Τα Προπύλαια του Ιερού του Απόλλωνα. Περιγραφή Τα προπύλαια βρίσκονται στη νότια πλευρά του ιερού, στο τέλος του Δρόμου (Ιερά Οδός) και αποτελούσαν την κεντρική από τις πέντε (5) συνολικά εισόδους του ιερού. Χωροθετούνται μεταξύ του Οίκου των Ναξίων στα δυτικά και της Στοάς των Ναξίων στα ανατολικά. Ήταν δωρικού ρυθμού και αποτελούνταν από δύο κιονοστοιχίες, μία βόρεια (εσωτερική πλευρά) και μία νότια (εξωτερική πλευρά). Η νότια πρόσοψη ήταν πρόστυλη με τέσσερεις κίονες, ενώ η βόρεια ήταν δίστυλη, εν παραστάσι. Μια αναθηματική επιγραφή του Δήμου των Αθηναίων ήταν χαραγμένη στο επιστύλιο. Οι αναβαθμοί (τρεις) είναι από γκρι-μπλε μάρμαρο, ενώ η ευθυντηρία από γνεύσιο και διαχωρίζει την υπόλοιπη κρηπίδα από τους δόμους των θεμελίων που είναι από γρανίτη.1 Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί ότι η ευθυντηρία ήταν ορατή ήδη από την αρχαιότητα, καθώς το επίπεδο της «Ιερά Οδού» βρέθηκε περίπου 0.4 μέτρα χαμηλότερα από τον πρώτο αναβαθμό. Οι κατασκευαστές, προκειμένου να διευκολύνουν την ανάβαση, βρήκαν μια πρόχειρη λύση, τοποθετώντας μπροστά στους αναβαθμούς δύο μαρμάρινα μπλοκ. Επίσης, η φθορά στους αναβαθμούς δεν είναι ομοιόμορφη, καθώς η νοτιοδυτική γωνία ήταν κλειστή από τις βάσεις αναθημάτων, ενώ το κενό μεταξύ του νοτιοδυτικού κίονα και του δυτικού πλευρικού τοίχου ήταν αποκλεισμένο με ένα πλέγμα.2 Το εσωτερικό του κτηρίου χωριζόταν στα δύο από έναν εγκάρσιο μεσότοιχο, κάθετο στους δύο πλευρικούς τοίχους (δυτικό και ανατολικό), οι οποίοι ήταν κατασκευασμένοι από μαρμάρινους λίθους σε δεύτερη χρήση και εδράζονταν πάνω σε μία ή περισσότερες αρχαϊκές κατασκευές. Σύμφωνα με τον Étienne, η κατασκευή αυτού του τοίχου δεν μπορεί να είναι πολύ αρχαιότερη από την κρηπίδα, παρόλο που ο Vallois την τοποθετεί στην κλασική εποχή.3 Η κατασκευή των πλευρικών τοίχων είναι γενικά ανομοιογενής και περίπλοκη.4 Οι δύο χώροι που σχηματίζονται είναι στρωμένοι με πλάκες μπλε μαρμάρου και διαχωρίζονται με τρεις πύλες. Μία κεντρική πλάτους 2 μέτρων και 35εκ. και δύο πλευρικές εκατέρωθεν, πλάτους 1 μ. και 40 εκ. Ανάμεσα στις πύλες ορθώνονται παραστάδες, ορθογώνιας κάτοψης, πλάτους 54 εκ. Οι παραστάδες ακουμπούν στους πλάγιους τοίχους. Τα κατώφλια των θυρών είναι επίσης από γκρι-μπλε μάρμαρο, από την ίδια περίοδο ανακατασκευής από τους Αθηναίους.5 Βασικές αναλογίες και διαστάσεις Οι βασικές μετρήσεις του μνημείου, όπως φαίνονται στον πίνακα, έχουν αποκατασταθεί από τον Étienne με την χρήση του ποδιού μήκους 0.33 μ. ως μονάδας μέτρησης, η οποία ήταν διαδεδομένη στη Δήλο και στις Κυκλάδες. O στυλοβάτης έχει μήκος 28 πόδια (9.24 μ.) από βορρά προς νότο και 29 πόδια (9.57 μ.) από ανατολή προς δύση. Ο νότιος προθάλαμος/αίθουσα έχει βάθος 17 πόδια, από τον άξονα της πόρτας, ενώ ο βόρειος 8.5 πόδια.
1
Vallois, 1944. Étienne, 2018. 3 Étienne, 2018. 4 Étienne, 2018. 5 Vallois, AHHD I, σ. 238-242. 2
1
Πιν. 1 Βασικές διαστάσεις Προπυλαίων, Étienne, 2018.
Στην πρόσοψη, το κεντρικό μετακιόνιο διάστημα είναι 9 πόδια (3 μ.) και τα πλευρικά διαστήματα 8.5 πόδια (2.8 μ.). Η ζωφόρος αποτελείται από ζεύγη τριγλύφου και μετόπης μήκους 2 ποδιών, ενώ σε κάθε μετακιόνιο διάστημα αντιστοιχούν 3 μετόπες. Είναι σίγουρο ότι η ζωφόρος έστριβε στις πλάγιες πλευρές του κτηρίου, όπως αποδεικνύεται από το γωνιακό τμήμα γείσου (C1) που έχει ταυτοποιηθεί., αλλά δεν γνωρίζουμε εάν συνεχίζονταν και εκεί. Tο ύψος του κτιρίου μπορεί να αποκατασταθεί μόνο έχοντας ως αναφορά δηλιακά μνημεία της ίδιας περιόδου. Καθώς οι αναλογίες και η διάρθρωση είναι πολύ κοντά στις στοές που συνορεύουν με την κεντρική αυλή της Λέσχης του Κοινού των Ποσειδωνιαστών, δόθηκαν και στους κίονες των Προπυλαίων οι ίδιες αναλογίες, με ύψος 4.95 μ. ή 15 πόδια. Παρόλο που τα αρχιτεκτονικά μέλη των Προπυλαίων είναι πολύ φθαρμένα, ο χαρακτήρας των κιονόκρανων, η έλλειψη ανάγλυφης διακόσμησης και το σύστημα των αναλογιών τοποθετεί το κτήριο στα μέσα του 2ου αι. π.Χ., κάτι που επιβεβαιώνεται και από την κεραμική που βρέθηκε στις αρχαιολογικές τομές και από τις ιστορικές ενδείξεις.6
Πιν. 2 Αναλογίες κιονόκρανου, Étienne, 2018.
6
Étienne, 2018. 2
Χρονολόγηση Τα Προπύλαια που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα αποτελούν κατασκευή που έγινε κατά τη διάρκεια της Αθηναϊκής κυριαρχίας. Σύμφωνα με τον Vallois και τον Gruben, υπήρχαν δύο προγενέστερες φάσεις, αν και διαφωνούσαν μεταξύ τους για τη χρονολόγηση και τη μορφή των δύο φάσεων. Μπορούμε, δηλαδή, να διακρίνουμε τρεις φάσεις: Προπύλαια I & ΙI κατά την αρχαϊκή εποχή και Προπύλαια III, κατά την Αθηναϊκή εποχή.7 Σύμφωνα με τον Vallois, τα Προπύλαια I χρονολογούνται γύρω στο 550-540 π.χ. και είναι προγενέστερα της κρηπίδας στα δυτικά του Οίκου των Ναξίων.8 Σε αυτήν τη φάση ανήκουν οι κατώτεροι δόμοι των πλευρικών τοίχων. Τα θεμέλια των θυρών και των πλευρικών τοίχων είναι παλαιότερα. Η τεχνική τους είναι αρχαϊκή. Στην εσωτερική πλευρά του ανατολικού τοίχου υπάρχει μία υποχώρηση από βορρά προς νότο, έτσι που οι χαμηλότεροι δόμοι να σχηματίζουν μία γωνία 6 μοιρών σε σχέση με τους ψηλότερους, οι οποίοι είναι παράλληλοι με τη δυτική πλευρά του Οίκου των Ναξίων. Κάτι ανάλογο παρατηρείται και στο δυτικό τοίχο. Στην πρώτη τους φάση (Προπύλαια Ι) ο προσανατολισμός του κτηρίου ήταν περίπου ίδιος με την πλακόστρωση που βρίσκεται μπροστά στον Οίκο των Ναξίων. Σε αυτήν την περίοδο χρονολογούνται και οι τρεις (3) πασαρέλες/πορείες πεζών από μικρές πλάκες γνεύσιου, που προηγούνται της κατασκευής των θυρών. 9 Σύμφωνα με τον Courbin κάτι τέτοιο δεν ισχύει: η κρηπίδα του Οίκου προϋπήρχε των Προπυλαίων I, τα οποία τα τοποθετεί στο πρώτο τέταρτο του 6ου αιώνα, ενώ η δεύτερη φάση (Προπύλαια ΙΙ), κατά την οποία τροποποιήθηκε ο προσανατολισμός των πλευρικών τοίχων, τοποθετείται στο δεύτερο τέταρτο του 5ου αι. 10 Τέλος, κατά τον G. Gruben, η πρώτη, αρχαϊκή φάση (Προπύλαια Ι) εντοπίζεται το αργότερο στις αρχές του δευτέρου τετάρτου του 6ου αιώνα, ενώ η υστερο-αρχαϊκή φάση (Προπύλαια ΙΙ) εντοπίζεται στο τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π.Χ.11 Ο R. Étienne διαφωνεί με τη χρονολόγηση και τις φάσεις που προτάθηκαν από τους Vallois και Gruben. Η πρότασή του βασίστηκε στην έρευνα που έγινε το 2001 σε 3 αρχαιολογικές τομές στην βάση των Προπυλαίων. 12 Τα ευρήματα του 2001, μαζί με περαιτέρω έρευνα του Étienne, που δημοσιεύτηκε το 2018, καθιστούν τις προγενέστερες προτάσεις για τις παλαιότερες φάσεις των Προπυλαίων αρκετά επισφαλείς. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα των ερευνών του συνοψίζονται ως εξής: 1) Ο δυτικός και ο ανατολικός πλευρικός τοίχος δεν ανήκουν στην αρχαϊκή εποχή, αλλά αποτελούνται από μπλοκ από άλλα μνημεία, τα οποία πιθανόν να προέρχονται και από τα αρχαϊκά προπύλαια (περαιτέρω έρευνα είναι απαραίτητη). Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι τα αρχαϊκά Προπύλαια υπήρχαν και δεν ήταν απλώς ένα κενό ανάμεσα στα κτήρια του Οίκου και της Στοάς των Ναξίων. Οι τοίχοι είναι ολοκληρωτικά ανακατασκευασμένοι και
7
Courbin, 1980, σ. 40, υπ. 11. Vallois, AHHD I, σ. 109. 9 Vallois, 1944. 10 Courbin, 1980, σ. 61, υπ. 5. 11 Gruben, 1997. 12 Étienne, Wurch-Kozelj, 2002. 8
8
μαζί με την κρηπίδα ανήκουν στην Αθηναϊκή εποχή. 13 Μόνο η βόρεια άκρη του ανατολικού τοίχου, η οποία είναι ενταγμένη πίσω από την κρηπίδα του Οίκου των Ναξίων, ανήκει, λόγω θέσης, σε αρχαϊκή κατασκευή. Οπότε, αυτό που βλέπουμε είναι ένα είδος βάθρου πάνω στο οποίο είχε κατασκευαστεί ο ίδιος ο τοίχος. Οι δύο κρηπίδες (Προπύλαια και Οίκος) αποτελούν χωρίς αμφιβολία αθηναϊκές κατασκευές.14 Επίσης, υπολείμματα δόμων που θα μπορούσαν να αποδοθούν σε αρχαϊκά Προπύλαια, είναι η πρώτη σειρά δόμων του μεσότοιχου μεταξύ των δύο πλευρικών τοίχων.15 2) Σε κάθε περίπτωση, η ορατή πρώτη φάση (Etat I), είναι ένα κτήριο που αποτελείται από μαρμάρινους πλευρικούς τοίχους και ένα μεσότοιχο από μεγάλες πέτρες γνεύσιου. Είναι μία κατασκευή που έγινε γρήγορα, σαν από ανάγκη, μόνο με υλικό σε δεύτερη χρήση, τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πλευρά. Είναι επίσης ξεκάθαρο, ότι δεν μπορούμε να βγάλουμε κανένα ασφαλές συμπέρασμα, σχετικά με τη χρονολόγηση διαφορετικών φάσεων, βασιζόμενοι στις παρατηρήσεις που έγιναν για τον διαφορετικό προσανατολισμό των σειρών των δόμων. Οι δόμοι της εσωτερικής παρειάς υποχωρούν ο ένας με τον άλλο χωρίς καμία κανονικότητα και ο προσανατολισμός τους διαφέρει σε κάθε επίπεδο. Φαίνεται ότι αυτή η υποχώρηση δεν είχε άλλη χρήση εκτός από τη σταθεροποίηση του εσωτερικού μεσότοιχου.16 3) Το ερώτημα που τίθεται είναι, πώς έμοιαζε αυτή η πρώτη φάση (Etat I) και, πιο συγκεκριμένα, περιελάβανε κίονες; Σύμφωνα με τον Vallois, δεν έχουν βρεθεί ίχνη από στυλοβάτη προγενέστερου των Αθηναϊκών Προπυλαίων του 2ου αι., η ονομαζόμενη από τον Étienne, Etat II, γεγονός που επιβεβαιώθηκε επίσης και με τις έρευνες του Étienne. Στο ερώτημα αν αυτός ο στυλοβάτης θα μπορούσε να ανήκει και στην προγενέστερη φάση, (Etat I) η απάντηση είναι πολύ αμφίβολη για δύο λόγους: -
-
ο τύπος της θεμελίωσης από μεγάλους δόμους γρανίτη που καλύπτονται από πλάκες γνεύσιου είναι πανομοιότυπος με αυτόν της κρηπίδας της δεύτερης φάσης (Etat II), όπως φαίνεται στη νοτιοδυτική γωνία. τα θεμέλια της βόρειας κρηπίδας των Προπυλαίων σταματούν μπροστά στις βαθμίδες του Οίκου των Ναξίων. Αυτές οι βαθμίδες ακουμπούν στην εσωτερική πλευρά του ανατολικού τοίχου των Προπυλαίων. Άρα η βόρεια κρηπίδα είναι μεταγενέστερη της πρώτης φάσης (Etat I) και των μαρμάρινων βαθμίδων της δυτικής εισόδου του Οίκου. Η επιμήκυνση αυτών των αναβαθμών του Οίκου στο εσωτερικό των Προπυλαίων είναι ένα ακόμα στοιχείο που αμφισβητεί την ύπαρξη κιόνων εν παραστάσι.
Με αρκετή ασφάλεια λοιπόν, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι, τα Προπύλαια δεν περιλάμβαναν κίονες στην βόρεια πλευρά τους πριν από την Αθηναϊκή τους φάση (Etat IΙ). 4) Παρόλα αυτά, απουσιάζουν στοιχεία σχετικά με την χρονολόγηση της πρώτης φάσης (Etat I). Σύμφωνα με τον Vallois, τα θεμέλια από γνεύσιο του μεσότοιχου και η μαρμάρινη ευθυντηρία από πάνω τους, απηχούν την κατασκευή των κλασσικών Θησαυρών και μπορούν να αποδοθούν σε αυτήν την περίοδο. Η πολύ ακανόνιστη φύση αυτών των στρωμάτων καθώς και το ότι οι πλευρικοί τοίχοι είναι πιο σύγχρονοι και ιδιαίτερα 13
Étienne, Wurch-Kozelj, 2002. Étienne, 2018. 15 Étienne, Wurch-Kozelj, 2002. 16 Étienne, Wurch-Kozelj, 2002. 14
9
κακοκατασκευασμένοι δεν υποστηρίζουν αυτή την προσέγγιση.17 Επίσης, τα μαρμάρινα μπλοκ που δέχονται τις πέτρες των κατωφλιών έχουν εξαιρετικά ακανόνιστες διαστάσεις για να ανήκουν σε κλασική κατασκευή, ενώ υπάρχει η περίπτωση να είναι και αυτά από δεύτερη χρήση. Στην παρούσα κατάσταση του, ο μεσότοιχος δεν φαίνεται να είναι παλαιότερος από την κρηπίδα, εκτός ίσως από ορισμένα μπλοκ. 18 Ωστόσο, γνωρίζουμε από επιγραφές ότι έγιναν εργασίες στα Προπύλαια το 279 π.Χ., μετά από την κατάρρευση μίας κολώνας ή ενός πεσού.19 Η επισκευή φαίνεται ότι ήταν αρκετά σημαντική. 5) Σχετικά με τον προσανατολισμό μίας υποθετικής προηγούμενης φάσης, όλοι οι δόμοι των τοίχων βρίσκονται σε κάποια υποχώρηση στην εσωτερική πλευρά ανεβαίνοντας επίπεδο και δεν ακολουθούν έναν σαφώς καθορισμένο άξονα. Η κατεύθυνση αυτών των τοίχων έχει κλίση προς το βορρά, αλλά οι εσωτερικές τους παρειές δεν είναι παράλληλες, πράγμα που σημαίνει ότι αυτή η απόκλιση είναι τυχαία και δεν ακολουθεί κάποια προϋπάρχουσα φάση. Από την άλλη βέβαια, τρεις (3) πλάκες από τον μεσότοιχο είναι παραταγμένες με κλίση και ακολουθούν τις γραμμές της εξωτερικής μαρμάρινης πλακόστρωσης. Κατά την άποψη του Étienne όμως, αυτό δεν επαρκεί για να αποδείξει ότι η πρώτη φάση των Προπυλαίων δεν ήταν κάθετη στον Οίκο των Ναξίων.20 6) Το υλικό που βρέθηκε στην στρωματογραφία της αρχαιολογικής τομής 3 και συγκεκριμένα στις στρώσεις δίπλα από τον δυτικό τοίχο, είναι χαρακτηριστικό της αρχής της Ελληνιστικής εποχής. Οι στρώσεις αυτές είναι σύγχρονες της τελικής φάσης των Προπυλαίων.21 Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι, η πρώτη φάση (Etat I) δεν αποτελεί μία αρχαϊκή κατασκευή και ότι η χρονολόγησή της παραμένει να διευκρινιστεί. Επομένως, όπως αναφέρει ο Étienne, η χρήση των σχεδίων αποκατάστασης και της χρονολόγησης που υιοθέτησε ο G. Gruben, όσο ελκυστικές και αν είναι, δεν φαίνεται πλέον να επαληθεύονται από τα νέα δεδομένα.22 Οι Αθηναίοι, με την ανακατάληψη του νησιού το 167 π.Χ., κατασκεύασαν με μεγάλη ταχύτητα μία μνημειακή είσοδο, εξαφανίζοντας σχεδόν ολοκληρωτικά τα ίχνη προηγούμενων φάσεων. Αυτό το κτήριο του 2ου αι. μπορούμε να το αποκαταστήσουμε με ασφάλεια, έχοντας υπ’ όψιν τα αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν διασωθεί.23 Για μία εκτενέστερη περιγραφή των διαδοχικών φάσεων του μνημείου, σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα, η δημοσίευση στο EAD του 2018 από τον Étienne περιλαμβάνει μία πλήρη ανάλυση.
17
Étienne, Wurch-Kozelj, 2002. Étienne, 2018. 19 M.-Chr. Hellmann, 1992. 20 Étienne, 2018. 21 Étienne, 2018. 22 Étienne, Wurch-Kozelj, 2002. 23 Étienne, 2018. 18
10
Εναπομείναντα αρχιτεκτονικά στοιχεία Μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί τριάντα τέσσερα (34) αρχιτεκτονικά μέλη των Προπυλαίων. Από αυτά δεκαεννέα (19) έχουν αποτυπωθεί από τον R. Étienne. Τα μέλη αυτά εντοπίστηκαν εκ νέου στον χώρο και ο κατάλογος συμπληρώθηκε με τις φωτογραφίες όλων των μελών καθώς και με τη θέση τους. Έξι (6) από αυτά (Arch 2, Arch 3, Arch 4, Fr 4, C 4, C6), κυρίως εκείνα με τις μικρότερες διαστάσεις, δεν μπόρεσαν να εντοπιστούν εκ νέου. Επίσης, βρέθηκαν τρία (3) μέλη (Cx, Cxx, S2), τα οποία δεν έχουν καταγραφεί και, καθώς παρουσιάζουν ομοιότητες με άλλα μέλη, προτείνεται περαιτέρω ανάλυση. Η πλειοψηφία των αρχιτεκτονικών μελών που έχουν διασωθεί για την ώρα βρίσκονται βορειοδυτικά των Προπυλαίων, στον ανοιχτό χώρο μπροστά από την Στοά των Ναξίων, εκτός από τους σπονδύλους των κιόνων και τα κιονόκρανα, καθώς και το τμήμα του επιστυλίου (Arch 1), τα οποία τοποθετήθηκαν επάνω στο στυλοβάτη του μνημείου. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι τα τμήματα της παραστάδας που περιγράφονται (Ant1, Ant 2) έχουν βρεθεί ανάμεσα στα σπαράγματα της Στοάς του Φιλίππου, νοτίως των Προπυλαίων. Τα αρχιτεκτονικά μέλη είναι: 1. 2. 3. 4. 5.
Τρεις σπόνδυλοι κίονα Τ1, Τ2 και Τ3. Δύο κιονόκρανα Ch1 και Ch2. Τέσσερα θραύσματα επιστυλίου Arch 1, Arch 2, Arch 3, Arch 4. Τέσσερα θραύσματα ζωφόρου Fr1, Fr2, Fr3, Fr4. Μία σειρά γείσου με προμόχθους, 3 λίθοι, C1, C3, C4, ένα τμήμα του γωνιακού γείσου C2, και μία σειρά από τμήματα του γείσου χωρίς προμόχθους με υδρορροή C5-C9. 6. Πέντε ορθοστάτες αετώματος, Ο1-Ο5. 7. Έξι τμήματα από το κατώφλι του εγκάρσιου μεσότοιχου, S1-S7. 8. Ένα τμήμα παραστάδας και ένα κιονόκρανο παραστάδας, Ant1, Ant 2. Ακολουθεί πίνακας με όλα τα αρχιτεκτονικά μέλη, την περιγραφή τους και φωτογραφίες.
13
Επιστύλιο Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
Επιστύλιο
1.172 x 0.702 x 0.43 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Η αριστερή πλευρά του θραύσματος διατηρείται ακέραιη και στην πρόσοψη διατηρούνται 5 γράμματα της επιγραφής. "Ο Σ Ο Λ -Ο- ". Το τελευταίο γράμμα δεν είναι καθαρό. Το τμήμα είναι τοποθετημένο στον αναβάτη των Προπυλαίων.
Arch 1
Etienne 2018, pl. 48, 3
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
Επιστύλιο
0.409 x 0.595 x 0.409 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Χ
Χ
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Arch 2
Αρχ. Μέλος
Έχει διατηρηθεί μόνο η πίσω πλευρά του τμήματος, ενώ στη δεξιά πλευρά φαίνεται ένας σύνδεσμος με καρφί.
Διαστάσεις (ύψος, ταινία, κανόνας)
Επιστύλιο
0.428, 0.05, 0.295
Ονομασία
Περιγραφή
Arch 3
Έχουν διατηρηθεί ένα τμήμα από την μπροστά πλευρά και μία πλαϊνή πλευρά. Υπάρχουν ίχνη από σύνδεσμο με καρφί στη μία πλευρά, καθώς και ίχνη από μηχανικές βλάβες.
Χ
Χ
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Επιστύλιο
Διαστάσεις (μήκος, ύψος) 0.372 x 0.25 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Arch 4
Το τμήμα είναι κατεστραμμένο από όλες τις πλευρές, εκτός από τη μπροστινή.
Χ
Χ
Ζωφόρος Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
Ζωφόρος
0.865 x 0.41 x 0.584 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Αποτελεί το πιο πλήρες τμήμα, το οποίο υπέδειξε και το τελικό ύψος της Ζωφόρου. Το μήκος του τριγλύφου είναι 0.385 μ. Το τμήμα και οι λεπτομέρειες του τριγλύφου είναι πολύ κατεστραμμένα. Στην πίσω αριστερή πλευρά υπάρχει μία κοιλότητα 0.15 μ.
Fr 1
Etienne 2018, pl. 49, 1
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, ύψος)
Ζωφόρος
0.65 x 0.397 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Fr 2
Το τμήμα αποτελείται από ένα μέρος του τριγλύφου μήκους 0.37 μ. και ένα μέρος της μετώπης από δεξιά. Στην κάτω πλευρά υπάρχει μία οπή από εργαλείο.
Χ
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Ζωφόρος
Διαστάσεις (μήκος, ύψος) 0.50 x 0.34 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Το τμήμα είναι πολύ κατεστραμμένο. Έχει απομείνει μέρος του τριφλύφου και ίχνη από το εργαλείο που έκοψε την πέτρα.
Χ Fr 3
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Ζωφόρος
Διαστάσεις (μήκος, ύψος) 0.209 x 0.24 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Τμήμα γωνιακού τριγλύφου που ανήκει με σχετική σιγουριά στα Προπύλαια και υπέδειξε την κατεργασία στους τριγλύφους της Ζωφόρου: η κορυφή ελαφρά στρογγυλεμένη και η κρέμαση σε γωνία.
Χ Fr 4
Etienne 2018, pl. 49, 2
Γείσο με προμόχθους Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Γείσο
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
1.33 x 0.825 x 0.204 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Μέρος γείσου με προμόχθους. Αποτελέιται από 3 τμήματα και επιτρέπει την ικανοποιητική αποκατάσταση της μορφής του γείσου, καθώς έχει διασωθεί το μπροστινό τμήμα. Έχουν διασωθεί 3 πρόμοχθοι με 3 σειρές από 6 σταγόνες η καθεμία. Μήκος πλάκας προμόχθου 0.373 μ. Τα κυμάτια και το προφίλ του γείσου είναι τυπικά. Ίχνη δύο συνδέσμων στις πλευρές και μία οπή από εργαλείο (pince) στη δεξιά πλευρά.
C1
Etienne 2018, pl. 49, 3
Αρχ. Μέλος
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, ύψος)
Γείσο
0.81 x 0.47 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Σχέδιο Αποκατάστασης
Τμήμα γωνιακού γείσου, πολύ κατεστραμμένο. Σε μία από τις πλευρές έχει διασωθεί μέρος του πρώτου προμόχθου καθώς και ένα ελάχιστο μέρος με μία σταγόνα από τον δεύτερο. Ίχνη από έναν ακόμα πρόμοχθο με μία σταγόνα έχουν διασωθεί και στην μπροστινή πλευρά. Στην άνω πλευρά υπάρχουν ίχνη από την οριζόντια κρέμαση του γείσου, ένα τμήμα της κλίσης του αετώματος και ενός τμήματος που Etienne 2018, pl. 50, 1 ανταποκρίνεται στο ύψος του πλευρικού γείσου.
C2
Etienne 2018, pl. 50, 2
Φωτογραφίες
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Γείσο
1.40 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ C3
Αρχ. Μέλος
Διαστάσεις (μήκος)
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Τμήμα του γείσου με ίχνη από δύο προμόχθους. Στην πίσω πλευρά, όπως και στο τμήμα C1, υπάρχει μικρή οπή για την υποδοχή δοκού και τη στήριξη οροφής.
Διαστάσεις
Γείσο
Χ
Ονομασία
Περιγραφή Χ
C4
Χ
Τμήμα πολύ κατεστραμμένο, στην μία πλευρά τρύπα από εργαλείο.
Γείσο χωρίς προμόχθους Διαστάσεις (μήκος, πλάτος,
Σχέδιο/Αποτύπωση
Αρχ. Μέλος
ύψος)
Γείσο
1.035 x 0.815 x 0.315
Ονομασία
Περιγραφή Τμήμα γείσου του οποίου η άνω πλευρά έχει κλίση με διαφορά ύψους 0.04 μ. Σύμφωνα με το σχέδιο αποτύπωσης του Etienne, το τμήμα έχει την ονομασία C5, αλλά η περιγραφή ταιριάζει εξίσου αν όχι καλύτερα με το τμήμα C 6.
C5
Etienne 2018, pl. 51, 1
Φωτογραφίες
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Γείσο
ύψος)
1.00 x 0.745 x 0.275 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ C6
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος,
Χ
Τμήμα γείσου αποτελούμενο από 2 κομμάτια, σύμφωνα με την περιγραφή του Etienne. Πιθανώς είναι το τμήμα που έχει αποτυπωθεί ως C 5.
Γείσο χωρίς προμόχθους και επεξεργασία υδρορροής. Αρχ. Μέλος
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος,
Σχέδιο/Αποτύπωση
ύψος)
Γείσο
0.873 x 0.839 x 0.29
Ονομασία
Περιγραφή Τμήμα γείσου. Στην άνω πλευρά ίχνος οπής διαστάσεων 0.085 x 0.02 μ. καθώς και μίας κοίλης λωρίδας πλάτους 0.26 μ. και μέγιστου βάθους 0.048 μ.
C7
Etienne 2018, pl. 51, 2 Φωτογραφίες
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Γείσο
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
0.60 x 0.65 x 0.317 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Τμήμα γείσου. Στην άνω πλευρά ίχνος μίας κοίλης λωρίδας για την απομάκρυνση του βρόχινου νερού, πλάτους 0.27 μ. και μέγιστου βάθους 0.06 μ. Χ
C8
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Γείσο
ύψος)
0.60 x 0.65 x 0.317 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ C9
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος,
Τμήμα γείσου. Στην άνω πλευρά ίχνος μίας κοίλης λωρίδας για την απομάκρυνση του βρόχινου νερού, διατηρημένου πλάτους 0.20 μ. και μέγιστου βάθους 0.035 μ.
Αταυτοποίητα τμήματα γείσου Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Γείσο
Ονομασία
X Cx
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Περιγραφή Τμήμα γείσου που φέρει ίδια ή παρόμοια χαρακτηριστικά με τα υπόλοιπα τμήματα που έχουν καταγραφεί από τον R. Etienne. Δεν μπόρεσε να ταυτοποιηθεί με κάποιο από τα καταγεγραμμένα τμήματα. Δόθηκε συμβατική ονομασία Cx. To τμήμα πιθανόν να ανήκει στο βόρειο αέτωμα.
Σχέδιο/Αποτύπωση
Περιγραφή
X
Τμήμα γείσου που φέρει ίδια ή παρόμοια χαρακτηριστικά με τα υπόλοιπα τμήματα που έχουν καταγραφεί από τον R. Etienne. Δεν μπόρεσε να ταυτοποιηθεί με κάποιο από τα καταγεγραμμένα τμήματα. Δόθηκε συμβατική ονομασία C xx. Το τμήμα πιθανόν να ανήκει στο βόρειο αέτωμα.
Γείσο
Ονομασία
C xx
Αέτωμα Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος)
Αέτωμα
1.146 x 0.70 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Ορθοστάτης αετώματος. Σύμφωνα με τον Etienne δεν ανήκει στην ίδια σειρά με τα υπόλοιπα τμήματα και αποδίδεται πιθανόν στο βόρειο αέτωμα.
Ο1
Etienne 2018, pl. 52, 1
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
Αέτωμα
0.94 x 1.07 x 0.32 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ Ο2
Ορθοστάτης αετώματος. Αποδίδεται στο νότιο αέτωμα.
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Αέτωμα
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος)
0.982x 1.07 x 0.28 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Κεντρικός ορθοστάτης του τυμπάνου του αετώματος. Αποδίδεται στο νότιο αέτωμα. Σύμφωνα με την έρευνα τοποθετήθηκε τελευταίος στο αέτωμα, ενώ στην πίσω πλευρά φέρει κοίλωμα για την τοποθέτηση της κεντρικής δοκού της στέγης.
Ο3
Etienne 2018, pl. 52, 2
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Αέτωμα
Διαστάσεις (μήκος, ύψος) 0.943 x 0.285 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ
Ορθοστάτης αετώματος. Αποδίδεται στο νότιο αέτωμα.
Ο4
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Αέτωμα
ύψος)
1.144 x 0.437 x 0.30 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ Ο5
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος,
Ορθοστάτης αετώματος. Αποδίδεται στο νότιο αέτωμα.
Αρχ. Μέλος
Αποτύπωση υπόθεσης διάταξης και διάγραμμα αποκατάστασης
Αέτωμα
Ονομασία
O2-Ο5
Etienne 2018, pl. 52, 3-4
Κατώφλι Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S1
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S2?
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S3
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Όλα τα τμήματα είναι από γκριμπλε μάρμαρο και φέρουν τις ενδείξεις από τις θύρες, τρεις στον αριθμό. Μία κεντρική πλάτους 2.305 μ. και δύο πλευρικές πλάτους 1.35 μ. έκαστη.
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Το τμήμα δεν έχει καταγραφεί από τον Etienne. Φαίνεται να αποτελέιται από το ίδιο ή παρόμοιο γκρι-μπλε μάρμαρο και έχει ανάλογο ύψος και με τα υπόλοιπα τμήματα. Πιθανόν να ανοίκει στη θέση S2, στην οποία δεν έχει αποδοθεί κάποιο άλλο τμήμα.
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Όλα τα τμήματα είναι από γκριμπλε μάρμαρο και φέρουν τις ενδείξεις από τις θύρες, τρεις στον αριθμό.
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S4
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S5
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S6
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Κατώφλι
Ονομασία
Χ S7
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Όλα τα τμήματα είναι από γκριμπλε μάρμαρο και φέρουν τις ενδείξεις από τις θύρες, τρεις στον αριθμό.
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Όλα τα τμήματα είναι από γκριμπλε μάρμαρο και φέρουν τις ενδείξεις από τις θύρες, τρεις στον αριθμό.
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Όλα τα τμήματα είναι από γκριμπλε μάρμαρο και φέρουν τις ενδείξεις από τις θύρες, τρεις στον αριθμό.
Περιγραφή Τμήμα από το κατώφλι του διαχωριστικού τοίχου μεταξύ της βόρειας και της νότιας αίθουσας των Προπυλαίων. Όλα τα τμήματα είναι από γκριμπλε μάρμαρο και φέρουν τις ενδείξεις από τις θύρες, τρεις στον αριθμό.
Αρχ. Μέλος
Αποτύπωση υπόθεσης διάταξης και σχέδιο αποκατάστασης
Κατώφλια
Ονομασία
S1-S7
Etienne 2018, pl. 53
Παραστάδες Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος βάση, πλάτος άνω, ύψος)
Παραστάδα
3.08 x 0.715 x 0.65 x 0.505 μ.
Ονομασία
Περιγραφή
Χ
Τμήμα του κορμού μίας παραστάδας. Η ποιότητα του μαρμάρου είναι ανάλογη με αυτή των τμημάτων του γείσου και των αετωμάτων. Το τμήμα είναι εξαιρετικά φθαρμένο. Το τμήμα, για την ώρα, βρίσκεται ανάμεσα στα αρχιτεκτονικά μέλη της Στοάς του Φιλίππου, τα οποία είναι παρατεταγμένα δίπλα στα θεμέλια της Στοάς, νοτίως των Προπυλαίων.
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις
ANT 1
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Παραστάδα
X
Ονομασία
Περιγραφή
Χ ANT 2 ?
Πιθανώς τμήμα του κιονόκρανου της παραστάδας. Το τμήμα είναι εξαιρετικά φθαρμένο. Το τμήμα, για την ώρα, βρίσκεται ανάμεσα στα αρχιτεκτονικά μέλη της Στοάς του Φιλίππου, τα οποία είναι παρατεταγμένα δίπλα στα θεμέλια της Στοάς, νοτίως των Προπυλαίων.
Αρχ. Μέλος
Σχέδιο αποκατάστασης
Παραστάδα
Ονομασία
ANT 1 - 2
Etienne 2018, pl. 47, 3
Κίονες Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Κίονας
1.375 x 0.69 x 0.70 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Σπόνδυλος κίονα, εμφανώς φθαρμένος από τον άνεμο, την άμμο και το αλάτι. Ένα μέρος από το άνω τμήμα του έχει αποκοπεί. Ο σπόνδυλος φέρει στο άνω τμήμα (0.68 μ.) ραβδώσεις διάστασης 0.11 μ., ενώ ο υπόλοιπος έχει πoλυγωνική κάτοψη, εξαιρετικά φθαρμένη. Το τμήμα βρίσκεται τοποθετημένο στη νοτιοδυτική γωνία της κρηπίδας των Προπυλαίων.
Τ1
Αρχ. Μέλος Κίονας
Ονομασία
Τ2
Διαστάσεις (ύψος, διάμετρος 1, διάμετρος 2)
Φωτογραφίες
Διαστάσεις (ύψος, διάμετρος 1&2) 1.22 x 0.60 μ.
Περιγραφή Σπόνδυλος κίονα, εμφανώς φθαρμένος από τον άνεμο, την άμμο και το αλάτι. Ο σπόνδυλος φέρει σε όλη την έκταση του ραβδώσεις. Το τμήμα βρίσκεται τοποθετημένο στη νότια πλευρά της κρηπίδας των Προπυλαίων.
Φωτογραφίες
Αρχ. Μέλος
Διαστάσεις (ύψος)
Κίονας
1.39 μ.
Ονομασία
Περιγραφή Σπόνδυλος κίονα, εμφανώς φθαρμένος από τον άνεμο, την άμμο και το αλάτι. Ο σπόνδυλος φέρει σε όλη την έκτασή του ραβδώσεις, ενώ έχει αποκοπεί ένα τμήμα από την άνω πλευρά. Το τμήμα βρίσκεται τοποθετημένο στη νοτιοανατολική γωνία της κρηπίδας των Προπυλαίων.
Τ3
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος, διάμετρος)
0.755 x 0.745 x 0.288 x 0.605 μ.
Κιονόκρανο
Ονομασία
Περιγραφή Δωρικό κιονόκρανο, σε καλή κατάσταση, με τετράγωνο άβακα ύψους 0.104 μ. Στην άνω πλευρά υπάρχει ορθογώνιος σύνδεσμος διαστάσεων 0.07 x 0.03 μ. για την σύνδεση με το επιστύλιο. Το τμήμα βρίσκεται τοποθετημένο στη νοτιοδυτική γωνία της κρηπίδας των Προπυλαίων.
Ch 1
Etienne 2018, pl. 48, 2
Αρχ. Μέλος
Φωτογραφίες
Σχέδιο/Αποτύπωση
Διαστάσεις (μήκος, πλάτος, ύψος, διάμετρος)
0.755 x 0.745 x 0.288 x 0.605 μ.
Κιονόκρανο
Ονομασία
Περιγραφή
X
Δωρικό κιονόκρανο, ανάλογη μορφή και κατάσταση με Ch1. Το τμήμα βρίσκεται τοποθετημένο στη νοτιοδυτική γωνία της κρηπίδας των Προπυλαίων.
Ch 2
Αρχ. Μέλος
Σχέδιο υπόθεσης αποκατάστασης
Κίονες
Ονομασία
Τ1 - Τ3
Etienne 2018, pl. 48, 1
Στόχοι Αναστήλωσης Οι κύριοι στόχοι της πρότασης αναστήλωσης λαμβάνουν υπ’ όψιν όχι μόνο την ιστορική σημασία του μνημείου, αλλά και την πολύ σημαντική θέση των Προπυλαίων στη χωροτακτική διάρθρωση του Ιερού. Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα Προπύλαια αποτελούσαν τη βασικότερη είσοδο στο Ιερό, ενώ ακόμα και σήμερα βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με ορισμένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Δήλου, π.χ. ο Οίκος των Ναξίων. Επίσης, σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της αναστηλωτικής πρότασης είναι και ο αριθμός των αρχιτεκτονικών μελών που έχουν διασωθεί, καθώς και η κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Τέλος, λήφθηκαν υπ΄ όψιν οι ανάγκες των επισκεπτών σχετικά με την κατανόηση και την τοποθέτησή τους σε ένα από τα σημαντικότερα τμήματα του αρχαιολογικού χώρου. Είναι αλήθεια ότι, η παρούσα κατάσταση του χώρου του Ιερού δεν αντικατοπτρίζει την σπουδαιότητά του, ενώ παραμένει ίσως το πιο δυσνόητο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου της Δήλου, σε αντίθεση με τμήματα όπως η Συνοικία του Θεάτρου ή η Οικία του Ερμή. Οι στόχοι της αναστήλωσης διαμορφώθηκαν ως εξής: 1. Το μνημείο να αναστηλωθεί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, ώστε να είναι αναγνωρίσιμο από τους επισκέπτες ως μία από τις βασικές εισόδους του ιερού. 2. Να επαναφέρουμε εκ νέου την αρχική του ιδιότητα, δηλαδή τη χρήση του ως κεντρικής πύλης/εισόδου του ιερού, χωρίς όμως, συγχρόνως, να εκτίθεται σε κίνδυνο από τη συνεχή διέλευση των επισκεπτών. 3. Να ενταχθεί καλύτερα και ευκρινέστερα στον αρχαιολογικό χώρο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γενικότερο πρόγραμμα «Δήλος, Ανοιχτό μουσείο» και συγκεκριμένα την επικείμενη αναστήλωση της Στοάς του Φιλίππου, που είναι ήδη σε εξέλιξη, καθώς και τη μελλοντική αναστήλωση του Περίπτερου Ναού του Απόλλωνα. Πρόταση Αναστήλωσης 1. Προτείνεται η αναστήλωση δύο κιόνων στη νοτιοδυτική γωνία του μνημείου με τη χρήση των τριών σπονδύλων (T1-T3) και των δύο κιονόκρανων (Ch1, Ch2) που έχουν διασωθεί και τη συμπλήρωση νέου υλικού για τους σπονδύλους που λείπουν καθώς και όπου αλλού κρίνεται απαραίτητο. 2. Οι δύο αρχαιολογικές τομές στο στυλοβάτη προτείνεται να γεμίσουν με ελαφρύ υλικό, έτσι ώστε να αποκατασταθεί το επίπεδο του δαπέδου. Η χρήση σκληρού υλικού, όπως τσιμέντο, δεν προτείνεται, καθώς ο όγκος του υλικού που θα χρειαστεί είναι αρκετά μεγάλος, ενώ υπάρχει η περίπτωση μετά από έρευνα στον χώρο να αποκαλυφθούν περισσότερες πλάκες που ανήκουν στη συγκεκριμένη πλακόστρωση. Επίσης, δεν αποκλείεται και η χρήση νέων μαρμάρινων πλακών για τη συμπλήρωσή του. 3. Από τα αρχιτεκτονικά μέλη που βρίσκονται δυτικά του μνημείου, κρίνεται ότι τα τμήματα των κατωφλιών (S1-S7) πρέπει να επανατοποθετηθούν επάνω στο στυλοβάτη και τα κενά να συμπληρωθούν με νέο υλικό. Έτσι, ο διαχωρισμός των δύο αιθουσών και η ύπαρξη του εγκάρσιου μεσότοιχου θα είναι άμεσα κατανοητή από τους επισκέπτες. 4. Τέλος, προτείνεται η αναστήλωση μίας ή δύο σειρών δόμων των πλευρικών τοίχων με νέο υλικό, έτσι ώστε να επιτευχθεί καλύτερα η οριοθέτηση του μνημείου και το ίχνος της κάτοψής του να είναι πιο εύκολα κατανοητό και αναγνώσιμο. 14
Βιβλιογραφία P. Bruneau και J. Ducat, Οδηγός της Δήλου, 2010, σ. 179-180. P. Courbin, EAD 33, = Exploration archéologique de Délos, L’ Oikos de Naxiens, 1980. R. Étienne, M. Wurch-Kozelj, In: Bulletin de correspondance hellénique 126.2, 2002, σ. 529-546. R. Étienne, EAD 44, = Exploration archéologique de Délos , Le Sanctuaire d’Apollon à Délos Tome I. Architecture, topographie, histoire, 2018, σ. 64-80. R. Étienne, Les entrées du Sanctuaired’Apollon à Délos, In: ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ Τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Μανόλη Κορρέ, 2016, σ. 397-404. G. Gruben, «Naxos und Delos», JDAI 112, 1997, σ. 350-372. M.-Chr. Hellmann, BEFAR 278 = Recherches sur le vocabulaire de l'architecture grecque, d'après les inscriptions de Délos, 1992, σ. 317 και 350-354. R. Vallois, AHHD I & II, = L’ architecture hellénique et hellénistique à Délos, I. Les Monuments (1944); II. Grammaire historique de l’ architecture délienne, 1966 και 1978, σ. 238-242.
17