ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ

ΔΗΜΟΚΡΙ Τ Ε Ι ΟΠΑΝΕ ΠΙ Σ Τ ΗΜΙ ΟΘΡ ΑΚΗΣ Τ ΜΗΜΑΑΡΧΙ Τ Ε ΚΤ ΟΝΩΝΜΗΧΑΝΙ ΚΩΝ

Ε ΥΓ Ε ΝΙ ΑΓ ΟΥΙ ΝΙ ΦΡΕ ΝΤΝΤ Ι ΚΙ ΝΣ

ΜΙ ΚΡΟΚΑΤΟΙ ΚΗΣ Η ΟΙ ΦΑΣ Ε Ι ΣΤ ΗΣΚΑΤ ΟΙ ΚΗΣ ΗΣΣ ΕΒΕ ΛΤ Ι Σ Τ ΟΧΩΡΟ ΜΟΝΤ Ε ΡΝΑΜΙ ΚΡΟΚΑΤ ΟΙ ΚΙ Α

Ξ ΑΝΘΗ2019

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΔΙΑΛΕΞΗ

ΝΤΙΚΙΝΣ ΕΥΓΕΝΙΑ ΓΟΥΙΝΙΦΡΕΝΤ

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΗΣΗ ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ ΣΕ ΒΕΛΤΙΣΤΟ ΧΩΡΟ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ

ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΩΜΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΞΑΝΘΗ 2019

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ I ΚΕΦΑΛΑΙΟ II

ΚΕΦΑΛΑΙΟ III

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV

7 ΠΕΡΙ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

9

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ 2.1. ΣΤΑΘΕΡΈΣ ΚΑΤΟΙΚΊΕΣ 2.1.1. ΑΡΧΕΓΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ 2.1.2. ΚΑΛΥΒΑ 2.1.3. ΠΑΣΣΑΛΟΠΗΚΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 2.1.4. ΠΑΡΑΓΚΟΥΠΟΛΕΙΣ 2.1.5. IGLOO 2.2. ΝΟΜΑΔΕΣ 2.3. ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΕΣ ΚΑΤΟΙΚΊΕΣ 2.3.1. ΤΡΟΧΗΛΑΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 2.3.2. ΠΛΩΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

11 11 11 13 14 15 16 16 19 19 21

ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑΣ 3.1. Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΚΑΛΥΒΑΣ 3.1.1. Η ΚΑΛΥΒΑ ΤΟΥ VITRUVIUS 3.1.2. Η ΚΑΛΥΒΑ ΤΟΥ LAUGIER 3.1.3. Η ΚΑΛΎΒΑ ΤΗΣ ΚΑΡΑΪΒΙΚΉΣ 3.1.4. Η ΜΟΝΤΈΡΝΑ ΚΑΛΎΒΑ 3.2. ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ 3.2.1. 19ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ 3.2.2. ΝΈΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΌΤΗΤΑ(1920) EXISTENZMINIMUM 3.2.3. ΤΟ CIAM II, 1929 3.2.4. Η ΚΟΥΖΙΝΑ ΤΗΣ ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗΣ

24 24 25 26 27 28 31 32

Η ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ TINY HOUSE MOVEMENT 4.1.1. ΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ 4.1.2. ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ

35 39 40

43 44 46

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ

4.1.3. ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΔΟΜΗ 4.1.4. ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ 4.1.5. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 4.2. ΟΦΕΛΗ

46 46 47 47

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 5.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 5.2. Ο ΧΡΗΣΤΗΣ 5.3. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΤΟΨΗΣ 5.4. ΕΠΙΠΛΩΣΗ

49 49 51 51 53

ΕΝΤΑΞΗ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ 6.1. ΕΝΤΑΞΗ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ 6.1.1. ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΝΗΚΕΙ ΣΕ ΙΣΤΟ NEAR HOUSE CAPSULE TOWER KASITA HOMES ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ FINAL WOODEN HOUSE DIOGENES EcoCapsule 6.1.2. ΚΙΝΗΤΗ THE WALKING HOUSE 6.2. ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

55 55 55 55 56 58 60 62 62 64 66 67 67 69

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙ

ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟ 7.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΨΟΥΛΑΣ 7.2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

73 73 80

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

83

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

85

Θέλω να ευχαριστήσω, αρχικά την καθηγήτρια μου, που με πολύ μεγάλη προθυμία συνεργάστηκε μαζί μου, και την οικογένεια και τους φίλους, που συζήτησαν μαζί μου και έδειξαν ενδιαφέρον στην δουλειά μου.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Η αρχική μου έμπνευση για αυτήν την έρευνα ήταν το νέο ρεύμα στην μικροκατοίκηση, το Tiny House Movement, το οποίο παρατηρείται πολύ έντονα την τελευταία δεκαετία, περισσότερο ίσως στο εξωτερικό, και λιγότερο στην Ελλάδα. Έχοντας ήδη στην κατοχή μου κάποια βιβλία που αφορούν τα μικρά σπίτια, και παρακολουθώντας διάφορες εκπομπές ξεναγήσεων και κατασκευής μικροκατοικιών, αποφάσισα να εντρυφήσω σε μια μελέτη που αρχικά προσέγγισα ως ‘‘κατοίκηση σε βέλτιστο χώρο’’. Στόχος μου αρχικά ήταν να αναλύσω το σημερινό φαινόμενο μικροκατοίκησης, αλλά τελικά εμβάθυνα πολύ παραπάνω, καθώς η μικροκατοικία είναι συνυφασμένη με μια πολύ μεγάλη ιστορία. Σε κάποιους ίσως φαίνεται προφανές, καθώς όλοι γνωρίζουμε για τις αρχαίες καλύβες και τις φυλές των ιθαγενών, εντοπίζουμε όμως πολλά παραπάνω δείγματα μικρών κατοικιών σε βάθος χρόνου. Σε κάποιο σημείο της όχι πολύ μακρινής ιστορίας η μικροκατοικία υπήρξε σημαντικό αντικείμενο μελέτης και σχεδιασμού, και δεν μιλάμε για χιλιάδες χρόνια πριν, αλλά για την ιστορία των τελευταίων 200 χρόνων. Έτσι μέσω αναζήτησης σε βιβλία, ηλεκτρονική βιβλιογραφία, ντοκυμαντέρ, συνεντεύξεις, ταινίες, δοκίμια, παραπλήσιες και μη εργασίες, φτάνω στο σημείο να μπορώ να παρουσιάσω μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την μικροκατοικία. Η εργασία χωρίζεται σε εφτά κεφάλαια. Το πρώτο αποτελεί μία εισήγηση στο ζήτημα της κατοικίας σε σχέση με την ανθρώπινη φύση, έτσι ώστε να κατευθύνω την έρευνα από το γενικό στο ειδικό. Στο δεύτερο κεφάλαιο κάνω διαχωρισμό τον μικροκατοικιών σε κατηγορίες με βάση την κινητικότητα τους. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά τους σταθμούς και την ιστορία της μικροκατοικίας και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στό πρώτο μέρος κάνω ανάλυση της πρωτόγονης καλύβας. Στο δεύτερο μέρος θα δούμε την μικροκατοικία στην εποχή μετά την βιομηχανική επανάσταση, όποτε και γίνεται επίκεντρο σχεδιασμού. Στο τέταρτο έως το έκτο κεφάλαιο, βρισκόμαστε στο σήμερα, όπου η μικροκατοικία γίνεται πολύ δημοφιλής και μπορούμε να μιλάμε για νέο αρχιτεκτονικό ρεύμα, το Tiny House Movement, που αποτελεί και την πρώτη μου αφορμή για την προσέγγιση της έρευνας. Αναλύω τις αφορμές, τον σχεδιασμό και κάνω παράθεση παραδειγμάτων. Τέλος, στο έβδομο κεφάλαιο και έπειτα από το τέλος του βασικού τμήματος της έρευνας, κάνω μία αναδρομή στο φουτουρισμό και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της κάψουλας ως στοιχείο της μικροκατοικίας στην πόλη του μέλλοντος, όπου παραθέτω και τα συμπεράσματά μου.

07

08

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΠΕΡΙ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Η κατοίκηση συνιστά μια σημαντική πτυχή της αρχιτεκτονικής, της τέχνης της κατασκευής και της ενστικτώδους ανάγκης για καταφύγιο. Ένα τεράστιο θέμα, που μας πάει στην αρχή της ιστορίας και του ανθρώπου και της αρχιτεκτονικής. Ο Luis Kahn λέει ότι ‘‘Η αρχιτεκτονική είναι ό,τι η φύση δεν είναι ικανή να κάνει. Η φύση είναι ανίκανη να κάνει ό,τι κάνει ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος απορροφά τη φύση για να ενεργήσει, και να κάνει διακρίσεις μεταξύ των νόμων της. Η φύση δεν το κάνει αυτό, γιατί λειτουργεί αρμονικά με αυτούς τους νόμους και εμείς το αποκαλούμε αυτό τάξη’’. Ο άνθρωπος προσπαθεί να μην ταυτίζεται με την φύση, αλλά η φύση ενυπάρχει στον άνθρωπο. Μια τάση προς μίμηση, την οποία αποκαλούμε ’’συμβολική μίμηση’’.1 Η φύση αποτελέιται από χιλιάδες μορφές για την κατασκευή, οι οποίες αποτυπώνονται στην ανθρώπινη υπόσταση.2 Όπως έγραψε και ο Βιτρούβιος ‘‘Και εφόσον είχαν μιμητική και ευκολοδίδακτη φύση, έδειχναν καθημερινά ο ένας στον άλλο τα αποτελέσματα του κτιρίου τους, καυχώμενοι για τις καινοτομίες τους. Κι επομένως με τα φυσικά τους χαρίσματα οξυμμένα από την άμιλλα, βελτίωναν τα πρότυπα τους καθημεριν’’.3 Η κατοικία, η στέγη, το καταφύγιο, η προστασία είναι ενστικτώδεις ανάγκες, όχι μόνο για τον άνθρωπο, αλλά και για όλα τα είδη. Βέβαια ο άνθρωπος κάνει ένα βήμα παραπάνω. Όπως υποστηρίζει ο Βιτρούβιος η δημιουργία της κατοικίας συνδέεται με την ανακάλυψη της φωτιάς, και έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία στο κεντρικό σημείο της οικίας της εστίας.

’’Ο πολύς χώρος μας πνίγει πιο πολύ απ’ ότι αν δεν υπήρχε αρκετός’’ – Jules Supervielle

Ο Gottfried Semper στα Τεσσερα βιβλία αρχιτεκτονικής λέει: ‘’Το πρώτο σημάδι της εγκατάστασης και της ανάπαυσης μετά το κυνήγι, τη μάχη και την περιπλάνηση στην έρημο είναι σήμερα, όπως όταν οι πρώτοι άνθρωποι έχασαν τον παράδεισο, η δημιουργία της εστίας και ο φωτισμός της φλόγας για την αναζωογόνηση, τη θέρμανση και την παρασκευή τροφίμων. Γύρω από την εστία σχηματίστηκαν οι πρώτες ομάδες. Γύρω από την εστία σχηματίστηκαν οι πρώτες συμμαχίες. Γύρω από την εστία σχηματίστηκαν οι πρώτες ακατέργαστες θρησκευτικές έννοιες που ενσωματώθηκαν στις ιεροτελεστίες [...] Σε όλες τις φάσεις της ιστορίας η εστία αποτέλεσε εκείνο το ιερό σημείο, γύρω από το οποίο η κοινωνία πήρε την τάξη και το σχήμα. Είναι το πρώτο και σημαντικότερο στοιχείο της αρχιτεκτονικής. Γύρω από αυτό ομαδοποιήθηκαν τα άλλα τρία στοιχεία: η οροφή, το περίβλημα και το ανάχωμα, οι υπερασπιστές της φλόγας ενάντια σε τρία εχθρικά στοιχεία της φύσης.’’4

09

10

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

Ο άνθρωπος ανακαλύπτει τη φωτιά και αρχίζει να δημιουργεί κοινότητες. Αυτές οι κοινότητες εγκαταλείπουν τα σπήλαια και αρχίζουν να κατασκευάζουν τα δικά τους καταλύματα. Με την ανακάλυψη της φωτιάς έρχεται και η τεχνογνωσία, και με την τεχνογνωσία μπαίνει στη ζωή του ανθρώπου η γεωμετρία. Ο άνθρωπος είναι το ον που κοιτάει ψηλά. Σε όποια κατάσταση και να βρεθεί προσπαθεί να την εκλογικεύσει. ‘‘Τοποθετημένος στη μέση ενός χαοτικού κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργεί μια ζώνη προστασίας που τον περιβάλλει, σε αρμονία με αυτό που είναι και αυτό που σκέφτεται. Ο άνθρωπος χρειάζεται ένα άσυλο, ένα κάστρο μέσα στο οποίο νιώθει ασφαλής. Χρειάζεται πράγματα των οποίων την ύπαρξη έχει ορίσει ο ίδιο’’, λέει ο Le Corbusier. Η φύση του δίνει το χώρο και αυτός τον διαιρεί.5 Μέσα από το βιβλίο του Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι Ο Heidegger ορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσω της και κατοίκησης, σε σχέση με το Κτίζειν και το Είναι. “Ο δεσμός του ανθρώπου με τόπους - και μέσω τόπων με χώρους - στηρίζεται στο κατοικείν. Η σχέση ανθρώπου και χώρου δεν είναι τίποτε άλλο από το ουσιωδώς εννοούμενο κατοικείν”, και συνδέει ετυμολογικά το κατοικείν με την έννοια της παραμονής και της διαμονής, της ικανοποίησης, της ελευθερίας, της ειρήνης, της διαφύλαξης και της προστασίας. Το κατοικείν είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το αρχέγονο.6 Αυτό που διαφοροποιεί την αρχιτεκτονική της κατοικίας από τις υπόλοιπες είναι η προσωπική ματιά του χρήστη για τον χώρο διαβίωσής του. Από ένα σημείο και πέρα η ανθρώπινη ψυχολογία παίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό της κατοικίας.Όπως λέει και ο Ελβετός ψυχολόγος Carl Jung, η κατοικία αντιπροσωπεύει το πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι ή πώς βλέπουμε εμείς τον εαυτό μας. Ο Γάλλος φιλόσοφος Gaston Bachelard αναφέρει πως η κατοικία έιναι η τοπογράφηση του εσωτερικού μας και μιλάει για το ονειρικό του σπίτι. Το ονειρικό του σπίτι συγκεκριμένα το ορίζει ως μια μικρή τριώροφη κατοικία, την οποία σχεδιάζει έναντι στις φοβίες του.7 Ο ποιητής Jules Supervielle, στο βιβλίο του Gravitations, μιλάει για την κατοικία, λέγοντας πως ’’Ο πολύς χώρος μας πνίγει πιο πολύ απ’ ότι αν δεν υπήρχε αρκετός’’. Γι’ αυτό και το ονειρικό σπίτι είναι μικρό, όσο το δυνατόν πιο ενσωματωμένο στο σώμα του κατοίκου, σαν το κέλυφος που έχει μια χελώνα ή ένα σαλιγκάρι.7 Η μικρή κατοίκηση αποτελεί κάτι στο οποίο, όπως θα δούμε στην συνέχεια, ο άνθρωπος επιστρέφει. Από την αρχέγονη κατοικία, στην μοντέρνα. Οι λόγοι για τους οποίους επιστρέφει στην ελάχιστη κατοίκηση ποικίλλουν και είναι κάτι που θα αναζητήσουμε στην συνέχεια μέσα στην ιστορία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Η μικροκατοικία απαντάται σε δύο καταστάσεις: Σε αυτήν της κίνησης και σε αυτήν της στάσης. Η κινητή κατοικία είναι αυτή που μεταφέρεται - και καταλαμβάνει μικρό όγκο για την διευκόλυνση της κίνησης. Στην σταθερή κατοικία έχουμε και την αντιμετώπιση του περιβάλλοντα χώρου, οπότε έχουμε και την δυνατότητα επέκτασης.

2.1. Στις σταθερές μικροκατοικίες διακρίνουμε:

ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ Ν Ο Μ Α Δ Ε Σ ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΕΣ Κ Α Τ Ο Ι Κ Ι Ε Σ

εικ. 1, Κατόψεις με τους ελλειψοειδείς μονοχώρους. Προϊστορικά χτίσματα που βρέθηκαν στη Θεσσαλία, Κρήτη και Τροία.

2.1.1. ΑΡΧΕΓΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ Στο πέρασμα των αιώνων ο άνθρωπος δημιουργεί πλέον τις δικές του κατασκευές. Δεν απομακρύνεται απαραίτητα από την σπηλιά, καθώς κατασκευάζει κατοικίες μέσα στους βράχους, με διάφορες παραλλαγές. Παραδείγματα υπάρχουν σε όλα τα μέρη του κόσμου, με πιο δημοφιλή, τις ‘‘σπηλαιοκατοικίες’’ στους γκρεμους στην Ασία, τα καταλύματα στην Ισπανία,1 ακόμα και το σπίτι της Σαντορίνης, το οποίο δομείται στον ηφαιστειακό βράχο της Θύρας (εικ. 2,3,4). Βλέποντας αυήν την ενστικτώδη ανάγκη του ανθρώπου για στέγη, η σπηλιά αποτελεί και το πρώτο καταφύγιο, προτού υπάρξει η οποιαδήποτε τεχνογνωσία. Η ανάγκη του ανθρώπου για έναν κλειστό χώρο ώστε να προστατεύεται από την κακοκαιρία και τα άγρια ζώα, ξεκινάει την προϊστορική εποχή. Στην αρχή ο άνθρωπος αναζητούσε καταφύγιο σε σπηλιές, βράχους ή στερέωνε χαμηλά κλαδιά με πέτρες κάτω από δέντρα.

11

12

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

Όταν μαθαίνει να καλλιεργεί τη γη και να εξημερώνει ζώα, αρχίζει να αναζητά μία πιο μόνιμη κατοικία. Οι αρχαιότερες, πρωτόγονες μορφές κατοικίας που έχουν βρεθεί στην Ευρώπη κατά την νεολιθική περίοδο, είχαν στρογγυλό ή ελλειψοειδές σχήμα διαμέτρου 1,5 έως 2μ. Μερικές ήταν και ημι-υπόγειες, ενώ τα υλικά που χρησιμοποιούσαν για το χτίσιμό τους, ήταν τα καλάμια, η λάσπη και οι κορμοί δέντρων (εικ. 1).2 εικ. 2, Κατοικία στην Σαντορίνη

εικ. 3, Αρχαία σπηλαιοκατοικία στην Κίνα

εικ. 4, Σπηλαιοκατοικία στην Γρανάδα της Ισπανίας

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

2.1.2. ΚΑΛΥΒΑ Η πιο αρχέγονη μορφή κατοίκησης, από την στιγμή που άνθρωπος απέκτησε τεχνογνωσία και εισήγαγε την γεωμετρία στην ύπαρξη του, είναι η καλύβα. Είναι η πρώτη ένδειξη αρχιτεκτονικής για τον άνθρωπο και η πρώτη του επαφή με την τέχνη της κατασκευής. Η πρωτόγονη καλύβα μέσα από τα μάτια διαφόρων αρχιτεκτόνων και φιλοσόφων, ξεκινώντας από την περίοδο του Διαφωτισμού (Laugier), στον 20ο αιώνα (Heidegger, Le Corbusier, Rykwert) εως και σήμερα, θεωρείται η βάση όλων των αρχιτεκτονικών κατασκευών. Παρακάτω θα αναλύσουμε περαιτέρω την φιλοσοφία της. Μια καλύβα συνιστά κατασκευή χαμηλότερης ποιότητας από μια ανθεκτική κατοικία, αλλά υψηλότερης ποιότητας από ένα καταφύγιο, όπως μια σκηνή. Χρησιμοποιείται ως προσωρινό ή εποχιακό καταφύγιο ή σε πρωτόγονες κοινωνίες ως μόνιμη κατοικία.3 Μια καλύβα είναι μια πρωτόγονη κατοικία, η οποία μπορεί να κατασκευαστεί από διάφορα τοπικά υλικά. Οι καλύβες είναι ένας τύπος λαϊκής αρχιτεκτονικής, επειδή είναι κατασκευασμένες από εύκολα διαθέσιμα υλικά, όπως ξύλο, χιόνι, πάγο, πέτρα, γρασίδι, φύλλα φοίνικα, κλαδιά, δέρματα, ύφασμα ή λάσπη, χρησιμοποιώντας τεχνικές που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. (εικ. 5, 6) Στην κατηγορία της καλύβας ανήκουν και οι υπερυψωμένες κατασκευές (δεντρόσπιτα), που χρησιμοποιήθηκαν από διάφορες φυλές του παρελθόντος ως αποθήκες για την ασφάλεια των τροφίμων, ως κατοικίες σε κάποιες τροπικές περιοχές, ενώ σήμερα έχουμε παραδείγματα δεντρόσπιτων που χρησιμοποιούνται για διημέρευση και αναψυχή.4

εικ. 5, 6, Εσωτερικό της “κατοικίας-λάκκου” της εποχής Yayoi (αναπαράσταση) Χαρακτηριστικό είναι η περιμετρική οργάνωση των λειτουργιών μέσα στην καλύβα και η δημιουργία αποθηκευτικού χώρου. Σημαντικό επίσης, στοιχείο είναι η διαφοροποίηση του δαπέδου για το διαχωρισμό των λειτουργιών.

13

14

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

2.1.3. ΠΑΣΣΑΛΟΠΗΚΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Η πασσαλόπηκτη κατοικία συναντάται σε διάφορες μορφές και ποιότητες. Μάλιστα σε περιοχές της Αφρικής και της Ασίας αποτελεί συνηθισμένο τρόπο κατοίκησης. Σε παραλήμνιες και παραποτάμιες περιοχές, οι ανθρώπινες κοινότητες δημιουργούν πασσαλόπηκτες κατοικίες πάνω στο νερό. Βέβαια λόγω της οικονομικής δυσχέρειας των κατοίκων τους, η εύρεση και χρήση ανθεκτικών υλικών κατασκευής συναντά δυσκολίες. Στην εποχή μας, κατασκευάζονται καλύτερης ποιότητας κατοικίες οι οποίες απευθύνοται σε τουρίστες και έρχονται σε μεγάλη αντίθεση με τις συνθήκες διαβίωσης των ντόπιων πληθυσμών.(εικ. 7) Αξιοσημείωτο σύγχρονο παράδειγμα παρατηρούμε στη Νιγηρία, στην περιοχή Μακόκο. Αυτή η μεγάλης έκτασης παραγκούπολη επεκτείνεται διαρκώς και από το 2015 αποτελεί αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πόλη στον κόσμο, με πάνω από 25.000.000 πληθυσμό στοιβαγμένο σε μονόχωρα σπίτια, με οχτώ έως δέκα άτομα ανά κατοικία. (εικ. 8) εικ. 7, Πασσαλόπηκτες κατοικίες για τουρίστες στα Βora Bora

εικ. 8, Η πασσαλόπηκτη παραγκούπολη στο Μακόκο

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

2.1.4. ΠΑΡΑΓΚΟΥΠΟΛΕΙΣ Η παραγκούπολη είναι μια αστική κατοικημένη περιοχή με μεγάλη πυκνότητα, που αποτελείται από μονάδες οι οποίες βρίσκονται σε κατάσταση υποβαθμισμένης ή ατελούς δόμησης, δίχως ή με ατελείς υποδομές και κατοικούνται κυρίως από φτωχούς. Ενώ οι φτωχογειτονιές αυτές διαφέρουν ως προς το μέγεθος και τα άλλα γενικά χαρακτηριστικά, οι περισσότερες δεν διαθέτουν αξιόπιστο δίκτυο αποχέτευσης, παροχή καθαρού νερού και ηλεκτρικής ενέργειας και άλλες βασικές υπηρεσίες. Οι κατοικίες των παραγκουπόλεων ποικίλλουν: από πλωτές μέχρι κτισμένες κατοικίες, οι οποίες, εξαιτίας της κακής ποιότητας κατασκευής ή της κακής συντήρησης, επιδεινώνονται διαρκώς. Λόγω της αυξανόμενης αστικοποίησης του γενικού πληθυσμού, οι παραγκουπόλεις έγιναν σύνηθες φαινόμενο το 18ο έως τα τέλη του 20ου αιώνα σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι παραγκουπόλεις εξακολουθούν να απαντώνται κυρίως στις αστικές περιοχές των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά υπάρχουν ακόμη και στις χώρες με ανεπτυγμένη οικονομία.5 Υπάρχουν πολλά παραδείγματα παραγκουπόλεων με τα πιο δημοφιλή να έιναι οι φαβέλες στην Βραζιλία. Η πρώτη περιοχή με φαβέλες, που σήμερα είναι γνωστή ως Providência στο κέντρο του Ρίο ντε Τζανέιρο, εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και χτίστηκε από στρατιώτες που δεν είχαν πουθενά να ζήσουν μετά τον πόλεμο Canudos. (εικ. 9) Έπειτα έχουμε το Dharavi. Το Dharavi βρίσκεται στη Βομβάη και αποτελεί μια από τις πιο πρόσφατες παραγκουπόλεις του κόσμου.6 εικ. 9, Φαβέλες, Οι πραγκουπόλεις του Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας

15

16

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

2.1.5. IGLOO Μια ιδιαίτερη μορφή κατοικίας, το igloo ή iglu είναι το παραδοσιακό καταφύγιο των Inuit που ζουν στις περιοχές της Βόρειας Αμερικής. Κατασκευάζονται από μπλοκ χιονιού σε κυκλική μορφή, στην οποία οι τοίχοι καμπυλώνουν από το μέσο της κατασκευής προς την κορυφή για να σχηματίσουν ένα θόλο από χιόνι. Ο θόλος είναι αυτοφερόμενος. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα ανθρώπινης επινοητικότητας και προσαρμοστικότητας στο περιβάλλον, το igloo διατηρεί τη θερμότητα και προστατεύει από τον άνεμο, αφού το χιόνι και ο πάγος λειτουργούν ως εξαιρετική μόνωση. Μία σήραγγα που λειτουργεί ως είσοδος, συγκρατεί και διατηρεί την θερμότητα. Ο χώρος ύπνου και καθιστικού βρίσκεται πάνω από την σήραγγα και έτσι διατηρεί υψηλότερη θερμοκρασία. Μια μικρή τρύπα κοντά στην κορυφή του igloo παρέχει αερισμό.7(εικ.10) εικ. 10, Μοντέρνα Iglu για διαμονή τουριστών στην Βαυαρία.

2.2. ΝΟΜΑΔΕΣ Τι σημαίνει νομαδική αρχιτεκτονική; Σύμφωνα με τον Labelle Prussin, συγγραφέα του έργου African Nomadic Architecture – Space, Place and Gender, υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία που διακρίνουν την νομαδική αρχιτεκτονική από τις συγγενείς της: Κινητικότητα, Φύλο και Τελετουργία. Η κινητικότητα είναι δεδομένη, καθώς σχεδόν όλοι οι νομάδες ακολουθούν ποιμενικό τρόπο ζωής, συνοδεύοντας τα ζώα τους για βόσκηση. Δεδομένη είναι και η απασχόληση αποκλειστικά των γυναικών με την κατασκευή της κατοικίας, καθώς οι άντρες ασχολούνται με τα ζώα. Η νομαδική αρχιτεκτονική τέλος έχει τελετουργικό χαρακτήρα, αφού σχετίζεται άμεσα με τον γάμο, που αποτελεί την απόλυτη τελετουργία. Ένα πρακτικό θέμα, είναι η κατασκευή ελαφρών δομών με τμήματα όχι μεγαλύτερα από αυτά που μια καμήλα ή ένα άλογο μπορούν να μεταφέρουν. Η σχεδόν συνεχόμενη μετακίνηση είναι κάτι που επηρεάζει βαθιά την αίσθηση του χώρου και του περιβάλλοντος, καθώς υπαγορεύει μια στενή σχέση με το τοπίο και

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

τη φύση. Οι νομαδικές σκηνές μπορούν να χωριστούν σε δύο βασικούς τύπους με γνώμονα την δομή τους δηλαδή τις δομές εφελκυσμού και τους ‘‘οπλισμούς’’. Μια δομή εφελκυσμού αποτελείται είτε από έναν κεντρικό πόλο είτε από ένα σύστημα από πόλους που τίθενται σε συμπίεση με τέντωμα ενός υφάσματος ή μεμβράνης σφιχτά πάνω του. Η δομή ‘‘οπλισμού’’ είναι το ντύσιμο της κατασκευής με χαλιά, τα οποία ‘‘γεμίζουν’’ την κατασκευή χωρίς να επηρεάζουν την δομή της. (εικ. 11) Νομαδικοί πληθυσμοί υπάρχουν σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας και παλαιότερα στην Αμερική και υπήρχε ένας κοινός γνώμονας κατασκευής. Ανά τον κόσμο διακρίνουμε διάφορες κατασκευές όπως για παραδειγμα στην Ασία έχουμε: • Το yurt (Τουρκική) ή ger (Μογγολική) (εικ. 12), είναι μια σκηνή με φέρουσα εικ. 11, Οι δύο τύποι Νομαδικής σκηνής εσωτερική δομή πέργκολας και κάλυψη από δέρματα. Αυτές τις σκηνές τις βλέπουμε να επανέρχονται σε πιο μοντέρνα μορφή, συνήθως εποχιακούτουριστικού χαρακτήρα (εικ. 13).

• Η μαύρη σκηνή, μια πολύ ιδιαίτερη σκηνή από μαύρες τρίχες κατσίκας ή από μαλλί ιάκ, η οποία χρησιμοποιείται ακόμα από λαούς της κεντρικής Ασίας.8 (εικ. 14) Φύλα με ημινομαδικό χαρακτήρα συναντώνται και στην Αμερική. Ανάλογες κατασκευές σκηνών είναι: • Το πιο γνωστό σε μας, tipi (εικ. 15) το οποίο είναι μια σκηνή σε σχήμα κώνου, κατασκευασμένη από δέρματα ζώων πάνω σε ξύλινους πόλους, που χρησιμοποίειται από τους ιθαγενείς της Λατινικής Αμερικής και σε ελάχιστες περιπτώσεις στην βόρεια Αμερική.

• Το wigwam ή το “wickiup”, αποτελεί ένα θολωτό καταφύγιο που συνήθως κατασκευάζεται από φλοιό δέντρων που στήνεται σε πόλο. Χρησιμοποιήθηκε επίσης από διάφορες φυλές, ειδικά για καταυλισμούς κυνηγιού. Ο όρος wigwam (εικ. 16) χρησιμοποιείται συχνά λανθασμένα για να αναφερθεί σε κωνικές μορφές tipi, αλλά χρησιμοποιείται από λαούς της βόρειας Αμερικής.9 • Οι Inuit, οι λαοί που κατοικούν σε igloo το χειμώνα, το καλοκαίρι κατασκευάζουν σκηνές του τύπου tupiq, από δέρμα φώκιας ή ταράνδου. Ο Le Corbusier είπε κάποτε ότι ‘‘Κάθε προϊόν του πνεύματος ή των χεριών φέρει το αποτύπωμα, το σήμα, τη σφραγίδα μιας έννοιας της ομορφιάς. Αισθάνομαι ότι αυτό είναι επίσης κάτι που ορίζει νομαδική αρχιτεκτονική: ο αρχιτέκτονας είναι ο κάτοικος και ο κυρίαρχος της κατοικίας, και τα κτίρια αναπτύσσονται και εξελίσσονται μέσω μιας κοινοτικής δημιουργικής διαδικασίας. Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά να μάθουμε από αυτή τη διαδικασία. Παρόλο που ο δικός μας τρόπος ζωής διαφέρει, η συμμετοχή σε οποιαδήποτε πτυχή της κατοικίας, μας συνδέει όχι μόνο με το σπίτι μας, αλλά και με την κοινότητά μας, κάτι που γίνεται ολοένα και πιο σπάνιο στις ημέρες του αστικού τρόπου ζωής’’.

17

18

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 12, Ger, Μογγολική σκηνή

εικ. 15, Wickiup των Apache, 1880

εικ. 13, Μοντέρνο Yurt εικ. 14, Η μαύρη σκηνή

εικ. 16, Σκηνή tipi, 1891

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

2.3. Στις μεταφερόμενες κατοικίες: 2.3.1. ΤΡΟΧΗΛΑΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ εικ. 17, Το αρχαίο ασιατικό καρότσι

Στην κινητή κατοικία υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ αυτής και του ελάχιστου. Συνήθη χαρακτηριστικά της, το ελάχιστο δυνατό μέγεθος, η ευελιξία σχεδιασμού και η κατασκευή. Με την βοήθεια (κάποτε) αλόγων και (πλέον) αυτοκινήτων, η μεταφορά των μονάδων είναι εφικτή. Μια πρότυπη κινητή μικροκατοικία αποτελείται από έναν χώρο συνήθως, λειτουργικό, ανάλογα με τα πρότυπα της εποχής. Τα πρώτα παραδείγματα μικροκατοικιών σε ρόδες χρονολογούνται γύρω στο 600 π.Χ. και εντοπίστηκαν στην Ανατολική Κριμαία. Αυτά αποτελούσαν μικρά δίτροχα ή τετράτροχα βαγόνια, που καλύπτονταν από τέντες (εικ. 17).10 Παραδείγματα μικρών κινητών κατοικιών συναντάμε στους τσιγγάνους -ρομά, στους οποίους η “κίνηση” αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής τους. Από το 1500, για να μετακινούνται από περιοχή σε περιοχή, οι τσιγγάνοι χρησιμοποιούν τις πρώτες κινητές κατοικίες με τη βοήθεια των αλόγων. (εικ. 18) Στα τέλη του 19ου αιώνα και γύρω στο 1870, στην Αμερική δημιουργούνται οι πρώτες κινητές κατοικίες, προκατασκευασμένες για να την ελαχιστοποίηση του κόστους τους και την γρήγορη κατασκευή τους, και τοποθετούνται στην παραλία της Καρολίνας. Αυτές οι κατοικίες ήταν πολύ ελκυστικές για άτομα της μεσαίας και χαμηλότερης οικονομικής τάξης, καθώς αποτελούσαν ιδανική λύση για ανθρώπους που μετακινούνταν συχνά λόγω της δουλειάς.11 (εικ. 19) Με την άνοδο των προκατασκευασμένων και βιομηχανοποιημένων τροχήλατων κατοικιών, αναπτύσσεται και ένας νέος τρόπος οργάνωσης αυτών, τα λεγόμενα Trailer parks. (εικ. 20,21) Αυτά τα πάρκα αποτελούν εκτάσεις γης, όπου ο κάτοικος πληρώνει ενοίκιο και τοποθετεί την μικροκατοικία του. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης, στην απαρχή

19

20

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 18, Η τσιγγάνικη καραβάνα εικ. 19, Leaf House, Laird Herbert εικ. 20, “Έπαυλη” από τροχόσπιτα εικ. 21, Trailer park

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

του εξυπηρετούσε τις χαμηλότερης οικονομικής δυνατότητας τάξεις, δημιουργώντας κοινότητες. Πλέον με την άνοδο του κινήματος της μικροκατοικήσης αυτά τα πάρκα έχουν εξελιχθεί σε οργανωμένες περιοχές κατοίκησης, όπου προσφέρονται πολλές ανέσεις και μπορούν να αποκτήσουν και εποχιακό χαρακτήρα. Αυτή η τάση, είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στην Αμερική, με 38.000 τέτοια πάρκα να φιλοξενούν από 5 έως 1.000 κατοικίες. Στην Ευρώπη το κινητό σπίτι χρησιμοποιείται σε ορισμένους χώρους φιλοξενίας, οι οποίοι λειτουργούν σύμφωνα με διεθνή οικολογικά πρότυπα και προσφέρουν όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Επιπρόσθετα, αυτή η τάση προς την κινητή κατοικία γίνεται αισθητή σε Ν. Ζηλανδία και Αυστραλία.12 Παράλληλα με την επικράτηση αυτού του τρόπου ζωής, του λεγόμενου Living On Wheels, παρατηρούνται και οι νομάδες της νέας εποχής που για να ξεφύγουν από τον τυποποιημένο αστικό τρόπο ζωής και να έχουν μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα και λιγότερα έξοδα επιλέγουν το Van Life. Με λίγα λόγια διαμορφώνουν τον ζωτικό χώρο τους στο πίσω μέρος ενός βαν και αποκτούν απόλυτη ευελιξία. Το Van Living θεωρείται απόγονος της Τσιγγάνικης καραβάνας.

2.3.2. ΠΛΩΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Η πλωτή κατοικία αποτελεί έναν ιδιαίτερο τύπο κατοίκησης, που προσελκύει όλο και περισσότερο κόσμο, συνήθως φυσιολάτρες. Είναι ένας πιο οικονομικός τρόπος κατοίκησης και συνδέεται με μια πολύ διαφορετική καθημερινότητα. Επίσης χρησιμοποιούνται πλωτές κατοικίες πολύ στον τουρισμό, ως μικρά ξενοδοχεία. Η πλωτή κατοίκια προσφέρει την ελευθερία της μεταφοράς στο νερό, και προσαράζουν σε λιμάνια, λίμνες, κανάλια και ποτάμια. (εικ. 22) εικ. 22, Ενοικιαζόμενη πλωτή κατοικία στο Amsterdam

21

22

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΚΑΛΥΒΑΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗ

ΚΑΤΟΙΚΙΑ -

Η ΚΟΥΖΙΝΑ ΤΗΣ Φ ΡΑ Ν Κ Φ Ο Υ Ρ Τ Η Σ

«Μήπως ξέχασαν οι περισσότεροι σημερινοί αρχιτέκτονες ότι η μεγάλη αρχιτεκτονική βρίσκεται στις απαρχές της ανθρωπότητας και είναι άμεση συνάρτηση των ανθρώπινων ενστίκτων;» -Le Corbusier

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Εντοπίζουμε διάφρους τύπους μικρακατοικιών, άλλους πιο αρχέγονης φύσης και άλλους νεότερης. Από πότε, όμως, μπορούμε να μιλάμε για τις πρώτες μικροκατοικίες; Πού βρίσκουμε την πρώτη μικροκατοικία; Τις αρχαιότερες πιθανότατα τις εντοπίζουμε στις αρχαίες εργατικές κατοικίες της Αιγύπτου, οι οποίες χρονολογούνται το 2000 π.Χ. Το ζήτημα βέβαια έγκειται στο πώς η μικροκατοικία εμπλέκεται τόσο έντονα στην καθημερινή ζωή του σήμερα και τι σταθμούς πέρασε στην φιλοσοφία και τον σχεδιασμό της, παρά σε κάθε επιμέρους παράδειγμα της που εντοπίζουμε στο πέρασμα τον αιώνων. Σε μία πιο φιλοσοφική προσέγγιση μπορούμε να αναφέρουμε πως η πρώτη κατοικία όλων των έμβιων όντων, η οποία τους παρέχει ό,τι χρειάζονται κι είναι βέλτιστη, δεν είναι άλλη από την μήτρα. Βέβαια η μήτρα, όσο σημαντικός και να είναι ο ρόλος της ως δότης ζωής και καταφυγίου είναι μόνο μια πολύ προσωρινή κατοικία. Πολλοί αναφέρουν πως ο πρόγονος της ελάχιστης διαβίωσης κρύβεται στην φιλοσοφία και ζωή του Διογένη. Ο ίδιος πίστευε πως η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στη φυσική ζωή και πως μόνο με την αυτάρκεια, τη λιτότητα, την αυτογνωσία και την άσκηση μπορεί κανείς να την εξασφαλίσει. Η παράδοση λέει ότι ο Διογένης είχε μόνιμη κατοικία του ένα πυθάρι. (εικ. 1) Όπως αναφέρει η Σ. Βυζοβίτη στο βιβλίο της Μικροκατοικία: ‘’Ενδεχομένως ο πρώτος πρόγονος της κατοικίας της ελάχιστης διαβίωσης να βρίσκεται στο πιθάρι του Διογένη. Ο ολιγαρκής βίος του κυνικού φιλοσόφου γίνεται παράδειγμα της ασκητικής πριν τη χριστιανική μοναστική παράδοση, της λιτής αφθονίας πριν τις θεωρίες για την αποανάπτυξη ή τα σύγχρονα μινιμαλιστικά lifestyle. H έμπρακτη κριτική πουασκεί ο Διογένης με την κυνική διαβίωση του «χαλαρός, χωρίς καμιά έγνοια για τη βιωτή, αμέριμνος αλλά καθόλου αρειμάνιος, παρά εγρήγορος κάθε φορά που μια απειλή σκιάζει τον κοινόν του ήλιο» εκτεθειμένος στην πόλη, αποτελεί για τον Λόη Παπαδόπουλο (2016) ένα παράδειγμα «γυμνής κατοίκησης… απαλλαγμένο από ρητορικές, από δουλείες συμβολισμών ή από περιττές θεωρητικοποιήσεις...’’. 1 Η φιλοσοφική προσέγγιση όμως της μικροκατοικίας μέσω του Διογένη, ξεπερνάει την λαϊκή παράδοση και την συναντάμε στην βάση της μορφής της αρχιτεκτονικής κατασκευής, την πρωτόγονη καλύβα.

23

24

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

3.1. Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΚΑΛΥΒΑΣ Η πρωτόγονη καλύβα συμβάλλει σημαντικά στη θεωρία της αρχιτεκτονικής. Σηματοδοτεί την αρχή μιας σημαντικής ανάλυσης και συζήτησης. Μέσα από την ανάγνωση του Δοκίμιου Laugier τίθενται υπό αμφισβήτηση οι θεμελιώδεις αρχές της αρχιτεκτονικής και δημιουργούνται οι αρχές μιας προσπάθειας κατανόησης των διαφόρων επιμέρους στοιχείων της. Η πρωτόγονη-αρχέγονη καλύβα είναι ένα ιστορικό σημείο αναφοράς που δεν είναι αναγκαστικά ιστορικό αντικείμενο που διερευνάται μέσω αρχαιολογικής έρευνας, καθώς αποκτά εννοιολογικό χαρακτήρα. Η πρωτόγονη καλύβα ήταν μια συνειδητοποίηση που δημιούργησε μια νέα προοπτική στην αρχιτεκτονική έρευνα. Οι ρίζες της πρωτόγονης καλύβας έχουν συνδεθεί με την Παλαιά Διαθήκη και την ιστορία του Αδάμ και της Εύας και άλλων πρωτόγονων πολιτισμών. Οι ιστορίες για τις πρωτόγονες κατοικίες αποτελούν συχνά το αντικείμενο της ανάλυσης για την ανίχνευση της ιστορίας της πρωτόγονης καλύβας, οι οποίες έχουν εντοπιστεί στα έργα του Βιτρούβιου και των Δέκα Βιβλία για την Αρχιτεκτονική (εικ.1,2). Αυτά τα χνάρια λειτουργούν ώστε να επικυρώθει το μοντέλο της πρωτόγονης καλύβας.2

εικ. 1,2 Αναπαράσταση της κατοικίας “λάκκος”- pit dwelling στην Ιαπωνία. Λεπτομέρεια και κάτοψη αριστερά, αξονομετρικό και σκελετός δεξιά.

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

3.1.1. Η ΚΑΛΥΒΑ ΤΟΥ VITRUVIUS Η προέλευση της αρχιτεκτονικής, υπήρξε ένα πολύ ελκυστικό πεδίο ενδιαφέροντος για τους αρχιτέκτονες και τους φιλοσόφους του Διαφωτισμού. Η ανάγκη να δικαιολογηθεί η μορφή ενός κτιρίου ώθησε τους θεωρητικούς να επιστρέψουν στις αναφορές από τις περιγραφές του Vitruvius σχετικά με την προέλευση της κατοικίας. Στο De Architectura (Δέκα βιβλία Αρχιτεκτονικής), ο Vitruvius περιγράφει πως η προέλευση της κατοικίας είναι κάτι που προέκυψε από την ανακάλυψη της φωτιάς. Η φωτιά έδωσε στους πρωτόγονους ανθρώπους την δυνατότητα κοινωνικής επαφής γύρω από την φωτιά (εστία). Καθώς συνέχιζαν να κοινωνικοποιούνται, ο αριθμός τους αυξήθηκε. Ως συνέπεια αυτού, προέκυψε η ανάγκη στέγασης και καταφυγίου, που ούτε οι σπηλιές, ούτε τα δάση ικανοποιούσαν. Η ικανότητά τους να χρησιμοποιούν τα χέρια τους και να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους, τους βοήθησε να κατασκευάσουν τις κατοικίες τους μόνοι τους.3 Αυτό ήταν ένα τεράστιο βήμα για τον άνθρωπο, να περάσει από την ‘‘βαρβαρότητα’’ στον ‘‘πολιτισμό’’. Κατά τη γνώμη του Vitruvius, η αρχιτεκτονική βασίστηκε σε αυτό το βασικό κτίριο. Κάτω από την προηγμένη τεχνογνωσία του ανθρώπου, το βασικό καταφύγιο μετατρέπεται σε κατοικία. Οι επιστημονικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις, οδήγησαν σε διάφορους κλάδους έρευνας, που αμφισβήτησαν τόσο την προέλευση, όσο και τους πιθανούς προορισμούς της αρχιτεκτονικής. Οι διάφορες προσεγγίσεις οδήγησαν σε αντίστοιχες εννοιολογικές θεωρήσεις που προσπαθούν να καθορίσουν τις ιδανικές αρχές της αρχιτεκτονικής και, ειδικά, της πρωτόγονης καλύβας. Η πρωτόγονη καλύβα είναι μια εννοιολογική καλύβα, δηλαδή δεν είναι απαραίτητα απτή. Πρόκειται για μια αφηρημένη έννοια ενός τόπου που δημιουργείται μέσω της αντίδρασης του ανθρώπου εικ. 3, Ινδιάνικη Καλύβα Chickee στο φυσικό περιβάλλον, όπου η αρχιτεκτονική ενεργεί ως μεσολαβητής. Η ιδέα της πρωτόγονης καλύβας διερευνά πώς δημιουργήθηκε η έννοια της αρχιτεκτονικής και είναι ένας τρόπος να εξηγηθεί η θεμελιώδης προέλευση της. Η πρωτόγονη καλύβα αποτελεί σημείο αναφοράς σχετικά με τα βασικά στοιχειά του κτιρίου και αντιπροσωπεύει αναμφισβήτητα την πρώτη αρχιτεκτονική ‘‘ιδέα’’. (εικ. 3)

25

26

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

3.1.2. Η ΚΑΛΥΒΑ ΤΟΥ LAUGIER Το αρχιτεκτονικό δοκίμιο Origins of The Primitive hut: Essai sur L’ Architecture δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τον Marc-Antoine Laugier το 1753. Γράφτηκε στην εποχή του Γαλλικού Διαφωτισμού, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ορθολογική σκέψη μέσω της επιστήμης και της λογικής. Η αρχιτεκτονική στη Γαλλία κατά την εικ. 4, Χαρακτική της περίοδο αυτή καθορίστηκε κυρίως από το μπαρόκ με την υπερβολική διακόσμηση πρωτόγονης καλύβας του και τη θρησκευτική εικονογραφία (εικ. 4).

Βιτρούβιου. Charles Eisen (17201778)

Αντί να ασχολείται με την αναζήτηση νοήματος και την υπερβολική ανάλυση των αντιπροσωπευτικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής, το δοκίμιο του Laugier πρότεινε ότι η ιδέα της αρχιτεκτονικής βρίσκεται, όχι στην διακόσμηση, αλλά στις αληθινές θεμελιώδεις αρχές. Ο Laugier υποστήριξε ότι η αρχιτεκτονική πρέπει να επιστρέψει στις ρίζες της, στην απλή αγροτική καλύβα. Μέσω της αρχέγονης καλύβας προσπάθησε να εξηγήσει τη φιλοσοφία του για την αρχιτεκτονική. Το δοκίμιό του παρέχει, αυτό που ο Laugier εξηγεί ως γενικούς κανόνες της αρχιτεκτονικής: τις ‘‘αληθινές αρχές’’, τους ‘‘αμετάβλητους κανόνες’’, για να ‘‘κατευθύνει την κρίση και να σχηματίζει την αισθητική του Κυρίου και του αρχιτέκτονα’’. Για τον Laugier, η πρωτόγονη καλύβα ήταν η υψηλότερη αρετή που πρέπει να επιτύχει η αρχιτεκτονική.4 Το εξήγησε με αυτόν τον τρόπο: ‘‘Εάν η αρχιτεκτονική είναι η δημιουργία μέσω της μίμησης, πρέπει να μιμείται τη φύση, όπως και οι άλλες τέχνες. Ας δούμε, λοιπόν, αν η πρώτη καλύβα του ανθρώπου ήταν φυσικό αντικείμενο. Αν το ανθρώπινο σώμα χρησιμεύει ως πρότυπο για την κατασκευή και τελικά αν η καλύβα είναι μια απομίμηση του.’’ Ο Laugier διεύρυνε το δοκίμιό του σε μια δεύτερη έκδοση που δημοσιεύθηκε το 1755. Αυτή η δεύτερη έκδοση περιλαμβάνει την απεικόνιση του Γάλλου καλλιτέχνη Charles Eisen. Στην εικόνα, μια γυναίκα (ίσως η προσωποποίηση της Αρχιτεκτονικής) δείχνει μια απλή αγροτική καμπίνα σε ένα παιδί (ίσως ο αρχιτέκτονας). Η δομή που επισημαίνει είναι απλοϊκή

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

στο σχεδιασμό, χρησιμοποιεί βασικά γεωμετρικά σχήματα και είναι κατασκευασμένη από φυσικά στοιχεία. Η αρχέγονη καλύβα του Laugier εκπροσωπεί τη φιλοσοφική άποψη ότι όλη η αρχιτεκτονική προέρχεται από αυτό το απλό ιδανικό. Θεωρεί ότι ο άνθρωπος δεν θέλει τίποτε άλλο παρά να προστατευτεί από τον ήλιο και τη βροχή, έχει δηλαδή ουσιαστικά τις ίδιες στοιχειώδεις απαιτήσεις με έναν πρωτόγονο άνθρωπο. “Ο άνθρωπος είναι πρόθυμος να γίνει ο ίδιος μια κατοικία που τον καλύπτει αλλά δεν τον θάβει”, γράφει ο Laugier. “Τα ξύλινα τμήματα που ανυψώνονται κάθετα, μας δίνουν την ιδέα των κολώνων. Τα οριζόντια κομμάτια που εδράζονται, μας προσφέρουν την ιδέα των δοκαριών. Τα κλαδιά σχηματίζουν μια κλίση που μπορεί να καλυφθεί με φύλλα και βρύα, ώστε ούτε ο ήλιος ούτε η βροχή να μπορούν να διεισδύσουν σ‘αυτό και τώρα ο άνθρωπος είναι προστατευμένος”. Ο Laugier συμπεραίνει ότι “Η μικρή αγροτική καμπίνα που μόλις περιέγραψα είναι το μοντέλο πάνω στο οποίο έχουν φανταστεί όλη τη μεγαλοπρέπεια της αρχιτεκτονικής”.5 Αναγνώρισε λογικά ελαττώματα, ζητήματα όπως η αναλογία και η ασυνείδητη σχεδίαση. Αντ ‘αυτού, υποστήριξε ότι ’’προσεγγίζοντας την απλότητα του μοντέλου, αποφεύγονται τα θεμελιώδη λάθη και επιτυγχάνεται η αληθινή τελειότητα’’. Επίσης ισχυρίστηκε ότι οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί οφείλουν τη μορφή τους στις πρώιμες κατοικίες που δημιούργησε ο άνθρωπος. Σε αντίθεση με την εμπειρική περιγραφή του Vitruvius για την προέλευση της καλύβας, η ‘‘πρωτόγονη καλύβα’’, είναι για τον Laugier μόνο εννοιολογικά πρωτόγονη.6

3.1.3. Η ΚΑΛΎΒΑ ΤΗΣ ΚΑΡΑΪΒΙΚΉΣ Σε αντίθεση με τον αφηρημένο χαρακτήρα της της κατασκευής του Laugier, ο Semper τονίζει τον πραγματιστικό-συστημικό χαρακτήρα αυτού του μοντέλου που προφανώς σχετίζεται με τον θετικιστικό ιστορικισμό που εκπροσωπεί. Έναν αιώνα αργότερα στην καρδιά της Βιομηχανικής Επανάστασης, ο Semper εκθέτει το δικό του πρότυπο κατοίκησης, μια καλύβα από την Καραϊβική. (εικ. 5) Τα τέσσερα στοιχεία αρχιτεκτονικής του γερμανού αρχιτέκτονα που δημοσιεύθηκε το 1851, είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί η προέλευση της αρχιτεκτονικής μέσω του φακού της ανθρωπολογίας. Το βιβλίο χωρίζει την αρχιτεκτονική σε τέσσερα ξεχωριστά στοιχεία: την εστία, τη στέγη, το περίβλημα και το ανάχωμα. Η προέλευση κάθε στοιχείου μπορεί να βρεθεί στις παραδοσιακές τέχνες των αρχαίων ‘‘βαρβάρων’’.7

27

28

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

3.1.4. Η ΜΟΝΤΈΡΝΑ ΚΑΛΎΒΑ Αυτό που αναλογιζόμαστε από την προηγούμενη αναζήτηση στην θεωρία της καλύβας, είναι πόση σημασία έχει για την μοντέρνα αρχιτεκτονική. Σύμφωνα με όσα είδαμε προηγουμένως η πρωτόγονη καλύβα είναι η βάση όλης της αρχιτεκτονικής. Ο Joseph Rykwert διευκρινίζει ότι η έρευνα αυτή για την ιδέα της ‘‘πρωτόγονης’’ καλύβας δεν είναι μια έρευνα για ‘‘κάτι που έχει χαθεί, αλλά για κάτι που δεν γίνεται να χαθεί’’. Το βιβλίο του On Adam’s House in Paradise είναι μια αναζήτηση για εννοιολογικές αρχές της αρχιτεκτονικής, όχι για ένα αρχαιολογικό αντικείμενο. Όπως ο Le Corbusier, αναγνώρισε την αναθεώρηση όλων των σχεδίων του αρχαίου κόσμου: ‘‘Κοιτάξτε ένα σχέδιο μιας τέτοιας καλύβας σε ένα βιβλίο της αρχαιολογίας. Εδώ είναι το σχέδιο ενός σπιτιού, το σχέδιο ενός ναού. ... Δεν υπάρχει πρωτόγονος άνθρωπος, υπάρχουν μόνο πρωτόγονα μέσα. Η ιδέα είναι σταθερή, ισχυρή από την αρχή’’. Η καλύβα δεν είναι η μνήμη ενός αντικειμένου, αλλά μια κατάσταση του νου ή της συνείδησης, που προσφέρεται όχι από την αρχαιολογία, αλλά από την αναγνώριση “τελετών και τελετουργιών από ανθρώπους που εξακολουθούν να αποκαλούν πρωτόγονους”. Αλλά όπως προτείνει ο Corbusier, αυτό που είναι “πρωτόγονο” δεν είναι τόσο ιστορικό όσο κοινωνικό, ψυχολογικό και πολιτιστικό. Βλέπουμε στιγμές αυτής της πρωτόγονης τελετής και τελετουργίας όλη την ώρα, κατά τη διάρκεια των αιώνων.8 εικ. 5, Η καλύβα της Καραϊβικής από τον Semper, 1851

Ο Henry D. Thoreau, νατουραλιστής και φιλόσοφος, χτίζει την καλύβα του και ζει στα δάση της Νέας Αγγλίας στα τέλη του 19ου αιώνα.9 Εκεί συντάσσει και το μυθιστόρημα του για την εμπειρία της εμβύθισης στη φύση, Walden. ‘’Η εικόνα του αγροτόσπιτου, κατοχυρώνεται σαν μια αρχετυπική δομή του κατοικείν, σαν πρωταρχικό ελάχιστο ενδιαίτημα. Αν επιχειρήσουμε να σκεφτούμε ότι σε αυτό το ιδεόγραμμα κατοικίας, όπως συχνά το ζωγραφίζουν τα παιδιά, δεν κατοικεί μια αγροτική οικογένεια, αλλά ένας μοναχικός διανοητής, που εγκαταλείπει την πολλή συνάφεια της αστικής ζωής προς την αταραξία των έρημων τόπων. Εργάζεται σε απομόνωση, διαμένοντας σε μικρή ξύλινη αγροικία.’’ Χαρακτηριστηκά παραδείγματα μιας μοντέρνας καλύβας είναι του Le Corbusier και του Heidegger. Η πολύ αγάπημενη καλύβα που δημιούργησε ο Le Corbusier το Cap – Martin της Γαλλίας, το Cabanon είναι από τα πιο γνωστά παραδείγματα μοντέρνας καλύβας. (εικ. 6, 7) Όπως και ο Semper, ο Heidegger δημιουργεί μια καλύβα απτή, συγκεκριμένη και πραγματική και αποτελεί έναν αγωγό για μια βιωμένη εμπειρία του τόπου και του

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

περιβάλλοντος. Το σπίτι, για τον Heidegger, ήταν μια έκφραση μιας υπαρξιακής πράξης, της ύπαρξης στον κόσμο, και όταν έγραψε αυτά τα λόγια στη δεκαετία του 1920, το σπίτι που σκεφτόταν ήταν σχεδόν σίγουρα εκείνο στο οποίο βρισκόταν: μια μικρή ξύλινη καλύβα στο Todtnauberg, στο Μέλανα Δρυμό, την οποία ονόμασε The Hut. Αυτό δεν ήταν ένα κτίριο που είχε σχεδιάσει ο Heidegger. Ήταν μια τυπική, μέτρια καλύβα βουνού. Βρισκόμενος σε μια καταπράσινη πλαγιά, η καλύβα είχε μικρά, τετράγωνα παράθυρα, ξύλινους τοίχους και ριχτή στέγη (εικ. 8).10 Στο πρότυπο του Heidegger βασίστηκε η ιδέα του Elevated hut από το αρχιτεκτονικό γραφείο deltArCHI (εικ. 9). Σε μια συνέντευξή τους αναφέρουν, ‘‘Μέσα από την ιδέα της Ελάχιστης Δομής γεννήθηκε το hut και την πρόσκληση του Αποστόλη (Αρτινού). Ξεκίνησε από την ιστορία της καλύβας τον 20ο αιώνα και από το γεγονός ότι οι άνθρωποι της πόλης ήθελαν να ξεφύγουν, σε έναν ελάχιστο χώρο – και όχι πολυτελή – στη φύση, να αποκοπούν από την πόλη και να ανακτήσουν δυνάμεις, όπως ήταν η καλύβα του Heidegger. Η δική μας ιδέα βασίστηκε στο πώς αυτό θα μπορούσε να προσαρμοστεί στα σημερινά δεδομένα. Σήμερα είναι πιο δύσκολο κάποιος να απομονωθεί, ο κόσμος έχει μικρύνει και δεν υπάρχουν πια μη χαρτογραφημένοι τόποι, παντού υπάρχει δίκτυο και η ιδέα της απομόνωσης δεν είναι αυτή που ήταν παλιά. Η πόλη έχει έντονη παρουσία στην καθημερινότητά μας. Έτσι σκεφτήκαμε ότι η καλύβα πλέον θα μπορούσε να είναι στο αστικό τοπίο και όχι στο φυσικό και μάλιστα στο οικείο περιβάλλον της πολυκατοικίας. Μέσα από την καλύβα μπορείς να δεις την πόλη με διαφορετικό μάτι. Είναι σαν να βγαίνεις από τον εαυτό σου και να βλέπεις από απόσταση αυτό που σου συμβαίνει’’.11 εικ. 6, Le Cabanon του Le Corbusier εσωτερικά εικ. 7, Le Cabanon του Le Corbusier εξωτερικά

29

30

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 8, H καλύβα του Heidegger

εικ. 9, Η καλύβα στην ταράτσα της Αθήνας

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

3.2. ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ “Πρώτον, η [ζωή] είναι δουλειά, και δεύτερον είναι χαλαρωση, συντροφιά, απολαύσεις”.

-Margarethe Schütte-Lihotzky

Οι πρώτες εργατικές κατοικίες συναντώνται στην αρχαία Αίγυπτο. Μικρά εικ. 1, Κατόψεις αρχαίων πλίνθινα σπίτια με ταράτσες από κορμούς δέντρων και χώμα. Τοποθετούνται στο αιγυπτιακών σπιτιών.

2000 π.Χ., όταν οι Αιγύπτιοι κατασκεύαζαν συνοικισμούς κατοικιών για τους εργάτες τους. Αυτές οι κατοικίες, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντα χώρου τους, διαφέρουν σε τύπο κατασκευής, όπως διαφέρουν και οι ασχολίες των κατοίκων τους. Άλλες παραμένουν στο ίδιο επίπεδο με το έδαφος, άλλες τοποθετούνται πάνω από το νερό, άλλες είναι ημι-υπόσκαφες και άλλες, τέλος, έχουν ανάλαφρες στέγες. Οι μορφές αυτών των πρωτόγονων κατοικιών μπορεί να ήταν περισσότερο ή λιγότερο συμπαγείς, μόνιμες, ιδιωτικές ή μη. Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν σε αυτές τις πρωτόγονες κοινότητες ανθρώπων, επιλέγονταν από αυτά που τους πρόσφερε απλόχερα η φύση και τα επεξεργάζονταν κατάλληλα με τη βοήθεια της φωτιάς και των χάλκινων εργαλείων τους, ώστε να οικοδομήσουν τις κατοικίες τους. Ανάλογα με το κοινωνικό και πολιτιστικό τους επίπεδο, η οργάνωση των κατοικιών μπορεί να είναι πιο πρόχειρη και τυχαία, ή πιο μελετημένη με παράλληλες διατάξεις και δημιουργία κτισμάτων σε ενότητες διαφορετικών λειτουργιών. Ένα παράδειγμα χαρακτηριστικό βλέπουμε στο Φαγιούμ, πόλη Κάουν το 2000 π.Χ. (εικ. 1) Αυτές οι κατοικίες αποτελούν τις πρώτες εργατικές κατοικίες. Η εργατική κατοικία, η μελέτη και ο σχεδιασμός της εμφανίζεται έντονα κατά τον 19ο αιώνα, κατά την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης, καθώς γίνεται προσπάθεια επίλυσης της της κρίσης της κατοικίας.

31

32

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

3.2.1. 19ος ΑΙΩΝΑΣ Κατά την βιομηχανική επανάσταση, ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο που παρατηρείται είναι η μαζική μετακίνηση των ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα. Δημιουργείται λοιπόν μία κρίση της κατοικίας, ανάμεσα στο 1800 και το 1850. Έτσι ξεκινούν να γίνονται κινήσεις για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης, δημιουργώντας μικρές κατοικίες. Καθώς οι κατόψεις της παραδοσιακής κατοικίας αποδείχθηκαν αταίριαστες για την εύρεση του ελαχίστου επιπέδου διαβίωσης ή για τη βελτίωση της οικονομικής κατοικίας, μια νέα προσέγγιση στο πρόβλημα ήταν αναπόφευκτη, καθώς η οικονομία μιας πόλης δεν μπορούσε να στηρίξει αυτήν την μαζική ανάγκη για έυρεση κατοικίας. Στη Βρετανία το ζήτημα της οικονομικά προσιτής στέγης για τους εργαζόμενους έφτασε στο προσκήνιο από τη δεκαετία του 1850, όταν η μαζική βιομηχανική επέκταση δημιούργησε κέντρα βιομηχανίας που χρειάζονταν εργαζόμενους, οι οποίοι έπρεπε να ζήσουν κοντά στα εργοστάσια. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο από τους βιομηχάνους, οι οποίοι και χρηματοδότησαν την κατασκευή φθηνών κατοικιών. Μεγάλο μέρος των νέων κατοικιών κατασκευάστηκε όσο το δυνατόν φθηνότερα, αλλά ήταν συχνά καλύτερες από αυτές που είχαν στην ύπαιθρο, πριν μετατραπούν σε βιομηχανικούς εργάτες. Ορισμένοι εργοδότες και βιομήχανοι ήταν πιο φωτισμένοι από άλλους, όπως ο Titus Salt, ο οποίος δημιούργησε μια ολόκληρη πόλη για τους εργαζόμενους του, που ονομάζεται Saltaire, στο Γιορκσάιρ. Αλλά στις μεγαλύτερες πόλεις η στέγαση δεν μπορούσε να συνδεθεί με έναν εργοδότη, καθώς υπήρχαν συνήθως πολλοί δυνητικοί εργοδότες κοντά. Αυτό σήμαινε ότι οι τοπικές αρχές παρείχαν οικονομικά προσιτή στέγη για τον εργαζόμενο, αλλά χωρίς περιορισμούς για το πού εργάζεται. Στο Λονδίνο, η έλλειψη αξιοπρεπούς στέγασης της εργατικής τάξης για τις μάζες άρχισε να γίνεται οξύτατη ήδη από τη δεκαετία του 1850 (εικ. 2). Το 1851 ο Πρίγκιπας Αλβέρτος χρηματοδότησε την ανάπτυξη της ιδανικής κατοικίας των εργαζομένων που έγινε γνωστή ως Μοντέλα κατοικιών, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Henry Robers, ο οποίος σχεδίασε αυτά τα μοντέλα (εικ.3). Ο αρχιτέκτονας αρχικά, αφού μελέτησε τις υπάρχουσες εργατικές κατοικίες στην Αγγλία, επισήμανε σημαντικά μειονεκτήματα σχετικά με συνθήκες αερισμού και ηλιασμού. Το παράδειγμα ακινήτου που παρουσιάστηκε στη μεγάλη έκθεση Exhibition Model Dwellings, ξαναχτίστηκε λίγο μετά στο πάρκο Kennington, Lambeth, όπου εξακολουθεί να είναι σήμερα. Αρχικά οι φιλανθρωποί, όπως ο Αμερικανός τραπεζίτης George Peabody, ενθαρρύνθηκαν να παρέχουν τη στέγαση. Στην πραγματικότητα, οι εκπρόσωποι των τοπικών αρχών δεν είχαν τη δυνατότητα ή τη χρηματοδότηση για

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

να το πράξουν οι ίδιοι. Ήταν υπεύθυνοι για την εκκαθάριση των παραγκουπόλεων, για λόγους υγείας, αλλά δεν μπορούσαν να κατασκευάσουν οι ίδιοι τις κατοικίες αντικατάστασης.1 Το 1867, έρχεται στην επιφάνεια, μέσω της δεύτερης Διεθνούς Έκθεσης, η προσπάθεια σχεδιασμού του ιδανικού προτύπου εργατικής κατοικίας, βέλτιστου δηλαδή χώρου με ιδανικές συνθήκες υγιεινής. Υπάρχει πρώτη φορά η τάση ενοποίησης της κουζίνας με την τραπεζαρία σε ενιαίο χώρο, που δίνει το έναυσμα στην πλήρη ενοποίηση των χώρων της κουζίνας, τραπεζαρίας και καθιστικού. (εικ. 4) Επιπλέον, μία σημαντική ιδέα που προτείνεται στην Έκθεση του 1878 όσον αφορά τα υλικά για την οικοδόμηση των εργατικών κατοικιών, είναι η μέθοδος της ‘ανακύκλωσης’ των υλικών για μεγαλύτερη εξοικονόμηση του κόστους. Στην Έκθεση του 1889 εμφανίζεται και η έννοια του mobility σε παραδείγματα μικρών κατοικιών (λυόμενες και μεταφερόμενες) για μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων τους ανύπαντρους εργάτες, λύνοντας προβλήματα προσωρινής στέγης, οικονομίας και ευελιξίας. Το 1890 δημιουργήθηκε νόμος για τη στέγαση, ο οποίος επέτρεψε την οικοδόμηση και χρηματοδότηση της κοινωνικής κατοικίας από τις αρχές. Αυτό ευτυχώς συνέπεσε με τη δημιουργία του Συμβουλίου του Λονδίνου (LCC) το 1889. Το LCC, μαζί με φιλάνθρωπους, ανέλαβε την πρόκληση της οικοδόμησης οικονομικά προσιτής στέγης για τις “μάζες”, χωρίς κανένα περιορισμό στον καθορισμό των ενοικιαστών. Το μόνο που χρειαζόταν να κάνει ο ένοικος ήταν να εικ. 2, Κατοικίες για δεκαέξι πληρώνει το ενοίκιο τακτικά και να συμμορφωνεται με τους αναπόφευκτους λίγους εργάτες. κανόνες, που περιλάμβαναν μέγιστη κατοχή για κάθε μίσθωση, για να αποφευχθεί ο υπερπληθυσμός. Μέσα στο πλαίσιο πειραματισμού κατασκευής φθηνών κατοικιών, δοκιμάζονται νέα υλικά για την κατασκευή των σκελετών, όπως για παράδειγμα το μέταλλο, το οποίο μετά από την την χρήση του σε δημόσια κτίρια, ξεκινάει να χρησιμοποιείται και σε εργατικές κατοικίες, λόγω της μεγάλης του ανθεκτικότητας και του οικονομικού του κόστους. Τέλος, στην διεθνή έκθεση του Παρισιού το 1900, οι βοηθητικοί χώροι δέχονται και αυτοί διαφορετική επεξεργασία και γίνονται πιο ευέλικτοι, όπως για παράδειγμα τα πτυσσόμενα μπάνια που καταλαμβάνουν λιγότερα τετραγωνικά.2 Παρατηρούμε, λοιπόν, την πολύ μεγάλη προσπάθεια που γίνεται εκείνη την περίοδο για να λυθεί η κρίση της κατοίκησης, με έναν καθαρό και βιώσιμο τρόπο. Με τη δημόσια έκθεση τύπων εργατικών κατοικιών, αναμφισβήτητα πραγματοποιείται μία ουσιαστική ανταλλαγή πληροφοριών, δίνοντας τη δυνατότητα πειραματισμού και συνεχόμενης εξέλιξης τους προς το καλύτερο. Οι Διεθνείς Εκθέσεις, με στόχο την πρακτική, οικονομική κατοικία, και την αναζήτηση του ιδανικού, μελλοντικού μοντέλου κατοίκησης, θα συμβάλλουν σημαντικά, σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο στην βελτιστοποίηση της ελάχιστης εργατικής κατοικίας.

33

34

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ.3, Τύποι μικρών εργατικών κατοικιών του αρχ. Henry Robers εικ. 4, Σπίτι εργατών της Societe Cooperative Immobiliere. Αρχ.

Stanistas Ferrard

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

3.2.2. ΝΈΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΌΤΗΤΑ (1920)

EXISTENZMINIMUM

Η Νέα αντικειμενικότητα (μετάφραση του γερμανικού Neue Sachlichkeit, μερικές φορές και μεταφρασμένη ως Νέα Κυριαρχία) είναι ένα όνομα που δίνεται συχνά στη σύγχρονη αρχιτεκτονική που εμφανίστηκε στην Ευρώπη, κυρίως στη γερμανόφωνη Ευρώπη, στις δεκαετίες του ‘20 και του ‘30. Ονομάζεται επίσης Neues Bauen (Νέο κτίριο). Η Νέα αντικειμενικότητα αναμόρφωσε πολλές γερμανικές πόλεις σε αυτή την περίοδο. (εικ. 5) Οι αρχιτέκτονες της Νέας Αντικειμενικότητας ήταν πρόθυμοι να οικοδομήσουν όσο το δυνατόν πιο αποδοτική στέγαση, εν μέρει για να αντιμετωπίσουν τη μεταπολεμική στεγαστική κρίση στη Γερμανία και εν μέρει για να εκπληρώσουν την υπόσχεση του άρθρου 155 της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, του 1919 που προέβλεπε ‘‘υγιή κατοικία’’, για όλους τους Γερμανούς. Αυτή η φράση οδήγησε στον τεχνικό ορισμό του Existenzminimum (ελάχιστη κατοικία), έχοντας υπόψη το ελάχιστο ύψος ορόφου, την πυκνότητα, τον καθαρό αέρα, την πρόσβαση στον πράσινο χώρο, χωρίς να καταργείται η λειτουργικότητά του. Σημαντικό στοιχείο ήταν η πλήρης αναθεώρηση του σχεδιασμού της κατοικίας με βάση τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου: οτιδήποτε δεν υπηρετούσε έναν πρακτικό σκοπό αφαιρείτο. Πολλοί αρχιτέκτονες ασχολήθηκαν με το Existenzminimum με κυριότερους τον Mart Stam, τον Ernst May και τον Jacobus Johannes Pieter Oud.3 Ταυτόχρονα υπήρξε μια τεράστια επέκταση του στυλ στις γερμανικές πόλεις. Στο Βερολίνο, ο αρχιτέκτονας Martin Wagner συνεργάστηκε με τους πρώην εξπρεσιονιστές Bruno Taut και Hugo Häring για την εξέλιξη των διαμερισμάτων και των εξοχικών σπιτιών, όπως το Horseshoe Estate του 1925, η καλύβα του Uncle Tom (Onkel-Toms-Hütte) του 1926 και το 1929 Carl-Legien-Siedlung, μέσω της συνδικαλιστικής οικοδομικής εταιρείας GEHAG. Τα σχέδια του Taut περιείχαν μοντέρνες επίπεδες στέγες, πρόσβαση στον ήλιο, τον αέρα και τον κήπο και μεγάλες ανέσεις, όπως το φυσικό αέριο, το ηλεκτρικό φως και το μπάνιο. Συντηρητικοί επικριτές παραπονέθηκαν ότι αυτές οι εξελίξεις ήταν υπερβολικές για τους ‘‘απλούς ανθρώπους’’. Ο προοδευτικός δήμαρχος του Βερολίνου Gusaan Bosch τους υπερασπίστηκε: ‘‘Θέλουμε να φέρουμε τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις υψηλότερα’’, δήλωσε.

εικ. 5, Hans Leistikow, Die Wohnung für das Existenzminimum (The Dwelling for Minimal Existence), 1929

35

36

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 6, Το γενικό διάγραμμα μεθοδολογίας του Α. Klein για τον σχεδιασμό ορθολογικών τύπων κατοικίας εικ. 7, Παράδειγμα της εφαρμογής “Score Method” που δημιούργησε ο Α. Klein για την αξιολόγηση εννιά πρότυπωνμοντέλων κατοικιών

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Ο όρος Functionalism άρχισε να χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει το μάλλον σοβαρό, ‘‘τίποτα περιττό’’ ήθος της Νέας Αντικειμενικότητας, που χρησιμοποιήθηκε ήδη από το 1925 από τον Adolf Behne στο βιβλίο του Der Moderne Zweckbau (The Modern Functional Building). Το 1926, σχεδόν όλοι οι Μοντερνιστές Γερμανοί αρχιτέκτονες οργανώθηκαν σε μια ομάδα γνωστή ως Der Ring. Το 1928 το CIAM είχε σχηματιστεί και τα πρώτα του συνέδρια, αφιερωμένα στα ζητήματα του Existenzminimum, κυριάρχησαν στα κοινωνικά προγράμματα των Γερμανών αρχιτεκτόνων. Καθώς επισκιάστηκε από πιο διάσημους αρχιτέκτονες, όπως ο Gropius, ο Taut και ο Le Corbusier, ο σημαντικός ρόλος του Alexander Klein σε αυτή την αναζήτηση παραμελείται συχνά. Η εξαιρετικά πρωτοποριακή και μαθηματικά αυστηρή μεθοδολογία σχεδιασμού του Klein ξεκίνησε με τη σύγκριση διαφόρων τύπων κατοικιών, με στόχο τον καθορισμό αντικειμενικών όρων για την εκτίμηση της ποιότητας σχεδιασμού. Ο Klein μελέτησε την κατοικία μέσω της επίδρασης στην ανθρώπινη ψυχή. Τα σημεία αναφοράς του ήταν οι ανάγκες της οικογένειας και του ατόμου, παρά οι απρόσωπες υγειονομικές παράμετροι. Η μεθοδολογική έρευνα του Klein εξακολουθεί να θεωρείται σημαντικό σημείο αναφοράς. Ο αριθμός των κρεβατιών έγινε η μονάδα μέτρησης για όλες τις ανάγκες της ζωής, καθορίζοντας κατά συνέπεια το ποσό του χώρου που απαιτείται για το σαλόνι, την τραπεζαρία, το υπνοδωμάτιο, την κουζίνα και το μπάνιο. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνάς του ήταν η διατύπωση του “Γενικού Προγράμματος”. Το Γενικό Πρόγραμμα έχει τέσσερις παραμέτρους. Κάθε κατοικία έπρεπε: 1. να είναι οικονομική και κάθε παράμετρος που καθόριζε την αξία της θα έπρεπε να μειωθεί.

2. να είναι υγιεινή με δωμάτια πλήρως ηλιαζόμενα και με σωστό αερισμό.

3. να μην έχει μειονεκτήματα, εξασφαλίζοντας τις καλύτερες συνθήκες για τη οικογενειακή ζωή και τη διεξαγωγή διαφόρων εργασιών με οικονομία χρόνου και ενέργειας.

4. να προκαλεί ευχάριστη αίσθηση ευρυχωρίας, με χώρους αρμονικούς σε μορφή, φως και χρώματα. Μετά την επεξεργασία του γενικού προγράμματος, ήταν αποκλειστική ευθύνη του αρχιτέκτονα να σχεδιάσει τους τύπους κατοικίας που ικανοποιούσαν αποτελεσματικά όλες τις επισημανθείσες απαιτήσεις, διατηρώντας παράλληλα το κόστος χαμηλό. Σε αυτό το σημείο, το πρόγραμμα διατυπώθηκε ως ένα είδος ερωτηματολογίου για την αξιολόγηση των σχεδίων σε σχέση με την παρεχόμενη ποιότητα ζωής. Ο Klein εισήγαγε τη “μέθοδο βαθμολόγησης”.4 (εικ. 6, 7)

37

38

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 8, Κατοικία για διάφορα είδη οικογενειών. Η κατοικία είχε διαστάσεις μόλις, 9.35x4.50 μ. και περιελάμβανε καθιστικό (16.6 μ2), κουζίνα (4 μ2), WC (3 μ2), υπνοδωμάτιο, έναν μικρό χώρου δωματίου και διάδρομο στην είσοδο της κατοικίας (2 μ2).

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

3.2.3. ΤΟ CIAM II, 1929 Η εργατική - κοινωνική μικρή κατοικία, γίνεται επικέντρο κατασκευής και σχεδιασμού στα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς με την μαζική αστικοποίηση οι μεγάλες πόλεις δυσκολέυονται να στεγάσουν τον νεό πληθυσμό των χαμηλότερων τάξεων. Αναζητούσαν τρόπους να στεγάσουν τους πληθυσμούς σε βέλτιστες κατοικίες (κατοικίες μικρού μεγέθους, αλλά ικανού για αξιοπρεπή στέγαση και καλές συνθήκες διαβίωσης). (εικ. 8) Στο 2ο Διεθνές Συνεδριο αρχιτεκτονικής CΙΑM II ΤΟ 1929 παρουσιάζεται ένα κείμενο από τους Le Corbusier και Pierre Jeanneret τους με τίτλο Ανάλυση των βασικών στοιχείων της ελάχιστης κατοικίας. Το ζήτημα που αναλύουν στο κείμενό τους είναι η γενική φτώχεια που επικρατούσε εκείνη την εποχή, σε σχέση με το πόσο δαπανηρές ήταν οι μεθόδοι οικοδόμησης, φέρνοντας την οικονομία σε αδιέξοδο. Συγκεκριμένα στο κειμενό τους αναφέρετε πως: ‘’Πρέπει να βρούμε και να εφαρμόζουμε νέες μεθόδους, σαφείς μεθόδους, που να μας επιτρέπουν να επεξεργαζόμαστε χρήσιμα σχέδια για το σπίτι, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους της τυποποίησης, της εκβιομηχάνισης, της μαζικής παραγωγής. Δύο ζητήματα πρέπει να τακτοποιηθούν: αφενός η διευθέτηση χώρου και η επίπλωση του σπιτιού και αφετέρου η κατασκευή του. Αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τις παρούσες μεθόδους, τότε θα παραμείνουμε σε τέλμα: α) Η βιομηχανία δεν θα μπορέσει να αναλάβει στην κατασκευή ‘‘Ελάχιστων μονάδων’’ και να συνεισφέρει τους τεράστιους πόρους της στη γενική οικονομία. β) Η αρχιτεκτονική δεν θα είναι σε θέση να κάνει σχέδια προσαρμοσμένα στη σύγχρονη οικονομία και η κοινωνία, αν και βρίσκεται σε διαδικασία αναγέννησης, θα στερηθεί του ’’Ελάχιστου Σπιτιού’’. Με την ‘‘κρίση της στέγασης’’ εννοούμε όχι μόνο μια ποσοτική κρίση αλλά και μια ποιοτική.’’ Μιλάνε για το πόσο σημαντική είναι η μικρή κατοικία στην νέα εποχή. Προτείνουν ελεύθερη κάτοψη, ελεύθερη όψη, ελεύθερο σκελετό για το σύνολο και ορθολογικό εξοπλισμό (βιομηχανική τυποποίηση) για την μονάδα. ‘’Η λειτουργία ενός σπιτιού αποτελείται από ακριβείς λειτουργίες σε σειρά. Η τακτική σειρά αυτών των λειτουργιών αποτελεί το φαινόμενο της ‘‘ροής’’. Μια ακριβής, οικονομική ταχεία ροή είναι το κλειδί της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Οι ακριβείς λειτουργίες της ζωής στο σπίτι απαιτούν αρκετό χώρο, για τον οποίο πρέπει να ορίσουμε με ακρίβεια τις ελάχιστες διαστάσεις. Για κάθε λειτουργία πρέπει να υπάρχει ένας τύπος ελάχιστου “δοχείου”, ένα πρότυπο απαραίτητο και επαρκές που να ανάγεται στην ανθρώπινη κλίμακα. Η σειρά αυτών των λειτουργιών καθορίζεται σύμφωνα με μια λογική που είναι βιολογική και όχι γεωμετρική. Αυτές οι λειτουργίες μπορούν να διαγραμματιστούν κατά μήκος μίας συνεχούς γραμμής, οπότε μπορεί να διακριθεί

39

40

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

σαφώς η αλληλεπίδραση των απαραίτητων χώρων και των κοντινών τους. Είναι προφανές ότι ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται αυτοί οι χώροι δεν έχει πολλά κοινά τους χώρους των παραδοσιακών κατοικιών’’.5

3.2.4. Η ΚΟΥΖΙΝΑ ΤΗΣ ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗΣ Στα πλαίσια της θεωρίας του Existenzminimum, εντάσσεται και ο σχεδιασμός της εργονομικής κουζίνας. Αυτή κατ’ αναλογία μίκρυνε σε διαστάσεις ώστε να μπορέσει να ταιριάξει με το μικρό εργατικό διαμέρισμα, να τυποποιηθεί εύκολα και να μειώσει τον κόπο και τις κινήσεις. Στο νοικοκυριό του τυπικού εργαζόμενου που ζούσε σε ένα διαμέρισμα δύο δωματίων, η κουζίνα εξυπηρετούσε πολλές λειτουργίες ταυτόχρονα: εκτός από το μαγείρεμα και εικ. 9, Η κουζίνα της το δείπνο, το λούσιμο και τον ύπνο, ενώ το δεύτερο δωμάτιο προοριζόταν για σαλόνι Φρανκφούρτης και για ειδικές περιπτώσεις όπως ένα (σπάνιο) δείπνο της Κυριακής. Η κουζίνα της Φρανκφούρτης ήταν ένα ορόσημο στην αρχιτεκτονική της κατοικάς, πρόδρομος των σύγχρονων εξοπλισμένων κουζινών, γιατί για πρώτη φορά σχεδιάστηκε μια χαμηλού κόστους κουζίνα, που να επιτρέπει την αποτελεσματική εργασία. (εικ. 9) Σχεδιάστηκε το 1926 από την Αυστριακή αρχιτέκτονα Margarete Schütte-Lihotzky για το σχέδιο κοινωνικής στέγασης New Frankfurt του αρχιτέκτονα Ernst May, στη Φρανκφούρτη. Η σχεδίαση της κουζίνας έπρεπε να ανταποκριθεί στην ευρεία λειτουργικότητα του παραδοσιακού τύπου, χωρίς να καταλαμβάνει πάρα πολύ από τον συνολικό χώρο του διαμερίσματος. Αντ‘ αυτού, η κουζίνα της Schütte-Lihotzky ήταν ένα μικρό ξεχωριστό δωμάτιο, συνδεδεμένο με το καθιστικό με μια συρόμενη πόρτα, διαχωρίζοντας έτσι τις λειτουργίες της εργασίας (μαγείρεμα κλπ.) από εκείνες της ζωής και της χαλάρωσης, σύμφωνα με την άποψή της για τη ζωή: Erstens besteht es in Arbeit, und zweitens in Ausruhen, Gesellschaft, Genuß “Πρώτον, η [ζωή] είναι δουλειά, και δεύτερον είναι χαλάρωση, συντροφιά, απολαύσεις”.6 Στη συνέχεια, ακολουθούν και άλλες καινοτόμες κουζίνες, όπως αυτή που σχεδίασε ο Jacobus Johannes Pieter Oud, στο Weissenhof, στη Στρουτγκάρδη, το

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

1927. (εικ. 10, 11) Απορρίπτοντας την ‘‘άχαρη’’ παραδοσιακή κουζίνα, η μοντέρνα κουζίνα, βασισμένη σε μελέτες περί εργονομίας και με κύριο χαρακτηριστικό τον φανξιοναλισμό, αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντος σ’ όλη την Ευρώπη το 1930. Το παράδειγμα της κουζίνας της Στουτγκάρδης, το ακολουθούν και οι διεθνούς φήμης αρχιτέκτονες, όπως ο Le Corbusier, o Mies Van de Rohe, o Walter Gropius και ο Bruno Taut. Έτσι, το πρώτο βήμα προς την ελάχιστη κουζίνα ξεκινάει στις αρχές του 20ου αιώνα. Η κουζίνα της Φρανκφούρτης αποτέλεσε τον πρόδρομο για όλες τις μοντέρνες κουζίνες, και με το ρεύμα της μικροκατοικίας, η κουζίνα έρχεται και γίνεται ελάχιστη αλλά πλήρως λειτουργική, ανάλογα πάντα με τις ανάγκες του χρήστη.7 εικ. 10, Η κουζίνα του Theo Effenberger.

εικ. 11, Η πειραματική κουζίνα της Στουτγάρδης του Jacobus Johannes Pieter Oud,1927

41

42

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV Η ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ TINY HOUSE MOVEMENT

ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Κ Α Τ Ο Ι Κ Η Σ Η Ο Ι Κ Ο Λ Ο Γ Ι Α

‘’Η καλή αρχιτεκτονική δεν γίνεται απαραίτητα από αρχιτέκτονες’’ -Lester Walker

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

4.1. TINY HOUSE MOVEMENT Λόγω της βιομηχανικής επαναστασης λοιπόν και της μαζικής αστικοποίησης, η προσπάθεια δημιουργίας μιας μικροκατοικίας παίρνει σάρκα και οστά. Αυτό που περιβάλλει ανέκαθεν την μικροκατοικία, είτε το πάρουμε από την σκοπιά της καλύβας, είτε από την ιστορική κοινωνική κατοικία, είναι η απλότητα της κατασκευής και η βέλτιστη κατανομή του χώρου. Βέβαια, προφανώς οι λειτουργίες μιας πρωτόγονης καλύβας δεν μπορούν να συγκριθούν με τις ανάγκες της εποχής του 20ου αιώνα, πόσο μάλλον με την σημερινή βέλτιστη κατοικία, καθώς όπως θα δούμε και παρακάτω οι απαιτήσεις αυξάνονται. Η ελάχιστη κατοικία, όπως ήδη αναφέραμε, υπάγεται σε μία νέα τάση της αρχιτεκτονικής, που αφορά την κατοίκηση σε ελάχιστα τετραγωνικά, και γενικότερα την εναντίωση στην υλιστική ζωή και την μείωση του αποτυπώματος στο περιβάλλον. Από τα τέλη του 19ου αιώνα βλέπουμε την ενασχόληση με την μικροκατοικία ακόμα και στα μεγάλα αρχιτεκτονικά συνέδρια. Οι απόψεις των συντελεστών αυτών των συνεδρίων, παρόλο που ήταν πολύ σημαντικές για την γνωστοποίηση της μικροκατοικίας και αφορούσαν κυρίως την εργατική κατοικία, κατακρίθηκαν στην συνέχεια από διάφορες ομάδες καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων κατά την δεκαετία του ΄60, γνωστών και ως ριζοσπαστική γενιά του ’60. Η γενιά του ’60 λοιπόν έκανε κριτική στο μοντέρνο, προσπαθώντας να εισάγει τις νέες τεχνολογίες στον σχεδιασμό των πόλεων και κατοικιών. Τοποθετήθηκε επίσης υπέρ της εκβιομηχάνισης των μέσων και της μαζικής παραγωγής. Έτσι λοιπόν καταργήθηκαν στη δεκαετία του ‘60 τα συνέδρια των CIAM και ο μοντερνισμός δέχτηκε κριτική ως κίνηση η οποία δεν μπορούσε να υποστηρίξει τις νέες τεχνολογίες.1 Ο σχεδιασμός της μικροκατοικίας παραμερίζεται για ένα διαστημα, από τον χώρο της αρχιτεκτονικής, χωρίς να εγκαταλείπονται φυσικά όλα τα σημαντικά βήματα που έγιναν για το χώρο της κατοικίας στο παρελθόν. Απλά η αρχιτεκτονική συναντά μία διάσταση σχεδιασμού, που είναι η πόλη του μέλλοντος. Εμφανίζεται παρόλα αυτά ο σχεδιασμός της κάψουλας. Κατά την δεκαετία του ’70 σημειώθηκαν κάποια μικρά βήματα προς την ανάδειξη της μικροκατοικίας. Οι Lloyd Kahn και Bob Easton δημοσίευσαν το Shelter (1973), ένα βιβλίο για την ιστορία των απλούστερων, μικρότερων κατοικιών, που έσπρωξε ακόμη περισσότερο την ιδέα της μικρής στέγασης στο κοινό. Ο

43

44

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

Christopher Alexander πρότεινε ένα απλούστερο, καθολικό, οικολογικό οικοδομικό σύστημα για οποιοδήποτε μέγεθος σπιτιού.2 Στην επιφάνεια όμως έρχεται ξανά, στην Αμερική στα τέλη του 1980, με την έκδοση του βιβλίου του αρχιτέκτονα Lester Walker, με τίτλο Tiny Houses: or How to Get Away From It All. Με αφορμή τη διαστημική κάψουλα της Nasa την δεκαετία του ’60, ως βέλτιστου χώρου διαβίωσης, μπήκε στην διαδικασία μίας αναζήτησης βέλτιστων κατοικιών απλών ανθρώπων. Ταξίδεψε σε διάφορα σημεία του κόσμου, και τα μικροκαταλύματα που παραθέτει στο βιβλίο του, είναι πολύ απλές κατασκευές και καλυβάκια.3 Η πρώτη του έμπευση και παλαιότερο παράδειγμα μικροκατοικίας, είναι η καλύβα του Henry D. Thoreau.4 (εικ. 1) Με την έκδοση του βιβλίου, εμφανίζεται αυτό το νέο ρεύμα στην μικρακατοίκηση, το Tiny House Movement. Το Tiny House Movement έχει να κάνει με την απάρνηση από τα υλικά αγαθά, και όπως ο Thoreau πίστευε ‘’Οι περισσότερες από τις πολυτέλειες και πολλές από τις λεγόμενες ανέσεις της ζωής, όχι μόνο δεν είναι απαραίτητες αλλά και αποτελούν σίγουρα εμπόδια για την άνοδο της ανθρωπότητας’’. Μπορούμε ακόμα να πούμε ότι ακολουθεί και την λογική του Mies Van de Rohe ο οποίος έφερε στην επιφάνεια το Less is more (το λιγότερο είναι περισσότερο) σαν άποψη πάνω στον μινιμαλισμό. Η απλούστερη ζωή, με το χαμηλότερο αποτύπωμα ανήκουν στις βάσεις του κινήματος και ακολουθούν τα βήματα του νεο-νομαδισμού, καθώς πολλές από τις περιπτώσεις μικροκατοίκησης αποτελούν κατασκευασμένες τροχήλατες κατοικίες. Το κίνημα αυτό συμπορεύεται με τον νεο – μινιμαλισμό και την ιδιοκατασκευή καθώς πολλές από αυτές τις κατοικίες δεν απαιτούν αρχιτεκτονική μελέτη και είναι σχεδιασμένες ανάλογα με τις απαιτήσεις του χρήστη. Παρακάτω θα αναλύσουμε τις αφορμές για την έξαρση της μικροκατοικίας, καθώς δεν ακολουθείται μόνο στην Αμερική, αλλά επεκτείνεται και σε άλλα μέρη εικ. 1, Κατασκευή της καμπίνας του κόσμου. του Henry David, από το βιβλίο του Lester Walker, Tiny Houses

4.1.1. ΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ Ως οικολογικό αποτύπωμα ορίζουμε το πόσο γρήγορα η φύση αποκαθιστά την ανθρώπινη δραστηριότητα. Για το 2014, το Global Footprint Network εκτιμά το οικολογικό αποτύπωμα της ανθρωπότητας ως 1,7 πλανήτες Γη. Αυτό σημαίνει ότι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, οι απαιτήσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας ήταν 1,7 φορές ταχύτερη από ό,τι είναι ικανό το οικοσύστημα του πλανήτη να ανανεώσει. Τα οικολογικά αποτυπώματα μπορούν να υπολογιστούν σε οποιαδήποτε κλίμακα: για μια δραστηριότητα, ένα άτομο, μια κοινότητα, μια πόλη, μια περιοχή, ένα έθνος ή ολόκληρη την ανθρωπότητα. Οι πόλεις, λόγω της συγκέντρωσης του

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

πληθυσμού τους, έχουν μεγάλα οικολογικά αποτυπώματα. Επιπλέον, οι αλλαγές του σύγχρονου τρόπου ζωής, σε ένα μικρό σπίτι, έχουν θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο εξαιτίας των λιγότερων τετραγωνικών μέτρων που πρέπει να θερμανθούν ή να ψυχθούν και το αναπόφευκτο γεγονός ότι κάποιος πρέπει να μειώσει τα υπάρχοντά του, τα απόβλητα και τη γενική κατανάλωση.5 Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να φθάσει τα 9 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, με εκτιμώμενο ποσοστό 70% να ζει σε αστικές περιοχές (από 46% το 2015), η αστικοποίηση είναι μια από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις των επόμενων δεκαετιών. Στο πλαίσιο αυτό, ο σχεδιασμός και η διαχείριση των πόρων στις πόλεις αντιπροσωπεύουν μια σημαντική ευκαιρία για να ευνοηθεί η μετάβαση στην αειφορία σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, η δημιουργία και η υιοθέτηση αποτελεσματικών πολιτικών απαιτεί σημαντικές αστικές μετρήσεις, βασισμένες σε ποσοτική κατανόηση της χρήσης των πόρων των πόλεων (εικ. 2). Τα δημοσιευμένα ευρήματα στην περιβαλλοντική επιστήμη και πολιτική υπογραμμίζουν ένα λεπτομερές τοπίο των προκλήσεων και των ευκαιριών για φυσικούς πόρους για τα αστικά κέντρα στην περιοχή της Μεσογείου. Με τα τρόφιμα και τις μεταφορές που χαρακτηρίζονται ως οι μεγαλύτεροι παράγοντες του οικολογικού αποτυπώματος, οι τοπικές κυβερνήσεις μπορούν σήμερα να χρησιμοποιήσουν αυτά τα δεδομένα για να σχεδιάσουν τις στρατηγικές τους για βιώσιμη ανάπτυξη.6 Οι ειδικές περιπτώσεις μικρών σπιτιών που μετακινούνται, συνήθως έχουν ανεξάρτητες πηγές ενέργειας για το εσωτερικό τους και δεν είναι συνδεδεμένες σε δίκτυο. εικ. 2 Ενδεικτικά, αναφέρονται μερικές μεγαλουπόλεις και πως αυξήθηκε ο πληθυσμός τους μέσα σε 6 χρόνια. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050, το 70% θα κατοικεί πλέον σε πόλεις.

45

46

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

4.1.2. ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι σίγουρα, όχι μόνο πολύ διαφορετικός απ’ ό,τι στο παρελθόν, αλλά και προιδεάζει για πολλές επερχόμενες αλλαγές. Πολλές τέτοιες βλέπουμε και στον τρόπο κατοίκησης. Ήδη από τον 20ο αιώνα βλέπουμε τις μεγάλες προσπάθειες της κοινωνίας και των αρχιτεκτόνων ώστε να δημιουργήσουν ιδάνικες συνθήκες κατοίκησης με λειτουργικότητα και οικονομία. Στη σημερινή εποχή βέβαια υπάρχει και μεγάλη ανάγκη για ευελιξία, καθώς η κατοικία δεν είναι απαραίτητα μόνιμη και διάφορες συνθήκες διαβίωσης δημιουργούν νέους τύπους κατοικιών. Όσον αφορά τη ζωή σε μικρό σπίτι, παρατηρείται επίσης μια σειρά αλλαγών στον τρόπο ζωής. Η προσκόλληση στα υλικά αγαθά γίνεται λιγότερο σημαντική από την απόκτηση εμπειριών. Οι άνθρωποι διστάζουν να ξοδέψουν μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού τους για το σπίτι ή το αυτοκίνητό τους. Προτιμούν να αποταμιεύσουν για δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο τους.

4 .1.3. ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΔΟΜΗ Η αλλαγή του του κοινωνικού πρότυπου κινείται παράλληλα με την αλλαγή τρόπου ζωής. Οι οικογενειακές αξίες μετατοπίστηκαν αρκετά τα τελευταία πενήντα χρόνια. Στη δεκαετία του 1960 πολλές οικογένειες ζούσαν ακόμα ως ενιαία μονάδα, και αυτό φυσικά απαιτούσε μεγάλες κατοικίες. Αυτές τις μέρες, όταν σκεφτόμαστε μια οικογένεια που ζει μαζί, σκεφτόμαστε αυτόματα τους γονείς και τα παιδιά. Σήμερα, δεν ζούμε πλέον ως οικογένειες πολλαπλών γενεών - ενιαίας οικογένειας. Το 2014, οι περισσότερες χώρες στο δυτικό ημισφαίριο είχαν κατά μέσο όρο λιγότερο από τρία μέλη.7 Το παραδοσιακό πρότυπο της πατριαρχικής οικογένειας αλλάζει, υπάρχει αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών, των άγαμων ατόμων που ζουν μόνα τους ή των ηλικιωμένων, των φοιτητών που μένουν μακριά από την οικογενειακή τους εστία και των μεταναστών.

4.1.4. ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Τα σημερινά πρότυπα τρόπου ζωής απαιτούν ευελιξία και οικονομικές λύσεις. Παρατηρείται το στοιχείο του νεο–νομαδισμού, κυρίως σε ομάδες νεότερων ανθρώπων, και αφορά την εργασία. Καθώς στον νέο τρόπο ζωής η έννοια των συνόρων διαφοροποιείται, η αναζήτηση εργασίας σε μακρινές τοποθεσίες είναι παραπάνω από εφικτή, η αλλαγή περιβάλλοντος, η συχνή μετακίνηση και μετακόμιση διευκολύνεται παραπάνω με την διάθεση ενός μικροσκοπικού διαμερίσματος, (σαν αυτά της νέας

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Υόρκης και του Τόκυο) ή μιας κινητής μονάδας κατοίκησης. Συγκεκριμένα στο Τόκυο, υπάρχουν τα πολύ γνωστά ξενοδοχεία κάψουλας τα οποία χρησιμοποιούνται κυρίως από ανθρώπους των οποίων η μόνιμη κατοικία βρίσκεται μακριά από την εργασία τους. Οι άνθρωποι που μετακινούνται πολύ δεν έχουν ανάγκη πολυέξοδες ανέσεις και αρκούνται στην επίλυση βασικών αναγκών τους. Η νέα τάση του νεομινιμαλισμού, σύμφωνα με την οποία απορρίπτονται τα μη απαραίτητα υλικά αγαθά, έρχεται σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη τάση του καταναλωτισμού. Μέσα στο σπίτι, η συνεχόμενη σμίκρυνση των συσκευών του οικιακού και εργασιακού εξοπλισμού, μπορεί να εξελίξει σε ακόμα μεγαλύτερο επίπεδο την ελαχίστου επιπέδου διαβίωση.

4.1.5. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η κρίση του χρηματιστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών το 2007 και το 2008 ήταν κάτι που είχε παγκόσμια απήχηση και επηρέασε πολλές οικονομίες. Οδήγησε στην απώλεια πολλών κατοικιών, την αδυναμία πληρωμής των στεγαστικών δανείων και τη συνολική οικονομική ανασφάλεια. Οι άνθρωποι μπήκαν στη διαδικασία να αναθεωρήσουν την κατάσταση στο σπίτι και να βρουν νέους τρόπους ζωής. Αναφορικά με τις μεγάλες αστικές πυκνότητες πόλεων, τόσο κοινωνικές όσο και χωρικές, με την εισροή ολοένα και περισσότερων κατοίκων σε αυτές και τον μη αντίστοιχο αριθμό προσφερόμενης κατοικίας, το ζήτημα στέγασης καθίσταται πιο φλέγον από ποτέ, με αποτέλεσμα η αξία ανά τετραγωνικό να έχει αυξηθεί υπερβολικά. Ως αποτέλεσμα, η σταδιακή μείωση των διαστάσεων της κατοικίας, με σκοπό περισσότερος κόσμος να στεγαστεί σε όσο το δυνατό μικρότερο χώρο, την καθιστά εντονότερα σήμερα ως επιτακτική ανάγκη.8

4.2. ΟΦΕΛΗ Ένα από τα οφέλη της μοντέρνας μικροκατοικίας είναι η απεξάρτηση από τα υλικά αγαθά, βάζοντας τον χρήστη, λόγω περιορισμένου χώρου, να έχει μόνο αντικείμενα που χρειάζεται. Άλλα πλεονεκτήματα, είναι η γρήγορη κατασκευή και η δυνατότητα ιδιοκατασκευής, καθώς πολύς κόσμος που επιλέγει την μικροκατοικία, δεν χρειάζεται να μπει στη διαδικασία πρόσληψης κάποιου ειδικού για τον σχεδιασμό της. Αυτό έρχεται σε συνάρτηση με τους τοπικούς νόμους, και είναι πιο ευέλικτο για τις κινητές κατοικίες. Μια μικροκατοικία έχει χαμηλότερο οικολογικό αντίκτυπο, καθώς συνήθως είναι ενεργειακά αυτόνομη, ή λόγω του μεγέθους της δεν έχει τόσα έξοδα (εικ. 3). Με την δυνατότητα έξυπνου και μοντέρνου σχεδιασμού, η μικροκατοικία

47

48

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

δεν χρειάζεται να κάνει τον χρήστη να αισθάνεται λες και βρίσκεται σε τόσο μικρό χώρο (όπως τα ενοικιαζόμενα δωμάτια των Le Corbusier – Jeaneret που θα δούμε παρακάτω). Τέλος, το καλό με ένα μικρό σπίτι είναι ότι έχει δυνατότητα κατασκευής σε χαμηλότερο κόστος, καθώς απαιτούνται λιγότερα υλικά για την κατασκευή και ευνοούνται έτσι πιο αδύναμα οικονομικά άτομα. Φυσικά η μικροκατοικία δεν προσφέρει μόνο πλεονεκτήματα, και δεν είναι υποχρεωμένος κάποιος να την επιλέξει για να έχει χαμηλότερο αντίκτυπο και οικονομική ζωή, αποτελεί όμως μια προσβάσιμη λύση από πολύ κόσμο.9 εικ. 3, Οφέλη της ελάχιστης κατοίκησης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Χ Ρ Η Σ Τ Η Σ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΤΟΨΗΣ Ε Π Ι Π Λ Ω Σ Η

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

5.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ένα σημαντικό στοιχείο της σημερινής μικροκατοικίας, όπως είπε και ο Lester Walker, είναι ότι δεν χρειάζεται να έχει σχεδιαστεί από αρχιτέκτονες για να είναι καλή. Η νέα μικροκατοικία έχει άμεση σχέση με την προσώπικη αισθητική του χρήστη και τις καθημερινές του συνήθειες. Σύμφωνα με τον Ελβετό ψυχολόγο C. G. Jung, ‘’Το σπίτι του ατόμου είναι ένα καθολικό αρχετυπικό σύμβολο του εαυτού του. Το σπίτι αντανακλά το πώς το άτομο βλέπει τον εαυτό ή πώς θέλει τους άλλους να το βλέπουν. Το σπίτι λοιπόν είναι ένα μέσο προβολής μιας εικόνας, τόσο προς τα έσω και προς τα έξω’’ Οι Jame Salazar και Manuel Gausa στο βιβλίο τους Housing + Single family housing ορίζουν την κατοικία σε σχέση με τον χρήστη με τρεις γνώμονες: Endo-near, exo-near και exo-far layers. Το endo-near αφορά τις συνήθειες του χρήστη. “Ως endo-dimension ορίζουμε τη διάσταση, η οποία καθορίζεται από την εκτίμηση της καθημερινότητας, τα μοτίβα των συμπεριφορών, όπως επίσης και τη βούληση του χρήστη σε σχέση με την οικία του. Όλες οι δράσεις, οι κινήσεις και οι συμπεριφορές καθορίζουν και καθορίζονται από αυτή. Υπάρχει μία αμφίδρομη επιρροή χρήστη και κατοικίας που δημιουργεί νέες συνθήκες κατοίκησης, ικανές να ικανοποιούν τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο τρόπος που αυτή έχει σχεδιαστεί μπορεί να προκαταβάλλει τις συμπεριφορές των χρηστών της σε κάποιο βαθμό, ίσως αφήνοντάς του κάποιες ελευθερίες”. Το exo-near layer αφορά την τεχνολογία της κατοικίας, δηλαδή όλα τα στοιχεία της κατασκευής της, είτε αναφερόμαστε στα υλικά της, είτε στις συσκευές και τα χρηστικά αντικείμενα. Το exo-far layer αναφέρεται στον περιβάλλοντα χώρο στον οποίο ανήκει μια κατοικία, και στο πώς εντάσσεται σ΄αυτόν.1

49

50

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 1, Στατιστικά στοιχεία παρμένα από το American Tiny House Association

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

5.2. Ο ΧΡΗΣΤΗΣ Για να αναζητήσουμε ποιος είναι ο χρήστης της μικροκατοικίας έιναι καλό να δούμε κάποιες έρευνες που έχουν διεξαχθεί. Τα στοιχεία που θα παραθέσω αναφέρονται στην Αμερική, αλλά σκοπός σε αυτό το σημείο είναι να δούμε κάποιο δείγμα ανθρώπων και η Αμερική είναι καλό δείγμα, καθώς είναι μεγάλη σε έκταση και έχει μεγάλη ζήτηση σε μικροκατοικίες. Από τον πίνακα τον στατιστικών που βλέπουμε για την Αμερική το Δεκέμβριο του 2015, από το American Tiny House Association (εικ.1), διακρίνουμε τις ηλιακιακές ομάδες που επιλέγουν την μικροκατοικία σε σχέση με την μόρφωση τους, την οικονομική τους δυνατότητα και το μέγεθος της οικογένειας τους. Το 80% των ερωτηθέντων δήλωσαν πως δεν μένουν σε μικροκατοικία. Από το 20% που μένει σε μικροκατοικία, το 58% ζεί παράνομα και το 42% ζει νόμιμα. Ο τρόπος κατοίκησης κατα το 63% είναι σε τροχήλατες κατοικίες, 50% σε ξένη ιδιοκτησία και 13% σε δική τους ιδιοκτησία. Το υπόλοιπο 37% είναι σταθερές κατοικίες, κατά 23% σε δική τους ιδιοκτησία και κατά 14% σε ξένη. Πολύ ενδιαφέρον έχουν οι ηλικιακές ομάδες που κατοικούν σε μικροκατοικίες, όπου το μεγαλύτερο ποσοστό είναι μεσήλικες, σε ηλικίες μεταξύ 45 – 65 ετών. Οι λόγοι για αυτό είναι διότι σε αυτές τις ηλικίες οι άνθρωποι είναι πιο αυτόνομοι οικονομικά και διότι συνήθως τα παιδιά, αν υπάρχουν, έχουν φύγει από το σπίτι. Σημαντικό ρόλο στην επιλογή της μικροκατοικίας παίζει και το μέγεθος της οικογένειας, καθώς βλέπουμε πως όσο μεγαλώνει το μέγεθος του αριθμού μια οικογένειας τόσο μειώνεται η ζήτηση της μικροκατοικίας. Τέλος βλέπουμε το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων μικροκατοικίας και το μέγεθος χρέους. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι το 38% δεν έχει κάποιο χρέος, ενώ το 5% έχει πολύ μεγάλο χρέος, άνω τον 75.000 δολλαρίων. Δηλαδή από τις 5 ομάδες εισοδήματος το 1% έχει μεγάλο χρέος.2

5.3. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΤΟΨΗΣ Στην μικροκατοικία, σχεδιάζουμε χώρο συγκεντρωμένο σε ένα πυρήνα παρά σε επιμέρους τμήματα, όπως είναι μία τυπική κατοικία που γνωρίζουμε. Όπως είδαμε και στην ιστορική πορεία της μικροκατοικίας, ο σχεδιασμός της κατοικίας με πυρήνα ή μονόχωρος σχεδιασμός είναι πιο πρωτόγονος, καθώς σύλλεγει όλες τις λειτουργίες της σε ένα χώρο. Στον καλό σχεδιασμό πρέπει όλες οι ανάγκες του χρήστη να καλύπτονται ανάλογα. Ο Ελβετός αρχιτέκτονας Hannes Meyer επισημαίνοντας και ιεραρχώντας τις ανάγκες του χρήστη, είχε δημιουργήσει μια φιλοσοφία γύρω από τον σχεδιασμό της κατοικίας.

51

52

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

1. σεξουαλική ζωή, 2. συνήθειες ύπνου, 3. κατοικίδια ζώα, 4. κηπουρική, 5. προσωπική υγιεινή, 6. προστασία από τις καιρικές συνθήκες, 7. υγιεινή στο σπίτι, 8. συντήρηση αυτοκινήτου, 9. μαγείρεμα, 10.θέρμανση, 11.έκθεση στον ήλιο, 12.υπηρεσίες3 – αυτά είναι τα μόνα κίνητρα για την οικοδόμηση ενός σπιτιού. Εξετάζουμε την καθημερινή ρουτίνα όλων όσων ζουν στο σπίτι και αυτό μας δίνει το λειτουργικό διάγραμμα. Το λειτουργικό διάγραμμα και το οικονομικό πρόγραμμα είναι οι καθοριστικές αρχές του οικοδομικού έργου’’. (εικ. 2)

εικ. 2 Στο παραπάνω διάγραμμα βλέπουμε πως, σύμφωνα με τις λειτουργίες όπως τις ορίζει ο Meyer, οι χρήσεις συμπυκνώνονται και συνδυάζονται σε μια μικροκατοικία. Διατηρούμε κάτα τον σχεδιασμό τις πιο βασικές λειτουργίες και τους αξιοποιούμε ανάλογα.

Ο σχεδιασμός αφορά τις συνήθειες του χρήστη και οι λειτουργίες είναι θέμα επιλογής. Για παράδειγμα, ο σημαντικός ρόλος της κουζίνας σε ένα σπίτι, για ένα χρήστη που δεν μαγειρεύει. Κατά τον σχεδιασμό πρέπει να ληφθεί υπόψιν καποιος τρόπος παρασκευής φαγητού, όπως ένας απλός πάγκος.4 Το σχέδιο οποιουδήποτε κτιρίου είναι σημαντικό, αλλά αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε μικρά σπίτια, όπου κάθε τετραγωνικό εκατοστό του χώρου έχει σημασία. Με προσεκτικό και έξυπνο σχεδιασμό, ένα μικροσκοπικό σπίτι 20 τετραγωνικών μέτρων μπορεί να δίνει την αίσθηση πολύ μεγαλύτερου και άνετου χώρου. Ένας βασικός τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι μέσω της χρήσης συρόμενων θυρών. Eίναι σημαντικό να απαλλαγούμε από όλες τις περιττές πόρτες, να ανοίξουμε τον περιορισμένο χώρο. Ένας άλλος τρόπος για να δημιουργηθεί ένα πιο ευρύχωρο περιβάλλον είναι η μεγιστοποίηση των παραθύρων. Φέρνοντας φυσικό φως στο εσωτερικό και στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος, δίνεται η αίσθηση επέκτασης προς τον εξωτερικό χώρο.5

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

5.4. ΕΠΙΠΛΩΣΗ Η ανάγκη που προκύπτει κατά το σχεδιασμό της μικροκατοικίας, είναι αυτή της ειδικής επίπλωσης, ώστε να μην περιορίζεται ο χώρος. Δεν πρέπει να συσχετίζεται το “μικρό σπίτι” με τα “μικροσκοπικά πάντα”. Με τη μεγάλη συρρίκνωση του χώρου στο μπάνιο ή το μέγεθος του κρεβατιού, επηρεάζεται σημαντικά η ποιότητα του χώρου διαβίωσης. Ένας καλύτερος τρόπος σχεδιασμού είναι η διερεύνηση των πολυλειτουργικών αντικειμένων, για παράδειγμα έπιπλα πολλαπλών χρήσεων, όπως κρεβάτια αποθήκευσης ή βιβλιοθήκη που μετατρέπεται σε γραφείο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν τύποι πτυσσόμενων επίπλων ή επίπλων πολλαπλής χρήσης, το καθιστικό που αποτελεί και αποθηκευτικό χώρο, ο καναπές που γίνεται κρεβάτι και αναδιπλούμενα έπιπλα. Η προσαρμοστικότητα των χώρων θα μπορούσε να επεκταθεί και στην ίδια την αρχιτεκτονική, με μεταβαλλόμενα τοιχώματα που απομακρύνονται όταν δεν χρησιμοποιούνται. Οι δυνατότητες είναι ατελείωτες και για μικροσκοπικά σπίτια μπορούν να επεκταθούν μέσω της πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής. Παραδείγματα μεταβαλλόμενης επίπλωσης βλέπουμε στα ενοικιαζόμενα δωμάτια των Le Corbursier και Pierre Jeanneret, όπου η κατοικία διαρθρώνεται ανάλογα με τις λειτουργίες. Ο χώρος διαιρείται με κινητούς τοίχους και βελτιστοποιεί την επιφάνεια του χώρου από 56 τ.μ. σε απόδοση 86τ.μ. (εικ. 3) Τα κρεβάτια όταν δεν χρησιμοποιούνται μπορούν να ανασηκωθούν σε κόγχες στον τοίχο και να καλυφθούν από τους συρόμενους αυτούς τοίχους.

εικ. 3, Πρόταση ενοικιαζόμενων δωματίων των Le Corbursier και Pierre Jeanneret, Κάτοψη

53

54

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ ΕΝΤΑΞΗ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

6.1. ΕΝΤΑΞΗ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ Το exo-far layer, όπως προαναφέρθηκε, έχει να κάνει με τον συσχετισμό της κατοικίας με τον περιβάλλοντα χώρο της. Προφανώς, κατά το σχεδιασμό μίας οποιασδήποτε κατοικίας, λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη το περιβάλλον. Όπως στην προηγούμενη ενότητα, παρατηρούμε κατοικίες που είναι κινητές, στοιχείο που είναι στενά συνδεδεμένο με την μικροκατοικία, και φυσικά σταθερές μονάδες, οι οποίες είτε εντάσσοται σε κάποιο μεγαλύτερο σύνολο, είτε στέκονται αυτόνομες.

6.1.1. ΣΤΑΘΕΡΗ

Σ Τ Α Θ Ε Ρ Ε Σ Κ Ι Ν Η Τ Ε Σ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

ΑΝΗΚΕΙ ΣΕ ΙΣΤΟ Το πώς εντάσσεται μία μικροκατοικία στον αστικό ιστό, αντανακλάται στον τρόπο σχεδιασμού των πόλεων. Στο κίνημα του New Urbanism συναντάμε την εξής πρακτική: ‘‘Υποστηρίζουμε την αναδιάρθρωση της δημόσιας πολιτικής και των αναπτυξιακών πρακτικών για την υποστήριξη των ακόλουθων αρχών: οι γειτονιές πρέπει να έχουν ποικιλία όσον αφορά τις χρήσεις και τον πληθυσμό. Οι δρόμοι πρέπει να σχεδιάζονται για τον πεζό και τη διέλευση καθώς και για το αυτοκίνητο. Οι πόλεις θα πρέπει να διαμορφώνονται από φυσικά καθορισμένους και προσβάσιμους δημόσιους χώρους. Οι αστικοί χώροι πρέπει να πλαισιώνονται από αρχιτεκτονική και σχεδιασμό τοπίου που σέβονται την τοπική ιστορία, το κλίμα, την οικολογία και την οικοδομική πρακτική’’. Δηλαδή μια κατοικία που ανήκει σε αστικό ιστό χάνει την πρωτεύουσα σημασία της, και εντάσσεται σε ένα νέο αστικό σχέδιο.1 Η μικροκατοικία έχει την δυνατότητα να είναι κινητή, εκτός από σταθερή, όπως συμβαίνει δηλαδή με την παραδοσιακή κατοικία. Της δίνεται λοιπόν το προνόμιο ένταξης σε συνθήκες διαφορετικού σχεδιασμού και σχεδιασμού που υπολογίζει λιγότερο την κατοικία, και περισσότερο τις συνδυασμένες λειτουργίες του αστικού ιστού.

55

56

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

NEAR HOUSE Οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες του γραφείου Mount Fuji δημιούργησαν το Near House σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή του Tokyo. Το σπίτι αποτελείται από δύο τμήματα σε ένα οικόπεδο σχήματος L (εικ. 6), συμπιεσμένο ανάμεσα σε δύο υπάρχοντα κτίρια. Η πύλη που βρίσκεται μπροστά, οδηγεί στο κύριο μέρος του σπιτιού, στο πίσω μέρος του οικοπέδου. Και τα δύο τμήματα του Near House είναι διώροφα, κατασκευασμένα από ξύλο. Η γοητεία σε αυτήν την κατοικία είναι η λογική που διατηρούν οι αρχιτέκτονες για την μικροκατοικία γενικότερα. Θεωρούν πως δεν υπάρχουν μικροί και περιοριστικοί χώροι, αλλά κοντινοί χώροι (near), και από κει παίρνει και το όνομα της η κατοικία. (εικ.3,4) Κάθε κτίριο έχει ξύλινα δοκάρια και στύλους που τοποθετούνται σε διαστήματα των 45 εκατοστών. Αυτό το μικρό διάστημα ορίζει ολόκληρη την κλίμακα της αρχιτεκτονικής. Το Near House είναι πιο πολύ ένα έπιπλο παρά αρχιτεκτόνημα. Με αυτή την έννοια, το κοντινό σπίτι μπορεί να θεωρηθεί ως “κάτι κοντά σε σπίτι”. Γι‘αυτό έχει τις επιφάνειες από συγκολλημένο ξύλο, MDF από μαλακό ξύλο και κονίαμα λεπτής υφής. Ένα τέτοιο λεπτό φινίρισμα είναι δυνατό μόνο χάρη στο μέγεθος του σπιτιού. Κανονικά θεωρείται μειονέκτημα στην κατασκευή.2

εικ. 1, Βόρεια είσοδος εικ. 2, Όψη τμήματος από την κοινή αυλή

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 3, “Κοντινό” κλιμακοστάσιο εικ. 4, “Κοντινό” καθιστικό εικ. 5, “Κοντινό” καθιστικό εικ. 6, Κάτοψη

57

58

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

CAPSULE TOWER Ο αρχιτέκτονας Kisho Kurokawa ήταν πολύ πρωτοποριακός στη δημιουργία του Capsule Tower στο Nakagin το 1972, καθώς αποτέλεσε τον πρώτο σχεδιασμό αρχιτεκτονικής κάψουλας. Η ενότητα αυτή δημιουργήθηκε με σκοπό να στεγάσει ταξιδιώτες επιχειρηματίες που εργαζόταν στο κέντρο του Τόκυο κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο έργο, για την αρχιτεκτονική της βιωσιμότητας και της ανακύκλωσης, καθώς κάθε ενότητα μπορεί να συνδεθεί στον κεντρικό πυρήνα και να αντικατασταθεί, όταν είναι απαραίτητο. (εικ. 7) Χτισμένο στην περιοχή Ginza του Τόκιο, συνολικά 140 κάψουλες στοιβάζονται και περιστρέφονται σε διαφορετικές γωνίες γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα, με ύψος 14 ορόφων. Η τεχνολογία που αναπτύχθηκε από τoν Kurokawa επέτρεψε σε κάθε μονάδα να εγκατασταθεί στον πυρήνα από σκυρόδεμα με μόνο 4 μπουλόνια υψηλής τάσης, τα οποία δίνουν στις μονάδες την δυνατότητα αντικατάστασης. Κάθε κάψουλα είναι 4 x 2,5 μέτρα, επιτρέποντας αρκετό χώρο για ένα άτομο να ζει άνετα. Ο εσωτερικός χώρος κάθε δομοστοιχείου μπορεί να χειριστεί συνδέοντας την κάψουλα με άλλες κάψουλες. (εικ. 8) Όλα τα κομμάτια των κάψουλων κατασκευάστηκαν σε εργοστάσιο στο νομό Shiga και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στην περιοχή με φορτηγό. Το προσυναρμολογημένο εσωτερικό διαθέτει ένα κυκλικό παράθυρο, ένα ενσωματωμένο κρεβάτι και ένα μπάνιο και είναι εξοπλισμένο με τηλεόραση, ραδιόφωνο και ξυπνητήρι. Ανυψωμένες από γερανό, οι κάψουλες εισήχθησαν στα δοχεία μεταφοράς με τη χρήση γερανού και έπειτα στερεώθηκαν στον άξονα-πυρήνα από σκυρόδεμα. (εικ. 9) Αυτός ο μοναδικός τρόπος σχεδιασμού διαμερισμάτων στο Τόκιο είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του κινήματος αρχιτεκτονικής του Μεταβολισμού του Kisho, που είναι γνωστό για την επικέντρωσή του σε προσαρμόσιμα, αναπτυσσόμενα και εναλλάξιμα σχέδια κτιρίων. Αυτές οι ιδέες πρωτοεμφανίστηκαν το 1960 στο Παγκόσμιο Συνέδριο Σχεδιασμού.3

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 7, Όψη πύργου εικ. 8, Εσωτερικό κάψουλας εικ. 9, Όψη και τομή πύργου

59

60

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

KASITA HOMES Με έδρα το Austin, Texas, η εταιρία Kasita (που παίρνει το όνομα της από την Ισπανική λέξη casa, σπίτι – casita, μικρό σπίτι) δημιουργεί μικρές βιομηχανοποιημένες μονάδες κατοίκησης, οι οποίες είτε δρουν μόνες τους, (εικ. 10) είτε εντάσσονται σε προκατασκευασμένα πλέγματα. (εικ. 11) Οι προκατασκευασμένες αυτές κατοικίες είναι πλήρως εξοπλισμένες και εσωτερικά λευκές, ώστε να δίνεται η αίσθηση πως είναι μεγαλύτερες. Το μέγεθος τους ειναι στα 32 τ.μ. Ο κύριος χώρος λειτουργεί ως καθιστικό και υπνοδωμάτιο. Ο καναπές ανοίγει και γίνεται κρεβάτι. Εκτός από το καθιστικό, η κουζίνα είναι εξοπλισμένη με τις απαραίτητες ηλεκτρικες συσκεύες, σχεδιασμένες με χώρο αποθήκευσης. Συρτάρια βρίσκονται στο εσωτερικό των σκαλοπατιών. Κάθε μονάδα διαθέτει γυάλινα παράθυρα, με ενσωματωμένη τεχνολογία που προσαρμόζει τη διαφάνεια του τζαμιού ανάλογα με την ποσότητα του φυσικού ηλιακού φωτός. (εικ. 13) Η λογική της εταιρίας για αυτές τις μονάδες είναι η γρήγορη κατασκευή - καθώς η συναρμολόγηση παίρνει τρεις εβδομάδες - η εύκολη μετακόμιση, και η ένταξη της ή μη σε μεγαλύτερο σύνολο.4

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 10, Μονάδα Kasita εικ. 11, Stacking, Ένταξη σε πλέγμα εικ. 12, Πλάγια όψη πλέγματος εικ. 13, Εσωτερικό μονάδας

61

62

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ως φυσικό περιβάλλον θα ορίσουμε τον χώρο που δεν ανήκει σε αστικό ιστό, είτε είναι ένα δάσος, μία έρημος ή ένα λιβάδι. Όταν εντάσσεται μία κατοικία σε φυσικό περιβάλλον, διακρίνουμε δύο επιλογές σχεδιασμού. Η πρώτη είναι αυτή που εναρμονίζεται με τον περιβάλλοντα χώρο, δηλαδή κατοικία χτίζεται με βάση την επιφάνεια στην οποία εδράζεται, χρησιμοποιεί τις κλίσεις και τα αναχώματα ως άξονες σχεδιασμού, για μία εναρμονισμένη κατασκευή, στον υπάρχοντα περιβάλλοντα χώρο. (εικ. 20, 21) Η δεύτερη επιλογή είναι αυτή της δυσανάλογης προσέγγισης, δηλαδή αυτής που δημιουργεί νέα τοπογραφία και επηρεάζει τον περιβάλλοντα χώρο της έτσι ώστε να ταιριάζει στην κατασκευή. Με άλλα λόγια σχεδιάζονται νέα όρια, επιφάνειες, εικ. 14, Τοποθέτηση κατασκευής φυτέυσεις οι οποίες δημιουργούν νέες γεωμετρίες, οι οποίες εντάσσουν το κτίριο σε στο δάσος νέο τόπο.

FINAL WOODEN HOUSE

Η καλή αρχιτεκτονική δεν πρέπει να ορίζει τους χώρους από τις λειτουργίες, αλλά πρέπει να έχει διαφορετικές χρήσεις και να επιτρέπει στους ανθρώπους να επιλέγουν τον τρόπο χρήσης του χώρου τους, επιτρέποντας άπειρες λειτουργίες από το δυναμικό των διαστημάτων.5 Ο Sou Fujimoto σχεδιάζει ένα μικρό bungalow που ακολουθεί αυτή του την φιλοσοφία. Θέλοντας να αναδείξει την ευελιξία του ξύλου, λέει για το έργο του: ‘’Το ξύλο είναι εξαιρετικά ευέλικτο. Σε μια συνηθισμένη ξύλινη αρχιτεκτονική, το ξύλο χρησιμοποιείται αποτελεσματικά ανάλογα με την λειτουργία της κατασκευής και την τοποθέτηση της, ακριβώς επειδή είναι τόσο ευπροσάρμοστο. Στήλες, δοκάρια, θεμέλια, εξωτερικοί τοίχοι, εσωτερικοί τοίχοι, οροφές, δάπεδα, μονώσεις, έπιπλα, σκάλες, κουφώματα. Ωστόσο, σκέφτηκα, αν η ξυλεία είναι πράγματι τόσο ευπροσάρμοστη, τότε γιατί να μην δημιουργήσω αρχιτεκτονική από έναν κανόνα που να εκπληρώνει όλες αυτές τις λειτουργίες. Οραματίστηκα τη δημιουργία μιας νέας χωρικότητας που διατηρεί πρωτόγονες συνθήκες μιας αρμονικής οντότητας, πριν διαφοροποιηθούν διάφορες λειτουργίες και ρόλοι.’’ Χρησιμοποιώντας μεγάλα δοκάρια κέδρου με κέλυφος μεγέθους 35 εκατοστών, τα κομμάτια τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο, δημιουργώντας τοίχους, οροφή και δάπεδα.6 (εικ. 17,18)

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 29, Κάτοψη μονάδας

εικ. 15, Ένταξη κατασκευής εικ. 16, Όψη εικ. 17, Εσωτερικό και χρήστες εικ. 18, Εσωτερικό

63

64

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

DIOGENES Σχεδιασμένο από τον Renzo Piano, το Diogenes, ένα μικρόσκοπικό κατάλυμα μεγέθους 2.5 x 3,0 μέτρων, είναι τοποθετημένο στην πανεπιστημιούπολη Vitra. Αναφέρεται ως το “μικρότερο κτήριο του Vitra - αλλά το μεγαλύτερο προϊόν”. (εικ. 19) Το σχέδιο βασίζεται σε μία έννοια που γοήτευε τον Piano από την εποχή του ως φοιτητής: ο ελάχιστος χώρος που μπορεί να ζήσει ένα άτομο. Γύρω στο 2009, ο Πιάνο ανέπτυξε ένα πρωτότυπο ελάχιστου χώρου, το ονόμασε τον Διογένη, ως αναφορά στον Διογένη τον Κυνικό. Ένας καναπές – κρεβάτι είναι τοποθετημένος στη μία πλευρά, ενώ κάτω από το παράθυρο υπάρχει ένα πτυσσόμενο τραπέζι. Επίσης περιέχει κουζίνα, τουαλέτα και ντους. Όλη η καμπίνα δεν είναι μεγαλύτερη από τρία μέτρα και θα μπορούσε εύκολα να χωρέσει μέσα σε ένα φορτηγό (εικ. 20). Η ριχτή οροφή είναι κατασκευασμένη από ξύλο. Ωστόσο είναι επενδυμένη από αλουμίνιο και έτσι υποδηλώνεται η τεχνολογία που υποστηρίζει την αυτάρκεια του σχεδιασμού. Ο Renzo Piano σχεδιάζει το ελάχιστο, βιώσιμο καταφύγιο με το σκεπτικό ότι η ζωή του ανθρώπου είναι έξω από την κατοικία και το micro-house ουσιαστικά αποτελεί έναν χώρο για την κάλυψη των πιο βασικών αναγκών του ανθρώπου, δηλαδή του ύπνου, του φαγητού και του μπάνιου. (εικ. 21) Δεν αποτελεί ένα καταφύγιο ανάγκης, αλλά μία συνειδητή επιλογή κατοίκησης.7

εικ. 19, Diogenes εικ. 20, Τομή και ανθρώπινη αναλογία

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 21, Αξονομετρικό κατασκευής

65

66

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

EcoCapsule Η EcoCapsule κατασκευάστηκε από την αρχιτεκτονική ομάδα Nice, που έχει την έδρα της στη Μπρατισλάβα. Έχει το σχήμα κάψουλας-αυγού, που μπορεί να μεταφερθεί και να εγκατασταθεί παντού (εικ. 22), από άγριο έδαφος, (εικ. 23) μέχρι την ταράτσα μιας πολυκατοικίας. Ηλεκτροδοτείται μέσω ανεμογεννήτριας και φωτοβολταϊκών πάνελ στην οροφή. Στο εσωτερικό βρίσκουμε ντους, τουαλέτα, χώρο για να κοιμούνται δύο άτομα, ακόμη και κουζίνα. (εικ. 24) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μόνιμη κατοίκηση, κατοίκηση εποχιακού χαρακτήρα αλλά ακόμη και σε περίπτωση φυσικών καταστροφών.8 εικ. 22, Τοποθέτηση μονάδας

εικ. 23, Κάτοψη μονάδας

εικ. 24, Ευελιξία στην μεταφορά

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

6.1.2. ΚΙΝΗΤΗ Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που κάνει το Tiny House Movement πολύ γοητευτικό στο χρήστη, είναι το Living Off-Grid, δηλαδή η ζωή εκτός πλέγματος. Σε αυτό κατατάσσονται οι κινητές κατοικίες, είτε είναι τροχήλατες είτε άλλης κατηγορίας. Στο Off – Grid Living συναντάμε και τους νομάδες της νέας γενιάς, οι οποίοι είναι συνήθως αυτόνομοι άνθρωποι, που μετακινούνται μόνιμα σε συνδυασμό με την εργασία και την αναψυχή.

THE WALKING HOUSE Ένα πρότζεκτ που ξεκίνησε από το Wysing Arts Centre, στο Cambridgeshire, το Walking House είναι ένα αρθρωτό σύστημα, που κινείται αργά σε οποιαδήμποτε μορφή εδάφους, με ελάχιστη επίδραση στο περιβάλλον. Η δομή κινείται με αργό ρυθμό, παρόμοιο με την ταχύτητα περπατήματος του ανθρώπου. Οι σχεδιαστές εμπνευσμένοι από την καραβάνα των Ρομά, δημιουργούν αυτόν τον νέο τρόπο νομαδικής κατοίκησης. Είναι σχεδιασμένο ως αυτόνομη μονάδα, έχοντας ενσωματωμένα διάφορα συστήματα συλλογής ενέργειας και νερού, έτσι ώστε να έχει το χαμηλότερο δυνατό αποτύπωμα. (εικ. 25) Συλλέγει ενέργεια από το περιβάλλον χρησιμοποιώντας ηλιακά πάνελ και μικρούς ανεμόμυλους. Υπάρχει ένα σύστημα συλλογής βρόχινου νερού και ένα σύστημα για την θέρμανσή του. Επίσης, υπάρχει δυνατότητα προσθήκης μιας μικρής μονάδας θερμοκηπίου, για την καλλιέργεια κάποιων τροφίμων. Οι τουαλέτες λειτουργούν με σύστημα λιπασματοποίησης, που επιτρέπει την απόρριψη λυμάτων που παράγονται από τους κατοίκους. Κάθε μονάδα φιλοξενεί τέσσερα άτομα, αλλά συνδυάζεται με αντίστοιχες μονάδες για να φιλοξένει μεγαλύτερο αριθμό ατόμων. Τα έπιπλα είναι τμήμα της δομής. (εικ. 26,27) Έχει σκελετό και επικάλυψη από χάλυβα, αλουμίνιο ή ξύλο, ή ακόμη και από ημιδιαπερατά υφάσματα. Τα παράθυρα είναι κατασκευασμένα από πολυανθρακικό γυαλί. Η μόνωση είναι είτε από λεπτές πλάκες πολυαιθυλενίου, είτε από μαλλί. Το πίσω μέρος των μονάδων λειτουργεί ως είσοδος, και ανοίγει σχηματίζοντας σκάλα. Κάθε πόδι λειτουργεί ως αυτόνομη μονάδα με δικούς της συσσωρευτές και γραμμικούς ενεργοποιητές.9 (εικ. 28)

67

68

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 31, Walking House

εικ. 25, Walking House εικ. 26, Εσωτερικό μονάδας εικ. 27, Walking House, Φωτισμός εικ. 28, Stacking, Συνδυασμός μονάδων

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

6.2. ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Στο ζήτημα της παγκόσμιας κρίσης, και πολύ πριν από αυτήν, εντάσσεται το ζήτημα της γενικότερης φτώχειας, και όχι μόνο των τριτοκοσμικών χωρών, με αντίκρισμα τις παραγκουπόλεις οι οποίες απαντώνται σε πολλά σημεία του κόσμου. Η παράθεση των παρακάτω ζητημάτων στην συγκεκριμένη έρευνα δεν αποσκοπεί στην εξεύρεση λύσης ή στην έκφραση μιας άποψης σχετικά με τις αλλαγές της σύγχρονης ζωής. Αποτελεί απλά μια ανάδειξη των νέων κοινωνικών αλλαγών και των παγκόσμιων προβλημάτων που ωθούν πολύ κόσμο στην επιλογή της μικροκατοικίας ως όχι μόνο πιο ευέλικτης και φθηνότερης, αλλά και ως αναγκαστικής λύσης. Μέσω της φτώχειας, της κρίσης ακόμα και στο πλαίσιο της προσαρμογής στην νέα ροή ζωής (είτε αυτή είναι ευνοϊκή είτε όχι), η μικροκατοικία, ή μικροκατασκευή,ή παράγκα, ή καλύβα, γενικότερα η μικρότερη, πιο ευέλικτη και πιο οικονομική λύση στον τρόπο ζωής και κατοίκησης είναι κάτι που πολλοί άνθρωποι αναζητούν. Τα οφέλη του νέου ρεύματος μικροκατοίκησης δεν αφορούν απαραίτητα όλες τις ομάδες ανθρώπων, καθώς άνθρωποι που ζουν στην φτώχεια ή σε κλίμα πολέμου, δεν έχουν ενδιαφέρον για το νεο–μινιμαλισμό. Η έρευνα αναφέρεται στην μοντέρνα μικροκατοικία ως αρχιτεκτονική, αλλά θεωρώ πολύ σημαντικό να αναφερθούν και ζητήματα παγκόσμια, τα οποία αφορούν την ελάχιστη κατοίκηση ακόμα και σε συνθήκες εξαναγκασμού.Τα μικρά σπίτια δεν είναι καθόλου νέα ιδέα σε πολλές χώρες, σε όλο τον κόσμο. Τα σπίτια με λάσπη, τα μικρά σπίτια από τούβλα, τα κοντέινερ σπίτια, τα σπίτια παραγκουπόλεων, τα τροχόσπιτα ή οι σκηνές είναι όλες κανονικές συνθήκες διαβίωσης για πολλούς ανθρώπους, τόσο σε αστικές όσο και σε αγροτικές περιοχές. Εκτός από την παγκόσμια οικονομική κρίση υπάρχουν πολλά ζητήματα που επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης και ο υπερπληθυσμός είναι ένα από αυτά. Ο κόσμος έρχεται σε μία κατάσταση εξαναγκασμού, καθώς όπως φάνηκε και από την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης ήδη, το φαινόμενο της αστικοποίησης και τις συγκέντρωσης τον πληθυσμιακών ομάδων, προκάλεσε την κρίση της κατοικίας. Οι παραγκουπόλεις σχηματίζονται και αναπτύσσονται σε διάφορα μέρη του κόσμου για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Οι αιτίες περιλαμβάνουν τη γρήγορη μετανάστευση μεταξύ των πόλεων, την οικονομική στασιμότητα ή την κρίση, την υψηλή ανεργία, τη φτώχεια, την αναγκαστική ή επιτηδευμένη γκετοποίηση, τον κακό σχεδιασμό, την πολιτική, τις φυσικές καταστροφές και τις κοινωνικές συγκρούσεις. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν στην προσπάθεια να μειωθούν και να μεταμορφωθούν οι παραγκουπόλεις σε διάφορες χώρες, με ποικίλους βαθμούς επιτυχίας, περιλάμβαναν συνδυασμό απομάκρυνσης των παραγκουπόλεων,

69

70

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 29, Neza-Chalco-Ixtapaluca, Μεξικό εικ. 30, Διαμέρισμα 4τ.μ. στο Χονγκ Κονγκ. εικ. 31, Πρωτοβουλία ΙΚΕΑ για τους πρόσφυγες, Container Home εικ. 32, Φιλοξενία προσφύγων στις Σέρρες εικ. 33, Ο τύπος κατοικιών στην Χιλή του A. Aravena, τα “Μισά σπίτια’’.

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

μετεγκατάσταση και αναβάθμισή τους, πολεοδομική ανάπτυξη υποδομών σε όλη την πόλη και δημόσιες κατοικίες. Σύμφωνα με τον UN-Habitat, περίπου το 33% του αστικού πληθυσμού στον αναπτυσσόμενο κόσμο το 2012, ή περίπου 863 εκατομμύρια άνθρωποι, ζούσαν σε παραγκουπόλεις . Το ποσοστό του αστικού πληθυσμού που ζούσε στις παραγκουπόλεις το 2012 ήταν υψηλότερο στην υποσαχάρια Αφρική (62%), ακολουθούμενη από τη Νότια Ασία (35%), τη Νοτιοανατολική Ασία (31%), την Ανατολική Ασία (28%), τη Δυτική Ασία (25% ), την Ωκεανία (24%), τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (24%) και τη Βόρειο Αφρική (13%). Μεταξύ του 1990 και του 2010, το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε παραγκουπόλεις μειώθηκε, ακόμη και όταν ο συνολικός αστικός πληθυσμός αυξήθηκε. Η μεγαλύτερη παραγκούπολη στον κόσμο βρίσκεται στην περιοχή Neza-Chalco-Ixtapaluca, που βρίσκεται στην πολιτεία του Μεξικού.10 (εικ. 29) Ακόμα και σε μεγάλες πόλεις υπάρχει το πρόβλημα της ασφυκτικής κατοίκησης, όπου ολόκληρες οικογένεις αναγκάζονται να ζουν σε διαμερίσματα κάτω των 10 τ.μ., και παραδείγματα βλέπουμε σε μεγάλες πόλεις όπως το Hong – Kong, το Τόκυο, η Νέα Υόρκη (εικ. 30). Το Χονγκ Κονγκ είναι μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις του κόσμου. Με επτά εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν μέσα σε 1000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ο χώρος είναι σπάνιος και οι συνθήκες διαβίωσης είναι συχνά σχεδόν αφόρητες. Σύμφωνα με την Εταιρεία Κοινωνικής Οργάνωσης, πάνω από 10.000 άνθρωποι στο Χονγκ Κονγκ ζουν σε μικροσκοπικά “διαμερίσματα” που δημιουργήθηκαν διαιρώντας ήδη μικρά διαμερίσματα σε ακόμη μικρότερες μονάδες.11 Έπειτα εμφανίζονται τα ζητήματα του πολέμου και της μαζικής μετανάστευσης, τα οποία φέρνουν μεγάλες ομάδες ανθρώπων σε κατάσταση εξαναγκασμού, και τα κράτη φιλοξενίας αυτών των ομάδων έρχονται στην ανάγκη εύρεσης ικανής στέγασης. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του εμφυλίου της Συρίας. Η πιο συνιθησμένη μορφή αντιμετώπισης του μεταναστευτικού προβλήματος από τα κράτη είναι η δημιουργία κατασκηνώσεων σε ανοιχτές περιοχές στα περίχωρα πόλεων. Βέβαια βεβαρυμένες από το μεταναστευτικό ζήτημα χώρες όπως η Ελλάδα, πολλές φορές αδυνατούν να φιλοξενήσουν όλο το κύμα ανθρώπων, και καταφεύγουν οι άνθρωποι να μένουν σε σκηνές. (εικ. 31) Μια θετική πρωτοβουλία που προέρχεται από την εταιρία ΙΚΕΑ είναι κατασκευή και διάθεση κατασκευών κοντέινερ που θυμίζουν σπίτια έτσι ώστε οι άνθρωποι αυτών των δυσμενών ομάδων να νιώσουν ξανά πως έχουν κατοικία και να αισθανθούν ασφάλεια.12 (εικ. 32) Κάτι άλλο που πλήττει πολλές περιοχές του κόσμου επίσης είναι οι φυσικές καταστροφές, οι οποίες προκαλούν ανεπανόρθωτες ζημιές, και λόγω φτώχειας δεν υπάρχει δυνατότητα επανακατασκευής των κοινοτήτων. Πολύ συνηθισμένη

71

72

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

παρενέργεια κάποιας καταστροφής είναι η δημιουργία παραγκουπόλεων, όπως βλέπουμε σε διάφορα σημεία του κόσμου. Μία προσέγγιση της λύσης τέτοιων προβλημάτων είναι αυτή του αρχιτέκτονα της Elemental, Alejandro Aravena. Καθώς ανέφερε και ο ίδιος, οι παραγκουπόλεις είναι ιδιαίτερα καταστρεπτικές για τις κοινωνίες.13 Το πρώτο μεγάλο έργο της Elemental αναβάθμισε τις φτωχογειτονιές στην Iquique, μια παράκτια πόλη στη βόρεια Χιλή και ο Aravena κέρδισε το διεθνές ενδιαφέρον το 2003. Το σχέδιό του περιελάμβανε την κατασκευή του σκελετού ενός σπιτιού μεσαίας τάξης, σχεδιάζοντας όμως μόνο τα μισά δωμάτια, αφήνοντας το άλλο μισό σπίτι άδειο. (εικ. 33) Αυτός ο ασυνήθιστος σχεδιασμός προήλθε από ένα απλό σημείο εκκίνησης: οι κυβερνητικές επιδοτήσεις κάλυπταν την κατασκευή ενός σπιτιού 30 έως 40 τετραγωνικών μέτρων, ενώ η έρευνα της επιχείρησής του έδειξε ότι οι οικογένειες των παραγκουπόλεων χρειάζονται 70 με 80 τ.μ. χώρου. Οι οικογένειες στην Iquique, είπε, θα μπορούσαν να αγοράσουν ένα σπίτι για $ 700 και να οικοδομήσουν οι ίδιοι το υπόλοιπο μισό για μερικές χιλιάδες δολάρια περισσότερο. Το ολοκληρωμένο σπίτι θα μπορούσε αργότερα να πουληθεί για περισσότερα από $100.000. Το σπίτι μπορεί στη συνέχεια να γίνει “εργαλείο για την εξάλειψη της φτώχειας”, ένα κτίριο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εγγύηση για τραπεζικό δάνειο ή χρηματοδότηση για την έναρξη μιας επιχείρησης. Από την Iquique, η Elemental έχει κατασκευάσει περισσότερα από 2.500 σπίτια χαμηλού κόστους, καθώς και μεγαλύτερα ακαδημαϊκά και εμπορικά κτίρια. Τον Απρίλιο, ο Aravena σχεδίασε τις ‘‘μισές κατοικίες του’’ και τις διέθεσε στο διαδίκτυο δωρεάν, λέγοντας ότι ελπίζει ότι και άλλοι θα βρουν τρόπους για να αυξηθεί η κατασκευή από μερικές χιλιάδες σπίτια στα απαραίτητα εκατομμύρια.14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙ

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΨΟΥΛΑΣ

ΤΟ

ΜΕΛΛΟΝ

εικ. 1, Συνάντηση στο Otterlo 1959 (CIAM ‘59), οργάνωση Team 10, 43 συμμετέχοντες. Σημείο Συνάντησης: Μουσείο Kröller-Müller, τοποθεσία στο εθνικό πάρκο Hoge Veluwe. Διάλυση των οργανώσεων CIAM.

-

7.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΨΟΥΛΑΣ

ΤΗΣ

Ένα βήμα μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, οι κοινωνίες βίωσαν μια ολική ανασύνθεση και προσπάθησαν να αναγεννηθούν από τις στάχτες τους, θέτοντας υπό αμφισβήτηση και αναθεωρώντας αντιλήψεις και ιδεολογίες του παρελθόντος. Από τις εχθροπραξίες στην έκρηξη επιστημών, νέων τεχνολογιών και θεωριών, η ανθρωπότητα έκανε ένα μεγάλο άλμα εγκαινιάζοντας την εποχή της ψηφιακής επανάστασης, της πληροφορίας αλλά και της καταναλωτικής μανίας. Δημιουργείται ένα κύμα προόδου και αισιοδοξίας επηρεάζοντας το σύνολο καινωνικά και πνευματικά. Η τεχνολογία ενσωματώνεται στην καθημερινότητα, υποσχόμενη πιο άνετη ζωή και γίνεται πιο προσιτή στο μέσο καταναλωτή, με αποτέλεσμα η ίδια η κατοικία να μετατρέπεται σε έξυπνο σπίτι, με όλες τις ανέσεις. Αυτούς τους ρυθμούς ακολουθεί και η αρχιτεκτονική. Η αλλαγή στον χώρο της αρχιτεκτονικής ήλθε με την κριτική του μοντέρνου. Την κριτική αυτή κάνουν οι Team X, μία ομάδα αρχιτεκτόνων που ανήκαν στην επιτροπή των CIAM και ήρθαν σε ρήξη και προκάλεσαν τη λήξη των συνεδρίων αυτών. Τελευταία έκθεση έγινε το 1959 στην Ολλανδία. (εικ.1) Αυτή η ομάδα Ευρωπαίων αρχιτεκτόνων χαρακτήρισε τον μοντερνισμό ξεπερασμένο και έκρινε ότι δεν είναι ικανός να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες που γεννιούνται από την τεχνολογική πρόοδο.

Μ Ι Κ Ρ Ο Κ ΑΤ Ο Ι Κ Ι Α Σ Σ Υ Μ Π Ε ΡΑ Σ Μ ΑΤΑ

‘’Δεν φτάνει η διατύπωση μόνο των βασικών λειτουργιών μιας πόλης, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι η αλληλοσυσχέτιση τους’’ -Aldo van Eyck, Jaap Bakema

73

74

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

Οι Team X και οι ομάδες αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών που ακολούθησαν το νέο όραμα της εποχής, παίρνουν έμπνευση από τον Ιταλικό φουτουρισμό της δεκαετίας του ’20, (εικ. 2) όπου η μηχανή αρχίζει να γίνεται το πιο γοητευτικό αντικείμενο κατασκευής της νέας εποχής, δημιουργώντας το Νέο – Φουτουρισμό.1 Αντλούνε ιδέες από τις κατασκευές και την χρήση βιομηχανικών υλικών από τους Ρώσους κοντρουκτιβιστές, (εικ. 3) και εμπνέονται από τα έργα του Le Corbusier για την βιομηχανοποιημένη κατοικία και τον σχεδιασμό πόλης σε ένα σώμα, και τον Buckminster Fuller (εικ. 6) με τις τελευταίας -για την εποχή- τεχνολογίας κατασκευές Dymaxion.2 Η νέα βιομηχανοποιημένη και φουτουριστική πόλη την οποία είχαν ως όραμα οι αρχιτέκτονες της ομάδας του νεο–φουτούρισμου, ήταν αυτή της μεγακατασκευής με εξελιγμένη τεχνολογία. Ο Ούγγρος αρχιτέκτονας Yona Friedman το 1958, (εικ. 5) με το Manifesto del’Architecture Mobile, προτείνει τον σχεδιασμό μιας πόλης η οποία οποία στηρίζεται σε υποστηλώματα 60μ. το ένα πάνω από το άλλο, δημιουργώντας έτσι χωρικές πιθανότητες ανά επίπεδο. Διατύπωσε και υποστήριξε την ιδέα ότι ο κάτοικος θα πρέπει να είναι ο μοναδικός ιδιοκτήτης των κατοικιών του μέσα σε μια διαστημική δομή, που θα εικ. 2, Fortunato Depero, Il επιτρέπει μεμονωμένες παραλλαγές. Διατύπωσε την πρόταση της χωρικής πόλης.3 Ciclista Attraversa la Citta, Σ’αυτήν την λογική κινείται και ο Τάκης Ζενέτος ο οποίος αναπτύσσει το όραμα Ιταλικός φουτουρισμός, 1945 της πόλης σε ένα πλέγμα ‘’σαν ιστός αράχνης’’ πάνω από την πόλη και το φυσικό περιβάλλον, καθώς ανησυχούσε ότι η οριζόντια εξάπλωση των πόλεων θα επέφερε την καταστροφή μελλοντικά. Η χωρική/χρηστική μονάδα του όλου τεχνουργήματος, από την οποία συντίθενται ευρύτερες ευέλικτες ενότητες που φέρονται από το εύκαμπτο γεωδαιτικό, κατασκευαστικό πλέγμα είναι ένα διαφανές ημισφαίριο αναρτημένο από ένα χωροδικτύωμα και αποτελεί το χωρικά και χρηστικά μη περαιτέρω.4 Το “δοχείο ζωής” που, κατά τη ρήση του Α. Κωνσταντινίδη, είναι το σπίτι, οδηγείται στον ύψιστο βαθμό χωρικής συμπίεσης. (εικ. 7) ‘‘Μια αιωρούμενη φυσαλίδα ολοκληρώνει το existenzminimum (των Bauhaus) γύρω από ένα και μοναδικό “έπιπλο πολλαπλών χρήσεων”, που μοιάζει να “πλέει” στο διάστημα ή .... στο αμνιακό υγρό’’. Από αυτό το κίνημα του νεο – φουτουρισμού εμπεύνεστηκαν και Ιάπωνες αρχιτέκτονες δημιουργώντας το κίνημα του Μεταβολισμού, στο οποίο συναναντάμε και την πρώτη αρχιτεκτονική κάψουλα, το Capsule Tower όπως είδαμε και προηγουμένως. (εικ. 4) Η λογική του Ιαπωνικού μεταβολισμού επηρέασε πολύ την πρωτοποριακή ομάδα Άγγλων αρχιτεκτόνων Archigram, οι οποίοι είχαν συνδύασαν την τεχνολογία, την ηλεκτρονική, τις διαστημικές αποστολές και την ποπ κουλτούρα στις προτάσεις

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 3, Yakov Chernikhov, Αρχιτεκτονική σύνθεση, 1928 – 30 εικ. 4, Η Ιαπωνία του Μεταβολισμού, 1960 εικ. 5, Yona Friedman, Σχέδιο της ‘’αιωρούμενης’’ πόλης εικ. 6, Κατασκευές Dymaxion, Buckminster Fuller

75

76

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

τους.

Αν και ποτέ δεν χτίστηκαν, τα έργα και οι ιδέες τους προκάλεσαν συζητήσεις, συνδυάζοντας την αρχιτεκτονική, την τεχνολογία και την κοινωνία. Όταν το PlugIn City προτάθηκε το 1964, προσέφερε μια συναρπαστική νέα προσέγγιση στην αστικοποίηση, αντιστρέφοντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις για το ρόλο της υποδομής στην πόλη (εικ. 8). Μεταξύ του 1960 και του 1974 οι Archigram δημιούργησαν πάνω από 900 σχέδια, μεταξύ των οποίων και το σχέδιο για την Plug-in City του Peter Cook. Αυτό το προκλητικό έργο υποδηλώνει μια υποθετική πόλη φαντασίας, που περιλαμβάνει μονάδες κατοικιών που συνδέονται με την υποδομή. Το Plug-in City δεν είναι στην πραγματικότητα πόλη, αλλά μια διαρκώς εξελισσόμενη μεγακατασκευή, που ενσωματώνει κατοικίες, μεταφορές και άλλες βασικές υπηρεσίες - όλες κινούμενες από γιγάντιους γερανούς.5 (εικ. 9) Στο πλαίσιο του Plug-in City οι Archigram σχεδιάζουν την κάψουλα, όπως οι μεταβολιστές Ιάπωνες. Ο αρχιτέκτονας των Archigram Warren Chalk σχεδίασε σπίτια καψουλών το 1964. Σύμφωνα με την Katarzyna Markowics, το έργο ενσωματώνει βασικές αρχές της κινητικότητας, της προσαρμοστικότητας και της δαπάνης. Εκείνη την εποχή ο Chalk πίστευε ότι ο ζωτικός χώρος ήταν όλο και πιο άκαμπτος, έτσι εισήγαγε την ιδέα του σχεδιασμού καναλιών χώρου ζωής, που αποτελούνται από μονάδες διαφορετικών, μεταβαλλόμενων μοντέλων που θα μπορούσαν να οργανωθούν σε ένα σύμπλεγμα και να δημιουργούν κοινότητες, να αναδιαμορφώνονται και να μπορούν αντικατασταθούν, όταν καταστούν παρωχημένα. Κάθε κάψουλα θα μπορούσε να διπλώνει και να στοιβάζεται σε μεγαλύτερη δομή κάψουλας, σε πύργο, όπου “τα κύτταρα, παρά την προκατασκευασμένη φύση τους, είναι ευπροσάρμοστα καθώς κάθε ”σπίτι“ μπορεί να αποτελείται από περισσότερα από ένα κελί”. Η πρόταση των Archigram ήταν πολύ σύγχρονη για την εποχή της και είχε σημαντική επιρροή στο κίνημα της αστικοποίησης. Τα ζωντανά κελιά ήταν μικρά, για να απαιτούν οι κάτοικοι να αλληλεπιδρούν με τους γείτονες και σύμφωνα με τον Chalk οι εικόνες είναι συντονισμένες ως προς το χρώμα: ο πράσινος χώρος υποδεικνύει μια σχέση με τη φύση, το κόκκινο, το κίτρινο και το πορτοκαλί που αντιπροσωπεύουν τον διασκεδαστικό, εορταστικό, ευπροσάρμοστο χώρο διαβίωσης.6 Το όραμα για τις πόλεις του μέλλοντος περιλαμβάνει συνδυασμό των διαφόρων δημοσίων χρήσεων, ένα νέο σχέδιο δηλαδή αστικού σχεδιασμού, στο οποίο η κατοικία τελικά εντάσσεται. Ο νέος τρόπος ζωής, της ευελιξίας και της μεταβλητότητας, φέρνει την κατοικία σε όχι πλέον πρωτεύουσα σημασία, καθώς η ζωή βρίσκεται εκτός σπιτιού. Με την ανάγκη μεταβλητότητας και φυσικά τον σεβασμό στην οικολογία, έρχονται σε συζήτηση οι κάθετες πόλεις. Η μαζική ανάπτυξη απειλεί τη βιωσιμότητα των πόλεων και την ποιότητα της ζωής σε αυτές. Η μαζική αστικοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

κοινωνική αστάθεια, υπονομεύοντας την ικανότητα των πόλεων να είναι βιώσιμες από περιβαλλοντική άποψη και οικονομικά επιτυχημένες. Απαιτείται ένα νέο μοντέλο βιωσιμότητας, που περιλαμβάνει μεγαλύτερα κίνητρα για εξοικονόμηση ενέργειας, μείωση κατανάλωσης και προστασία του περιβάλλοντος, αυξάνοντας παράλληλα τα επίπεδα ευημερίας των πολιτών. Οι πόλεις του μέλλοντος πρέπει να είναι ένα κοινωνικά διαφορετικό περιβάλλον, όπου οι οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες επικαλύπτονται και όπου οι κοινότητες επικεντρώνονται γύρω από τη γειτονιά. Πρέπει να αναπτυχθούν ή να προσαρμοστούν, ώστε οι πολίτες τους να είναι κοινωνικοοικονομικά δημιουργικοί και παραγωγικοί. Οι πρόσφατες εξελίξεις προσφέρουν ελπίδα ότι αυτές οι προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν. Αυτή η ανασκόπηση περιγράφει τις συναρπαστικές καινοτομίες που εισάγονται ήδη στις πόλεις, καθώς και αυτές που θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα στο εγγύς μέλλον.7 Οι κάθετες πόλεις είναι σχέδια συνδιασμένων λειτουργιών οι οποίες τοποθετούν, την εργασία, τη διασκέδαση και τη κατοικία σε ενα σώμα κατασκευής. Όπως το Unite d’ Habitation του Le Corbusier στη Μασσαλία, ο οποίος επιθυμούσε να αποτελέσει τη μονάδα για τη δημιουργία μίας ολόκληρης πόλης, βασισμένης στο μοντέλο αυτό. Το Unite d’ Habitation υπήρξε πρότυπο για τον σχεδιασμό της νεο-φουτουριστικής πόλης και για της λειτουργίες που περιείχε (που ήταν όλες του κέντρου πόλης) και από την δομή των κουμπωτών τμημάτων. (εικ. 10, 11) Σκοπό έχουν κυρίως την μείωση των άσκοπων μετακινήσεων, την τοποθέτηση πολλών λειτουργιών σε ένα σύστημα για γρήγορη εξυπηρέτηση και πρόσβαση. Ένα υπαρκτό παράδειγμα κάθετης πόλης, η οποία βασίζεται στο σχέδιο του Le Corbusier, είναι το De Rotterdam του Ολλανδού αρχιτέκτονα Rem Koolhaas.8 Τρεις διασυνδεδεμένοι πύργοι μικτής χρήσης φιλοξενούν γραφεία, διαμερίσματα, ξενοδοχείο, συνεδριακές εγκαταστάσεις, καταστήματα, εστιατόρια και καφετέριες. Το έργο ξεκίνησε το 1997. Η κατασκευή άρχισε στα τέλη του 2009 και ολοκληρώθηκε το 2013. Οι πύργοι αποτελούν μέρος της συνεχιζόμενης αναδιαμόρφωσης της παλιάς συνοικίας του Wilhelminapier, δίπλα στη Γέφυρα Erasmus, και αποσκοπούν στην αποκατάσταση της ζωντανής αστικής δραστηριότητας - το εμπόριο, τις μεταφορές, τον ελεύθερο χρόνο - κάποτε γνωστό στη μορφή της γειτονιάς. (εικ. 12, 13) Το μέλλον των κάθετων πόλεων έρχεται και οραματίζεται η οργάνωση Vertical Cities. Οι οραματιστές αυτής αργάνωσης σχεδιάζουν την καθ’ ύψος οργάνωση της πόλης ως μία νέα οικολογική λύση, που μπορεί να στεγάσει εκατοντάδες – χιλιάδες κατοίκους. Τώρα το πώς εντάσσεται η μικροκατοικία σε όλο αυτό το σχέδιο των μελλοντικών πόλεων δεν είναι κάτι αδύνατο να φανταστούμε, αν αναλογιστούμε και την υπόλοιπη ανάλυση.9 (εικ. 14)

77

78

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 7, Η αιωρούμενη φυσαλίδα του Τάκη Ζενέτου. εικ. 8, Τα σχέδια του Plug-in City toy Peter Cook εικ.9, Τα σχέδια του Warren Chalk των Archigram για τις κάψουλες εικ.10, Unite d’Habitation, Marseille, 1952, Le Corbusier, Τομή

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

εικ. 11, Unite d’Habitation, Marseille, 1952, Le Corbusier εικ.12, Συνδυασμός χρήσεων στο συκρότημα του De Rotterdam εικ.13, Μοντέλο του De Rotterdam

79

80

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

7.2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μέχρι στιγμής είδαμε πως οι μοντέρνες κοινωνίες μετά την βιομηχανική ανάπτυξη έκαναν μεγάλες προσπάθειες ένταξης της μικροκατοικίας, για την κάλυψη των αναγκών τους. Στην συνέχεια ακόμα και κατα την απόρριψη του μοντέρνου κινήματος και στην μετάβαση στην μεταμοντέρνα και νεο-φουτουριστική εποχή των μεγακατασκευών, βλέπουμε ότι γίνεται προσπάθεια ένταξης ακόμα μικρότερων οικιστικών ενοτήτων, όπως είναι η κάψουλα, οι οποίες μπορεί να έμειναν στα σχέδια ή να μην αξιοποιήθηκαν για την εποχή τους, όμως αποτελούν κομμάτι της αρχιτεκτονικής ιστορίας. Περνώντας το στάδιο των μικροκατασκευών, περνάμε σε μία εποχή όπου πολλοί νέοι παράγοντες, για ακόμα μια φορά ωθούν στη ζωή σε μικροκατοικία, είτε με την αλλαγή τρόπου ζωής, είτε λόγω της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε συνέντευξη των μελών των Vertical Cities, αναφέρεται πως σε μία κάθετη πόλη, η μικροκατοικία είναι πιο ιδανική. Αυτό συμβαίνει καθώς αναζητώνται μέσα ώστε να κατασκευαστεί μία μεγάλη κατασκευή, μια πόλη με τις χαμηλότερες δυνατές αποδόσεις, που να εξασφαλίζει έναν βιώσιμο και αποδεκτό τρόπο διαβίωσης με χαμηλό κόστος και οικολογικές αποδοχές. εικ. 14, Εξώφυλλο του βιβλίου Vertical City

Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πως η μικροκατοικία αποτελεί κομμάτι της μοντέρνας και μελλοντικής κοινωνίας, και αυτό δεν οφείλεται απαραίτητα στην επιλογή της μικροκατοικίας ως καταφύγιο. Η ανθρώπινη δραστηριότητα τα τελευταία 200+ χρόνια δείχνει πως η μικροκατοικία καθιστάται αναγκαία, καθώς η εξάπλωση και διόγκωση της ανθρωπότητας είναι μεγάλη. Οι οραματιστές της δεκαετίας του ’60 άρχισαν να αντιλαμβάνονται και την έννοια της οικολογίας, όπως ο Ζενέττος, γ’ αυτό και το όραμα τους επεκτεινόταν κάθετα πλέον αντί για οριζόντια, ή αιωρούνταν πάνω από υπάρχον πλέγμα. Έτσι, λοιπόν, συλλέγοντας όλα τα δεδομένα της μικροκατοικίας ιστορικά, που αφορούν και τη μονάδα και τη γενική ένταξη στο περιβάλλον της, καταλήγω σε δύο συμπεράσματα. Πρώτον η μικροκατοικία αυτήν την στιγμή κάνει τον κύκλο της. Αποτέλεσε την βάση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού μέσω της καλύβας, της πρώτης μικροκατοικίας. Πέρασε μέσα από όλα τα στάδια εξέλιξης, και από κει που ήταν αναγκαία για

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

καταφύγιο ως η μοναδική τεχνογνωσία, έρχεται και γίνεται αναγκαία, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης καθημερινότητας. Δεύτερον η μικροκατοικία, αποτελεί λύση του μέλλοντος, καθώς σιγά σιγά ο άνθρωπος δεν θα έχει χώρο για εξάπλωση στον μέλλον. Στο στάδιο που βρίσκεται στην εποχή μας είναι ιδιαίτερα γοητευτική, αλλά μην ξεχνάμε πως ήδη οι φτωχότεροι άνθρωποι εξαναγκάζονται στην μικροκατοικία. Από την άλλη, όπως είδαμε και με παραδείγματα, π.χ. το Capsule Tower, η καταφυγή στην μικροκατοικία – κάψουλα δεν είναι απαραίτητα ιδανική και δεν πετυχαίνει πάντα. Εν κατακλείδι, σκοπός αυτής της έρευνας δεν είναι η ανάδειξη των θετικών ή αρνητικών στοιχείων της μικροκατοικίας. Το αν είναι ή δεν είναι ιδανική η μικροκατοίκηση προς το παρόν ας μείνει στην κρίση του καθενός. Μέχρι στιγμής αποτελεί μια λύση που γοητεύει και έχει βάλει πολλά μεγάλα μυαλά σε σκέψη για τον ιδανικό σχεδιασμό της. Κλείνοντας την εργασία θα αφήσω την σημείωση των Filipe Magalhães και Ana Luisa Soares για την ζωή στην κάψουλα στο Τόκιο: ‘‘Ο χρόνος απέδειξε ότι η τελειότητα της τυπολογίας διαταράχθηκε από την μη ρεαλιστική ιδέα της αντικατάστασης των καψουλών κάθε είκοσι χρόνια. Αν και έχει οδηγήσει στην φουτουριστική εμφάνιση που διακρίνει το κτίριο, αυτή η μεταλλαγμένη κατάσταση αποδείχθηκε μοιραία. Οι κάψουλες είναι μικρές (8 τ.μ.) αλλά ο χώρος είναι αρκετός και προσαρμόζεται στις ανάγκες της καθημερινής ζωής. Κάθε λεπτομέρεια του αρχικού έργου συμβάλλει στην επιτυχία του εσωτερικού: τα ευέλικτα και ολοκληρωμένα έπιπλα, το εργονομικό μπάνιο, το μεγάλο παράθυρο. Η ζωή στην κάψουλα μεταβάλλει την αντίληψη της κλίμακας του κατοίκου, αλλά η τυπολογία είναι η τέλεια απάντηση για το Τόκιο. Πάνω από σαράντα χρόνια μετά το άνοιγμα του κτιρίου, δεν υπάρχουν αμφιβολίες ότι ο τρόπος ζωής της πόλης και ο τοπικός πολιτισμός συνεχίζουν να αποδεικνύουν ότι αυτός ο χώρος είναι μια ιδανική λύση: σήμερα, ζώντας μέσα σε μία από τις κάψουλες, είναι εύκολο να το καταλάβουμε αυτό.’’10

81

82

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Γ Λ Ω Σ Σ Α Ρ Ι

ΝΕΟ-ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ / LIVING OFF GRID (σελ. 21)

Νεο-νομάδες είναι οι άνδρες και οι γυναίκες που προτιμούν να στεγάζονται και να εξοπλίζουν ένα φορτηγό ή ένα ρυμουλκούμενο, παρά να κατοικούν σε σπίτι. Ζουν σε συνεχόμενη μετακίνηση είτε σε συνάρτηση με την εργασία τους είτε για την διαφοροποίηση του τρόπου ζωης τους. (http://artisticlab.forumviesmobiles.org/en/oeuvre/neo-nomads-a-lifestyle-of-the-future)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ / ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ (σελ. 31)

Στέγαση που παρέχεται για άτομα με χαμηλό εισόδημα ή με ειδικές ανάγκες από κυβερνητικούς οργανισμούς ή μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. (https://en.wikipedia.org/wiki/Public_housing)

CIAM / ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ (σελ. 39)

Το Διεθνές Συνέδριο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής (CIAM) ή διεθνή συνέδρια σύγχρονης αρχιτεκτονικής ήταν ένας οργανισμός που ιδρύθηκε το 1928 και διαλύθηκε το 1959, υπεύθυνος για μια σειρά εκδηλώσεων και συνεδρίων που διοργανώθηκαν σε όλη την Ευρώπη, από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της εποχής. Ο στόχος τους ήταν η διάδοση των αρχών του σύγχρονου κινήματος που επικεντρώνεται σε όλους τους κύριους τομείς της αρχιτεκτονικής (όπως το τοπίο, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, ο βιομηχανικός σχεδιασμός και πολλά άλλα). ( h t t p s : / / w w w. g o o g l e . c o m / s e a r c h ? q = t r a n s l a t e & o q = t r a n s l a e & a q s = chrome.1.69i57j0l5.3702j0j8&sourceid=chrome&ie=UTF-8)

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ / ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ (σελ. 44)

Το οικολογικό αποτύπωμα το ορίζουμε ως το πόσο γρήγορα η φύση αποκαθιστά την ανθρώπινη δραστηριότητα. (https://www.footprintnetwork.org/)

LESS IS MORE (σελ. 44)

Ο αρχιτέκτονας Ludwig Mies van der Rohe (1886-1969) υιοθέτησε το σύνθημα “Less is more” για να περιγράψει την αισθητική του. Η τακτική του ήταν η τακτοποίηση των αναγκαίων τμημάτων ενός κτιρίου για να δημιουργηθεί μια εντύπωση εξαιρετικής απλότητας - περιέλαβε κάθε στοιχείο και λεπτομέρεια για να εξυπηρετήσει λειτουργικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, σχεδιάζει θερμαινόμενο πάτωμα, ή ένα τεράστιο τζάκι για να στεγάσει το μπάνιο. (https://en.wikipedia.org/wiki/Minimalism#Less_is_more_(architecture))

83

84

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

NEW URBANISM (σελ. 54)

Ο νέος πολεοδομικός σχεδιασμός είναι μια προσέγγιση σχεδιασμού και ανάπτυξης βασισμένη στις αρχές του πώς χτίστηκαν οι πόλεις εδώ και αρκετούς αιώνες: πλακόστρωτα μπλοκ και δρόμους, στέγαση και αγορά σε κοντινή απόσταση και προσβάσιμοι δημόσιοι χώροι. Με άλλα λόγια: Ο νέος αστικός σχεδιασμός επικεντρώνεται στην αστική σχεδίαση σε κλίμακα ανθρώπου. (https://www.cnu.org/resources/what-new-urbanism)

ΓΚΕΤΟΠΟΊΗΣΗ (σελ. 69)

Το γκέτο (ιταλικά: ghetto) είναι μία περιοχή όπου άνθρωποι συγκεκριμένης εθνικότητας ή θρησκείας ή άλλου κοινού γνωρίσματος ζουν ομαδικά, εθελοντικά ή υποχρεωτικά, σε ήπια ή έντονη απομόνωση. Στην εποχή μας γκέτο υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Στις περιοχές αυτές συνήθως διαμένουν οι μειονότητες. Τα γκέτο αυτά είναι κοινωνικά αποκλεισμένα και περιθωριοποιημένα από την υπόλοιπη χώρα. Σε πολλές χώρες γίνονται προσπάθειες διάλυσης των γκέτο και αφομοίωσης από την κοινωνία των πληθυσμών που ζουν σε αυτά. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%BA%CE%AD%CF%84%CE%BF)

ΝΕΟ-ΜΙΝΙΜΑΛΙΣΜΟΣ (σελ. 71)

Ο νεο-μινιμαλισμός είναι ένα άμορφο κίνημα τέχνης στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα. Εξ ορισμού, οι “νεο-μινιμαλιστές” δεν έχουν υπερβολικό αριθμό πραγμάτων στη ζωή τους. (https://en.wikipedia.org/wiki/Neo-minimalism)

ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (σελ. 74)

Ο Φουτουρισμός ήταν λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και ουτοπικό κίνημα του 20ού αιώνα. Θεωρείται κυρίως ιταλική σχολή στο χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης που ωστόσο υιοθετήθηκε και από καλλιτέχνες άλλων χωρών, ειδικότερα της Ρωσίας. Ο Φουτουρισμός αναπτύχθηκε σχεδόν σε όλες της μορφές της τέχνης, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την ποίηση, τη μουσική, το θέατρο αλλά και στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Τοποθετείται χρονικά την περίοδο 1909-1920. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%BF%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82)

ΝΕΟ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (σελ. 74)

Ο νεο-φουτουρισμός είναι ένα κίνημα της τέχνης, του σχεδιασμού και της αρχιτεκτονικής από τα τέλη του 20ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως απομάκρυνση από τη στάση του μεταμοντερνισμού και αντιπροσωπεύει μια ιδεαλιστική πίστη σε ένα καλύτερο μέλλον και “μια ανάγκη περιορισμού της σύγχρονης σχέσης με την τεχνολογία”. (https://en.wikipedia.org/wiki/Neo-futurism)

ΙΑΠΩΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ (σελ. 74)

Ο Μεταβολισμός είναι ένα αρχιτεκτονικό ρεύμα που ξεκίνησε και αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επαναπροσδιορίζει την έννοια της πόλης και της βίωσης της, του τρόπου ζωής και των σχέσεων που αναπτύσσονται μέσα σε αυτήν. (https://artic.gr/metavolismos-pros-ena-vioastiko-mellon/)

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

Π Α ΡΑ Π Ο Μ Π Ε Σ Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ I

[1] ΕΛΑΦΡΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΔΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ, ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ, από την έκθεση του Institute for Lightweight Strustures του Πανεπιστημίου της Στουτγάρτης, Ιανουάριος 1986 [2] Nature and Architecture, Paolo Portoghesi (2000), p. 11 [3] Vitruvius, TEN BOOKS ON ARCHITECTURE, translated by Morgan M., Oxford University Press, London, 1914, p. 38 [4] Gottfried Semper, The Four Elements of Architecture,and other writings, Die vier Elemente der Baukunst , 1851, [5] Le Corbusier, Για μια αρχιτεκτονική, Εκκρεμές, 2004 [6] Heidegger Martin, ΚΤΙΖΕΙΝ, ΚΑΤΟΙΚΕΙΝ, ΣΚΕΠΤΕΣΘΑΙ, μεταφρ. Ξηροπαίδης Γ., ΠΛΕΘΡΟΝ, Αθήνα, 2008, p.24-25 [7] Gaston Bachelard, La Poétique de l’Espace, France, Presses Universitaires de France, 1958 [8] Nature and Architecture, Paolo Portoghesi (2000) p. 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ II

[1] https://www.touropia.com/cave-dwellings/ [2] Μπούρας Χ., Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Τόμος 1, Eπτάλοφος ΑΒΕΕ, Aθήνα, 1980, σελ 15,16 [3] https://en.wikipedia.org/wiki/The_Primitive_Hut [4] Microdwelling - Atlas for Architects, Σοφία Βυζοβίτη, University Studio Press, Σεπτέμβριος 2017, σελ 21 [5] https://en.wikipedia.org/wiki/Slum https://en.wikipedia.org/wiki/Vardo_(Romani_wagon) [6] http://www.epirusblog.gr/2015/03/30_13.html [7] http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Igloo [8]https://spatialexperiments.wordpress.com/2016/02/03/nomadic-architecture-mobility-gender-ritual/ [9] https://en.wikipedia.org/wiki/Tipi [10] https://en.wikipedia.org/wiki/Vardo_(Romani_wagon) [11] https://en.wikipedia.org/wiki/Trailer_park

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1 | Βασιλείου Ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944, σελίδα 12. εικ. 2 | https://gr.pinterest.com/pin/415738609347324666/ εικ. 3 | https://www.touropia.com/cave-dwellings/ εικ. 4 | https://bagnidilucca.wordpress.com/2011/04/30/cave-dwellings-in-southern-spain/ εικ. 5 | Λεβεντάκη Μ, Μιχαλοπούλου Ε., Αειπωνία: Τα διαχρονικά στοιχεία του ιαπωνικού σπιτιού, Αρχείο Διαλέξεων ΕΜΠ, Ιούλιος 2013 εικ. 6 | http://www.nps.gov/archeology/kennewick/ames_fig_29.htm εικ. 7 | https://www.blacktomato.com/destinations/french-polynesia/four-seasons-bora-bora/ εικ. 8 |https://gr.pinterest.com/pin/772226667327222578/ εικ. 9 | https://gr.pinterest.com/pin/550354016961348121/ εικ. 10 | https://gr.pinterest.com/pin/447404544227497503/

85

86

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

εικ. 11 | https://spatialexperiments.wordpress.com/2016/02/03/nomadic-architecture-mobility-gender-ritual/ εικ. 12 | https://gr.pinterest.com/pin/565412928194050557/ εικ. 13 | https://gr.pinterest.com/pin/25755029099728186/ εικ. 14 | https://spatialexperiments.wordpress.com/2016/02/03/nomadic-architecture-mobility-gender-ritual/ εικ. 15 | https://en.wikipedia.org/wiki/File:Oglala_girl_in_front_of_a_tipi2.jpg εικ. 16 | https://en.wikipedia.org/wiki/Wigwam#/media/File:Apache_wickiup.jpg εικ. 17 | https://www.researchgate.net/publication/314933402_Architecture_Nomadic_Architecture_of_Inner_Asia εικ. 18 | https://gr.pinterest.com/pin/379780181075442658/ εικ. 19 | https://gr.pinterest.com/dianewacker/house-n-home/?lp=true εικ. 20 | https://www.snopes.com/fact-check/redneck-mansion/ εικ. 21 | https://gr.pinterest.com/pin/512425263843415315/ εικ. 22 | https://awesomeamsterdam.com/stay-rent-houseboat-amsterdam/

ΚΕΦΑΛΑΙΟ III 3.1

[1] Microdwelling - Atlas for Architects, Σοφία Βυζοβίτη, University Studio Press, Σεπτέμβριος 2017, σελ.21 [2] https://en.wikipedia.org/wiki/The_Primitive_Hut [3] Vitruvius, TEN BOOKS ON ARCHITECTURE, translated by Morgan M., Oxford Univer - sity Press, London, 1914, p. 38 [4] Αποστόλης Αρτνός, “Η ελάχιστη δομή” (Εκδόσεις Κριτική 2014) [5] Laugier M. A., Essai sur l’architecture, Osborne and Shipton, London, 1755, p1-9 [6] http://dergipark.gov.tr/download/article-file/203794 [7] Gottfried Semper, The Four Elements of Architecture,and other writings, Die vier Elemente der Baukunst, 1851 [8] Rykwert, Joseph, On Adam’s House in Paradise: the Idea of the primitive Hut in Architectural History. 2nd ed. Cambridge, MA: MIT Press, 1981.

[9] https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_David_Thoreau [10]https://mitpress.mit.edu/books/heideggers-hut [11] http://popaganda.gr/ti-doulia-echi-mia-xilini-kaliva-stis-taratses-ton-athinaikon-polikatikion/

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1 | http://quizlet.com/16134950/arch-217c-l14-flash-cards/ εικ. 2 | http://heritageofjapan.wordpress.com/following-the-trail-of-tumuli/rebellioninkyushu-and-the-rise-of-royal-estates/village-settlement-patterns-the-homestead-emerges/ the-kamado-stove-innovation-improves-home-life/ εικ. 3 | http://www.native-languages.org/houses.htm εικ. 4 | https://en.wikipedia.org/wiki/The_Primitive_Hut εικ. 5 | https://gr.pinterest.com/pin/537406168015945795/?lp=true εικ. 6 | https://gr.pinterest.com/pin/478296422910045309/ εικ. 7 | https://gr.pinterest.com/pin/750975306591251792/ εικ. 8 | https://gr.pinterest.com/pin/292945150735810887/?lp=true εικ. 9 | http://popaganda.gr/ti-doulia-echi-mia-xilini-kaliva-stis-taratses-ton-athinaikon-polikatikion/

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

3.2

[1] http://www.branchcollective.org/?ps_articles=barbara-leckie-prince-alberts-exhibition-model-dwellings [2] Minimum Vivendi Λάκκα Χριστίνα Παπαδάτου Κωνσταντίνα Οκτώβριος 2014 [3] https://en.wikipedia.org/wiki/New_Objectivity_(architecture) [4] Bevilacqua M. J., Alexander Klein and the Existenzminimum: A ‘Scientific Approach to De - sign Techniques, Nexus Network Journal, Vol.13, No.2, 2011, p.297-311 [5]Le Corbusier, Jeanneret P., Analysis of the fundamental elements of the problem of “The minimum house”, The International Congress for Modern Architecture CIAM, 2nd Congress, Franfurt, September, 1929 https://modernistarchitecture.wordpress. com/2011/09/14/le-corbusier%E2%80%99s-%E2%80%9Cciam-2-1929%E2%80%9D-1929/ [6] https://en.wikipedia.org/wiki/Frankfurt_kitchen [7] Urbanik J., Laboratory Kitchen and “Existenzminimum” Dwellings in Peter Vink, Advances in social and organization factors, CRC Press, USA, 2012, p. 42-51

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1 | Βασιλείου ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944, σελ. 13 εικ. 2 | Ibid, σελ.163 εικ. 4 |Βρυχέα Α., ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΟΙΚΙΣΗ : διερευνώντας τα όρια της αρχιτεκτονικής, 3η έκδ., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2010, σελ. 387 εικ. 3 | Ibid, σελ. 377 εικ. 5 | https://www.moma.org/collection/works/6107 εικ. 6-7 | Bevilacqua M. J., Alexander Klein and the Existenzminimum: A ‘Scientific Approach to Design Techniques, Nexus Network Journal, Vol.13, No.2, 2011,p.301 εικ. 8 | file:///C:/Users/jenni_000/Downloads/modernism%201_080914.pdf εικ. 9 | https://www.mak.at/en/the_frankfurt_kitchen_1?media_id=1342703972708&menu-id=1343388632778 εικ. 10 | http://www.comfortandjoysblog.com/2011/02/friend-shared-great-link-fromnpron.html εικ. 11 | Urbanik J., Laboratory Kitchen and “Existenzminimum” Dwellings in Peter Vink, Advances in social and organization factors, CRC Press, USA, 2012, 44 http://wb-jung.de/projekte/wieder-da-die-wohnung-f%C3%BCr-das-existenzminimum

87

88

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV

[1] ΕΚΔΟΧΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, Μπούνια Κατερίνα, επιβλ. Κ. Λιάπη Τμήμα Αρχιτ. Μηχ, Παν. Πατρών (2013) [2] http://blog.claytonhomes.com/inside-the-tiny-home-movement-a-brief-history [3] https://en.wikipedia.org/wiki/Tiny_house_movement [4] Microdwelling - Atlas for Architects, Σοφία Βυζοβίτη, University Studio Press, Σεπτέμβριος 2017 [5] https://www.footprintnetwork.org/ [6] https://www.renewableenergyworld.com/ugc/articles/2015/12/tiny-houses-have-even-tinier-carbon-footprints.html [7] https://www.nakono.com/tekcarta/ [8] https://www.kwsanantonio.com/news/6-big-reasons-the-tiny-house-movement-is-on-the-rise/ [9] http://restoringsimple.com/tiny-house-statistics/

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1 | https://gr.pinterest.com/pin/44191640066744147/ εικ. 2 | http://singularityhub.com/2011/06/23/population-growth-and-the-rise-of-megacitiescan-technology-help/ εικ. 3 | http://thetinylife.com/what-is-the-tiny-house-movement/

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V

[1] Housing + Single-Family Housing, By Manuel Gausa, Jaime Salazar, May 12, 2005 p. 12 – 13 [2] https://americantinyhouseassociation.org/tinydemographics.html [3] Theo Van Leeuwen, “Introducing Social Semiotics”, Routledge, 2004, p.71 [4] Claude Schnaidt, Hannes Meyer: Buildings, projects, and writings (New York: Architecture Book Publishing, 1965) [5] https://tinyhousebuild.com/how-to-create-your-own-tiny-house-floor-plan/

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1 | http://restoringsimple.com/tiny-house-statistics/ εικ. 2 | Προσωπικό αρχείο εικ. 3 | Teige K., The minimum dwelling, The MIT Press, 2002, σελίδα 250

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ

[1] https://www.cnu.org/who-we-are/charter-new-urbanism [2] https://www.mooponto.com/2012/12/06/near-house-mount-fuji-architects-studio/ [3] https://www.archdaily.com/110745/ad-classics-nakagin-capsule-tower-kisho-kurokawa [4] https://kasita.com/ [5]https://www.designindaba.com/articles/creative-work/sou-fujimoto-challenges-perceptions-what-could-be-considered-architecture [6]https://www.designindaba.com/articles/creative-work/sou-fujimoto-challenges-perceptions-what-could-be-considered-architecture [7] https://www.archdaily.com/396082/diogene-renzo-piano [8]http://www.topontiki.gr/article/130521/gnoriste-spiti-toy-mellontos-oikologikes-aytonomes-kapsoyles-poy-pane-pantoyphotos [9] http://www.n55.dk/manuals/walkinghouse/walkinghouse.html [10] https://en.wikipedia.org/wiki/Slum [11]https://inhabitat.com/chinese-human-rights-group-releases-shocking-aerial-photos-of-hong-kongs-locker-sized-apartments/ [12]https://www.ikea.com/ms/en_US/this-is-ikea/ikea-highlights/Home-for-a-refugee/index.html

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

[13]https://www.reuters.com/article/us-latam-housing-architecture/award-winning-architect-builds-half-houses-says-slumsshould-inspire-idUSKCN0YI1JG [14] https://99percentinvisible.org/episode/half-a-house/

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1-6 | https://www.mooponto.com/2012/12/06/near-house-mount-fuji-architects-studio/ εικ. 7-10 | http://www.mascontext.com/issues/24-tokyo-winter-14/the-future-that-never-happened/ εικ. 11-13 | https://kasita.com/ εικ. 14-18 | https://www.archdaily.com/7638/final-wooden-house-sou-fujimoto εικ. 19-21 | https://www.archdaily.com/396082/diogene-renzo-piano εικ. 22-24 | http://www.topontiki.gr/article/130521/gnoriste-spiti-toy-mellontos-oikologikes-aytonomes-kapsoyles-poy-panepantoy-photos εικ. 25-28 | http://www.n55.dk/manuals/walkinghouse/walkinghouse.html εικ. 29 | https://la-prensa.mx/neza/tierra-de-nadie-limite-entre-neza-la-paz-ixtapaluca-chimalhuacan-y-la-ciudad-de-mexico/ εικ. 30 | https://inhabitat.com/chinese-human-rights-group-releases-shocking-aerial-photos-of-hong-kongs-locker-sized-apartments/ εικ. 31 | https://www.ikea.com/ms/en_US/this-is-ikea/ikea-highlights/Home-for-a-refugee/index.html εικ. 32 | http://www.serresland.gr/2016/03/10.html εικ. 33 | https://99percentinvisible.org/episode/half-a-house/

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙ

[1] ΕΚΔΟΧΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, Μπούνια Κατερίνα, επιβλ. Κ. Λιάπη Τμήμα Αρχιτ. Μηχ, Παν. Πατρών (2013) [2] https://en.wikipedia.org/wiki/Neo-futurism [3] https://www.maxxi.art/en/friedman-yona-2/ [4] http://teachers.teicm.gr/gkout/ecodromics/zenetos/zenetos.htm [5] https://www.archdaily.com/399329/ad-classics-the-plug-in-city-peter-cook-archigram [6] https://prezi.com/d0bge1n3dssv/capsule-homes-project-archigram/ [7] https://futurecitiesandenvironment.com/articles/10.1186/s40984-016-0014-2/ [8] https://oma.eu/projects/de-rotterdam [9] https://verticalcity.org/index.html [10] http://www.mascontext.com/issues/24-tokyo-winter-14/the-future-that-never-happened/

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ. 1 | https://en.wikipedia.org/wiki/Team_10 εικ. 2 | https://gr.pinterest.com/pin/547750373404292196/ εικ. 3 | https://gr.pinterest.com/pin/473581717047210777/ εικ. 4 | https://jkehl.com/metabolism εικ. 5 | https://gr.pinterest.com/pin/312929874106705738/ εικ. 6 | https://gr.pinterest.com/pin/477100154268492811/ εικ. 7 | http://teachers.teicm.gr/gkout/ecodromics/zenetos/zenetos.htm εικ. 8-9 | https://www.archdaily.com/399329/ad-classics-the-plug-in-city-peter-cook-archigram εικ. 10 | https://gr.pinterest.com/pin/419890365256151788/ εικ. 11 | https://gr.pinterest.com/pin/270286415106285931/ εικ. 12 | https://oma.eu/projects/de-rotterdam εικ. 13 | https://oma.eu/projects/de-rotterdam εικ. 14 | https://verticalcity.org/index.html

89

90

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ -Μπούρας Χ., Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Τόμος 1, Eπτάλοφος ΑΒΕΕ, Aθήνα, 1980 -Le Corbusier, Για μια αρχιτεκτονική, Εκκρεμές, 2004 -Heidegger Martin, ΚΤΙΖΕΙΝ, ΚΑΤΟΙΚΕΙΝ, ΣΚΕΠΤΕΣΘΑΙ, μεταφρ. Ξηροπαίδης Γ., ΠΛΕΘΡΟΝ, Αθήνα, 2008 -Αποστόλης Αρτινός, Η ετεροτοπία της καλύβας,Κείμενα για τη γλώσσα της αρχιτεκτονικής και για την αρχιτεκτονική της γλώσσας, Σμίλη, 2014 -Αποστόλης Αρτνός, “Η ελάχιστη δομή” (Εκδόσεις Κριτική 2014).

-Σοφία Βυζοβίτη, Microdwelling - Atlas for Architects, University Studio Press, Σεπτέμβριος 2017 ΞΕΝΗ -Gaston Bachelard, La Poétique de l’Espace, France, Presses Universitaires de France, 1958 -Vitruvius, TEN BOOKS ON ARCHITECTURE, translated by Morgan M., Oxford Univer - sity Press, London, 1914 -Paolo Portoghesi, Nature and Architecture, (2000) -Rykwert, Joseph, On Adam’s House in Paradise: the Idea of the primitive Hut in Architectural History. 2nd ed. Cambridge, MA: MIT Press, 1981.

-Laugier M. A., Essai sur l’architecture, Osborne and Shipton, London, 1755 -Gottfried Semper, The Four Elements of Architecture,and other writings, Die vier Elemente der Baukunst , 1851 -Semper G., Styles in the Technical and Tectonic Arts, Or, Practical Aesthetics, Getty Publications, 2004 -Teige K., The minimum dwelling, The MIT Press, Massachusetts, 2002 -Bevilacqua M. J., Alexander Klein and the Existenzminimum: A ‘Scientific Approach to De - sign Techniques, Nexus Network Journal, Vol.13, No.2, 2011 -Urbanik J., Laboratory Kitchen and “Existenzminimum” Dwellings in Peter Vink, Advances in social and organization factors, CRC Press, USA, 2012 -Theo Van Leeuwen, “Introducing Social Semiotics”, Routledge, 2004, -Manuel Gausa, Jaime Salazar, Housing + Single-Family Housing, May 12, 2005 -Claude Schnaidt, Hannes Meyer: Buildings, projects, and writings (New York: Architecture Book Publishing, 1965) -Shusaku Arakawa and Madeline Gins, Architectural Body, The University of Alabama Press, 2002 -Henry David Thoreau, Walden; or, Life in the Woods,United States, August 9, 1854, Boston

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

-ΕΛΑΦΡΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΔΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ, ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ, από την έκθεση του Institute for Lightweight Strustures του Πανεπιστημίου της Στουτγάρτης, Ιανουάριος 1986 -ΕΚΔΟΧΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, Μπούνια Κατερίνα, επιβλ. Κ. Λιάπη Τμήμα Αρχιτ. Μηχ, Παν. Πατρών (2013) προ-ορθολογικές χωρικές εκδηλώσεις μία ανάγνωση του ιδιωματικού χαρακτήρα της πόλης της Αθήνας ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ, ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, ΧΑΝΙΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 -Minimum Vivendi Λάκκα Χριστίνα Παπαδάτου Κωνσταντίνα Οκτώβριος 2014 -Οικειότητα και Κατοίκηση : Από την Φύση στην Τεχνολογία, Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου, Φοιτητές: Ιατρού Σοφία- Ελένη, Ψυχαράκη Δέσποινα, Φεβρουάριος 2017 -Για μια αρχιτεκτονική από φώς ..στο δρόμο που χάραξε ο Le Corbusier... ,ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ, ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (Δ.Π.Μ.Σ.) “ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ”, ΑΚΑΔ.ΕΤΟΣ 2012-13 -Are Tiny Homes Here to Stay? A Review of Literature on the Tiny House Movement Jasmine Ford and Lilia Gomez-Lanier University of Georgia -What potential implications for the future does the Tiny House Movement show as an emerging urban lifestyle in the Netherlands?, Frederike Schneider Bachelor thesis Geografie, Planologie en Milieu Nijmegen School of Management Radboud University Nijmegen August 2017 -Small House, Big Impact: The Effect of Tiny Houses on Community and Environment Charlie Kilman Carleton College January 17, 2016

ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΊΚΗΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.touropia.com/cave-dwellings/ https://en.wikipedia.org/wiki/The_Primitive_Hut http://www.branchcollective.org/?ps_articles=barbara-leckie-prince-alberts-exhibition-model-dwellings Le Corbusier, Jeanneret P., Analysis of the fundamental elements of the problem of “The minimum house”, The International Congress for Modern Architecture CIAM, 2nd Congress, Franfurt, September, 1929 https://modernistarchitecture.wordpress. com/2011/09/14/le-corbusier%E2%80%99s-%E2%80%9Cciam-2-1929%E2%80%9D-1929/ https://en.wikipedia.org/wiki/Vardo_(Romani_wagon) https://en.wikipedia.org/wiki/Slum http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Igloo https://en.wikipedia.org/wiki/Tipi https://mitpress.mit.edu/books/heideggers-hut https://www.maxxi.art/en/friedman-yona-2/ http://dergipark.gov.tr/download/article-file/203794 http://www.n55.dk/manuals/walkinghouse/walkinghouse.html https://oma.eu/projects/de-rotterdam https://www.renewableenergyworld.com/ugc/articles/2015/12/tiny-houses-have-even-tinier-carbon-footprints.html https://futurecitiesandenvironment.com/articles/10.1186/s40984-016-0014-2/ http://dergipark.gov.tr/download/article-file/203794 http://www.epirusblog.gr/2015/03/30_13.html http://popaganda.gr/ti-doulia-echi-mia-xilini-kaliva-stis-taratses-ton-athinaikon-polikatikion/ http://www.topontiki.gr/article/130521/gnoriste-spiti-toy-mellontos-oikologikes-aytonomes-kapsoyles-poy-pane-pantoy-photos https://www.mooponto.com/2012/12/06/near-house-mount-fuji-architects-studio/ https://99percentinvisible.org/episode/half-a-house/ https://www.reuters.com/article/us-latam-housing-architecture/award-winning-architect-builds-half-houses-says-slumsshould-inspire-idUSKCN0YI1JG https://en.wikipedia.org/wiki/New_Objectivity_(architecture) https://en.wikipedia.org/wiki/Frankfurt_kitchen https://www.architectmagazine.com/design/culture/the-tiny-houses-of-the-20th-century_o http://georgemaciunas.com/exhibitions/fluxus-as-architecture-2/fluxhousefluxcity-prefabricatedmodular-building-system/ fluxhouse-fluxcities/essays-2/nomadic-architecture-framework-by-stephanie-carlisle/ https://www.dezeen.com/miniliving/ https://spatialexperiments.wordpress.com/2016/02/03/nomadic-architecture-mobility-gender-ritual/ https://inhabitat.com/chinese-human-rights-group-releases-shocking-aerial-photos-of-hong-kongs-locker-sized-apartments/ https://www.ikea.com/ms/en_US/this-is-ikea/ikea-highlights/Home-for-a-refugee/index.html https://www.archdaily.com/399329/ad-classics-the-plug-in-city-peter-cook-archigram https://prezi.com/d0bge1n3dssv/capsule-homes-project-archigram/ https://www.designindaba.com/articles/creative-work/sou-fujimoto-challenges-perceptions-what-could-be-considered-architecture https://en.wikipedia.org/wiki/Tiny_house_movement https://www.curbed.com/2017/7/19/15974554/tiny-house-timeline http://blog.claytonhomes.com/inside-the-tiny-home-movement-a-brief-history https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_David_Thoreau https://www.researchgate.net/publication/314933402 https://kasita.com/ https://tinyhousebuild.com/how-to-create-your-own-tiny-house-floor-plan/

91

92

Οι Φάσεις Της Κατοίκησης Σε Βέλτιστο Χώρο | Μοντέρνα Μικροκατοικία

https://www.kwsanantonio.com/news/6-big-reasons-the-tiny-house-movement-is-on-the-rise/ https://www.archdaily.com/110745/ad-classics-nakagin-capsule-tower-kisho-kurokawa http://www.archigram.net/ https://www.cnu.org/who-we-are/charter-new-urbanism https://www.footprintnetwork.org/ https://en.wikipedia.org/wiki/Neo-futurism https://americantinyhouseassociation.org/tinydemographics.html http://teachers.teicm.gr/gkout/ecodromics/zenetos/zenetos.htm https://verticalcity.org/index.html http://www.mascontext.com/issues/24-tokyo-winter-14/the-future-that-never-happened/

ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

http://tinyhousepodcast.com/ https://www.youtube.com/playlist?list=PLzHu8tlZPgKc0dsbu6v481Tqe0Z_8ej3m