Oppervlaktetechnieken april 2015 by Jetvertising b.v.

Verf verwijderen met laser-robot

Nominaties Beneluxtrofee voor thermisch verzinken

Kwaliteit door digitalisering

QUAL.ION Als alleen de beste kwaliteit goed genoeg is!

Samen meer effect

04 | 59 e jaargang | april 2015

Het vakblad voor de professional Thema kwaliteit, normen, inspectie en meettechniek

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 1

AXALTA COATING SYSTEMS

De kleur voor uw succes Axalta legt zich toe op het maken van eersteklas lakken die uw producten verdienen. En daarbij beperken we ons niet tot schitterende kleuren en blijvende bescherming. Onze applicatieprocessen en diensten op maat bieden ondersteuning voor een hogere productiviteit en een soepele bedrijfsvoering. Elke innovatie is erop gericht om uw voorsprong in stand te houden. Axalta â&#x20AC;&#x201C; the colour of expertise. Ga voor meer info naar www.industrial.axaltacs.com

2 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION). Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie) Redactieteam: Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur), Edward Uittenbroek (redactiecoach)

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult) redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 87,50, buitenland: € 87,50. Voor toezending naar een adres in het buitenland wordt een toeslag van € 54,00 per jaar in rekening gebracht. Kortingsregeling leden ingenieursvereniging KIVI/NIRIA: 50%. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging, U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen de voor dat nieuwe jaar geldende abonnementsprijs. Opzeggingen en adreswijzigingen kunt u mailen naar info@vereniging-ion.nl of invullen op www. oppervlaktetechnieken.com advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Kwaliteit is in de meeste gevallen een kwestie van samenwerking, of beter gezegd: van ketensamenwerking. Oppervlaktebehandelaars zitten vaak achter in de keten. De uitdaging is om zo vroeg mogelijk bij het ontwerp van een product betrokken te zijn. Dan krijg je in veel gevallen betere kwaliteit: het product gaat langer mee en er is daarvoor minder energie en/of grondstof nodig.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

realisatie Chris Berenbak (journalistiek binnenland), Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Jan Oonk (technische journalistiek binnenland), Jaap van Peperstraten (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot; selectie rubriek Op zoek naar samenwerkingspartners), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

Mensenwerk In dit themanummer over kwaliteit, normen, inspecties en metingen wordt vanzelfsprekend veel aandacht besteed aan deze onderwerpen. Wat opvalt aan de vele artikelen hierover is dat er altijd twee kanten zijn: enerzijds zijn er normen en anderzijds is er de vraag hoe wij daar mee omgaan. Hoe worden de normen geïnterpreteerd? Dekken normen altijd de beroepspraktijk? Omgaan met normen blijkt toch gewoon mensenwerk te zijn. En normen hebben doorgaans een sterke relatie met kwaliteit, maar dat hoeft niet. Ook zonder normen kun je kwaliteit leveren en met normen kun je ook discutabele kwaliteit leveren omdat er geen of te weinig rekening is gehouden met de uiteindelijke toepassing van het product. Kortom: ook met normen is het van belang goed naar de klant te luisteren en door te vragen over de uiteindelijke toepassing van het te behandelen product. Alleen als je dat weet, kun je echt goede kwaliteit leveren.

In deze editie hebben we onder meer een overzicht van de normcommissies en de technische commissies/werkgroepen waar de Vereniging ION bij betrokken is en een overzicht van relevante normen, ingedeeld naar techniek. En ik ben eens bij de NEN gaan vragen hoe een norm nu tot stand komt dan wel herzien wordt en hoe je daarbij invloed kunt uitoefenen. Ook beschrijven we het functioneren van Qual.ION en de drie kwaliteitslabels daaronder, waar je op moet letten wanneer je als ondernemer garantiebepalingen wilt invoeren en hoe een gerenommeerd instituut als ECN aankijkt tegen normen en metingen. Dan stuit je op de vraag: wat zegt een getal en wat kun je daarmee? Verder verdiepten we ons in de theorie en praktijk van brandwerende coatings, in de vraag hoe een zusterorganisatie als de VMRG te werk gaat bij het opstellen en bewaken van kwaliteit en kijken we hoe digitalisering de kwaliteit van het productieproces aanmerkelijk verhoogt. En we beschrijven hoe de modernste laser coating removal robot werkt bij de verwijdering van lak van vliegtuigen. En wat te denken van de kwaliteit van dit vakblad? Om de vakinhoudelijke verdieping te versterken, starten we een nieuwe rubriek: Mijn mening. Hierin is ruimte voor meningen en standpunten van lezers. Kortom: ik ben er weer trots op om dit nummer aan u te mogen aanbieden! ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 3

gullimex.com/vacatures

Gullimex zoekt een fulltime

Commercieel adviseur sector industrie

ISO9001 en luchtvaart gecertificeerd AS9100

Veelzijdige salesfunctie

Commerciële doorzetter

Uitdaging

HBO + commerciële ervaring

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN 1985AdvOpptechn_PersAdv.indd 1

Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties. Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

4 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

www.hollandmineraal.nl

09-04-15 16:09

Agenda

April ● Algemene ledenvergadering QUAL.ION 29 april, Nieuwegein www.vereniging-ion.nl ● Klassikale cursus Poedercoaten niveau 3 30 april, Utrecht www.vereniging-ion.nl

MEI ● Module 9, Corrosiepreventie offshore, basistheorie metallurgie & materialen 13 mei, Antwerpen/Bergen op Zoom www.technotrans.nl ● Nano4SME workshop ‘NanoTech maakt betere oppervlaktes’ 19 mei, Leusden www.vereniging-ion.nl ● Cursus Corrosie begrijpen en beheersen 19 mei, Antwerpen/Breda www.technotrans.nl ● Kleur, Waarneming en Communicatie Waarnemen en Communiceren: Kleursystemen, NCS, ACC, RAL 20 mei, Nieuwegein www.kleurenschool.nl

● Module 10, Corrosiemanagement marine & offshore 20 mei, Antwerpen/Bergen op Zoom www.technotrans.nl ● Workshop Kleur, Harmonie en Combinaties Kleurharmonie en combineren 21 mei, Nieuwegein www.kleurenschool.nl ● Dag van het Thermisch Verzinken 28 mei, Amsterdam www.zinkinfobenelux.com

JUNI ● Start cursus moderne oppervlaktetechnologie 2 juni, Eindhoven www. mikrocentrum.nl ● Parts2clean 9 – 11 juni, Stuttgart www.parts2clean.de ● Eurofinish 10 - 11 juni, Leuven (Be) www.eurofinish.be

NanoTech maakt betere oppervlaktes In samenwerking met Nano4SME organiseert de Vereniging ION de tweede workshop ‘NanoTech maakt betere oppervlaktes’. Deze workshop duurt een dag. Nanotechnologie beïnvloedt steeds meer de traditionele oppervlaktebehandelingen. Er wordt een aantal (gerealiseerde) voorbeelden op een rijtje gezet en u wordt bijgepraat over de nieuwste ontwikkelingen. Het gaat vooral om praktijkvoorbeelden van nanotechnologie voor de oppervlaktebehandeling en de kansen die er op dat gebied zijn.

Eurofinish: all-in event Op 10 en 11 juni 2015 staat de Brabanthal in Leuven (België) volledig in het teken van oppervlaktebehandeling. Deze vakbeurs is meer dan een verzameling van technologie en van bedrijven die hun nieuwste producten en technieken tonen. Het is een trefpunt van kennis en expertise waar diverse markten bij elkaar komen. Daarmee is de beurs een all-in event voor de oppervlaktebehandelende industrie met focus op netwerken, kennis en innovaties, georganiseerd volgens een origineel concept.

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 5

Column

Ook de overheid als partner Nog niet eens zo heel lang geleden werd er vooral geproduceerd in lineaire ketens. Ieder bedrijf had zijn eigen rol in de productieketen en er werd vooral doorgeschoven. Een traditionele klant leveranciersrelatie. Het ene deel van de keten was niet betrokken of niet op de hoogte van wat het andere deel van de keten precies deed. Kwaliteit werd vooral gecreëerd door controle van het eindresultaat. Denk hierbij maar aan de keuring die het energiebedrijf deed van een elektrische installatie in de woning. Pas als je volgens de NEN1010 was gekeurd en goed bevonden kreeg je spanning. Grootste probleem bij deze aanpak was de lange tijd die nodig was voor (project)realisatie, en controle was er pas aan de eindstreep. Deze aanpak was in het economische verkeer niet langer houdbaar, en allerlei systemen die zorgden voor een verkorting van de productietijd werden ontwikkeld en ingevoerd. Zo ontstonden er steeds weer nieuwe netwerken die in een zo kort mogelijke tijd en met zo min mogelijk verlies tot een (project of product)realisatie moesten komen. Een voorbeeld van een dergelijk systeem is de lithografiemachine van ASML. Deze hele complexe machine wordt in slechts 9 weken op klantspecificatie gebouwd.

Uw totaal leverancier voor laser clad oplossingen: n 20+ jaar toepassingen ontwikkeling ervaring en diensten n Cladden van de meest complexe onderdelen in één bewerking met MetcoClad™ systemen n Produceert uitstekende coatings met MetcoClad™ materialen Met Oerlikon Metco, uw keuze is eenvoudig!

www.oerlikon.com/metco

6 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Egbert Stremmelaar | Directeur Vereniging ION

De simpele keuze voor een perfect oppervlak

Ook de overheid gaat steeds meer op deze wijze werken. Niet meer controle achteraf, maar samen vooraf nadenken hoe er gewerkt moet worden om de beoogde doelstellingen te behalen tegen zo laag mogelijke kosten. Of het nu gaat om het uitgeven van subsidies, het implementeren van regelgeving of het inspecteren van kwaliteit of werkwijze. De overheid is steeds minder het sluitstuk en stelt steeds meer het kader waarbinnen geopereerd moet worden. Dit zet druk op het systeem. Immers processen moeten anders ingericht gaan worden en mensen moeten bij- of omgeschoold worden. De rol voor de branchevereniging wordt hiermee veel nadrukkelijker en moet vooral proactief zijn. Voordat alles probleemloos werkt zal het nog wel even duren, maar het is wel een buitengewoon goede ontwikkeling. ●

Inhoud algemeen 26 Garantie: een serieuze zaak 14 Als alleen de beste kwaliteit goed genoeg is! Nu de overheid zich steeds meer terugtrekt, eisen opdrachtgevers steeds meer zekerheid van de keten. Een goed kwaliteitssysteem is van essentieel belang. Daarom hanteert Vereniging Qual. ION verschillende branchespecifieke kwaliteitssystemen die nu in samenhang beschreven worden.

16 Wat is een norm?

Bloemlezing meest toegepaste normen Het zal geen enkele oppervlaktebehandelaar ontgaan zijn: er zijn heel veel normen die van toepassing zijn in de wereld van de oppervlaktetechnieken. Daarom drukken we in dit themanummer een “bloemlezing” af van de meest toegepaste normen. De lijst is weliswaar niet compleet, maar biedt voldoende houvast voor de oppervlaktebehandelaar in de dagelijkse praktijk.

Kwaliteit door digitalisering Kwaliteit in een productieproces kun je ook krijgen door digitalisering. Wilmink Poedercoating bv in Valkenswaard heeft dat gedaan. Door het hele productieproces ook digitaal in te richten, worden alle metingen automatisch vastgelegd en processen en kwaliteit geborgd. En de klant heeft op ieder moment real time inzicht in hoe het met z’n order staat. De voordelen zijn legio, zegt directeur Dirk Wilmink, en niet alleen op het gebied van kwaliteit.

Een norm is niet meer en niet minder dan een afspraak tussen belanghebbende partijen. Normen kunnen gaan over technische specificaties, diensten of bedrijfsprocessen, testmethoden, enzovoort. In dit artikel een overzicht van landelijke normcommissies waar de Vereniging ION aan deelneemt en van relevante technische commissies.

18 Normen vergen tijd Als het over normen gaat, wordt er vaak gedacht aan NEN. Dat is geen wonder, want deze organisatie speelt een sleutelrol bij de totstandkoming van normen. Maar hoe ziet de procedure van de totstandkoming van een norm er uit? Welke invloed kunnen (kleine) partijen daarbij hebben? Via een interview wordt hierop ingegaan. Duidelijk is dat niet alle kansen op beinvloeding benut worden.

24 Kwaliteit bij de buren Hoe werkt een brancheorganisatie als de Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche (VMRG) aan kwaliteit? Van belang omdat oppervlaktebehandelaars regelmatig actief zijn voor klanten in de metalen gevelbouw. Maar zonder kwaliteitslabel kom je in die markt niet aan de bak.

U wilt zich als aanbieder onderscheiden van uw concurrenten. Een belangrijk middel dat u hiervoor kunt inzetten, is het verlenen van garantie. Het bepalen van de inhoud en de wijze waarop u garantie gaat aanbieden, vraagt echter de nodige voorbereidingen. We leggen uit waar u op moet letten.

28 Hogere efficiency dankzij kennis ECN heeft als missie om kennis en technologie te ontwikkelen om de overgang naar meer duurzame energie mogelijk te maken. Niet iedereen denkt daarbij aan oppervlaktetechnieken. Toch heeft ECN op dit onderzoeksgebied een unieke expertise opgebouwd en heeft het een eigen visie op de praktische werkwijze bij bijvoorbeeld meettechniek. Zo bleek bij het interview.

TOELEVERANCIERS 34 Verf verwijderen met laser robot Vliegtuigen krijgen grofweg iedere vijf jaar een make-over: de verf wordt verwijderd, gevolgd door een corrosieinspectie, onderhoudsbeurt en het aanbrengen van een gloednieuwe verflaag. Daar zijn momenteel een hoop manuren en chemicaliën voor nodig. Maar er is nu een eerste stap gezet richting een schoner en geautomatiseerd onderhoudssysteem: een autonome robot die met lasertechnologie de verf in recordtempo verwijdert.

algemeen 38 Mijn mening

43 Brancheregister

Bij de voorpagina: We willen allemaal kwaliteit, zowel leveren als krijgen. Om kwaliteit vast te stellen, moet je gaan meten. Maar hoe en waarmee dan en op basis van welke normen? Al deze aspecten komen uitgebreid aan bod in dit themanummer over kwaliteit, normen, inspectie en meettechniek. Dit nummer bevat maar liefst acht thema-artikelen!

32 Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 7

kort Nieuws Samen meer effect Onder deze werktitel organiseerde de Inspectie onlangs in de Stroom in Rotterdam een bijeenkomst voor een aantal proactieve brancheverenigingen. Deze bijeenkomst markeerde het startpunt van een andere werkwijze van ISZW. Uiteraard was ook vereniging ION aanwezig. In 2013 zijn ruim tweehonderd bedrijven geïnspecteerd. 16% was in orde en bij 84% waren er onvolkomenheden. Bij een herinspectie in 2014 bleek 39% in orde en bij 61% waren er onvolkomenheden. De conclusie is dat de naleving nog te laag is. En dat terwijl het motto ‘Veilig en plezierig werken en na het werk weer gezond naar huis’ toch door iedereen wordt onderschreven en dus tot actie zou moeten leiden. Tijdens veel inspecties bleek dat er wel goede maatregelen waren getroffen, maar dat de onderbouwing niet voldeed. Het voorbeeld dat men gebruikte ging over een chemisch bedrijf waar in een ruimte twaalf mensen werkten. Alle mensen die in de ruimte werkten, gebruikten de persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste manier en waren voldoende geïnstrueerd. In dit geval waren de mensen ook uitgerust met adembescherming. Wat ontbrak, was een blootstellingsbeoordeling. Toen deze wel werd gemaakt, bleek dat er bij één van de aanwezige installaties in de ruimte tijdens een badgewisseling een gas ontsnapte dat leidde tot irritatie van de luchtwegen. Na deze constatering heeft men de installatie aangepast en kon er in de ruimte worden gewerkt zonder adembescherming. In dit geval was de wil wel aanwezig om het goed te doen, maar was er een inspectie nodig als een soort wake-upcall om niet de symptomen te bestrijden, maar de oorzaak aan te pakken. Dit en vele andere voorbeelden is voor de inspectie aanleiding om de werkwijze aan te passen. Men speelt dus niet meer zozeer de rol van politieagent, maar meer

naar bruikbare werkplaatsinstructiekaarten (WIK’s) • Goede voorbeelden delen • Generieke oplossingen aanbieden.

die van coach. Een aanpak aan het begin van de keten is beter dan controleren en sanctioneren aan het einde. De werkwijze is weer te geven in vier stappen: inventariseren, beoordelen van de blootstelling (grenswaardebepaling), (gerichte) maatregelen nemen, en borgen. Een schematisch overzicht is in de figuur weergegeven. Wat hier opvalt, is de rol van de branchevereniging: die moet proactief zijn. Uiteraard zal een branchevereniging nooit als individuele consulent optreden, maar deze kan wel een rol spelen in de volgende aspecten: • Branchebrede risico-inventarisatie en -evaluatie maken • Generieke inventarisatielijsten opstellen • Veilige werkwijze beschrijven • Beoordelings- en prioriteitsmethodiek opstellen • Veiligheidsinformatiebladen (VIB’s) vertalen

Uiteraard blijft de verantwoordelijkheid voor veilig werken bij de ondernemer. Echter, door deze hulpmiddelen aan te bieden kan de branchevereniging wel een zorg wegnemen bij de ondernemer. Gevraagd naar het plan van aanpak voor deze nieuwe vorm van inspectie door de vereniging ION, is aangegeven dat ION de voornoemde zaken zal oppakken. Bovendien zijn we in gesprek met ISZW om te komen tot enkele voorbeeldbedrijven. Immers, veel (deel) processen binnen de lid-bedrijven zijn vergelijkbaar. Door de vereiste metingen te doen bij enkele voorbeeldinstallaties en deze ook van toepassing te verklaren voor andere bedrijven, zou men veel geld en tijd kunnen besparen. Daarbij zal ION zich in eerste instantie focussen op de eerste tachtig procent en daarmee dus vooral op de meest voorkomende activiteiten en gebruikte grondstoffen en machines. Verder is ION in gesprek met ISZW over de grote variatie in de aard van de inspecties (van pragmatisch tot procedureel) en over de kwaliteit van de inspecteurs (van professioneel tot onbekend met de branche). Ook de eenduidigheid van de grenswaarden wordt besproken, en uiteraard hebben we het over een pragmatische aanpak voor instructie bij anderstaligen. Dit zijn de fases die elke ondernemer doormaakt: • Moet ik iets doen? • Wat moet ik doen? • Hoe moet ik het doen? • Vanzelfsprekend doe ik het. Hulpmiddelen en instanties die u daarbij kunnen helpen zijn uiteraard de Arbocatalogi, de website www.zelfinspectie.nl en de branchevereniging. ●

Nieuwe voorzitter MJA3 De nieuwe voorzitter voor het Platform MJA3 en de Commissie MEE is benoemd. De benoemingscommissie, bestaande uit Colette Alma (VNCI), Charlie Droste (FME), Frits de Groot (VNO NCW) en Merei Wagenaar (ministerie van EZ), heeft de heer A.B.M. (Ton) Hoff voorgedragen en hij heeft de functie aanvaard. Ton Hoff heeft in zijn actieve loopbaan gewerkt op directie- en managementniveau bij ECN en Shell. Op dit moment voert hij een aantal toezichthoudende taken uit, onder meer bij de Nederlandse Emissie Autoriteit. Hij

8 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

heeft inzicht in en kennis van de bedrijfsvoering van energie-intensieve en internationaal concurrerende bedrijven en de wijze waarop deze bedrijven omgaan met het verbeteren van hun energie-efficiëntie. Ook is hij bekend met de werkwijze binnen de overheid. De heer Hoff zal in juni het overleg van de Agendacommissie MJA3 voorzitten en de Kerngroep MEE bijwonen. Tevens zal hij in juli de overleggen van Platform MJA3 en Commissie MEE voorzitten. In de periode hieraan voorafgaand zal de heer Hoff zich inwerken en voert hij een aantal gesprekken met bij de convenanten betrokken personen. ●

Nieuwe leden Vereniging ION Vanwege de voordelen die een lidmaatschap met zich meebrengt, melden zich regelmatig nieuwe leden aan van de Vereniging ION. Hier een kort overzicht van bedrijven die recentelijk lid zijn geworden.

Lely Industries nv Cornelis van der Lelylaan 1 3147 PB MAASSLUIS T 088-1228221 info@lely.com / www.lely.com Lely Industries maakt deel uit van de Lely Groep en is een wereldwijd opererende fabrikant en leverancier van innovatieve machines en systemen voor de agrarische sector. Lely Industries is vooral bekend van de melkrobots. Om de kwaliteit en de beschikbaarheid van de machines en installaties te borgen voor een lange reeks van jaren wordt onder andere gekeken naar de kwaliteit van de coating. Om toegang te krijgen tot een groot netwerk van expertise is Lely Industries lid geworden van de Vereniging ION.

Metalo Holding bv Grote Tocht 1, 1507 CG ZAANDAM 075-6164013 info@metalo.nl / www.metalo.nl Metalo maakt hoogwaardige machineonderdelen en onderhoudt deze. De producten variëren van eenvoudige halffabricaten tot zeer complexe samenstellingen. Met inmiddels meer dan tien jaar ervaring in alle vormen van vlamspuiten zoals HVOF, plasmaspuiten, autogeen draad- en poederspuiten staat Metalo voor kwaliteit en vakmanschap. Door zich aan te sluiten bij ION komt de nieuwe cursus ETS voor het vlamspuiten binnen bereik. Tevens kunnen zo de nieuwe ontwikkelingen binnen OBI op de voet gevolgd worden.

VMG Versteeg Metaal Groep Grotestraat 12, 5256 PB Heusden (Heesbeen) T 0416-669 000 info@versteegmetaal.nl www.versteegmetaal.nl VMG Versteeg Metaal Groep is meer dan vijftig jaar gespecialiseerd in de productie van stalen, RVS en aluminium balkonhekken, galerijhekken en aanverwante producten. De op maat gemaakte hekwerken met een unieke vormgeving worden vooral geleverd aan de

woningbouw. Zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten. Door zich aan te sluiten bij Vereniging ION zetten ze een volgende stap in hun geavanceerde productieprocessen. Door een vooruitstrevende visie weten ze de opdrachtgevers aan zich te binden. Met de beoogde kwaliteitscertificaten Qualicoat en Qualisteelcoat garanderen ze gecontroleerde processen en een constante kwaliteit voor opdrachtgevers.

Polindus bv Nijverheidsstraat 36 3371 XE HARDINXVELD-GIESSENDAM T 0184-615709 info@polindus.nl / www.polindus.nl Polindus is sinds 1972 actief in de oppervlaktetechniek. Op de locatie kunnen de klanten terecht voor elektrolytisch verzinken en poedercoaten. De combinatie van deze systemen zorgt voor een perfecte samenwerking als duplex systeem. Polindus werkt flexibel en kan verschillende grote maten van werkstukken aan. Door zich aan te sluiten bij ION weten zij zich gesteund van een gedegen organisatie die hen op de hoogte houdt en inlicht over de nieuwste ontwikkelingen. Wij heten deze nieuwe leden van harte welkom binnen de vereniging!

Nanogate maakt gebruik van systemen van Oerlikon Balzers Het Duitse bedrijf Nanogate AG, gespecialiseerd in de productie van hoogwaardige oppervlakken, haalt met het volledig geautomatiseerde INUBIA EPD-coatingsysteem van Oerlikon Balzers duurzame en milieuvriendelijke know-how in huis. De op elektroforetische depositie (EPD) gebaseerde oppervlaktetechnologie voldoet aan de hoogste veiligheids- en milieuvoorschriften. Volgens afspraak zal het systeem in de loop van 2016 in werking worden gesteld. Bernd Fischer, hoofd van Oerlikon Balzers, vertelt: “Zowel ontwerpers als mensen uit de industrie zijn al sinds jaar en dag geïnteresseerd in kunststofmetallisatie. Componenten met glanzende metalen oppervlakken, zoals die worden gebruikt in auto’s en consumentenelektronica,

zijn erg in trek en verhogen de waarde van de eindproducten. Met de door Oerlikon Balzers ontwikkelde EPD-technologie worden kunststof onderdelen van een hoogwaardig metalen oppervlak voorzien. EPD biedt bovendien een milieuvriendelijk alternatief voor conventionele productiemethoden”. Anders dan bij traditionele productieprocessen geeft EPD kunststof onderdelen niet alleen een metallic glans in allerlei kleurvarianten of juist een matte uitstraling. Ook is het mogelijk om materialen van een coating te voorzien die licht of geluid doorlaat. Oerlikon Balzers richt zich op een combinatie van poedercoating-dunnelaagtechnologie en UV-coating. Bijkomende voordelen zijn korte cyclustijden bij hoge output en zeer zuinige productieomstandigheden.

Investeren in een duurzame toekomst De Nanogate-groep is gespecialiseerd in verschillende oppervlaktetechnieken, waaronder kunststofmetallisatie. EPD werkt zonder gebruik van giftige stoffen zoals chroomderivaten en voldoet daarmee aan alle strenge Europese milieuvoorschriften. Nanogate kan straks in grotere hoeveelheden gaan leveren aan onder andere de auto-industrie, met name als het gaat om het metalliseren van sieronderdelen zoals de behuizing van de achteruitkijkspiegel, console-delen, sierlijsten, enzovoorts. “Met deze duurzame, milieuvriendelijke technologie willen we nieuwe toepassingen mogelijk maken”, zegt Dr. Roland Herb, CEO van het Surface Solutions segment van Oerlikon. ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 9

kort Nieuws Oppervlaktebehandelaars in maart positiever dan in februari Situatie in de Oppervlaktebehandeling in maart ook veel beter dan de totale industrie Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in maart positiever zijn dan in februari over de groei in de branche: indexscore 62,9 versus 59,4. De branche ontwikkelde zich in maart ook veel beter dan de totale Nederlandse industrie (52,5 wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie in zijn algemeenheid) sprake is van groei. De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (in samenwerking MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in maart ten opzichte van februari zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel positiever ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel minder positief • De levertijd van de leveranciers is veel langer • De voorraden eindproduct nemen flink toe • Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen volgens de inkopers flink toe ten opzichte van vorige maand. Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in maart veel beter dan in de totale industrie • Het orderniveau is veel beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink hoger • Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ●

Meer informatie Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meldt u aan via www.formdesk.nl/ion/ abonnee. Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen, meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ion/pers.

Eurofinish: all-in event Op 10 en 11 juni 2015 staat de Brabanthal te Leuven (België) volledig in het teken van oppervlaktebehandeling. De elfde editie van deze vakbeurs is meer dan een verzameling van technologie en van bedrijven die hun nieuwste producten en technieken tonen. Het is een trefpunt van kennis en expertise waar diverse markten bij elkaar worden gebracht. Oppervlaktebehandeling is een complexe technologie die beweegt in een competitieve markt waar service, kwaliteit en productontwikkeling de rode draad zijn. Men moet blijvend innoveren om de toegevoegde waarde van de producten te verhogen. In het bijzonder voor de sector van oppervlaktebehandeling wordt gestreefd naar het verminderen van de productieverliezen tijdens het coatingproces, dunnere coatings met meer functionaliteit, slimmere materialen, enzovoorts. Eurofinish pleit voor co-engineering met de klant en opdrachtgever vanaf het concept

10 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

tot het eindproduct, inclusief software en logistiek. Daarmee is de beurs een all-in event voor de oppervlaktebehandelende industrie met focus op netwerken, kennis en innovaties, georganiseerd volgens een origineel concept. Thema’s: 1. Materiaaltechnologie: aandacht voor functionele en slimme materiaaltoepassingen 2. Corrosieweerstand: innovatie met het oog op duurzaamheid 3. Valorisatie van grondstoffen: balanceren tussen techniek en milieu 4. Precisie & engineering: samen evolueren en ontwikkelen 5. Toekomst gericht: kennis en kunde onder één dak verzameld. ●

Meer informatie www.eurofinish.be www.vom.be

Producent en ontwikkelaar van chemische oppervlaktebehandelingsproducten MAVOM is sinds 1938 een begrip in de markt van de chemische oppervlaktebehandeling. Onze sterke marktpositie in de huidige markt hebben we te danken aan de in 75 jaar opgebouwde ervaring en expertise in ons vakgebied. Onze kracht ligt onder andere in een constante productontwikkeling en een eigen laboratorium waar kwaliteitscontroles en serviceactiviteiten worden uitgevoerd. Hierdoor kunnen wij onze klanten technische ondersteuning en oplossingen op maat aanbieden.

MAVOM b.v. Postbus 5 - 2400 AA Alphen a/d Rijn Tel. 0172-436361 - Fax. 0172-420310 info@mavom.nl - www.mavom.nl MAVOM n.v. Molenberglei 14 - 2627 Schelle Tel. 03 880 07 60 - Fax. 03 880 07 80 info@mavom.be - www.mavom.be Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 11

kort Nieuws

Toehoorders bij de uitreiking van de trofee in 2013.

Nominaties Beneluxtrofee voor Thermisch Verzinken Op 26 maart heeft de jury zich uitgesproken over de 119 deelnemende projecten aan de jubileumeditie van de tweejaarlijkse Trofee voor Thermisch Verzinken. Deze trofee wordt uitgereikt door Zinkinfo Benelux, de brancheorganisatie van de thermisch verzinkers in de Benelux. Na rijp beraad kwam de jury tot de volgende nominaties: Categorie A: INDUSTRIEBOUW (14 projecten) • PISA Project • Uitbreiding BRALIMA Brewery • Tweede bottelarij Duvel

Categorie D: INFRA EN MOBILITEIT (23 projecten) • Brugbediencentrale Steekterpoort • OVT Den Haag • Parkeergarage P+R Elst • Uitbreiding station Lelystad Centrum • Parkeergebouw IKEA Categorie E: KARAKTERISTIEKE STALEN BOUWDELEN (26 projecten) • Toren Red Star Line Museum • Crossrail Station Canary Wharf • Kabelnetgevels Markthal Rotterdam • SNS Reaal – Het Kristal

Categorie B: UTILITEITSBOUW (30 projecten) • BMW Mini • Glazen Eco Iglo • Burcht van Haeften • Gorillaverblijf Ouwehands Dierenpark • De Fabriek

Categorie F: OPENBARE RUIMTE (15 projecten) • Rustpunten • Zitbanken Bergh Kwartier • Bomen en bloemen Weg van de Toekomst

Categorie C: WONINGBOUW (11 projecten) • Prêt-à-Loger • Villa Familie Schaaf • Villa Veldhoven

Uit deze nominaties heeft de jury per categorie één laureaat gekozen. De prijswinnaars zullen bekend worden gemaakt tijdens de ‘Dag van het Thermisch Verzinken’ op donderdag 28 mei

12 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

in het EYE Filmmuseum te Amsterdam. Elke laureaat ontvangt een trofee, de genomineerden krijgen een oorkonde. Alle laureaten en genomineerden komen ruim aan bod in een boek dat zal worden gepresenteerd tijdens de Dag van het Thermisch Verzinken. Alle deelnemende projecten zullen in een digitale editie van het Zinkinfo Magazine verschijnen. Op de website van Zinkinfo Benelux is een pagina gewijd aan elk project van deze jubileumeditie. De jury bestond uit: - Maud Nieraeth - van Banning Ateliereen Architecten - juryvoorzitter - Jules Wilhelmus Duurzaam Bouwmetaal - Filip van der Linden Bouwkroniek - Michel Dewanckele Tractebel Engineering ●

Meer informatie www.zinkinfobenelux.com

Totaaloplossingen in Verfspuit- en Straalapparatuur

PosiTector®

metingen

1 Body met volledig uitwisselbare sondes

Body Standard of Advanced

Dauwpunt

Oppervlakte profiel

Laagdikte Metalen

Wanddikte

Laagdikte Non-Metalen

Kosten besparing • Gebruiksgemak Rasco - Clemco Telefoon: (010) 437 01 66 E-mail: info@rasco-clemco.nl

Köhlerwoodcap • Bovendijk 196 • 3045 PD • Rotterdam t: +31 (0)10 278 0880 • f: +31 (0)10 278 0881 e: info@kohlerwoodcap.nl • w: www.kohlerwoodcap.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 13

algemeen

Qual.ION Als alleen de beste kwaliteit goed genoeg is! Nu de overheid zich steeds meer terugtrekt, eisen opdrachtgevers steeds meer zekerheid van de keten. Betrouwbaarheid en kwaliteit zijn nauw met elkaar verbonden en voor iedere oppervlaktebehandelaar is het leveren volgens klantspecificatie natuurlijk vanzelfsprekend. Om aantoonbaar goede kwaliteit te waarborgen en continu誰teit te kunnen garanderen, is een goed kwaliteitssysteem van essentieel belang. Het werken met gekwalificeerde mensen alleen is niet meer voldoende. Daarom hanteert Vereniging Qual.ION verschillende branchespecifieke kwaliteitssystemen. De organisatie volgt specifieke werkprocedures en legt alle stappen van het productieproces nauwgezet vast (track &trace). Om te voldoen aan de NEN EN 1090 (conformiteitsverklaring) is een FPC (Factory Production Control) noodzakelijk.

High-end kwaliteitssysteem Een logische stap in het streven naar optimale kwaliteitsbeheersing is de invoering van een high-end kwaliteitssysteem waarvan FPC, PPC (Production Process Control) en PQC (Product Quality Control) de hoofdonderdelen zijn. Vereniging Qual.ION is speciaal opgericht om de juiste bouwstenen aan te dragen voor de invoering van op maat gesneden, praktijkgerichte kwaliteitssystemen voor de oppervlaktebehandelende industrie. Belangrijk om te weten is dat Vereniging Qual.ION los staat van Vereniging ION, waarmee de onafhankelijkheid en integriteit zijn gewaarborgd. De door Vereniging Qual. ION gevoerde kwaliteitssystemen zijn Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod. Bij de eerste twee is sprake van (multiplex) organische deklagen op aluminium en staal, terwijl Qualanod betrek-

14 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

king heeft op het anodiseren van aluminium. Op de website van Vereniging ION wordt een register bijgehouden van lidbedrijven die een conformiteitverklaring EN 1090 hebben en/of houder zijn van een Qualicoat-, Qualisteelcoaten/of Qualanodlicentie. Vanwege het feit dat Vereniging Qual.ION de masterlicentiehouder in Nederland is, kan en zal Vereniging ION bedrijven ondersteunen bij de invoering van de kwaliteitssystemen Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod. De audits dienen vervolgens door een externe partij (notified body) uitgevoerd te worden. Vereniging ION bemiddelt en adviseert hierin en heeft collectieve prijsafspraken gemaakt met certificerende instanties, zodat leden van Vereniging ION korting krijgen op de auditkosten.

Verzekerde garantie Opdrachtgevers willen zekerheid; een aanvulling op een goede kwaliteit kan een verzekerde garantie zijn. Hierbij wordt een project aangemeld bij de verzekering en kan een opdrachtgever ook na vele jaren eventuele garantiekosten nog vergoed krijgen. Momenteel is Qual.ION in gesprek met een verzekeringsmaatschappij en wordt er gewerkt aan een tekst voor de polis. Een aantal uitgangspunten voor een verzekerde garantie is inmiddels bekend. Zo moet de applicateur onder licentie werken van Qualicoat, Qualisteelcoat of Qualanod, en zal er (eventueel in combinatie met een halfjaarlijkse audit) een projectaudit worden gehouden tijdens het appliceren. Bij een eventuele schademelding moet het overeengekomen onderhoud aantoonbaar zijn uitgevoerd (bijvoorbeeld volgens de VMRG-

steel coat International Quality Label for Coated Steel

voorwaarden). Naar verwachting zal Qual.ION in de loop van 2015 een verzekerde garantie kunnen gaan aanbieden.

Geen licentie, wel informatie Wereldwijd worden statistische data verzameld en geanalyseerd. De licentiehouders zorgen gezamenlijk voor een afgevaardigde in de Technical Committee (TC) van het label, een vakbroeder die namens alle licentiehouders het woord voert. Ook is er een afgevaardigde die zitting heeft in het Executive Committee (EC) van het label. Dit is normaliter een medewerker van het verenigingsbureau. De twee vertegenwoordigers gaan enkele keren per jaar naar een vergadering waar alle technische en operationele zaken van de labels worden besproken. Deze afgevaardigden worden gevoed door de Qual.ION- werkgroepen (ieder label heeft zijn eigen werkgroep). Op hun beurt rapporteren de afgevaardigden de resultaten van de EC- en TC-vergaderingen weer aan de diverse werkgroepen. In deze werkgroepen zijn alle licentiehouders van Nederland vertegenwoordigd. Zij zorgen gezamenlijk voor de vergoeding van de kosten die voor een label worden gemaakt.

Vandaar dat niet-labelhouders in principe geen toegang hebben tot deze vergaderingen. Omdat de vraag tot toegang tot deze werkgroepen voor niet-licentiehouders regelmatig terugkomt, werkt het bestuur van Qual.ION aan een systeem waarbij niet-licentiehouders onder bepaalde voorwaarden toch toegang kunnen krijgen tot deze werkgroepvergaderingen. Naar verwachting zal hier in de tweede helft van 2015 meer duidelijkheid over zijn. De tekst van de specificaties is vrij beschikbaar en staat ook op de website van ION/Qual.ION. Het is echter moeilijk om de specificaties te volgen als men geen licentiehouder is. Als er geen onafhankelijke audits ter verificatie worden gedaan, is er geen zekerheid over de juiste toepassing van de specificaties. De inspecteurs en laboratoria die de audits doen en die de proefstukken testen, worden speciaal opgeleid om goed te kunnen beoordelen of aan de specificaties wordt voldaan. Bedrijven die geen licentiehouder zijn, zijn dan ook formeel niet gerechtigd om te vermelden dat ze leveren volgens deze specificaties, en mogen ook het bijbehorende logo niet voeren.

Een product is geen systeem Het juist toepassen van het kwaliteitssysteem vraagt om goed opgeleide mensen en het gebruik van de juiste apparatuur en grondstoffen. Voor de kwaliteitssystemen Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod zijn goedgekeurde grondstoffen als poeders en (voorbehandelings) chemicaliën beschikbaar, maar ook speciale meet- en testapparatuur. De grondstoffen en apparatuur zijn echter niet voorzien van een logo. Immers, de gecoate of geanodiseerde producten zullen alleen aan de juiste kwaliteit voldoen als de applicateur zijn werk goed heeft gedaan en de juiste materialen heeft gebruikt. Het logo mag dus alleen worden gebruikt door applicateurs die het gehele systeem én de juiste middelen gebruiken. Een applicateur die geen kwaliteitssysteem (licentie) heeft maar wel goedgekeurde materialen gebruikt, voldoet dus niet aan de kwaliteitscriteria. ●

Meer informatie www.vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 15

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

algemeen

Wat is een norm? Een norm is niet meer en niet minder dan een afspraak tussen belanghebbende partijen (overheden, bedrijfsleven, consumentenorganisaties). Normen kunnen gaan over technische specificaties, diensten of bedrijfsprocessen, kwaliteit, testmethoden, dimensionering enzovoort. De uiteindelijke doelstelling is efficiency- en/of kwaliteitsverbetering.

In de oppervlaktebehandelende industrie wordt veel gebruik gemaakt van normen en mede daarom neemt Vereniging ION deel aan verschillende landelijke normcommissies. Voor de volledigheid noemen we ze hier nog even: - Verf op Staal, commissie 342.035.12 - Corrosie,commissie 342.040 - Metallieke deklagen, commissie 342.107 - Thermisch verzinken,commissie 342.042 In commissies zouden eigenlijk zoveel mogelijk betrokken marktpartijen zitting moeten hebben om te komen tot normteksten die voor alle partijen duidelijk en werkbaar zijn. En om te voorkomen dat afspraken te veel in het voor-

16 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

deel van de ene en in het nadeel van de andere partij zijn. Naast normontwikkeling worden bestaande normen regelmatig herzien (gereviseerd). Er wordt dan bekeken of ze onveranderd kunnen blijven, aangepast moeten worden (bijvoorbeeld aan nieuwe stand der techniek en/ of nieuwe inzichten), vervangen worden door andere normen en/of komen te vervallen. Alleen via deelname aan nationale normcommissies kan men invloed hebben op Europese (EN) - en internationale (ISO) normen.

Technische Commissies Het maken van normontwerpen en het initiëren van herzieningen (systematic reviews) wordt

gedaan door technische commissies (TC).

Verf opStaal Deze commissie is een subcommissie van de commissie “Verfwaren”, waarin normontwikkeling plaatsvindt voor verven en poedercoatings en bestanddelen daarvan. In de commissie “Verf op Staal” worden normen besproken over de toepassing van verven en poedercoatings voor de bescherming van staal tegen corrosie. Hieronder vallen ook normen voor de voorbehandeling van staal voorafgaand aan het aanbrengen van verf, straalmiddelen, keuringsen testmethoden van aangebrachte verflagen en poedercoatings.

Corrosie

TC SC Onderwerp Normcommissie

Metalen corroderen als gevolg van onder andere atmosferische invloeden, hoge temperaturen, spanningen (stress-corrosion), spanningsverschillen (galvanische corrosie), mechanische en/of chemische belasting, immersie in water en de bodem, enzovoort. In deze commissie komen normen aan bod die deze verschijnselen beschrijven voor verschillende metalen en metaallegeringen, normen voor corrosiesnelheid (corrosiviteit) in atmosferisch omgeving, (versnelde) corrosiebeproevingen van metalen, metaallegeringen en van beschermende deklagen op metalen.

ISO/TC 17 SC 12 Continu gewalste plaat ISO/TC 35 Verfwaren SC 9 Algemene testmethoden voor verven SC 10 Testmethoden voor bindmiddelen SC 12 Voorbereiding staal voor verven SC 14 Verfsystemen op staal ISO/TC 107 Metallieke- en niet-organische deklagen SC 3 Galvanische bedekkingen SC 4 Hot-dip coatings SC 7 Corrosietesten SC 8 Conversielagen ISO/TC 156 Corrosie van metalen ISO/TC 256 Pigmenten, kleurstoffen CEN CEN/TC 139 Verfwaren WG 8 Poedercoatings op thermisch verzinkt staal CEN/TC 240 Thermisch spuiten CEN/TC 262 Metallieke- en niet-organische deklagen WG 2 Thermisch verzinken WG 5 Email CEN/TC 298 Pigmenten

Metallieke deklagen In de commissie “Metallieke en niet-organische deklagen” (zoals de volledige titel luidt) worden normen voor verschillende technieken behandeld. Hiertoe behoren galvanische deklagen, thermisch gespoten deklagen, email, anodiseren van aluminium, conversielagen en ook minder bekende technieken als PVD (physical vapour deposition), CVD (chemical vapour deposition) en DLC (diamondlike coatings). Voor de verschillende oppervlaktetechnieken zijn er beschrijvende normen (o.a. definities), worden kwaliteitscriteria gegeven en zijn er normen voor keuringsen testmethoden.

Thermisch verzinken Oorspronkelijk behorend tot de commissie “Metallieke deklagen” worden in deze commissie normen beschreven op het gebied van thermisch verzinken (staal onderdompelen in vloeibaar zink), sherardiseren (zinkdiffusielagen) en organische deklagen (natlakken en poedercoatings) op deze ondergronden. Er zijn normen die in meerdere commissies de revue passeren, zoals meet- en testmethoden (bijvoorbeeld laagdiktemeting, hechtingstesten), normen voor voorbehandelingen (die voor elke oppervlaktebehandeling noodzakelijk zijn) en normen op het gebied van corrosieverschijnselen en corrosiebeproevingen (bijvoorbeeld zoutneveltesten). Er kan dan ook vanuit verschillende commissies invloed worden uitgeoefend op de normteksten d.

Hoe is een norm opgebouwd? De meeste normteksten zijn als volgt ingedeeld: - Voorwoord-inleiding. Hoe is de norm tot stand gekomen, wat is het belang ervan, een korte samenvatting. - Inhoudsopgave. Spreekt voor zich. - Normatieve verwijzingen. Een norm staat zelden geheel op zichzelf. In de tekst staan veelal beschrijvingen/opmerkingen/definities

342 042 342 035 342 035 342 035 342 035 12 342 035 12 342 107 342 107 342 042 342 040 342 107 342 040 342 035

342 035 342 042 342 107 342 107 342 042 342 107 342 035

Hier een overzicht van ’technische commissies die zich bezighouden met normen voor oppervlaktebehandelingen: (ISO = International Standard Organisation; CEN = Comité Européen de Normalisation; TC = Technische commissie; SC = subcommissie)

die in andere normen uitgebreider behandeld worden. Onderwerp en toepassingsgebied (“scope”). Hierin wordt ondubbelzinnig aangegeven waarop de norm wèl, maar evengoed waarop de norm nìet van toepassing is. Inhoudelijke hoofdstukken. Definities, processen, beschrijvingen, criteria, tabellen enzovoort met betrekking tot het onderwerp. Bijlagen (“annexen”). In de bijlagen staat meestal aanvullende informatie over het onderwerp. Bibliografie. Dit is veelal een opsomming van gerelateerde normen, maar ook van andere, niet in het hoofdstuk “normatieve verwijzingen” opgenomen normen en kwaliteitsdocumenten, waaruit informatie is gehaald voor de normtekst.

Actueel Momenteel wordt o.a. de normenserie NEN-ENISO 12944:1998 herzien. De herziening wordt

gedaan in ISO/TC35-SC14, WG 5 en 6 en valt onder de NEN commissie “Verf op Staal”. Deze norm “Bescherming van staalconstructies tegen corrosie door middel van verfsystemen” bestaat uit acht delen: 1. Algemene informatie 2. Belastingsklassen 3. Ontwerpcriteria 4. Oppervlakken en –voorbehandeling 5. Verfsystemen 6. Laboratoriumbeproevingsmethoden 7. Uitvoering en Toezicht 8. Ontwikkeling van specificaties voor nieuwbouw en onderhoud. In bestekken voor staalconservering wordt er vaak naar verwezen en het is daardoor een veelgebruikte en belangrijke norm voor de oppervlaktebehandelende industrie. De revisie is gestart in 2013 en zal vanwege de omvang nog zeker anderhalf jaar in beslag nemen. ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 17

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

algemeen

Normen vergen tijd Als het over normen gaat, wordt er vaak gedacht aan NEN. Dat is geen wonder, want deze organisatie speelt in Nederland een sleutelrol bij de totstandkoming van normen. Maar hoe ziet de procedure van de totstandkoming en herziening van een norm er uit? Welke invloed kunnen (kleine) partijen hebben op normen? In een interview met Isabel Polderdijk, consultant Materialen & Bouwproducten bij NEN, wordt onder meer op die vragen ingegaan.

Bij normen (normbladen) voor de sector oppervlaktetechnieken praten we eigenlijk altijd over Europese normen (EN), afkomstig van de Europese normalisatie-organisatie CEN, en over wereldwijde ISO-normen (van de Internationale Organisatie voor Standaardisatie). NEN beheert maar liefst ruim 31.000 normbladen. Normen zijn eigenlijk niets anders dan afspraken die belanghebbende marktpartijen maken. NEN begeleidt dit proces, een proces dat al gauw drie jaar duurt. Isabel Polderdijk legt uit hoe een Europese of wereldwijde norm in de regel tot stand komt. “De start is meestal een idee van bijvoorbeeld een branchevereniging of vanuit een normcommissie of van derden. Het idee is dan altijd dat iets genormaliseerd zou moeten worden. Dit moet uitgewerkt worden in een voorstel voor een nieuw project, het liefst met een ontwerp van de toekomstige norm erbij, maar dat hoeft niet. Dan wordt dit idee binnen de technische commissie van CEN of ISO in stemming gebracht. Alle aangesloten landen kunnen daarover hun stem uitbrengen via het aangesloten nationale normalisatie-instituut. De nationale normalisatie-instituten raadplegen hiertoe hun achterban. Meestal zijn dit de nationale normcommissies die per onderwerpsterrein zijn georganiseerd.”

Poolse landdagen De leden van een (nationale) normcommissie zijn bij het onderwerp betrokken partijen, zoals vertegenwoordigers van bedrijven,

18 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

onderzoekinstellingen, branche-organisaties en adviesbureaus. Als de Nederlandse normcommissie het goed vindt om van het voorgelegde idee een norm te maken, geeft NEN dat door. Als de meerderheid van de leden het een goed idee vinden en tenminste vijf leden actief willen participeren, start in de regel een driejarig traject om er een norm van te maken die op een breed draagvlak mag rekenen. Bij het begin kan gekozen worden voor een traject van 24, 36 of 48 maanden. Meestal wordt er gekozen voor een traject van 36 maanden, er is dan nog wel een uitloop mogelijk van een half jaar. De bij het begin afgesproken tijd wordt door de betreffende organisatie (CEN, ISO) goed in de gaten gehouden. Aan Poolse landdagen heeft men geen behoefte. Als een traject voor normontwikkeling wordt ingezet, wordt die norm in verschillende stapjes steeds meer verfijnd. Na ongeveer een jaar is er vaak een committee draft, die door de internationale technische commissie wordt aangeboden aan de leden. Deze versie is extern nog niet te koop. Alle leden (landen) kunnen hun commentaar indienen op dit ontwerp. Dit gebeurt ook pas weer nadat de nationale normcommissies het voorstel hebben bestudeerd en hun commentaar hebben ingediend. Allerlei veranderingen op het voorstel zijn dan dus nog mogelijk. Als die internationaal zijn verzameld en verwerkt, is er een draft international standard zoals dat bij ISO heet (bij CEN heet dat preliminary EN). Dan moet de norm zo goed als af zijn, maar de achterbannen uit de diverse landen

krijgen een laatste mogelijkheid om technisch commentaar te leveren. Tegelijkertijd is het de eerste mogelijkheid om deze conceptversie aan te schaffen. Als er geen technisch commentaar wordt ingediend, gaat men direct over tot publicatie van de norm. Komt er wel commentaar dan wordt die verwerkt tot een final draft international standard. Dan is er alleen nog maar redactioneel commentaar mogelijk (punten en komma’s). Zodra die zijn verwerkt, wordt de norm gepubliceerd.

Consensus Als ergens in dit traject veel meningsverschil ontstaat over een draft, kun je concluderen dat een norm wordt afgekeurd en dan is het de taak van de betreffende werkgroep om een nieuwe norm op te zetten en die aan te bieden. Het gebeurt maar zelden dat een idee voor een norm helemaal wordt ingetrokken. Verder kunnen partijen besluiten om een traject van een niet-ideale norm toch helemaal door te zetten om na publicatie meteen een herzieningstraject te starten. Afwijken van de eerder vastgesteld trajectduur (24, 36 of 48 maanden) is immers niet mogelijk. Sowieso wordt iedere norm iedere vijf jaar herzien. De taak en rol van een normalisatie-instituut als NEN is om betrokken partijen te begeleiden bij de totstandkoming en herziening van een norm. NEN schrijft niet de normen, dat doen de betrokken partijen. Isabel Polderdijk: “Normalisatie gaat over consensus. Dat betekent niet dat iedereen het over de hele tekst van een norm helemaal eens moet zijn, maar je moet je er

gewoon goed in kunnen vinden. Consensus is een groot goed, maar heeft als nadeel dat het nu eenmaal tijd kost om zo ver te komen.” Voor de branche oppervlaktetechnieken zijn er meerdere normcommissies. Voor Metallieke Deklagen is die heel overzichtelijk: alleen de Vereniging ION en de Stichting Email zitten daarin. Voor verf zijn er twee normcommissies (Verfwaren en Verf op Staal) waar heel veel partijen in zitten, zoals grote verffabrikanten, maar ook testlaboratoria, applicateurs en bedrijven die meetapparatuur maken. Ook is er een normcommissie Corrosie met een groot aantal partijen aan tafel, zoals testlaboratoria, kennisinstellingen, de Gasunie en natuurlijk de oppervlaktebehandelaars. En er is een normcommissie voor Thermisch Verzinken.

Invloed uitoefenen In principe kan iedereen die een belang heeft bij een bepaalde onderwerp lid worden van een nationale normcommissie die dat onderwerp behartigt. Dan zou je denken dat alle betrokken partijen evenredig vertegenwoordigd zijn in de normcommissies, maar volgens Polderdijk is dat niet zo. “Ik merk dat bijvoorbeeld de applicateurs in de oppervlaktetechnieken wat ondervertegenwoordigd zijn in de diverse normcommissies waardoor laboratoria en researchcentra wat oververtegenwoordigd zijn. Hierdoor krijg je dat het praktische geluid soms onvoldoende doordringt. Dat is wel jammer, omdat we streven naar normen die zoveel mogelijk aansluiten op de praktijk.” Meedoen aan een norm betekent verant-

Taak NEN NEN richt zich op het aanbieden van internationale, Europese en nationale normalisatie, het doen van onderzoek, het onderhouden van de infrastructuur voor het opstellen van normen en het beschikbaar stellen van de documenten, opleiding en advies over normen. De ruim 31.000 normen die NEN beheert, zijn de in Nederland aanvaarde internationale (ISO, IEC), Europese (EN) en nationale normen (NEN). Partijen die belang hebben bij het normalisatietraject dragen het grootste deel van de kosten van het normontwikkelingstraject.

Isabel Polderdijk: “Ik merk dat de applicateurs in de oppervlaktetechnieken wat ondervertegenwoordigd zijn in de diverse normcommissies.”

woordelijkheid nemen daarvoor, maar ook de mogelijkheid om daar invloed op uit te oefenen. Volgens Polderdijk worden op dat vlak niet alle mogelijkheden benut. “Ik heb de indruk dat brancheorganisaties en MKB-ondernemers hier en daar mogelijkheden tot beïnvloeding laten liggen. In het algemeen zouden brancheorganisaties op het vlak van normalisatie meer kunnen betekenen voor de wat kleinere partijen die bij hen zijn aangesloten. Ik zie nog wel eens dat de achterban niet bereikt wordt.” Zij vervolgt: “En op nationaal niveau hoor je vaak dat Duitsland alles regelt en de invloed van Nederland dus beperkt is. Dat is verkeerd gedacht. Duitsland regelt wel veel, maar dat komt doordat onze oosterburen het normalisatiespelletje goed spelen en de Duitse industrie nu eenmaal groot is met een navenante afvaardiging in de internationale arena. Maar ik ken genoeg voorbeelden van kleine landen die een vuist hebben kunnen maken en een beslissing in hun voordeel of belang hebben weten te krijgen. Gebruik maken van je mogelijkheden tot beïnvloeding is zeker wel mogelijk en zinvol.”

Procesmanagers Tot slot is er natuurlijk het feit dat alles snel verandert, dus hoe gaat de NEN daarmee om? Soms vinden partijen in een industrie het zo

lastig dat een normalisatietraject zo lang duurt dat ze zelf onderling richtlijnen op papier zetten en niet onderbrengen bij een normalisatieinstituut. Die instituten beseffen steeds meer dat consensus z’n prijs heeft. Ze kijken nu vaker naar mogelijkheden om de trajectduur in te korten. Inmiddels is het bijvoorbeeld mogelijk dat de eerste fase van committee draft wordt overgeslagen bij consensus. Datzelfde geldt bij de final draft international standard. “Het feit dat bedrijven en brancheverenigingen onderling afspraken op papier zetten, wordt bij ons zeker wel besproken, maar daar hebben wij nu nog geen antwoord op. Wat we ook zien is dat er steeds meer op processen gestuurd wordt, waardoor de NEN-consultants meer procesmanagers zijn geworden dan technische inhoudelijke experts. Die technische inhoudelijkheid raakt meer op de achtergrond. Ik denk wel dat er een goede balans tussen affiniteit met technologie en met procesvaardigheden moet zijn wil je iedereen goed kunnen blijven adviseren. De normcommissieleden zijn de experts voor de technisch-inhoudelijke vraagstukken. De NEN-consultant is er om er voor te zorgen dat het hele proces van normontwikkeling tot een goed einde komt.” ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 19

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

algemeen

Bloemlezing meest toegepaste normen Het zal geen enkele oppervlaktebehandelaar ontgaan zijn: er zijn heel veel normen die van toepassing zijn in de wereld van de oppervlaktetechnieken. Daarom drukken we in dit themanummer een â&#x20AC;&#x153;bloemlezingâ&#x20AC;? af van de meest toegepaste normen. De lijst hieronder is niet compleet, maar biedt voldoende houvast voor de oppervlaktebehandelaar in de dagelijkse praktijk.

20 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

NORMNUMMER OPPERVLAKTESTRUCTUUR NPR 2730:1994 nl NPR 2815:2000 nl NPR 2901:2004 nl NPR 3634:2002 nl NPR 3637:1999 nl NPR 3638:1997 nl NPR 3639:2003 nl NEN-EN-ISO 1302:2002 en NEN-EN-ISO 4288:1998 nl NEN-EN-ISO 8503:2012 en

VOORBEHANDELINGEN EN CONVERSIELAGEN NEN-EN-ISO 12944-4:1998 en NEN-ISO 8504:2001 en

NEN-ISO 8501:2007 en

NEN-EN 13507:2010 en NEN-EN-ISO 3613:2010 en NEN-EN-ISO 3892:2001 en NEN-ISO 11408:1999 en NEN-EN 12476:2000 en NEN-EN 12487:2007 en Organische deklagen (Natlak en Poedercoating) NEN-EN-ISO 4618:2014 NEN-EN 12206-1:2004 en NEN-EN-ISO 12944:1998 en

NEN-EN 1396:1997 nl NEN-EN 13438:2005 en

TITEL / OMSCHRIJVING

Toepassing van normen voor geometrische toleranties in de praktijk Geometrische productspecificatie (GPS) - Woordenlijst Engels-Nederlands Technische productdocumentatie - Tekeningen voor de werktuigbouw - Samenvatting van elementaire regels in normen Technische productdocumentatie - Aanduiding van oppervlaktegesteldheid op technische tekeningen Oppervlakteruwheid - Richtlijn voor het verband tussen de functie van een werkstukoppervlak en de ruwheidswaarde Oppervlakteruwheid - Richtlijn voor bereikbare waarden van de ruwheid Ra bij verschillende bewerkingsmethoden Geometrische productspecificatie (GPS) - Kenmerken van de meting van oppervlaktegesteldheid Geometrische productspecificatie (GPS) - Aanduiding van oppervlaktegesteldheid in technische productdocumentatie Geometrische productspecificaties (GPS) - Oppervlaktegesteldheid - Profielmethode - Regels en procedures voor de beoordeling van de oppervlaktextuur Voorbehandeling van staalsubstraten voorafgaand aan het aanbrengen van verven en aanverwante producten - Oppervlakteruwheidseigenschappen van gestraalde staalsubstraten. Deel 1: Specificaties en definities voor vergelijkingsmonsters van het ISO-oppervlakprofiel voor de beoordeling van gestraalde schurende oppervlakken Deel 2: Methode voor de sortering van het oppervlakprofiel van gestraald staal â&#x20AC;&#x201C; Vergelijkingsprocedure Deel 3: Methode voor de kalibratie van ISO-oppervlakprofiel vergelijkingsmonsters en voor het vaststellen van het oppervlakprofiel - Procedure voor het inzoomen van de microscoop Deel 4: Methode voor de kalibratie van ISO-oppervlakprofiel vergelijkingsmonsters voor het en voor het vaststellen van het oppervlakprofiel - Procedure van het stylusinstrument Deel 5: Replica bandmethode voor de bepaling van het oppervlakteprofiel

Verven en vernissen - Bescherming van staalconstructies tegen corrosie door middel van verfsystemen - Deel 4: Soorten oppervlakken en oppervlaktevoorbehandeling. Voorbehandeling van staal voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten - Oppervlaktevoorbehandelingsmethoden Deel 1: Algemene principes Deel 2: Stralen Deel 3: Handmatige- en machinale reiniging Voorbehandeling van staal voor het aanbrengen van verven en aanverwante produkten. Visuele beoordeling van de oppervlaktereinheid. Deel 1: Voorbehandeling voor roest van niet-bekleed staal en van staal na verwijdering van voorgaande deklagen. Deel 2: Voorbehandeling voor voorheen bekleed staal en van staal na verwijdering van voorgaande deklagen Deel 3: Reinheidsgraden van lassen, zaagsneden en andere gebieden met oppervlakteonvolkomenheden Deel 4: InitiĂŤle oppervlaktevoorwaarden, reinheidsgraden en roestvlamgraden bij hogedruk waterspuiten Thermisch spuiten - Voorbehandeling van oppervlakken van metalen delen en onderdelen voor thermisch spuiten Metalen en andere anorganische deklagen - Chromaatdeklagen op zink, cadmium, aluminium-zinklegeringen en zink-aluminiumlegeringen Beproevingsmethoden Conversiedeklagen op metallieke materialen - Bepaling van de massa van de deklaag per eenheid van oppervlak - Gravimetrische methoden Chemische conversiedeklagen - Oxide zwarte deklaag op ijzer en staal - Specificatie en beproevingsmethoden Fosfaatdeklagen op metalen. Methode om de eisen op te geven. Corrosiebescherming van metalen - Gespoelde en niet-gespoelde chromaatdeklagen op aluminium en aluminiumlegeringen

Verven en vernissen. Termen en definities Verven en vernissen - Deklagen op aluminium en aluminium legeringen voor architectonische doeleinden - Deel 1: Deklagen van poederverven Verven en vernissen - Bescherming van staalconstructies tegen corrosie door middel van verfsystemen, Deel 1: Algemene informatie Deel 2: Belastingsklassen Deel 3: Ontwerpcriteria Deel 4: Oppervlakken en oppervlaktevoorbehandelingen Deel 5: Beschermende verfsystemen Deel 6: Laboratoriumbeproevingen Deel 7: Uitvoering en toezicht Deel 8: Ontwikkeling van specificaties voor nieuwbouw en onderhoud Aluminium en aluminiumlegeringen - Bandgelakte plaat en band voor algemene toepassingen - Specificaties Verf en vernissen - Organische poederdeklagen voor gegalvaniseerde en stalen producten voor constructiedoeleinden

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 21

Niet organische deklagen NEN-EN-ISO 1461:2009 nl NEN-EN 10346:2007 en NEN-EN-ISO 14713:2010 nl “ “ “ NEN-EN-ISO 2081:2009 NEN 5255:1976 nl NEN-EN-ISO 2063:2005 en NEN-EN 10209:2012 en NEN-EN-ISO 28722:2011 en NEN-5254:2003 nl NEN-EN 15773:2009 nl

Test- en keuringsmethoden NEN-EN-ISO 1514:2004 en NEN-EN-ISO 2178:1995 en NEN-EN-ISO 2360:2003 en NEN-EN-ISO 2409:2013 en NEN-EN-ISO 2808:2007 en NEN-EN-ISO 2810:2004 en NEN-EN-ISO 2812:2007

NEN-EN-ISO 2815:2003 en NEN-EN-ISO 3231:1997 NEN 5335:1970 NEN-EN-ISO 6860:2006 en NEN-EN-ISO 1518:2000 en

NEN-EN ISO 1519:2011 en NEN-EN-ISO 1520:2006 en NEN-EN-ISO 4623:2002 en

NEN-EN-ISO 4624:2003 NEN-EN-ISO 4628:2003

: 2011 : 2012

NEN-EN-ISO 6272:2011 en

NEN-ISO 3668:2001 en NEN-EN-ISO 2813:2014. NEN-EN-ISO 11341:2004 en

Door thermisch verzinken aangebrachte deklagen op ijzeren en stalen voorwerpen - Specificaties en beproevingsmethoden Continu-dompelbeklede platte staalproducten - Technische leveringsvoorwaarden Zinken deklagen - Richtlijnen en aanbevelingen voor de bescherming van ijzer en staal in constructies tegen corrosie Deel 1: Algemene ontwerpbeginselen en corrosieweerstand Deel 2: Thermisch verzinken Deel 3: Sherardiseren Metallieke en andere deklagen - Elektrolytisch aangebrachte deklagen van zink met aanvullende behandeling van ijzer of staal Anodische oxidelagen op aluminium en aluminiumlegeringen, aangebracht volgens een gelijkstroom/zwavelzuur- of gelijkstroom/zwavelzuur/ oxaalzuur-proces. Thermisch spuiten - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Zink, aluminium en hun legeringen Technische productdocumentatie - Woordenlijst - Termen betreffende technische tekeningen, productbeschrijving en aanverwante documentatie Glasachtig en porselein email - Kenmerken van email deklagen aangebracht op stalen panelen bestemd voor architectuur Het industrieel aanbrengen van organische deklagen op thermisch verzinkte of gesherardiseerde producten (duplex-systeem). Het industrieel aanbrengen van organische poederdeklagen op thermisch verzinkt of gesherardiseerd staal (duplex-systemen) – Specificaties, aanbevelingen en richtlijnen

Verven en vernissen - Standaardproefpanelen Niet-magnetische deklagen op magnetische oppervlakken - Meting van de laagdikte - Magnetische methode Niet-geleidende deklagen op niet-magnetische elektrisch geleidende oppervlakken van de laagdikte - Pulsgevoelige wervelstroommethode Verven en vernissen - Ruitjesproef Verven en vernissen - Bepaling van de laagdikte Verven en vernissen - Natuurlijke veroudering van deklagen - Blootstelling en beoordeling Verven en vernissen-Bepaling van de weerstand tegen vloeistoffen Deel 1: Methode met onderdompeling in vloeistoffen anders dan water Deel 2: Methode met onderdompeling in water Deel 4: Druppelmethoden Verven en vernissen - Bepaling van de weerstand tegen indringen volgens Buchholz Verven en vernissen - Bepaling van de bestandheid tegen zwaveldioxide-bevattende natte atmosfeer Verven en vernissen - Bepaling van de stootvastheid voor middel van vallende moeren Verven en vernissen - Buigproef (conische doorn). Verven en vernissen - Bepaling van de krasweerstand Deel 1: Constante belastingmethode Deel 2: Methode met puntige naald Verven en vernissen - Buigproef (cilindrische doorn) Verven en vernissen - Indeukproef Verven en vernissen - Bepaling van de weerstand tegen filiforme corrosie Deel 1: Stalen ondergronden Deel 2: Aluminium ondergrond Verven en vernissen - Lostrekproef voor de bepaling van de hechting Verven en vernissen - Beoordeling van de kwaliteitsafname van verflagen-Aanduiding van de intensiteit, hoeveelheid en omvang van algemeen voorkomende gebreken Deel1: Algemeen introductie- en aanduidingssysteem Deel 2: Beoordeling van de mate van blaarvorming Deel 3: Beoordeling van de mate van roestvorming Deel 4: Beoordeling van de mate van barstvorming Deel 5: Aanduiding van de mate van afbladderen Deel 6: Beoordeling van de mate van krijten met tape-methode Deel 7: Beoordeling van de mate van krijtlaagvorming door viltmethode Deel 8: Beoordeling van corrosie rond een kras Deel 10: Beoordeling van filiformcorrosie Verven en vernissen - Slagvastheidsbeproeving (weerstand tegen inslag) Deel 1: Beproeving met vallende massa, indenter met een groot oppervlak Deel 2: Beproeving met vallende massa, indenter met een klein oppervlak Verven en vernissen - Visuele vergelijking van de kleuren van verf Verven en vernissen. Meting van de glans (spiegelende reflectie) van niet metallieke verflagen onder een hoek van 20º, 60º resp. 85º Verven en vernissen - Kunstmatige verwering en blootstelling aan kunstmatige straling - Blootstelling aan gefilterde xenonboogstraling

22 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

NEN-EN 13523 en

NEN-ISO 15184:2012 en NEN-ISO 19840:2012 en NEN-EN-ISO 2064:2000 en NEN-EN-ISO 3616:2010 en NEN-EN-ISO 3882:2003 en NEN-EN-ISO 1463:2004 en NEN-EN-ISO 1461:2009 nl NEN-EN-ISO 2819:1994 en NEN-EN-ISO 2063:2005 en NEN-EN-ISO 4516:2002 en NEN-EN 12373:2002 1 t/m 19 NEN-EN-ISO 7599:2010 NEN-EN-ISO 2128:2010 NEN-EN-ISO 2931:2010 NEN-EN-ISO 6581:2010 EN-EN-ISO 7668:2010 NEN-EN-ISO 2376:2010 NEN 5255:1976 nl NEN-ISO 13805:2009 en NEN-EN 14430:2004 en NEN-EN-ISO 8289:2001 en NEN-EN-ISO 15695:2001 en Corrosie – corrosiebeproevingen NEN-EN-ISO 9223:2012 en NEN-EN-ISO 9224:2012 en NEN-EN-ISO 9225:2012 en

Bandgelakte metalen - Beproevingsmethoden Deel 0: Algemene introductie en lijst van beproevingsmethoden Deel 1: Laagdikte Deel 2: Spiegelglansgraad Deel 3: Kleurverschil - Instrumentele vergelijking Deel 6: Hechting na indrukking (indeukproef) Deel 8: Weerstand tegen zoutnevel Deel 12: Weerstand tegen krassen Deel 22: Kleurverschillen - Visuele vergelijking Verven en vernissen - Bepaling van de hardheid van de laag met de potloodproef Verven en vernissen - Corrosiebescherming van staalconstructies door beschermende verfsystemen Meetmethode en aanvaardingscriteria voor de droge laagdikte op ruwe oppervlakken Metallieke en andere niet-organische deklagen - Definities en conventies over de meting van de dikte Metalen en andere anorganische deklagen - Chromaatdeklagen op zink, cadmium, aluminium-zinklegeringen en zink-aluminiumlegeringen Beproevingsmethoden Metallieke en andere niet-organische deklagen - Overzicht van methoden voor het meten van de dikte Metaal- en oxidebedekkingen - Meting van de laagdikte - Microscopische methode Door thermisch verzinken aangebrachte deklagen op ijzeren en stalen voorwerpen - Specificaties en beproevingsmethoden Metallieke deklagen op metallieke oppervlakken - Elektrolytisch en chemische aangebrachte deklagen Overzicht van de methoden voor de beproeving van de hechting Thermisch spuiten - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Zink, aluminium en hun legeringen Metallieke en soortgelijke deklagen - Beproeving van de microhardheid volgens Vickers en Knoop Aluminium en aluminiumlegeringen - Anodiseren Anodiseren van aluminium en aluminiumlegeringen - Algemene specificaties voor anodisch aangebrachte oxidelagen op aluminium Anodiseren van aluminium en aluminiumlegeringen - Bepaling van de dikte van anodische aangebrachte oxidelagen Niet-destructieve meting met een spleetlamp-microscoop Anodiseren van aluminium en aluminiumlegeringen - Beoordeling van de kwaliteit van gesloten, anodisch aangebrachte oxidelagen door het meten van admittantie Anodiseren van aluminium en aluminiumlegeringen - Bepaling van de kleurechtheid bij UV-licht en warmte voor gekleurde, anodisch aangebrachte oxidelagen Anodiseren van aluminium en aluminiumlegeringen - Meting van de spiegelreflectie en de spiegelglans van anodisch aangebrachte oxidelagen bij hoeken van 20°, 45°, 60° of 85° Anodiseren van aluminium en aluminumlegeringen - Bepaling van de elektrische doorslagspanning Anodiseren van aluminium en aluminiumlegeringen Afwerkingen van email - Bepaling van de hechting van email op aluminium met een elektrolytische oplossing Email - Hoogspanningsproef Email - Het vaststellen en lokaliseren van defecten in geëmailleerde producten door een laagspanningsproef. Deze methode is niet-destructief. Email - Bepaling van de krasweerstand van oppervlakken van email

NEN-EN-ISO 9226:2012 en NEN-EN-ISO 9227:2012 en NEN-EN-ISO 12944-2:1998 en

Corrosie van metalen en legeringen - Corrosiegraad van de atmosfeer - Indeling, bepaling en schatting Corrosie van metalen en legeringen - Corrosiegraad van de atmosfeer - Richtwaarden voor de corrosiviteitscategorieën Corrosie van metalen en legeringen - Corrosiegraad van de atmosfeer - Meting van de omgevingsparameters die de corrosiviteit van de atmosfeer beïnvloeden Corrosie van metalen en legeringen - Corrosiegraad van de atmosfeer - Bepaling van de corrosiesnelheid van standaardmonsters voor de evaluatie van de corrosiviteit Corrosiebeproeving in kunstmatige omgevingen - Zoutsproeibeproeving Verven en vernissen - Bescherming van staalconstructies tegen corrosie door middel van verfsystemen. Deel 2: Indeling van belastingsklassen

Overige normen ASTM B117-11 (2011) ASTM C207-06 (2011) ASTM D2794-93 (2004) ASTM D3359-02 ASTM D6695 - 08 DIN 50961:2012-04 DIN 50962:2013-02

Testmethode en apparatuur voor uitvoeren van zoutsproei (nevel) beproeving Specificaties voor cementmortel ten behoeve van stootvastheidstest Weerstand van organische deklagen tegen inslag (slagvastheid). Bepaling van de hechting door aanbrengen en verwijderen van tape over insnijdingen in de (organische) deklaag Test voor kunstmatige verwering van verf en aanverwante producten door xenonboogstraling. Testomstandigheden Zinkbedekkingen op staal. Begrippen, corrosiebeproeving, corrosieweerstand Gechromateerde zinklegeringslagen op stalen voorwerpen

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 23

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

algemeen

Kwaliteit bij de buren Hoe werken organisaties die zich richten op aanpalende gebieden van de Vereniging ION aan kwaliteit? Daarvoor ging de redactie te rade bij de Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche (VMRG), een zelfstandige brancheorganisatie die de metalen gevelbouw vertegenwoordigt. Oppervlaktebehandelaars zijn regelmatig actief voor klanten in de metalen gevelbouw.

Volgens voorzitter/directeur Bert Lieverse van de VMRG is de organisatie te beschouwen als een ketenorganisatie en een netwerkorganisatie. “We hebben een heel divers bestand aan bedrijven die bij ons aangesloten zijn: behalve producenten van aluminium en stalen gevelelementen, zijn dat bijvoorbeeld ook bedrijven die ventilatievoorzieningen, zonwering en panelen leveren en bedrijven die oppervlaktebehandeling verzorgen. Bij elkaar ongeveer 200 bedrijven. Daarnaast zijn wij een netwerkorganisatie, onder meer doordat we samenwerken met de certificatie-instelling SKG, deel uitmaken van de internationale gevelfederatie FAECF en nauwe banden hebben met stichting AluEco die zich richt op duurzaamheid in de gevelbouw.” Enkele oppervlaktebehandelaars zijn zowel aangesloten bij de VMRG als bij de Vereniging ION. Bij de eerste om met partijen in de keten samen te werken, bij de tweede voor de belangenbehartiging. Binnen de VMRG vormen bedrijven die gelijksoortig werk verrichten communities die als zodanig de kwaliteitseisen voor de specifieke productgroepen formuleren. Er is bijvoorbeeld een community voor zonwering, voor panelen, maar ook voor oppervlaktebehandeling. Ook hebben die communities eigen

24 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

kwaliteitsmerken, zoals VMRG zonwering, VMRG panelen en straks in het najaar ook VMRG oppervlaktebehandeling. Martijn Veerman, projectcoördinator technologie, innovatie en ontwikkeling, diept het onderwerp kwaliteit verder uit. “Onze lidbedrijven worden getoetst aan de VMRG-kwaliteitseisen en krijgen bij goedkeuring het VMRG-keurmerk. Voor oppervlaktebehandeling geldt een bijzondere positie, omdat je daar al de kwaliteitslabels Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod hebt. Bedrijven met deze certificaten zijn al gecontroleerd en dat gaan we niet overdoen. Wij eisen van bedrijven die gevels of kozijnen maken dat die gecoat of geanodiseerd zijn door een gecertificeerd bedrijf/applicateur met een kwaliteitslabel Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod. Het VMRG-keurmerk voor de gevel is de paraplu waar al deze deelkwaliteiten onder vallen.”

Een gevel moet presteren Bert Lieverse: “De VMRG-kwaliteitseisen zijn voorschriften over hoe je gevels zou moeten maken en zijn samengesteld uit ervaringen uit de branche en de daaraan gekoppelde industrie. En natuurlijk gekoppeld aan alle normen. Die vormen een objectief kader waarop je toetst

en zijn integraal onderdeel van de kwaliteitseisen. Alleen nu in leesbare taal opgeschreven en voor iedereen toegankelijk via de website vmrgkwaliteitseisen.nl. Ook de prestaties die we van een gevel verwachten staan daarin. Een gevel moet bijvoorbeeld wind- en waterdicht zijn. De zekerheid van de prestaties is voor ons erg belangrijk. En de gevels moeten niet alleen bij de oplevering goed functioneren, maar gedurende vele jaren.” Martijn Veerman: “Als lid-bedrijven een project hebben waar een coating op moet, dan moet eerst gecontroleerd worden in welk klimaat dat gebouw komt te staan: een agressief klimaat zoals aan zee of aan een spoorlijn of betreft het een project met een binnenklimaat. Afhankelijk van het klimaat stellen we eisen aan de laagdikte. Bij een agressief klimaat eisen we een dikte van 90 μm bestaande uit een tweelaagsysteem. SKG controleert de laagdikte met een laagdiktemeter in de fabriek van de gevelbouwer. Wij hebben alle controles en metingen uitbesteed aan SKG. Die organisatie kijkt ook of de applicateurs die het werk verrichten, beschikken over het kwaliteitslabel Qualicoat of Qualanod.”

Bert Lieverse: “Gevels moeten niet alleen bij de oplevering goed functioneren, maar gedurende vele jaren.”

Levenscyclusanalyse De VMRG heeft onlangs een rapport uitgebracht waarin de levenscycli van alle producten die in een gevel verwerkt worden op milieukundige aspecten zijn beschreven. LCA staat voor levenscyclusanalyse van een product en is een methode om de totale milieubelasting te bepalen van een product. Het koste behoorlijk wat tijd en werk om dat LCA-rapport voor elkaar te krijgen. Martijn Veerman: “We zien dat er, ook vanuit Europa, steeds meer eisen worden gesteld aan duurzaamheid en wilden voor de markt een overzichtelijk rapport maken waarin de milieu –impact van producten in de gevelbouw helder worden beschreven. Duurzaamheid is ook een kwaliteit. De milieu–impact wordt via elf milieu-indicatoren, zoals CO2-uitstoot, toxiciteit, watervervuiling en verzuring, et cetera beschreven. Eigenlijk moet voor elk kozijn een LCA berekend worden, maar omdat dat een kostbare zaak wordt, hebben we een referentiekozijn opgesteld waarmee een architect kan opschalen. We hebben voor de verschillende toepassingen vijf referentiekozijnen opgesteld waarvan we de LCA hebben berekend volgens de daarvoor geldende Europese norm. Omdat een kozijn

Martijn Veerman: “De milieu-impact van poedercoaten kun je nu vergelijken met die van anodiseren.”

niet alleen bestaat uit aluminium, worden ook de overige materialen zoals metalen, rubbers, isolatoren en de oppervlaktebehandeling in de berekening meegenomen.” Maar om dat laatste punt voor elkaar te krijgen, was er veel tijd nodig. Bij de anodiseurs was men er wel snel uit: alle benodigde gegevens waren bekend en die waren allemaal te valideren. Maar de coatinggegevens scoorden heel slecht. Er waren heel weinig gegevens en geen enkel gegeven kon gevalideerd worden. Dat zou slecht uitpakken, want poedercoating zou dan een soort boete krijgen van 30 procent, het percentage waarmee poedercoaten slechter gewaardeerd wordt in de LCA wegens ontbrekende gegevens. De VMRG heeft het initiatief genomen om met de poedercoaters in contact te komen om de ontbrekende gegevens ingevuld te krijgen.

bakstenen enzovoorts zijn de milieudata beschreven en opgenomen in de nationale milieudatabase. Daarmee is onze methodiek van LCA-berekening officieel erkend.” Bert Lieverse: “Maar we vinden dat je bij de praktische toepassing wel moet beseffen dat de LCA alleen maar de gevolgen op een aantal aspecten beschrijft, zoals milieu, water, CO2-uitstoot enzovoorts. Dat zijn alleen maar negatieve effecten, terwijl er ook positieve effecten bestaan. Een isolatiemateriaal kost natuurlijk milieubelasting in de milieuberekeningen, maar tijdens de levensduur bespaart dit isolatiemateriaal weer een veel energie. Een negatieve milieuscore hoeft niet altijd doorslaggevend bij de materiaalkeuze te zijn. Het moet wel met elkaar in balans zijn, wij noemen dat de eco-balans.” ●

Nationale milieudatabase Martijn Veerman: “Uiteindelijk is het allemaal wel goed gekomen, maar het is een lang traject geweest. De milieu-impact van poedercoaten kun je nu vergelijken met die van anodiseren. Die milieu-impact is ongeveer aan elkaar gelijk. Van allerlei producten, zoals kozijnen, dakgoten,

Meer informatie www.vmrg.nl www.vmrgkwaliteitseisen.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 25

algemeen

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

Garantie: een serieuze zaak U wilt zich als aanbieder onderscheiden van uw concurrenten. Een belangrijk middel dat u hiervoor kunt inzetten, is het verlenen van garantie. Het bepalen van zowel de inhoud van uw garantie als de wijze waarop u uw garantie gaat aanbieden vraagt echter de nodige voorbereidingen. Want een garantie is, mits goed toegepast, een ijzersterk middel om u te onderscheiden.

In het woordenboek komt u onder het woord garantie bijvoorbeeld de volgende beschrijving tegen: ‘ergens voor instaan, zekerheid, waarborgen van kwaliteit’. De werking van garantie is met name gelegen in het feit dat u de gunst van de klant wint doordat u zijn of haar risicogevoel bij aanschaf van uw product of dienst sterk reduceert. Hiermee is garantie een vorm van klantgericht denken. Met het geven van garantie laat u zien dat u voor de volle honderd procent achter uw product en/of dienst staat. Met name in de business-to-businessmarkt bouwt u er veel goodwill mee op. Garantie geeft klanten dus een basis voor vertrouwen. Voor bestaande klanten is het een belangrijke reden om bij u te blijven kopen. Voor nieuwe klanten kunnen garanties net de reden zijn waarom u aantrekkelijker bent dan uw concurrent.

Garantievoorwaarden In de garantievoorwaarden van een contract staat vermeld wanneer en hoe een afnemer van een product of dienst in aanmerking kan komen voor de garantie. Bij het opstellen of beoordelen van garantiebepalingen is het van belang om steeds na te gaan of de betreffende bepalingen niet in strijd zijn met wettelijke bepalingen. Indien garantiebepalingen zijn opgenomen in algemene voorwaarden is het bovendien van

26 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

belang dat deze bepalingen niet onredelijk bezwarend zijn. Volgens de wet heb je recht op een deugdelijk product. Dat betekent dat het product moet voldoen aan de verwachting die je ervan mag hebben. Wat je mag verwachten, is afhankelijk van bijvoorbeeld de prijs, de mededelingen van de verkoper en het soort product. Vertoont een product eerder gebreken dan verwacht, dan moet de verkoper repareren of vervangen. Het product moet wel normaal gebruikt zijn. Een garantie prikkelt uw bedrijf om afspraken met klanten ook daadwerkelijk na te komen. Zo niet, dan kost het uw bedrijf geld en dat doet pijn. Reden genoeg om de volgende keer extra alert te zijn en te zorgen voor een levering zoals de klant dit op basis van gemaakte afspraken mag verwachten. Zorg er bij uw garantiebepalingen echter voor dat uw medewerkers de beloften wel kunnen nakomen. Zo niet, dan werkt uw garantie alleen maar demotiverend en kost het u veel geld.

● Stap 1 Inventariseer allereerst wat uw klanten belangrijk vinden.

Bereid uw garantie-aanbod goed voor

● Stap 4 Bepaal vervolgens wat uw garantievoorwaarden zullen worden.

Voordat u besluit uw klanten een bepaalde garantie te verlenen, is het van belang dat u eerst het één en ander goed op een rij zet. Doorloop daarom ter voorbereiding het stappenplan:

● Stap 2 Breng in kaart welke onderdelen er zijn te onderscheiden bij het leveren van uw dienst of product (procesverloop in stappen). ● Stap 3 Bepaal per onderdeel hoe uw bedrijf presteert. Gaat het bij dit onderdeel nog regelmatig of af en toe fout? Wat zijn precies de risico’s als het bij dit onderdeel fout gaat? Gaan één of verschillende stappen in het totale proces nog regelmatig fout, dan kunt u beter nog even wachten met het afgeven van een bepaalde garantie. Los in dat geval eerst de te onderscheiden problemen op voordat u gaat werken aan een vorm van garantie. Treed niet naar buiten met garanties voordat uw bedrijf eraan toe is.

Stel op basis van het onderzoek onder uw klanten alle onderdelen van de garantie vast.

Wat is de belofte, wat behelst de boeteclausule, welke beperkingen worden er gesteld et cetera. Doe dit in samenwerking met het management en uw medewerkers. Uiteindelijk zullen uw medewerkers de garantie die u belooft moeten waarmaken. U kunt garantie ook gebruiken om enige druk te zetten op een bepaalde door u nagestreefde cultuurverandering in uw bedrijf. Dit kan echter ook averechts uitpakken als de druk op uw medewerkers hierdoor te groot wordt en zij uw garantiebeloften niet kunnen waarmaken. Bespreek daarom uw plannen voor het invoeren van een garantie goed met uw personeel en laat hen meedenken bij de voorbereiding. ● Stap 5 Voer uw garantie stapsgewijs in. Zorg ervoor dat u, alvorens u een garantie invoert, eerst een proefproject (pilot) draait. U kunt dan nog bepaalde zaken in uw garantie wijzigen als blijkt dat uw garantiebepalingen nog niet optimaal werken. Tevens hebt u dan de gelegenheid om uw bedrijfsproces te optimaliseren, zodat uw garantie u niet te veel geld kost en een succes wordt. Meet in hoeverre uw bedrijf de belofte die u in de garantie opneemt al waarmaakt en stel verbetermaatregelen vast.

Zet alle risico’s van tevoren op een rij en beslis uiteindelijk op basis daarvan of en op welke wijze u de garantie(s) wilt invoeren. U voert pas uw garantie in als de gevolgen van een bepaald maximum aantal keren dat uw bedrijf uw garantiebelofte niet nakomt acceptabel zijn. ● Stap 6 Communiceer uw garantie zowel intern als extern. Om uw garantiebeloftes waar te maken, moet u bepaalde procedures organiseren en uw medewerkers hiervan op de hoogte stellen. Ook zult u met uw marketingmensen om de tafel moeten gaan zitten om ervoor te zorgen dat uw garantie(s) optimaal met de markt worden gecommuniceerd. Leg het gebruik van garantie door klanten schriftelijk vast en evalueer jaarlijks hoeveel klanten daadwerkelijk gebruikmaken van de garantie.

ION Bij een zakelijke aankoop (“business-tobusiness”) mag dus van een zakelijke koper, volgens de wetgever, worden verwacht dat deze zich verdiept in de producten die hij voor zakelijk gebruik wil aanschaffen. Er gelden hiervoor daarom minder regels dan wanneer

een consument een product aanschaft. Bij een zakelijke overeenkomst kan in de algemene voorwaarden bijvoorbeeld een garantie worden opgenomen, waarmee de koper genoegen neemt met minder garantie dan een consument op grond van de wet zou hebben. Op de IONwebsite kunt u de standaard garantiebepalingen terugvinden in de algemene voorwaarden voor de branche. Voor het aanbrengen van poedercoating op verzinkte ondergronden is er een speciale garantieovereenkomst te vinden waarin duidelijk de rechten en plichten tussen partijen worden vastgelegd. Wilt u informatie over de mogelijkheid van verzekerde garantie, lees dan het artikel over Qual.ION in dit blad. Het verenigingsbureau is in de afgelopen periode benaderd met de vraag of er naast de garantievoorwaarden die in de algemene voorwaarden staan ook specifieke, meer gedetailleerde, garantievoorwaarden/afspraken zijn die aan een overeenkomst kunnen worden toegevoegd. Helaas beschikt de vereniging (nog) niet over een dergelijk document. Het voornemen is om bij voldoende interesse in een werkgroep te komen tot een universeel toepasbare set van garantievoorwaarden. Geïnteresseerden voor deze werkgroep kunnen zich aanmelden bij Jacques Schreuder (schreuder@vereniging-ion.nl). ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 27

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

3D-visualisatie van oppervlakken.

Materiaalspecialist Erik Schuring (ECN) over oppervlaktemeettechniek:

“Hogere efficiency dankzij kennis”

tekst Hans de Rond

algemeen

Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN), met vestigingen in Petten, Amsterdam en Eindhoven, heeft als missie om kennis en technologie te ontwikkelen om de overgang naar meer duurzame energie mogelijk te maken. Niet iedereen denkt daarbij onmiddellijk aan oppervlaktetechniek. Toch is het een belangrijk en vanzelfsprekend onderzoeksgebied waar ECN een unieke expertise in heeft opgebouwd. De kennis die ECN heeft van de hele keten van de energie-industrie, van materiaalkunde tot engineering en van fabricage tot toetsing van de toepassingen, maakt dat ECN ook een integrale kijk heeft op productkwaliteit in andere sectoren. ECN heeft daardoor een eigen visie op de wijze waarop we in de praktijk naar meettechniek, normen en productkwaliteit moeten kijken. Volgens Erik Schuring, al sinds 1997 expert bij ECN op het gebied van materiaalkunde, is oppervlaktetechniek een bijzondere toepassing van materiaalkunde die bij al het onderzoek naar technische oplossingen voor duurzame energie een prominente rol speelt. Schuring: “ECN doet veel aan oppervlaktetechnieken.

28 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Een goede zonnecel bijvoorbeeld, kun je alleen maken met de beste oppervlaktetechnologie en karakteriseringstechnieken. We zijn constant op zoek naar de juiste textuur van de zonnecel. De minuscule piramiden waaruit het oppervlak van een cel bestaat, moeten de juiste brekingshoek hebben - tussen de 42 en 43 graden - om

zoveel mogelijk licht ingevangen te houden. De piramiden moeten bovendien een gelijkmatige en optimale grootte hebben om een zo hoog mogelijk rendement te hebben. Textuur voor zonnecellen maken we onder meer met nanotechnologie. Met lasers kunnen we bijvoorbeeld heel fijne structuren aanbrengen om het licht

Prepareren van oppervlakken.

in te vangen. Daarnaast onderzoeken we bij ECN de nano-imprinttechnologie waarmee de best mogelijke structuren te maken zijn. De meeste zonnecellen zijn overigens blauw. Dit is een kleur die in combinatie met de juiste structuur en coating de meeste lichtinvang van een siliciumoppervlak oplevert.” Naast textuur richt de techniek zich ook op ‘passivatie’ van het oppervlak van de zonnecel met speciale lagen. Schuring legt uit: “Aan het oppervlak van de zonnecel bestaat een grote kans dat de energie verloren gaat door zogenoemde recombinatie van ladingdragers. Dit betekent dat elektronen weer worden ingevangen in de siliciumatomen van het basismateriaal, waardoor de efficiëntie van de zonnecel minder wordt. Veel van ons werk richt zich op het voorkomen van dit fenomeen. Het siliciumoppervlak moet als het ware worden afgehecht, gepassiveerd, met een andere laag. In het verleden gebeurde dat met een laagje siliciumnitride. De TU Eindhoven vond een nieuwe laag uit, aluminiumoxide, die wordt aangebracht door zogenaamde atomic layer deposition. Met een speciaal apparaat

Optimale positionering van nano-dots op een zonnecel.

kan ECN deze laag optimaal aanbrengen. Deze laag is nog beter, omdat er lading in zit die de ladingsdragers als het ware weghouden bij het oppervlak. Dit zijn allemaal toepassingen van oppervlaktetechniek en karakterisering.”

Materiaalkunde en -karakterisering Naast zonne-energie past ECN oppervlaktetechniek ook toe bij windenergie en biomassa. Het blad van een windmolen bijvoorbeeld, is vaak gemaakt van een met koolstofvezel of glasvezel versterkt composiet. Voor voldoende sterkte moet de vezel goed hechten aan de kunststof. ECN onderzoekt die hechting vooraf, maar ook achteraf, als het materiaal kapot gaat. Bij biomassa-installaties kijkt ECN onder meer naar corrosie van het constructiemateriaal. Afhankelijk van de samenstelling van de biomassa komen volgens Schuring bij de gasopwekking uit biomassa, naast bruikbaar gas, ook gascomponenten vrij met een hoog chloride- of zwavelgehalte. Die stoffen hebben verschillende effecten op de corrosie van de installatie en ook

dat onderzoekt ECN. Het gaat daarbij om kenmerken van het hele systeem, zowel materiaal als omstandigheden, en dat maakt de processen slecht voorspelbaar. De kennis en kunde die ECN opdoet met fabricagetechnologie, verbindingstechnieken, oppervlakteonderzoek en productoptimalisatie, past het centrum toe in de eigen energiesector (nucleair, biomassa, zon, wind, membraantechnologie). Daarnaast stelt ECN haar expertise beschikbaar aan klanten in allerlei sectoren, waaronder de lucht- en ruimtevaart, de offshore, de procesindustrie en de sectoren milieu en infrastructuur. ECN doet dat onder meer door bedrijven te helpen op het gebied van materiaalkunde en karakterisering. Schuring licht toe: “Voor onze eigen energieopdrachten doen we veel kennis op. We kunnen bijvoorbeeld oppervlaktelagen karakteriseren. Dat wil zeggen dat we de eigenschappen en kenmerken van een materiaal bepalen in relatie tot de toepassing ervan. Dezelfde middelen, kennis en kunde die we opdoen als we bijvoorbeeld lagen karakteriseren voor de corrosiebestendigheid van zonnecellen, of corrosieonderzoek doen bij biomassa-installaties, kunnen we natuurlijk ook aanwenden voor producten van anderen.”

Efficiënter testen door elektrochemisch onderzoek

Sterk uitvergrote foto waardoor de piramidestructuur van een zonnecel duidelijk zichtbaar is.

ECN past haar kennis bijvoorbeeld toe bij het karakteriseren van de coatings die Fokker op haar producten aanbrengt. Het bedrijf is verplicht om de gecoate materialen te karakteriseren door ze te laten testen. Zo moeten de coatings een zoutsproeitest ondergaan om te kijken hoe corrosiebestendig ze zijn. Die testen zijn genormeerd en duren zes maanden. Pas dan weet Fokker, mede afhankelijk van de toepassing, welke coatings goed zijn en in welke kwaliteitsklasse de coatings vallen. Telkens als een gecoat product een beetje verandert, bijvoorbeeld omdat de temperatuur of de

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 29

Erik Schuring bij een confocaalmicroscoop voor 3D-opnamen.

vochtigheid anders is, of er is een nieuwe oven, moeten de producten opnieuw zes maanden aan een zoutsproeitest worden onderworpen. ECN pakt dat anders aan door de producten eerst elektrochemisch te testen. Zo’n test duurt ongeveer zes uur en voorspelt of een product de zoutsproeitest gaat halen. Schuring: “Als Fokker bijvoorbeeld 30 proefstukken aanbiedt voor een zoutsproeitest, dan kunnen wij per proefstuk in zes uur vaststellen welke stukken de zoutsproeitest zullen halen. Fokker hoeft dan alleen deze proefstukken aan de zoutsproeitest te onderwerpen. Het bedrijf weet dan al zeker dat de stukken de test gaan halen. Dat is veel efficiënter en het bespaart bovendien veel tijd en geld.” De elektrochemische onderzoekstechniek kan niet alleen kostenbesparend zijn, het brengt ook zaken aan het licht die uit ‘reguliere’ testen niet naar voren komen. Schuring: “In een zoutsproeitest kijk je alleen naar de buitenkant. Met een elektrochemische test zien we wat er in het materiaal gebeurt. Zo kunnen we snel zien of het gaat om een algemeen corrosieproces of om een lokaal proces, bijvoorbeeld putjes op het materiaal. We zien dan een ander elektrochemisch signaal. Zo kunnen we meten wat op dat moment eigenlijk nog niet zichtbaar is. Daarmee kunnen we bijvoorbeeld voorspellingen doen over de levensduur van een product.”

Hoogwaardige apparatuur voor materiaalonderzoek Bij het onderzoek van producten of materialen maakt ECN gebruik van moderne apparatuur en applicaties. Daarmee kan het onderzoekscen-

30 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

trum zeer geavanceerde onderzoeken doen en eigenschappen of kenmerken van materialen en oppervlakken haarscherp in beeld brengen. ‘Haarscherp’ is echter niet het juiste woord. Een haar is twee tot drie μm (micrometer i.e. 10-6 meter) dik. Om de ruwheid van een oppervlak te meten, gebruikt ECN een elektronenmicroscoop - een ‘SEM’ - waarmee een oppervlak tot een resolutie van één nanometer (10-9 meter) in beeld kan worden gebracht. Bij dergelijke 3D-metingen, en dat geldt eigenlijk voor alle metingen, is het wel van belang om het doel van de meting te kennen. Schuring: “Vaak worden meetresultaten uitgedrukt in gemiddelde waarden omdat de norm daarom vraagt. Bij 3D-metingen gaat het bijvoorbeeld om een Ra-waarde die een gemiddelde ruwheid uitdrukt. Die waarde klopt in de meeste gevallen wel, maar zegt niets over de eigenschappen van een oppervlak. Met 3D-metingen kunnen we over veel betere parameters beschikken die wel informatie verstrekken over belangrijke kenmerken van een oppervlak, kenmerken die in relatie zijn te brengen met de gevraagde functionaliteit.”

Materiaalkunde of systeemkunde? De deskundigheid van ECN op het gebied van materiaalkunde gaat verder dan dat van een ‘gewoon’ meetlaboratorium. Dat komt niet alleen door de ketenkennis van de energieindustrie, dat blijkt ook uit de visie van ECN op de meettechnieken en normen. Schuring:” Het gaat er bij meettechniek niet om wat je volgens

de norm moet meten en welke waarden daar uit moeten komen, het gaat om wat de producent gaat doen met zijn product. We praten dus niet over een materiaal, maar over systemen. Het gaat daarbij over condities en over het milieu waarin producten toegepast gaan worden. Dat zijn zaken die tot nu toe niet of nauwelijks in databases te vatten zijn. Door materialen in een laboratorium te testen en de uitkomsten bij elkaar op te tellen, krijg je een getal. Dat getal voldoet wel of niet aan een norm. Zo’n norm is niets meer dan een afspraak die we gezamenlijk gemaakt hebben over wat we gaan testen of meten, hoe we dat gaan doen en hoe we het gaan interpreteren. Maar wat de producent van het product aan het getal heeft, is niet duidelijk. Alleen híj kent de omstandigheden waarin het product toegepast zal worden. De uitkomst van een standaard meting zegt daarom niet zoveel. Een meting is kwalitatief pas goed als we naar het hele systeem kijken, dus ook naar de condities en het milieu, en niet alleen naar het materiaal. Om goed te kunnen meten, moeten we weten wat de klant met het product of met een oppervlak wil gaan doen en onder welke omstandigheden het gebruikt gaat worden. Als blijkt dat productverbetering noodzakelijk is, zal de producent naar het hele productieproces moeten kijken, van ontwerp, constructie en productie tot gebruikscondities aan toe.” ●

Meer informatie schuring@ecn.nl www.ecn.nl

General Metal Finishing

Technologie voor de oplossingen van morgen Welkom in onze wereld van oppervlaktetechnologie

Implementatie van innovatieve technologieën en nieuwe milieuverantwoorde productoplossingen is het hoofddoel van Atotech. Perfect passende productieconcepten voor General Metal Finishing. De productportfolio van Atotech bevat chemie voor alle productfasen van schoonmaken en voorbehandelen tot aan uiteindelijk sealen en passiveren. Alle perfect in evenwicht voor een naadloze workﬂow. Onze productreeks beslaat technologieën voor het hele spectrum van general metal ﬁnishing: ▪ Voorbehandeling ▪ Decoratieve coatings ▪ Galvaniseren van plastic ▪ Corrosiewerende coatings (Galvanische en zinklamellen coatings) ▪ Slijtagewerende coatings (Functioneel chroom en chemisch nikkel) ▪ Functionele coating voor de electronische industrie ▪ Laktechnische ondersteunende technologie ▪ Productietechnologie en veel meer….

Atotech Nederland B.V. Postbus 255 · 3454 ZM De Meern · Nederland · www.atotech.com Tel. +31 (0)30 240 90 10 · Fax +31 (0)30 240 90 20

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 31

Organische

Thema kwaliteit, normen, inspectie, meettechniek

Deklagen

Kwaliteit door digitalisering Kwaliteit in een productieproces kan verkregen worden door een bepaalde methode strikt door te voeren: digitalisering. Wilmink Poedercoating bv in Valkenswaard heeft dat gedaan. Door het hele productieproces ook digitaal in te richten, worden alle metingen objectief verricht en vastgelegd en processen en kwaliteit geborgd. En de klant heeft op ieder moment real time inzicht in hoe het met z’n order staat. Tijd dus om eens bij directeur Dirk Wilmink op de koffie te gaan.

In enige mate is zijn bedrijf al ongeveer vijftien jaar geleden begonnen met digitalisering, maar de grootste klapper werd vorig jaar gemaakt toen er overgestapt werd op het visueel maken van de hele productie. Medewerkers krijgen hun instructies aan de hand van foto’s, er worden geen bonnetjes meer uitgeprint die de productie ingaan. Digitalisering leidt onvermijdelijk tot kwaliteit doordat fouten vaak mensenwerk zijn en die fouten worden nu vanaf het begin zoveel mogelijk uitgesloten. Dirk Wilmink: “Door digitalisering verlopen processen sneller, kun je die goed borgen en tevens goed monitoren. Ik kan,

bijvoorbeeld via mijn telefoon, op elk moment zien hoe het met een bepaalde order staat. Maar dat kan de klant ook op ieder moment, waar hij zich ook bevindt. Hij hoeft daarvoor maar in te loggen op het klantenportal van onze website. De klant kan daardoor bijvoorbeeld real time zien of hij een vrachtwagen kan sturen om spullen op te halen: of die spullen ook klaar staan en of er misschien nog meer opgehaald kan worden. Hij hoeft daarvoor niet meer te bellen of te mailen.” Volgens Wilmink is digitalisering toekomstgericht. “De oplossing voor het werk is niet om

Het meten van de oventemperatuur en van het materiaal in de oven.

32 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

er meer mensen bij te zetten. We leven in een 24 uurs-economie die zeven dagen in de week doorgaat. Sneller informatie delen, kortere levertijden en steeds kleiner wordende volumes, zijn ontwikkelingen die niet meer zullen veranderen. De mensen zijn er ook helemaal aan gewend om iets via de tablet te bestellen en dat het dan morgen op de stoep staat. En als een stalen plaat gepoedercoat moet worden: moet dat moeilijk zijn dan? Dat we kunnen poedercoaten, gelooft de klant wel, het gaat juist om het hele proces eromheen.”

Laagdiktemeting.

Verplichte velden In nauw overleg met de klant worden bepalende factoren direct bij de orderintake digitaal vastgelegd. Denk hierbij aan de gewenste toepassing van het te poedercoaten product: waar komt het te staan, binnen of buiten, aan zee of niet. Als het ergens binnen komt te staan, is dat dan in een standaardomgeving of in een koelcel van een vishandel? Allemaal zaken die direct van belang zijn voor de kwaliteit. Maar ook informatie over gewenste structuur, glansgraad en visuele norm van het poeder moet vastgelegd worden. Als bepaalde informatie ontbreekt, stokt de orderintake. Alle verplichte velden moeten worden ingevuld. Als de orderintake goed is afgerond, wordt de order in het systeem gezet. Er wordt geen bonnetje uitgeprint dat de productie ingaat. Niets wordt op een papiertje geschreven, want dat raakt men kwijt, vindt Wilmink. Ook de medewerkers moeten in de productie digitaal alle verplichte velden invullen, anders kan er bijvoorbeeld geen verzendbon worden uitgeprint. Alle bewerkingen, procestijden, kwaliteitsmetingen, urenregistraties enzovoorts worden automatisch digitaal vastgelegd. Door dit alles wekt het geen verbazing dat Wilmink sinds september 2014 het Qualisteelcoatcertificaat heeft.

Kwaliteit borgen “Door alles vast te leggen, borg je de kwaliteit.

Dat is belangrijk, want aan een gepoedercoat product kun je niet direct zien of het goed behandeld is. Dat merk je vaak pas in de praktijk en dan is het te laat. De afspraken met de opdrachtgever moeten heel duidelijk zijn en niet ongeveer. Anders kan ik geen kwaliteit borgen. Want wat moet ik borgen als ik niet weet wat de klant vraagt of als de klant zelf niet weet niet hij aan mij vraagt? Zekerheid over de toepassing van een product is erg belangrijk. Vergelijk het met het kopen van een fiets. De eerste vraag van de fietsverkoper is: waarvoor wilt u de fiets gebruiken?” Onderdeel van de borging van de kwaliteit is dat altijd zichtbaar is wie wanneer wat gedaan heeft. Door de digitalisering en automatische registratie ontstaat er meer rust op de werkvloer. “Problemen worden sneller ontdekt en aangepakt. De werkinstructies worden allemaal via foto’s in beeld gebracht, medewerkers zien op het scherm hoe ze iets moet doen. Daardoor heb je minder loopbewegingen, wordt er veel efficiënter gewerkt en is de kans op fouten minimaal. Ook verminder je daardoor de stressfactoren voor de medewerkers. Doordat alle benodigde informatie altijd beschikbaar is, hoeven ze minder ballen tegelijk in de lucht te houden.”

Altijd de juiste informatie Ook de klanten zijn enthousiast. “De klant gaat ervan uit dat we kunnen poedercoaten. Het onderscheid maak je met alles wat daar om-

heen zit, dat de processen zijn geborgd en niet afhankelijk zijn van mensen. In veel bedrijven is het zo dat Pietje weet wat de instellingen van de robots zijn, maar Jantje niet. Of Pietje weet waar een bepaald papiertje ligt. Wat als Pietje er niet is? Door de digitalisering van onze processen is de borging nu 100 procent. De informatie die klanten op hun scherm zien, is de nieuwste informatie, niet het verkeerde document uit het verkeerde mapje. De klant heeft altijd de juiste informatie aan de hand van de laatste updates.” Volgens Wilmink zijn de twee voornaamste problemen in bedrijven dat de processen niet geborgd zijn en dat er slecht met de klant gecommuniceerd wordt. Er wordt vaak niet teruggebeld of -gemaild en bij de orderintake wordt er niet voldoende doorgevraagd over de toepassing van het te behandelen product. Daarnaast kan een simpele staalplaat voor de applicateur misschien een waarde vertegenwoordigen van enkele euro’s, maar voor de opdrachtgever wellicht duizend of meer euro’s. Die emotionele waarde van het product wordt het best tegemoet getreden door de klant 24 uur per dag inzicht te geven in de orderstatus. Dit volgens het track and trace-principe dat consumenten ook hebben als ze iets op internet bestellen. ●

Meer informatie www.wilmink-bv.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 33

Tekst Armand van Wijck Foto’s Stratagem/LCR System

Toeleveranciers

Verf verwijderen met laser-robot Vliegtuigen krijgen grofweg iedere vijf jaar een make-over: de verf wordt verwijderd, gevolgd door een corrosie-inspectie, onderhoudsbeurt en het aanbrengen van een gloednieuwe verflaag. Daar zijn momenteel een hoop manuren en chemicaliën voor nodig. LCR Systems zet daarom de eerste stap richting een schoner en geautomatiseerd onderhoudssysteem: een autonome robot die met lasertechnologie de verf in recordtempo verwijdert.

De huidige methoden om verf van een vliegtuig te verwijderen, zoals een chemische behandeling, met de hand schuren of droogijsstralen, zijn duur, tijdrovend en veelal slecht voor het milieu. Daarnaast wordt er als bouwmateriaal steeds vaker gebruik gemaakt van composieten, die overgevoelig zijn voor bijvoorbeeld schuren en stralen. LCR Systems, een spin-off van Stratagem Group, startte daarom in 2009 een zoektocht naar een nieuwe verfverwijdermethode. “Na een wereldwijde inventarisatie van alle beschikbare technologieën kwamen we tot de conclusie dat het verwijderen van verf met behulp van lasers dé toekomst is”, vertelde programmadirecteur Peter Boeijink in maart tijdens het congres High Tech Systems in Den Bosch. “In 2012 deden wij voor het eerst in de wereld een test met een zeer krachtige koolstofdioxidelaser, met een vermogen van 12kW. We verwijderden er spuitlak mee van dezelfde soort panelen als die op een F16 zitten. Het proces verliep gecontroleerd en ging sneller dan schuren.” De laser verhit de verf, die vervolgens verdampt en verbrandt. Om het proces verder te ontwikkelen, werkt LCR Systems met twee Amerikaanse instituten: het Southwest Research Institute (SwRI) en het Edison Welding Institute (EWI). Het SwRI buigt zich al dertig jaar lang over het gebruik van robots rondom vliegtuigen. Boeijink: “Hun oplossing tot dan was om

34 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

een robot met plastic medium straalsystemen uit te rusten, om zo verf te verwijderen van militaire vliegtuigen als F15’s en F16’s.” Het EWI, een vooraanstaand instituut op het gebied van lasertechnologie, had in 2009 een nieuwe laserscanner uitgevonden. “Dit was de technologische doorbraak waarnaar wij op zoek waren”, licht Boeijink toe. Deze technologie verdeelt de laserenergie gelijkmatig over een oppervlak en maakte het daarom mogelijk om gecontroleerd te gaan werken met een laservermogen van maar liefst 35kW. Daarnaast bracht het Duitse Trumpf in 2012 een high-power laser op de markt. Boeijink: “Alles kwam dus perfect samen rond 2012. LCR Systems beheert daarbij het hele proces vanuit zakelijk oogpunt. We kennen de technologie en de markt.”

Robotproductie In 2013 begon LCR Systems met het ontwerp van de autonome robotwagen, waarvan alle elementen mobiel moesten zijn. De wagen (van 7x4m) bestaat onder andere uit een mast met een arm eraan, een compleet lasersysteem voor het verwijderen van de verf, een filtersysteem voor de vrijkomende verbrande verf en een aandrijving. Sinds juli 2014 werkt LCR aan het integreren van alle verschillende modules, zoals de laserscanner. “Uiteindelijk zullen er acht hardwarepatenten verbonden zijn aan de robot. Eind 2016 zullen we de eerste serie robots

leveren aan Singapore Airlines”, aldus Boeijink. “In 2017 starten we met de robotproductie in Nederland. We verwachten in Nederland zo’n zes tot tien robots per jaar te produceren.” Volgens Boeijink werkt de robot straks voor ieder type luchtvaartuig in de wereld. Van ieder type vliegtuig waarvan het de verf moet verwijderen, wordt er een 3D-model ingevoerd in het systeem. Dit model dient alleen als referentiekader voor de robot. 3D-modellen zijn statisch, terwijl in de praktijk de contouren van een vliegtuig veranderen door bijvoorbeeld temperatuur. Ook zullen de vleugels nooit in dezelfde positie staan als in een 3D-model, omdat ze vanwege het eigen gewicht iets vervormen. Boeijink: “Daarnaast verandert de lengte van de laserstraal continu, omdat de robot zeven vrijheidsgraden heeft en bestaat uit allerlei beweegbare onderdelen met toleranties. De robotarm bijvoorbeeld weegt zo’n 100kg aan het uiteinde, waardoor die iets doorbuigt.” Dit alles betekende dat LCR Systems moest werken aan een systeem dat de robot op basis van real time data zou corrigeren. Dit systeem kwam er in de vorm van een tweede laser, die het gebied scant dat zich vlak voor de verf-verwijderende laser bevindt. Vervolgens wordt real time de afstand van de laserarm tot het vliegtuigoppervlak berekend en het 3D-model aangepast aan de hand van de geometrische data van deze

scans. “Het is een vrij uniek controlesysteem dat is ontworpen door het SwRI. Oorspronkelijk gebruikte het Amerikaanse leger het systeem voor autonome voertuigen in Afghanistan, bij een gebrek aan GPS-signalen.” Filmbeelden van de wegen die vooraf waren opgenomen, werden in het systeem geladen. De robot vergeleek vervolgens de filmbeelden met wat hij op dat moment op de weg zag en kon zo zijn plaats bepalen. “Dit alles terwijl de auto 120km/u reed, dus dat zegt wel iets over de snelheid van dit controlesysteem”, aldus Boeijink. Ook aan de plaatsbepaling van de robot ten opzichte van de hangar is gedacht. Dat is met name belangrijk in verband met de veiligheid. Boeijink: “We willen dat de robot autonoom door een hangar beweegt, waar tegelijkertijd ook mensen moeten kunnen werken aan hetzelfde vliegtuig. Er moet dus een laserschild rondom de robot komen.” Er is daarom een laser-reflexie-systeem in de robot geïmplementeerd, die tot op 1 mm nauwkeurig de 3D-positie van de robot vaststelt. “Dit hebben we al succesvol getest in een hangar van 100x120x25m.”

Zeshonderd foto’s per seconde Naast een nauwkeurige positiebepaling is het natuurlijk van belang dat de laser de deklaag zo precies mogelijk verwijdert, zonder daarbij het onderliggende vliegtuigmateriaal te beschadi-

gen. Een menselijk oog kan vrij goed inschatten of de onderlaag al bereikt is, maar hoe zit dat met een robot? Daarbij varieert ook nog eens de dikte van de verflaag: in de regel zo’n 300μm dik op de vleugels en 200μm op de romp. Om dit probleem op te lossen ontwierp SwRI een speciaal controlesysteem dat gebruikt maakt van real time camerabeelden. Dit systeem is gekoppeld aan de laserscanner. Het camerasysteem maakt zeshonderd foto’s per seconde en analyseert aan de hand van tien beeldparameters of er voldoende verf is verwijderd. “Dat resulteert allemaal in een continue beweging van de laser, dus we spreken van een zeer hoog real time implementatieproces”, aldus Boeijink. De afstand van de robot tot het vliegtuig is gemiddeld 25cm. Het systeem werkt met een standaard 20kW laser met een straaldoorsnede van ongeveer 5mm. De robot maakt hiermee driehonderd vegen (sweeps) per seconde, waarbij iedere veeg tot 30cm lang is. Iedere veeg haalt ongeveer een 10μm dikke verflaag weg. Op deze manier kan het systeem de variatie in dikte aan. “Dit lasersysteem van het EWI is het meest bijzondere stukje techniek van de gehele robot”, vertelt Boeijink. “Het interessante is dat het werkt met een roterende zeskantige spiegel. Daardoor is het systeem in staat om de energie in de veeg van de laser compleet lineair te verdelen.” Dit in contrast met laserscanners voor

bijvoorbeeld lassen, waarbij de veeg op het keerpunt remt en vervolgens versnelt. Hierdoor komt er meer energie op de keerpunten terecht dan in het midden van de veeg. Boeijnk: “Het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) concludeerde na onderzoek dat het systeem het vliegtuigoppervlak onder de verflaag niet aantast. We verwachten dat in 2016 het gehele proces gecertificeerd zal zijn.”

Onverslaanbare robot Boeijink ziet de toekomst van de robot rooskleurig in. “Deze uitvinding zal de markt veranderen. Alle bedrijven die handelen in chemicaliën en schuurmachines voor vliegtuigonderhoud moeten hun toekomstplannen herzien, want ze kunnen het niet winnen van deze robot.” Met ongeveer 70.000 vliegtuigen in de wereld (militair plus civiel), zullen er ieder jaar gemiddeld 14.000 vliegtuigen een verfbeurt nodig hebben. De robot zorgt er volgens Boeijink voor, dat ieder vliegtuig gemiddeld twee dagen korter in de hangar geparkeerd staat om van zo’n nieuw likje verf te worden voorzien.“En iedere dag dat een groot vliegtuig stilstaat, kost dat een maatschappij ongeveer 50.000 euro. Dat betekent dus per verfbeurt een besparing van 100.000 euro wanneer je deze robot gebruikt. Plus vliegtuigmaatschappijen zullen hun vloot dan misschien vaker van nieuwe verf voorzien, omdat het een goedkoper en sneller proces is

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 35

Robot head bij vliegtuig

dan voorheen. De buitenkant van het vliegtuig is tenslotte een belangrijk marketinginstrument.” Boeijink vervolgt: “En als we dit kunnen voor een vliegtuig, waarom dan ook niet voor auto’s, schepen, treinen? Deze methode is interessant voor ieder voertuig dat meerdere keren in de levensduur opnieuw geverfd moet worden.” Daarnaast zou het systeem inzetbaar kunnen zijn voor het lassen van scheepsplaten, omdat de koolstofdioxidelaser over grote afstanden is te gebruiken. Boeijink: “Metalen platen met een lengte tot 25m kunnen we er in één beweging lassen.”Een bijkomend voordeel

Robot bij B787

36 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

is het milieuaspect, wat er onder andere voor zorgt dat het ministerie van Economische Zaken de robot ondersteunt met een innovatiekrediet. De Avans Hogeschool voerde onlangs een duurzaamheidsonderzoek uit naar de laser coating removal robot. De conclusie was, dat het de CO2-footprint ten opzichte van conventionele methoden met minimaal negentig procent verlaagt (publicatie verschijnt in april). Volgens Boeijink zijn alle aspecten van de CO2-footprint hierin betrokken, zoals de benodigde energie voor de lasers en het maken van staal voor de robot. “Per vliegtuigbehandeling van een B777-

300 zal een besparing bereikt worden van 175 ton CO2.” Boeijink besluit: “Dit is nu de eerste oplossing in vliegtuigonderhoud waarbij een autonome robot wordt gebruikt. De volgende stap is het verven van een vliegtuig en de stap daarna een niet-destructieve vliegtuiginspectie. Je krijgt dan te maken met volledig slim onderhoud: robots die een vliegtuig autonoom een volledige oppervlaktebehandeling geven.” ●

Meer informatie www.lcrsystem.com

Glasbeek ad 4.pdf 1 7-11-2013 11:36:19

SMART SOLUTIONS

FOR INDUSTRIAL COATING

BORG UW KWALITEIT

1 HangOn testplaatjes - een makkelijk te gebruiken oplossing / KOP

2 Controleer aarding door eenvoudige test, kettingbaan aarding test / CGT

CMY

3 Set verpakkingen - een slimme manier om veelzijdige maskering te verzekeren

4 Stansvormen als vellen of sets

Neem voor meer informatie contact met ons op! www.hangon.co

Vision on quality www.tqc.eu

Po w d e rTAG

Thickness Analysing Gauge l Laagdikte meten op diverse

ondergronden

l Bespaar op poederverbruik,

herstel en afkeur

l Verbeter efficiëntie en

kwaliteit

TQC Gl AnsmeTers l

3 modellen: 60˚, 20˚/60˚, 20˚/60˚/85˚

Nederlands product

Molenbaan 19 2908 LL Capelle a/d IJssel

+31(0)10 - 79 00 100 +31(0)10 - 79 00 129

info@tqc.eu www.tqc.eu

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 37

Mijn mening De rubriek Mijn Mening is bedoeld voor lezers die willen reageren op gepubliceerde artikelen om daarmee bij te dragen aan vakinhoudelijke verdieping. Wilt u ook reageren? Mail de redactie via Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Geen exacte wetenschap Adrie Winkelaar In de redactieraad wordt veel gediscussieerd over welke informatie belangrijk kan zijn voor de lezers van het blad. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen data (feitelijke informatie) en opinie (interpretatie van data). Op het eerste gezicht lijkt dit een gemakkelijk onderscheid, maar ook bij “feitelijke informatie” zitten dikwijls verborgen aspecten van onderzoekers opgesloten. In de discussie over alternatieven voor zeswaardig chroom komt telkens naar voren dat er nog veel onderzocht dient te worden en dat in sommige situaties grote risico’s worden genomen door het inzetten van alternatieven. Dat is natuurlijk niet zo. Voorstanders van zeswaardig chroom willen exact weten wat het gedrag is van een bepaalde stof in gerecycled aluminium of de invloed van beitsafdracht op de kwaliteit van het aluminium. Ze doen voorkomen dat onderzoek naar deze problematiek een exacte wetenschap is, die kan aangeven wat goed en minder goed is voor een bepaalde applicatie. Deze wetenschap is gebaseerd op het waarnemen van bepaalde natuurkundige of chemische processen, waarbij veranderingen plaatsvinden waaraan door de onderzoekers een bepaalde waardering wordt gegeven. Hierbij worden, denken zij, zo veel mogelijk beïnvloedende factoren uitgesloten om de kern van het verschijnsel te kunnen nabootsen en te kunnen begrijpen. De menselijke waardering bestaat dan uit de opvattingen van de onderzoeker, zijn of haar eventuele kritische instelling en de openheid om aan te geven hoe relevant zijn waarneming is als eventuele andere factoren mee zouden spelen. In de praktijk van het coaten van substraten spelen altijd heel veel factoren een belangrijke rol, zoals de keuze uit de verschillende beschermingsmogelijkheden, de aard en reinheid van het substraat, de omstandigheden waaronder wordt gewerkt en de nauwgezetheid van de applicateur. Deze factoren hebben veel meer invloed op de duurzaamheid dan een bepaalde samenstelling van het substraat, waarover de wetenschap zich dikwijls buigt. Hiermee wordt aangegeven dat exacte wetenschappen, de wetenschap die zich bezig houdt met materie en het meten ervan, dominant zou zijn aan de wetenschap die het menselijk gedrag onderzoekt. Zij vergeten dat zij ook mensen zijn met een bepaald gedrag. Het mooiste onderzoek dat ik zelf heb uitgevoerd is naar het gedrag van exacte wetenschappers. Zij kunnen zich goed concentreren op één zaak en hebben een sterk analytisch denkvermogen. Ook hebben zij een sterk ontwikkeld geloof in waarheid, namelijk wat je ziet is waar. Telkens blijkt dat dat niet altijd waar hoeft te zijn en zijn exacte wetenschappen vaak net zo subjectief als de niet-exacte wetenschappen. Zelfs de robots die verf aanbrengen zijn subjectief omdat ze geprogrammeerd zijn door programmeurs die beslissingen hebben genomen, die altijd aanvechtbaar zijn. Andere factoren zoals vervuiling van de ondergrond of stof in cabine zijn dan weer verstorende factoren. Alles blijft mensenwerk en daar kun je ook maar beter vanuit gaan, zelfs bij het werk van exacte wetenschappers. ●

38 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Reactie op de artikelen over filiforme corrosie Prof.dr. J.H.W. de Wit, emeritus hoogleraar TU Delft Ir. J.H. van der Veen, voormalig directeur NCC en VOM Recent werd in dit blad (OT januari 2015) een reactie geplaatst op het artikel van Otto Kettlitz in BouwWereld. De beide artikelen gingen over filiforme corrosieproblemen. In beide artikelen werd naar de mening van de ondertekenaars te veel gesuggereerd dat de oorzaak en het mechanisme van deze vorm van corrosie, die vooral bij gecoat aluminium voorkomt, niet duidelijk en wetenschappelijk onderzocht zouden zijn, en dat is volstrekt onjuist. Ook 25 jaar geleden was er een plotselinge toename van het aantal schadegevallen ten gevolge van dit verschijnsel. Nadat de VOM, (één van de organisaties die in 2014 in de Vereniging ION is opgegaan), in opdracht van het Aluminiumcentrum praktijkproeven had uitgevoerd, hebben we in nauwe samenwerking met het Nederland Corrosie Centrum bij de TU Delft gericht onderzoek opgezet in nauw overleg met de industrie. Dit resulteerde in een vijftal proefschriften (zie referenties), waarmee we het mechanisme helder hebben gekregen en ook de kennis in handen kregen om filiforme corrosie te voorkomen. Één onderzoek werd door STW gefinancierd, twee vanuit het IOP Oppervlaktetechnologie en twee vanuit het Europese programma BRITE-EURAM. Deze kennis is ook gepubliceerd en vrij toegankelijk. Jammer dat het technisch geheugen zo kort van memorie is. Daarom hier heel kort de essentie. Filiforme corrosie komt vooral voor bij hoge zoutbelasting langs de kust. Het begint altijd bij een zwakke plek in de coating, meestal bij snijkanten van bijvoorbeeld raamprofielen. De groei van de filiform is globaal in de richting van het walsen extrusieproces van de aluminiumlegering. Lokale insluitsels kunnen de richting beïnvloeden. De groei van de filiform wordt in stand gehouden door de aanvoer van zuurstof door de staart van filiform. Als de staart wordt afgedekt, stopt de groei. De gevoeligheid voor deze vorm van corrosie wordt voor een groot deel bepaald bij het walsen van de aluminium-legering. Daarbij worden koolstofrijke oxides in een enkele micrometer dikke oppervlaktelaag ingewalst. Indien deze oppervlaktelaag wordt verwijderd, bijvoorbeeld door beitsen, neemt de gevoeligheid voor filiforme corrosie sterk af. Omdat dit in de praktijk vaak niet mogelijk of te kostbaar is, moet de legering van een goede voorbehandeling worden voorzien waarna een goed hechtende organisch deklaag kan worden aangebracht. Eén en ander is vastgelegd in de huidige Qualicoat-eisen en de vernieuwde aanbevelingen van het Aluminiumcentrum. ●

Referenties H.J.W. Lenderink: Filiform corrosion of coated aluminium alloys. TU Delft 1995. M.B. Spoelstra: Filiform corrosion of anodized aluminium alloys. TU Delft 1999 J.M.C. Mol: Filiform corrosion of aluminium alloys. The effect of microstructural variations in the substrate. TU Delft 2000 M.H.M. Huisert: Electrochemical characterisation of filiform corrosion on aluminiun rolled products. TU Delft 2001 Premendra: Investigation of surface layer on rolled recycled AA5050 in relation to Filiform Corrosion, TU Delft 2007

5 1 0 2 H S I N I F O R EU LAD OPPE BEURSBIJLAGE BIJ VAKB

RVLAKTETECHNIEKEN

In mei verschijnt de Eurofinish bijlage van vakblad Oppervlaktetechnieken. Deze special verschijnt op A3 formaat voorafgaand aan de Eurofinish in een oplage van 2.500 exemplaren. Reserveer voor 29 april en ontvang 25% korting op alle tarieven. Voor meer informatie of reserveren, Neem contact op met Jetvertising b.v. Telefoon: +31(0)70 399 00 00 E-mail: vincent@jetvertising.nl

10 & 11/06/2015 Brabanthal Leuven (Belgium)

Precision Measuring Instruments

www.naumetrics.nl +31 (0) 74 3490022

Verkoop en Verhuur

RUIM 30 JAAR EXPERTISE

w w w.h i l t r a .com

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen 0342 - 404160

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 39

Op zoek naar samenwerkingspartners

Het Enterprise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterprise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777. Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl. Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hiernaast volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke. De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

40 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Verlenging levensduur van industriële kleppen door middel van plasma coating verzoek uit Duitsland, Referentie TRDE20141119001, geldig tot 17-12-2015

Samenvatting Een Duitse producent van industriële kleppen is op zoek naar een oplossing om de levensduur van kleppen te verlengen d.m.v. plasma coating van de lageroppervlakken. Dynamisch belaste kleppen hebben kwalitatief hoogwaardige oppervlakken nodig die idealiter geheel geautomatiseerd geproduceerd worden. Men zoekt samenwerking met partners op het gebied van plasma coating.

Beschrijving partnerverzoek: Plasmapoederoplassen is de aangewezen methode om dynamisch belaste klepcomponenten als seat rings, double-disc gates en valve discs te wapenen. Om die reden wil het bedrijf samenwerken met een partner die gespecialiseerd is in het wapenen van industriële kleppen met de volgende technische parameters: - gewichtseenheid tot 1000 kg - coating diameter tot 500 mm

- maximum laagdikte 5 mm - laagdiktespreiding 5 - 50mm. Het doel is om samen nieuwe markten te betreden met innovatieve producten.

Stadium van ontwikkeling Al op de markt.

IPR Patenten zijn toegewezen.

Toelichting Het wapenen van klepcomponenten als seat rings, double-disc gates en valve discs. Men zoekt samenwerking met partners op het gebied van plasma coating. Kandidaten moeten ervaring hebben met de productie en verkoop van dynamisch belaste industriële kleppen. ●

Anodiseertechniek voor onderdelen van metaalcombinaties verzoek uit Polen, referentie: TRPL20141027001, geldig tot 03-11-2015

Samenvatting

Stadium van ontwikkeling

Een Pools MKB-bedrijf is producent van verschillende onderdelen voor de luchtvaartindustrie. Het is DIN EN ISO 9001 en AS9100 gecertificeerd. De firma werkt samen met bedrijven uit verschillende Europese landen. Om in te kunnen spelen op de toenemende vraag van belangrijke klanten, heeft het bedrijf een bepaalde anodiseertechniek nodig.

Al op de markt.

Beschrijving partnerverzoek

Technologische eisen

Het bedrijf in kwestie produceert specifieke onderdelen voor met name de lucht- en ruimtevaartindustrie. De meeste onderdelen worden geproduceerd door middel van high-speed machining. Echter, tot het klantenbestand behoren belangrijke OEM-bedrijven die eisen dat een groot aantal van deze machinaal geproduceerde onderdelen worden geanodiseerd voordat ze aan de klant worden geleverd. Daarom is het bedrijf op zoek naar een efficiënte en geteste anodiseertechniek. Deze methode wordt toegepast om het materiaal te voorzien van een oxidelaag met als doel om het oppervlak bestendiger te maken.

- Toepasbaar op verschillende materialen (aluminium-legeringen, titanium legeringen, enz.) - Een betrouwbaar controlesysteem om het anodiseerproces en de uitkomst te kunnen volgen - Milieuvriendelijk en in lijn met ARBO-wetgeving. - Type partner: afkomstig uit de ruimtevaartindustrie en materiaalverwerkende industrie - Specialisme van de partner: producent van onderdelen van materiaalcombinaties. - De taak van de gezochte partner is de implementatie van de technologie in het productieproces. ●

Toelichting Het voornaamste doel is de voorbehandeling voor coating, vooral in ruimtevaarttoepassingen, waaronder verschillende elementen van turbinemotoren van vliegtuigen en versnellingsbakken.

Terugblik Column

aanbod uit Italië, referentie: TOIT20141027001, geldig tot 05-11-2015

samenvatting Een bedrijf gevestigd in Noord-Italië en gespecialiseerd in coating biedt veertig jaar ervaring op het gebied van aluminium hardanodiseren en stroomloos vernikkelen van mechanische precisiecomponenten. Het bedrijf is op zoek naar andere bedrijven in de coatingsector die behoefte hebben aan meer kennis op het gebied van dit soort specifieke oppervlaktebehandelingen. De bedoeling is om te gaan samenwerken en gezamenlijk aansluiting te zoeken bij andere markten buiten Italië (Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, enz.). Er zijn meerdere samenwerkingsvormen denkbaar, maar men zoekt vooral technologische samenwerking.

Beschrijving partnerverzoek Het bedrijf is een van de grootste spelers op de Italiaanse markt als het gaat om oppervlaktebehandeling van mechanische precisieonderdelen, in het bijzonder stroomloos vernikkelen, hardanodiseren van aluminum en PEO (plasma electrolytic oxidation). De technologie achter deze behandelingen is gedeponeerd handelsmerk, ontwikkeld en verbeterd door de eigen interne R&D-afdeling. Het zelfontworpen scheikundige proces is gebaseerd op unieke, gepatenteerde kennis; de kwalitatief hoogstaande coatings vinden aftrek bij de grootste automobielproducenten in Italië en Duitsland. De R&D-afdeling heeft composietcoatings met speciale eigenschappen ontwikkeld om tegemoet te komen aan specifieke eisen van de klant, zoals een hogere corrosieweerstand of lagere wrijving. De geperfectioneerde processen worden tegenwoordig vooral toegepast in de massaproductie van auto-onderdelen. Op het gebied van oppervlaktebehandelingen zijn de coatings sterk concurrerend met die van de grote Duitse bedrijven. Men streeft naar een zakelijke samenwerkingsovereenkomst met bedrijven in de coatingsector om de aangeboden kennis en technologie uit te wisselen.

Stadium van ontwikkeling: Al op de markt. Handelsmerken.

Marktkernwoorden - Overige vormen van bedrijfsautomatisering - Bedrijfstrucks en -tractors - Overige vormen van machinefabricage op het gebied van textiel, papier en andere bedrijfstakken. - Installaties voor aandrijftechniek (incl. generatoren en motoren) - Overige industriële installaties en machines.

Toelichting - Type partner: industrie - Specifiek speelveld van de partner: oppervlaktebehandeling, loonoppervlaktebehandelaars - Taak van de gezochte partner: de geboden technologie en kennis evalueren en aansluitend onderhandelen t.b.v. verschillende samenwerkingsovereenkomsten. ●

Een nieuw geluid Een bekende dichtregel gaat over een nieuwe lente en een nieuw geluid (Herman Gorter (1864-1927)), en het is verleidelijk om daar nu, gezien het jaargetij, op in te haken. Maar nieuw is dat niet en de verleidelijkheid zit eigenlijk meer in het “technisch weer” vandaag waardoor we ons aangetrokken voelen om in werktijd naar buiten te gaan. Maar in deze editie is wel degelijk een nieuw geluid: namelijk een nieuwe rubriek onder de titel Mijn mening. In een vakblad draait het om vakinhoudelijke verdieping. Deze wordt niet alleen bereikt door vakinhoudelijke artikelen, maar ook door discussie en het kennis nemen van nieuwe inzichten. Daarom willen we ruimte maken voor lezers die hun opinies en standpunten over ontwikkelingen in ons vak willen delen. Bij de start hebben we maar liefst twee bijdragen, een nieuw geluid in stereo zogezegd. Indrukwekkend vond ik de inzet bij veel betrokken partijen die bijna dagelijks aan kwaliteit werken. Zo ervaarde ik dat tijdens mijn rondgang langs die bedrijven. Dat is mooi, maar het kan natuurlijk altijd beter. Zo werd ook wel duidelijk dat er in de branche nog regelmatig kansen blijven liggen om hogere kwaliteit te leveren. Het is in dit blad al eens eerder opgemerkt, maar ik herhaal het nog maar eens: als je aan je klant niet goed doorvraagt over de precieze toepassing van het te behandelen product, is het nog maar de vraag of je kwaliteit levert. Als je het antwoord op die vraagt niet weet, is het eerder toeval dan vakmanschap als je kwaliteit levert. Misschien is dat doorvragen voor sommige bedrijven een nieuw geluid?

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Kennis en samenwerking op het gebied van hardanodiseren en stroomloos vernikkelen

En bij de ontwikkeling van normen blijven ook wel eens kansen liggen. Immers, lang niet altijd worden de mogelijkheden benut op beïnvloeding van de normen die in ontwikkeling zijn. Hoe beter de normen aansluiten bij de werkpraktijk, hoe makkelijker er kwaliteit geleverd kan worden. Ook hier kunnen sommige partijen die hard aan kwaliteit werken een nieuw geluid laten horen. Kortom, ook in onze branche zijn nieuwe geluiden welkom en dat niet alleen in de lente. Wie de schoen past... ● oppervlaktetechnieken@ ellemmi.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 41

chromitAL TCP

Driewaardige chroompassivering voor aluminium SurTec 650 chromitAL levert een uitstekende corrosiebescherming op ongecoate oppervlakken en verbetert de adhesie van organische coatings. Ook geschikt voor toepassing op glad en geanodiseerd aluminium. directe vervanging van conventionele hexavalente chroompassivering milieuveilig, gifvrij, eenvoudige toepassing en afvalverwerking voldoet c.q. overtreft MIL-DTL-81706 and MIL 5541 voor absolute corrosieweerstand (= 336 uren tot eerste corrosie vlgs ASTM B-117 neutrale zoutsproeitest) temperatuurbestendigheid tot 100 °C

42 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

lage contactweerstand, overeenkomstig electrische geleidbaarheidseisen op aluminiumsubstraten vlgs MIL DTL-81706 class 3 in de praktijk getest op 2024, 2219, 5083, 7075 legeringen en verschillende gietlegeringen geschikt voor dompel-, sproeitoepassing en wisapplicatie voor het bewerken van grote oppervlakken SurTec Benelux B.V. Molenweg 17A NL-5953 JR Reuver Nederland

Tel.: Fax: E-mail: Web:

+31(0)77 308 1590 +31(0)77 476 2033 HeH@surtecbenelux.com www.surtec.com

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

afzuiginstallaties

brandwerende / brandvertragende coatings C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

anodemanden (titaan)

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

anoden (titaan)

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-2620788, F. 010-2620201 www.magneto.nl

anodiseer (installaties) HaTwee b.v.b.a. T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.

Afvalwaterbehandelinginstallaties

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

anodiseer (ophangrekken)

Sir John b.v. T. 0182-396931 F. 0182-396937 info@sir-john.nl, www.sir-john.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

beschermkapjes, pluggen, tape

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

chemicaliën/ opp. behandeling

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Van Hees b.v. T. +31(0)475 411 249, F. +31(0)475 411 296 info@vanheesecht.nl / www.vanheesecht.nl

Kluthe Benelux BV T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Official Benelux dealer

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

bakken, kunststof

EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

beitsen/passiveren

afvoer gevaarlijk afval

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

chemisch / technisch reinigen

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Oppervlaktetechnieken april 2015 | 43

chemisch nikkel

Hittebestendige en non-stick coatings

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

filters & pompen

Corode T. 0411 - 68 55 0 MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

coatinginstallaties service & onderhoud

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Mefiag Filters & Pumps B.V. Heerenveen T. 0513-630230, F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

Droogapparatuur

galvano automaten IST Benelux bv T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

elektrostatisch poederspuiten, installaties

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

galvanotechniek, glansmiddelen MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688, F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

haken

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu T. 0497-339384 F. 0497-381593 info@hendor.com www.hendor.com

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

industriĂŤle reiniging Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Kluthe Benelux BV tel: +31 (0)172-516 000, F.: +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

hangbaansystemen Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

filters

galvanotechniek, installaties

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

filters (andreae, columbus industries)

glasparelstraalcabines

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

hardchroom baden (kunststof)

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

kleur & glans Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl Gullimex B.V. T. 074-2657788

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161, F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

44 | Oppervlaktetechnieken april 2015

moffelovens Admesy b.v. Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507 Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties resent p r u e rs l k waaie & n e kaart or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

laagdiktemeters

Gullimex B.V. T. 074-2657788

Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255, F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

NauMetrics PMI T. 074-3490022, F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633, F.0162-322907 info@verlab.nl www.verlab.nl

lakstraten

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

natlak

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

marine coatings / Scheepvaartlakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

naverbrandingsinstallaties

natlakken (afdekmaterialen)

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

metaal oppervlaktebehandeling

ontbramen HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

CZL Tilburg BV T. 013-5703370, F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

natlakspuitapparatuur

Multinal Group T. 0294 -4666 88, F. 0294 -418410 info@multinal.com / www.multinal.com

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

Thermo-Clean N.V.België T. 0032-13539060 Surface Treatment Ned. Maasbracht, T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Metalliseren/Schooperen

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a. T. +32 14 762377, F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl Amitech b.v. T. (0)341-429059, F. (0)341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Oppervlaktetechnieken april 2015 | 45

ontvettingsmiddelen

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

ovens

poederspuitcabines MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

poederlakken/ poedercoatings

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Plasma voorbehandelingstechniek

Maan Group T. 0572 355 333, F. 0572 364 498 b.heerze@maangroup.nl /www.maangroup.nl

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662, F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

HaTwee b.v.b.a. T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.be

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

46 | Oppervlaktetechnieken april 2015

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

pompen (magnetisch aangedreven)

protective coatings

TIGER Coatings Belgium bvba T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

poederspuitapparatuur

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com / info@petsonpaints.com

Schaepmanâ&#x20AC;&#x2122;s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

MEPACO B.V. T. 071-5892863 SchrĂśder Plating Service T. 0546-681170, F. 0546-681003

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Corode T. 0411-685500

poedercoating (afdekmaterialen)

Official Benelux dealer

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51, F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

pvd coatings

Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

straalcabines

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl / www.kermad.nl Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

shotpeenen

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

T. 0495 - 592 210, F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenbv@online.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

T. +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalkasten

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

straalinstallaties

stralen (afdekmaterialen) Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

spuitcabines

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Holtrop & Jansma B.V. Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Official Benelux dealer

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV T. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalmiddelen

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl LTC International VacuĂźmstraalapparatuur T. 078-6418050, F. 078-6418059 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

RĂśsler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

tanks (kunststof)

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

temperatuurregistratie & analyse

Gullimex B.V. T. 074-2657788 tel +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Eurogrit B.V., Papendrecht T. 078-6546770, F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

transportsystemen

Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net Oppervlaktetechnieken april 2015 | 47

Twee-componenten apparatuur

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

verfspuitapparatuur

CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

UV en EBC Lak Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

verwerking afvalstromen

Big Bags Nieuw, gebruikt, misdruk T. 06 5107 56 93 / pwdroog@kpnmail.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

voorbehandelingsinstallaties

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener www.rotocoat.nl / info@rotocoat.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

B ESCHERM ING EN KLEUR

Lubron Waterbehandeling BV T. 0162-426931 www.lubron.eu

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

verduurzamen van metaal

The Coatinc Company, uw partner voor anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, hoge temperatuur verzinken, centrifugaal verzinken en Geomet www.coatinc.com / info-nl@coatinc.com

Eurowater BV T. 088-0005000 www.eurowater.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

werpstralers

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

MEPACO B.V. T. 071-5892863

waterbehandeling

verwarmingselementen

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Corode T. 0411-685500

verwarmingselementen (teflon)

Corode T. 0411-685500

BWT Nederland B.V. T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl tel: +32 9218 7180 / F.: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

48 | Oppervlaktetechnieken april 2015