Oppervlaktetechnieken januari 2016 by Jetvertising b.v.

Topkwaliteit boven alles

Grootschalige uitrol van slimme ramen

Wiltec voor vierde jaar Best Managed Company

De Inspectie SZW komt er weer aan

Qualicoat congres in Londen

01 | 60 e jaargang | januari 2016

Het vakblad voor de professional Thema Veiligheid en milieu

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 1

Induﬁnish is een specialist op het gebied van oppervlaktebehandelingstechniek. Al meer dan twintig jaar zijn we actief in die industrie. Daarbij richten we ons op maar liefst vijf segmenten: poedercoaten, KTL, voorbehandeling thermisch zink, anodiseren en galvanotechniek.

Die veelzijdigheid, gecombineerd met ons brede kennisniveau, maakt ons een unieke speler op de markt. Induﬁnish streeft naar langetermijnrelaties met opdrachtgevers. We hebben daarom het Full Surface-concept opgezet: een uniek concept dat gericht is op een langdurige en succesvolle samenwerking.

Onze opdrachtgevers maken op verschillende manieren gebruik van onze expertise. Zo zijn we voor de ene klant alleen de toeleverancier van componenten, terwijl we voor de andere klant het ontwerp en de installatie van een complete turnkey-oplossing verzorgen. Daarnaast houden we ons ook bezig met reparatie, onderhoud en optimalisatie van bestaande installaties.

ADD YOUR SURFACE! Check onze mogelijkheden op: ww w. indufinish.com

2 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Induﬁnish b.v. Willem Barentszstraat 5 | NL-7825 VZ Emmen | The Netherlands T+31 (0) 591 630003 | F+31 (0) 591 632398 | E info@induﬁnish.com

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION). Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie), Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur). realisatie Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Hans de Rond (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 89,50, buitenland: € 89,50. Voor toezending naar een adres in het buitenland wordt een toeslag van € 54,00 per jaar in rekening gebracht. Digitaal abonnement: € 44,75. Kortingsregeling leden ingenieursvereniging KIVI/NIRIA: 50%. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging, U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen de voor dat nieuwe jaar geldende abonnementsprijs. Opzeggingen en adreswijzigingen kunt u mailen naar info@ vereniging-ion.nl of invullen op www.oppervlaktetechnieken.com advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Als je duurzame kwaliteit wil realiseren, moet je vooral ook letten op de details. Het onderste van de twee daken van Museum Voorlinden krijgt een conservering alsof het het bovenste dak is. De constructiebouten en moeren hebben een conservering in de vorm van varkensneuzen gekregen (midden onder). Rechtsboven is overigens een deel te zien van één van de “verlichtingslatten” die met ledverlichting zullen schijnen op de onderkant van het bovenste dak.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult)

Veiligheid en milieu: zó gewoon Een themanummer maken over veiligheid en milieu lijkt een makkie. Want in de branche barst het van de bedrijven die allerlei aansprekende projecten uitvoeren om de veiligheid te verhogen en het milieu te verbeteren. Niet dus. Die projecten zijn gewoon moeilijk te vinden. Het kan zijn dat de redactie niet goed heeft gezocht. Als dat zo is, horen we dat graag. Het kan ook zijn dat de dagelijkse aandacht voor veiligheid en milieu zo voorbeeldig is dat er gewoon geen projecten nodig zijn. Als dat zo is, horen we dat ook graag! Opvallend is wel dat de thema-artikelen dit keer vooral ‘van buiten’ komen. Dus bijvoorbeeld uit het buitenland of uit de wetenschap. Is dat toeval?

Dat neemt niet weg dat de inhoud van de artikelen onverkort inspirerend kunnen werken. Zo hebben we een thema-artikel over zelfherstellende materialen waarmee ze in Delft (wetenschap) heel ver zijn voor vliegtuigturbines. En erg interessante thema-artikelen over hoge-temperatuurcoatings voor zonnetoepassingen (buitenland), over zonnecellen die een slimme coating zoeken (wetenschap), en over een nanometerdunne coating in glas bestaande uit vijf verschillende lagen om de intensiteit van invallend zonlicht te regelen (buitenland en wetenschap). Daarnaast zijn er ook zeer leerzame thema-artikelen over de Inspectie SZW (de vroegere Arbeidsinspectie) en over de praktische mogelijkheden voor energiebesparing bij galvanobedrijven. Maar er zijn ook niet-thema-artikelen die indruk maken, zoals een artikel over de bouw van een bijzonder museum waar zeer bijzondere kwaliteitseisen voor de conservering worden toegepast en een artikel over een nieuw en groot poedercoatbedrijf dat uit volle overtuiging de strijd aangaat met een verzadigde markt. Altijd al docent willen worden, maar nooit de stap daartoe gezet? Uit een interview met een ION-docent blijkt hoe veelzijdig en uitdagend het beroep van docent kan zijn. Je komt nog eens ergens en je kunt nimmer op de automatische piloot een lesje afdraaien. En dan hebben we nog zeven pagina’s Kort Nieuws met allerlei relevante en actuele berichten vanuit de branche, maar ook van daarbuiten. Ik wens u weer veel leesplezier! ●

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 3

COLUMN

Airblast-Abrasives

ALLEEN OP DE WERELD? Resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toe-

Straalmiddelen Metallisch High carbon steel shot High carbon steel grit Low carbon steel shot Gietijzergrit

producten af. Historie lijkt namelijk wel een goede indicatie, maar door veranderende omstandigheden kunnen de resultaten (lees rendementen) ook sterk afwijken. Vandaar deze disclaimer. Als het dan al moeilijk is om de toekomst voor moeilijker is het dan om de toekomst voor een onderneming te voorspellen.

RVS straalmiddelen Draadkorrel

Niet-metallisch Corund bruin Corund wit Glasparel Garnet Aluminium silicaat / Slakken grit

Toch zie je bij ondernemingen maar zelden een dergelijke disclaimer in het jaarverslag. Deels omdat men ervan uitgaat dat een min hier wordt opgelost met een plus daar, deels onzekerheden, en deels omdat de kern van ondernemen nu eenmaal ook het nemen van risico’s is. Toch zoekt elk bedrijf zoveel mogelijk stabiliteit en voorspelbaarheid voor de continuïteit van het bedrijf. Daarbij kun je er niet van uitgaan dat ervaringen uit het verleden een garantie bieden voor de toekomst. Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst van 20 januari toepassen op ontwikkelingen in de toekomst.

Airblast-Abrasives B.V. - Postbus 9334 - 1800 GH Alkmaar Tel.: 072 5715569 - Fax: 072 5714340 info@airblast-abrasives.com - www.airblast-abrasives.com

moderne tijd veel ontwikkelingen tegelijk plaatsvinden, die elkaar onderling ook nog beïnvloeden. Het interpreteren

EGBERT STREMMELAAR | directeur Vereniging ION

onderneming vraagt tijd en aandacht. Enkele van de gebieden waar een ondernemer op moet reageren zijn de verdere ontwikkeling van internet (IoT), big data, groter milieu- en veiligheidsbewustzijn, het toepassen van drones en robots, (arbeids)migratie, geopolitieke ontwikkelingen en de beschikTijd en aandacht die in het huidige tijdsgewricht niet in royale mate binnen een onderneming voorhanden zijn. Het risico hiervan is dat een bedrijf blijft hangen in de “standaard” werkwijze.

4 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN JANUARI 2016

De branche heeft zich verenigd in ION. Deelname aan dit collectief betekent ook gezamenlijk informatie verzamelen en deze informatie toegankelijk en toepasbaar maken. Enerzijds draait het om het zo vroeg mogelijk onderkennen van de gevolgen van maatschappelijke ontwikkelingen en anderzijds om het besef dat dat niet zomaar een garantie biedt voor de toekomst. Voor participeren in de netwerken van ION. Of om Lee Towers te spreken; “You never walk alone”. ●

Inhoud ALGEMEEN 16 De Inspectie SZW komt er weer aan De Inspectie SZW komt bij bedrijven controleren hoe zij hun verantwoordelijkheid op het gebied van arbeidsomstandigheden, waaronder veiligheid, in praktijk brengen. Onze branche mag zich verheugen in de warme belangstelling van de ISZW, want meerdere jaren heeft de Inspectie een aantal bedrijven uit de branche bezocht. Nu, in 2016, gaat zij dat weer doen. Kennelijk is dat nodig, of zit het toch anders?

20 Zelfherstellende materialen: Topkwaliteit boven alles Sinds 2013 wordt er in de duinen van Wassenaar stilletjes gebouwd aan een bijzonder museum: Museum Voorlinden. Het bijzondere eraan is de kunstcollectie, maar ook de buitengewoon hoge kwaliteitseisen die gesteld worden aan alle detailleringen en materiaalkeuzes. Ook de conservering moet aan de allerhoogste kwaliteitseisen voldoen. Wat dat precies betekent, leggen twee personen uit die nauw bij de bouw betrokken zijn.

Nieuw poedercoatbedrijf gaat het anders doen Je moet maar durven: in deze tijd een nieuw poedercoatbedrijf beginnen. En niet zo’n kleintje ook: het bedrijf heeft een capaciteit van meer dan een half miljoen vierkante meter per jaar. En dat terwijl de markt verzadigd is. Toch zijn de drie oprichters ervan overtuigd dat zij met hun aanpak een plek op de markt zullen veroveren. Een beschrijving van hun visie en aanpak.

ze komen eraan In oktober 2015 vond de officiële afsluiting plaats van het Innovatieve Onderzoeksprogramma Self Healing Materials. Prof. Sybrand van der Zwaag van de TU Delft stond tien jaar lang als programmadirecteur aan het roer van dit grote nationale onderzoek. Voor OT licht hij het belang en het onderliggende concept van al het pionierswerk toe.

30 Hoge-temperatuurcoatings voor zonne-toepassingen Een zonnecentrale kan eindeloos hernieuwbare energie opleveren, maar is economisch alleen rendabel als de prijs per kW/h onder de 0,05 euro blijft. Het ontwerp van een zonnecentrale is eenvoudig. Op buizen wordt een coating aangebracht die zoveel mogelijk zonnestralen moet absorberen. Maar dat kan alleen met coatings die zowel resistent zijn tegen hoge temperaturen als geschikte optische eigenschappen bezitten. Bij een doordacht ontwerp is dat mogelijk.

36 Zonnecel in wegdek zoekt slimme coating Met zonnecellen in een fietspad energie opwekken; dat is in een notendop wat de SolaRoad, die sinds oktober 2014 in de praktijk functioneert, doet. Maar bovenop de zonnecellen moest natuurlijk wel een toplaag worden aangebracht die zoveel mogelijk licht doorlaat, maar waarop ook veilig fiets- en ander verkeer

mogelijk is. Voor verbetering van de toplaag worden oppervlaktebehandelaars nadrukkelijk uitgenodigd!

ELEKTROCHEMIE EN METALLIEKE DEKLAGEN 18 Grootschalige uitrol van slimme ramen een feit Elektrochromatische ramen die gecontroleerd de intensiteit van invallend zonlicht regelen met behulp van een nanometerdunne coating bestaande uit vijf verschillende lagen. Na veel praktijkproeven is SageGlass nu klaar om de wereldwijde markt te veroveren. Maar daar ging wel twintig jaar aan proefnemingen aan vooraf. Uitvinder prof. JeanChristophe Giron schreef ondertussen ruim 300 patenten op zijn naam.

22 Energiebesparing galvano goed mogelijk Steeds meer bedrijven moeten efficiënt met energie omgaan. Deze verplichting of noodzaak hoeft echter niet negatief te zijn. Het realiseren van energiebesparing zorgt namelijk voor een reductie van de energiekosten. Hoe je dit realiseert bij galvanobedrijven wordt helder uitgelegd.

vereniging ion 38 Doceren is gewoon leuk 68 jaar zijn en toch niet met het doceren kunnen stoppen. Dit is het geval bij Jos Gulikers die al vele jaren werkt als docent galvanotechniek. En waarom zou hij ook stoppen? Hij vindt het doceren gewoon leuk, je komt regelmatig nieuwe markten en uitdagingen tegen en het biedt een uitstekende gelegenheid om bij te blijven in je vak. Maar je moet het wel leuk vinden om met verschillende mensen om te gaan.

ALGEMEEN 40 EEN 42 Brancheregister

Bij de voorpagina: Geheel tegen de trend in zijn drie ondernemers in Brabant een nieuw poedercoatbedrijf begonnen. En niet zo’n kleintje ook: het bedrijf heeft een capaciteit van meer dan een half miljoen vierkante meter per jaar. En dat terwijl de markt verzadigd is. Ze hebben dan ook een eigen visie op het werk en de marktbenadering. Het bedrijf beschikt over moderne installaties, maar sommige producten moeten hier en daar met de hand worden bijgespoten.

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 5

www.helmutfischer.nl

UV voor 3 dimensionale objecten

! -R AY NMIOEBIEUL MXW EN T IN S T R

Draagbaar röntgenfluorescentie systeem van FISCHER FISCHERSCOPE® X-RAY XAN®500 Meten van grote werkstukken met de vertrouwde FISCHER kwaliteit: • Ontworpen voor laagdiktemeting en analyse van metalen

• Loodrechte X-ray bundel voor betrouwbare laagdiktemetingen

• Niet destructieve en nauwkeurige metingen

• Handige adapter voor kalibratie met FISCHER standaarden

• Korte meettijden door silicon-drift detector (SDD)

• Complete WinFTM software voor windows PC of tablet

• Stabiele driepunts positionering

UV op een robot arm

UV en UV-LED installaties voor industriele toepassingen

Neem gerust contact op. Wij helpen u graag met uw meetopgaven.

Coating Thickness

Material Analysis

+31 (0)40 2482255

Microhardness

info@helmutfischer.nl

IST Benelux B.V.

www.ist-uv.nl info@bnl.ist-uv.com

Material Testing

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties. Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

Maak nu ook de koppeling met oppervlaktetechnieken.com!

Het vakblad voor de professional Voor nadere informatie of reserveringen, kunt u contact opnemen met Vincent IJff van Jetvertising b.v., telefoon +31(0)70 399 00 00 e-mail vincent@jetvertising.nl

6 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

www.hollandmineraal.nl

HELMUT FISCHER Meettechniek B.V.

Wereldwijde standaard in finish oplossingen NTS Finish is als onderdeel van de NTSGroup een toonaangevende specialist op het gebied van voorbehandelen, natlakken, poedercoaten en bedrukken van metalen en kunststof producten. www.nts-finish.nl NTS Finish

Accelerating your business

Agenda

FEBRUARI ● Start cursus Lijmen 1 februari, Gilze Rijen www.mikrocentrum.nl ● Vakgroepbijeekomst Brand 2 februari, Heerde (Hegin) www.vereniging-ion.nl ● Kennismakingsworkshop ‘Waardecreatie & Nieuwe Business’ 9 februari, Nieuwegein www.parbleu.nu ● Start opleiding kleurkundige 15 februari, Nieuwegein www.kleurenschool.nl ● Start cursus Lean Six Sigma Green en Black Belt 17 februari, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

MAART ● Vakbeurs RapidPro 2016 1 - 3 maart, Veldhoven www.rapidpro.nl ● Vakbijeenkomst Materialen 8 maart, Eindhoven www.mikrocentrum.nl ● Cursus Laserveiligheid 11 en 18 maart, Eindhoven en Utrecht www.mikrocentrum.nl

● Start cursusreeks Corrosie begrijpen en beheersen, module 1 Corrosie: ontstaan en corrosietypes 15 maart, Antwerpen/Breda www.technotrans.nl ● ESEF en TechniShow 2016 15 - 18 maart, Utrecht www.esef.nl www.technishow.nl ● Auditing Network Event 2016 17 maart, De Efteling www.auditing-event.nl ● Module 2 Corrosiepreventie 22 maart, Antwerpen/Breda www.technotrans.nl ● Cursus Kwaliteit op de werkvloer 30 maart en 4 april, Eindhoven en Utrecht www.mikrocentrum.nl

Themabijeenkomst ‘Waardecreactie en Nieuwe Business’ Brancheverenigingen CarrosserieNL, Vereniging ION en VACO initiëren gezamenlijk een programma voor leden voor het ontwikkelen van nieuwe, toekomstgerichte business. Enkele centrale vragen van dit programma zijn: hoe word en blijf je onderscheidend en waardevol voor je klanten? Hoe kun je als (relatief ) kleine speler een betere positie opeisen in de keten? Hoe kies je je kansen? Hoe ontwikkel je nieuwe business? Op 9 februari is er de kennismakingsworkshop ‘Waardecreatie & Nieuwe Business’ waar u kunt ervaren hoe het Waardecreatieproces u direct kan helpen om uw business te versterken. Hierna heeft u de mogelijkheid om u in te schrijven voor vervolgworkshops. Ook als u niet wilt deelnemen aan de workshopserie is deze kennismakingsworkshop zeer de moeite waard.

APRIL ● Start Cursus Additive Manufacturing 12 april, Eindhoven www.mikrocentrum.nl ● Module 3 Metaalkunde: selectie, ontwerp en constructie 12 april, Antwerpen/Breda www.technotrans.nl

ESEF 2016 Al 400 exposanten hebben zich aangemeld voor de ESEF 2016. Naast een bruisende beursvloer met veel aanbod, zijn er deze editie veel meer activiteiten die laten zien wat de Nederlandse maakindustrie allemaal kan. Met een extra focus op Smart Industry, 3D Printing en Advanced Engineering.

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 7

kort Nieuws Nieuwe leden The Stainless Solutions Group B.V. Industrieweg 31 4283 GX Giessen Tel. 0183-449841 info@stainlesssolutionsgroup.com www.stainlesssolutionsgroup.com The Stainless Solutions Group BV is gespecialiseerd in een ‘Total Concept’ voor bedrijven en klanten in onder andere de voedingsmiddelen-, farmaceutische en procesindustrie. Om aan de kwalitatief hoge producteisen te voldoen, bestaat de groep uit vier verschillende onderdelen die elkaar ondersteunen, zoals RVS-lassen, slijpen, polijsten en finishen. Daarnaast is de Stainless Solution Groep vooral gericht op “Hygienic Surface Treatments”, met het Sublimotion-Proces®. Dit is het natstralen/ waterstralen waarbij een oppervlakteruwheid van <0.6 RA wordt gehaald met een zeer goede corrosiebestendigheid. TSSG heeft vele verschillende technieken in huis en biedt daarom complete oplossingen voor opdrachtgevers. Door het lidmaatschap van de ION worden ze gemakkelijk op de hoogte gehouden van ontwikkelingen op het gebied van weten regelgeving, allerlei milieuaspecten en op het gebied van normeringen. Door zich bij andere partijen en de brancheorganisatie aan te sluiten, kunnen ze op die onderwerpen hun mening en inzichten naar voren brengen. Wij heten dit nieuwe lid van harte welkom binnen onze vereniging! ●

ION partcipeert in werkgroep circulaire metaalketen Verenging ION is één van de projectdeelnemers in de werkgroep Circulaire Metaalketen. Deze werkgroep moet Nederland voorbereiden op de aspecten van de metaalketen binnen de circulaire economie. Het voorzitterschap van deze werkgroep is in handen van de Koninklijke Metaalunie. De circulaire economie is een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. De circulaire economie is anders dan recycling. Bij recycling worden producten uit elkaar gehaald waarvan de onderdelen opnieuw ingezet kunnen worden. Bij circulaire economie gaat het over het hergebruik van de producten

zodat er geen afval ontstaat. In veel gevallen zal het ook gaan om het gebruik van producten in plaats van het bezit van producten. Gelet op de circulaire economie zijn voor de oppervlaktebehandelende industrie de volgende vraagstukken van belang: - Hoe duurzaam is de oppervlaktebehandeling? - Is een oppervlaktebehandeling eenvoudig te verwijderen en opnieuw aan te brengen? - Welke nieuwe technieken zijn of komen beschikbaar? - Wat gebeurt er met de hulpstoffen (chemicaliën) die hiervoor nodig zijn? - Welke weten regelgeving geeft richting aan de ontwikkelingen? ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl www.circulairondernemen.nl

Samenvoeging WBSO en RDA In het Belastingplan 2016 van de rijksoverheid staan onder andere de wijzigingen voor de WBSO in 2016. De belangrijkste wijziging is dat de fiscale innovatie instrumenten S&O-afdrachtvermindering (WBSO) en de Research & Development Aftrek (RDA) worden samengevoegd tot één instrument met de naam WBSO. Hiermee stimuleert het Ministerie van Economische Zaken innovatie door Nederlandse bedrijven. Het ministerie stelt in 2016 € 1.143 miljoen beschikbaar.

loonkosten (nu WBSO) en overige R&D-kosten en -uitgaven (nu RDA) gelden dan dezelfde voordeelpercentages. Het totale fiscale voordeel in de beschikking kunnen ondernemers volgend jaar via de loonheffing verrekenen in plaats van via de winstbelasting. Dit biedt bedrijven meer zekerheid over het exacte fiscale voordeel en de mogelijkheden om dit voordeel te benutten. ●

In 2016 kunnen bedrijven voor R&D-kosten (zowel voor loonkosten als andere kosten en uitgaven) fiscaal voordeel aanvragen via de WBSO. Voor

Meer informatie

8 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

www.rvo.nl/wbso

VIRAL ION nu ook in het Engels online Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging ION op 12 november 2015 is er een nieuw promotiefilmpje (viral) online gezet. Doel van dit 94 seconden durende filmpje is een industrieel oppervlaktebehandelende industrie te laten zien, die een veelheid aan activiteiten ontplooit en dat doet met respect voor mens en milieu. Via samenwerking wordt getracht maximaal invulling te geven aan het maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook willen we laten zien dat de branche een waardevolle rol heeft voor het bedrijfsleven van Nederland.

Vanwege het internationale karakter van onze branche kwam al snel de vraag om de viral ook met een Engelse voice over te maken. Inmiddels is dat gebeurd en tijdens de nieuwjaarsreceptie van 20 januari 2015 in Amersfoort is de Engelse versie gepresenteerd. Uiteraard is het toegestaan en zelfs gewenst dat ION-leden het filmpje delen met hun achterban. Dit kunnen medewerkers zijn, maar ook klanten, en zelfs bevoegd gezag. Daarbij is een link op uw website een goede optie. ●

European Aluminium en Estal bundelen krachten European Aluminium heeft begin deze maand Estal, de Europese vereniging van oppervlaktebehandeling op aluminium, als lid verwelkomd. Om de voordelen van het lidmaatschap aan Estal te verhogen, heeft Estal besloten de krachten met European Aluminium te bundelen met ingang van 1 januari 2016. Beide organisaties werken met hetzelfde metaal - aluminium - en zijn actief op het markten bebouwde omgeving en

transport. European Aluminium en Estal zullen samen beter in staat zijn om de waardeketen te vertegenwoordigen, kunnen samen zorgen voor meer zichtbaarheid van de aluminiumsector als geheel, en kunnen samen het gebruik van de unieke kracht van aluminium bevorderen. Aluminium is goed toepasbaar voor duurzame en recyclebare gebouwen en voertuigen. Door de samenwerking wordt aluminium door beide organisaties beter gepositioneerd. Ivo Vermeeren, voorzitter van Estal: “Estal en de

European Aluminium zijn al lang actief in dezelfde markten. Nu dat we onze krachten hebben gebundeld, kunnen we met onze gezamenlijke expertise en ervaring een nog betere service leveren aan onze leden. Ik ben ervan overtuigd dat onze samenwerking alleen maar voordelen zal opleveren voor beide organisaties.” ●

Meer informatie www.european-aluminium.eu www.estal.org

Qualicoat congres in Londen In 2016 bestaat Qualicoat 30 jaar en Qualideco 20 jaar. Mede daarom is er een congres 17 en 18 mei in Londen in het Millennium Hotel London Mayfair. Op het congres zal het sleutelwoord sustainability (duurzaamheid) zijn. Momenteel wordt er hard gewerkt om het programma compleet te maken. Op 17 mei vanaf 18:00 uur en de hele dag op 18 mei kunt u een tentoonstelling bezoeken in de Foyer van de Grand Ballroom van het Millennium hotel. Het congres zelf begint om 19:00 uur met een openingsceremonie en galadiner in de Grand Ballroom van het Millennium. De president van Qualicoat en Qualideco zal daar een welkomstwoord houden. Voorafgaand aan de conferentie op 18 mei kunnen vanaf 9.00 uur de congresdeelnemers de tentoonstelling bezoeken over “verleden, heden en toekomst: aspecten van coating en decoreren op hun best”. De conferentie zal een platform zijn voor QUALICOAT en QUALIDECO licentiehouders, houders van goedkeuringen en andere deelnemers, om de huidige situatie, de uitdagingen en ontwikkelingen met betrekking tot poedercoaten op

aluminium in de architectuur te bespreken. De voertaal is Engels. Onder andere prof. Michael Stacey zal spreken over de tendensen, de ontwikkelingen en de verwachtingen van coating op aluminium in de architectuur. Hierbij zal hij gebruik maken van een eigen onderzoek naar de duurzaamheid van aluminium in al haar verschijningsvormen in de bouw. Stacey zal ook het congres op 18 mei om 17:00 uur sluiten, met een inleiding tot de “Architectural Journey” langs de Theems, voor deelnemers en begeleiders later die avond. Qualicoat heeft door de

jaren heen haar toegevoegde waarde bewezen voor het borgen van de coatingkwaliteit op aluminium (bouw)delen. Door deze waarde is de acceptatie en de bekendheid van Qualicoat als kwaliteitslabel groot. Dat heeft door de jaren heen geleid tot een forse groei van het aantal licentiehouders. Qualicoat is inmiddels op alle werelddelen vertegenwoordigd. Alle reden dus om bij dit jubileum stil te staan. Vereniging ION zal de organisatie ondersteunen voor de Nederlandse participanten. Bij voldoende aanmeldingen uit Nederland kan Vereniging ION een reispakket samenstellen en uiteraard is er ook een partnerprogramma Meer informatie is te vinden www.vereniging-ion.nl. Wilt u bij interesse een mail sturen naar secretariaat@ vereniging-ion.nl. ●

Meer informatie www.qualicoat.net

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 9

kort Nieuws Docenten gezocht Iedereen is het erover eens dat leren en opleiden van vitaal belang zijn voor het succes van een onderneming. Door op te leiden en blijvend te leren kan een onderneming zich continu ontwikkelen in een veranderende omgeving. Goed opgeleid personeel is één van de belangrijkste succesfactoren om dit mogelijk te maken, investeren in personeelsleden is investeren in de organisatie. ION is op zoek naar enthousiaste freelance docenten voor het cursussenaanbod van ION.

Kwaliteit van de docent Als docent ben je een enthousiast begeleider van cursisten in het volwassenonderwijs. Dit draag je uit door je professionele kennis en vaardigheden van jouw vakgebied over te dragen aan cursisten en door te laten zien dat jij jezelf ook continu ontwikkelt. Relevante ontwikkelingen in je werkveld vertaal je naar het opleidingsprogramma, komen terug in onder meer het (mede) door jou samengestelde lesmateriaal. Je creëert samen met de vereniging een professionele leeromgeving.

Kerncompetenties voor de ION-docent

werken denkniveau van MBO-4+ of HBO. De inhoudelijke en persoonlijke aspecten die een docent tot een goede docent maken, zijn onder andere: • Vakkennis van het vak dat hij/zij doceert tot en met het niveau van productieleider • Kennis van procesverbetering, ARBO en milieuzaken, gebruik PBM’s. • Passie voor het vak en als docent • Drijfveer is enthousiasme voor het vak en dit willen overbrengen • Zich verantwoordelijk voelen voor de kwaliteit van de cursisten en daarnaar handelen • Sociaal vaardig • Sterke communicatieve eigenschappen • Weet de theorie goed te verbinden aan de praktijk • Houdt nieuwe ontwikkelingen bij en plaatst deze binnen de juiste kaders • Controleert regelmatig of de studenten de leerstof opnemen en of deze beklijft • Houdt lesstof up-to-date • Groeit actief mee met ontwikkelingen Heb je interesse of wil je meer weten, neem dan contact op met Jacques Schreuder via schreuder@vereniging-ion.nl. ●

Van een bekwame docent verwachten we een

Kamerbrief Normalisatie verzonden In de commissie open normalisatie NEN wordt onder andere overlegd over hoe om te gaan met dwingende normen en hoe om te gaan met vrijwillige normen. Eén van de recente aspecten was dat verwijzingen in regelgeving naar normen niet mag leiden tot (extra) kosten voor het bedrijfsleven en ook niet tot extra administratieve belasting. Op grond van dit advies en op grond van een Actal-onderzoek heeft minister Henk Kamp van Economische Zaken een brief opgesteld aan de Tweede Kamer. In deze brief wordt

onder andere de procedure over het kosteloos toegankelijk maken van de dwingende normen geregeld. Deze brief is via een link op de ION-website te downloaden. Het Actal-onderzoek ‘regeldruk door wettelijke normen’ van oktober vorige jaar geeft aan waar normering en de wettelijke verwijzing naar normen voor verbetering vatbaar zijn. Overigens zijn sinds kort 141 belangrijke normen waar de wetgever ‘dwingend’ naar verwijst gratis online in te zien bij NEN. ●

Normen die behandeld zijn in 2015 ION maakt deel uit van de werkgroep Open Normalisatie van de NEN. Tevens vertegenwoordigt ION op nationaal en internationaal niveau de belangen van de Nederlandse oppervlaktebehandelende industrie als het gaat om de ontwikkeling van nieuwe normen en om normenrevisie. Deze normen moeten niet verward worden met de kwaliteitssystemen Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod. Uiteraard zijn de normen wel een onderdeel van de betreffen kwaliteitssystemen en wordt er regelmatig in de technische specificaties naar verwezen. De volgende normgroepen, en daarbij nog enkele subgroepen, worden door ION bemenst:

10 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

342.035.12 Verf op Staal 342.040 Corrosie 342.042 Thermisch Verzinken 342.107 Metallieke Deklagen De in 2015 behandelde normen staan in het overzicht hiernaast. Vanwege efficiency-overwegingen zullen in 2016 de normgroepen Thermisch verzinken en Metallieke Deklagen worden samengevoegd. ●

Normalisatie. Beknopt overzicht van normen in behandeling- 2015 Commissie 340107: Metallieke- en niet-organische deklagen Norm ISO 2360 EN-ISO 2081 EN-ISO 2082 EN-ISO 27830

Omschrijving Laagdiktemeting: Eddy-current methode Elektrolytisch aangebrachte deklagen van zink Elektrolytisch aangebrachte deklagen van cadmium Richtlijnen voor het specificeren van metallieke en anorg. deklagen ISO/DIS 18535 Determination of friction and wear characteristics of DLC films ISO/DIS 19598 Elektrolytisch aangebrachte zinklagen met Cr(VI) vrije passivering ISO 10546 Rinsed and non-rinsed chromate conversion coatings on aluminium ISO 11408 Black oxide coating on iron and steelÂ Commissie 340.040: Corrosie en corrosie-beproevingen Norm prEN-ISO 9227 ISO/FDIS 16540 ISO/FDIS 18070 ISO/FDIS 18089 ISO/FDIS 21207

Omschrijving Corrosietesten - Zoutsproeibeproevingen Determining the resistance of metals to stress corrosion cracking Crevice corrosion formers with disc springs Determination of the critical crevice temperature (CCT) Versnelde corrosietest

Status DIS Uitstel commentaar Uitstel commentaar Uitstel commentaar

Ned. Stem goedkeuren goedkeuren goedkeuren goedkeuren

Stemresultaat goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd

goedkeuren

goedgekeurd

goedkeuren

goedgekeurd

afwijzen

goedgekeurd

afwijzen

goedgekeurd

Ned. Stem goedkeuren goedkeuren

Stemresultaat goedgekeurd

FDIS DIS DIS DIS

Status ISO/DIS FDIS FDIS FDIS FDIS

goedkeuren goedkeuren afwijzen

goedgekeurd

Ned. Stem goedkeuren afwijzen afwijzen

Stemresultaat goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd

Ned. Stem stemmingen in 2016 stemmingen in 2016

Stemresultaat

goedkeuren goedkeuren

goedgekeurd goedgekeurd

goedkeuren goedkeuren goedkeuren

goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd

goedkeuren goedkeuren goedkeuren goedkeuren goedkeuren

goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd goedgekeurd

Commissie 340.042: Thermisch Verzinken Norm ISO/FDIS 17668 ISO/NP prEN 10348-2

Omschrijving Zinkdiffusie coatings-Sherardizeren Zink-aluminium (hot-dip) coatings op ijzeren- en stalen producten Verzinkt wapeningsstaal Commissie 340.035.12: Verf op Staal

Norm ISO/DIS 2178 prEN 1090-2 ISO/DIS 11126-10 ISO/DIS 8502-9 ISO/CD 11125-7 ISO/CD 11125-6 ISO/CD 11125-5 ISO/CD 11125-4 ISO/CD 11125-3 ISO/CD 11125-2 ISO/CD 11125-1 ISO/CD 11124-2 ISO 12944 1t/m 9 ISO 8130 1 t/m 14

Omschrijving Laagdiktemeting - Magnetische methode Staal- en aluminiumconstructies - Technische eisen voor staalconstr. Almandite garnet Veldmethode voor bepaling van wateroplosbare zouten Determination of moisture Determination of foreign matter Determination of percentage defective particles and microstructure Determination of apparent density Determination of hardness Determination of particle size distribution Sampling (monstername) Specifications for metallic blast-cleaning abrasives -Chilled-iron grit Bescherming van staalconstructies m.b.v. verfsystemen Poederverven - testmethoden

Status FDIS CD DIS

Status FDIS CD DIS DIS CD CD CD CD CD CD CD CD DIS

stemmingen in 2016 DIS stemmingen in 2016

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 11

kort Nieuws Oppervlaktebehandelaars in december positiever dan in november Situatie in de Oppervlaktebehandeling in december ook veel beter dan de totale industrie Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in december positiever dan in november zijn over de groei in de branche: indexscore 58,4 versus 56,0. De branche ontwikkelde zich in december ook veel beter dan de totale Nederlandse industrie (53,4 dit wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei. De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (in samenwerking met MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in december ten opzichte van november zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel minder positief ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel positiever • De levertijd van de leveranciers is veel langer • De voorraden eindproduct nemen flink toe • Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn vrijwel hetzelfde volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief hoger dan in de totale industrie. ●

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken met betrekking tot de verschillende aspecten in de afgelopen maand: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in december beter dan in de totale industrie • Het orderniveau is veel beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink hoger • Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel positiever.

Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld je aan via www. formdesk.nl/ion/abonnee . Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ ion/pers.

Wiltec voor vierde jaar Best Managed Company Wiltec is opnieuw door Deloitte en ING uitgeroepen tot Best Managed Company. Hierdoor behoort Wiltec ook in 2015 hoort tot de best geleide bedrijven binnen het Nederlandse MKB. De strategie, bedrijfsvoering en resultaten van Wiltec zijn grondig onder de loep genomen en de conclusie was wederom dat Wiltec voorop loopt, voor het vierde jaar op rij! Dit is een erkenning én bevestiging dat Wiltec continu luistert naar haar klanten, meegaat met de veranderende wereld en daar haar producten en diensten op aanpast. Deloitte en ING

12 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

organiseerden in 2015 voor de negende keer het Best Managed Companies programma. Het thema was ‘de flexibiliteit van business modellen’: welke ontwikkelingen zien bedrijven, hoe zorgen zij ervoor dat het business model levensvatbaar blijft en nóg belangrijker: wat is de toegevoegde waarde voor klanten? Daarbij hebben de deelnemende bedrijven antwoord gegeven op vragen als: ‘Wat is mijn toegevoegde waarde in de “nieuwe wereld”, rekening houdend met veranderende vraagpatronen, veranderende eisen en veranderend gebruik van de klant?’ en ‘Wat moet ik veranderen om deze toegevoegde waarde te kunnen leveren?’ Deze vragen sluiten

goed aan bij de visie van Wiltec; elke dag vraagt het Udense bedrijf zich opnieuw af hoe ze nóg meer voor haar klanten kan betekenen. ●

SMART SOLUTIONS

Beurscomplex Karlruhe

FOR INDUSTRIAL COATING

OPHANGEN VAN ALUMINIUM PROFIELEN Snel en secuur ophangen van aluminium profielen, horizontaal of verticaal, vraagt om een grote variĂŤteit van ophang technieken!

PaintExpo Internationaal leidende vakbeurs voor de industriĂŤle lakverwerking

1 Beugel instekers / BH Y 2 Krokodillenbekklemmen / AC 3 Profiel instekers / BH P

Neem voor meer informatie contact met ons op! www.hangon.co

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Corode Benelux BV

19 t/m 22 april 2016 wereld

GmbH FairFair -Str. 19 th y -E x Ma ingen Oberboih 4 4 6 D - 72 50 5 2 7022 60 Tel.: +49 texpo.de in a p @ fo E-Mail: in ner rkingspart samenwe

r eerd doo georganis

ijd

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl

ldwijd

o.com

intexp a p . w w w

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 13

kort Nieuws DLL wint prestigieuze WEF Circulars Awards DLL, een wereldwijde aanbieder van asset gerelateerde financieringsoplossingen, is tijdens de Jaarvergadering van het World Economic Forum in Davos uitgeroepen tot winnaar van de ‘Alliance Trust Award for Circular Economy Investor’. Deze onderscheiding maakt deel uit van het Circulars Awards-programma 2016, georganiseerd door de Young Global Leaders van het World Economic Forum, in samenwerking met Accenture. De Circulars spreken hun erkenning uit voor personen en commerciële en maatschappelijke organisaties die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het stimuleren van de principes van de circulaire economie. Dit betekent dat DLL uit Eindhoven erkenning krijgt voor het mogelijk maken van de overstap naar de circulaire economie door financiële oplossingen. DLL, onderdeel van de Rabobank Group, is ook een financiële partner van Addlab. Zie het artikel daarover in het decembernummer. Onderdeel van de visie van DLL is het stimuleren van de transitie naar de circulaire economie met innovatieve en effectieve financiële oplossingen die cliënten ondersteunen. De Circular Economy

Investor Award is een erkenning voor organisaties in de investeringsbranche die de circulaire economie de financiële ondersteuning bieden om mainstream te worden. DLL biedt haar klanten, fabrikanten en dealers financiële oplossingen op maat om circulaire businessmodellen te ontwikkelen waarmee tweede en derde productlevenscycli en winstgevende, nieuwe inkomstenstromen ontstaan. DLL stimuleert de overgang naar circulaire bedrijfsmodellen door innovatieve en effectieve financieringsoplossingen aan te bieden die klanten in staat stellen bedrijfsmiddelen te gebruiken in plaats van in eigendom te hebben. De jury was zeer onder de indruk van de

toewijding van DLL en van het feit dat DLL een sturende kracht is in de overgang naar een circulaire economie op basis van innovatieve financieringsoplossingen. Ook het feit dat DLL aan haar partners uitlegt waarom het belangrijk is om af te stappen van het lineaire model van ‘kopen, gebruiken, weggooien’ en het circulaire model van gebruik en hergebruik te omarmen, maakte indruk. Door middel van haar Life Cycle Asset Management (LCAM) programma, moedigt DLL haar klanten aan om de levensduur van bedrijfsmiddelen te verlengen via revisie en renovatie. “Bij DLL geloven we dat onze klanten dankzij innovatieve financiële oplossingen de uitdagingen van de circulaire economie kunnen aangaan”, zegt Rob van den Heuvel, Senior Vice President Global Asset Management bij DLL. “Het is fantastisch te zien dat steeds meer bedrijven inzien dat deze nieuwe manier van zakendoen niet alleen commercieel interessant is, maar ook nog eens duurzaam. Tot nu toe heeft DLL in verschillende industrieën 1,2 miljard euro geïnvesteerd in het financieren van een tweede levenscyclus.”. ●

Meer informatie www.thecirculars.org

Jaarverslag ION Het is voor een vereniging gebruikelijk om verantwoording af te leggen aan de leden door middel van een jaarverslag. Het jaarverslag van Vereniging ION over het jaar 2015 bevat een beknopte opsomming van de activiteiten en aandachtspunten in 2015. Het jaarverslag is op 20 januari tijdens de Nieuwjaarsbijeenkomst gepresenteerd en is nu ook in het ledenportal op de website beschikbaar. ●

6.500 extra kredieten mogelijk voor MKB Het ministerie van Economische Zaken maakt 6.500 extra kredieten mogelijk voor ondernemers in het midden en kleinbedrijf. Dankzij een garantstelling van tachtig procent door EZ verstrekt de Europese Investeringsbank een lening van 100 miljoen euro aan Qredits Microfinanciering Nederland. Minister Kamp: “Dankzij deze lening kunnen 1.200 kleine en middelgrote bedrijven een krediet krijgen tot 250.000 euro en 5.300 ondernemers een microkrediet tot 50.000 euro. Naast financiering kunnen deze ondernemers ook coaching en online hulpmiddelen krijgen van

14 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Qredits, bijvoorbeeld voor het schrijven van een ondernemingsplan. Deze combinatie blijkt in de praktijk heel effectief.” Qredits is de eerste microfinanciering instantie in Europa die zo’n grote lening krijgt van de Europese Investeringsbank. Qredits is een van de toonaangevende microfinanciering-instanties in Europa. De stichting heeft sinds de oprichting in 2009 inmiddels 7000 ondernemers gefinancierd voor een totaalbedrag van 130 miljoen euro. De ondernemers hebben samen 10.000 banen gecreëerd in de Nederlandse markt. ●

Meer informatie www.qredits.nl

Beverwijk krijgt haar eerste composietbrug Onlangs is in Beverwijk voor fietsers en wandelaars een composieten BIJLbrug geplaatst waarvan de liggers en dekdelen bestaan uit vezelversterkte kunststof en het leuningwerk en de kademuur uit staal die voor een lange levensduur zijn gestraald, een zinkaluminium beschermlaag hebben gekregen en nat zijn afgelakt.

Het produceren van composieten bruggen verbruikt erg weinig energie in vergelijking met staal- en/of betonbouw. In de brug is ter plaatse van de rijbaanscheiding ledverlichting ingebouwd die op zonne-energie werkt en geen externe energiebron nodig heeft. De nieuwe brug, twaalf meter lang en vijf meter breed, heeft minimaal onderhoud nodig, is duurzaam en heeft een levensduur van meer dan 50 jaar. ●

Circulaire metaalketen biedt kansen voor MKB-metaal Wat is nu eigenlijk circulair ondernemen, welke kansen en nieuwe verdienmodellen biedt het voor de metaalketen en vooral: hoe begin je praktisch met circulariteit in je eigen bedrijf? Dat waren vragen waarop een antwoord werd gegeven tijdens de bijeenkomst ‘Verzilver de kansen van de circulaire metaalketen’ in december bij Koninklijke Metaalunie. Circulair ondernemen is het antwoord op schaarste aan grondstoffen en bijbehorende prijsstijgingen. Maar bovenal biedt circulariteit kansen voor nieuwe businessmodellen. Dag-

voorzitter Mark Beumer, projectmanager bij Het Groene Brein, daagde de zaal uit door kritische vragen te stellen en Michel Schuurman van MVO-Nederland schetste een realistisch beeld van een circulaire economie. “De reden om circulair te gaan denken en doen is voor elk bedrijf anders en een mix van argumenten. Dat kan zijn om te innoveren, om nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen of om duurzamer te zijn”, zei hij. Ook ondernemers, verenigd in de community of practice, kwamen uitgebreid aan het woord en verhaalden over hun eerste stappen op het gebied van circulair ondernemen. “Het is soms lastig om klanten te overtuigen dat een

gereviseerd product net zo goed is als een nieuw product. Daarom bied ik in alle gevallen dezelfde garantie aan”, zei Ton Hauzer, directeur van UC Technologies uit Zaltbommel. ●

Meer informatie www.circulairemetaalketen.nl

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 15

THEMA VEILIGHEID EN MILIEU

algemeen

De Inspectie SZW komt er weer aan Bedrijven zijn verantwoordelijk voor de veiligheid op de werkplek. De Inspectie SZW (de vroegere Arbeidsinspectie) komt bij bedrijven controleren hoe dit wordt waargemaakt. De branche oppervlaktebehandeling mag zich verheugen in de warme belangstelling van de Inspectie SZW. In 2012 en 2014 heeft de Inspectie een aantal bedrijven uit de branche bezocht. Nu, in 2016, gaat zij dat weer doen. Kennelijk is die herhaalde aandacht nodig, of zit het toch anders?

Iemand die op deze vraag een antwoord kan geven, is Ehsan Kermani, arbeidsinspecteur bij de Inspectie SZW. Hij werkt al 24 jaar als arbeidsinspecteur en was ook betrokken bij de inspectiebezoeken aan de oppervlaktebehandelende bedrijven in 2012 en 2014. De Inspectie bepaalt jaarlijks de specifieke sectoren waarvan bedrijven worden bezocht, op basis van een vooraf gemaakte risico-inschatting. Vanuit de Inspectie valt de branche oppervlaktebehandeling onder de sector metaal. Eerste vraag is natuurlijk hoe de branche heeft ‘gescoord’ bij de inspectiebezoeken in de afgelopen jaren. Ehsan Kermani heeft de gegevens paraat: “In 2012 hebben wij 602 bedrijven geïnventariseerd die louter in de oppervlaktebehandeling actief zijn. Daaruit hebben we de meest risicovolle bedrijven gekozen en dat bleken er 90 te zijn. Die bedrijven zijn geïnspecteerd en daarbij werden zo’n 370 overtredingen vastgesteld. Die zijn over diverse categorieën te verdelen. De meeste overtredingen, namelijk 72, vielen in de categorie Gevaarlijke stoffen. Dat is wel een beetje begrijpelijk, want voor veel bedrijven is die categorie moeilijk. In de categorie Arbeidsmiddelen werden 30 overtredingen geconstateerd. Deze categorie bestaat uit heftrucks, kranen, vervoermiddelen en allerlei machines.” Verder waren er nog twee grote categorieën waarin overtredingen werden vastgesteld. In de categorie Inrichting van de arbeidsplaats werden 28 overtredingen geconstateerd. Die categorie slaat onder meer op voldoende bewegingsruimte om veilig te kunnen werken, goede bereikbaarheid van de machines om ze veilig te kunnen bedienen, geen rommel op de grond en dergelijke. In de categorie Voorlichting en onderricht werden 26 overtredingen vastge-

16 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

steld. Kermani noemt dat ‘opvallend veel’. Alle andere overtredingen bevonden zich in overige categorieën.

Weinig verbetering “Voorlichting en onderricht is een ietwat aparte categorie, omdat dat op het oog niet zo makkelijk zichtbaar of meetbaar is. Maar de inspecteurs zijn heel goed getraind om heel snel en goed te constateren of het wel goed zit met die categorie. Als je ziet dat iemand met een boormachine werkt met handschoenen aan, dan weet je dat er onvoldoende aandacht is voor voorlichting en onderricht. Werken met handschoenen aan bij het bedienen van een kolomboormachine is vragen om ongelukken. Te vaak is gebleken dat een handschoen door de boor gegrepen werd, met alle nare gevolgen van dien. Het is dan ook wettelijk niet toegestaan om met een boormachine te werken met handschoenen aan.” “Andere voorbeelden zijn dat de straalmond in de straalcabine is vastgeplakt of dat mensen geen gehoorbescherming dragen of dat ze boven een zuurbad staan te roken. Allemaal zaken die verboden zijn en waarop een bedrijf aangesproken kan worden. Het bedrijf moet ervoor zorgen dat de medewerkers weten dat zulke dingen niet zijn toegestaan en dat ze het vervolgens ook niet doen. We hebben voor de categorie zelfs een afkorting: VOeT, Voorlichting, Onderricht en Toezicht. Het betreft artikel 8 van de Arbeidsomstandighedenwet. Soms weten werknemers het wel, maar zijn ze eigenwijs of vinden ze het ‘gemakkelijker’ om onveilig te werken. Het zit dan vaak in de cultuur van het bedrijf en de Inspectie spreekt de leiding, maar ook de werknemers zelf erop aan.”

Ehsan Kermani: “Ook het arbobewustzijn bij de medewerkers zelf is belangrijk.” De vraag is natuurlijk of de branche twee jaar later, in 2014, aanmerkelijk beter scoorde. Kermani pakt het staatje erbij: “Van de 90 bezochte bedrijven in 2012 hebben we een selectie gemaakt, waarna we 30 bedrijven opnieuw hebben bezocht in 2014. Bij 25 bedrijven werd een overtreding geconstateerd, dat is 83 procent. Dat wil nog niet zeggen dat al die bedrijven het heel slecht doen. Wel stellen we vast dat deze bedrijven kennelijk niet de maatregelen hebben genomen die wettelijk gesproken nodig zijn. In bepaalde gevallen is dat zorgwekkend; in andere gevallen is het minder erg, omdat het om lichtere overtredingen gaat. De aard van de overtredingen was ongeveer gelijk aan die van 2012. Opnieuw scoorde de categorie Gevaarlijke stoffen het hoogst, ditmaal met 55 overtredingen. In de categorie Inrichting van de arbeidsplaats werden 16 overtredingen geconstateerd en in drie gevallen werd het werk in een bedrijf stilgelegd, omdat de situatie te gevaarlijk was. De werkgever moet dan eerst de situatie herstellen, voordat er weer gewerkt kan worden.”

Op het werk is het ook belangrijk elkaar aan te spreken met het oog op grotere veiligheid.

Eerste stappen Een gevaarlijke situatie kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer een trap instabiel is of wanneer de afzuiginstallatie boven een zuurbad niet goed functioneert. “Een afdeling of bepaalde machines helemaal stilleggen is ons uiterste handhavingsmiddel, wat gelukkig niet vaak voorkomt. Meestal stellen we een vraag of een bedrijf krijgt een waarschuwing of een eis. De werkgever krijgt dan een bepaalde tijd om een gevaarlijke situatie te herstellen. We komen dan terug om te controleren of dat gedaan is.” Dit jaar zal de branche als geheel weer in de aandacht staan van de Inspectie. De selectie van bedrijven die bezocht zullen worden, moet nog gemaakt worden. Zeker is dat daaronder een aantal bedrijven valt uit de vorige bezoekronde en een aantal nog niet eerder bezochte bedrijven. Speerpunten bij de bezoeken zijn de categorieën die de vorige keren hoog scoorden, dus Gevaarlijke stoffen, Arbeidsmiddelen en Inrichting van de arbeidsplaats. Voor wat betreft Gevaarlijke stoffen, gaat de Inspectie ervan uit dat de bedrijven minimaal de eerste stappen hebben gezet. Daaronder valt onder meer of bedrijven de aanwezige stoffen hebben geïnventariseerd, weten wat de gevaren daarvan zijn en wat de grenswaarden zijn voor gebruik van bepaalde producten. Ook moeten ze nagaan of de afzuiging goed werkt, of de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) worden gebruikt, evenals de juiste filters bij adembeschermingsmiddelen. Ook is het van belang of de medewerkers weten met wat voor spullen ze

werken en of er niet te veel gevaarlijke stoffen op de arbeidsplaats staan.

Good housekeeping Ook VOeT en het dragen van PBM’s zullen weer aandacht krijgen. “Wat mij op het vlak van PBM’s verbaast, is dat bedrijven investeren in de aanschaf ervan en er vervolgens niet of nauwelijks op toezien dat ze ook gedragen worden. Wat ook van belang is, is het arbobewustzijn bij de medewerkers zelf. Daar valt wel wat aan te verbeteren. Ze moeten zelf begrijpen waarom het dragen van gehoorbescherming zo belangrijk is. De werkgever is verplicht daartoe goede en zo nodig herhaaldelijk instructie te geven. Als de werkgever kan aantonen dat een werknemer het desondanks niet doet, kunnen wij zelfs een boete geven aan een individuele werknemer.” Het motto van de Inspectie is: doe het veilig en gezond of doe het niet. In het bedrijf is

Oogdouche op de werkplek: één van de middelen om de gevolgen van een ongeval meteen te bestrijden.

dat primair de verantwoordelijkheid van de werkgever. “Maar waar we naartoe moeten, is dat ook medewerkers elkaar scherp houden en elkaar aanspreken op dingen die niet goed zijn, bijvoorbeeld het niet dragen van gehoorbescherming. Dat is wel een cultuurverandering in veel bedrijven en de werkgever zal volgens mij hierin het voortouw moeten nemen.” Tot slot betoogt Ehsan Kermani: “Bedrijven moeten zich realiseren dat aandacht voor arbo een vast onderdeel van de bedrijfsvoering is en niet een incidentele bijkomstigheid. Gelukkig zie je dit besef bij steeds meer bedrijven. En aandacht voor veiligheid loont, het is juist goed voor de winstgevendheid. Want je hebt daardoor minder arbeidsverzuim, minder ongevallen, minder ongewenste productiestops, fitter personeel en een strakkere organisatie. Een veilige en gezonde werkomgeving hoeft niet per se geld te kosten. In heel veel gevallen gaat het om good housekeeping en in praktijk brengen wat je met elkaar over veilig en gezond werken hebt afgesproken. Is dat moeilijk? Ik vind van niet. Daar komt bij dat de brancheorganisaties in de metaal, en daar hoort zeker ook de Vereniging ION bij, zeer actief zijn op het gebied van arbeidsomstandigheden en hun leden op dit punt met raad en daad bijstaan. Ook dat maakt het voor de bedrijven gemakkelijker.” ●

Meer informatie www.inspectieszw.nl www.5xbeter.nl

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 17

Elektrochemie en

THEMA VEILIGHEID EN MILIEU

metallieke deklagen

Grootschalige uitrol van slimme ramen een feit Elektrochromatische ramen die gecontroleerd de intensiteit van invallend zonlicht regelen. Uitvinder prof. Jean-Christophe Giron vertelde aan Vakblad Oppervlaktetechnieken dat zijn SageGlass na drie jaar kleinschalige productie en pilots een afgerond product is om de wereldwijde markt mee te veroveren. Nog geen drie jaar geleden was het Provinciehuis van Utrecht een van de trendsetters. Het verving het toenmalige dakraam van de vergaderruimte door het SageGlass van Sage Electrochromics, dochteronderneming van het Franse Saint-Gobain. Met een druk op de schakelaar kleurt het dakraam in zeven tot twaalf minuten van transparant naar donkerblauw. De wolken zijn nog steeds zichtbaar, maar nu ook de powerpoint-presentaties. Deze functionaliteit is ook zeer bruikbaar voor bijvoorbeeld musea en bibliotheken. Verblindend zonlicht is niet langer een probleem en tegelijkertijd voorkomt het verkleuring door licht van meubilair, boeken of schilderijen. ”En nog belangrijker: SageGlass zorgt er ook voor dat de binnentemperatuur niet oploopt”, vertelt Giron, vice-president van producent Sage Electrochromics, een dochteronderneming van het Franse Saint-Gobain. ”In de donkerste stand absorbeert het zelfs 99% van het invallende zonlicht. Ten opzichte van een gewoon HR-raam levert dit een energiebesparing op van 30% op koeling en verlichting.”

18 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Vijf lagen Het kostte de uitvinder twintig jaar en het leverde hem ruim 300 patenten op om te komen waar hij nu is: een nanometerdunne coating bestaande uit vijf verschillende lagen. “Het hart van de technologie is een elektrode van wolfraamoxide (WO3)”, legt Giron uit. “Voegen we hier lithium-ionen aan toe, dan kleurt het blauw en absorbeert en reflecteert het zonlicht.” Deze lithium-ionen komen van een tegenelektrode bestaande uit wolfraamnikkeloxide, waarin het lithium is opgeslagen wanneer het raam transparant moet zijn. Wanneer er een stroom met negatieve spanning door de coating loopt, bewegen de lithium-ionen naar de elektrode terwijl de elektronen worden tegengehouden door een ionengeleider. Die stromen vervolgens wel in tegengestelde richting dankzij de twee buitenste transparante halfgeleiderlaagjes van indiumtinoxide (ITO), die de stroomkring sluiten. “Keren we de polarisatie om, dan lopen de lithium-ionen weer terug naar de laag wolfraamnikkeloxide en wordt het raam

weer transparant”, aldus Giron. Omdat het een elektronisch systeem is, is het ook handmatig instelbaar. Dat is wat SageGlass volgens Giron uniek maakt. Je kunt zelf bepalen in hoeverre je het glas getint wilt hebben, door middel van een schakelaar of geautomatiseerd middels een aantal temperatuur- en lichtsensoren in combinatie met een instelbaar programma. Middels een mobiele app die eind 2015 gereed was, kunnen gebruikers de ramen nu draadloos afstemmen. Een elektrische bedrading in het raamkozijn verbindt de coating met de rest van het systeem. Giron: “Andere soorten elektrochromatische ramen worden automatisch donkerder zodra er UV-licht binnenvalt. Bij SageGlass kun je nog steeds transparante ramen hebben terwijl de zon schijnt, bijvoorbeeld in de winter.”

Langste productielijn In 2012 nam Sage Electrochromics een grote fabriek in gebruik in Faribault, Minnesota. Hierin staat momenteel de langste dunnefilm

The Cube, een gloednieuw gebouw van de Canadese TD Bank in Miami. Het bestaat volledig uit glazen wanden van SageGlass, met in totaal 2.860 vierkante meter glas. coatinglijn voor glas ter wereld: bijna 150 meter lang. Zo’n 800 gebouwen zijn inmiddels al van SageGlass voorzien. Dat zijn over het algemeen overheidsgebouwen, kantoren en publieke ruimtes. “Maar sinds de fabrieksopening hebben we hard gewerkt aan het opschalen van het productieproces. Met een productiecapaciteit die is opgelopen tot 400.000 vierkante meter SageGlass per jaar zijn we inmiddels echt klaar voor grootschalige afname. Het is in principe minstens zo goedkoop als HR-glas”, aldus Giron. “Dit maakt het interessant om ook aan bijvoorbeeld woningen en autoruiten te gaan denken. De fabriek heeft een oppervlakte van bijna 100.000 vierkante meter, dus we hebben nog ruimte over om uit te breiden. We hebben rekening gehouden met het groeien van de markt voor vijf tot acht jaar.” Een grote uitdaging tijdens de ontwikkeling was het opschalen. “We hebben

de kunst daarvoor enigszins afgekeken van de LCD-industrie. We coaten grote glasplaten en die snijden we daarna pas op maat”, aldus Giron. Een perfect snijproces was hierbij van essentieel belang, want er mochten geen glassplinters achterblijven op de randen. “Wanneer het glas het zonlicht absorbeert, stijgt de temperatuur enorm in het midden, maar de zijkanten die in het kozijn zitten, blijven vrij koud. Hierdoor ontstaat er enorm veel spanning. Zijn er dan nog glassplinters, dan breekt het glas”, legt Giron uit. Werken met gehard glas – dit is vrijwel niet op maat te snijden na het coaten – was geen optie, snijden met een laser wel. SageGlass kocht een lasertechnologie die gebruikt werd voor het snijden van bijvoorbeeld smartphoneschermen. “Dit hebben we doorontwikkeld voor ons glas, dat een stuk dikker is.” Aan duurzaamheid is ook gesleuteld. Volgens

Grootste installatie ooit In november 2015 maakte SageGlass bekend dat het 325 vierkante meter dakraam van de Mall of America, het grootste winkelcentrum van de VS, nu voorzien is van meer dan 300 panelen van het regelbare glas. Eerder in 2014 opende The Cube in Miami, een gloednieuw gebouw van de Canadese TD Bank dat volledig bestaat uit glazen wanden van in totaal 2.860 vierkante meter SageGlass. Maar voor dit jaar staat er een nog groter project op poten. “De ontwikkelaars van 3.0 University Place, een kantorenpand in aanbouw in Philadelphia, heeft ons gevraagd om 4.645 vierkante meter SageGlass op de voorgevel te installeren. Het wordt de grootste installatie van elektrochromatisch glas ooit.”

een uitvoerige test van het Amerikaanse Renewable Energy Laboratory gaat SageGlass minsten dertig jaar mee wanneer het negen keer per dag transformeert. “En 150 vierkante meter glas verbruikt maar evenveel energie als een 60W gloeilamp. Maar we zijn nog verder gegaan met energiebesparing”, aldus Giron. In het vierde kwartaal van 2015 wist het bedrijf succesvol een PV-paneel te integreren onderaan een glasplaat. Hierdoor kan het nu zelfvoorzienende systemen afleveren. “Zonlicht is een ideale energiebron voor SageGlass, omdat het glas maar 5V gelijkstroom nodig heeft om te kunnen werken. Het PV-systeem is ook nuttig voor renovatieprojecten, waarbij het bedraden van de bestaande kozijnen soms een ingewikkelde taak is.” In december ging SageGlass een partnership aan met het Chinese bedrijf Jun Hao Group dat onder andere gevels bouwt. Maar ook in Europa wordt gewerkt aan uitbreiding via het in Parijs gevestigde moederbedrijf Saint-Gobain. “We zijn momenteel bezig met projecten in Frankrijk, Italië en Zwitserland.” ●

Meer informatie www.sageglass.com www.youtube.com/watch?v=YJ8WIGL2v8U (video: interview/promo met Giron) www.vimeo.com/141832182 (video: 3.0 University Place

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 19

THEMA VEILIGHEID EN MILIEU

tekst Armand van Wijck

algemeen

Zelfherstellende materialen: ze komen er aan In oktober 2015 vond de officiële afsluiting plaats van het Innovatieve Onderzoeksprogramma (IOP) Self Healing Materials. Prof. Sybrand van der Zwaag van de TU Delft stond tien jaar lang als programmadirecteur aan het roer van dit grote nationale onderzoek. Hij licht het belang en het onderliggende concept van al het pionierswerk toe.

Zelfherstellende materialen maken het mogelijk om de levensduur van producten en installaties te verlengen. Tegelijkertijd zorgen ze voor lagere onderhoudskosten en een grotere betrouwbaarheid. Dat waren belangrijke redenen voor Nederlandse materiaalwetenschappers om in 2005 het initiatief te nemen voor een grootschalig onderzoek naar deze nieuwe en toen nog volstrekt onbekende generatie materialen. Een opstapje om tot het onderzoeksprogramma te komen, was een baanbrekend artikel uit 2001 van de Amerikaanse materiaalwetenschapper Scott White [1]. “Hij demonstreerde hoe je een polymeer zelfherstellende eigenschappen kunt geven”, vertelt Van der Zwaag. “Het kwam toen bij ons op dat we de aanpak van White – na de nodige modificaties – op het hele spectrum van materialen moesten toepassen om tot een hoger niveau te komen.” Het IOP Self Healing Materials was ook internationaal het allereerste onderzoeksprogramma dat zich niet beperkte tot maar één klasse van materialen of herstellingsproces. Alle verschillende mogelijkheden voor het op gang brengen van zelfherstelling werden nader onderzocht.

Local temporary mobility Vanuit de intentie om het onderzoek zo breed mogelijk op te zetten, kwamen Van der Zwaag en collega’s tot het inzicht dat zelfherstelling voor alle materialen berust op hetzelfde principe: ‘local temporary mobility.’ Van der Zwaag licht toe: “Als je schade hebt die je wilt repareren, dan betekent dat er iets moet bewegen, bijvoorbeeld een stof om een scheur op te

20 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

vullen, vandaar mobility’. ‘Temporary’ betekent dat de schadeherstellende stof alleen moet bewegen in het geval van schade. En als laatste moet deze beweeglijkheid zich zoveel mogelijk beperken tot het gebied rondom de schade, dus ‘local’.” Een ander belangrijk punt om tot een geslaagd en breed programma te komen, was dat er een groot onderzoeksbudget moest zijn. Dat lukte met €20 miljoen vanuit de Nederlandse overheid, €14 miljoen van de EU en nog eens een paar miljoen aan private investeringen. Het IOP financierde in totaal zo’n tachtig projecten. In Nederland deden maar liefst 68 bedrijven mee en twintig onderzoeksgroepen vanuit vijf universiteiten. Alleen projecten met veel industriële of wetenschappelijke potentie kwamen in aanmerking voor subsidie.

Nieuwe testmethoden Dankzij het IOP zijn er in Nederland nu al bedrijven die werken aan zelfherstellende materialen.

De startup Basilisk richt zich op zelfherstellend beton, waarbij bacteriën autonoom betonscheuren repareren. De basiskennis waarop Basilisk zich baseert, was ontwikkeld door dr. Henk Jonkers van de TU Delft als onderdeel van het IOP. Maar ook zelfherstellende coatings zien binnenkort het daglicht. Dr. Catharina Esteves van de TU Eindhoven ontwikkelt een nieuwe kunststofcoating met een lage wrijvingscoëfficiënt die dankzij het zelfherstellende vermogen zelfs tijdens slijtage de goede eigenschappen behoudt. Het introduceren van zelfherstellende materialen betekent ook een denkomslag in ontwerpen. Van der Zwaag: “Tot nu toe konden materialen zichzelf niet repareren, dus was het uitgangspunt ‘hoe sterker het materiaal hoe beter’. Straks kun je bijvoorbeeld materialen krijgen die minder sterk zijn dan een conventioneel materiaal, maar zichzelf wel kunnen repareren. Dat is van grote invloed op de ontwerpkeuze. We werken daarom nu aan

High temperature gas

Crack

TBC TGO

α-Al2O3

MoSi2 BC Substrate

TBC damage Alumina shell

SiO2

Inner blade cooling system

TBC system

Healing particles in TBC layer

TBC healing

Temperature (oC)

Healing

1350 1100 800-900

Damage Compressor

Combustor Turbine

Time

nieuwe testmethodes die kunnen aantonen hoe goed een materiaal zichzelf kan herstellen.” In de doorontwikkeling en vermarkting van zelfherstellende materialen ziet Van der Zwaag ook een belangrijke rol weggelegd voor de oppervlaktebehandelende industrie. “Ik denk dat die industrietak ons geweldig kan helpen door aan te geven in welke toepassingen er veel onvoorziene schadeproblemen ontstaan, die lijden tot grote gevolgschade. Dankzij zelfhelende coatings kunnen veel producten hun kwaliteit langer behouden.”

Turbinemotoren Samen met KLM en buitenlandse partijen werkt een onderzoeksgroep van dr. Wim Sloof op de TU Delft aan zelfherstellende coatings voor de schoepen van turbinemotoren van vliegtuigen. “Coatings voor turbinemotoren zijn echt een probleem”, aldus Van der Zwaag. “Elke motor moet momenteel tijdens zijn levensduur zo’n vijf keer gestript en opnieuw gecoat worden. Het zou ideaal zijn als we een coating hebben die net zo lang mee gaat als de motor zelf.” De schade bij turbinemotoren treedt op wanneer de motoren afkoelen. Al draaiend tijdens een vlucht krijgen ze een hitte te verduren van zo’n 900 tot 1200ºC. Wanneer ze na het landen weer uitstaan, koelen ze af tot kamertemperatuur. Op dat moment krimpt de coating door de

temperatuursverandering minder dan de motor zelf en daardoor ontstaan er allemaal scheurtjes. In de loop der jaren worden die langzaam groter. “Willen we dit oplossen met een zelfherstellende coating, dan moeten we een systeem hebben dat tijdens kruissnelheid stabiel is en onbeweeglijk”, legt Van der Zwaag uit. “Wanneer de motoren de maximale temperatuur van 1200ºC bereiken, wordt de beweeglijkheid groter. Dat is dus een ideaal moment voor een zelfherstellend systeem om zijn werk te doen. Dit criterium maakt dat we al gerichter naar geschikte materialen kunnen zoeken.”

Twee oplossingen Een eerste mogelijke oplossing die Van der Zwaag aankaart, is om de reparerende stof als capsules in een coating te plaatsen. Als de coating beschadigd raakt, zet de stof uit, loopt in een scheur en dicht de scheur. “Wat we dan moeten vaststellen is hoeveel stofdeeltjes we nodig hebben, of dat stijve of zwakke deeltjes moeten zijn en of ze vast of juist los in de coating moeten zitten. Dit kunnen we allemaal goed doorrekenen met computermodellen die we tijdens het onderzoeksprogramma gemaakt hebben. Hiermee kunnen we voorspellen welk type deeltjes de gewenste interactie heeft met een scheur.” De reparerende stof die in het geval van de vliegtuigturbines de gewenste eigen-

Onderzoeksprogramma Self Healing Materials Het Innovatiegerichte onderzoeksprogramma Self Healing Materials hield zich bezig met onderzoek naar het zelfherstellend vermogen van materialen. Het onderzoek richtte zich op vijf verschillende materiaalklassen: coatings, polymeren & composieten, metalen & keramische materialen, beton & asfalt en functionele materialen zoals batterijen en micro-elektronica. Met het afronden van het onderzoeksprogramma is ook een boek gepubliceerd waarin de hoogtepunten van het programma zijn opgenomen in de vorm van wetenschappelijke artikelen. Het boek is online te bestellen bij uitgever IOS Press (www.iospress.nl/book/self-healing-materials).

schappen vertoonde, was molybdeendisilicide (MoSi2 ) met daaraan toegevoegd kleine hoeveelheden aluminium en borium. Wanneer er een scheurtje in het materiaal zit, oxideert het silicium en vult het zo ontstane siliciumdioxide (SiO2) de scheur op. Het toegevoegde aluminium zorgt ervoor dat het silicium niet spontaan oxideert wanneer er geen scheuren zijn. Het nadeel van deze methode is alleen dat er na verloop van tijd geen reparerende stof meer over is. Als een scheur voor een tweede keer op dezelfde plek ontstaat, werkt het systeem niet meer. Van der Zwaag: “Je moet er dus ook voor zorgen dat het reactieproduct dat de scheur opvult in ieder geval geen nieuwe scheuren op die plek aantrekt. Dat kan door het materiaal op de plek van de scheur net iets sterker te laten worden. In zeker opzicht doet deze stof dat ook. Daarnaast is het eenmalig kunnen repareren van een scheur natuurlijk al aantrekkelijk ten opzichte van helemaal geen reparatie.” Een tweede mogelijkheid is om de coating van een zodanig materiaal te maken, dat het tijdens het optreden van een scheur zelf een reactieproduct maakt dat de scheur weer opvult. “Daarvoor hebben we ook nieuwe materialen ontwikkeld die een reparatiereactie laten zien. Deze materialen komen oorspronkelijk uit het Chinese ruimtevaartprogramma.” Het onderzoek voor vliegtuigturbinemotoren zal nog een jaar of drie doorlooptijd hebben. Daarna komt er een vervolgproject. De methode met de molybdeendisilicide is inmiddels in de pre-industriële fase. “We gaan nu de coating zover doorontwikkelen dat we het op een echt turbineblad van een vliegtuigmotor kunnen aanbrengen en in een proefopstelling kunnen testen. We zullen het tijdens het testen dan net zo zwaar belasten als bij een conventionele, commerciële coating.” Er is overigens een bijzonder gebied waar het IOP nog niet naar heeft kunnen kijken, maar dat een mooie onderzoeksuitdaging vormt in de nabije toekomst. “Schadereparatie in de Noordpool”, aldus Van der Zwaag. “Er zijn daar veel bedrijven bezig met olie- en gaswinning. Er ontstaat heel veel schade door de ruwe omstandigheden. Het is een moeilijk gebied voor zelfherstellende materialen, want door de lage temperatuur tot -40ºC is er maar zeer weinig beweeglijkheid in stoffen.”

Referenties [1] S.R. White et al., “Autonomic healing of polymer composites”, Nature 409 (2001), p794-797. ●

Meer informatie www.rvo.nl/subsidies-regelingen/iop-selfhealing-materials

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 21

Elektrochemie en

THEMA VEILIGHEID EN MILIEU

Tekst Theo van Oossanen, To Improve

metallieke deklagen

Energiebesparing galvano goed mogelijk Steeds meer bedrijven krijgen te maken met de noodzaak efficiĂŤnt met energie om te gaan. De verplichting kan opgelegd zijn door deelname aan een Meerjarenafspraak Energie-efficiency, een verplichting in het kader van de Europese Energie-efficiency Directive of een verplichting in het kader van de wet Milieubeheer. De verplichting om efficiĂŤnt met energie om te gaan hoeft echter niet negatief te zijn; het realiseren van energiebesparing zorgt namelijk voor een reductie van de jaarlijkse energiekosten. In dit artikel wordt ingegaan op het realiseren van energiebesparing bij galvanobedrijven.

Het energieverbruik in galvanobedrijven is voor een deel toe te schrijven aan de galvanische processen: gelijkrichters, badverwarming, rondpompen van vloeistoffen en waterbehandeling. Gebouwgebonden installaties nemen een (meestal) groter deel van het energieverbruik voor hun rekening. Vooral klimaatbeheersing zorgt vaak voor een hoog energieverbruik. Om te hoge concentraties schadelijke of hinderlijke dampen te voorkomen, moet vooral bij beitsbaden en ontvettingsbaden veel afgezogen worden. De afgezogen lucht wordt vervangen door verse buitenlucht en het opwarmen van deze verse buitenlucht tot ruimtetemperatuur kost in de winter veel verwarmingsenergie. Daarnaast verbruiken luchtafzuig- en luchttoevoerventilatoren het gehele jaar veel ventilatorenergie.

veel meer energiebesparing realiseren. Hegin realiseerde in 2012 en 2013 na het optimaliseren van afzuiginstallaties een besparing op het gasverbruik voor ruimteverwarming van meer dan 40%. Galvano Hengelo gebruikt in de nieuwbouw, door een energiezuinig ontwerp van de afzuiginstallaties, circa 50% minder gas voor ruimteverwarming dan in de oude situatie. Welke maatregelen kun je nemen om minder

Realiseren energiebesparing In veel gevallen is op het energieverbruik voor het primaire proces geen of slechts weinig energie te besparen. Het energieverbruik voor gelijkrichters is 10% tot maximaal 20% van het gehele energieverbruik. Alleen door een hoger gelijkrichterrendement of door een betere laagdiktebeheersing is een (relatief kleine) energiebesparing te realiseren. Maatregelen die de benodigde hoeveelheid afzuiglucht bij baden reduceren, kunnen vaak

22 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Push-leiding met gepatenteerde geleideschoep.

af te (kunnen) zuigen? Op deze vraag zijn in principe twee antwoorden mogelijk: - zorgen dat er minder damp ontstaat; - zorgen dat de afzuiglucht een hogere concentratie bevat.

Hoeveelheid dampverminderen Bij veel baden ontstaat er vooral veel damp als gevolg van de temperatuur van het bad. Voor

30.000

Kunststof folie Geleiding (PVC buis)

Gasverbruik [Nm3/maand]

25.000

Buis om aan folie te kunnen trekken

20.000

Gewicht 15.000

10.000

5.000

-5

Afzuiging

Boven: figuur 2: Afdekking bad 0

Gemiddelde buitentemperatuur [°C] Voor aanpassing

Na aanpassing

Lineair (Voor aanpassing)

water geldt, dat een bad van 60°C circa drie keer zoveel damp produceert dan een bad van 40°C, een bad van 80°C produceert acht keer zoveel en een bad van 90°C circa twaalf keer zoveel. Zoeken naar processen met een lagere procestemperatuur is daarom een belangrijke methode om het benodigde afzuigdebiet aanzienlijk te verlagen. Omdat het energieverbruik voor badverwarming voor een belangrijk deel ontstaat door de warmte voor het verdampen, zorgt deze maatregel ook voor een reductie van de energie voor badverwarming. Het afdekken van een bad is in principe ook een goede maatregel om de hoeveelheid damp die ontstaat te beperken. In energiezuinige zwembaden wordt buiten gebruikstijd een kunststof folie over het bad getrokken om het warmteverlies te beperken. Dit systeem zou in principe ook voor baden in de oppervlaktebehandeling gebruikt kunnen worden als er geen product

Links: figuur 1: Besparing op gasverbruik bij Hegin Lineair (Na aanpassing)

in het bad ligt. Bij warme baden kan dit 40 tot 60% besparen op het energieverbruik voor badverwarming. Tot nu toe is dit idee echter nog niet gerealiseerd. Hebt u interesse in verdere uitwerking van dit idee? Neem dan contact op met de schrijver van dit artikel.

Hogere concentratie afzuiglucht Optimaal hierbij is het toepassen van een goed afsluitend deksel. Als het deksel echt goed afsluit, wordt hiermee ook de hoeveelheid damp verminderd. Als bij een bad een goed deksel wordt toegepast, kan meestal met 80 tot 90% minder afzuiglucht toch een effectieve afzuiging gerealiseerd worden. Zeker bij nieuwbouw is toepassing van een deksel kosteneffectief. Toepassing van een goed deksel zorgt voor een grote reductie op de benodigde investering voor luchtafzuig- en luchttoevoerinstallaties.

Soms is toepassing van deksels niet mogelijk. Bij die baden kan het afzuigdebiet vaak beperkt worden door het toepassen van de zogenaamde push-pull techniek. Aan één zijde van het bad wordt lucht gericht ingeblazen, aan de andere zijde wordt de damp die vanaf de andere zijde wordt aangevoerd, afgezogen. Bij goede uitvoering van de push-leiding zorgt deze techniek voor een reductie van het afzuigdebiet met 40 tot 50%. Hiervoor is een push-leiding ontwikkeld met een geleide schoep, waardoor een beter luchtstromingsprofiel ontstaat. Ook deze techniek is echter niet altijd toepasbaar. Voor zowel baden met push-pull als baden met ’pull-pull‘techniek geldt: zuig de lucht af op de plaats waar de dampconcentratie het hoogst is. Dit betekent dat afzuigspleten zo laag mogelijk boven het badoppervlak aangebracht moeten worden. Als producten uit beitsbaden of uit warme baden gehaald worden, komt er veel damp vrij op het oppervlak van de producten. Als het mogelijk is om de unit voor warentransport te voorzien van een afzuiging, dan wordt ook daar lucht met een hoge concentratie damp afgezogen, zodat minder ruimteventilatie nodig is. Bij nieuwbouw is de investering voor een ventilatiesysteem (afzuiging + toevoer) evenredig aan de capaciteit. Per m3/h is circa € 3 tot € 5 aan investering nodig. In de exploitatie is circa 1 Nm3 gas per jaar nodig voor het opwarmen van 1m3/h ventilatiecapaciteit. Er is dus zowel bij nieuwbouw als bij bestaande bouw veel voor te zeggen om goed naar de wijze van afzuigen te kijken. ●

Meer informatie Afzuiging onder deksels bij Galvano Hengelo.

to@toimprove.nu

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 23

24 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Trots op het werk Na de oplevering van de Maeslantkering in 1997 was het na bijna twintig jaar tijd voor het opnieuw conserveren van de vakwerkarmen en de kerende wanden. De werkzaamheden zijn in 2014 gestart en hebben een looptijd van vier jaar. Vanwege de beschikbaarheid van de kering is het alleen mogelijk buiten het stormseizoen te werken, van half april tot half augustus. Er wordt een conserveringssystemen van International Paint (Akzo) toegepast. Op de vakwerkarmen wordt alle bestaande conservering verwijderd en een totaal nieuw systeem aangebracht: Intershield 300 (2 x 175 µm) en Interfine 878, 75 µm. Op de kerende wand wordt de coating plaatselijk bijgewerkt en het gehele oppervlak wordt overlaagd. Systeem kerende wand: Drie keer bijplekken met Interplus 356 (90, 80, 80 µm), geheel overlagen met Interplus 356, 70 µm en geheel overlagen met Interfine 878, 75 µm. Genoemde laagdiktes zijn droge laagdikten. De schilder, Iris, heeft de afgelopen twee jaar het werk naar volle tevredenheid van Rijkswaterstaat uitgevoerd. Foto: Rijkswaterstaat

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 25

Organische deklagen

Op het bovenste dak komen nog aluminium panelen met buisjes om het daglicht door te laten.

Topkwaliteit boven alles Sinds 2013 wordt er in de duinen van Wassenaar stilletjes gebouwd aan een bijzonder museum: Museum Voorlinden. Het bijzondere eraan is de kunstcollectie (zie kader), maar ook de buitengewoon hoge kwaliteitseisen die gesteld worden aan alle detailleringen en materiaalkeuzes. Ook de conservering moet aan de allerhoogste kwaliteitseisen voldoen. Wat dat precies betekent, leggen twee personen uit die nauw bij de bouw betrokken zijn.

Die twee personen zijn Gideon Goedhart, projectmanager en directievoerder bij Museum Voorlinden en Tonny ter Maten, salesmanager bij Kamp Coating in Apeldoorn. Nu de bouw van het museum zijn voltooiing nadert, is de tijd rijp voor een uitgebreide terugblik op de bouw en met name op de toegepaste conservering. Want die kun je gerust uitzonderlijk noemen. Gideon Goedhart: â&#x20AC;&#x153;Hoewel we in dit interview praten over het museum, draait voor ons alles om de beleving van de kunst die er in hangt. Enkel met dat als startpunt is het museum ont-

26 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

worpen. Dat is voor ons heel belangrijk. Maar uiteraard moet het ook een erg mooi museum worden. Het gebouw kent een minimalistische bouwstijl, waarbinnen we streven naar perfectie in detaillering en in de materiaalkeuzes. Daarnaast zijn voor ons de exploitatiekosten van het museum, waaronder de onderhoudskosten, erg belangrijk. Op basis daarvan zijn verschillende keuzes gemaakt die een positief effect hebben op de exploitatiekosten. Voor wat de conservering betreft, gaat het om een bijzondere situatie, want we zitten hier ongeveer een

kilometer van zee. De conservering moet tegen deze zilte lucht goed bestand zijn. We willen dat de staalconstructie lang meegaat en bestand is tegen het zeeklimaat.â&#x20AC;? In september 2013 is men met de bouw gestart. Voor aanvang is al gekozen voor een duurzame manier van conserveren, wat neerkomt op een conservering waar men vele jaren nauwelijks omkijken naar heeft, met minimale onderhoudskosten. Vanuit dit gegeven is men in gesprek gegaan met Kamp Coating om te kijken naar de verschillende mogelijkheden. Er

Het museum in aanbouw.

werden verschillende varianten bekeken. “Als opdrachtgever kiezen wij niet snel voor één bepaalde oplossing. Wij willen altijd meerdere oplossingen in beeld hebben en afwegingen kunnen maken, waarbij we letten op kwaliteit, kosten en duurzaamheid. We gaan daarbij niet over één nacht ijs.”

Fluorpolymeer poedercoating Toen de voor- en nadelen van de beschikbare oplossingen bestudeerd waren, kwam men op de mogelijke keuze voor fluorpolymeer poedercoating als topcoat voor de staalconstructie. “We vonden dit een vrij interessante technologie, maar wilden de kwaliteit daarvan eerst aangetoond zien in onze situatie. Als

opdrachtgever kijken wij daar altijd erg goed naar. Vanuit het standpunt zien is geloven, hebben wij Tonny gevraagd enkele testen te doen. Daarbij is het fluorpolymeer gebruikt met verschillende onderlagen.” De ene onderlaag werd verkregen door middel van thermisch verzinken, de andere door middel van schooperen. Daar kwam een behoorlijk verschil uit: bij thermisch verzinken is de oppervlaktestructuur duidelijk anders dan bij schooperen. Schooperen levert een strakker en vlakker resultaat op en minder aanhechting van vuil. Schooperen vergt wel een hogere initiële investering, maar het voordeel in de exploitatiekosten woog zwaarder. Op basis daarvan is uiteindelijk dan ook voor het fluorpolymeer gekozen in combinatie met schooperen. Alle

Indrukwekkende kunstcollectie In de tweede helft van 2016 gaan de deuren van Museum Voorlinden in Wassenaar open. Het museum biedt onderdak aan een particuliere collectie moderne en hedendaagse kunst. In de afgelopen vijftig jaar is met grote toewijding in de breedte en in de diepte verzameld. De collectie bevat werk van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars, variërend van jong talent tot gevestigde namen. Naast een regelmatig veranderende selectie van werken uit de eigen collectie zullen ook drie tot vier tentoonstellingen per jaar te zien zijn. De vaste collectie is afkomstig van Joop van Caldenborgh, eigenaar van het Rotterdamse chemiebedrijf Caldic. Enkele iconen uit de collectie krijgen een permanente plek in het museumgebouw, waaronder een Skyspace van James Turrell en de stalen sculptuur ‘Open Ended’ van Richard Serra.

buiten-constructiedelen van staal zijn nu eerst gestraald, daarna geschoopeerd, gevolgd door twee lagen epoxy primer en als topcoat een fluorpolymeer poedercoating met een laagdikte van tussen de zeventig tot tachtig micrometer per laag.

Schooperen Tonny ter Maten van Kamp Coating: “Je kunt gerust zeggen dat schooperen voor onderdelen van gebouwen uitzonderlijk is. Normaal gesproken wordt dat alleen toegepast voor onderdelen van grote bruggen en bij grote staalconstructies die niet in een zinkbad kunnen. Nu kan ik de keuze voor schooperen wel begrijpen, want thermisch verzinken is moeilijker stuurbaar dan schooperen, en erg afhankelijk van het soort staal. Het gehalte silicium en fosfor in het staal is daarbij van groot belang.” Hij vervolgt: “Bij thermisch verzinken kun je bij hoog gelegeerd staal een doorgroei van zinklagen krijgen, soms wel een dikte van 500 tot 800 micrometer zink op je staal. Daardoor ontstaan er ontluchtingsproblemen in de coating, omdat de zinklaag vrij bros is. Als je teruggaat naar 80 tot 90 micrometer zink op het staal waar minder silicium en fosfor in zit, is de ondergrond veel beter te conserveren. Het mogelijke ontluchtingsprobleem kennen we uit de praktijk, bovendien zijn er allerlei richtlijnen voor. Ook uit

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 27

Tonny ter Maten op het dak van het museum

de testen bleek klip-en-klaar dat wanneer je op hoog gelegeerd staal een thermisch verzinkte laag doet, je een heel flinke doorgroei kunt krijgen. Als je daarop twee lagen epoxy primer zet en een laag fluorpolymeer, dan is het effect dus dat er ontluchtingsblaasjes ontstaan.”

Aanhechting van vuil De topcoat werd dus een fluorpolymeer; volgens Ter Maten een heel bijzondere poedercoating. “Het bindmiddel wordt, in dit geval, in Japan gemaakt en dan gaat het naar Canada waar het poeder wordt geproduceerd. Gelet op de kwaliteit is dit vergelijkbaar met PVDFnatlaksystemen (polyvinylideenfluoride) die vroeger met name op aluminium werden toegepast voor gebouwen in het Midden-Oosten. Het fluorpolymeerpoeder voor het museum is eigenlijk het equivalent van de vroegere PVDFnatlak. Die heeft zich in de loop van de jaren al bewezen als enorm corrosiewerend en als een enorm dicht systeem. Elke coating is enigszins waterdampdoorlatend, maar het fluorpolymeer is dat nagenoeg niet. En evenals het PVDF is het fluorpolymeer zeer UV-bestendig.” Uit testen is gebleken dat het door de zon niet of nauwelijks verkleurt en dat de glansgraad na jaren nagenoeg gelijk blijft. “Als je dat vergelijkt met normale poeders uit de Qualicoat 1, 2, of 3-klasse, dan steekt het fluorpolymeer er met vlag en wimpel ver bovenuit. Bovendien is het fluorpolymeer zeer chemisch resistent met antigraffiti-achtige eigenschappen tot gevolg. Dus ook de aanhechting van vuil is vele malen minder vergeleken met andere poeders. Het is veel gemakkelijker schoon te maken en in de regel regent het vuil er vanzelf af. Dat effect is nu al zichtbaar.”

28 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Daglicht door het dak De hoge kwaliteit van het poeder heeft ook een nadeel. Als je er per ongeluk een product mee hebt behandeld, krijg je het er niet meer af via de normale ontlakkingschemie. Dit bleek toen Ter Maten een aantal onderdelen wilde laten ontlakken. Na twee dagen weken in de ontlakkingschemie was het er nog niet af. Er zat niets anders op dan de onderdelen te verschroten en nieuwe onderdelen te laten maken. Een andere bijzonderheid van het museum is dat men voor alle expositiezalen de wens heeft daglicht toe te passen, en dus geen kunstlicht. Dit vanuit het standpunt dat kunst het best bekeken kan worden bij daglicht. Hoe krijg je daglicht door het dak, waarbij de tentoongestelde kunst nooit blootgesteld wordt aan weer en wind? De oplossing werd gevonden in een ‘dubbel dak’: eerst een dak bestaande uit een speciaal glas en anderhalve meter daarboven een staalconstructie met aluminium panelen als dakbedekking, waarin buisjes zitten om daglicht toe te laten in de museumzalen. De panelen hebben een afmeting van 2 meter 40 bij 1 meter, bij een dikte van twaalf centimeter. Ieder paneel heeft 45 buisjes die door de panelen heen steken en eindigen in een hoek van 45 graden. Deze constructie zorgt ervoor dat het licht gefilterd wordt en dat het bovendien niet rechtstreeks in de zaal kan komen. Er zijn computersimulaties uitgevoerd om de uiteindelijke hoek en het aantal buisjes in het dak te bepalen voor het gewenste resultaat.

Absoluut uniek Tonny ter Maten: “Bij de aluminium panelen kwam natuurlijk ook de vraag naar voren hoe ze te conserveren. Na een zorgvuldige afweging is

uiteindelijk gekozen voor een dickschicht KTLbehandeling na het beitsen, dus met een extra dikke laag, gevolgd door een laag epoxy primer. Daarop is als topcoat een laag superdurable poedercoating gekomen van AKZO.” Gideon Goedhart vult aan: “We vinden dat de superdurable ten opzichte van het fluorpolymeer net iets meer flexibel is, waardoor het net iets meer beweging kan opnemen. Vooral bij de aansluitingen is het opvangen van beweging van groot belang. Daarom hebben we voor de superdurable gekozen.” Alles bij elkaar betekende dit voor Kamp Coating een heel aardige conserveerklus: ongeveer 25.000 vierkante meter staalwerk en ongeveer 50.000 vierkante meter aluminium. Die kwantiteit is wel indrukwekkend, maar Tonny ter Maten vindt de kwaliteitseisen pas echt indrukwekkend. “Ik zit al vele jaren in de coatingwereld en heb al heel veel dingen meegemaakt, maar dit is wel het mooiste project ooit! Dit is absoluut uniek! Het heeft wel bloed, zweet en tranen gekost, en er is veel energie in de onderlinge discussies gaan zitten over de praktische toepassing van de kwaliteitseisen. Maar daar zijn we altijd goed uitgekomen. Eén ding heeft steeds voorop gestaan: topkwaliteit boven alles! Daarop is absoluut niets ingeleverd tijdens de bouw.” ●

Meer informatie www.voorlinden.nl www.kampcoating.nl

Mijn mening De rubriek Mijn Mening is bedoeld voor lezers die willen reageren op gepubliceerde artikelen of op actuele ontwikkelingen in de branche om daarmee bij te dragen aan vakinhoudelijke verdieping. Wilt u ook reageren? Mail de redactie via Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Dreigende ommezwaai integrale aanpak duurzaamheid Sinds enige tijd lijkt de rijksoverheid nieuwe bedrijfsverbeteringen op het gebied van verduurzaming niet meer zo overtuigd op een integrale en commercieel prikkelende wijze te stimuleren. Soms lijkt het zelfs of er stappen terug in de tijd worden gezet. Jammer, want dat zou kunnen leiden tot vertraging. Wat dat integrale betreft… natuurlijk, de tijden van de klassieke gescheiden sectorale aanpak van emissies naar bodem, water, lucht, geluid en afval zijn definitief voorbij. Iedereen snapt dat een ondernemer zijn aloude “milieugulden” maar een keer kan uitgeven en dat prioriteiten gesteld moeten (en mogen!) worden. Maar soms lijkt het of er een ommezwaai wordt gemaakt naar (wat ik maar even noem) een “sectorale aanpak 2.0” waarbij thema’s weer afzonderlijk worden geagendeerd. Voorbeelden: energiebesparing, internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen… ja, zelfs de preventie rondom verpakkingen! Zulke “stille retrostappen” zijn ineffectief en leiden tot vertraging in verdere verduurzaming. Een integrale aanpak is immers veel aansprekender voor ondernemers en brengt hem veel sneller in beweging.

Wat dat commercieel prikkelende betreft… overheidspartijen lijken geen werk meer te maken van het verder actief bevorderen van commerciële stimulansen om ondernemers te bewegen tot verduurzaming. Deze indruk is onder meer gebaseerd op het feit dat overheidspartijen anno 2016 mijlenver verwijderd zijn van hun oorspronkelijke doelstellingen om zelf duurzaam in te kopen. Een ander teken is het ogenschijnlijk afnemend enthousiasme waarmee de overheid initiatieven stimuleert om (semi)private duurzaamheid bevorderende instrumenten effectief van de grond te krijgen. Voorbeeld: ondernemers spannen zich in om hun bouwproducten aantoonbaar gunstig te laten scoren in de Nationale Milieudatabase, maar in het Bouwbesluit staan geen prikkelende drempels om opdrachtgevers aan te sporen duurzaam te bouwen. Er is een breed besef ontstaan dat milieu slechts één van de kernthema’s is van (internationaal) maatschappelijk verantwoord ondernemen en dat daar volgens de internationale richtlijnen ook onderwerpen als arbeidsomstandigheden, mensenrechten, eerlijk zakendoen, betrokkenheid en eindgebruikersbelangen bij horen. Een ondernemer moet in staat worden gesteld om daarbinnen een integrale afweging te kunnen maken. Een instrument als de digitale mvo-monitor van Koninklijke Metaalunie kan hem daarbij helpen. Vanuit dat besef is het merkwaardig dat de overheid sinds kort weer “monomaan” aandacht besteed aan zaken als energiebesparing, internationaal mvo en ja, zelfs aan… de preventie rondom verpakkingen! Het leidt af van de benodigde focus op integraliteit en frustreert de succesvolle systematiek van de mvo-monitor. Dus overheid, laat je niet afleiden van de eerder ingeslagen weg van de integrale benadering; ook niet wanneer de waan van de politieke dag (bijvoorbeeld een klimaattop in Parijs) dat schijnbaar vereist. Besef toch vooral dat een integrale aanpak via een mvo-monitor of een project als de Circulaire Metaalketen veel meer CO2 afvangt dan ledverlichting alleen en… koop vooral zelf daadwerkelijk duurzaam in en zet prikkelende commerciële drempels in uw wetgeving. ● Gerard Wyfker, Koninklijke Metaalunie

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 29

THEMA VEILIGHEID EN MILIEU

tekst Simon Kervyn, CoRI (Coatings Research Institute, België) e.a.

algemeen

Hoge-temperatuurcoatings voor zonne-toepassingen Een zonnecentrale kan eindeloos hernieuwbare energie opleveren, maar is economisch alleen rendabel als de prijs per kW/h onder de 0,05 euro blijft. Het ontwerp van een zonnecentrale is eenvoudig. Er wordt een coating aangebracht op buizen. Deze coating moet zoveel mogelijk zonnestralen absorberen. Deze door de coating geabsorbeerde energie wordt omgezet in warmte en de warmte van de vloeistof in de buizen wordt vervolgens omgezet in elektriciteit, dankzij een turbine. Het is derhalve belangrijk om coatings te ontwerpen die zowel resistent zijn tegen hoge temperaturen als geschikte optische eigenschappen bezitten.

In België hebben de onderzoeksinstituten Coatings Research Institute, Centre Spatial de Liège en Cockerill Maintenance & Ingénierie onderzoek gedaan naar de praktische mogelijkheden en vereisten voor de toepassing van hoge-temperatuurcoatings. Deze coatings brengen diverse uitdagingen met zich mee. Er bestaan verschillende oplossingen om coatings te maken die bestand zijn tegen temperaturen tot 1.000 °C, zoals keramiek. Maar keramiek heeft een bakfase nodig voor het kan worden gebruikt en vanwege de grootte van een industriële zonnecentrale is het erg moeilijk om de coatings te bakken zodra ze zijn aangebracht. Daarom is het zaak te zoeken naar coatings die bestand zijn tegen hoge temperaturen, maar drogen op kamertemperatuur. Zo drogen bijvoorbeeld bepaalde siloxaanharsen op kamertemperatuur. Maar na verhitting boven 400 °C gaat de organische fractie van siloxaanharsen desintegreren, zodat er vacuüms in de harsen ontstaan. Onvermijdelijk vormt de doorlaatbaarheid van het hars dan een bedreiging voor de roestbestendigheid. Een manier om de afsluitende eigenschappen van het bindmiddel dan te verbeteren, is zink of een

30 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Figuur 1 Ideaal verfprofiel (zwarte curve), spectrale zonne-emissie (oranje curve) en emissie van de vloeistof bij 650 °C (blauwe curve).

Figuur 2 Resultaten zoutsproeitest na 24 u met hars 1 (links), na 72 u met hars 2:3 (25:75) (midden), en na 504 u met hars 4 (rechts).

Coating op basis van Bruikbaarheid

Weerstand tegen hoge temperaturen

Siloxaanhars 2:3 (25:75)

Droogt op k.t./ niet poederachtig

Uitmuntende hardheid en hechtkracht na uitharding op 650 °C

Siloxaanhars 4

Droogt op k.t. Resistent, zelfs op 950 °C

Tabel 1 Selectie van het hars voor de coating. Dwarsdoorsnede (ASTM 3359) Verwijderingstest (ASTM D4541) MEK (ASTM D4752) Potloodhardheid (ASTM D3363) Hars 2:3 (25:75)

8 B

Hars 2:3 (25:75) na 2 u op 650 °C

>100

Siloxaanhars 4 na 2 u op 950 °C

19.5 ± 1.7 MPa

>100

>10H

Tabel 2 Fysische eigenschappen van de harsen, die werden gebruikt in deze studie.

gelamelleerde vulling aan de formulering toe te voegen. Met een gelamelleerde vulling zijn siloxaanharsen bestand tegen temperaturen tot 650 °C én bieden ze een redelijk goede corrosiebescherming. Zo kan dus een coating worden verkregen die gedeeltelijk uithardt op kamertemperatuur, zodat het mogelijk wordt om grote stukken te verwerken. Deze coating zal dan nadien ter plaatse volledig uitharden.

Optische eigenschappen De andere eis die wordt gesteld aan de coatings in de verrichte studie, geldt specifiek voor zonnecentrales. De coating moet zorgvuldig geselecteerde optische eigenschappen bezitten. De emissie van de zon kan bij benadering worden aangegeven met de curve van een zwarte straler (theoretisch concept) bij 5.800 K, met een emissie van de UV-zone naar de bijna-infraroodzone. Een ideale coating zou daarom alle zonne-energie absorberen, ruwweg van 350 nm tot 2.500 nm (zie Figuur 1, zwarte curve). Het percentage van de geabsorbeerde

energie kan worden berekend door de totale zonnereflectiecoëfficiënt te meten (total solar reflectance, oftewel TSR) volgens de norm ASTM G173-03 en E903-12. Daarbij geldt: hoe hoger de reflectiecoëfficiënt, hoe minder energie er wordt geabsorbeerd door de coating. Anderzijds straalt de verwarmde vloeistof in de buis ook energie uit. De golflengte van de emissie van de vloeistof kan worden geraamd door het gedrag ervan te toetsen aan dat van een zwarte straler. Deze emissie kent haar maximum bij 3.140 nm volgens de wet van Wien. Tot slot kan de coating zelf energie verliezen via thermische straling. De perfecte coating zou dus een zo laag mogelijke emissiviteit moeten hebben, om de energie van de zon op te slaan. Een ideale coating voor zonnecentrales bezit een reflectievermogen dat gelijk is aan 0 tussen 350 nm en 2.500 nm (de UV-Vis- en NIR-zone), maar heeft een maximaal reflectievermogen tussen 2.500 nm en 10.000 nm (de MIR-zone). Verder zou de ideale coating een zo laag mogelijke emissiviteit moeten vertonen.

Figuur 3 Invloed van de formulering op de TSR-waarden.

Mechanische eigenschappen Het doel van deze studie was een coating te verkrijgen die kan drogen op kamertemperatuur (k.t.) en die later ter plaatse kan uitharden. Daarom werden de fysische eigenschappen bestudeerd na uitharden op k.t. en na uitharden op 650 °C. De volgende fysische eigenschappen van de coatings werden gemeten: dwarsdoorsnede om het hechtingsvermogen te onderzoeken, weerstand tegen methylethylketon (MEK) om de mate van reticulatie (netvorming) te evalueren, en de potloodproef, de officiële hardheidtest voor coatings (ISO 15184). De optimale fysische eigenschappen werden verkregen met een 25:75 mengeling van harsen 2:3 (zie Tabel 1). In Tabel 2 is te zien dat het hechtingsvermogen, de weerstand tegen MEK én de potloodhardheid toenamen na het bakken. De reticulatie van het hars is niet volledig op k.t. en er treedt verdere reticulatie op na het verhogen van de temperatuur, wat resulteert in een hardere coating. Op dezelfde manier ontstaat ook een lichte verbetering in de cor-

Figuur 4 Reflectiviteitswaarden in de MIR-zone.

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 31

Figuur 5 SEM-dwarsdoorsnede van de verf met 10% metaal (links) en 20% metaal (rechts).

rosiebestendigheid (zie Figuur 2). Tot slot werd een formulering op basis van hars 4 gebruikt voor hogere temperatuureisen. De coating op basis van dit hars geeft een hoge potloodhardheid te zien en een sterke hechting aan de ondergrond (zie Tabel 2). Ook de weerstand tegen roestvorming verbeterde, van 72 h tot meer dan 500 h (zie Figuur 2). Na het vinden van het geschikte bindmiddel voor onze coating, pasten we zijn optische eigenschappen aan door het pigment en de additieven te veranderen. Immers, pigmenten en additieven zijn van invloed op de optische eigenschappen. Invloeden op de optische eigenschappen Ten eerste werd de invloed van vulstoffen op de TSR-waarde gemeten. Figuur 3 laat zien dat we door een verwijdering van talk, 0,41% aan absolute TSR-waarde winnen. Talk is immers wit en daardoor wordt de reflectiecoĂŤfficiĂŤnt van de coating vergroot. Een andere impact op de TSR is duidelijk afkomstig van de hoeveelheid

pigment. Een verhoging van de hoeveelheid pigment 1 met 33% verhoogt de TSR-waarde met slechts 0,08%. Om het algehele prestatievermogen van de coating te beoordelen, zijn drie optische eigenschappen gebruikt. Ten eerste de hoeveelheid energie die wordt geabsorbeerd door de coating. De tweede optische eigenschap is het reflectievermogen in de MIR-zone. Dit moet zo hoog mogelijk zijn en moet overeenstemmen met de voorspelde emissiecurve van de vloeistof binnenin de buis. De reflectiviteitswaarden die werden verkregen voor de eerste formulering zijn laag en passen niet perfect bij de emissiecurve (zie Figuur 4). Ten derde werd de emissiviteit van de coating zelf gemeten, om de hoeveelheid energie te berekenen die de coating verliest via thermische straling. Idealiter moet de coating een zo laag mogelijke emissiviteit vertonen. De verkregen emissiviteitswaarden bleven ongewijzigd bij een verhoging

Figuur 6 Reflectiviteit in de MIR-zone in relatie tot de hoeveelheid metaal in de verf.

32 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

van de pigmentconcentratie. Het toevoegen van een co-pigment kan de aanpassing van optische eigenschappen helpen optimaliseren. De lamelvorm maakt een betere dekking van het oppervlak mogelijk, zelfs met 10% co-pigment in de formulering (zie Figuur 5). Bovendien verbeterde de aard van het pigment de MIR-reflectiviteit (zie Figuur 6). Sterker nog, de emissiviteitswaarden daalden aanzienlijk, van 89% tot 70%. Echter, de TSR steeg van 6% naar 12%, wat leidde tot een beperking van de hoeveelheid energie die door de coating werd geabsorbeerd.

Conclusie Samenvattend: een coating bezit op basis van de formulering waarbij hars 4 wordt gebruikt de volgende eigenschappen: bestand tegen hoge temperaturen, goede fysische eigenschappen en goede weerstand tegen corrosie. Het aanpassen van de optische eigenschappen om de TSR tot een minimum te beperken, de reflectiviteit in de MIR-zone te maximaliseren en tegelijk de emissiviteit te verminderen, bleek een serieuze uitdaging. De toevoeging van een co-pigment biedt een mogelijkheid om de reflectiviteit aan te passen in specifieke zones van het spectrum, met behoud van de gewenste fysische eigenschappen. â&#x2014;?

Meer informatie www.cori-coatings.be/nl kervyn.s@cori-coatings.be

algemeen

Kennisgever

Waardoor ontstaat de sinaasappelhuid bij verzinkte staalhandelsproducten? The Coatinc Company wil behalve het werk uitvoeren ook de markt opleiden, zodat er minder misverstanden met opdrachtgevers ontstaan en er efficiënter gewerkt kan worden. Daartoe heeft het bedrijf een lijst met 17 Kennisgevers opgesteld. Voor een beter begrip van de oorzaak van de sinaasappelhuid bij verzinkte staalhandelsproducten heeft het bedrijf een aantal aspecten op een rijtje gezet in deze Kennisgever nummer 17.

Welke invloed hebben zogenaamde staalbegeleiders ophet uiterlijk van verzinkte producten in de staalhandel? Het uiterlijk van verzinkt staal is in hoge mate afhankelijk van silicium en fosfor. Bij hoge optische en esthetische eisen aan de oppervlaktefinish dient aan staal van groep 1 (zogenaamde reactiedragerbereik) de voorkeur gegeven te worden. Om aan de gangbare eisen aan corrosiebescherming te voldoen, dient aan staal van groep 3 (Sebisty-bereik) de voorkeur

te worden gegeven. De beide overige groepen leiden tot niet onaanzienlijke beperkingen van de oppervlaktefinish en verstoren vooral ook de voor het thermisch verzinken typische resistentie tegen mechanische belasting (mengkristal – ijzer-zink-legeringslaag).

Welke invloed heeft de materiaal-of wanddikte op het verschijningsbeeld?

sisch legeren de componenten daarom na, wat bepalend is voor het visuele uiterlijk. Naarmate de gebruikte materiaal- en/of wanddikte van het geselecteerde staal kleiner is (hier vooral klasse 1 reactiedragerbereik), kan een des te hoogwaardigere oppervlaktefinish gerealiseerd worden. Gewoonlijk gaat het daarbij om materialen uit de kwaliteitscategorie S235.

Hoe ziet blank staal eruit?

1 Si + P < 0,03 % Normale ijzer-zink-reactie, zilverachtig glanzende laag, normale laagdikte.

Naast de staalbegeleiders silicium en fosfor die in hoge mate bepalend zijn voor het uiterlijk, spelen bij getrokken materialen ook fosfaten die als trekhulpmiddel worden gebruikt, een wenzelijk rol bij het verschijningsbeeld. Fosfaten zorgen gewoonlijk voor de vooral bij holle profielen vaak vastgestelde zogenaamde sinaasappelhuid.

2 Si + P > = 0,03 - < = 0,13 % Sandelin-bereik, versnelde ijzer-zink-reactie, grijze zinklaag, hoge laagdikte.

Tot slot

Hoe dikker het materiaal en/of de wand, des te langer wordt de temperatuur van het verzinkbad in het werkstuk gehandhaafd. Chemisch-fy-

Nr. Silicium- + fosforgehalte in % Zinklaag

3 Si + P > 0,13 % < = 0,28 % Sebisty-bereik, normale ijzer-zink-reactie, zilverachtig-mat, middelgrote laagdikte. 4 Si + P > 0,28 % Versnelde ijzer-zink-reactie, matgrijs, hoge laagdikte, bij toenemend Si-gehalte grijs aanzien.

Door het gebruik van met aluminium rustig gemaakte materialen kan men de bovengenoemde problematieken tegengaan. Deze materialen zijn in de regel echter niet rendabel. ●

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 33

Organische deklagen

De drie oprichters zijn Gust de Louwere, Erwin Sleegers en Ben Hoppener. Gust werkt al heel lang in het natlakken en is eigenaar van Veco lakspuiterij, Erwin heeft een ruime staat van dienst in het poedercoaten en Ben is al geruime tijd eigenaar van het adviesbureau Coating Advies Nederland. Gedrieën zijn zij vorig jaar gestart met het nieuwe poedercoatbedrijf TCS Poedercoating in Luyksgestel. De drie mannen willen met een zeer doordachte manier van werken de markt veroveren, onder de aanname dat er in z’n totaliteit niet meer poedercoatwerk op de markt zal komen.

34 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Erwin Sleegers: “Bij poedercoatbedrijven wordt, een paar uitzonderingen daargelaten, nog net zo gewerkt als tien tot twintig jaar geleden: dezelfde werkmethodes, dezelfde logistiek en dezelfde manier van handling van producten. Dat staat in schril contrast met wat ik in Nederland zie in de algemene maakindustrie. Daar is men continu bezig om via een andere aanpak de winstgevendheid en het concurrentievermogen te verbeteren. Het lijkt er gewoon op dat de coatingindustrie achterblijft en daar zien wij een goede kans voor ons. Dit door heel kritisch te zijn naar onszelf, naar onze leveranciers en naar

onze manier van werken. Door ons voortdurend af te vragen: kan dit niet beter, sneller, efficiënter en met een intensiever klantcontact?”

Bedrijfscultuur Daarbij speelt volgens de drie grondleggers van het bedrijf mee dat de markt ook vraagt om een andere aanpak. Ben: “Opdrachtgevers van een poedercoatbedrijf willen niet alleen dat er een poedercoatlaagje wordt aangebracht, maar verwachten dat er ook wordt meegedacht, dat je met nieuwe ideeën komt en als sparringpartner fungeert. Dat willen wij juist oppakken.”

Kerngegevens TCS Poedercoating beschikt over een capaciteit van meer dan een half miljoen vierkante meter per jaar. Er kan gewerkt worden op een snelheid van maximaal 4 meter per minuut. De maximale hoogte van de producten aan de lijn is twee meter 20, bij een lengte van maximaal drie meter. Het merendeel van de producten zal bestaan uit plaatwerk en licht constructiewerk. De snelwissel poedercabine heeft 23 pistolen, waarvan 21 automatische en twee handpistolen. De ovens zijn 80 meter lang en het volledige transportsysteem heeft een lengte van 500 meter. De productielocatie in Luyksgestel heeft een oppervlak van 8.000 vierkante meter. Als het bedrijf volledig draait, heeft het naar verwachting 15 tot 20 man in dienst.

Hij vervolgt: “In de maakindustrie is het leandenken een heel hot item. In de coatingwereld is dat nooit goed doorgedrongen, terwijl juist daar grote kansen liggen. Coatingbedrijven zijn wel geïnteresseerd in lean, maar als ze dat willen toepassen, merken ze dat het pijn en moeite kost, omdat ze anders moeten gaan werken. Ze vinden het vaak te veel gedoe. Verandering blijkt in de coatingindustrie heel lastig te zijn, maar wij willen daar juist heel bewust mee aan de slag. En dat geldt niet alleen voor ons, maar ook voor de mensen die hier komen werken. Iedereen die hier komt werken, willen we vanaf de eerste dag bewustmaken van de lean-gedachte en er tegelijk voor zorgen dat ze een groter verantwoordelijkheidsgevoel krijgen voor het bedrijf. Dan krijg je een heel ander soort bedrijf en een andere bedrijfscultuur.”

Verschuivingen in de markt Erwin: “Wat wij gaan doen, is echt alles voor onszelf ter discussie stellen: de insteek, alle methoden en werkwijzen die we bedenken. Dat je niet de geëigende paden gaat bewandelen, omdat iedereen dat nu eenmaal doet. Bij alles zullen wij ons afvragen of dat nu echt de beste manier is. Bijvoorbeeld, het aantal mensen op de vloer is voor ons een terugkerende vraag. Bij

Plaatwerk uit de spuitcabine bij TCS.

veel bedrijven wordt dat heel erg gestuurd door de drukte in het werk. De redenering ‘we redden het niet, dus mensen erbij’, is heel normaal. Maar wij zetten daar vraagtekens bij. Natuurlijk mag het beleveren van klanten nooit in gevaar komen, maar het ligt voor ons niet vast dat er bij drukte automatisch meer mensen bij moeten. We vragen ons dan af of het ook niet anders kan. Door heel goed naar de processen te kijken, door na te gaan of automatisering een betere optie is, kan een hoger rendement verkregen worden. Uiteindelijk draait het om het rendement onderaan de streep.” En daar komen meerdere verschuivingen in de markt bij. Zoals gezegd, wil TCS Poedercoating zich naar klanten opstellen als een sparringpartner. Gust de Louwere: “Het gaat niet meer alleen om ‘het stukje lakwerk of poedercoating’, maar om de kosteneffectieve voorstellen die daarbij geleverd worden en de mate van ontzorging die de klant ervaart. Dus zorgen dat alles om de oppervlaktebehandeling heen in orde is, waardoor de oppervlaktebehandeling zèlf meer een bijkomstigheid wordt.”

een inkoper kijken en daarna de kwaliteitsman. Later kwam eerst de kwaliteitsman en vervolgens de inkoper. Maar nu komt er vaak eerst iemand kijken of het milieutechnisch allemaal in orde is. Het is gewoon belangrijk dat je goed kunt meegaan in een markt waar de lat steeds hoger komt te liggen. Zo hebben we direct een energiebalans opgesteld voor de ovens en zodoende in beeld gekregen waar we warmte verliezen. Omdat de verliezen naar onze mening te groot waren, zijn we meteen gestart met het efficiënter maken van de ovensluis. Door die verliezen te beperken, verlaag je de milieubelasting van je processen en bespaar je continu op kosten.” Ben: “Wij willen het continu verbeteren onderdeel van onze bedrijfscultuur laten worden, ook al weet ik dat dat helemaal niet makkelijk zal zijn. Het management moet heel duidelijk de richting aangeven en niet accepteren dat daarvan afgeweken wordt. Door er continu op te hameren, wordt het een automatisme. Daarmee onderscheid je je van andere poedercoatingbedrijven. Heel belangrijk daarbij is dat je elkaar aanspreekt en scherp houdt, ook wanneer je een keer je dag niet hebt.” Gust: “Een eindklant doet vaak z’n best om zijn proces te automatiseren en zijn product zo efficiënt mogelijk te produceren. Maar dan komt het bij de oppervlaktebehandelaar en dan wordt het uit de kist gehaald en vervolgens nog eens tien keer opgepakt en neergezet, voordat het product het bedrijf weer verlaat. Het idee van efficiency is dan helemaal weg.” ●

Lat steeds hoger

Meer informatie

Erwin: “Een andere verschuiving is de aandacht voor het milieu. Vroeger kwam er meestal eerst

www.tcs-poedercoating.nl www.vecolakspuiterij.nl

Ben Hoppener, Gust de Louwere en Erwin Sleegers.

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 35

algemeen

THEMA VEILIGHEID EN MILIEU

Fietsende kinderen op de SolaRoad.

Zonnecel in wegdek zoekt slimme coating Met zonnecellen in een fietspad energie opwekken; dat is in een notendop wat de SolaRoad, die sinds oktober 2014 in de praktijk functioneert, doet. Maar bovenop de zonnecellen moest natuurlijk wel een toplaag worden aangebracht die zoveel mogelijk licht doorlaat, maar waarop ook veilig fiets- en ander verkeer mogelijk is. SolaRoad is het eerste wegdek ter wereld dat zonnestroom levert. Het is aangelegd over een lengte van 70 meter in een fietspad in Krommenie. Het fietspad moet vooral gezien worden als een ‘living lab’ om in de praktijk te kunnen vaststellen hoe uit zonnecellen energie verkregen kan worden in een openbare weg. Nu het ruim een jaar functioneert, kan voorzichtig geconcludeerd worden dat de zonnecellen meer energie opleveren dan gedacht en dat zonnecellen in een fietspad helemaal geen gekke combinatie is. Sterker nog: het smaakt naar meer. SolaRoad wordt ontwikkeld door TNO, de provincie Noord-Holland, Ooms Civiel en Imtech Traffic&Infra, in samenwerking met de VLAQ Groep, ECN, TU Delft en nog enkele participan-

36 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

ten. Je zou denken dat er nog voldoende daken in Nederland zijn waar plaats is voor zonnecellen, maar volgens Stan Klerks van TNO is dat een te beperkte benadering. Hij gaf op de Dag van de Oppervlaktetechnologie een presentatie over de SolaRoad. “Het totale oppervlak aan wegen in Nederland is twee keer zo groot als het totale oppervlak aan daken. Zonnecellen op daken is prima, en daar moet men ook mee doorgaan, maar het dakoppervlak dat geschikt is voor zonnecellen is beperkt. Daarom is het verstandig om te kijken welke andere oppervlakken daartoe ook beschikbaar zijn.”

Degradatie-mechanismen Er is voor een fietspad gekozen, omdat dit een

relatief ‘veilige’ omgeving is om praktijkervaring op te doen. Ook is de verkeersintensiteit lager en een eventuele afsluiting voor proeven of verbeteringen is relatief eenvoudig. Maar een fietspad moet ook bestand zijn tegen hoge belastingen, omdat ook nooddiensten, strooiwagens, bermmaaiers etc. van een fietspad gebruik kunnen maken. Daardoor zijn de verschillen met een ‘normale’ weg kleiner dan misschien verwacht wordt. De toplaag moet aan een aantal vereisten voldoen. Deze moet een goede stroefheid en slijtvastheid hebben, maar ook een lange levensduur, mechanische bescherming en optische transmissie bieden (translucent zijn). Het fietspad als living lab betekent niet alleen

Opening SolaRoad door gedeputeerde Post en minister Kamp. dat er zorgvuldig naar de energieopbrengst gekeken wordt, maar ook naar mogelijkheden om de degradatie-mechanismen van de toplaag scherp in beeld te krijgen. De toplaag bestaat uit gehard glas, gevolgd door een primer en een polymeer coating, die er in een koud proces op is gegoten. De onderlaag is beton. De VLAQ Groep, die het coatingsysteem levert en aanbrengt, heeft een uniek systeem ontwikkeld voor deze toepassing, dat echter niet is vrijgegeven. Het aanbrengen van de coating is vergelijkbaar met het aanbrengen van slijtlagen op bruggen. Er zijn UV-blockers aan de toplaag toegevoegd, maar de blootstellingsperiode (één jaar) is te kort om de effectiviteit onder praktijkomstandigheden goed te kunnen vergelijken met de labsituatie, waarin het systeem goed presteert. “De andere degradatie-mechanismen zijn de vorst-dooicycli, de mechanische belastingen van voertuigen en slijtage door banden. Bij het ontwerp van SolaRoad hebben we op verschillende onderwerpen echt op nul moeten beginnen. Er zijn bijvoorbeeld geen eisen voor hoe lichtdoorlatend een wegdek moet zijn. Daarom hebben we de afgelopen jaren ook een toetsingskader ontwikkeld dat we kunnen gebruiken als we het experiment willen uitbreiden”, aldus Stan Klerks.

helemaal niet ontevreden. Momenteel bedraagt de opbrengst zo’n 70 kWh per vierkante meter per jaar. Ter vergelijking: als er geen toplaag zou zijn, dan bedraagt de opbrengst iets meer dan 100 kWh per vierkante meter per jaar. De SolaRoad heeft hiermee het eerste jaar energie voor drie huishoudens opgeleverd, te weten 9.800 kWh. Gebleken is dat de SolaRoad geen onderhoud behoefde in het eerste jaar en geen last had van vervuiling: die waait of regent eraf. Dit klinkt allemaal mooi, maar het kan natuurlijk altijd beter, zowel op het gebied van energieopbrengst als wat betreft een bredere toepassing (niet alleen op fietspaden). Daarom zal de SolaRoad volgend jaar verlengd worden met twintig meter, waarin een verbeterd ontwerp en een andere generatie zonnecellen zullen worden toegepast. De verbeteringen in het ontwerp richten zich op het minimaliseren van het materiaalgebruik, het verhogen van de efficiëntie en het vereenvoudigen van de productiewijze. Doel is natuurlijk om meer kennis op te doen, die kan leiden naar grootschalige toepassing

Energieopbrengst In het begin was er wel sprake van kinderziektes in de toplaag, zoals het hier en daar losraken onder invloed van vorst, maar die zijn overwonnen door een aanpassing aan het coatingsysteem. De toegepaste zonnecellen zijn polykristallijne zonnecellen, zogenaamde eerste generatie zonnecellen. Over de opbrengst is het consortium

op fietspaden. Maar er wordt ook gedacht aan toepassing op andere wegen.

Verbeterde hechting “Toepassing op snelwegen laten we voorlopig buiten beschouwing, omdat de technische vraagstukken daarvoor te groot zijn en het oppervlak aan snelwegen maar enkele procenten bedraagt van het totale wegoppervlak in Nederland. Maar 50-kilometerwegen binnen of buiten de bebouwde kom vinden we heel interessant. Bij de toepassing op 50-kilometerwegen is er natuurlijk sprake van een intensiever gebruik, wat een hele uitdaging vormt.” De coating in de toplaag moet daar tegen kunnen, maar ook is er de wens dat de coating verder wordt geoptimaliseerd, om meer vuilafstotend, UV-bestendiger, slijtvaster en dergelijke te worden. Verder wordt er gezocht naar verbeterde optische eigenschappen, zodat er meer licht bij de zonnecellen kan komen. Ook een slimmere hechting tussen de lagen is een aandachtspunt. Een en ander moet niet alleen ontwikkeld worden, maar ook getest in de praktijk. Klerks: “De uitdaging zit in meer bereiken met minder. Het mooiste is wanneer er een toplaag is die alle belasting op de weg opvangt en een hoge energieopbrengst uit zonnecellen bevordert.” Voor bedrijven die geïnteresseerd zijn in SolaRoad en meer informatie zoeken over de mogelijkheden om daarin te participeren, wordt op 24 februari een bijeenkomst georganiseerd. Stuur Stan een mail voor meer informatie. ●

Meer informatie SolaRoad met informatiepaneel over energie-opbrengst.

www.solaroad.nl Stan.klerks@tno.nl

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 37

vereniging ion

Doceren is gewoon leuk Hij is 68 jaar, noemt zich pensionado, maar kan toch niet met het doceren stoppen. Dit is het geval bij Jos Gulikers die al vele jaren werkt als docent galvanotechniek. En waarom zou hij ook stoppen? Hij vindt het doceren gewoon leuk, je komt regelmatig nieuwe markten en uitdagingen tegen en het biedt een uitstekende gelegenheid om bij te blijven in je vak. Maar je moet het wel leuk vinden om met verschillende mensen om te gaan.

Ongeveer in 1995 werd Jos Gulikers door de toenmalige VOM benaderd met de vraag of hij ook als docent actief wilde worden. Hij werkte toen als technisch manager bij een galvanisch bedrijf. “In die tijd waren het voornamelijk regionale cursussen die gegeven werden waar ook redelijk veel belangstelling voor was. Er was behoefte aan docenten die konden lesgeven op drie niveaus. Op elk niveau kwamen de mensen uit diverse werkvelden. Er kwamen bijvoorbeeld mensen uit de wereld van sieraden die zich richtten op vergulden, maar ook verzinkers en verchromers. Een belangrijke groep werd gevormd door bedrijven die als jobbers een breed aanbod van galvanische deklagen hadden. Deze mix was dan aanwezig op een cursus. Het cursusmateriaal lag vast, maar je moest toch de mensen zien aan te spreken op hun achtergrond en interesses.” Tegenwoordig bestaat het merendeel van de cursussen uit bedrijfsinterne cursussen waarbij de lessen dus zoveel mogelijk moeten aansluiten op de werkomgeving van de cursisten. De drie niveaus zijn gehandhaafd. Niveau 1 is het basisniveau en is bedoeld voor operators en dergelijke. Zij maken in die cursus kennis met de principes van het vak. Op dit niveau valt volgens Gulikers op dat de achtergronden van de cursisten behoorlijk uiteenlopen. Het zijn vaak mensen die eerst bijvoorbeeld in een garage, bakkerij of in een drukkerij hebben gewerkt. Niveau 2 is voor medewerkers die al enige voorkennis uit het werk hebben, maar vaak nooit echt vakinhoudelijk geschoold zijn. Op niveau 2 leren zij meer over chemie en over bedrijfs- en productieprocessen. Niveau 3 is voor leidinggevenden en kwaliteitscontroleurs.

Kennis breed inzetten “In de bedrijfsinterne cursussen tref je ook een mix van cursisten aan. Naast de procesoperators die aan de lijn staan, zijn er werkvoorbereiders, planners, ploegbazen, afdelingschefs en soms iemand van de afdeling inkoop. Voor die mensen is het ook handig wanneer ze wat meer afweten van de techniek. De samenstelling van de klas wordt geheel bepaald door de behoefte van het betreffende bedrijf. Als docent moet je wel weten waar de cursisten mee bezig zijn in het bedrijf en daar de cursus op afstemmen. Je kunt nu veel gerichter lesgeven. Soms zijn er enkele cursisten die niet erg gemotiveerd zijn, omdat ze door hun baas gestuurd zijn en het

eigenlijk niet zien zitten. De uitdaging is dan om die mensen bij de cursus te betrekken en wel zó dat ze geïnteresseerd raken. Je moet ook met die mensen een klik zien te krijgen. Al met al vind ik doceren gewoon leuk.” Maar als docent word je ook weleens gevraagd om je kennis op andere terreinen in te zetten. Zo is Gulikers nu gevraagd om Quooker te helpen, een bedrijf dat waterkranen maakt waar kokend water uitkomt voor keukengebruik. “Dat is een heel interessant bedrijf. Er werken louter hoogopgeleide mensen die heel specialistisch werk doen. Zij ontwikkelen een concept, maar maken niks zelf. De productie besteden ze uit. Dat geldt ook voor het galvanisch werk voor de

Jos Gulikers aan het lesgeven aan een kleine groep.

38 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Examen doen: niet alle cursisten zijn dat gewend.

kranen. Maar het bedrijf wordt geconfronteerd met kwaliteitsproblemen bij de galvanische deklagen die ingezet worden. Hoe dit te voorkomen? De mensen van Quooker hebben geen galvanische achtergrond en roepen mijn hulp in.”

Leuke uitdagingen Ze willen het probleem doorgronden en oplossen in de ontwerpfase. “Door mijn kennis van galvanische processen te delen, kunnen zij dit doen, maar daardoor ook betere gesprekken voeren met de uitvoerders van het werk. Het is dankbaar en leuk werk om te doen. Iets soortgelijks gebeurde toen ik via de VOM door een Nederlands bedrijf gevraagd werd om een cursus over hardanodiseren te geven aan Roemenen. Het bedrijf wilde in Roemenië een vestiging openen waar hardanodiseren wordt toegepast. De Roemenen waren redelijk hooggeschoold, maar van anodiseren wisten ze niets. Er was wel een taalprobleem. Ik spreek geen Roemeens en het cursusmateriaal is in het Nederlands. Ik heb toen het hele cursusmateriaal vertaald in het Engels en ben naar Roemenië gegaan om de cursus in het Engels te geven. Dat zijn hartstikke leuke uitdagingen.” Terug naar de cursussen. Ongeveer vier keer per jaar geeft hij een cursus. Iedere cursus heeft zo’n zes tot tien contactmomenten. Bij elkaar is hij zo’n 30 tot 35 dagen per jaar aan het doceren. De cursussen worden afgestemd

op de behoefte van de klant die hoofdzakelijk bepaald wordt door het specifieke werk van de klant. Die afstemming is goed mogelijk dankzij de modulaire opbouw van de cursussen. De modules zijn gericht op de verschillende deelprocessen van het galvaniseren. De cursussen zijn hoofdzakelijk technisch van aard, maar er is ook aandacht voor arbeidsomstandigheden, veiligheid en milieu.

Een mensen-mens zijn Als docent is het wel gewenst dat je vakinhoudelijke kennis up to date is en dat je bij voorkeur uit de praktijk komt. Ook is het belangrijk dat je het leuk vindt om met mensen om te gaan en dat je dat goed kan. “Je moet een mensenmens zijn: een klik met diverse mensen kunnen maken en dat leuk vinden. Als je wel veel kennis hebt, maar het niet kan overbrengen, is het maar de vraag of je een goede docent kunt zijn.” Hij vervolgt: “Het kunnen omgaan met mensen is belangrijk, omdat je met veel verschillende mensen te maken krijgt en soms met weerstand tegen de cursus. Daarnaast is het vaak de bedoeling dat een cursus afgerond wordt met een examen. Maar voor veel cursisten is het lang geleden dat ze een examen hebben gedaan. Ze hebben examenstress. Er mag van de docent verwacht worden dat hij in staat is en het leuk vindt om een deel van die stress weg te nemen en ze vertrouwen voor het examen te geven.” Tot slot is hij ook bezig met het herschrijven

van het lesmateriaal. Zoals bekend is ION in 2014 begonnen met het herschrijven van al het cursusmateriaal. Voor het vak galvaniseren werkt Gulikers hier aan mee. “Het is de tweede keer dat ik dit doe. Ik werk hiervoor nu samen met een andere docent, een toeleverancier van galvanische processen en met een eigenaar van een galvanisch bedrijf. Het is een vrij intensief proces, maar wel leuk om te doen. Dit voorjaar moet het klaar zijn, zodat het na de zomer ingezet kan worden.” ●

Meer informatie jos.gulikers@planet.nl

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 39

Op zoek naar samenwerkingspartners

Het Enterprise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterprise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777. Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl. Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hiernaast volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke. De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

40 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Verzinken, lakken, metalen coating, verchromen van kunststoffen, galvaniseren van kunststoffen Aanbieding uit Frankrijk, referentie: BOFR20150430001, geldig tot 06-10-2016

SAMENVATTING Een Frans bedrijf met een dochteronderneming in Roemenië is gespecialiseerd in oppervlaktebehandeling, het verchromen van kunststoffen, vloeibare lak en originele en innovatieve achtergronden. Het bedrijf, met een know-how op tal van gebieden en een grondige kennis van de eigen activiteiten en de markten van haar klanten, is op zoek naar nieuwe toeleveringsovereenkomsten.

Beschrijving Het bedrijf heeft dertig jaar ervaring en zoekt nu naar toeleveringsovereenkomsten op het gebied van de auto-industrie, sport en recreatie, huishoudelijke apparaten, de medische wereld, brillen en luxe artikelen. Momenteel verzorgt het bedrijf al oppervlaktebehandelingen voor de auto-industrie, zoals het verchromen van kunststoffen, het lakken van metalen en kunststoffen en het verzinken van rekken. Ze zijn ook al jarenlang de belangrijkste toeleverancier van een wereldberoemde Franse groep. Hun knowhow is gebaseerd op respect voor de normen van de klant, waarbij het accent ligt op de wensen van de klant ten aanzien van verzinken. Ze werken als partner met hun klanten samen en doen veel aan R&D als het gaat om speciale behandelingen, in het bijzonder een nieuw proces (nieuw merk) dat te vergelijken is met ‘vintage plating’, en kleurinnovatie. Het bedrijf heeft een aantal belangrijke productielocaties: drie lakfaciliteiten, waaronder een geautomatiseerde robot, in Frankrijk en een vierde in Roemenië,

vier galvaniseerfaciliteiten in Frankrijk en een verzinkerij in Roemenië. Men is als geen ander in staat om originele achtergronden te creëren met behulp van een techniek die aansluit op de projecten van de klant. Een onberispelijke afwerking is gegarandeerd, of het nu gaat om metalen, kunststoffen of thermoharden. Vooruitlopend op de REACH-regelgeving heeft het bedrijf in juni 2015 als eerste in de wereld een industriële machine ontwikkeld waarmee zeswaardig chroom kan worden verwijderd uit chromen beplating of kunststof. Het bedrijf positioneert zichzelf heel duidelijk als leverancier van duurzame oplossingen op het gebied van verchromen.

Gezochte partner Verzinken, lakken, metalen coating, verchromen van kunststoffen, galvaniseren van kunststoffen. Industriële partners in de auto-industrie, de medische wereld, sport en recreatie, brillen en luxe artikelen die op zoek zijn naar toeleveringsovereenkomsten op basis van een langdurig en betrouwbaar partnerschap, met inachtneming van de vertrouwelijkheid. De gezochte partners zijn industriële bedrijven die behoefte hebben aan de kwalitatief hoogstaande diensten en producten van het Franse bedrijf, met respect voor duurzame ontwikkeling en tegen concurrerende prijzen.

Ontwikkelingsfase Al op de markt.●

Terugblik Column

Aanbod uit Oostenrijk, referentie: TOAT20150907001, geldig tot 13-10-2016

SAMENVATTING Een Oostenrijks bedrijf (MKB) heeft een innovatief concept voor galvanisatielijnen ontwikkeld, om de efficiency te vergroten en aan hoge veiligheids- en milieustandaarden te voldoen. Het gesloten, geautomatiseerde systeem kan eenvoudig worden geïntegreerd in bestaande productielijnen. Het systeem neemt minder ruimte in dan conventionele galvanisatielijnen en beperkt zowel operationele kosten als onderhoudstijden. Het bedrijf zoekt partners om het systeem te produceren en distribueren, in de vorm van een joint venture of via commerciële/financiële overeenkomsten.

Beschrijving: De gangbare lijnen voor verzinken zijn schadelijk voor werknemers en het milieu, vanwege blootstelling aan het veelal open productieproces. De grootste gevaren vormen kranen die vrij opgehangen werkstukken transporteren en open baden gevuld met waterstofchloride (HCI). Inademing van deze dampen kan ernstige schade toebrengen aan de werknemers en het milieu. Om complete lijnen voor galvaniseer processen te plannen en optimaliseren, heeft het Oostenrijkse MKB een reeks producten ontwikkeld voor een gesloten, volledig geautomatiseerd proces. Dankzij dit innovatieve concept hoeft geen enkele werknemer onder vrij hangende werkstukken te werken of naast schadelijke, open baden. Hightech apparatuur haalt schadelijke uitstootgassen uit de lucht en filtert en reinigt deze. De gepatenteerde apparatuur maakt een efficiënt en duurzaam gebruik van de beschikbare ruimte en installaties mogelijk. De productielijn kan dan ook individueel worden aangepast aan specifieke behoeften en eisen die de ruimte stelt. Het belangrijkste voordeel van het galvanisatieconcept schuilt in de combinatie van innovatieve apparatuur en een optimaal gebruik van resources, hetgeen leidt tot lage kosten en hoge veiligheidsvoorwaarden. Prototypes en speciale apparatuur kunnen op verzoek worden bekeken en getest in het technologiecentrum van het bedrijf. Het bedrijf biedt training en kennisoverdracht aan de potentiële partner. Het Oostenrijkse bedrijf is op zoek naar partners die de conceptsystemen kunnen assembleren en distribueren en uitgebreide ondersteuning aan klanten kunnen bieden.

Gezochte partner Financiële overeenkomst, commerciële overeenkomst met technische ondersteuning, joint venture overeenkomst. Het bedrijf staat ook open voor andere soorten overeenkomsten. De potentiële partner dient geïnteresseerd te zijn in het assembleren en verkopen van de innovatieve galvanisatieopstellingen en gespecialiseerde apparatuur aan klanten in de eigen regio en dient excellente service en onderhoud te bieden.

Ontwikkelingsfase Al op de markt.

Intellectuele eigendom/IPR Status:

Bedrijfsstrategie afstoffen Al het feestgedruis van december is achter de rug, de oliebollen zijn inmiddels verteerd en zelfs de nieuwjaarsreceptie van ION is al weer voorbij. Iedereen is al lang weer bezig met het dagelijkse werk. Maar hoe zit het met de goede voornemens? Wordt daar nog dagelijks aan gewerkt? Als je door je oogharen naar de nummers van OT van vorig jaar kijkt, valt toch wel één ding op: steeds meer artikelen gaan over het toenemende belang van kwaliteit, flexibiliteit, lean, innovatie en goede contacten met de eindklant om je product of dienst te optimaliseren. Is dat toeval? Absoluut niet. Eén beeld komt daaruit helder naar voren: doorgaan met doen wat je altijd deed, is waarschijnlijk een doodlopende weg. Ieder zal de processen (nog verder) moeten optimaliseren, de medewerkers meer klantbewust moeten maken en een groter verantwoordelijkheidsgevoel moeten geven, completer de klantvraag moeten beantwoorden en een duidelijke keuze moeten maken om zich te onderscheiden van de concurrentie. Daarbij is het de vraag of het verstandig is je te willen onderscheiden op prijs. Misschien is het veel beter om de principes van de circulaire economie onderdeel te maken van de bedrijfsstrategie. Zulke bedrijven doen het namelijk in de regel beter dan andere bedrijven.

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Volledig geautomatiseerde galvanisatielijn voor moderne fabrieken en metaalverwerkingsbedrijven

Zoals uit het artikel over TCS Poedercoating blijkt, komt er ineens een grote nieuwkomer op een markt die al verzadigd is. Het kan niet anders dat wanneer het goed gaat met TCS één of meer bestaande poedercoatbedrijven het moeilijk gaan krijgen. Met alleen maar hopen dat dat niet voor uw bedrijf zal gelden, komt u er niet. De marktbenadering van TCS geeft aardig aan wat de kernwoorden zijn om waarschijnlijk succesvol in de markt te opereren. En die gelden niet alleen voor poedercoatbedrijven, maar voor alle oppervlaktebehandelende bedrijven. Dus, wat waren de goede voornemens ook al weer? Wat ze ook waren: je kunt ze elke dag opnieuw maken. Veel belangrijker nog is ze in praktijk brengen. Een Chinees spreekwoord luidt: “De beste tijd om een boom te planten is 20 jaar geleden; de één na beste tijd is vandaag.” Dus waarom niet vandaag eens een afspraak met de hele afdeling inplannen om de bedrijfsstrategie opnieuw te formuleren? ● oppervlaktetechnieken@ ellemmi.nl

Geheime knowhow, copyright. ●

Oppervlaktetechnieken november 2015 | 41

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

afzuiginstallaties

brandwerende / brandvertragende coatings Mavom b.v. T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

Chemetall b.v. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Afvalwaterbehandelinginstallaties

anodemanden (titaan)

MEPACO b.v. T. 071-5892863

anoden (titaan)

MAGNETO Special Anodes b.v. T. 010-2620788 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

anodiseer (ophangrekken)

MEPACO b.v. T. 071-5892863

bakken, kunststof Ondeo Industrial Solutions b.v. T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

EnviroChemie b.v. T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

afvoer gevaarlijk afval

Sir John b.v. T. 0182-396931 / F. 0182-396937 info@sir-john.nl / www.sir-john.nl

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

beschermkapjes, pluggen, tape

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Chemetall b.v. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v. T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kluthe Benelux b.v. T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se Mavom b.v. T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

HangOn b.v. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

chemicaliën/ opp. behandeling

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

beitsen/passiveren

Chemetall b.v. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v. T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

chemisch / technisch reinigen

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v. T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

42 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

chemisch nikkel

Enthone b.v. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

filters (andreae, columbus industries)

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v. T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

MacDermid Benelux b.v. T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

filters (overspray)

coatinginstallaties service & onderhoud

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

galvanotechniek, installaties

hangbaansystemen

Enthone b.v. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

glasparelstraalcabines

hardchroom baden (kunststof)

Holland Mineraal b.v. T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Hittebestendige en non-stick coatings

filters & pompen Emotech b.v. T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Corode T. 0411 - 68 55 0

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl

Mefiag Filters & Pumps b.v. Heerenveen T. 0513-630230 / F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

Droogapparatuur

IST Benelux b.v. T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

Enthone b.v. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v. T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

haken T. 0497-339384 / F. 0497-381593 info@hendor.com / www.hendor.com

galvanotechniek, glansmiddelen

Parlevinkerweg 34 / 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Official Benelux dealer

elektrostatisch poederspuiten, installaties

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning Enthone b.v. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MSP Systems b.v. T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

HAWKING The green technology supply house

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688 / F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

HAWKING Benelux b.v. T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

MacDermid Benelux b.v. T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

HangOn b.v. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

industriĂŤle reiniging

Chemetall b.v. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HAWKING

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

filters

Magistor b.v. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

The green technology supply house

Surtec Benelux b.v. T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

HAWKING Benelux b.v. T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kluthe Benelux b.v. T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 43

natlakspuitapparatuur Mavom b.v. T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

kleur & glans

Admesy b.v. Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

NauMetrics PMI T. 074-3490022 / F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633 / F.0162-322907 info@verlab.nl / www.verlab.nl

lakstraten

l uw Voor a aties resent p r u e rs l k waaie & n e kaart or Ral ook vo

Nordson Benelux b.v. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Vecom Group T. 010-5930299 / F. 010-5930225 info@vecom-group.com / www.vecom-group.com

Metalliseren/Schooperen

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be Amitech b.v. T. 0341-429059 / F. 0341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

Surface Treatment Ned. Maasbracht / T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

moffelovens

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v. T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Emotech b.v. T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Rippert Benelux b.v. Vondelwende 21 / 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

marine coatings / Scheepvaartlakken

natlak

naverbrandingsinstallaties

WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

KTL/ATL lakken HAWKING The green technology supply house

Schaepmanâ&#x20AC;&#x2122;s Lakfabrieken b.v. T. 038-4211345 / F. 038-42210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

HAWKING Benelux b.v. T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v. T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

natlakken (afdekmaterialen)

metaal oppervlaktebehandeling

laagdiktemeters

CZL Tilburg b.v. T. 013-5703370 / F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

Helmut Fischer Meett. b.v. Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255 / F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

Multinal Group T. 088-2055300 / F. 088-2055301 info@multinal.com / www.multinal.com

44 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

Kaltenbach Benelux b.v. T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v. T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

HangOn b.v. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

RĂśsler Benelux b.v. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

ontbramen

RĂśsler Benelux b.v. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

Thermo-Clean n.v. BelgiĂŤ T. 0032-13539060

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a. T. +32 14 762377 / F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

Surtec Benelux b.v. T. (077) 308 15 90 / F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662 / F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten Rippert Benelux b.v. Vondelwende 21 / 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67 Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu

Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 3267920 / F.+31 9 3370159 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Plasma voorbehandelingstechniek

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Maan Group T. 0572 355 333 / F. 0572 364 498 b.heerze@maangroup.nl /www.maangroup.nl

poedercoating (afdekmaterialen) Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

TIGER Coatings Belgium b.v.b.a T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

poederspuitapparatuur

MSP Systems b.v. T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T. +31 (0)77 396 81 49 info@citakubv.eu / www.citakubv.eu Official Benelux dealer

Leering Hengelo b.v. T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

HangOn b.v. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Metalas Cleaning Systems b.v. T. 010-4356036 / F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

ontvettingsmiddelen

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek

Enthone b.v. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MEPACO b.v. T. 071-5892863

ovens

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Nordson Benelux b.v. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se / www.epifatech.se

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688 / F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

poederspuitcabines HangOn b.v. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

HAWKING The green technology supply house

HAWKING Benelux b.v. T. + 31 (0) 73 656 5232 www.hawkingbenelux.com

MacDermid Benelux b.v. T. 076-5021940 / F. 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663 / F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

poederlakken/ poedercoatings

Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51 / F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

MSP Systems b.v. T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 45

pompen (magnetisch aangedreven)

shotpeenen

Corode T. 0411-685500

protective coatings

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Rösler Benelux b.v. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

spuitcabines Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v. T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 info@petsonpaints.com / www.petsonpaints.com

Schaepman’s Lakfabrieken b.v. T. 038-4211345 / F. 038-42210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

straalinstallaties

Emotech b.v. T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek B.v. T. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

pvd coatings Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holtrop & Jansma b.v. Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Holland Mineraal b.v. T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Rippert Benelux b.v. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Kaltenbach Benelux b.v. T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Wiltec b.v. T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

straalcabines Leering Hengelo b.v. T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Metalas Cleaning Systems b.v. T. 010-4356036 / F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Holland Mineraal b.v. T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v. T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

46 | Oppervlaktetechnieken januari 2016

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

T. 0495 - 592 210 / F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenb.v.@online.nl

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Straal- en conserveringsinstallaties

Kaltenbach Benelux b.v. T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

straalkasten

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Kermad Machinebouw b.v. info@kermad.nl / www.kermad.nl

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

Leering Hengelo b.v. T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

LTC International Vacuümstraalapparatuur T. 078-641 80 50 / F. 078-641 80 80 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

Holland Mineraal b.v. T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalmiddelen

verduurzamen van metaal

HangOn b.v. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

tanks (kunststof) C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

Eurogrit b.v., Papendrecht T. 078-6546770 / F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO b.v. T. 071-5892863

transportsystemen

verwarmingselementen (teflon) Corode T. 0411-685500

B ESCHER MI NG EN KLEUR

verwerking afvalstromen

Big Bags Nieuw, gebruikt, misdruk T. 06 5107 56 93 / pwdroog@kpnmail.nl

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener info@rotocoat.nl / www.rotocoat.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

Ondeo Industrial Solutions b.v. T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

Renztech T. 0172 - 475954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

voorbehandelingsinstallaties

verfspuitapparatuur Airblast-Abrasives b.v. T. 072-5715569 / F. 072-5714340 info@airblast-abrasives.com www.airblast-abrasives.com

Holland Mineraal b.v. T. 0570-621161 / F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v. T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

Magistor b.v. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 info@magistor.nl / www.magistor.nl

Emotech b.v. T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Kaltenbach Benelux b.v. T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363 / F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

UV en EBC Lak

stralen (afdekmaterialen) Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083 / F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Paint It The Application Company T. 0318-643 260 / F. 0318-643 042 info@paintit.nl / www.paintit.nl

Energy Partners Systems b.v. T. 026-4720350 / F. 026-4721507

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166 / F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Glasbeek Finish b.v. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

Rippert Benelux b.v. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec b.v. T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114 Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings b.v. T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Emotech b.v. T. 053-4301500 / F. 053-430 49 81 info@emotech.nl / www.emotech.nl

Twee-componenten apparatuur

Wiltec b.v. T. 0413-244444 / F. 0413-244499 sales@wiltec.nl / www.wiltec.nl Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net

CAP Industrial b.v. tel- 010-4374737/ F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl

waterbehandeling

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

MEPACO b.v. T. 071-5892863

BWT Nederland b.v. T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

verwarmingselementen Corode T. 0411-685500

Oppervlaktetechnieken januari 2016 | 47

werpstralers EnviroChemie b.v. T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

MAGNETO Special Anodes b.v. T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

Ondeo Industrial Solutions b.v. T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

Straaltechniek Int. b.v. www.straaltechniek.net Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Kaltenbach Benelux b.v. T. +31 (0)88 88 98 900 info@kaltenbach.nl / www.kaltenbach.com

Sybrandy b.v. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

T. +32 9218 7180 / F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com Leering Hengelo b.v. T. 074-2558281 / F. 074-2422373 info@leering.nl / www.leering.nl

48 | Oppervlaktetechnieken januari 2016