، بەشێوەیەک ئۆپۆزیسیۆن لەگەڵ دەسەاڵتدا ناسازێت و ملمالنێیەکی توند هەیە لەنێوانیان ،هەر بۆیە ئەم سازانەی ئێستا باسی دەکرێت بێ ئەنجام دەبێت و تەنها کات کوشتنە».
6
ژماره 181
www.lawanikurdistan.com
2013/6/25
سیروان زەهاوی ،مامۆستای زانكۆ ،لەم دیمانەیەدا ئاماژە بە دەستوور دەكات و قۆناخەكانی ئامادەكردنی روون دەكاتەوە .دەشڵێت «لەم دەستوورەدا دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم ،رواڵەتی و شكڵین». سەبارەت بە كۆدەنگیش لەسەر دەستوور دەڵێ «پێشتر 36حیزبی سیاسی دەنگیان لەسەر دەستوور داوە». دیدار /نەوزاد فوئاد-ئامادەكردنی -ئاالن عومەر
سیروان زەهاوی ،مامۆستای زانکۆ:
لە دەستوور دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم زۆر رواڵەتی و شكڵین ،هەمووی مەڕسومین *دەستوور چۆن نوسراوەیەوە و قۆناغەكانی نوسینەوەی چۆن بوون؟ و-سەرەتا دەستوور لە ساڵی 2002پێشكەشی پەرلەمانی كوردستان كرا ،ئەو كات دوو پ��ڕۆژە بوو ،پ��ڕۆژەی یەكەمیان بۆ عێڕاق بوو، دووەمیان پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان بوو ،بەاڵم لە بەر ئەوەی ئەو كات پرۆسەی ئازادی عێراقی بەسەر داهات لە ساڵی ،2003 بۆیە پەرلەمانی كوردستان ناچار بوو ،دەنگ بە پرۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدڕاڵ ب��دات ،بۆ ئ��ەوەی بە حاكمەكانی دوای پرۆسەی ئ��ازاد بڵێن كە حوكمی عێڕاق دەكەن، ئەوە رای خەڵكی هەرێمی كوردستانە بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای ئەو دەستوورە و لەسەر بنەمای فیدڕاڵیەت مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكرێت ،دوای ئەوە پڕۆژەی دەستووری عێڕاقیش پێشكەش كرا ،بۆیە ئەساسی دەستووری عێڕاقیش ئەو پڕۆژەیەی هەرێمی كوردستان بوو، سەبارەت بە دەستووری هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2005لیژنەیەكی بۆ پێكهێندرا بۆ ئەوەی دوای دەستووری عێڕاق كە ئەویش لە ساڵی 2005 لە پەرلەمانی عێڕاق تێپەڕندرا ،نەك لە بەر ئەوەی دەستكاری بكرێت و هەموار بكرێتەوە ،بەڵكو بۆ ئەوەی بگونجێندرێت لەگەڵ دەستووری نوێی عێڕاق ،بۆیە كاتێك بۆ جاری یەكەم دەنگی لەسەر درا بۆ ئەوە نەبوو بخرێتە راپرسیییەوە بەڵكو تەنیا بۆ دیاریكردنی مامەڵەكردن بوو لەگەڵ عێڕاقی تازە .دوای ئەوەی یاسای ژمارە 16ی ساڵی 2008 دەرچوو ،پاش ئەوەی لیژنەكە بە سازانی نیشتیمانی و تەوافقی هەموو هێزە سیاسییەكان كاری ئامادەكردنی دەستووری تەواو كرد ،خرایە دەنگدانەوە ،بە پێی ئەو یاسایە لە كۆی 97ئەندام پەرلەمان 96 ،ئەندام پەرلەمانی بەڕێز دەنگی لەسەر دا ،هەر ئەوكات پڕۆژە دەستوورییەكە بڕیاری راپرسی لەسەر درا ،ئەمەش بە پێی یاسای ژمارە 9ساڵی ،2009 و داوا لە كۆمسیۆنی بااڵ كرا راپرسی لەسەر ئەنجام بدات. *بۆچی راپرسی لەسەر دەستوور نەكرا؟ و /كۆمسیۆنی بااڵی عێڕاق ئەو كات رایگەیاند لەبەر هۆی تەكنیكی ناتوانین راپرسییەكە ئەنجام بدەین ،دوای ئەوە پەرلەمانی كوردستان بیری لەوە كردەوە كۆمسیۆنێكی تازەی تایبەت بە هەرێمی كوردستان دابنێت ،بۆ ئەوەی پرۆژەی دەستوور بخرێتە راپرسییەوە ،ئەوە بوو یاسای كۆمسیۆن هاتە پەرلەمان و چەند بڕگەیەكی لێخوێندرایەوە، بەاڵم بەداخەوە ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت رێكنەكەوتن لەسەر پێكهاتەی كۆمسیۆنەكە ،بۆیە ناچار كۆمسیۆنەكە دوا كەوت و كۆمسیۆنی بااڵی عێڕاقیش نەیتوانی راپرسی لەسەر بكات ،ئەوە بوو پڕۆژەكە تا ئەو قۆناغە دوا ك��ەوت .زۆر جار دەبیستین كە دەگوترێت بۆ دوو جار ئەو پڕۆژەیە هەموار كرایەوە ،ئێستا هەموار نەكرێتەوە ،بۆیە كە گوتم هەمواركردنەوە نەبوو ،جاری یەكەم ساڵی 2002تەنیا بۆ دیاریكردنی مامەڵەی عێڕاقی تازەبوو لەگەڵ هەرێم و لە ساڵی 2009كاتێك كۆمسیۆن گوتی ناتوانین بیخەینە راپرسییەوە ،بۆیە ناچار دەكرێی كاتێكی تر بۆ
راپرسی دیاری بكەیت ،ئەمانە هەموار كردنەوە نەبوو ،چونكە هیچ گۆڕانكارییەك و دەستكارییەك لەسەر ناوەرۆكی پڕۆژەكە نەهاتووە و بڕیاری ریفراندۆمی لەسەر دراوە ،هیچ كەسێك بۆی نییە بیگەڕێنێتەوە پەرلەمان تەنیا میللەت نەبێت ،مافی ریفراندۆمیش مافێكی موقەدەسە، میللەت بڕیاری لەسەر ئەدات ئەمە گەورەترە لە ئەحزابی سیاسی و لە دەزگا دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان. *پارتی دەڵێ كاتی خۆی هەموو حزبەكان دەنگیان بە دەستوور داوە، ئایا لە پەرلەمان چەند حزب دەنگی بەدەستوور داوە؟ وەكو گوتم دەزگای دەستووری پەرلەمانیش كاری خۆی كردووەوەبە كۆی دەنگ دەنگی لەسەر داوە 36 ،حیزبی سیاسی دەنگی لەسەر دا و رازی بوونە ،ئەو كات هەر ئەوەندە حیزبەش لە هەرێمی كوردستان بوو ،پێنج هەزار تێبینی و سەرنج لەالیەن كەسایەتییەكانی یاساناس و ئەكادیمی و ناوخۆ و دەرەوە لەسەر ئەو دەستوورە پێشكەش كرا ،ئەوەی پێویست بوو پەسەندكراوە ،ئەوەی گونجاوە لەگەڵ دەستووری عێڕاقیدا جێگیر كراوە ،بۆیە دەتوانین بڵێن ئێستا ئەو پڕۆژەیە هەموو قۆناغەكانی یاسایی و پەرلەمانی تێپەڕاندووە و تەوافوقی سیاسیشی كاتی خۆی لەسەر كراوە ،بۆیە ناكرێت بگەڕێندرێتەوە ئەوە مافی خەڵكە ئەو بڕیارە بدات. * خاڵە ناكۆكییەكانی دەستوور چین ،ئۆپۆزسیۆن لەسەر چی رازی نین ،ئەوان سەرتاپای دەستوور رەتدەكەنەوە یان چەند خاڵێكن كە ئەوان لەسەر رازی نین؟ ئەو بەڕێزانەی پێشتر دەنگیان لەسەر ئەو دەستوورە دا ،ئێستاهەندێك تێبینیان لەسەری هەیە ،ئەوان دەڵێن دەبێت سیستەمەكە پەرلەمانی بێت ،سەرۆكایەتی نەبێت ،لەراستیدا سیستەمەكە پەرلەمانییە، لە ماددەی یەكی دەستووردا نوسراوە ئەو سیستەمە پەرلەمانییە ،كە پێیان ئەڵێی نوسراوە كە سیستەمەكە پەرلەمانییە ،ئەڵێن كاكە ئەمە هەر لە رووی رواڵەتییەوە نوسراوە ،لە رووی ناوەرۆكەوە سەرۆكایەتییە، دیارە ئەو بەڕێزانە پێیان وایە سەرۆكی هەرێم لە ماددەی 65و 64 دەسەاڵتێكی وای پێدراوە سیستەمەكەی نزیك كردۆتەوە لە سەرۆكایەتی و لە پەرلەمانی دووری خستۆتەوە ،بەاڵم بەڕاستی دەبێت جەماوەریش ئەمە بزانێت ،دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم زۆر رواڵەتی و شكڵین، هەمووی مەڕسومین ،بۆ نمونە دەڵێت سەرۆك فاڵنە شت دەكات بەاڵم دەبێت پەرلەمان رازی بێت لەسەری ،یان سەرۆكی حكومەت یان سەرۆكی دادوەری رازی بێت لەسەری ،سەرۆك بە تەنیا ناتوانێت هیچ شتێك ئەنجام نادات ،بەاڵم ئەوان ئەمانەیان هەموو بە دەسەاڵتی سەرۆك زانیوە ،بۆ؟ چونكە لەو دەروازانە هاتووە كە باسی دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم دەكات ،بەاڵم ئەوان ئەمە روون ناكەنەوە ئەو جۆرە دەسەاڵتە دەسەاڵتی ئەسڵی نین ،چونكە لە قانوندا دوو جۆرە دەسەاڵتمان هەیە، دەسەاڵتی مونشیئمان هەیە و دەسەاڵتی كاشفمان هەیە ،مونشیئەكە ئەسڵیە ،بە واتای چی؟ واتە خودی خۆت بۆت هەیە فاڵن شت ئەنجام
بدەی و فاڵنە شت بكەی بە تەنها ،بەاڵم ئەوەی سەرۆكی هەرێم هیچ شتێك نییە بە تەنها بیكات ،هەمووی بە هەماهەنگی و راوێژە وەكو پەرلەمان و حكومەت و ئەنجومەنی دادوەری ،واتە سەرۆكی هەرێم وەكو خەیمەیەكە هەموو دەسەاڵتە دەستوورییەكان لە خۆیان ئەگرێتەوە و كۆیان ئەكاتەوە ،وەكو خاڵی هاوسەنگ ،ئەوان هەر دەڵێن مادام ئەو دەسەاڵتە لێرەدا نوسراوەتەوە ئیتر تەواو ،بە بڕوای من ئەمە جۆرێك لە چەواشەكاری هەیە بۆ خەڵكی كوردستان ،چونكە دەبێت روونبكرێتەو بۆ خەڵكی كوردستان كە سەرۆك بە تەنیا ئەو دەسەاڵتەی نییە بەڵكو دەبێت راوێژ بكرێت لەگەڵ دەسەاڵتەكانی تردا. *بۆچی ب��ەو شێوەیە لە دەس��ت��وور دەس��ەاڵت��ی سەرۆكی هەرێم فراوانكراوە؟ و/ئەمە بۆ ئەوە بووە ئێمە سااڵنێك لە ژێر دەسەاڵتی دیكتاتۆری دا بووینە ،بۆیە بۆ ئەوەی هیچ كام لە سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی دادوەری بە تەنیا نەتوان شت بكەن ،بۆ ئەوەی حكومی دیكتاتۆریەت و سەنترالیزم دروست نەبێت ،بڕوا بكە بابەتەكە بەم شێوەیەیە ،واتە تاكە شتێك كە سەرۆك بە تەنیا ئەتوانێ بیكات ،میدالیا بەخشینە ،كەسێك بێتە الی ئەتوانێت میدالیای پێ بدات ،وەك ئەوەی ئیسماعیل بێشكچی كە هات و پێیدا ،ئەمەش پێم وابێ شتێكی ئاساییە هەر دەبێ بەرپرسی یەكەمی واڵت بیدات ،ئەویش نوسراوە كە دەبێ بە پێی یاسا بێت ،بۆیە بڕوای من سەرۆك لە هەموو شتەكان بەستراوەتەوە و هیچ دەسەاڵتێكی رەهای نییە ،ئەو بەڕێزانە ئەڵێن لەبەر ئەوەی دەسەاڵتەكانی سەرۆكایەتی هەرێم زۆرن و 24دەسەاڵتە ،راستە لە رووی ژمارەوە زۆرە، بەاڵم لەرووی ناوەرۆكە یەكیش نییە ،چونكە هیچ دەسەاڵتێكی خۆی بە تەنیا نییە ،بۆیە فەرق هەیە لە رووی ژمارەوە و لە رووی ناوەرۆكەوە ،با تۆ پەنجا دەسەاڵتت هەبێت ،بەاڵم گەر تۆ بەسترابیتەوە دەسەاڵتت نییە ،بۆیە ئەمە زیاتر پڕۆتۆكۆڵییە ،بۆ ئەوەی پیشان دەرەوە بدرێت كە باب و دەروازەی سەرۆكی هەرێم ئەم شتانەی تێدایە وەك پەرلەمان و سەرۆكی حكومەت. تەنانەت ئەوان دەڵێن لە حاڵەتی تەنگەتاوی و ناوكاو سەرۆك دەسەاڵتی هەیە ،بۆ نمونە لە حاڵەتی الفاو و ئاگركەوتنەوە و توشی شەڕ بێت ،ئەڵێ سەرۆك بۆی هەیە بڕیار دەربكات بە پێی یاسا ،بەاڵم لە چ كاتێك دا ،گەر هاتوو پەرلەمان نەیتوانی بڕیارێك دەربكات بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، یان بە هۆیەك نەیتوانی كۆ بكێتەوە ،ئەوا سەرۆك بڕیارێك دەر ئەكات بۆ ماوەی یەك مانگ ،دوای ئەو مانگە كاتێك پەرلەمان كۆبووە ،ئەو بڕیارە دەنگی لەسەر نەدا ئەوا بڕیارەكەی سەرۆك پوچەڵ ئەكرێتەوە ،تەنانەت ئەڵێ «پوچەڵ» ئەكرێتەوە ،یان ئەگەر بڕیارەكەی سەرۆك نەدراوەیەوە پەرلەمان، ئۆتۆماتیكیەن بڕیارەكەی سەرۆك نامێنێت وەك بە عەرەبی پێی ئەگوترێت (كأن لم یكن). تێبینی :ئەم دیمانەیە لە بەرنامەی (دۆخ)ی رادیۆی پێشکەوتن ئەنجام دراوە.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 181
2013/6/25
7
هەڵبژاردنی روحانی و كار دانەوە نێودەوڵەتیەكان ئا :رۆئیا ئیبراهیمی رۆژی هه‌ینی 11یه‌مین خولی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی ئێران ئه‌نجامدرا‌و، وه‌زاره‌تی ناوخۆی ئه‌و واڵته‌ش دوایین ئه‌نجامی ده‌نگه‌كانی ئاشكراكرد ،زیاتر ل ه 50ملیۆن هاواڵتی ئێران مافی ده‌نگدانیان هه‌بوو ،له‌و رێژه‌یه‌ش 36 ملیۆن‌و 704هه‌زار و 156كه‌س وات ه له‌سه‌دا 72،2ده‌نگیاندا 35 ،ملیۆن‌و 458ههزارو 747ده‌نگ ب ه دروست ئه‌ژماركران ،حه‌سه‌ن ڕۆحانیی كاندیدی میانڕه‌و ڕیفۆرمخوازه‌‌كان ب ه به‌ده‌ستهێنانی 18ملیۆن‌و 613ههزارو 329 ده‌نگ ل ه خولی یه‌كه‌مدا ڕێژه‌ی 50كۆ یه‌ك ده‌نگ زیاتری به‌ده‌ستهێنا و بووه حه‌وته‌مین سه‌رۆك كۆمار ل ه مێژووی ئێراندا. دواجار دەزگای هەڵبژاردنی ئێران هەشت كاندیدی هێشتەوە بۆ ئەوەی كێبركێ بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆككۆماری ئێران بكەن ،كە ئەوانیش بریتی بوون لە «عەلی ئەكبەر والیەتی ،غواڵم عەلی حەداد عادل ،محەمەد باقر قالیباف،محەمەد غەرزی ،محەمەد ڕەزا عارف6 ،موحسین ڕەزایی، حەسەن ڕوحانی ،سەعید جەلیلی». دوای هەڵمەتی بانگەشە كردن و خۆناساندنی كاندیدەكانی سەرۆككۆماری بە خەڵكی ئێران ،تەنها چوار ڕۆژی مابوو بۆ ڕۆژی دەنگدان كە غواڵم عەلی حداد عادل ،لەكێبكرێكە كشایەوە .ڕۆژێ دوای ئەوە محەمەد ڕەزا عارفیش بە پێشنیاری محەمەد خاتەمی كشایەوە ،كاتێك كە محەمەد خاتەمی سەرۆككۆماری پێشوی ئێران بۆ پشتگیری كردن لە حەسەن ڕۆحانی ،نامەیەك بۆ محەمەد ڕەزا عارف دەنێرێت و پێی دەڵێت :بونت لە هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری بە باش نازانم و تكایە لەبەرژەوەندی ڕوحانی لەكێبركێكە بكشێوە .ئەویشداوای خاتەمی پەسەند دەكات و دەكشێتەوە. ئیدی تەواوی تەركیزی خەڵكی ئێران لەسەر هەڵبژاردنی حەسەن ڕوحانی نوێنەری ریفۆرمخوازەكان بوو. لەدوای سەركەوتنی حەسەن ڕوحانی ،هەر یەكە لەمحەمەد خاتەمی و حەسەن خومێنی و محەمەد موسەوی سەردانی ماڵی محەمەد ڕەزا عارف دەكەن بۆ دەست خۆشی و سوپاس پێزانیان ،ئاماژە بەوەش ئەدەن كە بەهۆی كشانەوەی لە كێبركێی پۆستی سەرۆك كۆماری ،عارف خزمەتێكی گەورەی بە واڵتی ئێران كردووە .هەروەها ئەكبەر هاشمی ڕەفسنجانیش یەكێك بوو لەو هێزانەی كە تەركیزی خۆی خستەسەر سەركەوتنی ڕوحانی. حەسەن روحانی ،بەیەكێك لە كارەكتەرە سیاسییە دیارەكانی شیعەی ئێران هەژمار دەكرێت و لە ماوەی ژیانی سیاسیدا چەندین پلە و پۆستی بااڵی سیاسی و سەربازی بەدەستهێناوە .بەاڵم ئەمجارە لەڕۆژی 14حوزەیران 2013توانی لە %53دەنگی خەڵكی ئێرانی بە دەست بێنێت و ببێت بە سەرۆككۆماری ئێران. دروشم و كارنامەی حەسەن ڕوحانی بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی ئەمجارەی سەرۆكایەتی كۆماری ئێران ،بریتی بوون لە «پەیماننامەی مافە مەدەنییەكان و بووژانەوەی ئابووریی و باشكردنی پەیوەندییەكان لەگەڵ خۆر ئاوا». خەڵكی ئێران ئەیەوێت گوڕانكاری لەواڵتدا بكرێت بەتایبەت لە سیاسەتی واڵت ،دەنگدانی خەڵكی ئێرانیش بە روحانی بۆ ئەو مەبەستە بووە ،كە یەكێك لەو گوڕانكارییە بەڵێنێك بوو كە حەسەن روحانی بۆ ئازاد كردنی بەندكراوە سیاسیەكان دایبووی ،بەتایبەت ئازاد كردنی «مەهدی كەڕوبی و میر حوسین موسەوی»یە كە لە ساڵی 2010ەوە لەماڵی خۆیان لەگەڵ خێزانیان دەست بەسەر كراون. مەهدی كەڕوبی و فاتمەی خێزانی ،میر حوسین موسەوی و زەهرا خێزانی، كە زەهرا رەنەوەرد ،سەرۆكی زانكۆی «الزهرا «یە ،ئەم چوار سیاستمەدارەی بەرهەڵستكاری حكومەت و باڵی ریفۆرمخواز ،ئێستا لەماڵی خۆیان دەست بەسەرن ،كە زۆربەی واڵتانی جیهان وەكو ئەمریكا ،ئەوروپا ،ئەڵمانیا ،كاناد، بەریتانیا ،فڕەنسا ،سوئید ،هۆڵەندا ....،داوایان لە ئێران كردووە كە ئەم سیاسەتمەدارانە ئازاد بكرێن ،بەاڵم ئێستا ئازاد نەكراون و یەكێكیش لە داوا كارییەكانی خەڵكی ئێران ئەوەیە كە زیندانیانی سیاسی ئازاد بكرێن. لە كاتێك كە هەموو خەڵكی ئێران نا ئومێد بوون لە دۆزینەوەی چارەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئێران ،بە سەركەوتنی روحانی كەسێكی میانرەۆ و ریفۆرمخواز ،ئومێدی كردەوە بە بەرگیانی ئێرانییەكان و لەسەر ئاستی جیهانیش كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێناو واڵتانی زلهێزی وەكو ئەمریكا ،ڕوسیا ،فڕەنسا ،بەریتانیا خۆشی خۆیان لە سەركەوتنی حەسەن روحانی دەربڕی و هیوای دەوڵەتێكی سەركەوتوویان بۆ حەسەن روحانی وخواست. پەرلەمانیش پشتگیری خۆی بۆ روحانی دەربڕی،پەرلەمانی ئێران كە 290 كورسی هەیە 225 ،نوێنەری پەرلەمان واژوویان كردووە و بەڵێنیان داوە كەپشتیوانی كارنامەی حكومەتەكەی روحانی بن. كاردانەوەی سەرۆكەكان: ب��اراك ئوباما سەرۆككۆماری ئەمریكا ،لە دوای ڕاگەیاندنی فەرمی سەركەوتنی روحانی ،لە چاوپێكەوتنێكدا بەرێزەوە پیرۆزبایی لە خەڵكی
ئێران دەكات .باسی ئەوەش دەكات لە واڵتی ئێران ئاگرێك گەشەی كردووە بۆ گەشبینی و سازش لەگەڵ جیهاندا .ئۆباما وتیشی :حەسەن روحانی ئامانجێكی هەیە بۆ هەندێك گۆڕانكاری لە زۆربەی پرسە جیهانییەكان .ئوباما گوتیشی :وابیر دەكەمەوە كە ئێران پێشنیاری ئێمە بۆ قانونی ئەساسی قبوڵ بكات ،ئاماژە بەوەش دەكات كۆمەڵێك كار هەیە بۆ پێوەندییەكی ئاسایی ئێران لەگەڵ جیهاندا ،بەاڵم ئێمە هێشتا نازانین ئەوان ئامادەییان تێدا هەیە یان نا. ئوباما لە وتەكەیدا روونیشیكردەوە لە یەكەم ڕۆژی سەرۆكایەتی خۆی تا ئێستا ئامادەگی خۆی ڕاگەیاندووە كە ئەیەوێت لەگەڵ ئێران گفتوگۆ بكات ،بەاڵم وەكخۆی گوتی «بەداخەوە ئێران هیچ كات ئامادەیی خۆی ڕانەگەیاندووە». روونیشیدەكاتەوە كە بەشێكی زۆری دەسەاڵتەكانی ئێران لە دەستی خامەنەیی رابەری ئێرندایە و دەشڵێت دەبێ چاوەڕێ بكەین بزانین روحانی چی دەكات ،جەخت لەوەش دەكاتەوە لە گوشار و گەمارۆكانیان بۆ سەر ئێران بەردەوام دەبن تائەو كاتەی ئێران واز لە پیتاندنی یۆرانیۆم دێنێ یان قەناعەت بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكات. هەروەها والدیمیر پوتین سەرۆكی ڕوسیا داوای لە روحانی كردووە كەپێوندییەكی نزیكتر لەگەڵ ڕوسیا دروست بكات .لەالی خۆیشییەوە وەزیری كاروباری دەرەوەی فەڕەنسا پیرۆزبایی لەخەڵكی ئێران كرد كە هەوڵ بۆ دیموكراسی ئەدەن ،ئامادەیی خۆی و واڵتی فەرەنساشی بۆ هاوكاری و گفتوگۆ لەسەر بابەتی چەكی ئەتۆمی و كێشەی سوریا لەگەڵ ئێران دەربڕی. وەزارەتی كاورباری دەرەوەی واڵتی بەریتانیاش داوا لەروحانی دەكات چارەیەك بۆ دڵنەگەرانییەكانی جیهان لەسەر چەكی ئەتۆمی ئێران بدوزێتەوە و پێوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ جیهان ببستێت و ئەمنیەتی سیاسی و یاسایی خەڵكی ئێران دەستەبەر بكات. حه‌سه‌ن رۆحانیی كێیه: ساڵی 1948ل ه شاری (سه‌رخه) ی نزیك پارێزگای سمنان ل ه باكوری ئێران و له‌خێزانێكی ئاینیی له‌دایكبووه ،ك ه پێشتر دژ ب ه شای ئێران جه‌نگاون. ساڵی 1960په‌یوه‌ندی ب ه خوێندنی ئاینیی ل ه ح�ه‌وزه‌ی عیلمی ناو شاره‌كه‌ی كردووه‌و له‌ساڵی 1961یشدا بۆ قوتابخانه‌ی قوم گواستراوه‌ته‌وه. ساڵی 1969بۆت ه خوێنكار ل ه زانكۆی تاران و ل ه ساڵی 1972یشدا بڕوانامه‌ی به‌كالریۆسی ل ه یاسای دادوه‌ریی به‌ده‌ستهێناوه. ساڵی 1995چۆت ه زانكۆی (گالسكۆ كالدۆنیان) ل ه له‌نده‌ن و بڕوانامه‌ی ماسته‌ری له‌ژێر ناونیشانی (ده‌سه‌اڵتی شه‌ریعه‌تی ئیسالمیی به‌له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌زمونی ئێران) به‌ده‌ستهێنا و له‌ساڵی 1999یشدا بڕوانامه‌ی دكتۆرای پێبه‌خشرا. ل ه ساڵی 1991ه‌و‌ه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ڕژێمی ئێرانه. ساڵی 1989بۆت ه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ئێران و سه‌رۆكی ناوه‌ندی توێژینه‌وه‌ی ستراتیژیی. ساڵی 1992بۆت ه گه‌ور‌ه دانوستكاری پرۆگرامی ئه‌تۆمی ئێران له‌گه‌ڵ یه‌كێتی ئه‌وروپادا. ساڵی 1999بۆت ه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پسپۆڕان. خاوه‌نی نزیكه‌ی ( )15كتێب ه ل ه باوری قانونون وفكری ئیسالمی و شۆڕشی كۆماری ئیسالمی ئێران . جگ ه ل ه فارسی ،ده‌توانێت ب ه زمانه‌كانی عه‌ره‌بی و ئینگلیزی و ئه‌ڵمانی و فه‌ڕه‌نسی و ڕوسی قسه‌بكات. دوای ئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی سیانه‌ی ده‌ستوور خۆكاندیدكردنی هاشمی ڕه‌فسنجانیی ڕه‌تكرده‌وه ،هه‌ریه‌ك ل ه ڕه‌فسنجانیی‌و محه‌مه‌د خاته‌می‌و به‌ره‌ی ریفۆرمخوازه‌كان پشتگیری خۆیان بۆ رۆحانی راگه‌یاند. سەرچاوەكان :ماڵپەڕەكانی بی بی سی فارسی ،ویكی پیدیا ،مشرق، ئەخباری فارسی ،ئێن ئاڕتی.
جەماعەت دەزانن چیان ناوێ بەاڵم نازانن چیان دەوێ! ئومێد خۆشناو
وەرن باهەڵبژاردنی پێش وەختەبکەین ...نانا نابێ وەرن کابینەیەکی بنکە فروانی نیشتیمانی دروست بکەین و تا کاتی هەڵبژاردن هەموومان تێیدا بەشدار بین لە پێناو بەرژەوەندیی گشتی ...شتی وا چۆن دەبێ وەرن سەرکردایەتی شاندی کوردستان بۆ بەغدا بکەن و ئێوە لەجیاتی ئێمە بڕیار بدەن ...جا ئێمە چۆن لەجیاتی ئێوە شەڕی خەڵک دەکەین وەرن لە کۆبوونەوەی حزبەکان بەشدار بن ...ئێمە چۆن لە کۆبوونەوەی گشت الیەنەکان بەشداری دەکەین. کۆبوونەوە دەکەین و ئەمجارەیان بانگهێشتتان ناکەین ...هەی هاوار خەڵکینە فەرموون چۆن ئێمەیان پەڕاوێز خستووە وەرن دەستوور بخەینە ڕاپرسییەوە با خەڵک بڕیاری خۆی بدات ...نەخێر شتی وا نابێت وەرن دەیگەڕێنینەوە پەرلەمان سەرنجی گشت الیەک بەهەند وەردەگرین ...گومانمان هەیە چۆن دەکرێت وەرن دابنیشین ...نەخێر ئێمە هەڵدەستینەوە هەڵسنەوە ...نەخێر ئێمە دادەنیشین پەرلەمان سەرۆکی واڵت دیاری دەکات ،نابێ دەبێ گەل ئەو بڕیارە بدات گەل بڕیار دەدا و خۆی ڕاستەوخۆ سەرۆک هەڵدەبژێرێ ...شتی وا نابێ دەبێت پەرلەمان دیاری بکات سیر ...نەخێر پیاز ...دەی باشە پیاز پیاز ...نەخێر سیر ئێمە لە کەشتیەکین هەموومان یەک مەسیڕمان هەیە ...نەخێر ئێمە جیاوازین وەرن هەموومان لە دۆڵێک بین ،نەک هەر کەسەو لە دۆڵێک بخوێنین ...نەخێر ئێمە دۆڵ و مۆڵ نازانین ...ئێمە خەڵکی گردین دەی وەرن هەموومان لە سەر ترۆپکی گردەوە لە ئایندەی واڵت بڕوانین ...نەخێر ئێمە لە خەرەندتان داوێن ئیتر ...ئەوەش جەماعەت بۆیە دەزانن چیان ناوێ بەاڵم نازانن چیان دەوێ ،وەک برادەرێک گوتەنی جەنەیان گرتووە... کەوایە بشفڕن لە هەڵبژاردنی ٢١ی ئەیلول دونیاتان بە ملەوەنی نیشان دەدەین ،ئەوەی ئێستا هەتانە ،گوزەشت قوربان.
8
ژماره 181
www.lawanikurdistan.com
2013/6/25
بەسەرهاتی ئافرەتێك لەنەخۆشخانەوە ئا :نینا ساالر
كاتێ گوێبیستی یەكێ لە كارەساتە تراژیدیا ئامێزەكانی نێو كۆمەڵگەی كوردەواری دەبین ،ئەو تراژیدیایانەی كە زۆربەی جار ئافرەت تیایدا كاراكتەرێكی الوازو خەسارەتمەندە ،ڕەنگە بیرمان بۆ الی زیندانە تاریكەكان بچێ ،یاخود دوا سۆراغی لە كەندو شیو و گۆڕستانەكان بكەین ،چونكە دوور نییە لەم حاڵەتانەدا و لەژێر پ��ەردەی دابونەریتێكی سواوە ئافرەت قوربانی یەك گوللە بكرێ . ئەگەر چی كارێكی ئاسان نییە بتوانین بەسەرهاتی سەرجەم ئافرەتە چەوساوەكانی ئەم كۆمەڵگەیە پۆلێن بكەین ،بەاڵم ڕۆژانە بە دەیان ئافرەتی فەریسە ئاسا بە دەستی باوك و برا و مێرد و دواجار ڕۆژگار دەچەوسێندرێنەوە. سێ مانگ لەمەوبەر بە ك��اری ڕۆژن��ام��ەوان��ی سەردانی نەخۆشخانەی سووتانی رۆژئ��اوام كرد ،ئەو نەخۆشخانەیەی زۆرینەی سووتاوەكانی ئافرەت بوون (ت) ڕووح سووك ترینیان بوو ،بەبینینم شاگەشكە بوو ،ئەگەرچی وەزعی تا ڕادەیەك باش بوو ،بەاڵم دیمەنی ڕووخساری بە جۆرێ شێواو بوو مرۆڤ لە سەیر كردنیدا نیگەران و بێتاقەت دەبوو ،تەنانەت مەمكەكانیشی هەڵقرچابوون و بگرە بە جارێ مێینەتی و جوانی خۆی لە دەست دابوو. (ت) وەكخۆی گوتی تەمەنی 23ساڵە ،زۆر حەزی دەكرد خەمناكترین سەرەتای ژیانێتی ،وەكخۆی باسی لێوە دەكات بینیەوە ،مێردەكەشم هەڕەشەی ئەوەی لێكردووم كە نابێ ڕاستی ڕووداوی سووتانەكەی بدركێنێ و باسی دەردی دڵی «مامم منیدا بە پیاوێك ( )18ساڵ لەخۆم گەورەتر بوو ،ئەو ڕاستی ڕووداوەك��ە بدركێنم ،بۆیە لە ڕاپۆرتەكەمدا گوتم بە خۆیم بۆ بكات ،بەاڵم خوشكەكەی كە هاوەڵی بوو ڕێگەی پێ پیاوە هیچ هەست و سۆزێكی خۆشەویستی لە دڵدا نەبوو ،پرێمز سووتاووم ،ئێستاش مێردەكەم منداڵەكەی بردۆتەوە الی بەڵكو وەكو ئاژەڵ رەفتاری لەگەڵ دەكردم». خۆی و سەردانیشم ناكات ،پێی گوتووم كە تۆم ناوێتەوەو نەدا قسە بكات و گوتی (ت) بە پرێمز سووتاوە . بەپێی ئەزموونی كاری رۆژنامەوانیم هەمیشە ئەو ئافرەتانەی هەر چەندە (ت) لەمێردەكەی دەبێتە خاوەنی كوڕێك ،بەاڵم تەاڵقت دەدەم». كە هەوڵی خۆسووتاندن و خۆ لەناوبردن دەدەن دوای پەیوەندیی لە گەڵ ئەو كوڕە هەر دەمێنێ كە خۆشەویستی لەبارەی مناڵەكەیەوە دەڵێت «هەرچەندە خەڵكی خێرخواز رزگ��ارب��وون ح��ەز دەك��ەن قسە بۆ دەوروب���ەر بكەن( ،ت) ویستووە ،چونكە وەكخۆی گوتی «هەرگیز نەمدەتوانی لە دووجار منداڵەكەیان بۆ هێناوم ،بەاڵم لە بەدبەختی خۆم بە فرسەتێكی پەیدا كرد و ڕاشكاوانە و بێ پێچ و پەنا باسی لە بیری بكەم». هۆی ناشیرین بوونی شێوەو ڕووخسارم منداڵی خۆم و جەرگی هۆكاری سووتانەكەی كرد و گوتی «كە باوكم مرد مامم ئەركی ئاشكرا بوونی نامەیەك (ت) دەگەیەنێتە نەخۆشخانە و ژیانی خۆم لێم بۆتە دوژمن». بەخێوكردن و پەروەردە كردنی ئێمەی گرتە ئەستۆی خۆی ،لێ تاڵ دەكات ،ئەو بەمجۆرە باس لە ئاشكرا بوونی نامەكە ه���ەر چ���ەن���دە ئ���ەم ب���ەه���ۆی ئ��اش��ك��راب��وون��ی ن��ام��ەی دایكم ئافرەتێكی فەقیر حاڵ و نەخوێندەوار بوو ،نەیتوانی دەك��ات «ڕۆژێ��ك نامەی ئەو ك��وڕەم پێ گەیشت ،شەو كە خۆشەویستییەكەیەوە بەم رۆژگارە گەیشتووە ،بەاڵم ئەو لێی بەباشی پەروەردەمان بكات و ڕۆڵی دایكایەتی خۆی ببینێ ،مێردەكەم لە ماڵ دەرچوو نامەكەم هێنا بۆ ئەوەی بیخوێنمەوە ،نەپرسیوەو وازی لێهێناوە «ئەو كوڕەی خۆشیشم دەویست تا وامان لێهات لە ڕاپەڕاندنی كاری ڕۆژانەمان سەربەخۆبین لە پڕ كارەبا كوژایەوە ،منیش لە تاریكیدا نامەكەم خستە ژێر پشتی تێ كردم و هەواڵیشم ناپرسێ». و هەر یەكەمان لەالی خۆمانەوە وازمان لە خوێندن هێنا» .ئەو دۆشەكەی كە لەسەری دانیشتبووم ،چوومە دەرەوە بۆ لەكۆتایی قسەكانیدا ،ئەو پەشیمانی دەردەبڕێت و دەڵێت ئەو درێژە بە چیرۆكەكەی دەدات و دەڵێت «كاتێ تەمەنم ئەوەی المپایەك داگیرسێنم ،لەم كاتەدا مێردەكەم گەڕایەوەو «ئێستاش دوای ئەو مەرگەسات و ئازارەی بەسەرمدا هات ،زۆر بوو بە ()15س��اڵ لەگەڵ كوڕێكی دراوسێمان پەیوەندی نامەكەی دۆزیەوە». زۆر پەشیمانم و تەنیا خۆزگە خوازی گەڕانەوەی تاكە ڕۆڵەكەی خۆشەویستیم بەست ،دوای چەند مانگێك بە هۆی نەفامی ب��ۆ ئ���ەوەی ل��ە ترسی م��ێ��ردەك��ەی رزگ���اری ب��ێ ،بڕیاری خۆمم بۆ نێو باوەشم». خۆم پەیوەندییەكەم ئاشكرا بوو ،دوای ئاشكرا بوون هاتنە خۆسووتاندن دەدات «منیش لە ترسی مێردەكەم نەوتی هەر چەندە ئێستا لە نەخۆشخانە بەدەم ئازاری سووتانەوە داوام ،بەاڵم مامم بە هیچ شێوەیەك بەم كارە ڕازی نەبوو ،المپاكەم بەسەرسەری خۆمدا كرد و گوتم خۆم دەسووتێنم ،دەتلێتەوە ،بەاڵم ناشزانرێ دوای چاكبوونەوەی چ چارەنووسێك ئەویش یەكسەر لەماڵ چووە دەر و گوتی دەچم مامت و مەال چاوەڕێی دەك��ات ،چونكە مێردەكەی پێی گووتووە تەاڵقی تەنیا لەبەر ئەوەی پەیوەندیم لە گەڵیدا هەبوو». كارەسات و مەینییتەكانی (ت) لێرەوە دەست پێدەكات ،كە دەهێنم تەاڵقت دەدەم ،دواتر بەسووتاوی خۆم لە نەخۆشخانە دەدات.
چ كاتێك دەوڵەتی كوردی دەبێتە خەون شاخەوان عومەر سلێمان
كە رێكالمیستەكانی خۆمان دەچنە ناو كارگەكانی واڵتیهاوسێی و لەوێ فرۆشی بازاڕ بۆ كەل و پەلی هاوردەی بیانی دەكەن لە كەناڵەكانی راگەیاندن گفتوگۆی جدی و هەڤپەیڤینیدرێژ لەسەر دۆڕاندنی هەڵبژاردەی عێراق دەكرێت رانكوچۆغە و مراد خانی و كراس و كەوا تەنها لە بۆنەكانبە بەژن و بااڵمان دەبینرێ و داواش دەكرێ رۆژێكی بۆ دیاری بكرێ حزبێكی گەورە و گران دان بە ئااڵی كوردستان نانێ وئەمیری حزبێكی ئسالمی ك��وردی بۆ س��وردی ئەی رەقیب مەرەخەس نابێ. هەندێك خەمخۆر و مامەخە لە جیاتی تركمان و ئاشوری ویەزیدی پێداگیری لەسەر گۆڕینی شیعری ئەی رەقیب دەكەن گوایە بە نەفەسێكی شوڤێنی نوسراوە.
ل��ە مینبەری مزگەوتەكانەوە ن��زا و پ��اڕان��ەوە بۆ براموجاهیدەكانی سوریای ئێستا و ئەفغان و لیبیای پێشودەكرێ لە بەرنامەیەكی تایبەتی خۆمان بە نەوت و غاز و سامانەسروشتیەكان ئاشتی هەورامی و وەزیری وزەی عیراق روبەرو دەكرێنەوە لە تەلەفزیۆنە لۆكاڵیەكان درامای هیندی و كۆری و توركیپەخشدەكرێ و لۆگۆی ئەتاتوركیش بەسەر شاشەی خۆمانەوە دەدرەوشێتەوە لە بەرنامە هونەریەكان یەكەم باس دەبێتە هەواڵی بڕینەوەمەمكەكانی ئەنجیالجولی و دانانی پاشەڵ و سنگی كاردیشیان لە دڵنیایی تەندروستی لە دام و دەزگ��ا و شوێنە گشتیەكان بە زمانی فارسو عەرەبی قسەدەكرێ و لەسەر بانی دەزگایەكیش ئااڵی كوردستان سەراوبن هەڵدەدرێ
ع��ادل ئیمام و هەیفا وەهبی و محمود حمیدە داوەت��یكوردستان دەكرێن و ئەندام پەرلەمانێكیش دەڵێ سەدام زۆر لە دەسەاڵتی كوردی باشترە. بە بڕیاری دكتۆرێك 70نەخۆش بە كۆمەڵ كوێردەكرێن ووەزیری تەندروستیش داوای لێبوردن ناكات. هونەرمەندێكی كورد میوانی بەرنامەیەكی عروبە دەبێت وعوڕابانە گۆرانی دەڵێ جوتیارەكان خاكە كشتوكاڵیەكانیان بە بنەتۆی توركیئیتاڵی و ئەوروپی بەرو و بومەكانیان دەچێنن دۆندۆنی توركی و پیتزای ئیتالی و مەكدۆناڵدی ئەمریكیشوێن بە كفتە و سەروپێ و تڕخێنە لێژدەكەن سەقف سانەوی ماڵەكانمان بە دەستووری مەغریبی دەكرێنو عەبای خەلیجی و ..............
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 181
2013/6/25
9
ئافرەت چۆن دەتوانێت كێشەی چاولەدەری هاوسەرەكەی چارەسەر بكات؟ ئا :نینا ساالر
ژی��ان��ی ه��اوس��ەرێ��ت��ی گ��ون��ج��ان و پ��ێ��ك��ەوە رێ��ك��ردن��ە بۆ ب��ەردەوام��ب��وون��ی ژی��ان��ی ه��اوب��ەش ،ب��ەاڵم زۆرج���ار بەهۆی هاوتەریب نەبوونی ئاستەكان لەڕووی بیركردنەوە و تێڕوانین و تێگەیشتنی جیا لەیەك ،ئەو پێكەوە رێكردنە لە راستە رێی خۆی دەردەچێت ،زۆر جاریش ئافرەتان گلەیی لەوە دەكەن كە هاوسەری چاولەدەریان هەیە و ئەوەش بە بەشێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی تێكچوونی شیرازەی خێزانی دەزانن .بەاڵم ئەو كێشەیە بەبێ ئەوەی جیابوونەوەیەك رووبدات ،چۆن چارەسەر دەك��رێ؟ وەاڵمی ئەو پرسیارە لە ناوەرۆكی ئەم راپۆرتەدا دەدۆزینەوە. تریفە نەجم تەمەنی 28ساڵە و دەرچ��ووی پەیمانگەی تەكنیكی هەولێرە ،ئەو پێیوایە ئەو هاوسەرانەی بەر لەبەستنی گرێبەستی هاوسەری و بەر لەدانانی پەیوەندی خۆشەویستی دیراسەی كەسایەتی و رابردووی یەكتر بكەن ،ئەو كات كەمتر تووشی كێشە و گرفت دەبن ،گوتیشی»ئەوانەی كاری لەمجۆرە ئەنجام دەدەن ،ئەو كەسانەن كە لەئەزەلەوە بەسەقەتی پ���ەروەردە ك��راون و بەهەڵە لەمانای پیرۆزی مرۆڤایەتی گەیشتوون و دوورن لەهەموو رەوشتە جوانەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری ،هەر بۆیە ئەوانە ئەگەر شای جوانانیش هاوسەریان بێت ،ئەوا هەر پەنا بۆ ئەمالوئەوال دەبەن ،وەك دەڵێن خوی شیری هەتا پیری». ئەوەشی گوت «ئەگەر هاتوو رۆژێ لەرۆژان ئەو حاڵەتەم لە مێردەكەم بەدی كرد ،ئەوا سەرەتا بەبێ دەنگی بەخۆمدا دەچمەوە ،بۆ ئەوەی بگەم بەكرۆكی كێشەكە ،پاشان لەرێگەی گفتوگۆكردن لەگەڵی هەوڵ دەدەم تا هۆكارەكانی دەبینمەوە، بەاڵم ئەگەر ئەو هەواڵنەم سەری نەگرت ،ئەوكات بەیەكجاری بڕیاری جیابوونەوە دەدەم ،چونكە هەرگیز ئامادەنیم لەژێر چەتری هاوسەریدا لەگەڵ پیاوێكی خائین و ناپاك بژیم». شەهال ئەحمەد ئافرەتێكی دیكەی تەمەن 39ساڵە و ئافرەتی ماڵەوەیە ،شەهال رێك پرسەكە پەیوەست دەكات بە كەمتەرخەمی و بێ سەلیقەیی خودی ئافرەت و لەم الیەنەوە دەڵێت»سروشتی پیاوانی رۆژهەاڵتی وایە كەهەردەم حەز لە گۆڕین و گۆڕانكاری دەكەن ،وێڕای ئەوەی لەواڵتی ئێمەدا بارودۆخمان لێوانلێوە لەگرفت و كێشە و نەبوونی هاوكات لەگەڵ نائارامی باری دەروون��ی ،ئیدی پیاوانیش بەشێكی زۆری ئەو گرفتانەی بەركەوتووە و رەنگە هەر لەخۆیەوە تووشی مەلەل و بێزاری ببێ ،دیارە لەم كاتانەشدا پێویستیان بەكەسێك هەیە خەم و خەفەتی رۆژگاری لەبیر بباتەوەو هیوایەكی گەش و خۆشەویستیان پێ ببەخشێت و حەزەكانی تێر بكات». ئەو لەبارەی خۆیشییەوە دەڵێت «ئەگەر رۆژێك ل��ەرۆژان هاوسەرەكەم لەراستەرێی هاوسەری الیدا بەوپەڕی سینگ فراوانی و لێبووردەیی ب��ەدوای رێگەچارەی گونجاودا دەگەڕێم ،بێئەوەی لۆمەی بكەم و سەرزەنشتی بكەم ،بۆ بنەبڕكردنی ت��ەواوی گرفتەكە پەنا بۆالی دایك و باوكی دەب��ەم تا ئ��ەوان قسەی لەگەڵدا بكەن ،چونكە هەرگیز ئامادە نیم النە لە منداڵەكانم تێك بدەم». ڤینۆس ك��ەری��م ی��ش مەسەلەكە ب��ەالی��ەك��ی دی��ك��ەدا دەب����ات و پێیوایە ئ��ەو پیاوانەی چاو ل�����ەدەرن زۆرب����ەی����ان لە پیاوە جوانەكانن و زۆر بەدەگمەن پیاوی ناشیرین چاو لەدەرن ،هۆكارەكەشی ب��ۆ ئ��ەوە دەگەڕێنێتەوە كە ئ��ەوان جێگەی سەرنج
و بایەخی كچانی سەردەمی ئەمڕۆمانن ،گوتیشی «دیارە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا زۆرینەی پیاوان چاو لەدەرن بگرە ئەو چێژەی لەناو نوێنی خیانەتدا هەستی پێ دەكات ،هەرگیز لەناو نوێنی ژنەكەی خۆیدا ئەو چێژە وەرناگرێ ،زۆرجاریش ئەو كارە الی پیاو دەبێت بە خو ،وەك چۆن ناتوانێ تەركی جگەرە یان خواردنەوە بكات ئاواش ناتوانێ دەست بەرداری ئەو كارەی بێت». ئ��ەو راش��ك��اوان��ە ل��ەب��ارەی ژی��ان��ی ه��اوس��ەری خۆیەوە گوتی»ماوەی زیاتر لە ساڵێكە هەست دەك��ەم مێردەكەم پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ كچێكی هاوڕێی كاركردنی پەیدا كردووە ،لەم نێوەندەشدا نازانم هانا بۆ كێ ببەم ،لەكاتێكا ئافرەتێكی بێ ماڵە باوانم و دایك و باوكم دەمێكە لەژیاندا نەماون ،ئیدی نازانم دەردی دڵی خۆم بۆ كێ بەیان بكەم، واهەست دەكەم لەبن دارێكم هیچ پەلكی پێوە نییە و هەست بە لەزەتی ژیان ناكەم». «مەرج نییە هەموو پیاوێك چاو لەدەر بێت مەرجیش نییە هەر هەموو ئافرەتان خاتوون و نەرم و نیان بن ،لەهەموو شتێكدا زۆر و كەمی هەیە ،بەواتایەكی دیكە ئەو شتانە هەر هەموویان رێژەیین ،بۆیە ناكرێ لەم مەسەلەیەدا تەنیا پیاوان تاوانبار بكەین ،چونكە زۆرجار ئافرەت بەدەستی خۆی رێگە بۆ مێردەكەی خۆش دەك��ات و وای لێ دەك��ات لە پیرۆزی هاوسەری البدات ،وەك لەكۆنیشەوە بەو ژنانە گووتراوە بەخۆی داری دەدات��ە دەست مێردی بۆ ئ��ەوەی لێی ب��دات» .ئەوە قسەی سەمیرە عەبدوڵاڵی توێژەری كۆمەاڵیەتییە ،هەروەها گوتیشی»ئافرەتان بێ ئاگان لەوەی كە پیاو وەكو منداڵ وایە و بەردەوام پێویستی بە موراعات كردن و ناز هەڵگرتن هەیە، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا رەنگە پیاوی خراپیش هەبێت خۆی حەزی لە كاری ناشایستە و نابەجێ بێت ،بەاڵم گوناه دەكەین گەر بڵێین پیاوان هەر هەموویان خراپن و چاو لەدەرن». روونیشیدەكاتەوە كە رابردوو رۆڵێكی بااڵی هەیە لەم كارەدا، بۆ نموونە كوڕە یان كچە بەر بەهاوسەر بوون كەسێكی تریان خۆش ویستووە ،ب��ەاڵم بەهۆی چەند هۆكارێكی الب��ەال بۆ یەكتر نەبوونە و لێك جیابوونەتەوە ،پاشان هەریەكەو لەگەڵ كەسێكی تر ژیانیان پێكهێناوە ،ئەوەش دەرگەی خیانەت و چاولەدەری بۆ هەردووال دەخاتە سەرپشت. لەرووی دەروونزانییەوە مامۆستای دەروونزان یوسف عوسمان حەمەد بەمجۆرە پێناسەی چ��اول��ەدەری دەكات و دەڵێ «چەمكی چاولەدەری چەمكێكە تائەمڕۆ بەتەواوی روون نەبۆتەوە كە ئایا ئەوانە چاو لەدەرن دەچنە
خانەی ناپاكی هاوسەری یاخود تەنیا الدان و گەڕانە بەدوای تێر كردنی حەزەكان». سەبارەت بەهۆكارەكانی چاولەدەری گوتی «زۆرجار پیاوان ناتوانن پێداویستییەكانی خۆیان لە خێزانەكانیاندا تێر بكەن، بەتایبەت ئەگەر ژنەكەی بەدڵی خۆی نەبێت ،زۆرجاریش ئافرەت بەهۆی سەرقاڵ بوونی ب��ەردەوام بە ماڵ و منداڵ ئیدی فریای ئەوە ناكەوێ وەكو پێویست ویستی مێردەكەی جێ بەجێ بكات ،هەر بۆیە ئەو پیاوە هەست بە بێبەش بوونێك دەكات ،هەر ئەو بێبەش بوونەی لەهەست و سۆز و خۆشەویستی هاوسەرەكەی وادەكات ،پەنا بۆ دەرەوە ببات و حەزەكانی لەدەرەوەی چوار چێوەی خێزان تێر بكات ،تەنانەت جاری واهەبووە حاڵەتەكە دەگاتە ئەو رادەی��ەی كە كاری فیزیكی و جەستەیی ئەنجام بدات ،تەنیا بۆ پڕ كردنەوەی ئەو بۆشاییەی كەلەالی دروست بووە ،جگە لەوانەش ئەو پیاوانەی كە فەرمانبەرن و لەكارەكەیاندا تێكەاڵوی ئافرەتانن ئەوانە رۆژانە بەدەیان ئافرەتی جوان و رێكوپێك دەبینن و ئەنجام هۆكاری وروژاندن روودەدات و ئەو وروژاندنە تووشی هێدمەی دەكات ،كاتێكیش دەچێتەوە ماڵەوە ئەو جوانی و رێكوپێكیە لە ژنەكەی خۆیدا بەدی ناكات ،ئیدی لەوێوە چاولەدەری سەر هەڵ دەدات». دەشڵێت «غەریزەی سێكسی بەهێز ترین و مەترسیدارترین غەریزەیە لەمرۆڤدا ،دەتوانم بڵێم لە % 75ی پیاوانمان چاو لەدەرن ،لە ئەنجامی ئەوەی كە لە ژیانی هاوسەریاندا ئاسودە نین ،هەڵبەت ئەو حاڵەتەش رەنگە بەالی هەندێ ئافرەت تارادەیەك ئاسایی بێت ،بەاڵم بەالی ئەوانی تر ئاسایی نەبێت و كوفر بێت ،لەگەڵ ئەوەشدا كاردانەوەیەكی زۆر خراپی لە سەر ئافرەتان هەیە ،لە ئەنجامدا تووشی دڵتەنگی و بێ متمانەیی دەبن لەبەرامبەر مێردەكانیان و دوور نییە پەنا بۆ هەڵەی گەورەتر ببەن و پەروەردەی ماڵ و منداڵ فەرامۆش بكەن». روونیشیدەكاتەوە كە ئافرەت هەموو شتێك لە مێردەكەی قبوڵ دەكات و ئامادەی خراپترین موعامەلەی مێردەكەیەتی، تەنیا ئەوە نەبێت چاو لە ئافرەتێكی تری غەیرە خۆی نەكات، چونكە ئەو كارە بەالی ئەواندا گەورەترین تاوانە ،هەرچەندە ئافرەتەكە رۆشنبیر و تێگەیشتووش بێت .دەشڵێت «هەر لەئەنجامی دیاردەی چاو لەدەری دەیان گرفتی كۆمەاڵیەتی و دەروونی سەر هەڵدەدەن و رەنگە پیرۆزی خێزان بەهای نەمێنێ و منداڵ پ��ەرت��ەوازەو بێ سەرپەرشت بمێننەوە و لەهەمان كاتیشدا مافی كەسێكی تر پێشێل دەكرێ بەناوی خۆشەویستی و سۆزداری هەڵدەخەڵەتێندرێت».
ئافرەتێك: هەرگیز ئامادەنیم لەژێر چەتری هاوسەریدا لەگەڵ پیاوێكی خائین و ناپاك بژیم دەروونناسێک: لە %75ی پیاوانمان چاو لەدەرن ،لە ئەنجامی ئەوەی كە لە ژیانی هاوسەریاندا ئاسودە نین
10
ژماره 181
www.lawanikurdistan.com
2013/6/25
لەدیمانەیەكی دا لەگەڵ هەفتەنامەی پرس عەمید جەالل ئەمین بەگ ،بەڕێوبەری بەڕێوبەرێتی نەهێشتنی مادە هۆشبەرەكان لە ئاسایشی سلێمانی ،ئاشكرای دەكات تائێستا 35كەس بە تۆمەتی بازرگانی كردن بەمادە هۆشبەرەكانەوە حوكمی هەمیشەیی دراون و ،چەندین كەسیش بە زیندانی لە 3ساڵەوە بۆ 15ساڵ حوكم دراون .روونیشیدەكاتەوە چەند كەسێكیش لەبەكارهێنەرانی مادە هۆشبەرەكان بەلێبوردنی گشتی ئازاد كراون. دان بەوەشدا دەنێت كەهەتا ئێستا سەنتەرێك نییە بۆ چارەسەر و راهێنانەوەی بەكارهێنەرانی مادە هۆشبەرەكان ،چونكە وەكخۆی گوتی «ئەوان نەخۆشن ،نەخۆشیش پێویستی بە چارەسەر هەیە». دیمانە :ژیان سان ،سلێمانی
عەمید جەالل ئەمین بەگ ،بەڕێوبەری بەڕێوبەرێتی نەهێشتنی مادە هۆشبەرەكان لە ئاسایشی سلێمانی:
لەساڵی 2005ەوە تائێستا 65كیلۆ مادەی هۆشبەری جۆراو جۆر دەستی بەسەردا گیراوە پرس :تاچەند چارەسەری پزیشكی و دەرونی بۆ بەكار هێنەران لەبەرچاو گیراوە؟ عەمید جەالل :لەڕاستیدا تا ئێستا هیچ سەنتەرێكمان نیە سەبارەت بە داڵدەدانی بەكارهێنەران ،چونكە ئەوەمان لەبیر نەچێت ئێمە بە بەكارهێنەران دەڵێین نەخۆش ،واتە پێویستیان بە چارەسەر هەیە. پ :كێن ئەوانەی مادەی هۆشبەر بەكار ئەهێنن؟ عەمید جەالل :ئەگەر بە ڕوونی بڕوانین لە ئێستادا بە هۆی فراوان بوونی هەرێم و كردنەوەی سنورەكان بەڕووی بازرگانان و هاتنی گەشتیاران بۆ ناوخۆ و چونیان بۆ دەرەوە ،وای كردووە كە ئێستا چەندین چینی جیاواز ببینرێن ،كەواتە دیاری كردنی كەسەكان لە بەكار هێنانی مادەی هۆشبەردا بەپێی كەس و ڕەگەز و هاواڵتیەكانیش دەگۆڕێت. پرس :سااڵنە چەند كەس بە تۆمەتی كێشان و بازرگانی كردن بەمادە هۆشبەرەكانەوە دەستگیر دەكرێن؟ عەمید جەالل :گرتنی كەسەكان بە تۆمەتی بەكار هێنان و بازرگانی كردن دیاری نەكراوە ،بەاڵم بە پێی ئاماری ساڵی 2005تائێستا نزیكەی 800كەس لە شاری سلێمانی و دەوروبەری دەستگیر كراون ،هەر یەكەشیان بە جۆرێك دەستگیر دەكرێت ،هەیانبووە (ئیخباریان) لەسەر دەدرێت و هەشیانە لەكاتی كێشان یاخود فرۆشتندا دەستگیر كراون .هەشیانە ماڵەكانی خۆیان كردۆتە بارەگای فرۆشتنی. پرس :لەبەرامبەر دەست بەسەرا گرتنی كەسانی بەكار هێنەر و بازرگانی پێوە كردنی ،تا ئێستا چەند كەس حوكم دراون؟ عەمید جەالل :تائێستا 35كەس بە تۆمەتی بازرگانی كردن پێوەی لەگەڵ دەستگیركردنیان و تەواو كردنی كاری یاسایی لەگەڵیان حوكمی هەمیشەیی دراون ،چەندین كەسیش بە زیندانی لە 3ساڵەوە بۆ 15ساڵ حوكم دراون،
نەوزاد فوئاد -1لەسنووری مەخمور یەكێتی مەڵبەندی هەبوو ،لەبەر لەدەستدانی جەماوەر و الوازی تەنزیماتی خۆی ،ناچار لە مەڵبەندەوە كردی بە كۆمیتە؟ ،كەچی لەم هەڵبژاردنە گلەیی لە پارتی دەكات ! .جاتوخوا خەڵكینە ئەمە چ تاوانی پارتی تێدایە ئەوان خۆیان جەماوەریان لەدەست داوە. -2گۆڕان لەوەتی هەن لە سنوری مەخمور بەپەنچەكانی دەست ژمارەیان زیاتر ناكات و تەنانەت گەر لە هەڵبژاردنێكی وادا نەبێت كەس هەر هەست ناكات ئەوان هەشن ،چونكە ئەوان هەموو خەڵك دەزانێت كۆمپانیایەكی ناوچەین نەك حزبێكی سەرتاسەری ،كەچی گلەیی لە پارتی دەكەن ئاخر بۆ؟. -3برایانی یەك كگرتوو لە مەخمور دوو پەیامنێری تەلەفزیۆنیان هەیە ،تەنها جار جار شتێكی لەبیركراو دەبینن دەیكەن بەگامێش، قوربان دووكەس هەردوو دەنگی هەیە بۆ گلەیی دەكەن.
ئەمە لە كاتێكدا چەند كەسێكیش بەلێبوردنی گشتی ئازاد كراون ،بەاڵم ئازاد بوونی ئەمانە بازرگانان نەبوون ،بەڵكو تەنها بە كار هێنەران بوون . پرس :تاچەند چارەسەری پزیشكی و دەرونی بۆ بەكار هێنەران لەبەرچاو گیراوە؟ عەمید جەالل :لەڕاستیدا تا ئێستا هیچ سەنتەرێكمان نیە سەبارەت بە داڵدەدانی بەكارهێنەران ،چونكە ئەوەمان لەبیر نەچێت ئێمە بە بەكارهێنەران دەڵێین نەخۆش ،واتە پێویستیان بە چارەسەر هەیە .سەبارەت بەكردنەوەی هەر سەنتەرێكیش بەو مەبەستە پێویستە پێشوەختە هەموو مەرجە یاساییەكان لەبەر چاو بگیرێن و بزانرێت لە ژێر چاودێری كێیە دایە ،چونكە ئێمە لە ئێستادا لەكاتی دەستگیر كردنی بەكارهێنەران بە نوسراوی تایبەت دەیاننێرینە نەخۆشخانەو بە پێی نوسراوی تایبەت پشكنینیان بۆ دەكرێت، هەر بەهەمان نوسراو وەاڵممان دەدرێتەوە ،واتە ناوی هیچ كەسێك ناهێنرێت. سەبارەت بەوەی كە لەكاتی لێكۆڵینەوەدا گوایە ڕووب��ەڕووی ئازارو ئەشكەنجە دەبنەوە بەمەبەستی دانپێدانی دا ،ئەم دوورە لەڕاستیەوە ،ئێمە پشت بەڕاپۆرتی پزیشكی دەبەستین بەمەبەستی بەدەستهێنانی دەرەنجامی بەكارهێنانی مادەكە لەالیەن كەسەكەوە. پرس :ئەو مادانەی كە بەكار دەهێنرێن و بازرگانیان پێوە دەكرێت لە هەرێمی كوردستان ،چین؟ عەمید :مادەكان بریتین لە (تلیاك ،حەشیش ،هیرۆیین ،كراك ،شیشان، كۆكایین ) هەندێك جاریش كۆمەڵێكی زۆر حەب هەیە كە لە سەیدەلیەكاندا یا شوێنان دەفرۆشرێن ،ئەمانەش بە ڕەچیتەی دكتۆر نەبێت لەگەڵ دەست بەسەرا گرتنی بە پێی مادەی 14ی موخەدەرات لێكۆڵینەویان لەگەڵ دەكرێت. لەگەڵ وەرگرتنی ئەو ڕەزامەندی و لەگەڵ دەست بەسەرا گرتنی ئەو
مادانە و بەپێی بڕیاری دادگا دەسوتێنرێن ،لەساڵی 2005ەوە تائێستا 65 كیلۆ مادەی هۆشبەری جۆراو جۆر دەستی بەسەردا گیراوە. پرس :ئایا دەستگیر كراوەكان بۆ ماوەیەكی زۆر لە بەندینخانەی ئاسایش دەمێننەوە ،یان رەوانەی دادگا دەكرێن؟ عەمید جەالل :لەگەڵ دەست بەسەرا گرتنیان ڕاستەوخۆ دەنێردرێنە دادگاو دادوەر خۆی بڕیار دەدات لەسەر جۆرو زیندانی كردنی ئەو كەسە، ئایا بەپێی یاسا حوكم دەدرێت یا غەرامە ئەكرێت . پرس :ئەگەر بێت و هاواڵتییەكی بیانی بەكارهێنەر بێت لە ناو هەرێمدا یا بازرگانی پێوە بكات ئایا هیچ لەبەرچاو ئەگیرێت؟ واتە لە ڕووبوڕوو بونەوەی لەگەڵ دادگا جیاكاری دەكرێت؟ عەمید جەالل :نەخێر ،لە كاتی دەست بەسەرا گرتنیاندا بەپێی مادەو فەقەرەو یاسا لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكرێت و بەپێی تاوانەكەش سزا دەدرێن ،واتە گوێ نادرێتە هاواڵتی بیانی و ناوخۆیی . پرس :كێشەی سەرەكی دەستگیركراوان چییە؟ یان ئەو كێشانە چین كەڕووبەڕووی ئێوە ئەبنەوە؟ عەمید جەالل :ئەوەی ببێتە كێشە ئێمە نامانەوێ لە زیندان پێكەوە بن، واتە پێویست ئەكات كە جیا بكرێنەوە ،چونكە مانەوەیان پێكەوە ئەگەری درووست بوونی باندیان لێ دەكرێت ،پێمانباشە لەڕووی دەروونییەوە هەوڵی ڕاهێنانەوەیان بدرێت بۆ دووبارە گەڕانەویان بۆ ناو كۆمەڵگا. سەبارەت بە مندااڵنیش بە بەكار هێنەران و بازرگانان و یان بەكار هێنانیان وەك گوێزەرەوەیەك هەمان یاسایان بەسەردا جێ بەجێ دەكرێت، تەنها شتێك كە هەبێت ئەگەر بێت و ئەو منداڵە ئاگادار نەبێت یان لەم مادە نەگات ،ئەوە جیاواز لەكەسانی ناسراوی مادەكە مامەڵەیان لەگەڵ ئەكرێت.
دیماگۆجێتێكی سەیرە گەلۆ -4برایانی كۆمەڵ هەر هیچ بارەگاو تەنزیماتێكیان لە سنووری مەخمور نییە ،باشە خۆ ئێمەی پارتی نایەین ئیشتان بۆبكەین و بڵێین دەی جەماوەری پارتی گوناحن دەنگ بەم برایانەی كۆمەڵیش بدەن ،لەوانەیە لەدوای نوێژ دوو عایەكی خێر بۆكورد بكەن ،كە نایكەن. بۆبەرچاورونی هەمووالیەك ئەمەی من دەی ڵێم راستیە هەركەس بڕواناكات بابڕوات بەچاوی خۆی ئەم شتانە ببینێت ،ئیدی بۆچی و بە چ مافێك دەرنەچونی خۆتان و نەهێنانی متمانەی جەماوەری مەخمور دەخنە ئەستۆی پارتی ،خۆ لەسنوورەكە تەنها یەك لیست و یەك قەوارەی سیاسی نەبون ،ئەی ئەوان بۆ واناڵێن یان هەر دەمتان فێربووە پارتی تاوانبار بكەن و شكستەكانی خۆتانی پێ بشارنەوە. -5باشە بۆگلەیی و سكااڵ لە كۆمیسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەكان ناكەن ،كە بەئەنقەست ب��ەه��ەزاران ن��اوی دەنگدەرانی ك��وردی
نەگەڕاندبوەوە ،یان شێواندبوی و لەشوێنی دەنگدانی خۆیان نەهاتبوەوە ،یان شوێنێكی وەك كەندێناوە كە ژماری دەنگدەرانی زیاتر لەپێنج هەزار دەبێت ،بنكەی هەڵبژاردنی بۆ دانەنرابوو ،دەبوا ئەم خەڵكە بچێت لە مەخمور دەنگ بدات ،باشە خۆ لە سنووری نەینەوا شوێنی وا هەبو كورد هەرنە وێرا بچێتە سەر سندوقی دەنگدان لەترسی گیانی خۆی كە حكومەتی عیراقی ئاسایشی بۆ هەواڵتیان زامن نەكردبوو ،لەكۆتایی دا دەڵێم دەبێت هەمووتان دەستخۆشی لە پارتی دیموكراتی كوردستان بكەن ،چونكە گەر پارتیش وەك ئێوە متمانەی خەڵكی نەهێنابا ئێستاكە وەزعی لیستی برایەتی و پێكەوەژیان كە لیستی كوردیە الواز دەبوو ،ئەوكاتیش پێگەی كورد لە ناوچەكە خاڵی دەبوو لە دەنگی كورد و كورد زەرەر مەند دەبوو، سوپاس بۆ خوا ئێستاكە كورد قورسایی خۆی هەیە لە ناوچەكە و خاوەن دەنگی خۆیەتی .
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 181
2013/6/25
11
نه‌شمیل محه‌مه‌د ،په‌یامنێری كوردستان تیڤی:
کاری ڕاگەیاندن پێویستی بە ئازادی هەیە
دیمانه :پرس پ :سەرەتا کورتەیەک لە ژیانی کۆمەاڵیەتی و رۆژنامەنووسی و وەرزشی خۆتانمان بۆ بکە؟ و :نەشمیل محه‌مه‌د رەشید ل ه ساڵی ،1987لە خێزانێکی ئاست مامناوەندی لە شاری سلێمانی لەدایک بووم ،ماوەی چەندین ساڵە پەیامنێری شاشە قشەنگ و زێرینەکەی کوردستان تیڤیم ،بە هیوام توانی بێتم خزمەتێکی بچوکی بینەری وەرزشی راگەیاندنکاران و شاشەی کوردستان تیڤیم کردبێت. پ :چۆن بوو وەک ئافرەت رووت��ک��ردە بواریی رۆژنامەنووسی ،بەتایبەتی پەیامنێری تیڤی کە دەرکەوتنی تێدایە و قورستترە؟ و :ئەم پرسیارە بۆ کاتی زوو ڕاستە ك ه کارێکی قورس بوو ،بەاڵم پێم وایە لە ئێستادا مرۆڤ هەر کارێکی بوێت هەرگیز گوێ بە قورسی نادات ،بە تایبەت کاری ڕۆژنامەنوسی .پێش ئەوەی کەسێک بیەوێت ڕۆژنامەنوس بێت ،دەبێت حەزوخولیای بۆ کارەکەی هەبێت ،جا کاری ڕۆژنامەنوسی بێت یاخود هەر کارێکی دیکە. پ :تۆ لە بواری رۆژنامەنووسیی وەرزشی کار دەکەی ،چۆن بوو حەزت بە پەیامنێری وەرزشی ک��رد ،ئایا بۆخۆت لە چ بوارێکی وەرزش��ی فەعالییەتت هەیە؟ بەواتایەکی تر ئەم دووانە چ پەیوەندییەکیان پێکەوە هەیە ،بەتایبەتی کە هەر دوو پیشەکە لە کۆمەڵگەی ئێمەدا بۆ کچان قورسن؟
و :کاری راگەیاندنی وەرزشی لەواڵتانی جیهان پێنج ساڵ لەکۆلێژ دەخوێنن ،من وەکو کچێک حەزی خۆم بوو ،یاریشم کردووە ،یارییەکە کە وەرزشە،حەزیشم له‌راگەیاندن بوو، هەردووکم تێکهەڵکێشا ،راگەیاندنی وەرزشی لێ دەرچوو. پ :راگەیاندن پێویستی بە ئازادی کەسیی هەیە ،ئایا تۆ ئەو ئازادییەت هەیە لە ناو خێزان و کۆمەڵگەدا کە بتوانی کارەکان رایی بکەیت؟ یاخود چۆن دەڕوانیتە فەراهەمکردنی ئازادی لە ناو خێزان و کۆمەڵگەی کوردی دا بۆ کچان؟ و :بەڵێ ڕاستە ،کە کاری ڕاگەیاندن پێویستی بە ئازادی هەیە ،منیش سوپاس بۆخودا خانەوادەکەم ئازادی تەواویان پێ داوم لە بواری کارکردن لە نێو ڕاگەیاندندا ،چونکە لە ئێستادا کۆمەڵگە کەمێک پێشکەوتنی بە خۆوە بینیوە ،بەاڵم هێشتا هەندێ لە خێزانی ناو کۆمەڵگای کوردی ئێمە لە الیان شەرمە کچەکانیان لە نێو دنیای ڕاگەیاندن کار بکەن، لە گەڵ ئەوەی لە نێو ئەو مەجالەدا مرۆڤی هەمەچەشنە هەن ،هاواڵتیان بە چاوێکی تر سەیری بوارەکە دەکەن. پ :لیژنەی رۆژنامەنووسی مێینە و لیژنەی رۆژنامەنووسی وەرزشی تاچەند بایه‌خیان بە کچان و ئافرەتانی رۆژنامەنوسی وەرزشی داوە ،رای تۆ لەو بارەوە چییە؟ و :بە داخەوە من وەک ڕۆژنامەنوسی وەرزشی ماوەیەک لەمەوبەر نوسینێکم بە ناوی «پاندا و ڕۆژنامەنوسی» مێینە باڵوکردەوە ،بۆیە ئافرەتم بە پاندا شوبهاند چونکە بەرەو نەمان و قڕبوون دەچێت .ئەویش لەبەر ئەوەی کە هیچ کات وەک پێویست گرنگییان پێنەدراوە .تەنانەت نەبوونەتە ئەندامی سەندیکاش. :6لەئەکاونتەکەی خۆت بایەخی زۆر بەوێنەکانت دەدەی و ئازادە دەدوێی ،دەمەوێ بپرسم زۆربەی ئەو نامە و کۆمێنت و کوڕانەی کە لەگەڵ تۆ چات دەکەن ،تەوەرەکان زیاتر چین و تاچەند پەیوەندی بە داواکردنی خۆشەویستی و زەواجەوە هەیە و وەاڵم و رای تۆ چییە؟ و :من ئازادم بۆ دەربڕینەکانی خۆم لە زمان و وێنە ،کەواتە من بەسەربەستی بیر دەکەمەوە و بەئازادی دەدوێم ،ئەوانەی نامە و کۆمێنتم بۆ رەوان دەکەن ،کوڕ بێت یان کچ الی من هیچ جیاوازی نیە ،گرنگ هاوڕێیەکی باش بێت ،دواتر کۆمێنت و نامەکان هەمووی تایبەت بەکاری راگەیاندنی وەرزشییە .هەروەها ئێمە هەموومان هاوڕێین و هەواڵی یەکتر دەپرسین.
ترس ل خۆ كاندید كرنەڤا سەرۆك بارزانی یە؟ ئومێد وەاڵتی ئەڤە دەمەكە پێش نزیك بون هەڵبژارتنێن سەرۆكاتیا هەرێما كوردستانێ و پەرلەمانێ كوردستانێ لڤێرەو لێراهەنێ مە گوه ل گوتارو ئاخفتنێن سەیر دبیت چ ژالیێ سەركردێن ئۆپۆزسیونێ ڤە یان ژی الیێ ئەو دەزگەهێن راگەهاندنێ یێن خۆ لبن پەردێ ئازادبونێ ڤەشارتی و دبنەرەت دەزگەهێن راگەهاندنێن سەر ب الیەنیێن ئۆپۆسیونێ نە.ددەمەكێ دا هێشتان كو ئیك النەبویە كا رێزدار مسعود بارزانی دێ خۆ كاندید كەتەڤە بۆ پۆستێ سەرۆكاتیا هەرێما كوردستانێ یان نە،الیەنێن ئوپۆزسیونێ و هەتا هندەك ژ كەسایەتێن حزبا هەڤپەیمانا پارتی ژیڤە كو ئێكەتیە توشی جورە نەخۆشیەكا دەرونی بونە و چەندین ئاخفتنێن ال بەال لسەر خۆكاندید كرنەڤا بارزانیدبێژن.ئەو ئاخفتنێن وان هەمی گەواهیدەرن ژ بوی ئەو ماوێ مسعود بارزانی سەرۆكێ هەرێمێ،چونكی ل دیف ئاخفتنێن وان ئەگەر بارزانی دماوێ سەرۆكاتیا خۆدا چ دەستكەفتی وكارێن باش نەكربن بۆ گەلێ كورد،بۆچی ئەو ترس لدەف وان چێ بویە ؟هەردەما سەرۆك یان بەرپرس چ كارێن باش نەكەت مەیا دیدی گەلەك یێ خۆشتڤی نابیت ل دەف خەلكێ ب رێژەیەكا زۆر لێ پێچەوانەیا ڤێ چەندێ كەسایەتیا مسعود بارزانی چەندی پێدچیت یێ خۆشتڤی تر لێت هێت ل دەف خەلكێ كورد ل هەر پارچێن دەستكردێن كوردستانێ ڤە،لەوما دبێژم ژبەركو بارزانی دماوێ سەرۆكاتیا هەرێمێ دا مەزنترین كار ژبۆ دوارۆژا كورد ل جیهانێ كرینە كو دمێژوویا كوردی دا ئەف كارە بۆ گەلی كورد بڤی رادەی وبڤی شێوازێ سەردەمیانە نەهاتینە كرن،هەربگرە ژ كوردستانەكا ئاڤەدان و خودان پەیوەندی یێن بهێز دگەل زۆربەیا وەالتێن زلهێز و پێشكەفتی و هەبونا سیاسەتەكا حەكیمانە بۆ پارچێن دی یێن كوردستانێ كودهێتە چاڤەرێ كرن خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
ل ڤان نزیكان بەرهەمێ وێ وەكی گەلی كوردببین و وی بۆ وان سەركردەو كەسایەتێن بناف بێالیەن و سەر ب ئوپۆزسیونێ ڤە كا مسعودبارزانی كەسەكێ سەركەفتی بویە د پۆستێ خۆدا وەك سەرۆكێ هەرێما كوردستانێ یان نە؟دڤی دەمیژیدا بۆ وان دیار بۆیە ل ژبەر گاڤاشتنێن سەروان یێن دەوروبەران نەشێن وان ب وێ چەندێ دا بنێن،كو ئەڤەژی ئاریشا هەرە مەزنا ناڤخۆیا گەلێ كوردە.ژبەر هەبونا كەسایەتیەكێ مینا بارزانی بۆ پۆستێ سەرۆكاتیا هەرێما كوردستانێ الیەنێن ئۆپۆزسیونێ باش دزانن ئەگەر بارزانی خۆ كاندید كەتەڤە مەحالە كاندیدەكێ وان بشێت ركابەریا بارزانی بكەت هەروەكی هەلبژارتنێن دن ێن چۆیی ئەڤە وەكو كەسایەتیا بارزانی لسەر دئاخڤین،وێجا ئەگەر بزڤرینەف یاسایی نەیاسایی بۆنا بارزانی كو جارەكادی خۆ كاندید كەتەڤە ئەو كەسانێن یاسایی دێ دیاركەن و بال ئەو بۆ وان بمینیت.وەكی من گۆتی هەمی ئاخفتنێن الیەنێن ئوپۆزسیونێ و ڕاگەهاندنا سێبەراوان گەواهیدەرن ژبۆ كو مسعودبارزانی دێشێم بێژم پتر %90دماوێ پۆستێ سەرۆكاتیا هەرێمێ دا كەسەكێ سەركەفتی بویە پێدڤیە ئاخفتنێن وان هەمی بهێنە دیكۆمێنت كرن و بۆ مێژوویێ بهێنە پاراستن.ئەگەر ئەو دبێژن بارزانی كەسەكێ سەركەفتی نەبویە دپۆستێ خۆدا پرسیارەك لڤێرە دهێت ئەرێ ئەگەر بارزانی یێ سەركەفتی نەبووبیت بۆچ وان ژی كاندیدێ خۆنابیت بیێ ترس كو ژ بارزانی زێدەتر خودان كەسایەتی بیت دا خەلكێ كوردستانێ ڤێجارێ پتر ژ %70دەنگێ بۆ كاندید ناكەن ؟یان دا كەسێن زیرەكتر هەنە وەكی ئەو دبێژن،گریمان ئەگەر كەسێن زیرەكتر هەبن ل بارزانی بۆ پۆستێ سەرۆكاتیا هەرێمێ ژبلی هەرسێ سەركردێن ئۆپۆزسیونێ باشە بۆچ ئەو ئەمیندارو ئەمیرو بەرپرسێن الیەنێن خۆنە؟بۆچ ئەو ێن ل وان زیرەكتر ل بارزانی بۆ پۆستێ سەرۆكاتیێ ل كۆنگرەو كۆنفرانسێن حزبێن خۆدا نابنە ئەمیرو ئەمیندار و سەركردێن حزبێن خۆ؟؟ ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
دیمانە :ئەحمەد تاریق
چنور مەحمودی ،ساڵی 1988لەشاری سنە لە رۆژهەاڵتی كوردستان لەدایك بووە .پێشتر كاریی رۆژنامەوانی كردووە، سەرنوسەری هەفتەنامەی «ئاگرین رۆژ» بووە ،و سەرپەرشتی هەفتەنامەی «فەجروحوم»ی بووە .هەروەها سەرپەرشتیاری سێ نامیلكەی شارستانە بچكۆلەكان بووە .بەاڵم بەهۆی كاریی سیاسییەوە لە ئێران قاچاغ بووەو روویكردۆتەوە هەرێمی كوردستان ،لێرە ژیانی هاوسەریی لەگەڵ رۆژگار محەمەدی پێكهێناوە. ئێستا لە هەولێر دەژیت و زۆریش دڵخۆش و شادمانە بە هەولێر .سپاسی هاوسەرەكەشی دەكات كە هانی داوە بۆ دنیای هونەریی سینەما .دوایین فیلمیش كە چنوور بەشداری تێدا كردووە ،فیلمی «ئەمریكانۆ» بووە. یەكەم فیلم كە بەشداری تێدا كردووە ،درامای «نەهیتا» بووە ،لەو درامایەدا ناوی شوشە بووە ،لەبارەی ناوەڕۆكی درام��اك��ەوە دەڵ��ێ «ل��ەم فیلمە لەگەڵ خوشكێكم ب��ووم، خوشكەكەم لەگەڵ كورێك خۆشەویستیان ئەكرد ،رۆژێكیان خوشكەكەم مین پەیدا تەقییەوەو م��رد .بۆیە كوڕەكەش بەهۆی خوشكەكەمەوە كە لەدەستی دابوو ،خۆی لەمن نزیك دەكردەوە ،دەیویست خۆشەویستی ئەو لەمندا بدۆزێتەوە». دەشڵێت «بەاڵم من قبوڵم نەدەكرد لەجێگای خۆشەویستی كەسێكی ترەوە دابنرێم». ئاشكرای كرد ئێستا لەفیلمێك بەشداری كردووە ،بەاڵم وەكخۆی گوتی «هیچ هێزێكی نییە و حەزیش ناكەم ناوی فیلمەكە بێنم». لەبارەی دوایین كاری لە فیلمی سینەمایی ئەمریكانۆ ،چنور گوتی «ئەمجارە بەخۆشحاڵیەوە لەگەڵ دەرهێنەرێكی بەتوانا كارم كردووە ،كە ئەویش كاك حەسەن عەلی یە ،بەراستی زۆر شت لەوەوە فێر بووم ،دەرهێنەرێكی بەتوانایەو دەستخۆشی لێدەكەم». لەبارەی جۆریی ئەو رۆاڵن��ەی كە لە فیلمەكاندا بەرجەستەیان دەك��ات، ن��اوب��راو دەڵ��ێ��ت «ی��ەك��ەم فیلم كەبەشداریم تیاكردبێت و مورتاح بم ،فیلمی ئەمریكانۆ بوو ،لەبەر ئ��ەوەی ك��اك حەسەن منی ئ��ازاد كرد .جاری وایە لەفیلمێك بەشداریم كردووە هەشت مەشهەدیان بەمن ك����ردووە ،ب��ەداخ��ەوە م��ن دای��م دەگریام دەمگوت ئەوە سینەمایی كوردییە؟ ،درامایەك ئەو هەمووە پ��ارەی��ەی وەرگرتبێت كەچی ئاواش كار بكات؟ بەاڵم من هەر هەوڵمدەدا و دەمكرد بۆ ئەوەی خۆم بناسێنم». ئ��ەو ب��اس لەسەرەتاكانی كاریی هونەری خۆی دەكات و وەهای گوت «من لەمنداڵیەوە ك��اری هونەری دەك��ەم ،یانی ح��ەزی ه��ون��ەرم ه��ەب��ووە .لە پ��ۆل��ی ه��ەش��ت ب���ووم كتێبی شیعرم چاپ ك��ردووە .كەسێك لەنێو ژی��ان��ی مندا ك��ە مامۆستام ب���ووەو خوێندەواریشی نەبووە ،لەسەرجەم كارەكانمدا هاوكار بوومە ،ئەویش باوكم بوو». گوتیشی «ب��اوك��م ئ���ازادی پێبدا ب��ووم ،بەس
هەمیشە دەیگوت كارێك بكە كە خۆت تێیدا ون نەبی». ئاشكراشی كرد كە تەنیا باوكی لە خێزانەكەی زانیوێتی كە سەر بەرێكخستنەكانی حزبی دیموكراتە. چنوور مەحمودی رەتیدەكاتەوە بەشداری لەو فیلمە سیدییانە بكات كە ئێستاكە لە بازارەكانی هەولێر هەن و هەندێك هونەرمەند پێیوەی خەریكن ،هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە ئێستا هونەری كوردی قۆناغێك پێشكەوتووەو تەنیا بەشداری فیلمی سینەمایی دەكات. ئەو دەخ��وازێ كە وەك ئەكتەر بتوانێ هەموو رۆڵەكان ببینێت و تەنیا لە رۆڵی كۆمیدیدا قەتیس نەمێنێ. هەندێك لەهونەرمەندان دەڵێن كاتی ئەوە هاتووە ماچ بێتە ناو دراما و فیلمی كوردی ،رای چنوور لەوبارەوە بەمجۆرەیە «هیچ شتێك بەپەلە ناكرێت ،ناكرێ خۆمان ب��ەراورد بە سینەمای ئەوروپا بكەین ،چونكە مێژووی سینەمای ئەوێ نزیك بە دوو سەدەیە و ئازادی تەواو هەیە» .دەشڵێت «ئەگەر جنور بچێت بەشداری فیلمێكی سێكسی بكات ،ئەوا خۆی دوور دەكەوێتەوە لەكۆمەڵگا ،چونكە كۆمەڵگا ئەوەی قبوڵ نییە، لەبەر ئەوەی جارێ زووە بۆ ئەو مەسەالنە ،لەوانەیە هەندێك كەس بتوانن ،بەاڵم من ناتوانم». لێمان پرسی ،ئەگەر فیلمێك یاخود درامایەك ماچ یاخود باوەش بەیەكدا كردنی تێدابێت ،ئایا تۆ ئامادەی بەشداری تێدا بكەیت؟ چنوور لە وەاڵمدا گوتی «هاوسەرەكەم دەڵێت: كەبوویت بە ئەكتەر ئەوا نابێت هیچ شتێك ببێتە رێگرت .بەاڵم من بیرم لێ نەكردۆتەوە ،چونكە زۆر سەختە ،بەداخەوە هەولێر كۆمەڵگایەكی زۆر داخراوە ،ئێستا حەز دەكەم بڵێم :بەڵێ، چونكە سینەما ئەوەی پێویستە ،بەاڵم جارێ زۆر زووە بۆ ئەوە». وەكو دوا گوتەی باس لەئاواتی خۆی دەكات و دەڵێت «هەموو ئاواتم ئەوەیە بە ئازادی بگەڕێمەوە كوردستانی رۆژه��ەاڵت، هەروەها سینەمای كوردستانی گ�����ەورە ل���ە رۆژه�����ەاڵت ببینم .ئەوە ئارەزوویەكە كەبەردەوام خەونی پێوە دەبینم».
شادمان مەال حەسەن
چنور مەحمودی ،ئەكتەر: ئەگەر بەشداری فیلمێكی سێكسی بكەم ،لەكۆمەڵگا دوور دەكەومەوە ،چونكە كۆمەڵگا ئەوەی قبوڵ نییە
راگەیاندن بۆ هەمووان لەم ڕۆژگارەی ئەمڕۆماندا هۆكارەكانی ڕاگەیاندن زۆر گەشەی كردووە و ئاسان بووە و هەتا ڕادەیەكی یەكجار زۆریش لە سانسۆر و بەربەستەكانی كپ كردن دەرچووە .بەشێوەیەك ئێستا هەموو تاكێك لەم سەررووی زەمینە دەتوانێ ڕاگەیاندنی تایبەت بەخۆی هەبێ .بەاڵم هێشتا ڕاگەیاندنی فەرمی و جێگای بڕواو متمانە گرنگی و بایەخی خۆی ماوە .ئەگەرچی هۆكارەكان لە ڕووی تەكنەلۆژیەوە هەموو كەسێكی كردووە بە ڕاگەیاندنكار، بەاڵم زۆرجار ئەم راگەیاندنە كۆمەاڵیەتیانە نابنە سەرچاوەی باوەڕ پێكراو .چونكە بەمەبەست و بۆ هۆی تایبەت بەكاردێت. ئەوەی لێرە مەبەستمانە ڕاگەیاندنی كوردیە ،بێگومان ڕاگەیاندنی كوردیش گەشەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە ،گەر بێت و ووردبوونەوەیەكی زانستیانە لەسەر میدیای كوردی بكەین، بەتایبەت تەلەفزیۆنی ئاسمانی ،لەوانەیە ئەو هەموو كەناڵەی كەهەمانە زیادە وكەم نیە ،چونكە ئێمە هێشتا لەباری گەشەی هونەری دراما و سینەما و ڕیكالم و زۆر بابەتی تر ئەوەندە نەچوینە پێش ،تاكو كەناڵەكان بتوانن كاری باش و پوختی لەسەر بكەن و سەرنجی بینەری پێ بۆالی خۆی ڕابكێشێ. هەروەها ڕیكالمەكانیش لە ئاستی هونەری پێشكەوتوو نین تاكو بەزمانی گشتی ئاراستەی خەڵك بكرێ و سەرنجیان بەالی خۆیدا ڕابكێشێ .لەهەمووشی خراپتر زۆربەی تەلەفزیۆنەكانی ئێمە یەك ستایل پەخش دەك��ەن ،ئەویش زۆربەیان زمانی سیاسەت و بەرنامەی سیاسیە .چونكە هەموو كەناڵەكان بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ وابەستەی حزبێكە ،بۆیە پەیام و شرۆڤە سیاسیەكەش هەر بەو ئاراستەیەدا دەڕوات كە حزبەكان پێیدا دەڕۆن و ئاراستەی دەكەن .لە هەمووشی خراپتر زمانی دواندنە ئەو زمانەی كە بێژەرەكان و شرۆڤەكارەكان پێی دەدوێن زمانێكی زۆرجار زبر و ووروژێنەرە ،كەوا كاریگەری نەرێنی و نێگەتیڤی لەسەر ئاستی كۆمەاڵیەتی و بیركردنەوەی ئاشتیانە و پێكەوە ژیان و یەكتر قبوڵكردنی ناو كۆمەڵگای كوردەواری هەیە .یاخود لە ڕووی ووتنەوە زۆرجار ووشەكان نامۆن بە زۆرینەی مرۆڤی سادەی كوردەواری .بۆیە پێویستە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن لەسەر میساقێكی شەرەف ڕێكبكەون لەسەر شێوە زمانێكی دەربڕین بۆئەوەی بینەر و تاكی كورد ئەوەندە هەست بە ترس و دڵە ڕاوكێ و نیگەرانی نەكات ،بەڵكو بە ئاراستەی تێگەیشتن و دڵنیایی زیاتر بكات لە وەرگرتنی ڕای یەكتر. هۆكارێكی سەرەكیش لە خراپی زمانی ڕاگەیاندنی كوردی ئەوەیە كە ڕاگەیاندنی ك��وردی هێشتا نەیتوانیوە خۆی لە ڕاگەیاندنی سەردەمی خەباتی بزووتنەوەی سیاسی و چەكداری دەرباز بكات .چونكە ڕاگەیاندنی كوردی ئەو كات دوو شیوە بوو ،ڕاگەیاندنێك كە زمان حاڵی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نیشتمانی بوو ،هەموو شتێكی دەوڵەتی بە ناشیرین نیشان دەدا .لەهەمان كات دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستانیش بەزمانی كوردی هەموو جوڵە و ناو ناسنامەیەكی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردی بە ناشیرن نیشان دەدا .بۆیە ڕاگەیاندنی كوردی لە هەرێم هەتاكو ئێستا نەیتوانیوە لەم ستایلە دەربچێ و خۆی بكاتە ڕاگەیاندنێكی تەواو پیشەیانەی دوور لە وابەستەیی بۆ گەیاندنی هەواڵ و ڕووداوەك��ان وەك خۆی .بەتایبەت ئەو راگەیاندنەی كە بەناوی ئەهلی و سەربەخۆیە كەناتوانێ زمانی هەموان بێت.