Industrie & Utility editie 1 van 2023

Toekomstige energievoorziening voor bedrijven

Douchen en verwarmen met lokaal geproduceerde warmte uit de ‘cloud’

IndustrieDE & Utilit y

Duurzaamheid & Energiegids

Beurscatalogus Industrial Heat & Power

Kansen voor groene waterstof in Zeeland en Groningen

PIPELINE SOLUTIONS FOR THE FUTURE

• No maintenance

• Ease and speed of installation

• Reliability

• Energy and operating cost savings

• PAM services

• Complete systems

• Sustainable development

100% PAM SYSTEM - 100% Guaranteed Performances

Only the exclusive combination of PAM products (pipes, fittings, couplings) and the respect of the implementation rules guarantees you results in accordance with the test reports from PAM and allows you to benefit from the 10 years warranty.

Metal recycles forever!

IndustrieDE & Utilit y Duurzaamheid

Industry & Utility is onderdeel van Duurzaamheid & Energiegids, een print en online uitgave van Jetvertising b.v. onder redactie van nederlandse Bouw Documentatie en De HandelsCourant.

Uitgever

Jetvertising b.v.

Tiendweg 12

2671 SB Naaldwijk

Tel. +31 (0)70 - 399 00 00 directie@jetvertising.nl

Inhoud

9 Vakbeurs Industrial Heat and Power

23 Van rioolwater naar 100% zuiver H2O

27 RWZI Tilburg wordt voorbereid op de toekomst

32 Douchen en verwarmen met lokaal geproduceerde warmte uit de ‘cloud’

36 Test met waterstof op Ameland als blauwdruk

41 Toekomstige energievoorziening voor bedrijven

45 Kansen voor groene waterstof in Zeeland en Groningen

48 Groene waterstof uit Tasmanië

5 Nieuws

49 Agenda

49 Market Lounge

Redactie Gebouwde omgeving Nederlandse Bouw Documentatie (NBD-Online) redactie@jetvertising.nl

Industrie De HandelsCourant (HC) redactie@jetvertising.nl

Persberichten info@jetvertising.nl

Vormgeving

MSU

Nikkelstraat 1C

8211 AJ Lelystad

Advertenties

Jetvertising b.v.

Tiendweg 12

2671 SB Naaldwijk

Tel. +31 (0)70 - 399 00 00 robbin@jetvertising.nl

& Energiegids

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, gekopieerd of hergebruikt zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.

Als je nog veel te doen hebt, vergeet je soms hoeveel je hebt bereikt

Het is tien jaar geleden dat het Energieakkoord getekend werd. Deze voorloper van het Klimaatakkoord markeert de start van serieus klimaat- en energiebeleid in Nederland. Er is sindsdien veel bereikt, en er is ook nog veel te doen. In tien jaar steeg het aandeel duurzame energie van 4,7 procent in 2013 naar 16,7 procent nu.

“Als je nog veel te doen hebt, vergeet je soms hoeveel je hebt bereikt. Met ambitie, daadkracht en samenwerking van vele partijen heeft het Energieakkoord de energietransitie onomkeerbaar versneld. Hopelijk geeft dat de moed en het vertrouwen om nog sneller door te gaan en de

Hernieuwbare

elektriciteit:

2013: 5%

2023: 46%

Zonnepanelen:

2013: 2 miljoen

2023: 54 miljoen, alle Nederlandse zonnepanelen achter elkaar gelegd, zouden twee keer de aarde rond gaan.

Windturbines op zee:

2013: 96

2023: 671, inmiddels subsidievrij!

Tussentijdse uitbreiding lijst

vele uitdagingen steeds weer te overwinnen!” zegt Olof van der Gaag, voorzitter Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE). Tien jaar klimaatbeleid levert bijna vier maal zoveel duurzame energie op, zie onderstaande overzichtje.

Goed geïsoleerde

huizen:

2014: 123.000

2023: 1.500.000

Warmtepompen in woningen:

2012: 70.000

2023: 500.000

Aardwarmtebronnen:

2013: 8 2023: 36

Laadpunten:

2013: 6.000

2023: 136.000

Elektrische auto’s op de weg:

2013: 1900

2023: 387.000

Zware industrie bespaarde 2,5 megaton CO2 per jaar: evenveel als de jaarlijkse uitstoot van een kolencentrale. Er kwam 60.000 km aan nieuwe elektriciteitskabels sinds 2013.

De Energielijst van de regeling Energie-investeringsaftrek (EIA) voor energiezuinige investeringen is uitgebreid. Vanaf 5 september jl. kunnen ondernemers ook belastingvoordeel krijgen voor bepaalde investeringen in de glastuinbouw, warmte- en/of koudenetten en CO2-afvang voor permanente opslag. Dit geldt ook met terugwerkende kracht voor deze investeringen gedaan vanaf 1 januari tot en met 4 september 2023. Ondernemers kunnen deze investeringen melden tot en met 4 december 2023.

De Energielijst is de basis van de EIA-regeling. Op de lijst staan verschillende innovatieve, energiebesparende en duurzame energietechnieken.

Lees verder op de volgende pagina

energie-investeringen met belastingvoordeel voor bedrijven

Investeert een ondernemer in 2023 in een energietechniek op deze lijst? Dan kan hij energie-investeringsaftrek aanvragen. De ondernemer kan dan 45,5% van de investeringskosten aftrekken van de winst. En betaalt op die manier minder belasting.

De aanvullingen van de Energielijst 2023

• Investeringen in de glastuinbouw waarvoor ook subsidie vanuit de regeling Energie-efficiëntie Glastuinbouw (EG) is gegeven. Volgens de op 28 december 2022 gepubliceerde regeling konden bedrijven geen gebruik meer maken van energie-investeringsaftrek voor investeringen waarvoor EG-subsidie was gegeven. Dat is nu wel weer mogelijk.

• Investeringen in warmte- en/ of koudenetten. Vorig jaar werd besloten om warmte- en/of koudenetten uit de regeling te schrappen. Dit besluit is genomen in de veronderstelling dat deze warmteinfrastructuur op andere wijzen voldoende financieel gestimuleerd wordt, onder andere via de Warmtenetten Investeringssubsidie (WIS). Nu blijkt dat stimulering vanuit de energie-investeringsaftrek naast deze nieuwe subsidie

nog steeds noodzakelijk is voor een succesvolle overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energie.

• Investeringen in CO2-afvang voor permanente opslag. De regeling Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++) ondersteunt niet alle investeringen in deze techniek. Daarom blijft financiële stimulering vanuit de energie-investeringsaftrek ook voor deze techniek noodzakelijk.

ENERGIELIJST

De Energielijst 2023 is dus tussentijds aangepast op bovenstaande investeringen. De Energielijst wordt normaalgesproken ieder jaar aangepast. Er komen bedrijfsmiddelen bij, er gaan bedrijfsmiddelen vanaf. Ook worden soms technische eisen aangepast. Zoals gewoonlijk verwacht Rijkdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) eind december de Energielijst voor 2024.

OVER DE EIA-REGELING

Met de EIA wil de overheid energiezuinige investeringen stimuleren en een drijfveer zijn voor energiebesparing, CO2-vermindering en het toepassen van duurzame energie.

Bron en foto: RVO.

Verdere afname winbare aardgasreserves

De omvang van de Nederlandse aardgasreserves nam in 2022 verder af door winning en verminderde winbaarheid van het Groningenveld. Tegelijkertijd stegen de gasprijzen sterk, waardoor de waarde van de aardgasreserves in 2022 uitkwam op 71 miljard euro, tegenover bijna 16 miljard euro een jaar eerder. Bij een gelijkblijvende winning is er voor minder dan 9 jaar aan Nederlands aardgas winbaar. Dit meldt het CBS op basis van nieuwe cijfers over de aardgasreserves.

Eind 2022 bevond zich nog 142 miljard Sm3 maatschappelijk winbaar gas in de Nederlandse bodem. Hier maakt het Groningenveld nog maar een klein deel van uit: 2 miljard Sm3. Vanwege aardbevingen werd een aantal jaren geleden besloten om de gaswinning in Groningen op termijn te stoppen. In 2022 was de aardgasproductie in Groningen minder dan een vijfde van de totale gaswinning in Nederland. De resterende kleine reserve in Groningen wordt nog even aangehouden door het Kabinet vanwege leveringszekerheid. In juni 2023 heeft het Kabinet bekendgemaakt dat de winning in het Groningenveld in principe stopt per 1 oktober 2023, en het veld definitief sluit in oktober 2024. Wat zal resteren van de Nederlandse aardgasreserves zijn de kleinere gasvelden op land en onder de Noordzee. Met het recente winningsniveau (16,1 miljard Sm3 in 2022) zouden de Nederlandse aardgasreserves over minder dan 9 jaar uitgeput zijn. Nederland kan echter niet volledig en onmiddellijk over alle beschikbare reserves aardgas beschikken om meerdere redenen: vanwege handelscontracten met

het buitenland; en omdat een deel van de aangetoonde velden nog niet in productie is genomen. De kleine reserve in Groningen wordt alleen aangesproken in geval van nood, al staan er locaties op de waakvlam, met een minimale winning.

HOGE GASPRIJS STUWT WAARDE AARDGASRESERVES

De waarde van de reserves kan veranderen door winning (ofwel uitputting), door nieuwe vondsten, door fluctuerende gasprijzen (herwaardering), of doordat de fysieke reserves bij nader inzien niet maatschappelijk winbaar zijn (herevaluatie).

Dit laatste was het geval voor het Groningenveld. Verder hebben gasprijzen grote invloed op de waarde van de aardgasreserves. Eind 2008 piekte de waarde van de aardgasreserves in Nederland op 216 miljard euro. Door sterke prijsdalingen werden de voorraden in 2009 en 2016 flink afgewaardeerd. De dalende gasprijzen, samen met de afwaardering van het Groningenveld sinds 2017, leidden ertoe dat de waarde van de aardgasvoorraad in 2020 nog maar een half miljard euro bedroeg.

Sindsdien zijn de prijzen echter weer

sterk gestegen, vooral door het herstel van de wereldhandel na corona en door de oorlog in Oekraïne. Hierdoor steeg de waarde van de Nederlandse aardgasreserves tot 71 miljard euro eind 2022. Dit ondanks de verdere afname van de winbare reserves door herevaluatie van het Groningenveld en verdere uitputting door winning. In 2021 waren de reserves met 15,5 miljard euro nog 4,5 keer minder waard. Wel zijn de aardgasprijzen in de loop van 2023 gedaald, waardoor

de waarde van de aardgasreserves hoogstwaarschijnlijk inmiddels weer is afgenomen.

Een ander effect van de sterk gestegen gasprijzen in het afgelopen jaar is dat de Rijksoverheid meer aardgasbaten heeft ontvangen. Deze baten bedroegen 15,7 miljard euro, ofwel 1,6 procent van het bbp in 2022. Een jaar eerder was dit 2,6 miljard euro (0,3 procent van het bbp).

Bron en beeldmateriaal: CBS

Foto: Door Mbrickn op Unsplash

Complete proces verwarmingssystemen van engineering tot aan in bedrijfstelling

Heater

For all Heaters we can offer the appropriate Control Panel of our own design.

Both our engineered and our standardized products are ATEX and IEC-Ex certified. The associated Vessels are engineered and calculated to EN 13445, ASME-VIII, RtoD or AD2000.

Sinus Jevi Electric Heating B.V. is part of the NIBE group, listed on the Stock holm Stock Exchange

Sinus-Jevi Electric Heating B.V. Aambeeld 19 1671 NT Medemblik The Netherlands www.sinusjevi.com info@sinusjevi.com +31 (0)227 - 549100

Hal 2. A002

Bouwen aan persoonlijke en duurzame relaties

Wij zijn Selectum, de betrokken detacheerder van technisch personeel in Nederland. Dat betekent dat wij ook na een plaatsing altijd contact houden. Hoe vergaat het jou bij je nieuwe werkgever? En wat zijn de mogelijke volgende stappen in je carrière? Dat betekent ook wij geloven in het bouwen van persoonlijke en duurzame relaties. Zowel met reeds geplaatste technische specialisten, potentiële kandidaten als met onze opdrachtgevers. Want bij ons is iedereen vooral een mens en niemand een nummer.

Fan

type VLEx

Door: Leendert van der Ent Foto’s: 54events

“Het afgelopen jaar heeft er een omslag plaatsgevonden”, stelt Fedde van der Woude vast. Hij is directeur van 54 Events, organisator van Industrial Heat & Power. “Praten over de energietransitie heeft plaatsgemaakt voor doen – en de vaart zit erin.” Bedrijven ruilen hoge energiekosten en grotere (leverings)onzekerheid in voor besparing en meer zekerheid. De beurs Industrial Heat & Power is het aangewezen platform om de nodige kennis en praktische oplossingen op te doen.

Energietransitie: De vaart zit erin

“De energie-intensieve industrieën is volop bezig met de omslag naar volledig duurzaam”, weet Van der Woude. “Niet alles kan nu al: groene waterstof is bijvoorbeeld voorlopig nog onvoldoende voorhanden. Niet alle activiteiten zijn te elektrificeren. Maar bedrijven gaan op zijn minst aan de slag met het plukken van laaghangend fruit. Dat blijkt er nog veel te zijn, van isolatie van appendages tot het schoonhouden van condenspotten van stoominstallaties en nog veel meer.”

Dat is inmiddels uit de cijfers goed af te lezen. Na een daling van het gasverbruik in heel Nederland met 25% in 2022 zette deze afnamen in de eerste zes maanden van 2023 gewoon door met 10% over de hele linie. De industrie nam daarbij het voortouw met 13%. Uitschieters zijn de chemische industrie met 18% en de papierindustrie die maar liefst 34% wist te besparen. Het gaat hier om CBS-cijfers, gepubliceerd in NRC van 24 augustus 2023. Het artikel noemt elektrificatie niet als verklaring, maar ook dit zal een rol spelen.

MEER DRUK

Er is inmiddels veel bewezen technologie voor langetermijninvesteringen in verduurzaming van de energievoorziening met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar beschikbaar. Van der Woude: “Bedrijven schudden hun

terughoudendheid af. Ze gaan aan de slag. Dat komt mede vanwege toegenomen politiek-maatschappelijke druk. Pappen en nathouden wordt niet meer getolereerd. De overheid pakt duidelijker de regie.”

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft aangegeven dat er geen cijfermatige onderbouwing is voor de volumecorrectieregeling (VCR), de korting op de transportkosten voor energiegrootverbruikers. “Die gaat er dus af. En neem elektriciteitsopslag. Maatschappelijk zeer gewenst, maar tot voor kort belast met dubbele transportbelasting: eerst voor het laden van de batterij en daarna voor het gebruik van de opgeslagen elektriciteit. Dat is voor grootverbruikers aangepast, voor kleinverbruikers moet dat nog. Zo worden hindernissen weggenomen en komen maatregelen in lijn met de klimaatdoelstellingen te liggen.”

ANDER PARADIGMA

Naast de prijs voor gas en elektriciteit vormt ook de CO2-beprijzing een duidelijke aanzet tot actie. “In 2014 lag de CO2-prijs op 6 euro per ton. Een prijs van meer dan 100 euro per ton was toen onvoorstelbaar – maar is nu realiteit”, zegt Van der Woude. “Dat prijsniveau brengt alles in beweging.” Dat geldt ook voor het paradigma van het continu, 24/7 stabiele energieverbruik waarop naoorlogse

industriecomplexen zijn uitgelegd. Vanwege het wisselende aanbod aan zonne- en windenergie heeft het zijn logica verloren. Van de Woude: “Het kan weliswaar niet voor alle industriele activiteit, maar waar snel op- en afschalen mogelijk is, wordt dit ook gerealiseerd.”

FLEXIBILISERING EN NETCONGESTIE

Flexibilisering en netcongestie staan volop in de aandacht. Op steeds meer plekken in Nederland kunnen bedrijven geen nieuwe elektriciteitsaansluiting meer krijgen of behoren uitbreiding van de bestaande aansluiting en teruglevering niet tot de mogelijkheden. De netbeheerders kunnen bij de uitbreiding van het net de groeiende vraag niet bijbenen. Ze doen hun best, maar trage vergunningstrajecten en personeelsgebrek dwingen hen om potentiële klanten te vragen om over een paar jaar terug te komen.

Dit brengt eigen opwekking gecombineerd met opslag in de belangstelling: ultieme zekerheid over levering en tarieven. Sommige bedrijven, zoals die met electrolysers, kunnen flexibel omschakelen van afnemer van relatief goedkope elektriciteit naar elektriciteitsleverancier als de prijs hoog is.

WATERSTOF

In het kader van verduurzaming van de energievoorziening mag waterstof als onderwerp niet ontbreken. Van der Woude: “Dit is een onderwerp voor de iets langere termijn, maar het is voor de industrie zeer relevant de plannen te kennen en te weten hoe de complexe vervoers- en productiestromen rond dit molecuul er uit gaan zien.” Lokale productie met duurzame elektriciteit op momenten dat er een overschot aan is, zal in een deel van de vraag voorzien. Maar er is zoveel waterstof nodig, dat het Nederlandse deel van de Noordzee niet volstaat

om in onze toekomstige vraag te voorzien. In grote lijnen komt het er verder op neer dat waterstof zal worden geproduceerd met elektriciteit uit zon en wind waar dit het goedkoopst is: in Marokko, Namibië en Chili bijvoorbeeld.

ALLERLEI KLEUREN

Daar wordt het ‘opgeslagen’ in ammoniak dat met een veel hogere energiedichtheid en temperatuur en veel veiliger in tankers kan worden getransporteerd. Die schepen kunnen zelf ook op ammoniak varen. Eenmaal aangekomen in Nederland zal de industrie een deel van de ammoniak direct gebruiken.

Een ander deel wordt weer omgezet in groene (volledig CO2-emissievrije) waterstof dat als alternatief voor aardgas kan dienen. Dat betekent: als energiedrager en grondstof voor kunstmest en chemieproducten. Naast groene waterstof is er ook nog

grijze (uit aardgas), blauwe (uit aardgas gecombineerd met ondergrondse CO2-opslag). De meest exotische kleur is turquoise waterstof. Dit wordt geproduceerd uit aardgas via gesmolten metaal pyrolyse en heeft net als blauwe waterstof een (veel) gunstiger carbon footprint dan grijze waterstof. Aan de infrastructuur voor al deze waterstof zal de komende decennia nog hard moeten worden gewerkt.

INZICHT EN OVERZICHT

De snelle ontwikkelingen in een toch al complex energielandschap hebben het er voor de gemiddelde ondernemer niet overzichtelijker op gemaakt. Beursmanager Wendy van de Geijn: “Wat voor regelingen zijn er? Hoe grijpen die in elkaar? Hoe zorg je dat besparingsmogelijkheden niet door

silo’s tussen CAPEX en OPEX blijven liggen? Het kennisprogramma op de beurs is ideaal voor dergelijke duiding en uitleg.”

Daarnaast biedt de beurs de gelegenheid om met collega-bedrijven over praktische oplossingen te spreken: hoe gaan jullie daar mee om? Voorbeelden zijn frequentieregelaars op aandrijvingen en lekdetectie-sensoren voor de perslucht. Van de Geijn: “Energiebesparing is en blijft het vertrekpunt: energie die je niet verbruikt, hoef je niet op te wekken en niet te betalen. Op de expositie staan allerlei praktische oplossingen voor ‘quick wins’. Al met al biedt de beurs het overzicht dat de ondernemer in staat stelt om na afloop de afweging voor een verantwoorde keuze te maken uit het enorme aantal opties.”

Verduurzamen op technisch, economisch en juridisch gebied

Om aan het Nederlandse Klimaatakkoord te voldoen, moet de industrie haar CO₂-emissies in 2030 met minstens 55% gereduceerd hebben ten opzichte van 1990. Platform Verduurzaming Industrie ondersteunt bedrijven die willen verduurzamen op technisch, economisch en juridisch gebied.

Op Industrial Heat & Power 2023 is RVO aanwezig binnen stand Platform

Verduurzaming Industrie (02.A043).

Nederlandse Vereniging Duurzame

KENNISPROGRAMMA EN PRAKTIJKCASES

Heinz presenteert op dinsdag 10 oktober zijn Masterplan in het programma ‘Energiebesparing: de basis’, waarin warmteterugwinning een belangrijke rol speelt.

Deze dag nemen ook Ministerie van EZK en Netbeheer Nederland deel aan een paneldiscussie over flexibilisering en netcongestie, samen met o.a. verpakkings- en kartonnagebedrijf Sappi en Pepsico. Hier staat centraal hoe je elkaar leert begrijpen, en hoe vraag en aanbod worden afgestemd

Op woensdag 11 oktober vertellen de isolatiesector (VIB) en de Federatie van Energieconsultants (FedEC) over energiebesparing door technisch isoleren. Aan de hand van foto’s en dronebeelden wordt getoond dat er nog veel laaghangend fruit is. VIB en FedEC verkennen de mogelijkheden daarvoor graag in samenwerking met andere branches.

Elektrificatie – en dan vooral de voordelen ervan, komen op woensdag 11 oktober tevens aan de orde in samenwerking met het Platform Verduurzaming Industrie (inspiratietours Elektrificatie). Wat zijn de mogelijkheden voor eBoilers en warmtepompen in uw bedrijf? Waar eBoilers vooral een manier zijn om gas in te ruilen voor elektriciteit, biedt de inzet van warmtepompen de mogelijkheid om het gebruik van met gas opgewekte warmte te optimaliseren. Dat gebeurt door restwarmte te benutten en op te waarderen tot procestemperaturen. McKinsey komt vertellen wat het Net Zero Heat- programma in dat verband inhoudt.

Op donderdag 12 oktober staat CO2-emissiereductie door verduurzaming op het programma. En in de middag is waterstof het onderwerp van gesprek van NL Hydrogen. Gasunie geeft uitleg over de bouw en uitrol van de waterstof-backbone in Nederland.

Energie (NVDE), Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) en Federatie van Energie Consultants (FedEC) organiseren verschillende bijeenkomsten die u kunt bijwonen.

Op de stand kunt u het gesprek aangaan met de diverse experts en uw netwerk verbreden.

De wereldwijde roep om duurzaamheid in combinatie met sterk stijgende kosten en onzekerheid van fossiele brandstoffen heeft geleid tot een groeiende focus op de elektrificatie van de industrie. Deze ontwikkeling verwijst naar de verschuiving van traditionele verbrandingsmotoren en fossiele brandstoffen naar elektrische aandrijvingen en hernieuwbare energiebronnen in industriële processen. Het doel is om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en daarnaast ook kosten te besparen.

Industriële elektrificatie

Met de procesheaters van Heating Group International

De elektrificatie van de industrie biedt tal van voordelen op zowel ecologisch als economisch gebied. Het vermindert de uitstoot van schadelijke gassen, zoals koolstofdioxide (CO2), stikstofoxiden (NOx) en fijnstof, die bijdragen aan klimaatverandering en luchtvervuiling. Door over te stappen op elektrische verwarmingssystemen, kunnen fabrieken en productiefaciliteiten hun CO2-voetafdruk aanzienlijk verminderen en bijdragen aan de wereldwijde inspanningen om de opwarming van de aarde te beperken.

ELEKTRISCHE PROCESVERWARMINGSSYSTEMEN

Om de elektrificatie van de industrie te bevorderen, zijn er echter enkele uitdagingen die moeten worden aangepakt. Ten eerste vereist het upgraden van bestaande infrastructuur, zoals het installeren van laadstations en het

aanpassen van elektrische netwerken, aanzienlijke investeringen. Daarnaast moeten er innovatieve oplossingen worden ontwikkeld om de vraag naar elektriciteit tijdens piekmomenten op te vangen en om te gaan met de variabiliteit van hernieuwbare energiebronnen.

Ondanks deze uitdagingen zijn er al veel positieve ontwikkelingen op het gebied van elektrificatie van de industrie. Verschillende landen hebben stimuleringsmaatregelen ingevoerd, zoals subsidies en belastingvoordelen, om bedrijven aan te moedigen de overstap te maken naar elektrische verwarmingssystemen voor industriële processen. Technologische vooruitgang heeft ook geleid tot efficiëntere verwarmingssystemen, elektrische machines en batterijopslagsystemen, waardoor de elektrificatie haalbaarder en kosten effectiever wordt.

Al met al biedt de elektrificatie van de industrie een veelbelovend pad naar duurzame productie. Door de overstap te maken naar elektrische verwarmingssystemen en hernieuwbare energiebronnen, kunnen we de impact van de industrie op het milieu verminderen en een schonere, groenere toekomst creëren. Het is een collectieve inspanning waarbij overheden, bedrijven en samenlevingen wereldwijd moeten samenwerken om de transitie naar een elektrische industrie te versnellen en een duurzamere planeet voor toekomstige generaties te waarborgen. Meer informatie over het toepassen van elektrische verwarmingsprocessen?

Bezoek de specialisten van Heating Group International tijdens Industrial Heat & Power op stand 2.A002.

Congrescentrum 1931

Test & Drive Parcours naar de openbare weg

Industrial Heat & Power

De onderstaande bedrijven en organisaties verwelkomen u graag op Industrial Heat & Power 2023

Kennisprogramma Industrial Heat & Power 2023

DINSDAG 10 OKTOBER

11:00 - 11:30

Energiebesparing: De basis

O.l.v. Maarten Smeding, de Kleijn Energy Consulting & Engineers

In alle dynamiek van CO2-reductie, duurzame energie, flexibiliseren blijft energiebesparing met stip nummer 1 prioriteit! Zoals demissionair

minister Rob Jetten voor Klimaat en Energie aangeeft in zijn klimaatbeleidsbrief: besparen, besparen, besparen! Ook in het beleid van de overheid wat blijkt uit de wetgeving rondom Informatie- en onderzoeksplicht.

Daarom wordt Industrial Heat & Power afgetrapt met dit onderwerp, waarbij aandacht

besteed wordt aan de verplichte maatregelen, hoe energiemanagement helpt aan het voldoen aan wetgeving en de rol van een duidelijk masterplan in toekomstige energiebesparing.

• Welke toegevoegde waarde hebben de verplichte maatregelen

• Inzichten via ISO 50001 die helpen bij voldoen aan wetgeving

• Maak uw energiebeleid toekomstigbestendig met een Masterplan energie/CO2-reductie

14:00 - 15:30

Flexibele en efficiënte elektrificatie van de industrie in een duurzaam elektriciteitssysteem

O.l.v. Jacques van de Worp, VEMW en Maarten Smeding, de Kleijn

Energy Consulting & Engineers

Sprekers: Sikke Klein (TU Delft en Nobian) Bram Goorts en Ferdinand Koster (Sappi Maastricht)

Duurzame elektriciteit zal de belangrijkste energiebron worden voor de industrie. Een groot verschil met de huidige fossiele energiebronnen. De interactie tussen het intermitterende aanbod en de - vlakke - industriële vraag naar elektriciteit zal groter worden dan nu het geval is. De industrie zal haar processen moeten

aanpassen: efficiency en flexibiliteit. Zowel vanuit een veranderend energiesysteem- als industrieperspectief wordt geanalyseerd wat de beste oplossingen zijn voor zowel de industrie als voor het hele systeem. Moet ik dan een e-boiler of een warmtepomp installeren, en krijgt warmtebuffering een plek?

• Systeem denken moet anders, samen kunnen we netcongestie aanpakken.

• Innovaties om het net flexibeler te maken.

• Oplossingen die u zelf kunt nemen om uw energiebehoefte toekomstbestendig te maken. Tijdens de paneldiscussie kunt ook zelf uw vragen kwijt.

WOENSDAG 11 OKTOBER

11:30 - 13:00

Besparen op of door isolatie

O.l.v. René de Schutter, Fedec

Hoe PLICHTEN en BESPARINGEN hand in hand kunnen gaan. Deze sessie willen we met praktijkvoorbeelden laten zien dat het voor een asset owner daadwerkelijk mogelijk is het voldoen aan de PLICHTEN ook te benutten en daar energiebesparing dus kostenbesparing uit te halen. Daarbij gaan we de diepte in met de Isolatiescan. Waarbij we in gesprek gaan en laten zien hoe dit allemaal praktisch te realiseren.

• Hoe kan de OnderzoeksPLICHT praktisch en doeltreffend worden geïmplementeerd?

• En hoe kan het nu echt die Isolatiescan invullen?

• Hoe voorkom ik dat het een administratieve last is en dat ik er daadwerkelijk voordeel uit haal?

14:00 - 15:30

Efficiënt elektrificeren

O.l.v. Jacques van de Worp, VEMW en aangeboden i.s.m. Platform Verduurzaming Industrie

Met de snelle verduurzaming van onze elektriciteit is elektrificeren

voor de industrie een logische manier om CO2 te reduceren. Elektrificeren kan middels vele technieken, de e-boiler en warmtepomp zijn bekende voorbeelden hierin. Energie efficiëntie en de impact op het energie systeem met mogelijke belemmeringen kan meespelen in de keuze voor een techniek. We laten middels een aantal cases de bredere opties in elektrificatie zien.

• Welke elektrificatie technieken zijn er, en hoe speelt energie efficiëntie hierin mee?

• Welke voordelen hebben deze technieken?

• Waar moet ik rekening mee houden?

DONDERDAG 12 OKTOBER

11:30 - 13:00

CO2 reductie door verduurzaming van warmte

O.l.v. Tessa Hermens, NVDE

Een groot deel van de energie die de industrie nodig heeft gaat naar warmte. Gemiddeld is dit de helft, maar het kan ook ruim twee-derde zijn. Het verduurzamen van die warmte vraagt flinke aandacht, en kan op meerdere manieren. Een gedachte wat past bij het bedrijf, het proces, de omgeving en toekomst van dat alles zijn van belang. In deze sessie geven we graag inzicht in wat een aantal opties zijn, met concrete voorbeelden en status van ontwikkeling vandaag de dag.

• Welke temperatuur kan ik halen met deze duurzame techniek?

• Wat is te verwachten bij de implementatie?

• Welke kansen of belemmeringen horen daarbij?

15:00 - 16:30

Dutch Hydrogen Days: Waterstof in de Industrie

O.l.v. Jelle Blextoon, FME - Electrolyser Makers Platform

In het kader van de verduurzaming heeft de industrie niet alleen

CO2-vrije elektriciteit nodig, maar ook moleculen. Als energiedrager én als grondstof voor de productie van staal, kunstmest en kunststoffen. In Nederland wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van de waterstofvoorziening, groene en blauwe waterstofproductie, de import van waterstof(dragers), een waterstof backbone (HNS), opslagfaciliteiten (HyStock), installaties om die waterstof te kunnen gebruiken, en een waterstofmarkt (HyXchange). Tijdens de bijeenkomst zal onder meer ingegaan worden op de visie vanuit de maak- en gebruikende industrie, de infrastructuur, en kansen vanuit Nederlands perspectief.

• Waar staat de ontwikkeling van CO2-arme waterstof in Nederland?

• Hoe zit het met de infrastructuur: waar komt die te liggen en kan aansluiten?

• Hoe wordt de groene, blauwe en gele waterstof geproduceerd en welke concrete projecten zijn er al zichtbaar?

Bijdragen van drie bedrijven die actief zijn in de waterstof voorzieningsketen.

Bijdrage Anouk van de Berg (Commercial Manager Hydrogen Network Netherlands): In 2030 beschikt Nederland over waterstofinfrastructuur die industriële clusters in Nederland onderling verbindt, met opslagfaciliteiten en waterstofnetwerken in Duitsland en België. Waar staan we nu en hoe komt dit netwerk eruit te zien?

Vragen die bij haar aan bod komen: Wanneer wordt welke regio ontsloten?

Wat zijn de voorwaarden voor het gebruik van het netwerk? Hoe ziet het proces van interesse naar een aansluiting eruit?

Effectief Isolatie Beheer in de Industrie (PEIBI)

Aan de slag met de energie efficiency en structurele integriteit van uw installatie: Sluit aan! Ons platform richt zich op het initiëren, stimuleren en faciliteren van gecontroleerd isolatiebeheer in de industrie middels het:

• Toepassen van de door de industrie ontwikkelde gratis beschikbare Best Practice toolbox

• Het door-ontwikkelen van het COIen Isolatiebeheer ecosysteem

• Het organiseren van kennisdeling in de vorm van bijeenkomsten, webinars, papers etc.

• Ontwikkelen van nieuwe IT tools én werkprocessen voor een geïntegreerde aanpak en

• Evaluatie van de effectiviteit van nieuwe monitoring- en inspectie technieken

Juist nu biedt het gestructureerd integreren van uw Corrosie onder Isolatie aanpak en CO2 reductie

Onderstaand figuur toont de overlap.

aanpak grote voordelen. Immers onze overheid draagt significant bij aan energie besparende maatregelen die u bij het volgen van de WCM Best Practice ook veel meer GRIP op Corrosie onder Isolatie kunnen geven. Twee (of meer) vliegen in een klap.

Effectief isolatiebeheer leidt tot:

• Minder energie gebruik

• Minder corrosie onder isolatie

• Minder veiligheidsissues

• Minder onderhoud

• Minder kosten

Onze aanpak heeft het duurzame beheer van isolatie als uitgangpunt en richt zich op twee onderwerpen die daarbij samenkomen:

(a) energie efficiency en (b) corrosie onder isolatie. Het wettelijk kader wat daarbij speelt is onder anderen gegeven door de European Energy Directive en de Seveso III richtlijnen.

De aanpak zorgt niet alleen voor de integriteit van uw bedrijfsmiddelen, maar verbetert ook de energieefficiëntie en daarmee uw operationele prestaties.

Corrosie onder isolatie is een verborgen bedreiging die kan leiden tot catastrofale storingen, veiligheidsrisico’s en aanzienlijke financiële verliezen. De WCM Best Practice COI is gericht op proactieve maatregelen om CUI effectief te beheren en de structurele integriteit van uw apparatuur en pijpleidingen op de lange termijn te waarborgen. Optimale isolatie van uw systemen vormt hier een onderdeel van. Juist dit helpt u ook het energieverbruik te verminderen, de operationele kosten te verlagen en bij te dragen aan uw duurzaamheidsdoelstellingen.

Belangrijkste voordelen:

• Proactief CUI-beheer: vroegtijdige detectie en beperking van corrosie, waardoor verslechtering van assets en dure reparaties worden voorkomen.

• Verbeterde veiligheid: geminimaliseerd risico op ongevallen en defecten als gevolg van verborgen corrosie, waardoor een veiligere werkomgeving wordt gegarandeerd.

• Verhoogde efficiëntie: geoptimaliseerde isolatie leidt tot minder warmteverlies, lager energieverbruik en verbeterde operationele efficiëntie.

• Kostenbesparingen: het voorkomen van ongeplande downtime, reparaties en het optimaliseren van het energieverbruik leiden in de loop van de tijd tot substantiële kostenbesparingen.

• Duurzaamheid: de aanpak sluit aan bij uw duurzaamheidsdoelstellingen door het energieverbruik en de ecologische voetafdruk te verminderen.

• Expertise en ondersteuning: Ons team van ervaren professionals biedt voortdurende ondersteuning, begeleiding en op maat gemaakte oplossingen die zijn afgestemd op de behoeften van uw organisatie.

• Netwerken: Deelname aan het platform geeft ruime mogelijkheden om ervaringen met anderen uit de industrie te delen, ook in internationaal verband.

Dat sturing vanuit één aanpak efficiënter is dan het stapelen van aanpakken over elkaar heen is toch een no-brainer?

Dat het ontwikkelen van zo’n aanpak door middel van het gebruik maken van elkaars ervaring, sectorbreed, efficiënter is dan zelf het wiel uit te gaan vinden is toch ook een no-brainer?

Sluit u daarom aan bij het: Platform voor Effectief Isolatie Beheer in de Industrie!

Casestudy’s: onze geïntegreerde aanpak is met succes geïmplementeerd in verschillende industrieën, waaronder petrochemie, raffinaderijen, energieopwekking en meer. Betreffende organisaties hebben aanzienlijke verbeteringen ervaren in de levensduur van installaties, operationele efficiëntie en kostenbesparingen. Vanuit de samenwerking binnen het platform zijn de in de praktijk bewezen beste oplossingen nu ook beschikbaar voor uw bedrijf.

Conclusie: In het competitieve industriële landschap van vandaag zijn het aanpakken van corrosie onder isolatie en het optimaliseren van isolatiesystemen van het grootste belang. Deelname aan ons platform en de inzet van de WCM Best Practice biedt een strategisch voordeel en zorgt voor assetintegriteit, operationeel excelleren en duurzame werkwijzen.

Wat verwachten wij van u?

• Het verbeteren van de effectiviteit van COI- en isolatiebeheer door bij te dragen aan de transparante evaluatie van de binnen de Best Practice ontwikkelde instrumenten

• Jaarlijkse uitvoering van het anonieme WCM online COI- en Isolatiebeheer Assessment

• Actieve deelname aan kennis deel activiteiten en ambassadeurschap van het platform

• Een bescheiden jaarlijkse financiële bijdrage ter dekking van de kosten voor het organiserend vermogen (€ 5.000,- ).

Geïnteresseerd: Neem contact op met Programma Manager COI-en isolatiebeheer Ferry Visser.

telefoon: 06 19288256 \ email: fv@worldclassmaintenance.com

Onderdeel van

Nieuwater (NWTR) maakt van rioolwater ultra puur water. Het water is zo puur dat het geen kalk of mineralen meer bevat. De fabriek die deze transformatie mogelijk maakt, is duurzaam gebouwd, heeft een lage CO2-footprint en gebruikt bij de zuivering nauwelijks chemicaliën. Directeur Gerrit Veenendaal geeft uitleg over het productieproces, de afnemers en toekomstplannen.

Van rioolwater naar 100% zuiver H2O

“In 2004 werd NWTR opgericht door Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) en de voorganger van Waterschap Vechtstromen. In 2021 verkocht WMD alle aandelen aan Waterschap Vechtstromen die nu onze enige aandeelhouder is. Waarom we zijn opgericht? In 2003 kwam de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) bij ons terecht met de vraag of wij ultrapuur water zouden kunnen leveren voor de productie van stoom van 328℃. Dit zuivere industriewater is nodig is om olie uit de velden te kunnen halen”, begint directeur Veenendaal. Met deze vraag ging NWTR op zoek naar de meest geschikte bron. “Grondwater was geen optie aangezien dit is gereserveerd voor hoogwaardige toepassingen terwijl oppervlaktewater niet altijd ruim voorradig is. In de winter is voldoende aanwezig, maar in de zomer is er hier in het Noorden vaak sprake van tekorten. Daarom is gekozen voor effluent: gezuiverd afvalwater dat de rioolwaterzuiveringsinstallatie verlaat.”

GESCHIKTE TEMPERATUUR

Het gebruik van effluent om zuiver water van te maken biedt een aantal voordelen. “Het is ruim beschikbaar, het is duurzaam en het blijft vloeibaar in de winter. De temperatuur ligt altijd boven de 5 à 6 graden. Om het effluent te zuiveren maken we gebruik van een aantal biologische processen waarvoor water nodig is van minimaal 4 à 5 graden.”

VOORZUIVERING VIA ULTRAFILTRATIE

Het water zuiveren gebeurt in vier stappen. “Onze fabriek is gevestigd naast de rioolwaterzuivering in Emmen waarvan we het effluent afnemen. In een eerste stap gebeurt

de voorzuivering. Deze bestaat uit ultrafiltratie (UF) waarbij membranen deeltjes tegenhouden. Daardoor wordt het water helder en bevat het geen stoffen meer die niet kunnen worden opgelost. In stap twee komt

het water in BODAC-filters terecht, wat staat voor biologisch actief koolfilter. Dit is een technologie die we zelf hebben ontwikkeld. Samengevat komt het erop neer dat het filter na een opstartperiode van een aantal

maanden vol met bacteriën zit die door toevoeging van zuurstof een geschikt milieu creëren om de nog in het water aanwezige voedingsstoffen op te gebruiken. Het water bevat nu geen voedingsstoffen meer. Dankzij dit

proces wordt voorkomen dat er bij de volgende processtappen waar omgekeerde osmose plaatsvindt, biofouling ontstaat. Biofouling is een vaak voorkomend probleem bij installaties voor omgekeerde osmose en kan leiden tot

verstoppingen. Door onze technologie hebben we in de dertien jaar dat we actief zijn nog geen enkele biofouling geconstateerd en de actieve kool is nog steeds van goede kwaliteit.” Nadat het water de BODAC-filters

heeft verlaten, vindt in stap drie dus een proces van omgekeerde osmose plaats. “Daarbij wordt ongeveer 98 procent van de zouten en diverse organische stoffen uit het water gehaald. De laatste zuiveringsstap is een tweede omgekeerde osmose, gekoppeld aan Elektro-deïonisatie (EDI). Hier worden de ionen oftewel de laatste opgeloste mineralen verwijderd. Na deze stap heeft het water een zuiverheid van 0,065µs/cm*. De eindkwaliteit ligt dus bijna bij het maximaal haalbare zuiverheid. Puur water, waar niets meer in zit, heeft in laboratoriumcondities een waarde van 0,055µs/ cm.”

Het water wordt via een leiding naar zijn bestemming – de stoominstallatie van de NAM – getransporteerd terwijl de afvalwaterstromen zoals slib en biologisch slib teruggaan naar RWZI. “Zij zijn hier erg blij mee.”

(*µs/cm is een maat voor de elektrische geleiding die afneemt naarmate water minder ionen bevat. Dus hoe lager de waarde, hoe zuiverder het water)

DUURZAAM

De waterzuivering gebeurt op basis van natuurlijke biologische processen. “We produceren met het effluent ongeveer 8000 kubieke meter zuiver water. Daarbij maken we gebruik van vijf parallel geschakelde zuiveringsstraten waarvan er maar vier in gebruik zijn zodat we indien nodig verder kunnen opschakelen of onderhoudswerkzaamheden kunnen uitvoeren.” De fabriek is erg onderhoudsarm, stelt Veenendaal. “Hij draait sinds de start in 2010 vrijwel zonder storingen terwijl we de membranen nog niet hebben moeten vervangen. Daarnaast hebben we een techniek die weinig belastend is: er is een laag energieverbruik, er is nauwelijks toepassing van chemicaliën en we hebben over het algemeen een lage CO2-footprint.”

MEDICIJNRESTEN

Ondertussen blijft NWTR innoveren. “We kijken naar mogelijkheden waar onze BODAC-technologie nog meer kan worden toegepast. Waterstof is

bijvoorbeeld een technologie die de komende tijd flink zal groeien. Ook daarvoor heb je water met een hoge zuiveringsgraad nodig. Daarnaast hebben we geconstateerd dat de BODAC-technologie in combinatie met ultrafiltratie ook erg geschikt is om medicijnresten uit water te halen. Medicijnresten in water zijn namelijk een groot probleem voor rioolwater-

zuiveringen in Nederland. Samen met het afvalwater komen er veel resten van medicijnen via urine en ontlasting in het rioolwater terecht. Rioolwaterzuiveringen kunnen nog niet alle medicijnresten eruit halen waardoor dit gevolgen heeft voor de natuur. Waterschappen zijn dus op zoek naar oplossingen hiervoor.”

PILOT

Om het onderzoek naar een hoger plan te brengen startte NWTR met een pilot. “Doel ervan is om na te gaan of we rioolwaterzuiveringsinstallaties kunnen bijstaan met onze techniek om hen te ondersteunen om medicijnresten uit het water te halen. De technologie zou rechtstreeks achter de rioolwaterzuivering moeten kunnen worden geplaatst als extra zuiveringsstap. In een pilotplant hebben we twee kleine installaties gebouwd die vergelijkbaar zijn met onze grote installatie. Het ultrafiltratieproces is hier echter vervangen door een eenvoudig filter om het grove materiaal eruit te halen. Bij de ene installatie maken we gebruik van oude actieve kool van de grote installatie. De resultaten zijn veelbelovend. Wij hebben geconstateerd dat BODAC het percentage aan aanwezige medicijnresten fors verlaagt dankzij de bacteriologische omzetting. De medicijnresten worden dus afgebroken door de aanwezige bacteriën. Met toxiteitsmetingen zie je een stevige afname van de ecologische belasting.” Deze pilot is bijna afgerond. “Hierna zal de installatie voor verder onderzoek naar Regain gaan, een project in Groningen waar men eveneens onderzoek doet naar het verlagen van medicijnresten in rioolwater.”

ACTIEVE KOOL

In een tweede pilotinstallatie wordt gebruik gemaakt van nieuwe actieve kool. “Ook dit project is in 2018 gestart, maar het onderzoek loopt nog volop. Dit komt door het type actieve kool. In een eerste fase heeft actieve kool namelijk een adsorberende werking, tot hij is verzadigd. Is dit het geval, dan wordt hij doorgaans vervangen, maar voor ons wordt het dan pas interessant aangezien het dan de biologische fase ingaat. De overgang van absorptie naar biologie, daar gaat enige tijd overheen. We zijn dus nog volop aan het testen, maar voor de techniek is er wereldwijde belangstelling.”

Door: Evi Husson Foto’s: Waterschap De Dommel

In Tilburg vindt momenteel de renovatie plaats van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI). Tijdens de werkzaamheden gaat veel aandacht uit naar een hogere effluentkwaliteit, lager energieverbruik, en worden alvast voorbereidingen getroffen voor het verwijderen van nieuwe stoffen zoals medicijnresten en het beperken van (lachgas)emissies. Jan-Evert van Veldhoven, Manager Realisatie Waterketen bij Waterschap De Dommel licht het project toe.

RWZI Tilburg wordt voorbereid op de toekomst

Waterschap De Dommel is dé waterpartner in Midden-Brabant. Doel van het Waterschap is om te zorgen voor schoon en voldoende water en bescherming tegen wateroverlast. Van Veldhoven is opdrachtgever van alle grote projecten die bij het Waterschap moeten worden uitgevoerd waarvan

de renovatie van de RWZI in Tilburg er één is. “Met een team van vakspecialisten - civiel, werktuigbouw, elektro, procesautomatisering, data, financiën en projectleiders - pakken we de diverse projecten op. Het zijn er ongeveer vijftien tot twintig per jaar. Afhankelijk van de omvang worden ze in deelpro-

jecten opgedeeld, van voorbereiding, ontwerp, realisatie tot evaluatie. In iedere fase is weer andere expertise nodig, vandaar ons gemêleerd team.”

GROTE RENOVATIE

De renovatie van RWZI in Tilburg is een van de grotere projecten die het

Waterschap momenteel aanpakt en meerdere jaren in beslag zal nemen. “Door de omvang wisten we in de voorbereidingsfase nog niet alle details van de renovatiewerkzaamheden. Daarom hebben we in de aanbesteding gekozen voor een raamovereenkomst waarin we hebben aangegeven dat we een minimaal bedrag aan opdrachten aan een marktpartij zouden gunnen, zonder de definitieve inhoud op detailniveau vooraf al vast te leggen.” De Water Zuiveringen Alliantie (WZA), een samenwerking van Croon Wolter & Dros, Mobilis, RWB, Sweco en Tauw werkt samen met Waterschap De Dommel in bouwteam aan de renovatie van RWZI Tilburg. “Het bouwteam heeft de renovatie op RWZI Tilburg onderverdeeld in deelprojecten, waarbij het vervangen en renoveren van de beluchting het eerste deelproject is. Na het vervangen van de beluchting volgt het tweede deelproject: de renovatie van de mechanische voorzuivering.

BELUCHTINGSINSTALLATIE

De RWZI in Tilburg bestaat uit drie zuiveringsstraten met elk drie grote tanks. Tijdens de renovatie zijn twee straten actief terwijl één straat uit bedrijf wordt genomen om de tanks van deze straat te kunnen renoveren. “De renovatie van de beluchtingsinstallatie had de hoogste prioriteit dus daar starten we mee. De RWZI in Tilburg is namelijk al sinds 1972 in gebruik terwijl het vorige renovatieproject plaatsvond tussen 1996 en 1998. Dat betekent dat de beluchtingsinstallatie inmiddels 25 jaar oud is en de beluchtingselementen aan het einde van hun levensduur zijn. Hoe we te werk gaan? We legen één tank waarna deze grondig wordt gereinigd. Daarna vervangen we de leidingen en oude beluchtingselementen en onderwerpen we de betonconstructie aan een grondige inspectie voor we de nieuwe installatie inrichten.”

De oude beluchtingsschotels worden vervangen door nieuwe beluchtingsplaten. “Het bouwteam heeft op basis van scenariostudies en testen gekozen voor deze nieuwe oplossing

aangezien de platen in vergelijking met de schotels veel energiezuiniger zijn. Je kunt er meer zuurstof mee inbrengen en daardoor beter beluchten. Daarnaast hebben de platen ook een langere levensduur zodat ze klaar zijn voor de toekomst.”

TOEKOMSTBESTENDIG

De rode draad tijdens de renovatie is om de installatie toekomstbestendig te maken. “We maken daarom onder meer gebruik van 3D-modellering. Er is aan de hand van CFD (Computational fluid dynamics) een heel stromingsprofiel bepaald voor de hele RWZI. Dit profiel maakt inzichtelijk hoe de stromen lopen en waar de zuurstofoverdracht optimaal is. Hierdoor kun je je procesregeling optimaal afstellen zodat je enerzijds een zo laag mogelijk energieverbruik hebt terwijl je anderzijds aan de strenger wordende effluenteisen kunt voldoen.”

2040

Daarnaast hebben we samen met het bouwteam onderzocht wat we in de toekomst aan afvalstromen kunnen verwachten”, zegt Van Veldhoven. “Er is een scenario uitgewerkt, rekening houdend met de hydraulische belasting en afvalgraad die gedurende de komende periode zal evolueren. De scenario’s hebben geleid tot een ontwerp van de beluchting, gebaseerd op de hoeveelheid en de samenstelling van het afvalwater zoals we dat in 2040 verwachten. We hebben daarbij ook rekening gehouden met de Kaderrichtlijn Water (KRW) waaraan we in de toekomst moeten voldoen.”

Om een betere effluentkwaliteit te krijgen, worden niet alleen de beluchtingselementen vervangen door betere varianten. “Het slibgehalte in de slibtanks wordt verhoogd waardoor er meer biomassa is om het afvalwater te zuiveren, maar daarvoor moeten we meer zuurstof kunnen inbrengen en dus meer kunnen recirculeren. Daarom verdubbelt ook de recirculatie in volume zodat we een betere effluentkwaliteit hebben als eindresultaat.”

ERVARING OPDOEN MET INNOVATIEVE TECHNIEK

De eisen ten aanzien van de effluentkwaliteit worden steeds strenger. Ook nieuwe stoffen zoals bepaalde medicijnresten zullen in de toekomst

uit het afvalwater moeten worden gehaald. “Op dit moment werken we in de RWZI van Hapert aan een full scale ozoninstallatie waarmee dit mogelijk wordt. Het is voor Waterschap De Dommel de eerste installatie die

nieuwe stoffen uit het afvalwater verwijdert. Doel is om in deze kleinere RWZI kennis en ervaring op te doen met deze innovatieve techniek zodat we het op een later moment ook bij andere RWZI’s zoals Tilburg kunnen toepassen. Je wilt de investeringen in een grote RWZI pas doen als je 100% zeker weet dat de techniek de gewenste resultaten oplevert. Maar we houden er nu in Tilburg al rekening mee dat er later een extra module aan de huidige installatie zal worden gekoppeld.”

BEHEER EN ONDERHOUD

Ook de procesregelingen worden ingericht met oog op de toekomst. “Na oplevering zal het proces beheer in samenwerking met proces innovatie een monitoringsprogramma opzetten om de aanwezige procesregeling nog verder te optimaliseren zodat we lachgasemissies kunnen minimaliseren.”

SAMENWERKING

De renovatie is nog volop aan de gang maar Van Veldhoven is tevreden over de voortgang. “De grootste uitdaging waarmee we te maken hebben, is dat we het zuiveren van het afvalwater geen halt kunnen toeroepen. We verwerken ongeveer 50.000m3 rioolwater per dag oftewel 2.100m3 per uur. Als één van de drie straten buiten bedrijf is ben je een deel van je zuiveringscapaciteit kwijt. We hebben daarom uitdagende planningen en strikte ombouwplannen waarin we ook beschrijven hoe we met de afvalwaterstromen omgaan, zoals bijvoorbeeld buffering in het riool en de regenwaterbuffertanks. Op die manier zorgen we ervoor dat we ook tijdens de onderhoudsperiode al het afvalwater kunnen verwerken.”

Bij een strakke planning is goede communicatie cruciaal. “We zijn erg blij met de aanpak in het bouwteam. De gekozen samenwerkingsvorm zorgt er bovendien voor dat we als team gezamenlijk de schouders onder het project zetten waarbij we kunnen profiteren van de expertise van alle partners. Daar plukken we nu al de vruchten van.”

Douchen en verwarmen met de restwarmte van de servers van een cloud-bedrijf, dat is precies wat Leafcloud mogelijk maakt. Het bedrijf plaatst computerservers voor haar cloud-oplossingen in de technische ruimten van gebouwen die warmte nodig hebben. Deze servers produceren veel warmte die vervolgens toegepast wordt om warm tapwater te verwarmen en bronnen voor warmte-/koudeopslag te regenereren. Omdat de warmte lokaal geproduceerd en gebruikt wordt, gaat er minder warmte verloren. Zowel het cloud-bedrijf als het energiebedrijf hebben er voordelen van, dus kan er met gesloten beurzen gewerkt worden.

Douchen en verwarmen met lokaal geproduceerde warmte uit de ‘cloud’

“We leveren cloud-oplossingen, net zoals Google, Amazon en Microsoft dat doen. Maar wij doen dat op een duurzame manier, zonder energieverspilling.” Met deze woorden legt Niek de Jong, CEO van Leafcloud, uit dat zijn bedrijf op een duurzame en zorgvuldige manier omgaat met het

opslaan van data. “Bovendien is Leafcloud een Europees bedrijf. Je wilt niet dat al je data onder controle van het buitenland vallen.” Klanten zien dat steeds beter in, vertelt hij. “Organisaties als Mobiel.nl en Milieudefensie hebben hun clouds al bij ons draaien. Voor ons geldt dat

hoe meer klanten we krijgen, des te duurzamer we cloudopslag kunnen aanbieden.”

STER-NETWERK

De restwarmte die de servers van Leafcloud produceren, wordt gebruikt om gebouwen te verwarmen. Er zijn

Eteck en Leafcloud werken samen in het woningbouwproject Eteck en Leafcloud werken samen in het woningbouwproject Hasselaerhof in Amsterdam. in Amsterdam.

ook andere datacenters die dit doen, maar ze doen dit nooit zo direct bij de plek waar de warmte nodig is, vertelt De Jong. “Wij plaatsen onze servers lokaal in die gebouwen die de warmte nodig hebben. Onze servers hebben veel koeling nodig en produceren

veel warmte. Daarom zetten we onze servers in kelders van gebouwen, waar de restwarmte direct gebruikt kan worden.”

De locaties van de servers zijn dus niet aan de klanten gebonden, legt hij uit. “Wij zetten een soort ster-netwerk

op. Centraal hebben we een groot datacenter voor de opslag. Voor de rekencapaciteit gebruiken we de lokale servers in gebouwen. Dat heeft grote voordelen, want als er een uitloper van een ster uitvalt, kan dat makkelijk opgevangen worden door een andere lokale server.”

SAMENWERKING

Eteck werkt sinds enige jaren samen met Leafcloud, vertelt Sonja de Koning, assetmanager bij Eteck. “Vier jaar geleden kwamen we met dit bedrijf in contact. Toen hebben we een testopstelling gemaakt in gebouwen. We konden de koude die zij nodig hebben om te koelen, leveren uit onze bron. De restwarmte van hun servers gebruiken wij weer voor het bereiden van warm tapwater of om de bron te regenereren.”

Die warmte kan het hele jaar door gebruikt worden, zegt De Koning. “Het systeem is heel geschikt voor het verwarmen van warm tapwater en dat is het hele jaar nodig. Als je het bovendien combineert met een flinke boilercapaciteit, kun je de warmte opslaan.”

Doordat de warmte lokaal wordt hergebruikt, gaat er minder warmte verloren, legt De Jong van Leafcloud uit. “Traditionele datacenters proberen warmte te verplaatsen naar plekken waar die warmte gebruikt kan worden. Wij produceren juist de benodigde warmte op de locatie en verplaatsen de data via glasvezelkabels.”

Het idee voor Leafcloud is ontstaan op de TU Delft, vertelt De Jong. “In eerste instantie lukte het niet om het businessmodel goed rond te krijgen, maar wij hebben doorgepakt en het idee verbeterd waardoor het nu goed loopt.” Dat heeft volgens De Jong veel te maken met de eenvoud van het model. “We werken bijvoorbeeld samen met Eteck. Zij krijgen gratis warmte van ons en wij kunnen gratis gebruik maken van hun technische ruimtes om onze servers te plaatsen. Zo kunnen we met gesloten beurzen werken.”

Op de warmtapwater testsetup monitort een energiemeter het energieverbruik.

BEWONERS MERKEN NIKS

Eteck en Leafcloud werken samen in het woningbouwproject Hasselaerhof in Amsterdam. De Koning: “Dat is een nieuwbouwproject voor sociale woningbouw, waar wij warmte leveren. Daar is eigenlijk de hele dag door warm tapwater nodig. We kunnen de restwarmte uit de servers direct gebruiken. Deze restwarmte wordt alleen voor deze woningen gebruikt en is dus niet op een warmtenet aangesloten.”

De bewoners merken niet dat ze douchen of verwarmen met water dat verwarmd wordt met restwarmte van cloudservers, zegt De Koning. “Zij merken daar helemaal niets van en dat hoeft ook niet want de bewoner wil alleen warm water. Voor vastgoedeigenaren, zoals in dit geval woningcorporatie Stadgenoot, is duurzaamheid wel heel belangrijk. Ook in verband met de energielabels die de woningen krijgen.”

Omdat de installatie in Hazelaerhof goed draait, gaan Eteck en Leafcloud uitbreiden. De Koning: “We gaan van 3kW naar 25 kW. Dat kunnen we makkelijk realiseren in de technische ruimtes van de complexen waar we warmte leveren. Zo kunnen we nog meer energie gaan uitwisselen en voor Leafcloud is het fijn dat ze extra ruimte kunnen gebruiken. Zo creëren we voor alle partijen een win-winsituatie.”

DUURZAME DATACENTERS

Het plaatsen van de dataservers in bestaande gebouwen heeft nog een positief effect, legt De Jong uit. “In ons concept zijn er geen nieuwe grote datacenters in de polder nodig en we verbruiken veel minder water dan onze concurrenten (namelijk geen water). Daarnaast verspillen we geen stroom, omdat we daar warmte mee maken voor de gebouwen waar we onze servers hebben staan. Dit is volgens mij de manier om duurzame datacenters te bouwen.”

In vergelijking met bedrijven als Google of Microsoft is Leafcloud natuurlijk nog een kleine speler. Maar steeds meer bedrijven die op een duurzame

manier met hun data om willen gaan, zien de voordelen van een Europees databedrijf, zegt De Jong. “We voldoen aan alle Europese security-eisen en hebben klanten als Milieudefensie en Mobiel.nl, binnenkort komt daar één van de grootste Nederlandse retailbedrijven bij. En we zijn klaar voor nog meer klanten.”

DUURZAAMHEIDSAMBITIES

Uitbreiding is volgens De Jong geen probleem. “Er staan nog genoeg vierkante meters in technische ruimten van gebouwen leeg. Onze uitdaging zit niet in het vinden van ruimtes, maar in het vinden van bedrijven die onze cloud willen gebruiken. We hebben daarom een focus op bedrijven die een duurzaamheidsstrategie hebben. Die halen we binnen.”

DEI-SUBSIDIE

Leafcloud

Daarnaast investeert Leafcloud ook in de eigen duurzaamheidsambities. “We hebben met hulp van RVO-subsidie geïnvesteerd in software die ons helpt om de workload te verspreiden en gebruik te maken van energie waar en wanneer die het goedkoopst aangeboden wordt.” Vooralsnog is Leafcloud het enige bedrijf dat cloudopslag op deze manier aanpakt. “In theorie kan elke partij het op deze manier doen. We hopen dan ook dat de grote partijen ons goede voorbeeld volgen, zodat cloudopslag in het algemeen veel duurzamer wordt. Er zit een enorme potentie in, bedrijven moeten daar gebruik van gaan maken. Het vergt wel een omschakeling van bedrijven, maar ik denk dat het goed uit te leggen is, waarom dit nodig is.”

Kijk hier voor meer info: www.rvo.nl/dei.

heeft voor dit project subsidie van RVO ontvangen in het kader van de regeling Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+). Bedrijven kunnen via deze regeling subsidie krijgen om een innovatieve techniek te testen in een pilotproject of te demonstreren in een demonstratieproject.

David Kohnstamm co-founder van Leafcloud. De servers van Leafcloud worden lokaal in gebouwen geplaatst, die de warmte nodig hebben. Deze servers hebben veel koeling nodig en produceren veel warmte. Daarom zet Leafcloud de servers neer in kelders van gebouwen, waar de restwarmte direct gebruikt kan worden.

Bezoek de vakbeurs voor de watertechnologie professional

Aquatech, de belangrijkste watertechnologiebeurs ter wereld, staat in de startblokken om in november plaats te vinden in Amsterdam. Met meer dan 800 exposanten en naar verwachting 22.000 bezoekers uit meer dan 140 landen belooft dit evenement een game-changer te worden voor waterprofessionals wereldwijd. Maar Aquatech onderscheidt zich niet alleen door zijn omvang, maar ook door de kennis, innovaties en connecties die het biedt. Aquatech werkt samen met meer dan 50 organisaties om dit waterevent tot leven te brengen.

DE AQUATECH WERELDEN

Het hart van Aquatech Amsterdam 2023 wordt gevormd door de vier baanbrekende Aquatech Worlds, die elk ingaan op actuele trends en uitdagingen in de waterindustrie. Deze meeslepende zones spelen in op specifieke interesses en problemen, verschuiven de focus van producten naar oplossingen en stimuleren innovatie.

Digital World verkent het opkomende gebied van digitaal water. Hier kunnen waterprofessionals ontdekken hoe digitale technologieën, data-analyse en real-time monitoring een revolutie teweegbrengen in het beheer van waterbronnen en de efficiëntie,

duurzaamheid en besluitvorming verbeteren.

Clean Water World gaat in op de dringende uitdagingen waarmee professionals in de drinkwaterbehandeling worden geconfronteerd. Van toenemende vervuilingsdreigingen tot de gevolgen van klimaatverandering, deze zone biedt een platform voor het delen van best practices en kennis. Waste Water & Resources World verdedigt het concept van Net Zero en circulaire ambities. Het verenigt leiders in innovatie op het gebied van waterbronnen, het bevorderen van hergebruik van water en het opwekken van energie uit afval.

Industrial & Corporate Water World: de industrie is een grote waterverbruiker en de impact op waterbronnen is onmiskenbaar. Deze wereld dient als ontmoetingsplaats voor experts uit de industrie om inzichten, ervaringen en oplossingen uit te wisselen. Onderwerpen variëren van waterzekerheid tot duurzame mijnbouw. Naast alle internationale initiatieven is de Nederlandse markt goed vertegenwoordigd met o.a. het STOWA congres, the Netherlands Paviljoen en de Wereldkampioenschappen Pipefitting.

AQUATECH INNOVATIEFORUM: ACCELERATING WATER AGILITY

Op 6 november 2023 zal het Innovation Forum ingaan op de dringende uitdagingen waarmee waterbedrijven worden geconfronteerd. Dit evenement stimuleert verbindingen tussen nutsbedrijven, start-ups, investeerders en beleidsmakers om de flexibiliteit te vergroten bij het aanpakken van toekomstige water gerelateerde uitdagingen.

We nodigen je uit Aquatech Amsterdam 2023 te bezoeken en deel uit te maken van de wereldwijde watergemeenschap. Of je nu een waterprofessional, een technologieleverancier of een besluitvormer bent, Aquatech Amsterdam is de place to be om de toekomst van water voor te blijven.

Nederland wil steeds meer duurzame energie opwekken en gebruiken. Maar zeker als het gaat om duurzaam opgewekte stroom lopen we aan tegen grote beperkingen: het elektriciteitsnet raakt overvol. Het verzwaren van het net is een even dure als tijdrovende klus. En dus is het zaak te zoeken naar alternatieven, zoals het gebruik van waterstof om duurzaam opgewekte stroom in om te zetten als het net dit niet kwijt kan. Op Ameland is eind vorig jaar een tijdelijke proef gestart, waarin werd gekeken hoe in de gebouwde omgeving waterstof kan helpen om het energienet te ontlasten.

Test met waterstof op Ameland als blauwdruk

Het idee om duurzaam opgewekte elektriciteit op te slaan door er waterstof van te maken is niet nieuw. Maar het aantal projecten waar dit concreet wordt uitgevoerd, is op één hand te tellen, zeker als het gaat om projecten in de gebouwde omgeving. Het Friese Waddeneiland Ameland wil daarin verandering brengen. De gemeente heeft een flinke ambitie om in 2035 zo goed als fossielvrij te zijn. Daarvoor heeft Ameland al de nodige stappen gezet.

Zo levert het Zonnepark Ameland sinds 2016 met een vermogen van 6 MWp jaarlijks zo’n 7 miljoen kWh

H2WATT

aan groene stroom op. Daarnaast had Ameland al in 2007 een pilot op het gebied van waterstofbijmenging,

Met het het Duits-Nederlandse Interreg-project H2Watt wordt gekeken in hoeverre de toepassing van waterstof als energiedrager mogelijk kan zijn. Twee Waddeneilanden staan daarin centraal: Ameland en Borkum. Waar op Ameland onderzocht is of waterstof kan dienen als buffer voor lokaal opgewekte duurzame energie, kijkt Borkum naar het verduurzamen van de mobiliteit op het eiland, zoals het elektrificeren van het dieseltreintje, die rijdt van de veerdam naar het dorp. Meer info: www.h2watt.eu

Luchtopname van Ameland vanuit het westen, door Dronepicr op Creative Commons.

dus waterstof is de Amelanders niet vreemd.

Dit recente project, H2Watt geheten, gaat echter een stap verder, en vindt zijn oorsprong opmerkelijk genoeg in het noorden van Schotland, op de Orkney-eilanden, vertelt Leo van der Burg, innovatiemanager bij ondernemersorganisatie voor de technologische industrie FME. “In 2018 heb ik vanuit FME gezamenlijk met het maritiem kenniscentrum MARIKO uit het Duitse Leer een excursie georgani-

seerd met 30 geïnteresseerden op het gebied van waterstof. We bezochten proefprojecten met groene waterstof met als doel te onderzoeken of soortgelijke projecten aan de Duitse en Nederlandse Waddenzeekust ook zouden kunnen. Op de Orkney-eilanden hebben ze een waterstofketen kunnen opzetten, dus van productie tot eindgebruik. Hier hebben ze groene stroom van windturbines, die via een elektrolyser wordt omgezet naar waterstof. Die wordt getransporteerd

naar het hoofdeiland om daar weer omgezet te worden naar elektriciteit die bijvoorbeeld in de havens gebruikt wordt voor walstroom. Ook wordt waterstof in schepen gebruikt en wordt er een school mee verwarmd. Kortom: een breed gebruik.”

De toenmalige burgemeester van Ameland, Albert de Hoop, was mee naar de Orkney-eilanden, en zo kwam het idee voor een waterstofproject op Ameland terecht. Met subsidie vanuit de Interreg-regeling is het project

Het te realiseren zonnepark in de Ballumerbocht is gepland op de voormalige vuilstortplaats en het terrein van Wetterskip Fryslân. Het wordt het tweede zonnepark op Ameland, nadat in 2016 al een zonnepark naast het vliegveld bij Ballum is gerealiseerd.

H2Watt opgezet, waarbij gekeken wordt hoe op Ameland en op het Duitse eiland Borkum een soortgelijke waterstofketen kan worden opgezet. Van der Burg: “Om op Ameland een vliegende start mogelijk te maken was in dat geval een elektrolyser nodig. Daarvoor hadden we vanuit H2Watt contacten gelegd met een Brits bedrijf, dat een elektrolyser beschikbaar had vanuit een ander project. Maar als gevolg van onder andere de Brexit was dit bedrijf niet meer in staat deze aan ons te leveren. Dat deel hebben we voor het proefproject laten varen.”

FLUCTUATIES OPVANGEN

Om toch verder te kunnen, koos Ameland ervoor om waterstof in tubetrailers naar het eiland te halen, vertelt Jan Pereboom van het FME-lidbedrijf JP-Energiesystemen, die als distributeur in Nederland fungeert van het brandstofcelsysteem van de Franse producent PowiDian. De tubetrailers en de groene waterstof zijn geleverd door de Green Planet in Pesse. “Met deze pilot wil de gemeente Ameland aantonen dat de brandstofcel in staat is om de fluctuaties in de stroomvraag vanuit het elektriciteitsnet te volgen. Dat is niet vanzelfsprekend

want een brandstofcel is op zichzelf relatief traag. Om dat te compenseren, heeft PowiDian aan de brandstocel een flinke accu toegevoegd.” Die accu neemt de bufferfunctie over, waarvoor nu vaak het elektriciteitsnet wordt gebruikt. Maar omdat dat juist nu volloopt, is een alternatief nodig. “Zeker ook omdat Ameland graag in de Ballummerbocht een tweede zonnepark gaat realiseren. En er wordt een zogeheten TidalKite geïnstalleerd.”

Dat laatste betreft een getijdenenergie project, waarbij uit de beweging van eb en vloed in het Borndiep bij Hollum energie wordt opgewekt. Het Nederlands bedrijf SeaQurrent heeft daarvoor een speciale techniek ontwikkeld om de stromingsenergie van het water om te zetten in elektriciteit. Deze TidalKite is een metalen ‘onderwatervlieger’ van 12 bij 8 meter. Net als bij een vlieger in de lucht genereert dit gevaarte een trekkracht als het van links naar rechts door het water vliegert (met slagen van zo’n 100 meter lang). Die trekkracht wordt omgezet in elektriciteit en direct aan het stroomnet geleverd.

Pereboom: “Ameland wil vooromen dat met deze duurzaam opgewekte stroom het net overbelast raakt, zeker als de beide zonneparken die Ameland straks heeft met een vermogen van 6MWP en 3MWp, op zonnige dagen veel meer stroom produceren dan op het eiland wordt gebruikt. Dan

IANOS

De vervolgstappen voor Ameland na deze pilot worden gezet in het Europese project IANOS, waar het Waddeneiland ook bij is aangesloten. Ook het Portugese Terceira is erbij betrokken, alsmede Lampedusa (Italië), Bora Bora (Frans Polynesië) en het Griekse Nisryros. Een van de belangrijkste onderdelen van dit project is de ontwikkeling van een virtuele duurzame energiecentrale op basis van verschillende vormen van duurzame energieopwekking in zowel energieparken (zon, wind, getijde, brandstofcel/waterstof) als bij bewoners thuis (zonnepanelen) tot een virtuele duurzame energiecentrale te kunnen brengen.

Meer info: www.ionaos.eu

kan opslaan in waterstof een oplossing bieden.”

In de tijdelijke brandstofceltest, die van eind november 2022 tot en met begin januari 2023 is gehouden, is in een mobiele opstelling de brandstofcel en de waterstoftank neergezet. Pereboom: “De resultaten van de test zijn er nog niet, maar de test biedt nu al perspectief voor meerdere toepassingen op Ameland zelf. Denk aan een stationaire brandstofcel bij het Energiepark Ballummerbocht, of aan een mobiel systeem als duurzaam aggregaat voor bijvoorbeeld festivals, want die worden ook gehouden op Ameland.”

BLAUWDRUK VOOR REST VAN NEDERLAND

De test op Ameland is niet alleen mooi voor het Waddeneiland in zijn ambitie om fossielvrij en zelfvoorzienend op het gebied van energie te worden. Het is ook voor andere plekken in Nederland interessant om in de gaten te houden en kan als blauwdruk dienen voor verdere verduurzaming

van de gebouwde omgeving. Van der Burg: “Denk in dat geval aan kleine communities en dorpen, die een vergelijkbaar energiesysteem hebben als op Ameland. Het huidige net kan nooit de toenemende hoeveelheid lokaal en duurzaam opgewekte stroom verwerken. Een ander mooi voorbeeld zijn bedrijvenparken, waarin vraag en aanbod van energie op elkaar afgestemd kunnen worden door middel van productie, opslag en gebruik van waterstof. En uiteindelijk is het zaak te onderzoeken of het voor wijken of zelfs straten interessanter en efficienter is om niet het net te verzwaren, maar om met lokale waterstofopslag te gaan werken.” Pereboom vult hem aan. “Als iedereen dat in zijn eigen woning afzonderlijk gaat doen is dat niet alleen duurder; het is ook veel minder smart. Want als iedereen tegelijkertijd zijn accu gaat laden, zijn die allemaal voor 12:00 uur vol en moet het net alsnog gebruikt worden. Als je dat iets meer centraal regelt - per dorp of wijk - dan is energieuitwisseling veel makkelijker te regelen.”

ENERGIEROTONDE OP AMELAND

De energierotonde Ballumerbocht op Ameland maakt in de toekomst duurzame energie in verschillende vormen beschikbaar: elektriciteit, warmte, waterstof, groen gas of eventueel methanol. Afhankelijk van vraag en aanbod kan de energierotonde duurzame energie opslaan en de gewenste vorm leveren op het gewenste moment. De omzettingen van groene elektriciteit naar waterstof (elektrolyser) en van waterstof naar elektriciteit (brandstofcel) zijn in de energierotonde cruciaal, evenals de mogelijkheid van energieopslag. Bij de tijdelijke proef op Ameland werd de restwarmte van de brandstofcel niet gebruikt. In een permanente opstelling gebeurt dat in de regel wel. In dat geval is het totale rendement van de brandstofcel meer dan 90 procent.

Een van de belangrijke vraagstukken in de energietransitie is het in staat stellen van de industrie, mobiliteit en energiesector om waterstof als duurzaam alternatief voor fossiele dragers als kolen, olie en gas in te zetten. Daarbij is het de opgave om deze waterstof volledig hernieuwbaar uit zon en wind of koolstofarm uit (rest)gas te produceren, aangevuld met het deels importeren van de benodigde waterstof.

De infrastructuur voor waterstof moet hiervoor tijdig ontwikkeld worden, zodat de elektrolysers en industrie kunnen worden aangesloten. Door de implementatie van de “raffinageroute”, komt een kwart van de Nederlandse waterstofambities voor 2030 binnen handbereik. In een brief aan de bewindspersonen Adriaanssens (Minister van Economische Zaken en Klimaat), Harbers

en Heijnen (beiden Infrastructuur en Waterstaat) en Jetten (Minister Voor Klimaat en Energie) heeft NLhydrogen gevraagd de raffinageroute dusdanig te implementeren dat alle elektrolyseprojecten op gelijke voorwaarden hier gebruik van kunnen maken en zo bij kunnen dragen aan de Nederlandse klimaaten waterstofambities.

GroenvermogenNL is een programma van het Nationaal Groeifonds. Het wil het gebruik van groene waterstof in de Nederlandse industrie stimuleren en versnellen door in te zetten op R&D, pilotprojecten, demonstraties en Human Capital Agenda. Hiervoor is tot en met 2028 een budget gereserveerd van in totaal € 838 miljoen. De regeling Versnelde klimaatinvesteringen industrie (VEKI) biedt nu bredere ondersteuning voor groene investeringen. Naast bestaande projecten worden ook initiatieven voor de circulaire economie, waterstofgebruik en specifieke warmte-infrastructuur gestimuleerd. Hiermee sluit de VEKI aan bij de nieuwe mogelijkheden die de Europese staatssteunregels sinds 1 juli 2023 bieden.

Beschikbaarheid, toepassingen en raffinageroute van waterstof

Meer groene investeringsmogelijkheden

Bron: Duurzaamheid & Energiegids Foto’s: Fudura

Duurzamer ondernemen staat bij veel bedrijven tegenwoordig hoog op de agenda. De energietransitie is in volle gang, maar dat brengt ook extra uitdagingen met zich mee zoals strengere wet- en regelgeving, mogelijk netcongestie en volatiele energieprijzen. Steven Barten, Business Developer bij Fudura legt uit hoe je met deze uitdagingen om kunt gaan.

Toekomstige energievoorziening voor bedrijven

“Vroeger was het vanzelfsprekend dat je alle energie die je nodig had uit het net kon halen. Je kon ook zonder problemen terugleveren. Tegenwoordig is dat heel anders. De energietransitie leidt tot meer complexiteit door een samenspel aan factoren. Bedrijven zitten vaak met veel vragen. Wat kun je nu maar ook in de toekomst nog uit het net halen zonder het net te overbelasten? Wat zullen de energieprijzen doen en hoe kun je hierop inspelen? Hoeveel energie kun je het beste zelf opwekken? Kun je deze energie terugleveren of moet je rekening houden met beperkingen waardoor een deel zelf opslaan nodig is? Kortom, je moet veel meer nadenken over je huidige én over je toekomstige energiebehoefte en hoe je je lokale netwerk daarop nu al kunt aanpassen om het toekomstbestendiger te maken”, zegt Business Developer Steven Barten van Fudura. Fudura is de schakel tussen ondernemen en energie. En helpt bedrijven

voor zorgen dat je inzicht krijgt in je huidige energieverbruik. Velen weten wel hoeveel energie ze per maand in totaal verbruiken, maar het is veel interessanter om te weten wat je verbruik is per product, proces of per bedrijfsoppervlak. Waarom dat zo belangrijk is? Als je alleen naar je maandelijkse energierekening kijkt, kun je niet meteen de vinger op de zere plek leggen als blijkt dat je op een bepaald moment een hoger energieverbruik hebt dan verwacht. Bovendien: Wat is hoog en wat is te hoog? Ligt het aan een hogere productie of aan inefficientie? In de praktijk gebeurt het nog regelmatig dat men bij een hoger verbruik even gaat rondvragen wat er tijdens het piekverbruik speelde. Maar eigenlijk wil je realtime een signaal kunnen ontvangen wanneer er een abnormaal hoog energieverbruik is. Immers, inzicht in het energieverbruik op detailniveau leidt tot optimalisatiemogelijkheden.”

METEN IS WETEN

met besparen, verduurzamen en energiezekerheid. Barten is binnen het bedrijf verantwoordelijk voor het team nieuwe energiesystemen, een combinatie van energieopwek-, -opslag en laadinfrastructuur, aangestuurd door een energiemanagementsysteem dat zorgt voor een gebalanceerde energievoorziening.

INZICHT IN JE ENERGIEVERBRUIK

De wereld van energievoorziening is volop in beweging en bedrijven moeten meebewegen. Barten: “Om te zorgen voor een goed uitgebalanceerd energiesysteem moet je er als eerste

Maar hoe zorg je voor dit inzicht? “Dit is mogelijk door meetdata te verzamelen per proces, productielijn of per machine. Deze data kun je vervolgens analyseren door ze ook in verband te brengen met je productiedata. Het meten, analyseren en verbeteringen aanbrengen, daar moeten bedrijven mee aan de slag.” Als eenmaal het energieverbruik gedetailleerd in kaart is gebracht, weet je op welke manier welke processen en machines gedurende welke periode energie nodig hebben. “Ook weet je of processen kritisch zijn of niet en of je buffercapaciteit kunt inbouwen. Mogelijk kun je tijdelijk – op gunstige momenten – meer energie gebruiken zodat je in andere periodes minder nodig hebt. Een waterschap kan bijvoorbeeld een bassin volpompen op het moment dat de energie goedkoper is of er een overschot aan energie is door de opwek via zonnepanelen. Bij schaarste of hoge energieprijzen kan die voorraad worden gebruikt. Maar ook met buffervaten van e-boilers, tijdelijke warmteopslag, batterijsystemen en slimme laadpalen die het gunstige

laadmoment afwachten kun je flexibiliteit inbouwen. Het ontsluiten van de vraagsturing is vaak heel specialistisch werk waarbij je het proces goed moet begrijpen en ook de bandbreedtes moet kennen. Ook zul je daarbij rekening moeten houden met het maken van specifieke koppelingen zodat de processen nog steeds optimaal kunnen draaien mét flexibiliteit.”

SCENARIO’S

Een volgende stap is het simuleren van scenario’s. “Wat gebeurt er wanneer je meer investeert in pv-panelen?

Heb je dan op zonnige dagen een energieoverschot? Is het slim om dit zelf op te slaan of kun je dit terug leveren? Stel dat je wil elektrificeren en je verwarming die nu op gas draait moet plaatsmaken voor een warmtepomp. Hoe groot is het elektrische vermogen

dat je nodig hebt? Is de netaansluiting hiervoor toereikend? En hoe ziet de situatie eruit als je productiecapaciteit de komende jaren verder groeit?

Dankzij de simulatie van verschillende scenario’s kun je betere beslissingen nemen.” Barten geeft een voorbeeld uit de praktijk waar het niet helemaal goed liep door onbedachtzaam voor één oplossing te kiezen. “We zijn in gesprek met een bedrijf dat het hele

dak van zijn distributiecentrum vol pv-panelen had gelegd maar de grote hoeveelheid opgewekte energie niet kon terug leveren. Een extra investering in een batterijsysteem is in dit geval maar een deel van de oplossing. Vanwege het beperkte eigen verbruik buiten zonuren zou de batterij van maart tot oktober namelijk nagenoeg volledig opgeladen zou zijn. In dit geval bespreken we met de netbe-

heerder of een flexibele afsluit- en transportovereenkomsten een optie is. Misschien is het mogelijk om ’s nachts een deel terug te leveren aan het net. Verder is het zinvol om de te sturen in het verbruik zodat het beter aansluit bij het profiel van de lokale opwek. Ook het inrichten van een DC-laadplein kan onderdeel zijn van de geïntegreerde oplossing, waarbij door het laden met goedkope eigen zonne-stroom een verdienmodel ontstaat.”

DENK IN SYSTEMEN

Energievraagstukken worden complexer. “Ik merk dat er nog te vaak te gemakkelijk gedacht wordt over congestie en dat dit probleem snel zal worden opgelost, maar in de praktijk gaat dat niet zo snel. Als een ondernemer een probleem heeft met zijn

aansluiting en hij verwacht of hoopt volgend jaar wel een aansluiting te krijgen, dan kijkt hij teveel naar de korte termijn. Het is belangrijk om te streven naar een toekomstbestendige energievoorziening door je nu al af te vragen hoe je bedrijf er over 10 jaar zal uitzien. Hoeveel extra vermogen heb je nodig door elektrificatie en groei, hoeveel opwek moet worden gerealiseerd om te voldoen aan CO2-normen, welke investeringen zijn voorzien om het energieverbruik te verlagen? Dit bepaalt welke aansluitcapaciteit je nodig hebt, hoe de middenspanningsinfrastructuur eruit moet komen te zien. Wanneer een tekort wordt verwacht kan tijdig de afweging worden gemaakt tussen oplossingen achter de eigen aansluiting (bijv. batterijen) of een samenwerking met collega’s op het bedrijventerrein

om een oplossing te creëren zoals een smart grid. Dat heeft vaak wel een langere adem nodig om te organiseren dus ook daar zul je rekening mee moeten houden.”

BEGIN KLEIN

Maar hoe je het ook wendt of keert, het is zaak om vandaag te beginnen, mocht je dat nog niet hebben gedaan. “Je kunt er wel over blijven nadenken en afwachten en veronderstellen dat het wel goed zal komen, maar dan kom je vroeg of laat toch in de problemen. Mijn advies is daarom start met 1 locatie, maak met een grondige analyse en een plan op systeemniveau. Kijk bij een eerste project niet naar terugverdientijden korter dan 2 jaar, maar ook naar leerervaring, mét het oog op de toekomst.”

In Nederland houden onder meer Ørsted en Engie zich bezig met het opzetten van productielocaties voor groene waterstof in respectievelijk Zeeland en Groningen. Op deze locaties wordt windenergie omgezet in waterstof voor industriële toepassingen in onder meer de chemische industrie, de raffinage en staalproductie. Naast HyNetherlands (Engie) en SeaH2Land (Ørsted) hebben nog vijf andere projecten Europese subsidies ontvangen om uiteindelijk te komen tot 1150 MW aan elektrolysecapaciteit in 2030.

Kansen voor groene waterstof in Zeeland en Groningen

De aanleiding voor het ontwikkelen van groene waterstof is volgens Gregory Bartholome, projectleider HyNetherlands van Engie duidelijk. “Vier jaar geleden heeft de Nederlandse overheid besloten om helemaal te stoppen met de winning van aardgas in Groningen. Maar we kunnen de overgebleven aardgasinfrastructuur wel blijven gebruiken, bijvoorbeeld voor de distributie van waterstof.” Daarom ontwikkelt HyNetherlands een elektrolyzer om groene waterstof te kunnen produceren, vertelt Bartholome. “We willen in drie fasen een grote elektrolyzer ontwikkelen voor de productie van groene waterstof. We beginnen met 100 MW, de volgende fase wordt 750 MW en tot slot willen we een elektrolyzer van 1 GW ontwikkelen voor 2035.”

SUBSIDIE

In Nederland zijn zeven projecten voor waterstofproductie gesubsidieerd met de Europese IPCEI-subsidie. Als alle projecten zijn gerealiseerd, kunnen ze uiteindelijk 1,15 GW aan groene waterstof produceren, iets meer dan een kwart van het doel voor 2030 uit het Klimaatakkoord. Haddock, onderdeel van het SeaH2Land-programma, van Ørsted is een van deze projecten. Pedro Roggeveen is adviseur regulatory affairs bij Ørsted en legt uit waarom Ørsted kiest voor groene waterstof. “We willen groene waterstof produceren op basis van duurzame elektriciteit. We zijn eigenaar van Borssele I en II en willen deze windparken op zee koppelen aan waterstofproductie. Nu is de grootste elektrolyzer wereldwijd ongeveer 20 MW, maar we willen

uiteindelijk naar een elektrolyzer van 1 GW.” Om zover te komen heeft Ørsted de ontwikkeling opgedeeld in fases, legt Roggeveen uit. “We beginnen met een eerste elektrolyzer van 100 MW.

Die ontwikkelen we nu samen met verschillende stakeholders.”

FINANCIERING

Het is beter om met 100 MW te

beginnen, dan meteen voor 1 GW te gaan, legt Bartholome uit. “We hebben bouwers en aannemers nodig die het kunnen maken. Maar we moeten ook financiering aan kunnen trekken. Voor de investeerders zijn risico’s heel belangrijk en die zijn lager als we beginnen met 100 MW.” Daarnaast zijn ook partners in de vorm van afnemers belangrijk, benadrukt Bartholome. “We werken samen met Bio MCN, een methanolproducent. Zij maken nu grijze

waterstof en verbruiken daarvan 10 kiloton per jaar. Als wij daarvoor groene waterstof kunnen maken, wordt veel CO2 bespaard. Daarnaast kunnen we voor 50% waterstof invoeren in de lokale gascentrale. Dat lijkt niet erg efficiënt, maar als de prijs op termijn laag genoeg is, wordt het dat wel.” Een andere belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van groene waterstof is wetgeving, zegt Bartholome. “Er is nieuwe wetgeving in de maak, waar-

door groene waterstof meer waarde krijgt. Hiervoor is men op Europees niveau bezig om de groene waterstof te definiëren. Mijns inziens kan een goede definitie zorgen voor een versnelling van de transitie.”

INDUSTRIËLE TOEPASSING

Verschillende potentiële afnemers voor groene waterstof bevinden zich in Zeeland, zegt Roggeveen. “We maken groene waterstof voor met

name industriële toepassingen. De CO2-reductie is heel groot als je grijze waterstof, geproduceerd met fossiele energie, kunt vervangen door groene waterstof. Waterstof wordt bijvoorbeeld gebruikt voor de productie van kunstmest, maar ook bij het maken van staal, in de raffinage en andere industriële toepassingen.” En wat groene waterstof betreft zijn er veel kansen in Zeeland, legt Roggeveen uit. “Zeeland is namelijk het grootste wa-

terstofcluster van Nederland, gekeken naar productie en gebruik.”

MOLECULEN NODIG

Vanaf 2026 kan Ørsted de regionale markt bedienen, vertelt Roggeveen. “Dan kunnen we voor het eerst groene waterstof produceren om zo industriele partijen te helpen. Wat wel eens vergeten wordt in de energietransitie, is dat we niet alles kunnen elektrificeren. Waterstof is de CO2-vrije oplossing voor molecuulgerelateerde vraag.” De 100 MW elektrolyzer is nog maar het begin, aldus Roggeveen. “Dat moet meer worden want het industriële cluster in Zeeland en net over de grens in België heeft een vraag die veel hoger is. Bovendien is de Gasunie bezig met het aanleggen van een backbone, die in 2027 gereed moet zijn. Dan kunnen we via deze infrastructuur groene waterstof nationaal verhandelen en ben je niet meer regionaal gebonden.” De overheid heeft ferme doelstellingen als het gaat om de productie van waterstof, bevestigt Roggeveen. “Zij hebben een ambitie van 8 GW in 2032 , maar dat is niet genoeg om het volledige gebruik van grijze waterstof op te vangen. Het is daarom belangrijk dat de juiste randvoorwaarden daar zijn om de eerste projecten te kunnen realiseren. Bijvoorbeeld dat de regels voor de productie van groene waterstof bekend zijn, en er financiële steun is om de onrendabele top te dekken.”

WEINIG ELEKTRISCHE ALTERNATIEVEN

“Er zijn voor bepaalde industriële processen en zwaar weg- en watervervoer weinig alternatieven om te verduurzamen behalve via het gebruik van groene waterstof. Deze industrieën kunnen niet zo makkelijk elektrificeren”, zegt Roggeveen. Voor Engie is decarbonisatie van het scheepsvervoer een belangrijk doel, zegt Bartholome. “Scheepsvervoer kun je niet elektrificeren en daar heb je dus groene waterstof nodig.” De plannen van Engie voor het bouwen van een elektrolyzer in de Eemshaven zijn heel concreet, vertelt Bartholome.

“De vergunning is voor 70% rond, we hebben een aannemer, een terrein en een aansluiting op het elektriciteitsnetwerk en er is geld. Wij zijn een energiebedrijf en brengen energie naar onze klanten. Met waterstof is dit mogelijk en leveren we dus een dienst voor onze klanten. We hopen bovendien een bijdrage te kunnen leveren aan de waterstofeconomie.”

EFFICIËNTIE

De verwachting is dat elektrolyzers steeds beter en efficiënter worden om zo meer groene waterstof te produceren, legt Roggeveen uit. “Er is een continue verbeteringsslag bezig op dit vlak. Dat is ook nodig om de kosten van groene waterstof omlaag te brengen.” Grijze waterstof is momenteel nog een stuk goedkoper, benadrukt Roggeveen. “Daarom is er nog subsidie nodig om groene waterstof te produceren en dit verschil te dichten. Een belangrijke randvoorwaarde is de realisatie van infrastructuur om de waterstof te transporteren naar afnemers en bijvoorbeeld ook de verbinding met België, zodat voor ons weer een grotere afzetmarkt ontstaat.”

DEFINITIE

Heel belangrijk om verder te kunnen met investeringen in groene waterstof, is de Europese definitie van groene waterstof, stelt Roggeveen. “Groene waterstof kan eigenlijk alleen geproduceerd worden met hernieuwbare bronnen. Deze correlatie wordt een belangrijk onderdeel van de Europese regelgeving.” Naast Europese regelgeving kent de ontwikkeling van waterstof nog genoeg andere hindernissen, benadrukt Bartholome. “Zo is er op dit moment nog geen markt voor groene waterstof, de eerste contracten moeten nog getekend worden. En er is een gebrek aan resources. Gelukkig zijn er ook actuele factoren die de waterstofeconomie in de hand spelen. De huidige energiecrisis is heel belangrijk voor ons, omdat elektriciteit en aardgas heel duur zijn. Dat helpt de energietransitie.”

Een gezamenlijke studie van Havenbedrijf Rotterdam en de Tasmaanse regering toont aan dat import van groene waterstof vanuit Tasmanië, een eiland ten Zuidoosten van Australië, grote kansen biedt.

Groene waterstof uit Tasmanië

Vergroening Noord-Europese industrie

In Tasmanië kan veel elektriciteit uit wind, een beetje met zon en met waterkracht worden gemaakt, wat leidt tot een van de laagste kostenniveaus voor de productie van groene waterstof wereldwijd. De transportkosten over lange afstand zijn relatief laag en vormen geen beperkende factor. Nu de haven in Rotterdam een internationaal distributiecentrum voor waterstof wordt, kan groene waterstof uit Tasmanië onderdeel worden van de importmix en zo een impuls geven aan de nieuwe groene waterstofeconomie in Nederland en Noordwest-Europa.

De Tasmaanse regering en het Havenbedrijf Rotterdam ondertekenden in december 2021 een Memorandum of Understanding om de haalbaarheid

van de export van groene waterstof naar Rotterdam te beoordelen. Sinds die tijd hebben ambtenaren van de Tasmaanse regering en het Havenbedrijf Rotterdam intensief samengewerkt in een studie naar de potentiële toeleveringsketen voor de export van groene waterstof naar Rotterdam vanuit Tasmanië. De studie toont onder andere aan dat de afstand van de Tasmaanse haven Bell Bay naar Rotterdam geen beperkende factor is. De kosten van transport overzee vallen weg tegen de relatief lage kosten voor de productie van groene waterstof in Tasmanië waar wind en waterkracht overvloedig aanwezig zijn. Er zijn goede mogelijkheden voor grootschalige off-shore windparken in de Bass Straight ten noorden van Tasmanië,

waarbij het land kan profiteren van de kennis en ervaring van Nederland op dat gebied. Ook de marktkansen zijn ook gunstig; in Noord-West Europa zal de vraag naar groene waterstof snel verder groeien opdat de industrie zijn CO2-reductiedoelstellingen kan halen. Belangrijk is dat de Tasmaanse overheid een regierol pakt in het verder ontwikkelen van de noodzakelijke infrastructuur en de opschaling van groene stroom- en waterstofproductie, allereerst om aan de lokale behoefte te voldoen en vervolgens voor de export. Nauwe samenwerking met Europa is cruciaal als het gaat om regelgeving en certificering voor export naar Europa.

Bron: Havenbedrijf Rotterdam Foto: Tim Hart op Unsplash

AFWATERING

TBS-SVA Groep

www.tbs-sva.nl

info@tbs-sva.nl

+31(0)85 483 9500

ELEKTRISCHE VERWARMING

Heating Group International

www.heatinggroup.nl

hgi@heatinggroup.eu

+31(0)24 34 34 222

Sinus-Jevi Electric Heating

www.sinusjevi.com

info@sinusjevi.com

+31(0)227-549 100

EVENEMENTEN

RAI Amsterdam

www.rai.nl

+31(0)20 549 12 12

KENNISPLATFORM

WCM

www.worldclassmaintenance.com

info@worldclassmaintenance.com

+31(0)76 76 31 553

LEIDINGSYSTEMEN

Saint-Gobain PAM

www.pamline.nl

pamnederland@saint-gobain.com

+31(0)36 53 33 344

OPLEIDINGEN

Hogeschool Utrecht

www.hu.nl

info@hu.nl

+31(0) 88 481 81 81

RISICO MANAGEMENT

DNV Business Assurance

www.dnv.nl

+31(0)10 2922600

TECHNISCH PERSONEEL

Selectum

www.selectum.nl

info@selectum.nl

+31(0)70 324 28 00‍

WEER SERVICE

Aeolis Forecasting Services www.aeolis.nl info@aeolis.nl

+31(0)30 2515602

Solids

4 – 5 oktober

Solids is twee dagen lang het netwerk- en kennisplatform voor alle professionals uit de procesindustrie. Tijdens de beurs presenteren bedrijven de nieuwste innovaties en ontwikkelingen aan de aanwezig brancheprofessionals die zich bezig houden met de verwerking en het transport van bulkgoederen. De exposanten tonen u o.a. afscheiders, filters, doseer- en meetapparatuur, droogapparatuur, bulkverpakkingen en machinebouw.

Locatie: Ahoy, Rotterdam.

Pumps & Valves

4 – 5 oktober

Tijdens de beurs presenteren bedrijven de nieuwste innovaties en ontwikkelingen aan de aanwezig brancheprofessionals die zich bezig houden met de verwerking en het transport van vloeistoffen en gassen. De exposanten tonen u o.a. pompen, afsluiters, leidingsystemen, instrumentatie, filters & mixers en appendages.

Locatie: Ahoy, Rotterdam.

M+R

4 – 5 oktober

M+R is de vakbeurs voor procesinstrumentatie en automatisering. Een bewezen concept en sluit qua thema`s en technieken naadloos aan bij de doelgroepen en exposanten van Solids en Pumps & Valves. Bezoekers vinden hier de laatste trends en ontwikkelingen op het gebied van meet- en regeltechniek en automatisering en krijgen antwoord op de vraag hoe zij hun plant slimmer kunnen maken voor diverse facetten op het gebied van procesoptimalisatie.

Locatie: Ahoy, Rotterdam.

Industrial Heat & Power

10 – 12 oktober

Industrial Heat & Power wordt georganiseerd tijdens de Nationale Energie week, een week vol netwerk-events in het kader van de energietransitie. Industrial Heat & Power is het platform voor industriële energievoorziening.

Locatie: Brabanthallen, Den Bosch.

AquaTech Amsterdam

6 – 9 november

Aquatech Amsterdam is ’s werelds toonaangevende vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater. Kom in contact met waterprofessionals van over de hele wereld.

Locatie: RAI, Amsterdam.

IndustrieDE & Utilit y

4 x per jaar magazine

12 x per jaar online nieuwsbrief

Gratis abonnement

Het Klimaatakkoord is een onderdeel van het Nederlandse klimaatbeleid. Het is een overeenkomst tussen veel organisaties en bedrijven in Nederland om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Het belangrijkste doel van het Klimaatakkoord is de CO2-uitstoot in 2030 met 49% verminderen vergeleken met 1990. In 2050 moet de uitstoot van broeikasgassen met 95% afgenomen zijn. Ook de waterfootprint moet omlaag. Daartoe zijn drastische aanpassingen in de utilities noodzakelijk. Tegelijk biedt het kansen.

Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen, drempels, mogelijkheden en kansen? Meldt u dan aan en ontvang, kosteloos, 4 maal per jaar het magazine Industrie & Utility plus de maandelijkse online nieuwsbrief.

Aanmelden kan als volgt:

Stuur een e-mail aan rob@jetvertising.nl onder vermelding van aanmelding I & U, met daarin bedrijfsnaam en postadres, uw voorletter, achternaam en uw e-mailadres.

Foto: Matthijs Levens op Creative Commons.

JOUW UITDAGINGEN

Het managen van de energietransitie is een complex proces dat ons allen raakt. De overheid bepaalt beleidskaders, terwijl het bedrijfsleven deze implementeert, van energieopwekking tot gebouwverwarming. De weg naar een duurzame samenleving is uitdagend, met een steeds veranderende energiemarkt, prijsschommelingen, netwerkproblemen en dagelijkse vraagstukken over schaarste en overschotten. Deze uitdagingen vragen om een gespecialiseerde professional die doordachte en toekomstbestendige keuzes kan maken.

JOUW ROL

Of je nu al in de energiemarkt werkt of hierin geïnteresseerd bent, onze cursus Integraal Manager Energietransitie is de juiste keuze voor jou. In het samengesmolten vakgebied van bouw, installatietechniek en ICT is samenwerking essentieel. Jij integreert perspectieven en benadert problemen vanuit diverse invalshoeken. Deze disciplines moeten samenwerken voor een effectieve energiebalans, nu en in de toekomst.

Durf jij deze uitdaging aan te gaan en een sleutelrol te spelen in de energietransitie? Schrijf je vandaag nog in voor onze opleiding en til jouw rol als energieprofessional naar een hoger niveau!

BE LOON UW BEDRIJFSIN S PANNINGEN

M ET EEN CERTIFICAAT!

Het optimaliseren van bedrijfsprocessen levert veel op voor uw organisatie. Maar hoe weet u dat uw bedrijfsprocessen optimaal en kwalitatief goed zijn ingericht?

Een managementsysteemcertificaat bewijst dat uw bedrijfsprocessen voldoen aan de gestelde normeisen en toepasselijke wet- en regelgeving. Het is een stok achter de deur om uw processen continu te blijven verbeteren.

DNV is uw partner in certificering en training

Kies DNV als uw partner in certificering en training. Bij DNV staat uw organisatie centraal. Met onze Risk Based Certification™ auditmethode bieden we u een breder perspectief om kritische risico’s te identificeren die de doelstellingen van uw organisatie beïnvloeden. We leren uw aandachtsgebieden kennen en stemmen de audit af op wat voor u het belangrijkst is en hoe goed uw managementsysteem

uondersteunt bij het beheersen van de daarmee samenhangende risico’s.

DNV heeft jarenlange ervaring in certificering en training. Denk hierbij aan onderwerpen als kwaliteitsmanagement (ISO 9001), milieumanagement (ISO 14001), energiemanagement (ISO 50001), informatiebeveiliging (ISO/IEC 27001) en voedselveiligheid (FSSC 22000). We werken uitsluitend met gespecialiseerde auditoren en trainers met kennis en ervaring in uw branche.

Bekijk onze diensten op www.dnv.nl/certificatie of scan de QR-code.