Oppervlaktetechnieken mei 2013

oppervlaktetechnieken het vakblad voor de oppervlaktebehandelende industrieĂŤn

5

57e jaargang mei 2013 www.vom.nl

6 juni:

VOM ledenvergadering 18 juni:

VISEM technodag

Nabeschouwingen VOM-middag Kwaliteitslabels, Meeting Materials, Industrieel Laser Event Bedrijven: AHC Benelux bv, Jonkman Coating bv

oppervlaktetechnieken mei 2013

1

Producent en ontwikkelaar van chemische oppervlaktebehandelingsproducten MAVOM is sinds 1938 een begrip in de markt van de chemische oppervlaktebehandeling. Onze sterke marktpositie in de huidige markt hebben we te danken aan de in 75 jaar opgebouwde ervaring en expertise in ons vakgebied.

Onze kracht ligt onder andere in een constante productontwikkeling en een eigen laboratorium waar kwaliteitscontroles en serviceactiviteiten worden uitgevoerd.

Hierdoor kunnen wij onze klanten technische ondersteuning en oplossingen op maat aanbieden.

MAVOM b.v.

Postbus 5 - 2400 AA Alphen a/d Rijn Tel. 0172-436361 - Fax. 0172-420310 info@mavom.nl - www.mavom.nl

2

oppervlaktetechnieken mei 2013

MAVOM n.v.

Molenberglei 14 - 2627 Schelle Tel. 03 880 07 60 - Fax. 03 880 07 80 info@mavom.be - www.mavom.be

4

oppervlaktetechnieken mei 2013

inhoud mei 2013 30 “Met lasertechniek de crisis te lijf!”

Jan Oonk, Oonk Tekstbureau voor Industrie en Techniek Zo luidde het thema van het jaarlijkse Industriële Laserevent dat op 16 april werd gehouden aan de Universiteit Twente. De techniek is nog volop in beweging en biedt alle ruimte voor innovaties: een eerste voorwaarde om welke crisis dan ook het hoofd te bieden.

34 Coaten met een stijgende lijn VOM- en VISEM-lid Jonkman Coating staat bekend om zijn volhardende pleidooi voor opleidingen en kwaliteitsbewustzijn. Dat het bedrijf hiermee een opwaartse lijn van technisch- en markteconomische vooruitgang in stand houdt, werd recentelijk beloond met een overdadig gevulde orderportefeuille.

8 VOM-nieuws Diverse berichtgeving van het secretariaat.

8 VISEM Technodag Op 18 juni houdt de Vereniging Industriële Spuiten Moffebedrijven weer het jaarlijkse congres.

10 In Memoriam: Henk de Man Op 20 april ontviel ons een pijler onder de belangenbehartiging en een vaktechnische rots in de branding.

14 VOM-jaarverslag 2012 Het jaar 2012 heeft in het teken gestaan van een omslag voor de vereniging. Het plan om samen met anderen één nieuwe sterke vereniging te vormen is verder uitgewerkt en krijgt in 2013 zijn beslag.

18 Vertrouw maar controleer Op 23 april hield de VOM weer een informatieve middag, deze keer over kwaliteitslabels zoals Qualicoat.

22 Kort nieuws Diverse berichtgeving uit de markt.

24 30 mei open!

Op 23 april hield meetinstrumentenspecialist TQC een inloopdag in zijn nieuwe bedrijfspand in Capelle aan den IJssel, dat op 30 mei officieel in gebruik wordt gesteld.

38 ‘Groen’ hardchroomproces en S.O.S. De veelzijdige oppervlaktebehandelaar AHC te Venlo komt regelmatig met verrassende noviteiten naar buiten. De morsecode S.O.S. wordt als blikvanger gebruikt voor een 24-uursservice.

28 Meeting materials Op 7 mei werd in Vught het vakevenement Meeting Materials gehouden, een M2i-bijeenkomst als mooie opmaat voor Materials 2013.

42 Gelezen De literatuurrubriek waarmee lezers van Oppervlaktetechnieken een kijkje krijgen in de internationale vakliteratuur.

46 Op zoek naar samenwerkingspartners In deze vaste rubriek een bloemlezing van partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van het Enterprise Europe Network NL.

49 Terugblik Een uitgelezen kans voor de jeugd van tegenwoordig. De maandelijkse column van eindredacteur Edward Uittenbroek.

bij de voorpagina Met Concentrated Solar Power weet de Duitse installatiebouwer Dürr de droogstoof van de laklijn op 120 graden te krijgen.

Bietigheim-Bissingen, nabij Stuttgart, heeft veel zonuren en ligt ter hoogte van Noord-Frankrijk, maar deze toepassing van zonnespiegels is toch opmerkelijk omdat CSP-centrales vooral in Zuid-Europa en Noord-Afrika in gebruik zijn voor energieopwekking en waterontzilting. Spiegels en de olievoerende leiding die naar de warmtewisselaar leidt worden gemaakt met behulp van oppervlaktetechnieken. Zie ook de rubriek Gelezen.

(Foto: Dürr Systems GmbH) oppervlaktetechnieken mei 2013

5

Eurogrit verzet bergen... als het om straalmiddel gaat!

Natuurlijk gebruikt u AD Precoat Cr-Free omdat u mens en milieu er een zeer belangrijke dienst mee bewijst. Mocht u nog twijfelen aan de kwaliteit, houd dan in gedachten dat er inmiddels ruim 60 (!) miljoen vierkante meter aluminium probleemloos mee is voorbehandeld. AD Precoat Cr-Free is Qualicoat A-021 gecertificeerd en is geschikt voor dompel-, sproei- en coilcoat installaties.

Wanneer het gaat om het leveren van kwalitatief hoogwaardig straalmiddel, verzet Eurogrit bergen. Eurogrit biedt de hoogste kwaliteit, de beste service en de kortste levertijden.

Voor meer informatie bezoek onze website: www.eurogrit.com, of bel 078 6546770.

Eurogrit levert alle soorten straalmiddel voor éénmalig en meermalig gebruik.

Over de gehele wereld...

AD Chemicals BV | Markweg Zuid 27 | 4794 SN Heijningen www.adinternationalbv.com | info@adchemicals.com

Noordhoek 7, 3351 LD Papendrecht • P.O. Box 184, 3350 AD Papendrecht • The Netherlands • Tel.: 078 6546770 Fax: 078 6449494 • info@eurogrit.com • www.eurogrit.com

NIEUWSTE GENERATIE ELEKTROSTATISCHE SPUITPISTOLEN Kleiner, lichter en ontworpen om de winst te optimaliseren VOORDELEN:

Meer modellen om uit te kiezen Klein, licht en ergonomisch verantwoord Ingebouwde betrouwbaarheid: werk langer door, langere afschrijving

VERHOOGDE PRODUCTIVITEIT:

Verminder de spierbelasting, verminder de vermoeidheid van de gebruiker en verhoog het gebruikerscomfort

OPTIMALISEERDE WINST:

Spuit met minder, bespaar geld en energiekosten

GRACO BVBA Slakweidestraat 31 • B-3630 Maasmechelen • Tel: +32 89 770 700 • Fax: +32 89 770 777 • info@graco.be

6

NL_Oppervlaktetechnieken_0513.indd 1

oppervlaktetechnieken mei 2013

07/05/13 10:08

6 Juni: decision day VOM Ledenvergadering Beslissing over de toekomst van de VOM

Penningmeester Steef Hardeman presenteert de cijfers terwijl voorzitter Philippe Dupont nog even meerekent.

agenda MEI NVVT-Studiemiddag: Green, Biobase, Life Cycle Analysis Lezingen- en contactmiddag van de Nederlandse Vereniging van Verf Technici 28 mei, Nieuwegein > www.NVVT-Nederland.nl Dag van het Thermisch Verzinken 2013 Tijdens deze dag zullen de laureaten van de Benelux Trofee voor Thermisch Verzinken 2013 worden bekendgemaakt 30 mei, Evenementenhal van Dierenpark Planckendael, Mechelen (B). > www.ZinkinfoBenelux.com

IIR-congres: Onderhoudsplatform voor de Industrie Eendaagse conferentie van het Institute for International Research IIR 30 mei, Amersfoort > www.iir.nl/industry

JUNI Materials 2013 Materialenvakbeurs van het Mikrocentrum 5-6 juni, Conferentiecentrum Koningshof, Veldhoven. Zie ook de voorbeschouwing in Oppervlaktetechnieken van april, p. 18-21 > www.materialenbeurs.nl www.Oppervlaktetechnieken.com/ archief

Algemene Ledenvergadering VOM 6 juni, 13.30-21.00 uur Tel.: 030 - 630 03 90 secretariaat@vom.nl > www.VOM.nl VISEM Technodag Jaarlijks congres van de Vereniging Industriële Spuit- en Moffelbedrijven VISEM 18 juni, De Fabrique, Utrecht Zie ook de voorbeschouwing in deze editie, p. 8-9. > www.VISEM.nl

Kijk verder vooruit op www.oppervlaktetechnieken.com

Dag van het Thermisch Verzinken 2013 Zinkinfo Benelux organiseert op donderdag 30 mei de Dag van het Thermisch Verzinken 2013 in Dierenpark Planckendael in het Belgische Mechelen. Tijdens deze dag worden onder meer de winnaars van de Benelux Trofee voor Thermisch Verzinken 2013 in vijf verschillende categorieën bekendgemaakt: Categorie A: Industriebouw; Categorie B: Utiliteitsbouw; Categorie C: Woningbouw; Categorie D: Infra en mobiliteit; Categorie E: Karakteristieke stalen bouwdelen en sculpturen.

Uit de vele nominaties heeft de jury één laureaat per categorie gekozen. Elke laureaat ontvangt een trofee en een oorkonde, de genomineerden ontvangen allen een oorkonde. Alle projecten die werden ingediend komen ruim aan bod in een boek dat zal worden gedrukt in een oplage van ruim 3.000 exemplaren en dat op 30 mei zal worden gepresenteerd.

Meer informatie en aanmelding www.ZinkinfoBenelux.com.

oppervlaktetechnieken mei 2013

7

Poolreiziger Philip de Roo had op de VISEM Technodag 2012 zijn inspiratielezing een mooi branchemotto meegegeven. (archieffoto vakblad Oppervlaktetechnieken)

Het is een nieuwe techniek voor natlakken die weinig aanpassingen vraagt, maar wel de nodige voordelen biedt.

Laser cleanen Jean Claude Philippron, Mitraco Laserreinigen kan gebruikt worden voor het plaatselijk of geheel ontlakken, in plaats van maskeren of als voorbehandeling voor het lakken. De techniek wordt steeds beter, de kosten worden steeds lager en de toepassingsmogelijkheden steeds groter.

Korte pauze Klanteneisen Lars van den Berg, Alcoa Als belangrijke leverancier van aluminium en aluminiumproducten heeft Alcoa een eigen visie op kwaliteit. Vandaag wordt meer inzicht geboden in wat Alcoa verwacht van de coatingbranche en welke eisen zij stelt aan kwaliteit.

Kennisblok Het programma wordt afgesloten met een dynamische opeenvolging van korte en krachtige presentaties. In dit blok zullen verschillende bedrijven een stuk kennis met de bezoekers delen: HaTwee, Hans Hooyberg: Korrelgrootteverdeling uit het stof gehaald Hoe de korrelgrootteverdeling van een

poedercoating het applicatiegemak en rendement kan beïnvloeden.

Oxyplast, Ruben Maas: Low-bake is geen slow-bake De pro’s en contra’s van lagetemperatuurmoffelende poeders.

Gullimex, Joost Bakker: Measure what you see Kleurmeting in een notendop.

Kluthe, Steven Vos: Van oxide naar “gouden” passivering Het neutraal beitsen van met oxidehuid vervuilde (stalen) ondergronden in combinatie met een chroomvrije passivering.

TQC, René Bode: Is schoon wel schoon?

Optimalisatie van de oppervlakte voor het aanbrengen van een coating.

Mavom, Hillebrand Koelewijn: Duurzaam en verantwoord voorbehandelen Voorbehandelen op basis van Chroom III is niet geclassificeerd als giftig en is bruikbaar als eindlaag en conversielaag op aluminium, staal en verzinkt staal.

De Lange technische installaties, Gerard de Lange: Katalytisch infrarood drogen Voor het intensief doordrogen van zowel watergedragen als solvent-houdende natlakken.

17.00 uur Borrel Infomarkt Wie nog meer uit de VISEM Technodag wil halen dan alleen kennis en contacten opdoen, kan een tafel reserveren in de ruimte waar de ontvangst is en de pauzes worden doorgebracht. Men kan dan zijn product, techniek of bedrijf presenteren en direct zijn doelgroep benaderen op een zeer laagdrempelige manier. Deze informatiemarkt is bescheiden van opzet. VOM-leden betalen € 275, niet-VOM-leden € 350 (exclusief btw). Op het congres worden ruim honderdtwintig bezoekers verwacht die allemaal op een of andere manier werkzaam zijn in de coatingwereld. Het aantal plaatsen op de infomarkt is beperkt, dus belangstellenden wordt verzocht dit zo snel mogelijk kenbaar te maken via henraat@vom.nl.

Meer informatie De VISEM Technodag vindt 18 juni plaats in De Fabrique, Westkanaaldijk 7 te Utrecht.

Deelname is gratis na registratie via www.visem.nl.

Pauline Meijwaard, branchemanager VISEM info@visem.nl tel. 030-6300390 oppervlaktetechnieken mei 2013

9

vom nieuws Vijftien jaar geleden gingen presentaties nog met een ‘overheadprojector’, waar een sterke lamp door een doorzichtige, beprinte folie scheen. Hier zien we Henk in actie bij een presentatie over de juist ondertekende Meerjarenafspraak Energie Efficiency, het convenant tussen de VOM en het Ministerie van Economische Zaken. (Archieffoto VOM)

In Memoriam: Henk de Man Op 20 april ontviel ons een pijler onder de belangenbehartiging en een vaktechnische rots in de branding, een alom gewaardeerde vakgenoot, en daarbij ook nog eens huisvader die volop op avontuur ging met zijn gezin. Na enkele jaren een bij herhaling gewonnen verklaard gevecht geleverd te hebben tegen kanker, verliet uiteindelijk Henk de Man het strijdtoneel.

Praten op denksnelheid

Vorig jaar zat ik nog terug te denken aan de paar honderd vakevenementen die ik de laatste vijftien jaar bijgewoond heb. Diverse springen er echt uit, en een daarvan is een technische middag/avond bij zijn bedrijf Brandsma Metaalveredeling in Hilversum. Met de toenmalige technisch secretaris van de VOM Hans du Mortier zaten we daar tot halverwege de avond met een man of vijftien na te bomen over de galvanotechniek en de vele mogelijkheden die zij biedt om producten een waardevolle eindfinish te geven, ter verfraaiing, verduurzaming en/of functionalisering. Het was zo’n avond waar echt een sfeer van “vakbroeders-onder-elkaar” hing, eigenlijk kom je dat niet zo vaak meer tegen.

Door Edward Uittenbroek, eindredacteur Oppervlaktetechnieken Mijn laatste werkje met Henk was een artikel waar ik voor de zorgvuldigheid even zijn expertise bij ingeroepen heb, afgelopen februari. Ik kondigde aan dat er wat

Zomaar twee herinneringen, met vijftien jaar tussentijd. Eentje halverwege die periode: Henk staat les te geven op een cursusdag bij het Aluminium Centrum, en is er zó druk mee dat hij vergeet naderhand

Voor wie hem gekend heeft een schok, want op de Surface Vakbeurs was hij nog volop present, al gaf hij na een beursdag wel toe erg vermoeid te zijn. Als onvermoeibare dossiervreter en voorvechter van de galvanotechniek heeft Henk zijn sporen verdiend, maar hij zou er graag nog een dikke vijftien jaar mee doorgegaan zijn om vervolgens in een welverdiende pensioentijd nog meer koraalriffen en skeelerroutes verkend te hebben. Het was hem helaas niet gegeven. Vier vakgenoten die veel met hem gewerkt hebben, blikken een laatste maal terug op een markante mens.

10

aan zat te komen dat nogal kort voor de drukdatum nog even meegelezen moest worden. Blijkens zijn antwoord was hij nog amper uit de operatiekamer, maar hij zou proberen ernaar te kijken. Het was Henk ten voeten uit: altijd paraat en beschikbaar om desnoods tegen de klippen op zijn bijdrage te leveren aan het vakgebied.

oppervlaktetechnieken mei 2013

zijn bedrijfsfolders mee te geven. Nou ja, het zal niet veel uitgemaakt hebben, want op de cursisten heeft hij heus wel een onuitwisbare indruk gemaakt als uithangbord voor de galvanotechniek.

Henk combineerde de bevlogenheid van Wim Borghardt (oprichter van de VOM) met de vakkennis van Tom van der Klis (dertig jaar vakblad Oppervlaktetechnieken, technisch secretaris van de VOM en grondlegger en lesmappenauteur van de VOM cursusafdeling). Hij voegde daar de inhoudelijke nieuwsgierigheid aan toe van enkele andere grootheden die ons de afgelopen jaren ontvallen zijn. Maar Henk scoort er een kwalificatie bij die ik nog niet eerder heb toegekend. Vrijwel niemand kon zó compact en inhoudelijk praten in zo’n rázend tempo, dat ik het op de laptop/I-pad niet continu kon bijhouden ondanks mijn uitvoerige afkortingensysteem.

Henk: je praatte echt op denksnelheid, en je hersenen waren altijd in topsportconditie, óngelofelijk, zeg!

Op VOM-ledenvergaderingen deed Henk ook de nodige duiten in het zakje, met bijvoorbeeld opbouwende kritiek over het aantal vaktechnici op het secretariaat, dat voor het brede werkveld van de belangenbehartiging in de vele oppervlaktetechnieken wat hem betreft wel wat opgevoerd

In de werkkamer van een vliegveld, onderweg naar een vergadering over wet- en regelgeving. (Foto: Rard metz).

mocht worden. Ondertussen bleef hij hondstrouw en met een enorme gedrevenheid zelf veel van zijn kostbare tijd in dit deel van het vakwerk steken, waarvoor hij talloze vergaderingen in binnen- en buitenland bijwoonde. Zijn immense dossierkennis werd hierdoor continu geactualiseerd, en de vakliteratuur hield hij ook nauwgezet bij. Een geloofwaardige en daarmee effectieve belangenbehartiging is alleen mogelijk met inhoudelijke zwaargewichten, en we verliezen hier niets minder dan het zwaarste kaliber uit ons galvanoarsenaal. Maar bovenal zijn we een geliefd vakgenoot kwijt, of zoals zijn zoon zelf zei: een inspiratie en een voorbeeld. “Vriend”, noemde hij zijn vader zelfs, hetgeen Henk mij tweemaal genoemd heeft doelende op het “schouder aan schouder” staan voor het vak. Met het lied “Schouder aan schouder” werd de uitvaart ook geopend, en zo heeft hij ook die laatste jaren gestreden, met zijn broers, vrouw en kinderen aan zijn zijde. Want er zijn er zat die in hun werk vluchten en zo een expert worden. Maar er voorál voor je gezin zijn, dán ben je pas een warme medemens!

Onvermoeibaar doorwerken voor het algemeen belang van de Galvanotechniek Door Hans du Mortier, voormalig technisch secretaris VOM Ik leerde Henk kennen bij een gesprek met Dick Witmer op de Christiaan Huygensschool. Witmer gaf een praktijkles en wenkte een leerling die qua lengte boven de rest uitstak en gaf die leerling de opdracht samen met de andere aanwezigen een Hullcel-proef van het nikkelbad te gaan maken. “Dat gaat best zonder de aanwezigheid van een leraar,” vertelde Witmer, “die jongens werken rustig door, dan kunnen wij in de tussentijd wat anders

Ten strijde voor het vakgebied.

Belangenbehartiging vergt naast bevlogenheid voor de oppervlaktetechniek ook veel parate dossierkennis.

(Foto: Rard Metz)

gaan doen.” Het is me altijd bijgebleven, dat gedisciplineerd doorwerken van die leerlingen. Dat was in mijn tijd op die school tien jaar eerder wel wat minder.

Enige jaren later belde Henk op met enkele technische vragen, hij was die week in dienst getreden bij Brandsma in Hilversum. Vanaf dat moment tot enige weken voor zijn overlijden hadden we zeer geregeld contact en wisselden we naast technische zaken het reilen en zeilen van de kinderen uit. Wat was hij trots op zijn kinderen. Henk begreep dat samenwerken in de branche belangrijk is. Gelukkig werkte hij bij een bedrijf waarbij het iets voor het belang van de branche doen een lange traditie was. Onder aanvoering van de oude heer Brandsma werd kort na de Tweede Wereldoorlog door de Werkgeversvereniging een studiereis naar de Verenigde Staten georganiseerd. En Jan Brandsma was jarenlang voorzitter van de Stichting Bevordering Galvanotechniek. In die traditie is hij onvermoeibaar voortgegaan. Voor brancheactiviteiten waarvoor we de actieve medewerking van lidbedrijven nodig hadden, deden we nooit tevergeefs een beroep op Henk.

Vele onderzoeken en projecten zijn met medewerking van Henk uitgevoerd.

Toen wij als branche Henk vroegen om deel te nemen in de Europese koepelorganisatie CETS stemde hij gelijk toe.

De Europese industrie is Henk veel dank verschuldigd. Veel regelgeving is positief beïnvloed door een immer snel en positief reagerende Henk de Man, die uitgroeide tot een internationaal zeer gewaardeerde deskundige met veel invloed. Ook op het gebied van normalisatie was Henk als voorzitter van de NEN-commissie Galvanotechniek zeer actief en invloedrijk.

De vele buitenlandse reizen die we samen ondernamen waarbij Henk veelal voor de branche belangrijke zaken wist te regelen zal ik nooit vergeten. Ook de gesprekken over onze geboortestreek zijn me dierbaar.

Persoonlijk zal ik Henk erg missen.

Erma, Benita en Nick, veel sterkte en de nabijheid van de Heere God.

Je verdiensten voor de nationale en internationale galvanoindustrie zijn fenomenaal Door Rard Metz, voormalig directeur VOM Ik leerde Henk op de kop af tien jaar geleden kennen. Ik was net drie weken aan het werk voor de VOM en we bereidden samen de CETS-vergadering in Barcelona voor.

Voorbereidingen voor dit soort vergaderingen werden steevast op het laatste moment gepland en de onderwerpen werden in hoog tempo uitgediept en behandeld.

Als eerste was de Nickel Working Group aan de beurt om door te nemen. Als scheepsbouwer die amper een vijf had weten te halen voor scheikunde op de middelbare school zat ik al heel snel met heel veel vraagtekens in en boven mijn hoofd.

Henk keek me even aan en zei: “Kom op joh, we slepen je wel door die ochtendvergadering en tegen die tijd ben je wel zo ver bij dat je gewoon mee kan doen, en anders heb je pech gehad”.

Het was het begin van een fijne professionele relatie die zou uitmonden in vriendschap.

Je verdiensten voor de nationale en internationale galvanoindustrie zijn fenomenaal en je was er nog lang niet klaar mee.

Het plezier, de drive en de intensiteit waarmee je de wereld en haar uitdagingen tegemoet trad zijn buitengewoon oppervlaktetechnieken mei 2013

11

vom nieuws en bijzonder. Ik ben nog nooit iemand tegengekomen die met zoveel energie zijn onderneming dreef, voorzitter was van een branchevereniging, bij geen enkele commissie ontbrak en ook nog tijd had voor zijn gezin. Op de reizen die we samen maakten wisselden we ook een paar privéwederwaardigheden uit en daaruit begreep ik dat je je schaarse vrije tijd op dezelfde intensieve en energieke wijze invulde.

Je betrokkenheid was niet vrijblijvend. Als je ergens in zat ging dat voor 100% en je verlangde dat ook van de andere deelnemers. Als daar soms het tempo niet helemaal naar je zin was, nam je het net zo lief even over, waarbij het dan wel vrij duidelijk werd wat je daarvan vond. Maar goed, het tempo moest erin blijven, dus “vooruit met die geit”. Ik heb je hierin enorm bewonderd. Je bent en je blijft hierin een grote inspiratiebron voor me. Ik weet zeker dat dit voor zeer veel anderen ook zo geldt.

Tegelijkertijd kwam je betrokkenheid voort uit een bijna onstilbare nieuwsgierigheid.

Je bleef net zo lang speuren en wroeten tot je wist hoe het zat. Je bleef je vastbijten tot je er zelf iets mee kon. Je bleef dan nog steeds nieuwsgierig, gretig om dingen te snappen en te begrijpen.

Je werd ziek, en als het niet zo ingrijpend was geweest voor je eigen leven, je door jou zeer geliefde gezin, werk en omgeving, vond je het volgens mij nog wel interessant ook. Ook hier stortte je er met tomeloze energie in om het “vuiltje” even weg te werken. Dit gevecht was echter niet te winnen.

Omdat ik niet meer in de sector werkzaam was, ontmoetten we elkaar veel minder.

Het contact werd er niet minder om.

We belden zeer regelmatig. Je was dan onverminderd pratend, grappen makend met dezelfde energie en drive bezig met de toekomst, áchter de horizon. Dáár moesten we naartoe, en als we er waren, dan waren we er niet, want dan was de horizon toch weer een stuk opgeschoven. Zo bleef je aan de gang, hield je ons aan de gang en is er onnoemelijk veel gebeurd.

Beste Henk, vaarwel.

Met Henk in de zaal was je zeker van een aantal dingen…

Door Wim Brandsema, bestuurslid VOM Met Henk in de zaal was je zeker van een aantal dingen… Allereerst verwachtte hij er wat van en was hij in ieder geval wel voorbereid. Wat heet ‘voorbereid’? Zijn 12

oppervlaktetechnieken mei 2013

En dan dat non-verbale van ’m… íjzersterk, Henk kon feilloos aangeven wat hij ervan vond zonder er een woord aan vuil te maken. Verbaal was hij daartoe overigens ook prima in staat. Adrem middels oneliners met een kwinkslag, bij Henk kon je altijd op een opmerking wachten. Bij Henk was je je al aan het voorbereiden om hem halverwege te komen….

Vragen en opmerkingen, dat hield Henk scherp, maar zorgde er ook voor dat jij als gesprekspartner of toehoorder scherp moest zijn. Want die vragen en opmerkingen kwamen altijd in een enorm spreektempo… állemachtig, wat kon Henk snel praten.

Henk de Man op stoom tijdens de Surface Vakbeurs, oktober 2012.

(Archieffoto vakblad Oppervlaktetechnieken)

dossierkennis was imméns: IPPC, BREF, BRL, BAT, RIE en ga zo maar verder in het woud van Europese en Nederlandse weten regelgeving.

Henk was op de hoogte en een presentator die zijn zaakjes niet op orde had heeft Henk vaak angstzweet bezorgd. Het tweede waar je bij Henk zeker van kon zijn waren: vragen. Altijd maar vragen… Henk wist altijd die vragen te stellen waarop het moeilijk antwoorden bleek. Dat zat hem niet alleen in zijn ietwat intimiderende vraagstelling, maar ook wederom in zijn zeer uitvoerige dossierkennis, die hij in de loop der jaren met de ambtenaren van de gemeente Hilversum (vanwege zijn eigen bedrijf) met praktijkvoorbeelden had mogen aanvullen.

En die vragen waren niet alleen lastig, ze waren er ook áltijd… En bij Henk bleef het nooit bij één vraag: Henk wilde het naadje van de kous weten en vroeg door tot duidelijk was welke informatie er voorhanden was, informatie die hij opnam als een spons. En later op elk gewenst moment kon hij die spons weer uitknijpen alsof hij het gisteren had gehoord.

Waarin Henk nog meer opviel tijdens vergaderingen, conferenties of andersoortige meetings was zijn kaarsrechte houding. Je keek naar hem op, en niet alleen vanwege zijn lengte; zowel staand als zittend was hij een in het oog springende persoonlijkheid, zonder dat hij daarbij op de voorgrond hoefde treden.

Die immense dossierkennis verkreeg hij door alles wat los en vast zat op het gebied van de galvanotechniek te lezen. Niet alleen technische artikelen, maar ook meer en meer regelgeving of conceptregelgeving trokken zijn aandacht. Henk was op dit gebied een autoriteit en hij ontwikkelde zich tot een nationaal en internationaal zeer gewaardeerde deelnemer in de discussie omtrent de regelgeving in de oppervlaktebehandeling en met name de galvanotechniek.

Als gevolg van al dat te lezen materiaal veranderde het bureau van Henk in de loop der jaren in een bibliotheek op zich.

Grote stapels papier met Post-it-papiertjes ertussen. Voor de toevallige passant een enorme wanorde, voor Henk een logische manier van archiveren.

Wat ook logisch was voor Henk waren de beurzen, Eurofinish in Gent en later ook Surface in ’s-Hertogenbosch – daar hoor je als VOM-lid te staan! En als de beursdag dan zwaar viel, vonden we elkaar ’s avonds wel in een kroeg en namen we weer energie tot ons…. maar het moet gezegd, De Man was ’s avonds een man maar ook de volgende ochtend weer de Man. We nemen afscheid van een uiterst gewaardeerde collega, een mens met een ongekende intrinsieke motivatie… inspirator, voortrekker, strijder, maar bovenal een uiterst betrokken mensen-mens.

Henk, het was ons een eer en genoegen onderdeel te zijn van jouw leven. De VOM wenst Erma, de kinderen, familie en alle bekenden van Henk veel sterkte met het verwerken van dit groot verlies.

Algemene Ledenvergadering op 6 juni: u bepaalt de toekomst van de VOM De Algemene Ledenvergadering van de VOM vindt plaats op 6 juni in het Van der Valk Hotel Amersfoort - A1. De VOM-leden hebben ondertussen een uitnodiging ontvangen met toelichting over de plannen om samen met andere verenigingen een nieuwe vereniging voor industrieel oppervlaktebehandelend Nederland op te zetten. Dit zal een van de belangrijkste agendapunten zijn op 6 juni en een hoge opkomst is dan ook zeer gewenst. U kunt mede de toekomst van de VOM bepalen.

blok vormen richting de markt en overheden. Met elkaar kunnen we belangen beter behartigen. De nieuwe vereniging moet herkend en erkend worden als dé vereniging van en voor oppervlaktebehandelend Nederland. We krijgen daarin graag uw steun, maar ook uw vragen en opmerkingen zijn van harte welkom. We verwijzen hierbij naar de e-mail met bijlage die u gehad heeft en hopen in ieder geval dat u bij de Algemene Ledenvergadering aanwezig kunt zijn.

Een aantal verenigingen, waaronder de VOM, heeft de visie ontwikkeld dat we als collectief veel meer kunnen bereiken dan als individueel bedrijf. Gezamenlijk kunnen we een sterk

Meer informatie www.VOM.nl

VOM Branchebarometer april Uit de laatste meting van de VOM BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in april minder positief dan in maart zijn over de groei in de branche: indexscore 52,1 versus 53,8. De branche ontwikkelde zich in april wel veel beter dan de totale Nederlandse industrie (48,0, wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (in tegenstelling tot in de industrie algemeen) sprake is van groei.

De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de VOM is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in april ten opzichte van maart zijn over deze componenten de volgende conclusies te trekken: - De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel minder positief ten opzichte van vorige maand; - Over de orders denken de inkopers veel minder positief; - De levertijd van de leveranciers is vrijwel hetzelfde; - De voorraden eindproduct nemen flink toe; - Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen volgens de inkopers af ten opzichte van vorige maand.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken over de verschillende aspecten in de afgelopen maand: - Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in april vrijwel hetzelfde als in de totale industrie; - Het orderniveau is veel beter; - De levertijden van de leveranciers zijn veel langer; - De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn vrijwel hetzelfde; - Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de

totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie.

Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. U kunt zich aanmelden via www.formdesk.nl/vom/ abonnee . Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen, meld u dan gratis aan via www.formdesk. nl/vom/pers. oppervlaktetechnieken mei 2013

13

vom nieuws

VOM-informatiemiddag kwaliteitslabels

Vertrouw, maar controleer Toen de Amerikaanse president Ronald Reagan ontwapeningsgesprekken voerde met de Sowjet-Russische leider Michaïl Gorbatsjov, scoorde hij op kenmerkende wijze in een persconferentie door een Russisch gezegde aan te halen. “Doverjai no proverjai”, ofwel “trust, but verify”, want zijn pr-assistent had natuurlijk meteen in de Engelse vertaling voorzien. De heren zouden goede sprekers zijn geweest op de VOM Informatiesessie over kwaliteitslabels van 23 april. Op coatinggebied voldoen ze echter niet aan de norm voor een VOM-middag, dus werden Eko Burger (Instituut voor Oppervlaktetechniek) en Guus Schmittmann (Zinkinfo Benelux) opgesteld. Op 23 april kwam een actief discussiërend publiek tot de slotsom dat controle het vertrouwen onderbouwt.

Branchemanager Pauline Meijwaard zette de toon met de puntige introductie dat het die middag ook zou gaan over “de kosten van het níét leveren van kwaliteit.”

Zin en onzin van kwaliteitslabels zouden openhartig uit de doeken gedaan worden, met haar inmiddels van de VISEMTechnodagen bekende werkwijze van het tonen van veelzeggende YouTube-films of andere beeldfragmenten. En ook deze keer was het raak: een “Meesterkweker” van gewassen kun je worden door de labels en vignetten te verzamelen tot je product er welhaast vlakvullend mee afgestempeld is. Maar voor een aanzienlijk deel ervan kwalificeert het bedrijf zich een18

oppervlaktetechnieken mei 2013

voudigweg door ergens een contributie te betalen. In dit voorbeeld ging het om elf gekochte plakkers uit in totaal negentien “keurmerken”.

Keurmerk of garantie?

Meijwaard verhoogde de inzet door er nog een toezichtslaag bij te betrekken. “Je hebt ook weer een soort keurmerk voor de keurmerken: de Raad van Accreditatie.

Het gaat hier niet om wettelijke regels, want iedereen mag een keurmerk in het leven roepen. De Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen is er in 1926 mee begonnen,” wekte Meijwaard alvast het vertrouwen in de goede afloop.

Er zijn vele consumentenkeurmerken.

“Een keurmerk ligt soms dicht tegen garantie aan,” vervolgde Meijwaard, “het wordt wel eens als synoniem gebruikt.”

Een YouTube-filmpje van de FOCWA gaf aan dat in het autoschadeherstel een kwaliteitskeurmerk tegelijk de garantie bepaalt. “De keurmerken voor oppervlaktebehandeling zijn niet een-op-een gebonden aan garantie,” voegde ze er nadrukkelijk aan toe.

Sinterklaas direct vervangen

Als keurmerkenexpert werd Metaaluniebranchemanager Ron den Toom ten tonele gevoerd. Als voorbeeld van een aan

Succes en zin van een keurmerk Doelstellingen van keurmerken zijn doorgaans: het bevorderen van kwaliteit, het promoten van oppervlaktebehandelingen (ook van hout, beton en kunststof), en het verspreiden van het label. Op basis van voortschrijdend inzicht worden de keurmerken aangepast (aan regelgeving), en worden ze vollediger en beter. Kwaliteitslabels zijn niet altijd succesvol, en oorzaken voor mislukking zijn bijvoorbeeld een te kleine marktdekking, verwatering van de vereisten, en het niet consequent doorvoeren van het label. Wat maakt een kwaliteitslabel daarentegen succesvol? Als het én een technische standaard op de markt zet én de kwaliteitsorganisatie een goed netwerk heeft. Een betrouwbare controle door derden geeft vertrouwen.

- Er voldoende onderscheidend vermogen is dankzij de kwaliteitseisen; - De set eisen aantoonbaar gehaald wordt; - De klanteisen en standaarden geborgd zijn; - Er pragmatische eisen aan processen en documenten gesteld worden; - Het voldoende gedragen wordt door de markt – opdrachtgevers moeten er gerust op zijn “dat het goed zit met dat kwaliteitslabel”; - Er voldoende bedrijven zijn met het kwaliteitslabel; - Het label te koppelen is aan garanties, waarbij meestal vijf of tien jaar geldt.

Een kwaliteitslabel wordt gekenmerkt door: - Voortschrijdend inzicht: in de loop der jaren worden aanpassingen gedaan aan de vereisten en werkwijzen; - Keuring door een onafhankelijke inspecteur; - Opleiden van inspecteurs is erg belangrijk; - Certificeren van inspecteurs; - Het externe lab moet gecertificeerd zijn volgens ISO 17025, hetgeen waarborgt dat de testen volgens procedure uitgevoerd worden.

Een goed keurmerk levert op: - Periodieke onafhankelijke beoordeling; - Betere beheersing van kwaliteit; - Aantoonbare procesbeheersing als argument in geschilsituaties; - Goede positionering in de markt; grotere kans op orders, zeker als het kwaliteitslabel vereist is bij de aanbesteding; - Europees/wereldwijd erkend label; - Minder fouten of afkeur; - Invloed op de specificatie door mee te vergaderen met de organisatie die de licentie voert (voor Qualicoat bijvoorbeeld de VISEM, voor Qualanod de Stanod); - Een mooi certificaat.

Een kwaliteitslabel heeft zin als: - De gebruikstoepassing duidelijk omschreven is; - Er voldoende bekendheid aan gegeven wordt;

garantie grenzend vignet noemde hij een waarmerk voor de alarminstallaties van dure auto’s: de verzekeraar checkt dat voordat bij een autokraak eventueel tot uitkering overgegaan wordt.

Hij had de Qualicoat-reglementen even doorgenomen, en was onder de indruk van de omvang van bijna tachtig pagina’s.

Hij is al bij heel wat keurmerken betrokken geweest, ook hij kon er moeiteloos een dia mee afvullen alsof het een productverpakking was.

Een keurmerk is een bepaalde gedragscode die afgestemd is in een groep, met reglementen en toetsen om die gedragscode te laten omzetten in dat keurmerk.

“Een ánder heeft geconstateerd dat ik het goed doe,” vatte hij de werkwijze samen.

Dat hoeft geen proceswijzigingen in te houden. Eens haalde een supermarkt 17% meer omzet op een bepaald vleesproduct nadat er zonder enige wijziging een keurmerk op kwam voor de vacuümverpakking.

Uitdragen van je vakgebied

Sommige keurmerken die Den Toom tegenkomt schrijven niet meer voor dan het vanzelfsprekende en de wettelijke minimumeisen, bijvoorbeeld dat je buschauf-

feur tijdens de vakantiereis niet achter het stuur in slaap valt, alleen handsfree belt, zich aan de rijtijdenwet houdt en dat de bus periodiek gekeurd wordt. Anderzijds zijn er keurmerken die een ondergrens aan de geleverde kwaliteit stellen.

“Een keurmerk is er niet alleen voor de inhoud, maar ook voor het uitdragen, herkenning, erkenning en om ondersteuning te krijgen. Als je keurmerk alleen regelt wat al in de wet staat, is dat heel moeilijk te verkopen, een prijsverschil zonder toegevoegde waarde wordt dan niet betaald door bijvoorbeeld een school die een excursie houdt.” Herkenning kan door de vakorganisatie gerealiseerd worden, bijvoorbeeld de BOVAG met een promotiebudget van 4,5 miljoen euro. Erkenning krijg je uit de markt, namelijk door niet zodanig hoge eisen te stellen dat er nauwelijks keurmerkvoerende aanbieders zijn, of zo lage eisen dat het geen onderscheidend vermogen heeft ten opzichte van keurmerkloze aanbieders.

Als voorbeeld van een onzinnige bepaling noemde Den Toom nog de garantiebepaling dat een dronken Sinterklaas die niet weet welke rol hij moet spelen, direct vervangen zal worden door een nuchtere. Iemand vond dat sowieso een

onzinkeurmerk,“want er ís maar één Sinterklaas!”

Vertrouwen en selectie

De toon voor een interactieve middag was gezet, want er zou volop meegediscussieerd worden vanuit de volle zaal. Allereerst merkte iemand op dat Qualicoat toch vooral een procescertificering is.

Iemand stelde dat de ISO 1461 voor thermisch verzinken vaak voorgeschreven wordt, zodat er geen eigen bedenksels in bestekken belanden of de verzinker varianten op lasvoorschriften of iets dergelijks moet gaan opvolgen. Bij de vraag hoe keurmerken zich verhouden tot wetgeving meldde Den Toom dat er soms een compromis nodig is om binnen de wetgevingsvereisten te blijven. “Maar je moet altijd zien te voorkomen dat er meerdere keurmerken in je vakgebied zijn. Als een groep zich gaat verenigen en een tweede keurmerk gaat verzinnen, is dat funest voor je branche.”

Beproeving

Vervolgens was het woord aan Eko Burger, directeur van het Instituut voor Oppervlaktetechniek dat in november 2012 als Nederlandse vestiging van het Institut oppervlaktetechnieken mei 2013

19

vom nieuws

Eko Burger, directeur van het net in Culemborg gestarte Instituut voor Oppervlaktetechniek.

für Oberflächentechnik van start ging in Culemborg. Het testinstituut voert beproevingen uit op proefplaten en werkstukken, houdt inspecties in het veld en bij bedrijven, en heeft in Duitsland een zelfstandige adviestak Qubus GmbH, die ondersteunt bij installatieplanning en management. Geheel in stijl van de middag werden even wat latten genoemd waar overheen gesprongen wordt: ISO 17025 voor het laboratorium, DIN 45011 en de architectenstandaard AAMA (American Architectural Manufacturers Association), en inspectiewerk met NACE- en Frosio-gecertificeerde inspecteurs. IfO doet duizend audits per jaar in dertig landen, voor onder meer Qualicoat, Qualanod, Qualisteelcoat, DASt-022 waar juist de kwalificatie voor is gehaald door Eddy Elderman, kwalificaties voor gevelreiniging waar Elderman ook verantwoordelijk voor is, en enkele binnentoepassingen zoals QIB voor coatings en Gebäudereinigung voor hygiëne in ziekenhuizen. Volop keurmerken en kwalificaties dus, en ook enkele waarvan je zou zeggen dat dat toch vanzelfsprekende of wetgevingsvereisten zijn. Als motieven voor een keurmerk noemde Burger: klanteisen, eigenbelang van de fabrikant, de wens een hoge proceszekerheid vast te houden en efficiëntie in de vorm van kostenbesparing.

Gevraagd werd of er een kwaliteitslabel in Nederland is voor de galvanotechniek.

Meijwaard had dat nagezocht en er blijkt niets voor te zijn.

Kosten van fouten

Ten slotte was het woord aan Guus Schmittmann van de brancheorganisatie van thermisch verzinkerijen Stichting 20

oppervlaktetechnieken mei 2013

Guus Schmittmann (Zinkinfo Benelux): “De piramides staan er nog steeds, en hebben geen kwaliteitskeur van de Vereniging voor Piramidebouwers.”

Zinkinfo Benelux. Hij is naar eigen zeggen “een beetje sceptisch” waar het gaat om protocollen en procedures. “Er zijn ontzettend veel kwaliteitslabels, zelfs voor brancheorganisaties is er volgens mij wel een.”

Verwijzend naar zuiver rundvlees met een vleugje paard stelde hij: “Tegen fraude helpt een kwaliteitslabel absoluut niet.”

En of het het altijd tot betere resultaten leidt? “We bouwen soms voor de eeuwigheid, kijk, deze piramiden staan nog. En daar staat geen stempel van de Egyptische Vereniging voor Piramidebouwers op.”

“Hier zat wél een kwaliteitslabel op,” presenteerde hij de volgende dia met een roestig hekje. “Dit is een balkonhek aan de rand van Noordwijk: een verzinkt hekje met een poedercoating erop. De coating laat deels los, en het roest al.” Het is een typisch voorbeeld van een verkeerde toepassing of een goede toepassing die voor zijn gebruik niet geschikt is. “Ook daar helpt een kwaliteitslabel vaak niet bij. Qualisteelcoat doet daar wél wat aan, dan is het goedgekeurd voor een bepaalde corrosieklasse. Je moet ook aangeven voor welk toepassingsgebied iets bedoeld is.”

Iemand vulde aan dat je voor Qualicoat ook de Seaside-variant hebt.

Van de trailer getrapt

Als voordelen van keurmerken noemde Schmittmann dat je weet wat je koopt, afspraken gemaakt zijn wat goedgekeurd zal worden en wat slecht is, en dat er uitgebreide interne en externe controle is. “Een nadeel is: je loopt altijd achter op de ontwikkeling. Toen chroomvrij kwam, was het de vraag ‘mag dat nou onder hetzelfde kwaliteitskeurmerk?’. Nee, was het toen. De chemicaliënleveranciers moesten aparte keuringen laten uitvoeren voor de

voorbehandeling. Eigenlijk is dat dan een beetje concurrentievervalsing ten opzichte van de chromateerleveranciers die dat niet hoefden. Voor dunnelaagpoeders en lagetemperatuurpoeders geldt dat ook.”

En inmiddels ten overvloede maar voor de zekerheid onderstreepte ook hij nog even: een keurmerk is geen garantie.

Enkele dramatische foto’s volgden van hoe soms met gecertificeerd coatwerk omgesprongen wordt, zoals spiltrappen die op de bouwplaats in het zand gegooid waren vanaf de trailer. “Eigenlijk zou je de hele keten moeten certificeren. Dan wordt het nog meer dan 85 bladzijden,” knipoogde hij naar de eerdere lezing van de Metaaluniespecialist.

Kosten van schadeherstel

Enkele voorbeelden van ontwerpfouten, zoals een enkellaagslak op een verzinkte ondergrond waar water op bleef staan bij gebrek aan afschot, of de inwerking van planten op een plantenbakhouder, lieten zien dat er meer partijen betrokken zijn bij het totaalplaatje. Een rekenvoorbeeld bracht iedereen op het puntje van zijn stoel: de kosten van demontage en herstelwerk zijn een veelvoud van de omzet, laat staan de winstmarge van de uitgevoerde oppervlaktebehandeling.

Meer informatie Voor het onderwerp, locatie en de tijd van de volgende VOM-informatiemiddag: www.VOM.nl www.IfO-Nederland.nl www.Metaalunie.nl www.ZinkinfoBenelux.com

kort nieuws

DSM opent nieuwe fabriek voor innovatieve reflectiewerende coating Koninklijke DSM nv heeft op de Chemelotlocatie in Sittard-Geleen een nieuwe fabriek geopend voor de productie van de antireflecterende KhepriCoat®-coating.

De behoefte aan extra capaciteit voor deze coating is een direct gevolg van de snelle groei van de markt voor zonneenergie.

Antireflecterende KhepriCoat®glascoating is een product dat door het DSM Innovation Center is ontwikkeld en inmiddels via intellectuele eigendomsrechten is beschermd. De coating is voornamelijk bedoeld om te worden toegepast op zonnepanelen. De coating – een dunne nanoporeuze laag met een dikte van ongeveer 100 – 150 nm – wordt aangebracht op de glazen deklaag van zonnepanelen en vermindert de reflectie van zonlicht aanzienlijk. De hierdoor verkregen verbetering van het energierendement van deze modules kan oplopen tot 4%. KhepriCoat® wordt op de markt gebracht door DSM Advanced Surfaces, een van de nieuw opgezette groeiplatforms binnen het DSM Innovation Center.

De fabriek werd officieel geopend door Rob van Leen, Chief Innovation Officer bij DSM, en Ulrich Frei, Managing Director van Interfloat Corporation, de eerste licentienemer voor KhepriCoat® in de Europese industrie voor zonne-energie. Rob van Leen geeft als toelichting: “DSM draagt op vele manieren bij aan de toekomstige beschikbaarheid van hernieuwbare energiebronnen, onder meer met activiteiten op het gebied van bio-energie en zonneenergie. De versneld groeiende vraag naar onze KhepriCoat®-coating is de reden waarom we onze productiecapaciteit op de Chemelot-locatie hebben verhoogd.”

Ulrich Frei voegt daaraan toe: “We zijn erg verheugd over het feit dat we met DSM kunnen samenwerken. KhepriCoat® heeft onze voorkeur als antireflecterende coating voor zonnepanelen. Interfloat gelooft, net als DSM, in hoogwaardige producten.

KhepriCoat® biedt de beste transmissieversterking in zijn klasse en uitstekende duurzaamheid, en dit sluit uitstekend aan bij de strategie van Interfloat die erop is gericht om de toonaangevende producent van glas voor zonnepanelen in Europa te blijven.”

22

oppervlaktetechnieken mei 2013

Zonne-energie wordt algemeen beschouwd als een belangrijke alternatieve en hernieuwbare energiebron. Eind 2012 bedroeg de wereldwijd geïnstalleerde zonnecelcapaciteit 100 GW (gegevens afkomstig van de European Photovoltaic Industry Association). Dit dekt ongeveer 1% van de mondiale vraag naar elektriciteit en komt overeen met de capaciteit van 100 grote kerncentrales. Naar schatting zal de groei van de wereldwijde markt voor zonnecellen jaarlijks 10-20% bedragen (EPIA).

DSM Advanced Surfaces is een van de drie Emerging Business Areas (EBA’s) van het DSM Innovation Center. Deze EBA’s fungeren als groei-aanjagers door het ontwikkelen van nieuwe business in het kader van de strategie DSM in motion: driving focused growth. De op wetenschappelijke kennis gebaseerde innovaties van DSM helpen het milieu te beschermen en te verbeteren door een beter energierendement en zuiniger omgang met grondstoffen, en door het ontwikkelen van nieuwe alterna-

tieve en hernieuwbare chemische producten, materialen en energie. Samen met de EBA Bio-based Products and Services focust de EBA Advanced Surfaces op het vinden van duurzame en hernieuwbare energiebronnen.

In april startte ook een project waarmee DSM zijn medewerkers in Nederland faciliteert om duurzaamheid in de praktijk te brengen door collectieve, ‘hassle-free’, en concurrerende oplossingen voor zonnepanelen op hun woningen. DSM heeft Ballast Nedam geselecteerd als de aanbieder van deze zonnepanelen-oplossingen. Alle zonnepanelen die Ballast Nedam zal installeren bij DSM-medewerkers zijn gecoat met DSM’s KhepriCoat®. Het project, Solar+ geheten, start met een pilot in Delft. Op 22 april vond daar de eerste informatiebijeenkomst plaats. Na de pilot zal de uitrol in heel Nederland starten.

Meer informatie www.dsm.com

Workshop kleur ‘Samen werkt het eenvoudiger’ Samen met het Nederlands Kleuren Centrum organiseert TQM Systems op donderdag 30 mei de workshop kleur ‘Samen werkt het eenvoudiger’.

Deze middag staat volledig in het teken van kennisoverdracht op het gebied van kleur-, glans-, en appearancemetingen. Deelnemers maken kennis met zowel de basisbegrippen en de algemene theorie alsook kleurmeting in de praktijk, en worden onder andere geïnformeerd over de gangbare kleurmeetsystemen, de verschillende meetprincipes en de nieuwste generatie kleurmeters.

Er is gelegenheid tot het stellen van vragen en om eigen monsters te meten met de aanwezige kleurmeetapparatuur. Deze dag leidt ongetwijfeld tot interessante discussies. De workshop is bedoeld voor eenieder die geïnteresseerd is in kleurbeoordeling, kleurmeten, werkt met kleurmeters of meer achtergrondinformatie wenst over kleurmeten, en wordt gehouden op donderdag 30 mei,12.30 -16.30 uur (vanaf 11.45 uur is het mogelijk een broodje te eten, graag opgeven op het antwoordformulier). Locatie: Van der Valk Hotel Eindhoven. Kosten: 2 145,- (excl. btw).

Stand van het Nederlands Kleuren Centrum op de Surface 2012 te ’s Hertogenbosch. Op de voorgrond de expositie Materia.

Meer informatie TQM Systems, NKC, Edo Hagels Nederlands Kleuren Centrum,

Mark Kotterink info@nederlandskleurencentrum.nl

Kemet Europe slaat nieuwe weg in Na een samenwerking van 17 jaar is het exclusiviteitscontract tussen Kemet Europe en Finnsonic per 1 april 2013 stopgezet. Daarmee is Kemet Europe een nieuwe weg ingeslagen voor het precisie ultrasoon reinigen en ontvetten.

Veranderingen en strengere eisen in de reinigingsbranche vragen namelijk om een andere aanpak. Deze nieuwe aanpak betekent overigens niet dat Kemet haar klanten vergeet aan wie reeds FinnSonicsystemen zijn verkocht, integendeel. Ook zij kunnen op onderhoud en service door Kemet blijven rekenen.

De reinigingsbranche is voortdurend in beweging. Er worden steeds hogere eisen gesteld. Om bij te blijven in de huidige markt kiest Kemet Europe voor een samenwerking met meerdere specialisten.

Hierdoor is zij in staat om alle ontwikkelingen in reinigingsland op de voet te

‘hardware’ maar ook de ‘software’.

Daarnaast voert Kemet Europe ook de FISA ultrasone precisie reinigingssystemen.

Deze geavanceerde lijn zet Kemet Europe specifiek in voor ‘high-end’ reiniging van precisie-onderdelen. Ook de vertrouwde standaard ‘Branson’ tanks heeft Kemet Europe onder haar hoede genomen.

Onderhoud volgen en in te spelen op alle voorkomende reinigingsvraagstukken.

Eigen merknaam Kemet Europe staat garant voor kwalitatief hoogwaardige ultrasone reinigingssystemen. Door de overname van Quality Sonic Products (QSP) brengt Kemet nu machines onder eigen merknaam op de markt.

De overname betekent dat Kemet eigen hoogwaardige technologieën kan perfectioneren en levert daarmee niet alleen de

Ondanks deze ontwikkelingen blijft Kemet Europe trouw aan haar klanten en staat zij garant voor service en onderhoud aan door haar geleverde systemen voor de voornaamste merken zoals Kemet, QSP, Branson, FISA én FinnSonic.

Meer informatie Kemet Europe bv www.kemet-europe.com oppervlaktetechnieken mei 2013

23

Naast meetinstrumenten levert TQC ook naslagwerken, zoals de Paint Inspector’s Field Guide en het kosteloze Corrosiehandvat.

De TQC Techno Inloopdag was een goede gelegenheid om noviteiten te ontdekken en uit te proberen. (Foto: TQC, Capelle aan den IJssel)

RAL-genormeerde kunststof-proefplaatjes hebben een vastgelegde kleur, waarop je de kleurmeter kunt kalibreren,” waarbij hij meteen de nadruk legde op het belang van goed geijkte instrumenten. “Dan meet je de kleur van je kunststof zoals die uit de extrusie komt, en als die kleur ietsje afwijkt, kan dat betekenen dat de grondstofmenging niet goed is verlopen, of de druk of temperatuur niet helemaal goed waren.” Zo kan de kleurmeting dus gebruikt worden voor de procescontrole.

De plaatjes hebben bovendien vlakjes

met verschillende ruwheden, hetgeen een sterke uitwerking heeft op de kleurbeleving doordat de glans sterk verschilt. Een vlak oppervlak geeft natuurlijk meer spiegelende reflectie dan een ruw oppervlak, die meer verstrooiing van het weerkaatste licht geeft. Dezelfde kleur kan dus door andere oppervlakte-eigenschappen toch een andere kleurbeleving geven. Als dat tot ontevredenheid bij opdrachtgever of eindgebruiker leidt, kan de oppervlaktebehandelaar dus maar beter goed beslagen ten ijs komen. En vooraf de juiste

Jan den Braver demonstreert het meten van kleur, nadat hij het belang van ijken van de instrumenten voorafgaand aan gebruik heeft toegelicht.

Nico Frankhuizen gaat genormaliseerde krassen zetten in een golvend gevormd proefstukje, dat opmerkelijk genoeg de contouren van een auto heeft…

afspraken maken. Als professionele uitvoerder word je immers geacht expert in je eigen vak te zijn.

RAL-waaiers

Die expert beschikt uiteraard over de juiste hulpmiddelen, zoals de alomtegenwoordige RAL-kleurenwaaiers. Deze hebben de laatste jaren ook de nodige uitbreidingen gehad. Zo is er tegenwoordig de RAL Classic en de RAL Effect. Hierbij is het goed te bedenken dat een inktprint op karton weer anders overkomt dan een

Aan de I-pad is ook bij de karakterisatie van oppervlakken niet te ontkomen: hier wordt via het Wifi-netwerk overgeseind welke cijfers René Bode aan het verzamelen is. oppervlaktetechnieken mei 2013

25

lak op een stalen waaier. Maar naast de traditionele communicatiemiddelen is er tegenwoordig ook volop elektronische ondersteuning. Huub van der Leeuw geeft een van de drie lezingen op de informatiesessies voor opdrachtgevers die Zandleven Engineering organiseert (de andere partner is inspectiebureau Coatect-PCN).

Zijn bijdrage was – niet verrassend voor wie hem al eens in actie heeft gezien – de meest levendige met allerlei praktijkvoorbeeldjes die ter plekke live opgevoerd werden. Dat levert altijd weer het nodige gesjouw op met werkstukken en apparatuur, maar in de presentatieruimte van de thuisbasis liet hij even een praktische innovatie in draagbaar formaat zien. Op afstand wordt een meting gedaan en via het Wifi-netwerk worden de resultaten vertoond op zijn I-pad.

Beproevingen in de kantine

Uiteraard werden er weer de Goudse TQCstroopwafels meegegeven, die al furore maakten in alle beurs- en congressteden van Europa waar TQC de afgelopen jaren acte de présence gaf. De opmerkelijkste opmerking ontviel directeur George Moonen, die stelde dat de kantine nog het mooiste geworden is. Het is belangrijk je vakmensen aan boord te houden en dus goed voor ze te zorgen, maar vermoedelijk worden daar dus de mosterdtest, de ketchuptest en de koffietest uitgevoerd...

Belangstellenden kregen de felbegeerde TQC-stroopwafels mee. Het oorspronkelijke pakje van tien is weer in ere hersteld, na kritiek uit de markt op de gehalveerde dosis van enkele jaren geleden. Tasjes werden bij vertrek wel even gecontroleerd, want…: één pakje per klant!

Meer informatie www.TQC.eu

Bijna gratis: Corrosiehandvat “Als het gratis is, zal het wel niet veel zijn.” Deze volkswijsheid wordt weerlegd door het basisboek over corrosie dat Nico Frankhuizen schreef over principes van corrosie, de zoutsproeitest en – hoe kan het ook anders met de normcommissievoorzitter Verfwaren als auteur – tal van normverwijzingen.

In ruim 70 pagina’s op A5-formaat gaat Frankhuizen langs enkele veelvoorkomende corrosievormen zoals uniforme corrosie, zuurcorrosie, spanningscorrosie, putcorrosie, spleetcorrosie, bi-metaalcorrosie (galvanische corrosie/contactcorrosie), interkristallijne corrosie (maar opmerkelijk genoeg niet de transkristallijne corrosie). De doorgaans wat onderbelichte vorm Corrosie door Zwerfstroom komt ook aan bod. Opvallend genoeg ontbreekt een uiteenzetting van kathodische bescherming als probaat middel tegen roest – die door zwerfstromen tegengewerkt kan worden. Hoewel een voorbeeld van een opofferingsanode op een schip wel getoond wordt.

Na het normenoverzicht komt de zoutsproeikast uitvoerig aan de orde, inclusief handreikingen voor de bediening.

Een fraai citaatje om in de stemming te komen: Het plaatsen van een genormeerde kras wordt veelal onderschat. De primaire problemen met het plaatsen van een kras worden veelal veroor-

26

oppervlaktetechnieken mei 2013

zaakt door een foutieve instelling van het krasmes of het gebruik van een Stanleymes in plaats van een 1 millimeter-mes. De kras kan ook niet overal op een paneel worden geplaatst. Extremiteiten zoals randen, gaten en scherpe hoeken beïnvloeden de resultaten.

Eventuele minimale afstanden staan vermeld in de betreffende rapportagenormen. Doorgaans wordt er een minimale afstand van 1 centimeter aangehouden. Naast het gebruik van een Stanleymes is een onjuiste plaatsing van een genormeerd mes een van de grootste oorzaken van deviaties in het eindresultaat. Deze deviaties kunnen tot grote verschillen leiden in het eindresultaat. Het effect is niet als positief of nadelig te bestempelen.

(Corrosiehandvat, paragraaf “Het krassen”, p. 47-48, illustratie overigens nog met Andreaskruis, tegenwoordig worden ook parallelle krassen gebruikt).

Een waardevolle introductie, en bijna helemaal gratis: je hoeft alleen je adres achter te laten waar het naartoe gestuurd mag worden. Letterlijk geen geld dus, zeker als je bedenkt dat corrosie wereldwijd een miljardenverslindend probleem is! www.TQC.eu/corrosie

Kemet Europe toont innovaties tijdens open dag en seminar Kemet Europe te Bergen op Zoom organiseert op 28 en 29 mei een open dag en een seminar vanwege haar nieuwe presentatie- en demonstratieruimte. De bezoeker kan dan kennis maken met een uiterst moderne, transparante omgeving, inclusief een cleanroomachtige ruimte met (volautomatische) ultrasone reinigingsen vlaklepmachines. Ook is er een trainingslokaal ingericht voor het polijsten van (spuitgiet)matrijzen. Op 29 mei geldt een speciaal dagprogramma waarbij het accent ligt op ultrasoon precisiereinigen, met onder meer aandacht voor de juiste vloeistofkeuze, positionering van moeilijke stukken, spoelen met demi-water en het controleren en meten van de reinheid van de reinigingsvloeistof en de werkstukken zelf.

Seminar precisiereinigen

Tijdens de open dag presenteert Kemet Europe alle innovaties die zij recent heeft doorgevoerd. In het seminar is er extra aandacht voor het ultrasoon precisiereinigen en demonstreert het bedrijf nieuwe en bestaande ultrasone reinigingssystemen, waaronder een FISA volautomatisch meerstaps high-end reinigingssysteem voor precisie-onderdelen en een grotere matrijsreiniger. Ook zijn kleinere standaard-reinigingstanks te zien van onder andere Kemet en Branson.

Voor de ‘special touch’ tijdens het seminar zijn verschillende toeleveranciers bereid gevonden infosessies te verzorgen, onder andere: - Nieuwste generatie neutraalreinigers, door Kluthe Benelux bv;

- Specifieke positionering van moeilijke stukken, door Kögel GmbH; - Is spoelen met demi-water reinigen?, door BWT Nederland bv; - Hoe vuilheid in reinigingsvloeistof meten en controleren?, door Technex bv; - Meten van reinheid van een component; technologie en normen, door Pamas GmbH Benelux.

Direct na de infosessies en op een aparte informatiemarkt kan de bezoeker specifieke vragen voorleggen aan de specialisten van de verschillende disciplines.

Klaar voor de toekomst

Kemet Europe heeft achter de schermen hard gewerkt en aanzienlijk geïnvesteerd om het bedrijf klaar te stomen voor de

toekomst. Voortdurende ontwikkelingen in precisie-oppervlaktetechnieken, zoals technisch polijsten, vlakleppen en ultrasoon precisiereinigen, waarbij consumenten steeds hogere eisen stellen, hebben daartoe aanleiding gegeven. Om deze reden onderging de werkplaats van Kemet Europe een ware metamorfose en is het productengamma uitgebreid. Hiermee draagt het bedrijf uit dat het vooroploopt in deze hightech evoluties.

Meer informatie Deelname aan de open dag én het seminar is gratis, aanmelding vooraf wel wenselijk via info@kemet-europe.com of www.kemet-europe.com. oppervlaktetechnieken mei 2013

27

Bond van Materialenkennis en M2i zetten een degelijk congres met diepgaande lezingen neer

Meeting Materials

Op 7 mei werd weer de Meeting Materials gehouden, voorheen het matchmaking event om werkgevers en aanstormende vakgenoten aan elkaar te verbinden, tegenwoordig een congres dat niet onderdoet voor de jaarlijkse VOM Dag van de Oppervlaktetechnologie. Het publiek werd getrakteerd op drie sessies lezingen, waarbij de dag als geheel het thema Coatings en Corrosie bestreek. De VOM hield een van de tien bliksemspeeches, en het was de vuurdoop van nieuwe medewerker Santino Scherpenborg op de stand.

De Meeting Materials werd voor de vijfde keer gehouden, deze keer in samenwerking met innovatieplatform M2i (Materials Innovation Institute). De ruim honderd belangstellenden konden gesprekken aanknopen met standhouders als het Mikrocentrum – dat uiteraard de vakbeurs Materials 2013 van 5 en 6 juni onder de aandacht bracht – de Hogeschool Utrecht die de verdiepingscursus Corrosie wereldkundig maakte, en de VOM met aanverwante branchegroepen. Enkele adviesbureaus en belangrijke spelers in de materiaalketen konden niet ontbreken, bijvoorbeeld een bouwer van pijpenleggerschepen, die ook een tweeminutenpitch hield.

Pitches

De tien pitches gaven gelegenheid om in twee minuten het aanbod of een actuele

noviteit te presenteren. Het Polymer Science Park te Zwolle bracht zo de testfaciliteit voor poedercoaten van MDF naar voren. Het Belgische Coatings Research Institute CoRI is al vijftig jaar het aanspreekpunt voor laktechnische vraagstukken. De Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen VOM gaf bij monde van branchemanager Pauline Meijwaard een pitch. Evenals op de laatste twee VISEM Technodagen waren de pitches korte en krachtige highlights van het gebodene, waarbij de pitchers die een stand hadden natuurlijk goed gepositioneerd stonden voor een vervolggesprek.

Diepgaande studie en versneld toeval

In een serie lezingen die wel het predikaat “kort maar hevig” verdienen, werd een stevig beroep gedaan op de opper-

vlaktetechnische en materiaalkundige basiskennis van het publiek. De doelgroep bestond vooral uit experts die werkzaam zijn in onderzoeks- en ontwikkelingskringen, dus de vier sessies “Metallic coatings”, “Paint systems”, “Surface treatments” en “Application” voldeden aan de verwachtingen van wat in het Duits heet “hoogkaratig publiek”.

Het belang van goede oppervlakreinheid kwam in diverse lezingen aan de orde, ook in relatie tot verlijming. De complexiteit van oppervlaktetechnische vraagstukken kwam in vele presentaties goed naar voren. Het betreft immers materiaalsysteemvraagstukken: het is niet een kwestie van “welk laagje zetten we er eens op?”

Bijzonder interessant voor met name de aanwezige lakonderzoekers was de

De nieuwste versterking van het VOM-secretariaat Santino Scherpenborg had zijn vuurdoop namens de vereniging en samenwerkende ‘neven en nichten’.

VOM-branchemanager Pauline Meijwaard hield een pitch over de 350 leden tellende vereniging.

28

oppervlaktetechnieken mei 2013

Sotiris Koussios (TU Delft) liet de buigmal rondgaan waarop de scheurtest voor composietmateriaal wordt uitgevoerd.

Michiel van der Mey (Greensilver) benutte sluw zijn pitch om de deelname aan Materials 2013 alvast aan te kondigen.

voordracht van het Belgische testcentrum Flamac over high throughput technology: geautomatiseerde analyses van vele minibatches lak tegelijk. Er kan zóveel tegelijk getest worden, dat de time to market korter is en er bovendien wat buitenissige variantjes in hetzelfde rek meegetest kunnen worden om te zien of dat een nóg betere lak voor de gevraagde toepassing oplevert. Het toevallig ontdekken van technologische doorbraken, ook wel ‘serendipiteit’ genoemd, werd door een vragensteller uit het publiek even in twijfel getrokken: je minimaliseert juist de ‘factor mens’ in deze gerobotiseerde massa-opzet.

Integendeel: er is gelegenheid allerlei extra monstertjes mee te laten lopen waar je anders niet aan toe zou komen. Eerder publiceerde vakblad Oppervlaktetechnieken al over deze versnelde vergelijkingsmethode in november 2009, “Lakmenger

annex –tester buitenshuis”, p. 18-19, www.

Oppervlaktetechnieken.com.

Toepassing in beeld

Het congres was ook applicatiegericht: een lezing van Heerema Marine Contractors over het inpakken van pijplassen op zee voorafgaand aan het afzinken naar de zeebodem, liet de werkwijze van Fusion Bonded Epoxies zien. En over de tankbodemcoatings was ook in Oppervlaktetechnieken al van te lezen (februari, “PPG gaat tot de bodem”, p. 34-37, www.Oppervlaktetechnieken.com).

Er was opvallend veel aandacht voor luchtvaarttoepassingen, met bijdragen van marktleider in luchtvaartcoatings AKZO Nobel, Fokker Aerostructures die onder meer inging op corrosie bij verlijmde metalen, en een lezing over com-

Ed Kooijman (Polymer Science Park) presenteerde in zijn pitch het testcentrum voor poedercoaten van hout, waarvoor met vier industriepartners waaronder twee spuiterijen is samengewerkt.

posietmaterialen in de luchtvaart door de TU Delft. Kunststofcomposieten zijn meer rigide dan de coatings waarmee het vliegtuig gecoat is, die dus scheurtjes kunnen blijven camoufleren. De Griekse Nederlander Sotiris Koussios gaf aan hoe dit doorbraakmateriaal – waar inmiddels Airbussen en Boeing Dreamliners voor een groot deel uit bestaan – getest kan worden op beginnende scheurvorming. Want ‘doorbraakmateriaal’ moet natuurlijk niet een dubbele betekenis gaan krijgen…

Meer informatie Meeting Materials had in het verleden meer het karakter van een matchmaking event, waarbij studenten van de universiteiten en hogescholen kennis kunnen maken met mensen uit de industrie. De opzet was veelal erg breed, met het gevolg dat veel bezoekers slechts een deel van de meeting bezochten. De afgelopen jaren is het zwaartepunt verschoven naar themabijeenkomsten met een zwaartepunt op kennisuitwisseling tussen universiteiten en industrie. Met het resultaat dat meer deelnemers de hele meeting blijven. Het is overigens ook nog steeds de bedoeling dat studenten, promovendi en postdocs in contact worden gebracht met de industrie en zo contacten kunnen leggen en een indruk kunnen krijgen over de bedrijven.

Met name in de offshore zijn er nog veel vacatures. www.M2i.nl www.Materialenkennis.nl oppervlaktetechnieken mei 2013

29

Industrieel Laserevent toont de vele mogelijkheden

“ Met lasertechniek de crisis te lijf!”

“Met lasertechniek de crisis te lijf!”, zo luidde het thema van het jaarlijkse Industriële Laserevent (de zesde editie inmiddels) dat op 16 april werd gehouden aan de Universiteit Twente. De techniek is nog volop in beweging en biedt alle ruimte voor innovaties. En dat is een eerste voorwaarde om welke crisis dan ook het hoofd te bieden. Zoals directeur Kees Eijkel van het Kennispark Twente in zijn openingswoord al aangaf: “Als je innovatie loslaat, zak je aan de onderkant weg.”

Meteen in de eerste voordracht van prof. dr. ing. Dave Blank, wetenschappelijk directeur van het MESA+-instituut van de Universiteit Twente, over Pulsed Laser Deposition, kwamen de innovatiepotenties van de lasertechnologie al in hun volle omvang over het voetlicht. Door een laserbundel op een substraat te schieten, wordt een plasmawolk gecreëerd die vervolgens neerslaat op een product.

Met de samenstelling van het substraat, de pulsfrequentie en de energie van de laserbundel als belangrijke parameters is het instituut in feite in staat om op die manier atomaire monolagen te stapelen tot een gewenste samenstelling en dikte.

Door gebruik te maken van een ‘carrousel’ met verschillende substraten, kunnen de lagen worden opgebouwd uit een samenspel van wel vijf of tien materialen, met

allerhande onverwachte combinaties van eigenschappen als resultaat.

MESA+ maakt gebruik van een excimeerlaser met standaard een frequentie van 1 Hz en een golflengte in het bereik van 250 tot 300 nm. Dat levert volgens Blank de mooiste bundel op, ook als functie van de tijd. De energiedichtheid ligt na focussering op 2 J/cm2, een niveau waarbij het materiaal juist begint te verdampen.

Via de adem testen op longkanker

Naast de lezingen kon de bezoeker aan het Laserevent ook zijn hart ophalen op de begeleidende kennismarkt, waar diverse bedrijven hun activiteiten op het gebied van laserbewerkingen toonden.

30

oppervlaktetechnieken mei 2013

“Het is een eenvoudig en doeltreffend systeem om materialen te creëren met een breed scala aan eigenschappen,” aldus Blank. “Van supergeleiders tot isolatoren en van magnetische tot piëzo-achtige materialen, het komt allemaal binnen handbereik. Het biedt de mogelijkheid om aan de tekentafel een materiaal te ontwikkelen met bepaalde eigenschappen en deze vervolgens met behulp van lasertechnologie te realiseren in de vorm van atomaire lagen.” Het bedrijf heeft zelfs technieken ontwikkeld waarmee het diffusieproces van de monolagen aan het oppervlak kan worden gevolgd met behulp van elektronenmicroscopie.

Heel interessant allemaal, maar kun je er ook iets mee in de praktijk? De verge-

Op het laser-macrolaboratorium van de UT wordt onder meer onderzoek gedaan naar het buigen van metalen met behulp van de laser door promovendus Ger Folkersma. Bij deze techniek buigt het materiaal onder invloed van spanningen die ontstaan als gevolg van een door de laser opgewekte temperatuurgradiënt.

In meerdere stappen kunnen zelfs hoeken van 90º worden gebogen, met als voordeel dat geen terugvering optreedt. Door het vermogen naar de rand van het product toe aan te passen aan de verminderde warmteafvoer kan over de hele lengte de temperatuur heel constant worden gehouden. Met deze techniek kan bijvoorbeeld ook een buis worden gebogen zonder variatie in de diameter, iets dat op geen enkele andere manier kan worden gerealiseerd.

zichten die Blank schetste waren in ieder geval de moeite waard. Met name op het gebied van sensortechnologie noemde hij mogelijkheden voor piëzochips voor het meten van de bandenspanning van auto’s tijdens het rijden en het reguleren van de brandstofinjectie. Met dezelfde piëzoachtige sensoren denkt hij dat het binnen afzienbare tijd mogelijk is om via de adem patiënten te testen op longkanker.

Daarvoor zal in ieder geval een opschaling naar industriële schaal nodig zijn en daar wordt momenteel volop aan gewerkt. Bij MESA+ wordt het onderzoek uitgevoerd op proefplaatjes van 3 x 3 mm, maar het bedrijf SolMateS heeft al machines ontwikkeld waarmee substraten tot 200 x 200 mm op deze manier behandeld kunnen worden. Dat lijkt dus allemaal wel goed te komen.

Vloeistofkanalen op deeltjestransport op microschaal

Dat contrast tussen bewerkingen op microschaal op producten van industrieel formaat kwam ook aan de orde in de lezing van René Sanders van Philips Innovation Services, gevestigd op de HighTech Campus in Eindhoven. Met behulp van een excimeerlaser (met een golflengte in het UV-gebied van 248 nm) van 100 W is men daar inmiddels in staat om opper-

vlakken tot 1450 mm x 2250 mm op microschaal te bewerken, met een gewicht tot 280 kg.

In combinatie met een masker tussen laserbron en substraat kunnen, wat Sanders noemt, “heel mooie en bijzondere structuren” worden gemaakt op kunststofoppervlakken. Met name bij polycarbonaat (PC) zijn “schitterende resultaten” geboekt bij het creëren van oppervlaktestructuren.

Zoals een rooster van cilindrische microlenzen met een diepte tot 50 µm en met een ruwheid beneden 50 nm (een nog lagere ruwheid is onderwerp van onderzoek). Om een idee te geven van de snelheid: normaliter kan een oppervlak van 1 m2 worden behandeld binnen 24 uur, als hogere eisen worden gesteld aan de fijnheid van de details zal het navenant wat meer tijd kosten. Met name bij kleinere formaten is dat toch al interessant. De technologie biedt bovendien een dermate grote flexibiliteit dat een idee binnen twee weken van de tekentafel in een concreet product kan worden omgezet.

Voor Philips gaat het uiteindelijk ook om de praktische toepassingsmogelijkheden.

Sanders noemde in dat verband als voorbeeld het aanbrengen van structurele lensjes op LCD-schermen. Dat moet er uiteindelijk toe leiden dat een 3D-beleving

mogelijk wordt bij het bekijken van films en video’s zonder gebruik te hoeven maken van het bekende maar wat onhandige 3D-brilletje.

De technologie wordt overigens niet alleen toegepast in de optische sfeer, maar ook voor het creëren van vloeistofkanalen voor deeltjestransport op microschaal.

Het gaat in dit geval om kanaaltjes met diameters van 10 tot 100 µm. Het is zelfs mogelijk om daarbij wanden met een bepaalde oppervlakteruwheid te creëren, zodat tegelijkertijd een efficiënte menging van de componenten kan worden bereikt. Toepassingen zijn er volgens Sanders inmiddels zowel in de industriële als de researchsfeer.

Verstoringen door variaties in absorptie en reflectie

Of het nu gaat om het verwijderen van materiaal (micromachining, zoals bij Philips Innovation Services), het toevoegen van materiaal (zoals bij MESA+ en bij een techniek als lasercladden) of het modificeren van oppervlakken om de gewenste eigenschappen te creëren, de mogelijkheden van de lasertechniek staan of vallen uiteindelijk met de beheersing van het proces. Dat thema kwam aan de orde in de voordracht van Gert-Willem Römer oppervlaktetechnieken mei 2013

31

van de UT. Bij die beheersing gaat het dan niet alleen om het bereiken van de optimale kwaliteit en het registreren en documenteren daarvan ten behoeve van de klant, maar bijvoorbeeld ook om het reduceren van insteltijden om het proces economisch zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Dat betekent dus het meten van de procescondities en (zo mogelijk) de bijsturing daarvan.

Het bereiken van een betere productkwaliteit komt erop neer dat stoorinvloeden zoveel mogelijk onderdrukt moeten worden. “Aangezien de laser een warmtegereedschap is zijn die verstoringen vooral terug te voeren tot fluctuaties in de thermische cyclus en in de energiebalans,” legde Römer uit. Die zijn dan met name het gevolg van variaties in absorptie en reflectie aan het oppervlak van het substraat. Bijvoorbeeld door schommelingen in materiaalsamenstelling, maar ook de ruwheid, oxidatie en vervuiling kunnen een rol spelen. En dan hebben we het nog niet over de geometrie van het product, waardoor onder andere de hoek van inval van de laserbundel voortdurend kan wisselen. Aan het eind van een product is de warmtegeleiding bovendien anders dan in het midden, een effect dat ook optreedt bij fluctuaties in de dikte van het product.

Breedte van het smeltbad als procesparameter

Op die geometrische effecten zijn vermogen en snelheid van de laserbundel op voorhand nog wel aan te passen, maar

dels cameratechnieken ontwikkeld, waarbij de camera meekijkt in de richting van de laserbundel.

Römer liet ter illustratie de resultaten zien bij het lasercladden van een buis met dunne en dikkere wanddelen. Door de breedte van het smeltbad te meten en het vermogen daarop aan te passen kon hij de smeltbreedte exact op een constante waarde van 4 mm houden, terwijl deze zonder deze bijsturing enorm varieerde – met schommelingen in de laagdikte en de kwaliteit als resultaat.

Lijn- en M-vormige profielen van laserbundels René Sanders van Philips Innovation Services vertelt over ‘large area micro machining’. dat geldt niet voor toevallige fluctuaties.

Naast een goede voorbereiding in de vorm van stralen en reinigen is men dan toch vooral aangewezen op een regellus waarmee parameters als vermogen, snelheid, spotdiameter en debiet van het toevoegmateriaal kunnen worden aangepast als functie van het bewerkingsresultaat. Dat klinkt eenvoudig, maar probleem is dat zaken als lasdiepte, hardheid en dikte van een cladlaag bijvoorbeeld, als exponenten van dat bewerkingsresultaat, niet rechtstreeks gemeten kunnen worden. Men is dus aangewezen op indirecte parameters als het licht dat wordt uitgestraald door de plasmawolk en (bij het lasercladden) op zaken als temperatuur en breedte van het smeltbad. Voor dat laatste zijn inmid-

Zo zijn er meer praktische aspecten die bij laserbewerkingen om de hoek komen kijken. Zoals het intensiteitsprofiel van de laserbundel. Normaliter is sprake van een ronde bundel met een Gaussische verdeling wat de energie betreft. Dat betekent dat in het centrum van de bundel de energie en de daardoor teweeggebrachte temperatuur het hoogst is, wat op die plaatsen tot ongewenste effecten als blaasvorming kan leiden. Dat kan worden vermeden door de bundel om te vormen tot een zogenoemde M-shape, zo bleek uit de voordracht van Marco Lentjes van Limo in Dortmund, specialist op het gebied van straalvorming met behulp van symmetrische en asymmetrische lenzen. In dat geval wordt de energie in het centrum van de bundel wat getemperd.

Maar in veel gevallen is een ronde bundel helemaal niet wat de gebruiker wil en is

Laser Innovatieprijs voor AWL-Techniek Voor het eerst stond dit jaar de uitreiking van de Laser Innovatieprijs op het programma van het Industrieel Laserevent. Uit twaalf inzendingen waren daarvoor genomineerd 247Tailorsteel in Varsseveld, AWL-Techniek in Harderwijk en Intermeco in Doetinchem. Als winnaar kwam uiteindelijk AWL-Techniek uit de bus. Het bedrijf ontwikkelt en produceert (laser)lasmachines voor met name de automotivemarkt. Wat de jury onder meer aansprak was dat het bedrijf binnen deze agressieve omgeving desondanks al enkele jaren op rij een groei van rond de 15 procent weet te bereiken.

Wat de jury ook meewoog was dat het bedrijf een duidelijke visie koestert en via een eigen R&D-afdeling de behoeften vanuit de markt om weet te zetten in creatieve oplossingen.

32

oppervlaktetechnieken mei 2013

Paul Braakhuis (l), voorzitter van District Oost van de Koninklijke Metaalunie, reikt de Laser Innovatieprijs uit aan Rik de Muinck, hoofd verkoop van AWL-Techniek.

er veel eerder behoefte aan een lijnvormig profiel. Dat resulteert meteen ook in een beter stuurbare warmteafvoer. Voor het creëren van dergelijke lijnprofielen worden door Limo verschillende concepten gehanteerd, zoals de verdeling van een laserstraal in meerdere kleine stralen die, weer samengesteld, een lijn vormen. Een andere optie is het gebruik van meerdere laserbronnen die samen een lijn van in principe onbegrensde lengte bestrijken.

De breedte kan variëren van 50 µm tot 30 mm, terwijl de inhomogeniteit qua energie beperkt blijft binnen een spreiding van 1 procent.

Lasers met pulslengtes van femtoseconden

Microbewerkingen en het structureren van 3D-oppervlakken met behulp van ultrakorte pulslasers (UKP-lasers) kwamen aan de orde in de lezing van Max Groenendijk van Lightmotif, een bedrijf dat als spin-off van de UT en M2i is ontstaan. Ultrakort betekent in dit geval laserpulsen in het bereik van picoseconden (10-12 s) tot zelfs femtoseconden (10-15 s).

Bij de nieuwste generatie machines zijn dergelijke pulsfrequenties volgens hem momenteel geen probleem meer. Het voordeel van dergelijke korte pulstijden is dat de warmte-inbreng verder beperkt kan worden en dat de absorptie van de laserenergie hoger ligt.

De techniek van ablatie (verdamping van materialen) met UKP-lasers wordt toegepast voor uiteenlopende microbewerkingen (zoals boren, snijden en frezen). Daar-

Ook aan het lasercladden wordt op het lasermacrolaboratorium veel onderzoek gedaan.

een microbewerking aan een dergelijke matrijsvorm: het gaat om het aanbrengen van 25.000 tiles (tegeltjes) met daarin in totaal dertig miljoen dimples (kuiltjes) met een variabele diepte/diameter-verhouding die kan oplopen tot 5 à 10. Pikant detail: de machinebesturing voert de berekeningen over de navolgende bewerkingen uit tijdens het proces, omdat anders het computergeheugen tekortschiet.

Voorbeeld van vloeistofkanalen voor deeltjestransport op microschaal, zoals geproduceerd bij Philips Innovation Services. naast kunnen structuren op oppervlakken worden aangebracht om een product bepaalde specifieke eigenschappen mee te geven. Zoals een sterk hydrofoob karakter, door een zodanige oppervlaktestructuur aan te brengen dat een vloeistofdruppel nauwelijks nog contact maakt met het oppervlak. Op die manier ontstaan interessante zelfreinigende eigenschappen.

Om de praktische mogelijkheden voor dit soort bewerkingen in kaart te brengen en de effecten te demonstreren, worden als proefproject bij Lightmotif momenteel dergelijke hydrofobe structuren aangebracht op de behuizing voor een autospiegel. Dat wil zeggen op het matrijsoppervlak waarin deze spiegels worden gespuitgiet. Bij de juiste procesparameters worden de structuren bij het spuitgieten een-op-een overgebracht. Ook de keuze van het materiaal (de krimp is onder meer van belang) speelt daarbij een rol. Om enig idee te geven van de omvang van

Micromachining met vijfassige bewerkingsmachine

Maar het tegenovergestelde, een sterk hydrofiel karakter waar waterdruppels onmiddellijk uitvloeien, behoort ook tot de mogelijkheden. Verder kunnen speciale optische effecten worden bereikt en kan de celaangroei op implantaten worden verbeterd. Een interessante toepassing is ook te vinden op het gebied van smering en verlaging van wrijvingseffecten. Zo kunnen op microschaal microreservoirs worden gecreëerd aan het contactoppervlak tussen twee componenten, waar opbouw plaatsvindt van oliedruk en die tevens dienen voor de opvang van vuil.

Een toepassing die interessant is binnen de automotive en de aandrijfsector.

Voor het aanbrengen van dergelijke microstructuren heeft Lightmotif een vijfassige bewerkingsmachine ontwikkeld.

Deze wordt aangedreven door lineaire motoren en is voorzien van luchtgelagerde assen, om de hoge nauwkeurigheid die wordt vereist te waarborgen. De machine heeft een bewerkingsbereik van 1500 mm x 1000 mm x 400 mm, zodat behoorlijke productformaten in 2,5D en 3D bewerkt kunnen worden. Volgens Groenendijk is het een kwestie van tijd voordat een dergelijke machine als productiemachine op de markt kan worden gebracht. Een van de bottlenecks is nog de vereenvoudiging van de besturingssoftware, zodanig dat de gebruiker er probleemloos mee uit de voeten kan. Voor andere toepassingen op het gebied van microbewerkingen verkoopt Lightmotif al wel machines voor zowel 2D- als 3D-bewerkingen.

Meer informatie www.apptech.philips.com www.lightmotif.nl www.limo.de www.utwente.nl/ctw/wa/research/laser www.uttwente.nl/mesaplus

Tekst en foto’s: Jan Oonk, Oonk Tekstbureau voor Industrie en Techniek oppervlaktetechnieken mei 2013

33

Jonkman Coating kan kwartetten met technische innovaties

Coaten met een stijgende lijn VOM- en VISEM-lid Jonkman Coating staat bekend om zijn volhardende pleidooi voor opleidingen en kwaliteitsbewustzijn. In diverse commissies van de Vereniging Industriële Spuit- en Moffelbedrijven wordt een duit in het zakje gedaan met deze boodschap. Dat het bedrijf hiermee een opwaartse lijn van technisch- en markteconomische vooruitgang in stand houdt, werd recentelijk beloond met een goed gevulde orderportefeuille. Eerdere moderniseringsplannen werden terstond in een hogere versnelling gezet…

Waar prijsdruk vaak tot terughoudendheid leidt wat betreft investeren in mens en materieel, wijst het poedercoatbedrijf in Hengelo (Ov) de weg naar erkenning door opdrachtgevers. Al enige tijd kon Jonkman Coating de productie maar net realiseren, terwijl er al in een drieploegensysteeem werd gewerkt. “Toen in september een opdrachtgever met de vraag kwam of Jonkman Coating voor haar de

werkstroom kon verdubbelen, misschien wel verdrievoudigen, zeg je geen nee,” verklaart Jeroen Schothuis, verantwoordelijk voor het kwartet Kwaliteit, Gezondheid, Veiligheid en Milieu. Met zo’n toename in werk kun je wel een korte periode extra uren maken, maar dan moest er wel uitzicht zijn op capaciteitsuitbreiding. “Met de internationale crisissituatie en een krimpende bouwmarkt,” vervolgt

Schothuis, “deden we even voorzichtig aan. Maar toen die vraag van die klant opeens kwam – en het werk kwam heel snel – konden we meteen met een plan op tafel komen. Want als een klant met zo’n vraag komt, dan gaan we investeren.”

Tekening op zijn kop

Gelukkig was de toonaangevende looncoater uit Twente al enige tijd in gesprek

De bufferzone: de lichte vloerlak draagt bij aan een nauwkeurige productbeoordeling.

34

oppervlaktetechnieken mei 2013

“Kiest een marktpartij jou als partner, dan moet je het waarmaken.”

Jeroen Schothuis, Jonkman Coating

Jeroen Schothuis bij het bedieningspaneel van de gloednieuwe Gema-poedercabine van MSP Systems.

met installatiebouwer Emotech over de verbetering van de routing en de flow door de bedrijfshal. “De plaats waar de nieuwe installatie nu staat, was eigenlijk niet favoriet, want daar kwam de productstroom vanaf de badenreeks op uit. Als dat het nieuwe knooppunt van de processtromen zou worden, zou dat mogelijk de doorstroom kunnen beperken.” In een doorgaand proces, waarbij alle betrokken partijen zeer enthousiast samenwerkten, werd het idee steeds verder verfijnd.

Schoenlepelmethode

Directeur Jeroen Heerink van installatiebouwer Emotech herinnert zich met een glimlach de brainstormsessies. “Iedereen kwam met allerlei invalshoeken: ‘als we het nou eens zó doen’, de tekening werd als het ware op zijn kop gezet, en: ‘inderdaad… dit is toch níét de weg’, was het dan. Ook al lijkt een plan in oorsprong goed, je moet altijd kijken of het niet beter kan. Het gaat om de optimale verhouding in ruimte, kosten en wat je uiteindelijk nodig hebt.” Er is bijna altijd wel een beperkende factor, dus gebruikt hij de eigen vakterm ’schoenlepelmethode‘. “Het kanten-klaar voorstellen en uitvoeren van een bepaalde installatie is er ook bij andere projecten niet meer bij. Alles is heel bedrijfspecifiek tegenwoordig.”

De bliksemsnelle realisatie in slechts enkele maanden tijd maakt dit project extra bijzonder. Directeur Friedus Jonkman is er kalm onder gebleven: “Iets komt nóóit plotseling, dit bouw je in járen op. Lijn 3

ook, daar ben ik nog steeds trots op.” Hij verwijst hiermee naar de lijn met twee poedercabines met elk een volledige moffeloven om in één rondgang een volwaardig tweelagensysteem te kunnen aanbrengen. Ook in deze lijn staat een snelkleurwisselcabine waarmee Jonkman voortbouwde op de ervaring van de snelkleurwisselcabine van lijn 1, waarmee het

“Het gaat om de optimale verhouding in ruimte, kosten en wat je uiteindelijk nodig hebt.”

Jeroen Heerink, directeur Emotech bedrijf begin jaren ’90 voorloper was in Nederland.

Dwarsbufferoven heft flessenhals op

De voorbehandeling levert een enorme stroom te coaten materiaal op sinds er bijna 24/7 gedraaid wordt. Uitbreiden met een doorloopoven met bepaalde afmetingen zou een flessenhals op kunnen leveren, aangezien de producten hun moffeltijd moeten halen. Heerink: “Op een gegeven moment gáát het niet sneller;

meestal is de oven een bottleneck in een spuiterij. Als je een spuitcabine hebt, dan hang je er eventueel een paar pistolen bij.

Maar een oven maak je niet zomaar even twee keer zo lang. Dus zie je vaak dat de temperatuur heel hoog gehouden wordt.”

De oude oven van 26 meter lengte heeft nu een broertje van tien bij tien meter gekregen, dat er niet groter uitziet maar wel 96 meter aan traverseposities herbergt, zo heeft Schothuis becijferd. Dankzij de grotere capaciteit kan de oven op een lagere temperatuur ingesteld worden, waardoor overmoffelen van dun plaatwerk voorkomen wordt. De warmteverliezen zijn daarmee ook iets lager, terwijl de productiviteit hoger ligt. De nieuwe oven heeft een dwarsbuffer en zou daardoor nog wel meer kunnen moffelen dan er momenteel aangevoerd wordt.

Deuren met luchtsluis

De oven combineert eigenlijk de voordelen van een tunneloven met zijn hoge doorstroom en een kameroven met zijn afgesloten deuren. Frequentiegeregelde luchtsluizen zorgen ervoor dat de hete lucht in de oven blijft tijdens het openen van de deuren. “De keuze was ofwel een luchtsluis ofwel een deur,” herinnert Heerink zich. “Men kiest dan vaak de deur, want die sluit beter af. Maar als een deur de helft van de tijd openstaat, kan het verlies meer zijn dan een sluis.” Er is dus gekozen voor een optimale oplossing, namelijk de combinatie: gaat de deur open, oppervlaktetechnieken mei 2013

35

De chemische voorbehandeling vormt de basis van het coatingsysteem.

dan gaat de sluis aan. “De oventemperatuurcurve vertoont bovendien een heel mooie gelijkwaardige warmteverdeling.

De beheersing van het warmteproces in een boxoven is een veel fijner systeem dan in een tunnel,” aldus Heerink.

Oventemperatuurcurve, ketting, hulpgereedschap

Er is momenteel zelfs een overcapaciteit in de oven. Die had dus eventueel kleiner uitgevoerd kunnen worden, maar dat had geen voordeel geboden in de lay-out. De compacte bouw scheelt wel in uitstralingsverliezen aan de wanden en aan het dak. Heerink: “De ketting zelf is ook vaak een onderschatte oorzaak van warmteverlies: die is hier veel lichter uitgevoerd dan de meeste. Een halvering van het kettinggewicht is een halvering van het energieverlies – en dat wordt onderschat!

– dat veroorzaakt wordt door opwarmen en afkoelen elke keer dat een stuk door de oven gaat.” Schothuis speelt meteen nog even de milieukaart: “Het ontwerp van de traverse en het ophangmateriaal hebben we nog eens goed bekeken. Als hulpgereedschap eenvoudig is uitgevoerd, heb je ook minder te ontlakken. Ook in de keten 36

oppervlaktetechnieken mei 2013

kun je zo kijken hoe je kan optimaliseren,” verwijst hij naar het extern laten ontlakken van oprekmateriaal.

ker oogt: een grofzeef haalt 500 micrometer, de ultrasoon 150 tot 220 micrometer, dus je haalt er nog wat deeltjes uit.”

Ultrasoonzeef

Het gebruik van een ultrasoonzeef is nog niet overal ingeburgerd, maar sowieso is iedere poedercoatinstallatie weer uniek.

Sikkink: “Niets is meer standaard: wil je voor- en naspuiten en hoeveel kleurwissels heb je? Aan de hand van al die gegevens zet je een poedercabine op.” Ook aan de ergonomie is gedacht. Schothuis: “Onze productieleider kwam met het idee de cabine en de oven in een put te zetten, waardoor niet alleen de productlijn op één hoogte kon blijven, maar ook de werkzaamheden aan de cabine op vloerhoogte blijven. Dan hoef je niet iedere keer een trapje op en af. Dat kom je in de hele levensduur van die installatie tegen.”

De productie en de logistieke planning mogen dan mensenwerk zijn uit handen en hersenen, er is natuurlijk wél moderne spuitapparatuur bij nodig. Klaas Jan Sikkink van MSP, leverancier van Gema, fabrikant van poederspuitapparatuur en poederspuitcabines, vindt de door hem geleverde Magic Compact Equiflow er wel mooi tussen passen. “De nieuwste versie heeft een voorspuitplek en een naspuitplek. Het bedrijf wilde twee voorspuitplekken, maar wél geïntegreerd in de poedercabine.” Ook het poedercentrum Opticenter is het nieuwste in zijn assortiment: een gesloten systeem met de toevoeging van een ultrasoonzeef. Of dat nou wel zo nodig is, kun je het beste aan de kwaliteitsmanager vragen. Schothuis: “Nou ja, nódig… het was een vóórwaarde dat die erin kwam! Kwalitatief levert een ultrasoonzeef een positieve bijdrage. Die ervaring hadden we in de snelkleurwisselcabine van lijn 1 ook al opgedaan. We zien dat het uiteindelijke resultaat strak-

Sturen op kwaliteit

De kosten per vierkante meter zijn essentieel, maar nog belangrijker is dat je kwalitatief goed produceert. Jonkman: “Je stuurt op kwaliteit. Als eerste vereiste wil je kwaliteit leveren, daarom moet je je mensen erbij betrekken. Dat maakt je een mensgerichte organisatie. We heb-

ben zelfsturende teams waarmee we de verantwoordelijkheid heel laag in de organisatie leggen. Er zijn geen tussenlagen in de organisatie: dat werkt niet. Eens in de zoveel tijd krijgt iedereen bijscholing.”

Een aparte training is gehouden voor de baanbesturing, zodat de traverses allemaal de juiste ovenverblijftijd meekrijgen, enzovoort. “Toen de baan getekend werd, begonnen we ook meteen met de mensen een besturingsconcept te maken. Zodat men weet wat de installatie kan en niet kan. Na het plaatsen van de installatie volgde een intensief inwerktraject van meerdere weken, dat is in het begin heel intensief,” herinnert Schothuis zich, “en dat is iets dat nog steeds loopt.”

Jonkman onderstreept dat je wel de vakkennis moet hebben voor een dergelijke bedrijfsvoering. “Wij hebben twee chemisch technologen in dienst, misschien zijn we daarmee wel de énige looncoater.

We roepen al jaren: kénnis verwerven!’”

Schothuis speelt wederom de kwaliteitskaart: “Er zijn wel driehonderd parameters die invloed hebben op je eindkwaliteit.

Dan moet je als looncoater de grenzen van je proces kennen, zodat je op al die driehonderd niet kan ontsporen; je moet zorgen dat het proces goed loopt, en weten wat er allemaal meespeelt.”

Kwaliteit vanzelf constanter

Het is nu een kwestie van ervaring opbouwen en kijken in welke mate er nog verder te optimaliseren is. De traverses worden

in een slimme volgorde ingevoerd, zodat dik en dun materiaal allemaal de juiste moffeltijd heeft. Schakeltijden en invoer zijn helemaal automatisch aangestuurd.

Als er iets dubbellaags gecoat moet worden, kan dat ingegeven worden, zodat het railsysteem deze traverse niet naar de afhaalbuffer door laat gaan maar naar de tweedelaagbuffer brengt.

De eerste weken werd nog even het ophangmateriaal van de oude lijn gebruikt.

Jonkman beaamt de verbetering: “De oven was de flessenhals, maar er is nu geen onderdeel meer dat bepalend of verstorend is voor de doorloopsnelheid.”

Schothuis benadrukt vooral de kwaliteit die eenvoudig op een constant en hoog peil te houden is. “Het mooie is dat je

“We roepen al jaren: kénnis verwerven!”

Friedus Jonkman, Jonkman Coating intrinsiek de kwaliteit verhoogt, want de oven heeft een heel mooi temperatuurbereik en de temperatuur hoeft niet hoog te zijn om met de capaciteit uit te komen. De verblijftijd is voor alle werkstukken lang genoeg, zodat je áltijd voldoende, maar

De horizontale pistoolconfiguratie is voor het hier gangbare werkaanbod het meest geschikt. De oprekmaterialen zullen nog geoptimaliseerd worden voor deze nieuwe opstelling, uiteraard in samenspraak met de medewerkers.

nérgens te veel uithardt. Als je aan de bovenkant van het moffelbereik gaat zitten in je temperatuur, krijg je ook sneller vergeling en problemen met je kleur- en glansbehoud. Het is ook nadelig voor onder andere tweelaagscoatings, waar je dan problemen met de intercoatonthechting zou kunnen krijgen.”

Doorlopen

Het hele project is ondanks de zeer korte doorlooptijd soepeltjes verlopen. Uiteindelijk had Jonkman de meeste kopzorgen over de nutsvoorzieningen van buiten.

“Semi-overheidsdiensten werken niet beneden de zes graden. Dus ik denk dan: ga die kabel nou maar léggen nu het mooi weer is…” “En als ze in oktober beginnen met een doorlooptijd van 12 weken,” valt Schothuis bij in coatingvaktermen, “dan lijkt dát de bottleneck te worden, maar in goed overleg bleek dat het meest noodzakelijke toch binnen zes weken gerealiseerd kon worden.” Jonkman wil met een positieve noot afsluiten: “Maar de gemeente werkte ook méé, hoor.” Dat mag ook wel, want Hengelo herbergt maar mooi een paradepaardje van de Nederlandse coatingindustrie!

Meer informatie www.Jonkman-Coating.nl www.Emotech.nl www.MSPsystems.nl

Een doorkijkje vanuit de bufferzone. (Foto: Jonkman Coating bv)

oppervlaktetechnieken mei 2013

37

“ Zorg goed voor je mensen, zorg goed dat de kennis die er is, niet verloren gaat.”

‘Groen’ hardchroom De veelzijdige oppervlaktebehandelaar AHC Benelux bv met haar vestigingen in Venlo en Eindhoven komt regelmatig met verrassende noviteiten naar buiten, waarbij soms opvallend uitgepakt wordt. De morsecode S.O.S. wordt als blikvanger gebruikt voor een 24-uursservice en met een nieuwe ontwikkeling op het gebied van hardchroom werd een proces met nagenoeg geen emissie ontwikkeld. Vakblad Oppervlaktetechnieken waagde zich op glad ijs en ging op onderzoek uit… maar de keukengeheimen worden goed bewaard!

Het ontwikkelen van een innovatief marktrijp product kan uit een marktvraag voortkomen – Market Pull – of het resultaat zijn van een eigen ontwikkelingsprogramma – Technology Push. Als voorbeeld van dat laatste noemt Sales Manager Thorsten Karla het selectief verzilveren van RVS-moeren. “Die worden in onder andere de offshore gebruikt,” licht hij toe.

“De laag dient om fretting tegen te gaan en om het draaimoment bij assemblage te verminderen. Er was al een aantal traditionele aanbrengmethoden voor. Alleen de binnenkant hoeft maar een zilverlaag te hebben, dat is de regel. Vroeger werd nog wel eens de hele moer verzilverd, waarna de buitenkant weer gestript werd. Dat was natuurlijk verspilling van zilver, bovendien waren de doorlooptijden lang. En de procesbeheersing of kwaliteit…” – hij maakt zijn zin met een twijfelend handgebaar af. “De vraag was dus: hoe kun

je het slimmer en goedkoper én sneller maken?”

Eigen ontwikkeling

De depositie wordt uitgevoerd in een batchproces, in een doorlooptijd die aanzienlijk korter is dan bij andere processen.

“De laagdikte is klantspecifiek maar over het algemeen drie tot vijf micrometer. De zilverlaag kunnen we nog passiveren, dan heb je veel minder oxidatie en verkleuring.” De marktverwachtingen zijn hooggespannen: in twee jaar tijd zou de helft van deze markt bediend kunnen worden met deze oppervlaktetechniek. “Anderen lakken de buitenkant of bedekken de binnenkant van de moeren door middel van brushplating. Dat is veel handwerk, het is dus duur en bovendien lastig reproduceerbaar.” Ook in de olie-industrie wordt wel naar inkoopprijzen gekeken, al zou je zeggen dat ze nou niet bepaald de eindjes aan

elkaar moeten knopen. “Dit is de grootste,” zo schudt hij een moer van zes centimeter uit zijn mouw. “Een M56 of M58 is de grootste die er op dit moment aan gaat komen, denk ik. We hebben het helemaal zelf ontwikkeld en op eigen initiatief.

We zijn twee jaar bezig geweest met trial and error.” Het lastigste knelpunt om te overwinnen was het voorkomen van het verzilveren van de buitenkant. Het is in principe breder toepasbaar dan alleen op schroefdraad. “We zijn in staat de binnenzijde van diverse producten partieel te behandelen, maar op dit moment richten we ons op deze RVS-moeren.”

Buiten de offshore is de klantenkring heel breed: automotive, vloeistofpomptechnologie, “het kan van alles zijn. Maar het draait primair om de zwaardere toepassingen.”

Groen hardchroomproces

Ook Selga Chroom® was een eigen initiatief, “maar meer gedreven door één bepaalde klant, die al elders hardverchroomde buizen betrekt,” vertelt Karla verder. “Ze wilden een chroomproces dat groen is, en dat is niet zo eenvoudig.

Samen met onze collega’s in Duitsland zijn we aan de slag gegaan en bij een zusterbedrijf in Frankrijk is vervolgens een test gedaan. Het was weer trial and

Ontwerpstrubbelingen gladgestreken De synergetische coating HI-T-LUBE® is erkend door het Guinness Book of Records voor de laagste wrijvingscoëfficiënt (0.03 van elke vast stof) en wordt in een eigen meerstappenproces gecreëerd. De laag behoudt een uitstekende gladheid, ook bij grote temperatuurschommelingen, en is bestand tegen extreem hoge compressieladingen.

De laag blijft ook in hoog-vacuümtoepassingen ongewijzigd.

In tegenstelling tot conventionele smeermiddelen zal het niet uitgassen. De laagdikten zijn zodanig beheersbaar dat kritische passingen en precisietoleranties behouden blijven.

38

oppervlaktetechnieken mei 2013

Typische applicaties zijn: - kogelgewrichten; - lagers; - kettingen; - motoren; - fornuizen en ovens; - versnellingsbakken; - kogellagers; - behuizing; - zuigers.

mproces en S.O.S. error.” Het voordeel van deze depositie is dat een hardchroomlaag verkregen wordt van 950 tot 1.200 HV, waarbij de resultaten uit de zoutsproeitest aanzienlijk beter zijn en een bepaalde egale laagdikte gegarandeerd kan worden. “Je hebt met galvanotechniek altijd een hondenboteffect, doordat aan de hoeken of uistekende delen meer neerslaat. Dat betekent dus ook een grotere spreiding in de laagdikte.

Afhankelijk van het onderdeel kunnen we laagdiktes plusminus twee micrometer nauwkeurig aanbrengen. En het is een groen proces. Het werkt in een gesloten systeem. De procestijd per onderdeel is vijf minuten, veel sneller dan het voorgaande proces in gewone baden. En het wordt ook echt glad: Ra 0,04 is haalbaar.”

Uit de markt waar de klant actief is, tonen al diverse partijen interesse. “Het is heel

interessant voor die industrie waar die eerste klant, voor wie we ontwikkeld hadden, vandaan komt. Dit gaat zéker bredere toepassing krijgen, ook in de automotive, maar je hebt in dergelijke sectoren met een bepaalde vrijgavetijd voor specificaties te maken. De investeringsvoorstellen liggen er, eind dit jaar zou hier naar verwachting een eigen installatie kunnen staan. In Frankrijk staat er al een, maar deze is primair geschikt voor prototypen.”

Save our Souls

De slimme afkorting S.O.S. voor Standard Overnight Service duidt niet alleen op noodsituaties bij opdrachtgevers, het is eenvoudigweg inspelen op een al langer doorgaande trend. “Logistiek wordt een steeds groter issue. We hebben een klanttevredenheidsonderzoek gedaan, zodat we konden zien op welke klantwensen we

moeten inspelen. Dat kon zijn welke vloeistoffen gebruikt worden, welke processen zoals bijvoorbeeld tamponneren (zie kadertekst – red.), wát dan ook. De logistieke issues springen er bovenuit: transportservices in 24 of 48 uur, daar moeten we ons nog meer op instellen dan alleen op de lagen zelf.” De S.O.S.-service geldt voor aluminiumdelen die vóór drie uur ‘s middags aangeleverd worden voor standaardoppervlaktebehandelingen, zoals tien of twintig micrometer blank maatvast anodiseren of zwart anodiseren. “De dag erop is het dan altijd om één uur klaar, zonder aparte telefoontjes erover. Dat is standaard.” Karla is niet bang dat ineens heel veel bedrijven tegelijk het terrein op komen rijden met hun complete trailervloot. “We hebben capaciteit genoeg, maar er zit wel een maximum van 250 dm2 per lot aan vast. En als iemand vrijdag komt,

Volautomaat in Venlo. (Foto: AHC Benelux bv)

oppervlaktetechnieken mei 2013

39

Koperen strip verzilverd door middel van tampongalvaniseren.

(Foto: AHC Benelux bv)

Laatste aanwinst: tampongalvaniseren In februari breidde AHC Benelux het pakket uit met tampongalvaniseren: een proces dat primair wordt ingezet bij het repareren van al dan niet moeilijk toegankelijke oppervlaktes.

De dienst wordt ook voor seriematige productie van componenten aangeboden. Het basismetaal speelt hierbij geen rol omdat alle metaallegeringen te tamponneren zijn. De behandeling kan in een van de twee vestigingen (Venlo en Eindhoven) maar ook direct bij de klant plaatsvinden.

Voordelen van tampongalvaniseren zijn: - elke metaallaag is aan te brengen; - geen hinder van het hondenbot-effect; - zeer nauwkeurige laagdiktes van ± 2 µm zijn mogelijk; - laagafhankelijk kunnen diktes van meerdere mm aangebracht worden; - zeer goede hechting van 200 en 400 N/mm2; - kleine tot zeer grote delen zijn nauwkeurig te behandelen; - kostenbesparing op logistiek gebied doordat delen ter plaatse behandeld kunnen worden; - zeer snelle processen (laagafhankelijk tientallen micrometers per minuut).

De drie gediplomeerde tampongalvaniseurs werken volgens de MIL-STD-865C standaard.

wordt het maandag geleverd.” De naam S.O.S. kwam spontaan naar boven. Overigens kunnen andere processen zoals chemisch nikkel of Tufram® ook in 24-uursservice, “maar dan is er overleg nodig.

Maar voor standaard anodiseren geldt: laat maar komen.”

Nieuwe vertinlijn

Dat geldt minstens zozeer voor het vertin40

oppervlaktetechnieken mei 2013

nen, want daar is zelfs een bestaande lijn voor aangepast. “We hebben in Eindhoven altijd vertind, maar in 2009 werd hier een nieuwe klant binnengehaald, die heel veel koperproducten vertind wilde hebben. Op een gegeven moment kun je de hoeveelheid niet meer aan en economisch werd het ook lastig, met semi-automaten en kleine baden.” Met de klant werd een contract afgesloten, zodat op basis van een bepaalde hoeveelheid en de periode waarin al dat verkoperde werk bleef komen, geïnvesteerd kon worden. “Eerst waren het tweedimensionale producten, maar er zit nu ook driedimensionaal werk bij,” ontvouwt Karla de geschiedenis. “Ik weet niet of iemand in de Benelux dit soort grote baden heeft voor het vertinnen… Met volautomaten, zoals deze in Venlo, is je procesbeheersing beter dan met een handmatige lijn. Wij hebben het handwerk alleen bij het oprekken en daarna niet meer, en dan pas weer bij het afhalen.”

Save Our Skills

Ook voor AHC geldt natuurlijk dat een bedrijf niet beter is dan zijn mensen.

Naar vakmensen moet goed gezocht worden, en dat is eigenlijk een voortgaande activiteit. “We gaan rechtsreeks naar hogescholen en payrollingbedrijven, die vakmensen aanbieden. Het kan dus op diverse manieren. Het is niet makkelijk om aan vakmensen te komen en zeker jonge mensen als operators... Zéker omdat er geen opleiding galvano is. We geven zelf trainingen en hebben zo al een aantal high potentials verzameld. Onze Technology Manager, Matty Wijnen, brengt ze eens in de zoveel tijd meer van zijn kennis bij.

Zodat we over vier, vijf jaar mensen hebben die genoeg kennis hebben om intern door te stromen. Dat moet je zelf doen.”

In ontwerpopleidingen is meestal ook opmerkelijk weinig oppervlaktetechniek te vinden. “We geven er dus workshops en trainingen over. Ook hebben we vaak stagiairs, die bepaalde stageopdrachten op technisch gebied uit komen zoeken, in de hoop dat er na hun studie toch weer iemand terugkomt.” Als gouden tip voor de Nederlandse industrie geeft hij in de lijn van zijn betoog dus mee: “Zorg goed voor je mensen, zorg goed dat de kennis die er is niet verloren gaat.”

Geen zwamcultuur

Het motto We add value to your parts wordt al enkele jaren in top gehesen. De

toegevoegde waarde van materiaalverbeterende eigenschappen wordt niet alleen in de vorm van depositielagen maar ook in de vorm van knowledge transfer workshops meegegeven. “Door met nieuwe ontwikkelingen te komen, kun je op de markt blijven,” vat Karla de strategie samen.

Het is wel duidelijk dat hier een echte industriële waardetoevoeger bezig is. Het volgende avontuur is voor een klant in Italië, waar voor antibacteriële coatings een additief aan een synergetische coating wordt toegevoegd, om de groei van bacteriën en zwamculturen te voorkomen.

“Dat is geen eigen ontwerp, maar van onze partner in Amerika, voor wie wij de exclusiviteit hebben binnen de Benelux en Duitsland. Maar daarmee zijn we wel de enige in Europa die dat aanbiedt. Het is geschikt voor onder andere de voedingsmiddelenindustrie en de farmaceutische industrie.”

Zo zie je maar weer waar die oppervlaktetechnieken allemaal van pas komen… “Ja, inderdaad, dat is echt ongelooflijk!”

Meer informatie AHC Benelux bv thorsten.karla@ahcbenelux.nl www.ahcbenelux.nl

AHC Benelux bv: stand 33 op Materials 2013 Op 4 en 5 juni organiseert Mikrocentrum de eerste editie van ‘Materials 2013, engineering & technology’ in Veldhoven. De ontwikkelingen op het gebied van materialen en materiaalbewerkingen zijn stormachtig, maar het vakgebied krijgt niet altijd de aandacht die het verdient. Materials 2013 wil die verborgen waarde van materialen duidelijk zichtbaar maken.

Dit kennis- en netwerkplatform brengt makers, bewerkers, toepassers en gebruikers vanuit verschillende toepassingsgebieden bij elkaar.

AHC Benelux bv is er te vinden op stand 33.

Ferrietgehaltebepaling met de FERITSCOPE® FMP30

“Snel, precies en non-destructief” Handheld instrument voor het meten van ferrietgehalte in austenitisch en duplex staal

Kenmerken • Snel en non-destructief meten van ferrietgehalte op locatie en in lab • Ferriet meetbaar in percentage “%Fe” en nummer “FN” • Meetbereik 0.1 tot 80% Fe of 0.1 tot 110FN • Meting volgens ISO 17655 of “Basler standaard” • Uitgebreide gegevensverwerking met FISCHER Data Center software • Gebruiksvriendelijke menustructuur

Helmut Fischer Meettechniek B.V. Tarasconweg 10, 5627 GB Eindhoven Tel: 040-2482255 www.helmutfischer.nl info@helmutfischer.nl

Coating Thickness

Material Analysis

Microhardness

Material Testing

oppervlaktetechnieken mei 2013 Inserat_FERITSCOPE_FMP30_quarter_page.indd 1

41

25.03.2013 16:29:42

gelezen Abonneringsgegevens van de hieronder aangehaalde bladen: > Besser Lackieren Vincentz Network Verschijnt tweemaal per maand, dubbeluitgaves in januari, juli en augustus, 2 145,00 zeitschriftendienst@besserlackieren.de www.BesserLackieren.de > MFN Metal Finishing News Verschijnt zesmaal per jaar, 2 90,00 info@MFN.li www.MFN.li > Galvanotechnik Verschijnt twaalfmaal per jaar, 2 94,20 www.Leuze-Verlag.de > Protective Coatings Europe Verschijnt als kwartaalblad, uitgeverij MPI Group, Engeland. £ 71,00 voor vier edities, £ 122,00 voor acht edities. www.ProtectiveCoatingsEurope.com

Noot van de redactie: Op deze pagina’s staat de literatuurrubriek waarmee lezers van Oppervlaktetechnieken een kijkje krijgen in de internationale vakliteratuur.

Moffeloven op zonlicht

In een welhaast terloops geplaatste foto met bijschrift geeft Metal Finishing News een kijkje in de toekomst van groene coatingtechniek. Een moffeloven op geconcentreerd zonlicht, met spiegels op het dak, en dat in een relatief noordelijk gelegen land als Duitsland… Normaal is Concentrated Solar Power (CSP) voorbehouden aan regio’s rond de Middellandse Zee of nog dichter bij de evenaar (hoewel in Jülich, pal oost van Maastricht, een onderzoeksopstelling staat). Directeur Manfred Weil van coatinginstallatiebouwer Dürr wil als onderdeel van een interview over coatingefficiëntie wel toelichten waarom de energiebesparing wat hem betreft het dak op kan. De fresnel-spiegels – een configuratie van hoekige vlakjes die ook bij schijnwerpers gebruikt wordt – concentreren invallend zonlicht op een vloeistofvoerende leiding. Voor het moffelen is een temperatuur van 220 graden gewenst, maar er wordt makkelijk 400 graden gehaald met de zonlichtconcentrator. Een alleraardigst maar in het artikel onopgemerkt detail is dat spiegels uiteraard met oppervlaktetechniek gemaakt worden, maar ook de vloeistofvoerende buis is uitgevoerd met coatings om de warmte zoveel mogelijk binnen te houden en aan de vloeistof over te dragen. Er wordt in Bietigheim-Bissingen (D) duizend ton CO2 per jaar uitgespaard door de zonnespiegels, en de warmtekrachtinstallatie die eveneens in gebruik is, verdubbelt de totaalscore.

Uiteraard krijgt de directeur van installatiebouwer Dürr gelegenheid om besparingen in de lakcabine te melden, zoals de oversprayscheider. De gemiddelde energie-inzet van 1.000 kWh per autocasco die tien jaar geleden de vuistregel was, is al dik gehalveerd.

Het interview eindigt prikkelend met de constatering dat de schoonste autoproductiebedrijven vooral in China staan, door de eenvoudige oorzaak dat het de jongste fabrieken zijn, vol Duitse techniek.

Maar binnenkort zal ook in de autolanden van het eerste uur de efficiëntie weer verder opgevoerd worden dankzij de

42

oppervlaktetechnieken mei 2013

Moffelen met spiegels; dat werpt een ander licht op thermische oppervlaktebehandelingsprocessen.

(Foto: Dürr Systems GmbH) technologieën uit de lakindustrie. En dat mag wel, want het interview meldt niet dat de coatinglijn een van de duurste en meest energieverbruikende onderdelen van de autofabriek is. Maar daar werpt Dürr dus een ander licht op. Of Nederland ook op zonlicht gaat moffelen, moeten we afwachten. Maar de voorpagina van vakblad Oppervlaktetechnieken zet de mogelijkheid vast in het zonnetje.

Dürr Systems GmbH, BittigheimBiesingen, Guenter.Buzer@Durr.com Quality and Efficiency in the Painting process, interview met president & CEO van Dürr Paint and Final Assembly Systems, Metal Finishing News, januari 2013, p. 36-37.

Keramisch anodiseren, “eerste doorbraak in honderd jaar”

“Is het echt mogelijk na bijna een eeuw een doorbraak bij het anodiseren van aluminium mee te maken?” opent dr. A. T. Kuhn met een sliding op de bal én de man. Wellicht nam hij de scherpe inzet over van de in oppervlaktetechnieken zeer ervaren Amerikaan Leonard Warren (Tech Line Coatings ) en metaalverduurzamer Candees Hupe. Zij hebben het proces ‘Diamondyze’ geïntroduceerd. Overigens gebruiken de Duitsers het woord ‘metaalver-

edelaar’, waar het vakgebied een passende marktpositie mee krijgt met een aansprekende beroepsnaam, maar dit terzijde.

Het keukengeheim blijft onder het vloeistofoppervlak verborgen: na de klassieke anodiseerstap volgt een dompelbehandeling in een vloeistof met een geheim additief, waar overigens desgewenst ook een kleurtje bij zou kunnen. De zuurgraad is aan de eventuele kleurstof aan te passen, en is anders ongeveer 6. De uitvinders benadrukken dat er geen schadelijke stoffen in het spel zijn.

Na de anodiseerstap is een sealing met nikkelacetaat, heet water of stoom mogelijk. Het proces is bewust niet gepatenteerd omdat dat voor een klein bedrijf als dat van Warren al gauw kan betekenen dat het tot “ondergeschiktheid gedoemd is” ten opzichte van de giganten in de luchtvaart en maritieme sector die een veel grotere juridische vuist kunnen maken. Een andere reden zal later genoemd worden (…). Anderzijds zijn de uitvinders niet bang dat de 2,5 ml per liter keramische deeltjes die de poriën van het aluminium vullen met reverse engineering te herleiden zijn tot een concurrerend product.

En waar is die “eerste doorbraak in honderd jaar” dan goed voor? Veelgebruikte aluminiumlegeringen als 2014 en 6061 zijn er goed mee te doen, met als resultaat een zeer glad oppervlak, gladder dan het onbehandelde aluminium. Dankzij hun nauwe banden met de motorsportindustrie lag het voor de hand dat de uitvinders zuigers en ringen maakten van vijflitermotoren (waarom genoegen nemen met minder?). Door de verminderde wrijving

stond er ineens 6% meer paardenkracht op de krukas te trappelen, en de energiebesparing – een minder Amerikaans thema maar zelfs daar steeds relevanter – ligt voor de hand. Het grootste voordeel zien de uitvinders echter in de corrosievastheid, waarvoor de ASTMN B 117 zoutsproeitest na 8.400 uur maar gestaakt werd omdat een test to failure niet echt haalbaar leek. Bij de vijltest om de hardheid te bepalen moest de vijl eraan geloven. En voor de precisietechnici is het fijn te weten dat de anodiseerlaag slechts 5% naar buiten groeit vanaf het substraat en 95% naar binnen, waar bijvoorbeeld als ordegrootte 30% uitwaartse groei (en 70% inwendig) bij normaal anodiseren gangbaar is. Een taber-abraser-slijtagetest vertoonde geen effect na 40.000 cycli, en toen een proefplaat met een RVS-bout bevestigd werd in een fabriek voor anorganische kunstmest, was de bout verroest en de proefplaat niet. Combinaties met droge smering en met thermische barrièrecoatings zijn al gemaakt, en blanke lakken zijn zonder problemen toegepast.

En dat alles om de thermodynamica en smering te verbeteren. De auteur merkt fijntjes op dat we niet kunnen weten hoe revolutionair dit nou is, als we geen patent kunnen inlezen en alles zo geheim is.

Er zijn wel vaker stoffen in poriën gestopt, van kleurstoffen tot PTFE. De aangekondigde tweede reden van niet-patenteren blijft onvermeld, maar dat zou dus dit kunnen zijn. diamondyze@camcoat.com Diamondyze: Durchbrich bei der Anodisierung von Aluminium? Dr. A.T. Kuhn, Galvanotechnik, maart 2013, 466-472.

Vol gas met de besparing

Turbines zijn niet weg te denken uit de energieopwekking en de luchtvaart. Bij productie en onderhoud zijn de inspanningen voor oppervlakfunctionalisering en corrosiebescherming niet gering. In een prachtig overzichtsartikel dat je ideaal als inleesdocument voor een hogeschoolcollege zou kunnen voorschrijven, geven de TU Ilmenau en turbinebouwer Alstom een overzicht van de thermisch spuittechnieken die erbij komen kijken. De eisen aan reproduceerbaarheid en langeduurstabiliteit van de lagen zijn zeer hoog. Bij commerciële turbines is de thermische belasting al gauw 1.300 graden Celsius, en een temperatuurverhoging met enkele tientallen graden geeft al een megawatt hogere opbrengst.

Het betoog begint met de norm waar de tremen en definities in staan: DIN EN 657.

Pikant detail is dat je pas van thermisch spuiten spreekt als het gesmolten metaal ‘op een voorbereid oppervlak’ gespoten wordt. Een fraaiere illustratie van “een coating is niet beter dan zijn voorbehandeling” is nauwelijks denkbaar.

Na een kort historisch overzicht waarin de Zwitser Schoop natuurlijk niet ontbreekt, die het vlamspuiten patenteerde in 1909, worden drie kenmerken van de deklaag gegeven: een enigszins lamellaire structuur door de opeenstapeling van de metalen ‘pannenkoekjes’, enige porositeit, en de aanwezigheid van niet geheel gesmolten dan wel voorafgaand aan de inslag al afgekoelde metaaldeeltjes. De resulterende ruwheid kan goed van pas komen, blijkt verderop in het artikel, bijvoorbeeld om een goede hechtgrond te bieden aan keramische toplagen voor thermische afscherming.

Enkele toepassingen worden opgesomd: - inlooplagen; slijtwillige lagen die een nauwere naad tussen rotor en gondel toelaten (aluminium, nikkel-grafiet, poreus keramiek); - maatcorrecties (nikkelaluminiumlegeringen, nikkelchroomlegeringen, inconel); - afdichtingen (aluminiumoxide, yttriumgestabiliseerd zirconium, chroomcarbiden); - thermische isolatie (yttriumgestabiliseerd zirconium, aluminiumoxide); - beschermlagen tegen hetegascorrosie (MCrAlY ); - hechtlagen (MCrAlY, NiAl, NiCr, NiCrAl).

oppervlaktetechnieken mei 2013

43

Als vaste kracht onder de deklagen wordt de MCrAlY toegelicht (thermisch spuiters spreken dat ook fonetisch uit: ‘emkralie’ – red.): de M is het substraatmateriaal (nikkel, kobalt, nikkelkobalt, ijzer…) gevolgd door de oxidevormers chroom en aluminium, en de hechtingsbevorderaar yttrium die ook de vorming van tussenlaagjes afremt tijdens hogetemperatuurbedrijf.

Een gasturbine wordt doorgaans na zevenduizend uur optisch geïnspecteerd en na 28.000 uur in groot onderhoud genomen. Een enorm palet aan metaallegeringen staat de vakman ter beschikking voor zijn bijdrage aan een schone en rendabele energieopwekking.

De auteurs gaan vervolgens dieper in op diverse technieken, waarbij opmerkelijk genoeg de term ‘duplexcoating’ gebruikt wordt voor de combinatie van verschillende functionele lagen. In bredere kring wordt die term gebruikt voor metallischorganische meerlaagssystemen, bijvoorbeeld thermisch verzinken plus poedercoaten. Bij de bedrijfstemperaturen van gasturbines zal van een organische coating geen sprake zijn, maar blijkbaar vindt de term hier een eigen toepassing.

Interessant is de rol van zuurstof: enerzijds kan een beschermlaag zichzelf dicht-oxideren en zo een zeer bestendige beschermlaag tegen corrosie bieden, anderzijds kan oxidevorming tot barsten leiden, zeker doordat de uitzettingscoëfficiënt anders is dan die van bijvoorbeeld een substraat op nikkelbasis. Ook kan door het uitsluiten van zuurstof in een vacuümplasmatechniek een zeer dichte, goed hechtende laag verkregen worden.

Na de boeiende uiteenzetting van toepassingen en technieken, volgt een vooruitblik op de onderzoekstendensen. Deze richten zich op het verhogen van het energetisch rendement van de turbines en het optimaliseren van de gebruikte materialen. Het beheersen van de uitzettingscoëfficiënten met behulp van silicium, rhenium, hafnium en tantaal staat hoog op de onderzoekslijst. Keramieklagen zijn verder te stabiliseren met een uitgekiende dosering van magnesiumoxide, calciumoxide, ceriumoxide, Yb2O3, Dy2O3.

Een letterlijke vermelding van self healing coatings, wat de oxiderende barrièrelagen eigenlijk van nature zijn, zou het lijstje nog aansprekender gemaakt hebben (zie ook Oppervlaktetechnieken van januari, “Nieuwe generatie coatings is zelfhelend”, p. 40-41, www.Oppervlaktetechnieken. com). De auteurs melden dat de lange 44

oppervlaktetechnieken mei 2013

goedkeuringstrajecten tot vertraging leiden, maar de technieken vervolgens lang in gebruik blijven. Onvermeld blijft ook de noodzaak snel tot verdere optimalisaties te komen, mede ingegeven door de tendens vaker af- en aan te schakelen door wisselingen tussen fossiele bronnen onderling en ten opzichte van waterkracht en windenergie, maar de auteurs hebben zich gericht op de techniek met een fraaie oriëntatie op deze fascinerende wereld binnen de oppervlaktetechniek.

Moderne Konzepte im Turbinebau, PD Dr. habil Birger Dzur, TU Ilmenau/FG Plasma- und Oberflächentechnik, Dipl. Ing. Sebastian Mihm en dr. ing.

Thomas Duda, Alstom Power, Galvanotechnik 104, feb. 2013, p. 294-301.

Je ziet ze vliegen

In de serie Up Front meldt Protective Coatings Europe een trend die zeker niet als onbelangrijk afgedaan kan worden: van PowNews tot het reformatorische Nederlands Dagblad, van Nieuwsuur tot CNN wordt melding gemaakt van onbemande radiografische vliegtuigjes die niet van hobbyisten of een geheime dienst of legereenheid zijn, maar van professionals: de milieudienst of een detectivebureau of… een corrosie-inspecteur! Stork Technical Services en Cyberhawk wonnen pas de Engelse Oil & Gas UK Awards in de categorie Business Efficiency. Met een radiografisch vliegtuigje, een Remotely Operated Aerial Vehicle ofwel ROAV was een olieboorplatform geïnventariseerd met hoge-resolutiefoto’s. Het toestel blijft een kwartier in de lucht en start vanaf een punt binnen tweehonderd meter van de te inspecteren plaats om zoveel mogelijk fotografeertijd te hebben. Het betrof in geval van de olieboortoren de delen die normaal met touwen en steigers toegankelijk gemaakt moeten worden. De productie hoefde ook niet stilgelegd te worden, dan heb je het gauw over £ 100.000 per dag. Er kan bij 22 knopen windsnelheid gevlogen worden; aan de bovengrens van windkracht 5. Een windvlaag van dertig knopen is op te vangen, er wordt uiteraard een ruime veiligheidsmarge in afstand aangehouden van tien meter. De Cyberhawk-medewerkers voldoen aan de Certification Scheme for Welding and Inspection Personell. Als de radioverbinding wegvalt of gestoord wordt, stijgt het apparaat op naar het hoogste punt dat het op zijn vlucht gehaald heeft en vliegt het in een rechte lijn naar de basis terug. Als

Media-aandacht alom voor de nieuwe beroepsgroep zonder veel regelgeving: dronepiloot. Een dronebaan voor jong en oud!

Voor je het weet hangt je een festivalspion boven het hoofd. (archieffoto Oppervlaktetechnieken) de GPS wegvalt, kun je handmatig verder.

Daar zit dan wel anderhalf jaar training achter, met luchtfotografie boven rustige landstreken als eerste practica. Vakblad PCE pint oprichter en technisch directeur Malcolm Conolly vast op een voor de hand liggende vraag: waar haal je personeel vandaan? Dat is inderdaad een lastige, aangezien coatinginspecteurs veelgevraagd zijn. Er wordt met trainingspools gewerkt voor de vele geleverde diensten waarbij luchtverkenning van pas kan komen. En er is een trainingsschema in voorbereiding.

Behalve olieplatforms zijn windmolens op zee ook een goede werkplek, suggereert PCER aan de geïnterviewde. En dat treft: er is juist een test gedaan op land. Behalve spionagediensten zijn er dus ook echte corrosiedetectives met drones uitgerust.

Niet voor niets heette Duitslands bekendste televisiedetective ‘Derrick’: het Engelse woord voor booreiland.

“Eye in the sky”, redactioneel interview, Protective Coatings Europe, januari-maart 2013, p. 8-10.

Wederzijdse versterking door grensoverschrijdend samenwerken

Op zoek naar samenwerkingspartners Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-444 0 777.

Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn tel.: 088-602 52 99 tom.reijn@AgentschapNL.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl

Noot van de redactie: Hieronder volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke.

De verstrijkdata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

(Foto: Rebell)

Het Enterprise Europe Network, actief in 44 landen, is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op commercieel, onderzoeksen technologiegebied. In Nederland werken NL Innovatie, NL EVD Internationaal (onderdeel van Agentschap NL) en Syntens samen als Enterprise Europe Network NL. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Grijp uw kansen over de grens Wilt u uw product exporteren of uw innovatie vermarkten in het buitenland? Zoekt u een distributeur, agent of toeleverancier? Zet dan net als de bedrijven uit de Praktijkvoorbeelden op www.agentschapnl.nl/EEN een samenwerkingsverzoek uit via het Enterprise Europe Network. Neem dan contact op met een van onze adviseurs via 088 - 60 28 060 of internationaal@info.agentschapnl.nl. Als u bijvoorbeeld op zoek bent naar een zakenpartner in de windenergie, kunt u rechtstreeks contact opnemen met Dirk Jan Hummel, Enterprise Europe Network adviseur bij Syntens via 088 - 44 40 139 of dirkjan.hummel@syntens.nl. En zo zijn er meer gespecialiseerde adviseurs.

46

oppervlaktetechnieken mei 2013

Plasmadepositie van slijt- en krasvaste lagen Aanbieding uit Duitsland, NL Ref: INT-TO-53371, BBS Ref: 12 DE 1380 3POE, geldig tot 25-06-2013

Samenvatting Een instituut van een Duitse universiteit dat gespecialiseerd is in magnetronplasma’s heeft hogesnelheids-depositieprocessen voor slijt- en krasvaste lagen op polymeren, in het bijzonder polycarbonaat (PC), ontwikkeld die toepasbaar zijn op industrieel niveau. Depositiesnelheden tot 50 µm per minuut zijn bereikt.

Afgezien van hun hoge slijtvastheid en krasbestendigheid, vertonen de siliciumfilms een uitstekende hechting op PC. Het instituut zoekt naar industriële partners voor technische samenwerking en gezamenlijke onderzoeksprojecten.

Beschrijving partnerverzoek Het instituut heeft diverse lagedrukplasmaprocessen ontwikkeld op basis van homogene magnetron-plasmabronnen voor grote oppervlakken die eenvoudig schaalbaar en aanpasbaar aan industriële eisen zijn. Deze plasmabronnen bieden een grote verscheidenheid van te combineren toepassingen in oppervlaktebehandeling, bijvoorbeeld coating, activering, functionalisering, reiniging en sterilisatie. Hogesnelheidsplasma-afzetting van siliciumlagen bij lage druk en lage temperaturen faciliteert effectieve slijt- en krasvastheid op polymeren. Dit is met succes aangetoond op polycarbonaat. De nieuw ontwikkelde plasmaprocessen die hoge depositiesnelheden tot maximaal 50 µm per minuut produceren - bieden een uitstekende homogeniteit van de laag, - bieden optimale hechting van de diëlektrische laag op het oppervlak van het polymeer en - zijn ontwikkeld voor industriële toepassingen op polymeer-substraten met een oppervlakte van enkele vierkante meters.

De zeer korte verwerkingstijd als gevolg van de hoge depositiesnelheden tot 50 µm per minuut maakt de depositie van slijt- en krasvaste lagen op zelfs thermisch gevoelige polymeren mogelijk. De siliciumlagen met een dikte van enkele µm afgezet op polymeermaterialen in een hogesnelheids-plasmaproces beschermen niet alleen doeltreffend het polymeermateriaal vanwege hun

effectieve slijt- en krasvaste eigenschappen, maar bieden en handhaven ook een veelheid van extra functionaliteiten, zoals optische transparantie, zuurweerstand en magnetron-transparantie van het plasmagecoate polymeermateriaal. Dankzij de beschikbaarheid van verschillende lagedruk-magnetron-plasmabronnen die zijn ontworpen en ontwikkeld door het instituut, kunnen aangepaste plasmaprocessen voor de afzetting van homogene diëlektrische coatings gemakkelijk worden ontwikkeld voor het bereiken van slijt- en krasvastheid. Deze processen faciliteren de aanpassing van de chemische samenstelling (bijvoorbeeld siliciumoxide, siliciumnitride, siliciumcarbide of samenstellingen daarvan) en van de laagdikte; zijn toepasbaar op tweedimensionale materialen en zelfs op driedimensionale substraten; zijn uitvoerbaar in een batch- of in een inlineproces, afhankelijk van de specifieke eisen.

De plasmabronnen zijn eenvoudig schaalbaar naar industrieel niveau en faciliteren dus in wezen de ontwikkeling van aangepaste plasmaprocessen. Complementair aan de ontwikkeling van het plasmaproces en aan de aangepaste opzet van de plasmabron, zal het instituut in-situ- en ex-situ-analyse aanbieden om de juiste werking van het proces te controleren. Het instituut is betrokken in een samenwerking met een apparaatbouwer die eventueel ondersteuning zal bieden bij de technische uitvoering van het proces.

Het instituut was en is nog steeds actief in diverse Duitse projecten, bijvoorbeeld op het gebied van industrieel relevante hogesnelheids-plasmadepositie van siliciumlagen op polycarbonaat voor het bieden van slijt- en krasweerstand.

Bovendien is het zeer actief geweest op Europees niveau en neemt het momenteel deel aan een door de Europese Commissie gefinancierd onderzoek ten behoeve van een MKB-project betreffende oppervlakteontsmetting van kurkstoppen.

Innovatieve aspecten De nieuw ontwikkelde plasma-depositieprocessen van siliciumlagen bieden: - effectieve slijt- en krasvastheid van polymeren; - hoge depositiesnelheden tot 50 µm per minuut; - daardoor toepasbaarheid op zelfs

thermisch gevoelige polymeer-materialen als gevolg van extreem korte doorlooptijden; - uitstekende homogeniteit van de laag; - optimale hechting van de diëlektrische laag op het oppervlak van het polymeer; - de mogelijkheid om polymeersubstraten te behandelen met oppervlakken van enkele vierkante meters op industriële schaal.

De siliciumlagen met een dikte van enkele µm afgezet op polymeer-materialen in een hogesnelheids-plasmaproces zorgen voor een efficiënte bescherming vanwege hun effectieve slijt- en krasbestendige eigenschappen en bieden of handhaven een veelheid van extra functionaliteiten zoals optische transparantie, zuurweerstand en magnetrontransparantie van het plasma-gecoate polymeermateriaal.

Stadium van ontwikkeling Ontwikkelingsfase, getest in het laboratorium, geheime kennis.

Marktapplicatiekernwoorden - Fotovoltaïsch solair; - Auto-onderdelen; - Plasticproducenten; - Producenten van coatings en lijmen; - Polymeer (kunststof) materialen.

Gewenste samenwerkingsvorm Handelsovereenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: industrie, kleine of middelgrote bedrijven, onderzoeksorganisaties.

Specifiek werkterrein van de partner: fabrikant en eindgebruiker van polymeren, bijvoorbeeld uit de chemische of auto-industrie, onderzoeksinstelling gespecialiseerd in de verbeteringen van bestaande polymeren en in de ontwikkeling van nieuwe polymeren. Taak die door de partner moet worden uitgevoerd: partners moeten op zoek zijn naar nieuwe oplossingen om diverse soorten polymeren te beschermen door plasma-oppervlaktebehandeling en hogesnelheids-plasmadepositie bij lage temperaturen om milieuschade tegen te gaan. oppervlaktetechnieken mei 2013

47

Antimicrobiële coatings om het oppervlak schoon te houden Aanbieding uit Slovenië, NL Ref: INT-TO-53473, BBS Ref: 12 SI 68CN 3PNF, geldig tot 26-06-2013 Samenvatting Een Sloveens onderzoeksinstituut heeft een oplossing ontwikkeld voor antimicrobiële oppervlaktebescherming die continue bescherming biedt door middel van verlichting door natuurlijk zonlicht of wijdverspreid fluorescentie-lamplicht.

Toepassingen op basis van bijna-UVlichtexcitatie kunnen zelfs een 200 keer betere bescherming halen dan kan worden bereikt door de sterilisatie door het UV-licht zonder antimicrobiële coating.

Het instituut is op zoek naar een partner die geïnteresseerd is in een licentieovereenkomst of technische samenwerking.

Beschrijving partnerverzoek Een titaanoxide-nanocoating is geoptimaliseerd om hoge fotogeïnduceerde antimicrobiële activiteit te bereiken. Het depositieproces is geoptimaliseerd om de stabiliteit van de coatings op zeer uiteenlopende ondergronden, zoals polymeer, metaal of glas, te verhogen.

Foto-geëxciteerde coatings voorkomen bacteriële besmetting door de bindende polysaccharidelaag te verminderen.

Verlichting kan worden gebruikt om antimicrobiële activiteit van het materiaal te beheersen en verhoogt tegelijkertijd het effect van bijna-UV-bestraling in ordegroottes van 1 tot 2.

Sterilisatie van infrastructuuroppervlakken in de voedselverwerkende industrie, ziekenhuizen, kinderdagverblijven, scholen en zelfs in warmteoverdracht in civieltechnische toepassingen vereist een continu gebruik van grote hoeveelheden detergentia en zelfs antibiotica om de groei van pathogene bacteriën te voorkomen. Onder hen, zo melden Europese veterinaire diensten, geldt Listeria monocytogenesas als een van de meest gevaarlijke soorten dankzij de intensieve groei bij lagere temperaturen en vooral het lagere totaal aantal

48

oppervlaktetechnieken mei 2013

bacteriën, leidend tot wel 70% sterfte en zeer vertraagde griepachtige symptomen.

Het voorkomen van groei van dergelijke bacteriën met zuiver fysieke middelen is daarom zeer gewenst om het gebruik van grote hoeveelheden chemicaliën te verminderen. De inzet van antimicrobiële coatings die zich efficiënt kunnen binden aan oppervlakken kan dit precies doen – het vrijkomen van chemische stoffen in het milieu verminderen en de bacteriële groei voorkomen. Het voorgestelde systeem biedt een stabiele afzetting bij hoge antimicrobiële activiteit.

De aanbieders zijn internationaal erkende biofysici en synthetisch chemici die werkzaam zijn op het gebied van anorganische en organische chemie, chemie van materialen, polymeren, fysica en biofysica van biointerfaces, microbiologie en veterinaire wetenschappen. De aanbieders verenigen alle interdisciplinaire expertise voor de ontwikkeling en optimalisatie van deze coatings.

Innovatieve aspecten Het ontrafelde werkingsmechanisme maakt het mogelijk dat deze oplossing wordt geoptimaliseerd voor oppervlaktebescherming. In tegenstelling tot biochemisch gebaseerde antimicrobiële bescherming is deze oplossing er vooral op gericht de aanhechting van bacteriën te voorkomen. De werking van de coating is strikt lokaal (ten opzichte van het oppervlak). Als het oppervlak mechanisch wordt beschadigd, en de coating dus wordt vrijgegeven in het milieu, wordt zij in ordegroottes van 1 tot 2 minder efficiënt. Nanocoating vereist een extreem kleine hoeveelheid materiaal, waardoor de prijs per vierkante meter relatief laag is ten opzichte van de processen waarbij materialen worden geïntegreerd in de afwerklaag van het oppervlak, die gewoonlijk ten minste 100 keer dikker is.

Nanocoating-depositiemethodes zijn divers en eenvoudig, en kunnen worden nabewerkt op reeds afgewerkte oppervlakken van verschillende chemische samenstelling, van metalen tot kunststoffen. De afzetting kan worden opgeschaald of geïntegreerd in andere technologische processen.

Foto-excitatie kan worden bereikt door inheems-zonlichtbestraling of wijdverspreide fluorescentie-lampen. In toepassingen waarbij hoge efficiëntie en nauwkeurige beheersing van foto-excitatie vereist is, kunnen bijna-UV-diodes zeer kostenefficiënt worden gebruikt.

Stadium van ontwikkeling Beschikbaar voor demonstratie, geheime kennis.

Marktapplicatiekernwoorden - Overig medisch/gezondheidszorg-gerelateerd (niet elders geclassificeerd); - Huishoudelijke artikelen; - Coatings en lijmen; - Polymeer (kunststof) materialen; - Vervaardiging van bouwmaterialen.

Gewenste samenwerkingsvorm Licentieovereenkomst, handelsovereenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: industrie, onderzoeksorganisatie. Specifiek werkterrein van de partner: bouwnijverheid, ziekenhuizen, laboratoria, veterinaire diensten, vleesverpakkende bedrijven, vleesindustrie, voedselverwerkende industrie, civieltechnische sector (warmteterugwinning, warmteoverdracht).

Taak die door de partner moet worden uitgevoerd: gezamenlijke verdere ontwikkeling, aanpassing aan specifieke behoeften en toepassingen.

industriële en synergetische oppervlaktebehandeling op alle metalen

marine coatings / Scheepvaartlakken Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven tel. 040-2482255, fax 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

AHC Benelux B.V. tel. 040-2507607, fax 040-2512287 info.eindhoven@ahcbenelux.nl

keramisch parelen

Verlab-Oxford Instruments tel. 0162-320633, fax.0162-322907 info@verlab.nl, www.verlab.nl

lakstraten Vecom Metal Treatment BV tel: 040-2507607 vmt@vecom.nl, www.vecom.nl

kleur & glans

Gullimex B.V. tel. 074-2657788

www.belmeko.be tel. +32 5083 1183

l uw Voor a aties resent kleurp aiers a w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg BV tel. 013-5703370, fax 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

natlakspuitapparatuur

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht tel. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Paint It The Application Company tel: 0318-643 260, fax: 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

Industrihängare K AB tel: +46 371 51 16 85, fax: +46 371 149 96 www.industrihangare.com

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl, www.soloan.nl

lijmspuitapparatuur

Multinal Group Oppervlaktebehandelingen en industriële reiniging tel: 0294-466 687 fax: 0294-418 410 info@multinal.com, www.multinal.com

Surface Treatment Ned. Maasbracht, tel. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

moffelovens

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

natlak

Schaepman’s Lakfabrieken BV tel. 0384211345 / fax 03842210801 info@schaepman.nl www.schaepman.nl

natlakken (afdekmaterialen)

Rasco Verfspuitapparatuur tel. 010-4370166, fax 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

naverbrandingsinstallaties

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

laagdiktemeters

Elcometer NL tel: 030-210 7005, fax: 030-210 6666 www.elcometer.com info@elcometer.com

Gullimex B.V. tel. 074-2657788

52

oppervlaktetechnieken mei 2013

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.com

Leering Hengelo B.V. tel. 074-2558282, fax 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

Renztech tel. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

poederlakken/poedercoatings

www.renztech.nl

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Surtec Benelux BV tel: (077) 308 15 90 fax: (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten Sybrandy B.V. Amersfoort tel.033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl

ontbramen

Rösler Benelux B.V. Tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, fax:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Ook wij spreken, schrijven én lezen Nederlands! tel. 0049 5472-95500-28 export@emptmeyer.de www.emptmeyer.de

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193 AkzoNobel Powder Coatings Benelux tel: +32 (0)225 522 60 fax: +32 (0)225 522 68 www.akzonobel.com/powder Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282 EUROLACKE Tiel Du Pont Poedercoatings tel. 0344-620662, fax 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu Teodur BV tel. +32 13539095, fax +32 13539080 powdercoating@bel.dupont.com www.coatingsolutions.dupont.com

ontlakken (in loon)

C&T Technics tel. 0413-331083, fax 0413-331195 info@ct-technics.nl, www.ct-technics.nl

Thermo-Clean N.V.België tel. 0032-13539060

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.co

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.n/ / www.soloan.nl

poedercoating (afdekmaterialen)

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, fax:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

TIGER Coatings Belgium bvba tel: +32(0)89700016 fax: +32(0)89567858 www.tiger-coatings.com

poederspuitapparatuur

ontvettingsinstallaties MSP Systems BV tel. 053-4303937, www.mspsystems.nl

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Industrihängare K AB tel: +46 371 51 16 85, fax: +46 371 149 96 www.industrihangare.com

Ook wij spreken, schrijven én lezen Nederlands! tel. 0049 5472-95500-28 export@emptmeyer.de www.emptmeyer.de

MEPACO B.V. tel. 071-5892863 Metalas Cleaning Systems BV tel. 010-4356036, fax 010-2340415 info@metalas.com, www.metalas.com

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

Schröder Plating Service tel. 0546-681170, fax 0546-681003 Rösler Benelux B.V. Tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht tel. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Wagner Systemen Nederland tel.030-2410688, fax.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

ovens HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.co

poederspuitcabines

ontvettingsmiddelen www.belmeko.be tel. +32 5083 1183 Enthone B.V. tel. (+31)73-6280111 fax (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. tel. 076-5021940, fax 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Industrihängare K AB tel: +46 371 51 16 85, fax: +46 371 149 96 www.industrihangare.com

www.belmeko.be tel. +32 50.83.11.83

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

oppervlaktetechnieken mei 2013

53

shotpeenen M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

PPG Protective & Marine Coatings Merken: Sigma Coatings en Amercoat Kopraweg 35, 1047 HA Amsterdam tel. 020-4075092, fax 020-4075059 infopcbenelux@ppg.com www.ppgpmc.com

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

straalcabines

MSP Systems BV tel. 053-4303937, www.mspsystems.nl

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161 / fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl

Schaepman’s Lakfabrieken BV tel. 0384211345 / fax 03842210801 info@schaepman.nl www.schaepman.nl

pvd coatings

spuitcabines Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

www.belmeko.be tel. +32 50.83.11.83

Wagner Systemen Nederland tel.030-2410688, fax.030-2410765 info@wagnersystemen.nl SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

poederspuitinstallaties

Dekracoat tel. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

railtransportsystemen

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507 Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

pompen (magnetisch aangedreven)

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Sybrandy B.V. Amersfoort tel. 033-4545666, fax 033- 4655561 www.sybrandy.nl

reinigingsinstallaties Holtrop & Jansma B.V. Dokkum tel. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Corode tel. 0411-685500

protective coatings

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

straalinstallaties

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV tel. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

Clemco Straalapparatuur tel. 010-4370592, fax 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Metalas Cleaning Systems BV tel. 010-4356036, fax 010-2340415 info@metalas.com, www.metalas.com SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com info@petsonpaints.com

54

oppervlaktetechnieken mei 2013

Hevami Oppervlaktetechniek tel. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Rösler Benelux B.V. Tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161 fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

verduurzamen van metaal

Vacuümstraalapparatuur tel. 078-6418050, fax 078-6418059 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

Hevami Oppervlaktetechniek tel. 0413-376602 www.straalmiddelen.nl

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

temperatuurregistratie & analyse Micropeen Benelux B.V. Ridderkerk, tel. 0180-463300

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161, fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl Gullimex B.V. tel. 074-2657788

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Magistor B.V. tel. 0548- 519401, fax 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

www.nedcoat.nl, info@nedcoat.nl Nedcoat beschermt en decoreert metaal door middel van anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, Anografic®, Geomet®, en Opti-Coat®

verhuizingen van coatinginstallaties

titaan (bevestigings-) materialen Renztech tel. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl www.renztech.nl MEPACO B.V. tel. 071-5892863

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

transportsystemen Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl www.emotech.nl / tel: 053-4301500

Sybrandy B.V. Amersfoort tel.033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

tel: +32 9218 7180, fax: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

straalkasten

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161, fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Railtechniek van Herwijnen b.v. tel. 0344-616363, fax. 0344-611072 info@railtechniek.nl www.railtechniek.nl

turnkey stralen en conserveren Sybrandy B.V. Amersfoort tel. 033-4545666, fax 033- 4655561 www.sybrandy.nl Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland tel. 0341 563831, fax 0341 494114

stralen (afdekmaterialen)

Smeets Straal- en Conserveringswerken Stein BV tel. 046-4288181, www.smeetssteingroep.nl

verfspuitapparatuur

CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, fax-010-2623190 info@cap-industrial.nl www.cap-industrial.nl

Paint It The Application Company tel: 0318-643 260, fax: 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur tel. 010-4370166, fax 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

twee-componenten apparatuur Technospray Spuitapparatuur tel: 0168-382111, fax: 0168 380780 info@technospray.nl www.technospray.nl

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Sybrandy B.V. Amersfoort tel. 033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalmiddelen

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.co

tanks (kunststof) C.K.B. Boxtel tel. 0411-682939

tel +32 9218 7180, fax +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Eurogrit B.V., Papendrecht tel. 078-6546770, fax 078-6449494 info@eurogrit.com, www.eurogrit.com

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

UV en EBC Lak

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs) Drent Techniek B.V. tel. 076-5017270, www.drenttechniek.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

MEPACO BV tel. 071-5892863

oppervlaktetechnieken mei 2013

55

verwarmingselementen

werpstralers

Corode tel. 0411-685500

verwarmingselementen (teflon)

Corode tel. 0411-685500

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

verwerking afvalstromen

Ondeo Industrial Solutions BV tel. 077-3231231, fax 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

EnviroChemie bv tel. +31 (0)23 542 69 13 fax. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl Eurowater BV tel. 088-0005000 www.eurowater.nl

RĂśsler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl Lubron Waterbehandeling BV tel. 0162-426931, www.lubron.eu

voorbehandelingsinstallaties SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Hevami Oppervlaktetechniek tel. 0413-376602 www.straalmachines.nl

MAGNETO Special Anodes BV tel. 010-26207 88, fax 010-2620201 www.magneto.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

www.belmeko.be tel. +32 50.83.11.83 Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl www.emotech.nl / tel: 053-4301500

waterbehandeling

tel: +32 9218 7180, fax: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507 BWT Nederland B.V. tel. +31 (0)88 750 90 00 fax +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

56

oppervlaktetechnieken mei 2013

Ondeo Industrial Solutions BV tel. 077-3231231, fax 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

Sybrandy B.V. Amersfoort tel.033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl