Oppervlaktetechnieken mei 2015 by Jetvertising b.v.

PowderTag voor laagdikteanalyse

Vlammend pleidooi voor thermisch spuiten

Bewondering voor handwerk

3D printen: nog heel veel vragen

5 x bezig: open brief aan Lea Bouwmeester (PvdA)

05 | 59 e jaargang | mei 2015

Het vakblad voor de professional Thema Machinebouw

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 1

AXALTA COATING SYSTEMS

De kleur voor uw succes Axalta legt zich toe op het maken van eersteklas lakken die uw producten verdienen. En daarbij beperken we ons niet tot schitterende kleuren en blijvende bescherming. Onze applicatieprocessen en diensten op maat bieden ondersteuning voor een hogere productiviteit en een soepele bedrijfsvoering. Elke innovatie is erop gericht om uw voorsprong in stand te houden. Axalta â&#x20AC;&#x201C; the colour of expertise. Ga voor meer info naar www.industrial.axaltacs.com

2 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION). Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie) Redactieteam: Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur), Edward Uittenbroek (redactiecoach)

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult) redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 87,50, buitenland: € 87,50. Voor toezending naar een adres in het buitenland wordt een toeslag van € 54,00 per jaar in rekening gebracht. Kortingsregeling leden ingenieursvereniging KIVI/NIRIA: 50%. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging, U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen de voor dat nieuwe jaar geldende abonnementsprijs. Opzeggingen en adreswijzigingen kunt u mailen naar info@vereniging-ion.nl of invullen op www. oppervlaktetechnieken.com advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl

De werelden van oppervlaktetechnieken en materialen beginnen steeds dichter bij elkaar te komen. Je ziet dat bijvoorbeeld op het gebied van thermisch spuiten (zie pagina 24), maar ook bij 3D metal printing (zie pagina 16) en bij maatvast anodiseren (zie pagina 36). Ook bij andere oppervlaktetechnieken is dat natuurlijk waarneembaar. Bij opschaling van bedrijven zie je dat die twee werelden dan ook fluks bij elkaar worden gezet. Een extra aansporing om je als oppervlaktebehandelaar meer te verdiepen in materiaalkunde.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

realisatie Chris Berenbak (journalistiek binnenland), Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Jan Oonk (technische journalistiek binnenland), Jaap van Peperstraten (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot; selectie rubriek Op zoek naar samenwerkingspartners), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

Lagen en eigenschappen Door het thema machinebouw in deze editie van OT kruip je als het ware in het wezen van oppervlaktetechnieken. Immers, met behulp van oppervlaktetechnieken krijgen producten en onderdelen de essentiële laag zonder welke ze niet goed functioneren, zeg maar gerust waardeloos zijn. Het gaat dus om de bepaalde eigenschappen die oppervlaktetechnieken aan het product of machineonderdeel toevoegen. In deze editie veel voorbeelden van die gewenste eigenschappen. Vaak gaat het dus om slijtvaste lagen of corrosiewerende lagen, maar uit wellicht onverwachte hoek kwam een scala aan mogelijke lagen naar voren. Door een bezoek aan DutchAero kon ik uitgebreid stilstaan bij de werking van thermisch spuiten en de veelheid aan diverse lagen die daarmee mogelijk zijn: slijtvaste lagen en slijtwillige lagen, maar ook poreuze, isolerende, elektrisch geleidende en zelfsmerende lagen. Ook combinaties zijn mogelijk, zoals slijtvaste en zelfsmerende lagen.

uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl

Verder staan we stil bij de mogelijkheden die 3D printen zou kunnen bieden. Vooralsnog zijn er heel veel vragen die nog beantwoord moeten worden, zo blijkt, en is het aantal praktische toepassingen momenteel op de vingers van één hand te tellen. Maar de kansen zijn groot en daarom hebben acht partners zich verenigd in Addlab om het onderzoek in een stroomversnelling te brengen. Ook schenken we aandacht aan elektroformeertechnologie dat SPG Prints toepast voor de productie van machines voor het bedrukken van allerlei soorten materialen en het maken van galvanoplastisch geproduceerde drukvormen. En we hebben de primeur van de nieuwste technologie die ze hierbij willen inzetten.

copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Machinebouwers stellen maatvastheid en grote nauwkeurigheid zeer op prijs. Een bedrijf dat zich hier in het bijzonder op toelegt, is ADRUU dat hierdoor niet alleen uitvoerder is van anodiseren, maar ook een adviseur van klanten. En we belichten in dit nummer de techniek van het hoog temperatuur verzinken waarvoor The Coatinc Company een nieuwe verzinkerij in Nederland gaat bouwen en ik ging op bezoek bij Gazelle waar de langste fietslakstraat van de wereld staat waarmee de fabriek de nummer één van alle fietsfabrieken in Europa wil blijven.

druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl

Kortom: weer heel veel relevant en actueel nieuws over oppervlaktetechnieken! Ik wens u veel leesplezier. ●

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 3

Precoat-proces

PRECOAT: Reeds 10 jaar ervaring in de markt, Qualicoat approval No. A-021 > 2500 uur corrosiebestendigheid

PRECOAT COLOR: Nieuwe ontwikkeling, chroomvrij met een kleur, Qualicoat approval No. A-096 > 2500 uur corrosiebestendigheid PRECOAT TVL:

Chroom 3 waardig alternatief met Qualicoat approval No. A-095

> 2500 uur corrosiebestendigheid

AD Chemicals is a part of AD International

adinternationalbv.com

Zinc786

Dé Natlak specialist • Voor iedere ondergrond • Watergedragen en solvent systemen • U vraagt, wij draaien! Utrechtsestraatweg 224 • 3911 TX Rhenen • Holland • Tel. +31(0)318-472020 Fax +31(0)318-471911 • E-mail: info@mol-coatings.com • www.mol-coatings.com

4 | OPPERVLAKTETECHNIEKEN MEI 2015

Agenda

JUNI ● Start cursus moderne oppervlaktetechnologie 2 juni, Eindhoven www. mikrocentrum.nl ● Vision, Robotics and Mechatronics 2015 3 - 4 juni, Veldhoven www. mikrocentrum.nl ● High Level Structure, ISO 9001:2015 en ISO 14001: 2015 9 juni, Nieuwegein www. mikrocentrum.nl ● Vakgebiedbijeenkomst Precisietechnologie 9 juni, Eindhoven www. mikrocentrum.nl ● Parts2clean 9 – 11 juni, Stuttgart www.parts2clean.de ● Eurofinish 10 - 11 juni, Leuven (Be) www.eurofinish.be

● Dutch graphene conference, Graphene from lab to app 11 juni, Delft www.dutchgrapheneconference.nl

● Workshop Kleur, psychologie en designsemiotiek 17 juni 2015, Nieuwegein www.kleurenschool.nl

● AluminiumNext Optimaal ontwerpen met aluminium 16 juni, Hilvarenbeek www. mikrocentrum.nl/evenementen

● Partnerevent bij Tata Steel 26 juni, IJmuiden/ Spaarnwoude www.vereniging-ion.nl

AluminiumNext Op 16 juni organiseert Mikrocentrum in samenwerking met het Aluminiumcentrum, Vereniging ION en Aluminium Metal knowledge de eerste editie van AluminiumNext. Op deze dag wordt u bijgepraat over de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van aluminium. Feiten en fabels over de toepassingsmogelijkheden van aluminium en aluminiumlegeringen passeren de revue. Staal en aluminium worden vergeleken en ook de bewerkingstechnieken en materiaaleigenschappen worden besproken. Een goede keuze van het materiaal is belangrijk voor het goed slagen van het product. Het voordeel van aluminium is dat dit het meest voorkomende metaal op aarde is en oneindig recyclebaar!

Eurofinish: all-in event Op 10 en 11 juni 2015 staat de Brabanthal in Leuven (België) volledig in het teken van oppervlaktebehandeling. Deze vakbeurs is meer dan een verzameling van technologie en van bedrijven die hun nieuwste producten en technieken tonen. Het is een trefpunt van kennis en expertise waar diverse markten bij elkaar komen. Daarmee is de beurs een all-in event voor de oppervlaktebehandelende industrie met focus op netwerken, kennis en innovaties, georganiseerd volgens een origineel concept.

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 5

Column

Zakelijk onweerstaanbaar aantrekkelijk

Onder deze titel presenteerde Daniëlle de Jonge tijdens de Techn.ION dag op 21 april in de Fabrique te Utrecht een masterclass. Aan de hand van negen aandachtsgebieden werd getoond waar een mens in het algemeen, en dus ook een (potentiële) klant gevoelig voor is. Even leek het erop dat het om handigheidjes ging die men kon misbruiken. Echter de enige boodschap bleek uiteindelijk te zijn: aandacht voor en interesse in je klant. Dat geeft langdurige en profijtelijke relaties. Dat deze masterclass relevant was, bleek wel uit het napraten. Iedereen stak er wel iets van op. Want zaken die toch zo logisch lijken, bleken dat in de praktijk net niet te zijn.

gullimex.com/vacatures

Gullimex zoekt een fulltime

Commercieel adviseur sector industrie Veelzijdige salesfunctie

Commerciële doorzetter

Uitdaging

HBO + commerciële ervaring

1985AdvOpptechn_PersAdv.indd 1

RUIM 30 JAAR EXPERTISE

w w w.h i l t r a .com

Verkoop en Verhuur PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen 0342 - 404160

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl 6 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

09-04-15 16:09

In de wereld anno 2015, de wereld van Industrie 4.0, is een langdurige en profijtelijke relatie een voorwaarde voor succes. Immers bij het werken met open standaarden, een hoge mate van automatisering en open innovaties, moet je elkaars sterkte en zwakte kennen, elkaar vertrouwen en in elkaar willen investeren. Ook de industriële oppervlaktebehandelaars en haar toeleveranciers doen dat. Met zaken als de eerder genoemde masterclass, maar vooral ook door nieuwe technieken en materialen te ontwikkelen die in de (high tech) machinebouw het verschil maken. Denk hierbij aan zaken als het verbeteren van de materiaaleigenschappen zoals hardheid en slijtvastheid, de look en feel van het materiaal en de corrosieweerstand van het materiaal. Oppervlaktebehandelaars in een vroeg stadium betrekken bij ontwikkeling gaat zeker helpen om de integrale kostprijs van de machine te verlagen.

Egbert Stremmelaar | Directeur Vereniging ION

ISO9001 en luchtvaart gecertificeerd AS9100

De BV Nederland wil in het buitenland zakelijk onweerstaanbaar aantrekkelijk zijn. Onze export kan nog groeien. Op vele gebieden lukt dat nu goed, maar om dat te blijven, zullen we moeten blijven investeren in innovaties. Door geheel nieuwe machines te ontwikkelen of door technische en logistieke verbeteringen aan bestaande machines door te voeren. Transparantie en coöperatie zijn de toverwoorden voor succes. ●

Inhoud algemeen 16 3D-printen: nog heel veel vragen

Chroomvrij werken: wat komt er bij kijken? In 2017 moeten alle productieprocessen chroomvrij zijn. Al in 2009 zette REACH chroomtrioxide op de prioriteitenlijst. Fokker startte daarom in 2009 met het ontwikkelen van een proces dat chroomzuuranodiseren overbodig moet maken. Tijdens de Dag van de Oppervlaktetechnologie in november lichtte projectleider Pim Tamis de bevindingen toe. “We hebben inmiddels een chroomvrij anodiseerproces en verwachten voor de deadline de kwalificatie voor de gehele lijn rond te hebben.”

Vlammend pleidooi voor thermisch spuiten De oppervlaktebehandeling die het bedrijf DutchAero in Eindhoven veel uitvoert, is thermisch spuiten. Deze techniek is met name voor de luchtvaartindustrie erg interessant, omdat je met thermisch spuiten allerlei specifieke eigenschappen kunt geven aan onderdelen. Daarom wordt ook in de machinebouw thermisch spuiten veelvuldig toegepast. De toepassingsmogelijkheden van thermisch spuiten zijn heel breed, maar tegelijkertijd is het een relatief onbekende techniek. Tijd dus voor een kennismaking.

Er wordt heel veel over 3D-printen geschreven, maar concrete bruikbare toepassingen zijn op dit moment eigenlijk op de vingers van één hand te tellen. Kennelijk moeten er nog heel wat verschillende problemen overwonnen worden voordat D-printen beschouwd kan worden als business as usual. In Eindhoven hebben acht technische bedrijven de handen ineen geslagen om de ontwikkeling van 3D-printen een stevige impuls te geven. Tot nu toe is er vooral veel geleerd.

organische deklagen 20 Bewondering voor handwerk Tijdens de verbouwing gaat het fietsen produceren gewoon door. Maar liefst iedere dertig seconden wordt er een fiets gemaakt, bij elkaar zo’n 250.000 per jaar. Dat is nu aan de hand bij Gazelle, de fietsfabriek met de langste fietslakstraat van de wereld. Met hun moderne manier van werken willen ze de nummer één van alle fietsfabrieken in Europa blijven. Onder meer een grootscheepse verbouwing, gestart in 2014, moet daarbij helpen.

ELEKTROCHEMIE EN METALLIEKE DEKLAGEN

verschillende soorten materialen en het maken van galvanoplastisch geproduceerde drukvormen. En ze hebben twee uitvindingen op hun naam staan.

32 Hoog temperatuur verzinken in de lift In Nederland wordt de techniek van hoog temperatuur verzinken nog niet vaak toegepast, maar dat zal langzamerhand gaan veranderen. Althans, dat is de verwachting van The Coatinc Company dat een nieuwe verzinkerij in Nederland gaat bouwen speciaal voor het hoog temperatuur verzinken. “Het is een nichemarkt, maar wel een markt waarop we duidelijk groeikansen zien”, zegt Marc Derks, new business developer van Coatinc PreGa.

36 Kwaliteit dankzij continue controles Wat doe je als anodiseerbedrijf wanneer machinebouwers je voornaamste klantenkring zijn? Natuurlijk je stinkende best doen om hen zo goed mogelijk van dienst te zijn. Maar er is nog veel winst te halen als alle klanten hun anodiseervraag nauwkeuriger opstellen zodat er geen misverstanden en discussies ontstaan. Het bedrijf ADRUU wil zich profileren door de nieuwste technieken en apparaten te gebruiken.

algemeen 38 Mijn mening

28 Drukken dankzij galvanotechnieken Als galvanobedrijf elektroformeertechnologie toepassen en anderzijds werken met digitale inkten en toch lid zijn de Vereniging ION. Dit slaat op het bedrijf SPG Prints waarvan het hoofdkantoor in Boxmeer zit. Dit bedrijf legt zich onder meer toe op het maken van machines voor het bedrukken van

40 Gespot

41 Grensoverschrijdend

43 Brancheregister

Bij de voorpagina: Fietsfabrikant Gazelle heeft de langste fietslakstraat van de wereld. Een onderdeel daarvan is het handmatig spuiten van de moeilijk bereikbare of slecht gedekte plekken op de frames. Vanzelfsprekend worden daarbij de benodigde persoonlijke beschermingsmiddelen gedragen. Dit lijkt mannenwerk. Op een andere plek van de fietslakstraat staan alleen vrouwen. Zij brengen de Gazelle-stickers aan. Dat is een zorgvuldig werkje. Acht van de tien vrouwen die voor dit werk solliciteerden, werden afgewezen. De plek waar de sticker komt, moet kurkdroog zijn, het plakken moet kaarsrecht gebeuren en er mogen daarbij geen luchtbellen ontstaan. Het Gazelle-verhaal staat op pagina 20.

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 7

kort Nieuws Mutaties in de branche Voormalig hoofdredacteur van dit vakblad Edward Uittenbroek treedt als accountmanager Benelux in dienst bij CWS (www.nl.cws-powder.de). Ook een nieuwe stap melden in uw loopbaan? Mail het de redactie: oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

PowderTAG voor laagdikteanalyse In de loop van 2015 heeft TQC de introductie van de PowderTAG gepland. De PowderTAG meet de dikte van poedercoating voor en na het uitharden. Contactloos, non-destructief en op metalen ondergronden, zoals staal of aluminium, maar ook op MDF. Een combinatie van infrarood en photo thermisch meten zorgt voor een precieze en reproduceerbare laagdiktemeting. Dit gaat als volgt: de PowderTAG stuurt een korte laserpuls naar de te meten deklaag. De temperatuur van de deklaag stijgt door het absorberen van de straling met enkele graden. Een optisch element projecteert de resulterende warmtestraling op een infrarood detector. De PowderTAG interpreteert de meetcurve en bepaalt de laagdikte.

geschikt om de laagdikte op kleine, gekromde of moeilijk toegankelijke objecten nauwkeurig te bepalen, zelfs draadframes en hoeken. Een LED pointer ondersteunt bij het bepalen van de juiste afstand en locatie. Bovendien is de meting contactloos. De geteste onderdelen blijven daardoor onderdeel van het lopende productieproces. Door de poederlaag te meten voor het uithardingsproces kan tijdens het coaten direct in het proces worden ingegrepen. Dit leidt tot besparingen en minder uitval bij reeds gecoate producten. ●

Doordat de puls niet precies in een bepaalde hoek dient te worden afgestuurd en slechts een klein meetvlak nodig is, is de PowderTAG zeer

Meer informatie www.tqc.eu

Oerlikon Balzers versterkt positie op de automobielmarkt Met de opening van een nieuwe fabriek in Slowakije versterkt Oerlikon Balzers zijn positie in de automobielsector. De oppervlaktetechnologiespecialist uit Liechtenstein, sinds 1998 actief in de auto-industrie, reageert daarmee op de sterk toegenomen eisen van de klant. Verder zijn er wereldwijd nog drie nieuwe coatingcentra gepland voor de auto-industrie. Tegelijkertijd worden de bestaande locaties in Europa uitgebreid. “De auto-industrie blijft gestaag groeien. In de afgelopen zeven jaar is onze omzet in dit marktsegment verdubbeld. Op dit moment gaat het om tientallen miljoenen”, aldus dr. Roland Herb, CEO van het Oerlikon Surface Solutions Seg-

Maak nu ook de koppeling met oppervlaktetechnieken.com! 8 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

ment waar Oerlikon Balzers deel van uitmaakt. Wereldwijd vertrouwen autofabrikanten en toeleveranciers op de oppervlaktetechnologie van Oerlikon Balzers. De coatings die het bedrijf produceert, maken motoronderdelen betrouwbaarder, duurzamer en efficiënter, waardoor ze

uiteindelijk ook milieuvriendelijker zijn. Tot de onderdelen die Oerlikon Balzers van een coating voorziet, behoren brandstofinjectoren, zuigers en zuigerpennen voor moderne verbrandingsmotoren. De productieaantallen lopen in de tientallen miljoenen per jaar. ●

Uw banner of advertorial op www.oppervlaktetechnieken.com? Voor nadere informatie of reserveringen, kunt u contact opnemen met Vincent IJff van Jetvertising b.v., telefoon +31(0)70 399 00 00 e-mail vincent@jetvertising.nl

Het vakblad voor de professional

Nieuwe leden Vereniging ION Vanwege de voordelen die een lidmaatschap met zich meebrengt, melden zich regelmatig nieuwe leden aan van de Vereniging ION. Hier een kort overzicht van bedrijven die recentelijk lid zijn geworden.

Metagro Special Coatings bv Rietweg 5, 4209 DA Schelluinen Tel. 085-4843970 info@metagrosc.nl / www.metagrosc.nl Metagro Special Coatings is een nieuwe onderneming (opening medio augustus 2015) die zich specialiseert in het kathodisch dompellakken (KTL), poedercoaten en natlakken. Er is een nauwe samenwerking met Metagro Plaatbewerking; hierdoor bieden zij hun afnemers unieke voordelen met het leveren van een totaaloplossing. De Metagro-groep heeft klanten als fabrikanten en reparateurs van voertuigen, vaartuigen en kranen, carrosseriebouwers, machinebouwers en eindgebruikers. Metagro is gespecialiseerd in het ontwikkelen en produceren van hoogwaardige besturingscabines, omkastingen en containers gericht op transport en logistiek.

Oppervlaktebehandelaars in april veel positiever dan in maart Situatie in de Oppervlaktebehandeling in april ook veel beter dan de totale industrie Nieuwegein, 1 mei 2015. Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in april veel positiever zijn dan in maart over de groei in de branche: indexscore 72,7 versus 62,9. De branche ontwikkelde zich in april ook veel beter dan de totale Nederlandse industrie (54,0 wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei. De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (in samenwerking met MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Kijken we naar de ontwikkeling in april ten opzichte van maart, dan zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel positiever ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel positiever • De levertijd van de leveranciers is veel langer • De voorraden eindproduct zijn vrijwel hetzelfde • Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen volgens de inkopers toe ten opzichte van vorige maand. Voor wat betreft de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken met betrekking tot de verschillende aspecten in de afgelopen maand: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in april veel beter dan in de totale industrie • Het orderniveau is veel beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink hoger • Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel positiever. De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ●

Meer informatie Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld je aan via www. formdesk.nl/ion/abonnee. Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen, meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ ion/pers.

OAK-ACS bv Nieuw Eyckholt 294 R 6419 DJ, Heerlen office@oak-acs.com / www.oak-acs.com Door jarenlange praktijkervaring ziet OakACS bv zich als partner voor de levering van kennis op het gebied van thermisch spuiten. Ook het verbeteren van de nevenprocessen (onder andere slijpen en finishen van harde lagen) behoort tot hun kennisgebied. Ing. Rob Eijkenboom zal met zijn expertise op het gebied van thermisch spuiten van harte welkom zijn binnen ION. OAK zal actief deelnemen in diverse werken vakgroepen. Wij heten deze nieuwe leden van harte welkom binnen de vereniging!

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 9

kort Nieuws Canadezen ontwikkelen slijtvaste anti-graffiti coating Wetenschappers van Queen’s University in Kingston, Ontario Canada, hebben een coating ontwikkeld bestaande uit micellen van een entocopolymeer die ingebed zijn in polyurethaan (PU) polymeer. Een coating met deze micellen heeft constante oppervlakte-eigenschappen en is slijtvast. De ruggengraat van deze entocopolymeer bestaat uit vele hydroxylgroepen (polyolen) met daaraan zijketens van fluorpolymeren. De fluorpolymeren geven de coating olie- en waterafstotende eigenschappen. Normaal gesproken ontmengen deze polymeerketens zich van de PU-coating en ontstaat er aan het oppervlak een dunne, troebele fluorlaag die na wrijven al snel slijt en de afstotende eigenschappen verliest. De onderzoekers brachten de entocopolymeren daarom in een koolstof oplosmiddel, waar-

door ze micellen vormden met de fluor zijketens als de kern en de polyolen als de buitenring. De micellen verdeelden zich uiteindelijk evenredig in de polyurethaan-matrix. Het resultaat is een transparante, slijtvaste coating die zowel water als olie afstoot. De wetenschappers denken dat de coating het goed zal doen als anti-graffiti coating en als coating voor touchscreens. Tijdens een experiment brachten ze de coating al aan op de helft van een oppervlak van een smartphone. Het gecoate deel reageerde daarbij net zo goed op vingerbewegingen als het niet-gecoate deel. ●

Wetenschappelijke publicatie in Angewante Chemie: Graft-CopolymerBased Approach to Clear, Durable, and Anti-Smudge Polyurethane Coatings. Angew. Chem. Int. Ed.. doi: 10.1002/anie.201501360

Axalta coat een van de grootste radiotelescopen ter wereld Deze lente start Axalta Coating Systems met een omvangrijke klus. Het bedrijf zal een speciaal ontwikkelde coating aanbrengen op de radiotelescoop in Effelsberg, Duitsland. De PercoTop(R) CS551 Foliflex Topcoat, een polyvinyl coating, moet de telescoop beschermen tegen verwering en UV-straling. De coating is speciaal ontworpen voor deze telescoop en wordt sinds de oplevering van de telescoop in 1972 iedere 18 jaar aangebracht. Minimaal zes hiervoor getrainde schilders zullen enkele weken nodig hebben om de klus te klaren. “Met een oppervlak van 5.400 vierkante meter en 1.500 individuele panelen, is het

10 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

deel van de schotel dat gecoat moet worden enorm”, zegt Klaus Buns, die vanuit het Max Planck Instituut voor radio-astronomie verantwoordelijk is voor het technisch onderhoud van de telescoop. Met zijn paraboolantenne van honderd meter in diameter was de telescoop tot het jaar 2000 de grootste bestuurbare radiotelescoop van de wereld. “Het is belangrijk dat we het gevoelige aluminiumsubstraat van de telescoop-reflectoren op een gelijke oppervlaktetemperatuur kunnen houden. Dat zorgt ervoor dat de metingen met de telescoop zo nauwkeurig mogelijk blijven”, aldus Buns. “Een coating die het aluminium beschermt tegen deformatie, slijtage, vogelpoep en UV-straling

is daarom absoluut essentieel.” De eerste testen met de coating vonden al plaats in 1968 tijdens de bouw van de telescoop. Tijdens de zoektocht naar de optimale samenstelling werd het duidelijk dat de coating ook de inkomende radiogolven niet mocht hinderen. Die moeten immers gereflecteerd worden door het metalen oppervlak van de telescoop, en niet door de coating. Maar de coating moet tegelijkertijd wel infraroodstraling reflecteren die van de reflectoren afkomt, omdat de reflectoren anders enorm veel warmte genereren. Na het schuren wordt de coating aangebracht met rollers, zonder primer. Het werk moet in de zomer gereed zijn. ●

Totaaloplossingen in lagedruk verfspuitapparatuur

Innovative high quality products Ready to work for you!

CAP Industrial Telefoon: (010) 437 47 37 E-mail: info@cap-industrial.nl

SMART SOLUTIONS

FOR INDUSTRIAL COATING

Innovatief Duurzaam Sinds 1948

BUIZEN OPHANGEN 1 Standaard buishaken / ROB 2 Horizontale buishaken / HPY 3 Speciale buishaken 1

4 Speciale buishaken

Neem voor meer informatie contact met ons op! www.hangon.co

www.hendor.com Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 11

kort Nieuws CETS vergadering in Boxmeer Dit jaar werd de CETS-vergadering gehouden in Boxmeer. Naast een bespreking van de zaken die spelen op het gebied van weten regelgeving, werden ook de Europese lobbyactiviteiten besproken. Ook werd afstemming gezocht in de commissie standaards en normen.

Er werd afgesloten met een rondleiding door ION-lidbedrijf SPG Prints. Daar werd met name gekeken naar de processen die raken aan REACH en aan de milieuwetgeving. Voor leden is een verslag beschikbaar in de portal. ●

LCA Aluminium ramen en gevelelementen gepresenteerd door VMRG Op 13 april heeft de VMRG de LCA’s opgeleverd. Doel van de (her)berekening van de LCA’s was om aan te geven dat aluminium, in relatie tot hout of kunststof, een goed alternatief is voor genoemde materialen. Uit de berekeningen van de VMRG komt helder naar voren dat, met name vanwege de lange levensduur en de moge-

Gesprek inspectie SZW, in de toekomst meer afstemming

lijkheden van hergebruik, aluminium een lage milieubelasting heeft in relatie tot de andere materialen. Belangrijke informatie voor architecten en constructeurs, die uiteindelijk een keuze moeten maken. Meer informatie is op te vragen bij de VMRG of bij de Vereniging ION. ●

Op 20 april heeft ION een gesprek gehad met de Inspectie SZW. Reden waren de vele klachten die ION kreeg vanwege de vorm van de inspectie. Hierdoor waren er verscheidene vervelende situaties ontstaan, terwijl de bedoeling van zowel het bedrijf, alsook van de inspectie, het veilig en gezond werken moet zijn. Dit is een gezamenlijk doel en moet gezamenlijk nagestreefd worden. Het gesprek was constructief en opbouwend, en zal de komende tijd zeker een vervolg krijgen. ION zal de leden via de portal op de hoogte houden. ●

Powder Navigator volop in gebruik Alle poedercoatspuiterijen die lid waren van de Vereniging Industriële Spuit- en Moffelbedrijven VISEM, die in januari 2014 opging in de vereniging ION, zitten goed. Na ruim tien jaar onderzoek, ontwikkeling, verenigingswerk en overleg met poederlakfabrikanten, is het hulpmiddel bij poederlakselectie dit voorjaar gelanceerd. Gebruikers kunnen nu poederlak inkopen op basis van kennis over de specifieke eigenschappen zoals oplaadbaarheid en dekkracht, waar de doos poederlak vroeger veelal een ‘black box’ was. Op 11 mei kregen de toenmalige VISEM-leden een licentie voor een jaar. Nieuwe toetreders kunnen voor slechts 250 euro aanhaken. Door bepaalde eigenschappen meer of minder gewicht toe te kennen, laat

de gebruiker de computer een klassement opstellen van meest geschikte poeders voor de installatie of de opdracht die het betreft. De volgende weegfactoren zijn in de Powder Navigator opgenomen: - Dichtheid - Vloei - Fluïdiserbaarheid - Ovenstabiliteit - Dekkracht bij 40 micrometer laagdikte - Contrast Ratio > 98% - Rulheid - Opslagstabiliteit - Oplaadbaarheid - Korrelgrootteverdeling - Rendement - Elektrostatische hechting

Testen De Powder Navigator is niet alleen bedoeld als hulpmiddel bij de inkoop, maar ook als verdere versterking van het procesinzicht. De benodigde testen worden uitgevoerd bij de Fachhochschule Niederrhein te Krefeld. Binnenkort wordt onder voorzitterschap van de Deutsche Forschungsverein für Oberflächentechnik DFO commissiewerk hervat voor de ISO-norm voor karakterisering van poederlakken, waar bestuurleden van de Stichting, mede vanwege de opgedane ervaringen met Powder Navigator, medewerking aan verlenen. Vakblad Oppervlaktetechnieken zal nog uitvoerig op de Powder Navigator terugkomen. ●

Meer informatie Jeroen Schothuis legt de werking van de Powder Navigator uit.

12 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

www.PowderNavigator.com

EUV Demo tool De Extreme UltraViolet (EUV) Demotools uit 2006 toonden het leiderschap en commitment van ASML om de volgende fase in lithografie te ontwikkelen. Tegenwoordig worden de derde-generatie EUV-systemen van ASML gebruikt door Onderzoek & Ontwikkelingsafdelingen van halfgeleider (IC) fabrikanten over de hele wereld, ter voorbereiding op de introductie van chipproductie in hoge volumes. Met de systemen kunnen IC-fabrikanten chips kleiner, sneller, goedkoper en energiezuiniger maken en worden nieuwe generaties krachtige en persoonlijke elektronische apparatuur mogelijk. Bedrijven uit de branche oppervlaktetechnieken werken regelmatig voor toeleveranciers van ASML. Op deze manier maken ook oppervlaktetechnieken deel uit van de machines van ASML.

Eerste partnerevent bij Tata Steel Conform de vraag van de Algemene Ledenvergadering zal Vereniging ION dit jaar haar eerste partnerevent organiseren. Dit ION Partnerevent 2015 vindt plaats op vrijdag 26 juni 2015. U kunt zich daarvoor nog aanmelden kan tot en met vrijdag 29 mei. Het programma van de dag ziet er voorlopig als volgt uit: ● 09.45 – 10.15 uur Verzamelen bij Golfbaan Spaarnwoude ● 10.15 – 10.30 uur Vertrek richting Tata Steel ● 10.30 – 10.45 uur Ontvangst bij Tata Steel

● 13.00 – 13.45 uur Lunch in het Hoogovensmuseum ● 13.45 – 14.00 uur Vertrek richting Golfbaan Spaarnwoude ● 14.00 – 14.30 uur Ontvangst bij Golfbaan Spaarnwoude ● 14.30 – 17.00 uur Keuze uit: golf: 9 holes, golfclinic of een alternatief programma: fietsen met elektrische fiets ● 17.00 – 18.00 uur Borrel ● 18.00 – 21.00 uur Diner

Op de Algemene Ledenvergadering is besloten dat er geen verenigingsmiddelen ingezet mogen worden voor deze dag. Inmiddels heeft Tata Steel aangegeven sponsor te willen zijn van het ochtendprogramma. Voor de rest van de dag worden de kosten opgebracht door diverse deelnemers die als sponsor optreden. Naast de sponsoring wordt er per deelnemer een kleine bijdrage van 35 euro gevraagd. Deze bijdrage zal aan het eind van de dag aan het Brandwondencentrum geschonken worden. Tevens zal, nadat de kosten van de dag er af gehaald zijn, de overgebleven sponsorbijdragen ook aan het Brandwondencentrum geschonken worden.

Aanmelden Digitaal aanmelden is mogelijk via http://fd8. formdesk.com/vom1/Partnerevent_2015 ●

● 10.45 – 13.00 uur Presentatie, bedrijfsfilm en rondleiding bij Tata Steel

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 13

tekst Egbert Stremmelaar, Vereniging ION

vereniging ion

5 X BEZIG

Open brief aan Lea Bouwmeester (PvdA) De Tweede Kamer zal binnenkort een wetsvoorstel behandelen van mevrouw Lea Bouwmeester (PvdA) om de lobbyactiviteiten transparanter te maken. Dit om beter zicht te krijgen op de belangen van de stakeholders (lees bedrijfsleven). Naar de mening van Vereniging ION is dat te beperkt, en is transparantie nodig over het gehele traject van het tot stand komen van een wet. Dus van alle politieke overwegingen, de betrokken politici, de input van de wetenschap en de gebruikte informatie van het bedrijfsleven. Alleen dan krijgen we wetten die gedragen worden en uitvoerbaar zijn.

Op 6 mei 2015 was mevrouw Lea Bouwmeester van de PvdA op Radio 1 om te vertellen dat ze lobbyactiviteiten transparanter wil maken door een lobbyparagraaf aan een wetsvoorstel toe te voegen. Al in juni 2012 heeft ze hiertoe het initiatief genomen. Een deel van een tekst uit een nieuwsbericht uit 2012 is in het kader afgedrukt. Als vertegenwoordiger van de (industrieel oppervlaktebehandelende) industrie zou ik die vraag graag aan willen vullen. Immers, het is voor de gemiddelde burger volstrekt onduidelijk waarom bepaalde wetten nodig zijn, wie er voordeel van hebben, wie ze opstellen en wie welke compromissen waarom wil. Transparantie van het hele ontstaansproces van een wet is daarom nodig.

14 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Het bedrijfsleven is nu met elke (uitvoerings) wet 5 X BEZIG:.

er in de tekstvoorstellen “oude” koppen op de EU-directive gezet. Ook hier is dus werk aan de winkel om de ministeries te voorzien van informatie. Immers, behalve het feit dat wetgeving zinvol moet zijn om een doel te bereiken, dient ook het belang van de BV Nederland gediend te worden met bijvoorbeeld een gelijk “level playing field”.

11 Voordat een directive in Brussel wordt opgesteld, heeft de industrie (meestal via een branchevereniging) al werk te doen omdat de opstellers van een tekst vaak geen vakbroeders zijn. Daarom worden zaken academisch en generiek aangevlogen. Noodzakelijke informatie wordt daar waar mogelijk door de branchevertegenwoordigers gevraagd en ongevraagd gegeven.

Op het moment dat een directive tot uitvoering komt moet deze omgezet worden naar nationale wetgeving. Veelal worden ook bestaande wetten ingekapseld of worden

Op het moment dat een tekst klaar is, gaat het wetsvoorstel naar de Tweede Kamer. Helaas is het aantal beta’s in de Tweede Kamer niet zo hoog, het aantal kamerleden met een (maak)industriële achtergrond is nog kleiner (zie kader 2). Ook hier is het dus gewenst om informatie gevraagd en ongevraagd te verstrekken.

Voorstel voor transparante lobby Juni 2012: De PvdA wil dat de contacten tussen minister en lobbyisten openbaar worden. Het moet duidelijk zijn welke invloed een lobbyist heeft gehad op totstandkoming van beleid of een wet. Zo wordt duidelijk of bijvoorbeeld bij het onderwerp tabak, economische belangen of juist gezondheid voorop staat. Een product aanprijzen – lobbyen – mag, maar dan wel openbaar. Ik zal hier nog deze zomer een wetsvoorstel toe indienen. Dit kan eenvoudig worden geregeld door een lobbyparagraaf op te nemen bij tot stand komen van een wet. Hierdoor bevat ieder nieuw wetsvoorstel voortaan een paragraaf over de invloed van lobbyisten. In die paragraaf moet staan met wie een bewindspersoon heeft gepraat, wat er is besproken en welk lobbybelang er is ingebracht. Dit kan op hoofdlijnen prima worden vastgelegd. Uit een rapport van de Algemene Rekenkamer bleek onlangs dat de tabakslobby zoveel invloed heeft, dat de Kamer buiten spel staat. Zo heeft de Kamer dus geen inzicht in totstandkoming van beleid en weten regelgeving. Omringende landen en Europa hebben al een lobbyregister en zijn al veel verder dan wij. Daar kunnen we een voorbeeld aan nemen. De beroepsvereniging public affairs en lobby (BVPA) is het met de PvdA eens. Een product aanprijzen mag, lobbyen ook, maar dit wil de PvdA transparant maken. Als je niets hebt te verbergen, dan kan je alleen maar voor zijn. Deze zomer ga ik samen met collega Pierre Heijnen het voorstel schrijven, zodat een nieuw kabinet er meteen mee aan de slag kan.

44 Na een (over het algemeen) stevig debat gaan de wetsvoorstellen terug naar de ministeries om de wetstekst definitief te maken. Uiteraard zijn ook hier vakspecialisten nodig om zaken hanteerbaar, traceerbaar en inspecteerbaar te maken. Hier gaan theorie en praktijk voor het eerst echt samen.

55 Als de definitieve wet-tekst er is, dan moeten de bedrijven deze gaan implementeren en uitvoeren. Ook hiervoor is het gewenst dat een brancheorganisatie weet waarom zaken zijn, zoals ze zijn vastgelegd. Dit om het draagvlak te vergroten (als je weet waarom iets is afgesproken is er meestal meer begrip voor en is de uitvoering vanzelfsprekend), eventueel handige hulpmiddelen te ontwikkelen (het geeft de ondernemer meer lucht als hij niet alle instrumenten zelf hoeft te

Tweede Kamer overwegend gevuld met alfa’s Door Steeph (oktober 2009) Er zit ook niemand meer in de politiek die weet hoe de dingen echt in elkaar zitten of hoe je ze moet bouwen.” Aldus mompelde een collega tijdens een discussie. De context is me ontschoten, de opmerking is me bijgebleven, te meer omdat ik net het opleidingsniveau had uitgezocht.. Waren er nog wel kamerleden die weten hoe je daadwerkelijk iets moet bouwen? Het duurde een paar weken voor ik weer de tijd had om het een beetje uit te zoeken. Gelukkig bleek het mee te vallen op dat punt. Er waren ten minste vijf mensen die iets als werktuigbouwkunde hadden gestudeerd. Wat wel opviel, terwijl ik toch aan het turven was, was het overwicht van de alfa’s. Driekwart van de kamer is gevuld met mensen die politicologie (13), geschiedenis (8), rechten (23) en meer van dat soort studies gevolgd hebben. Dat is natuurlijk geen bewijs dat ze ook werkelijk alfa zijn. Maar bij gebrek aan beter was dat het criterium. Daarom is er ook 11% waar het niet van te bepalen is. In die groep zitten ook een paar economen.

ontwikkelen) of om branchebreed op te trekken om (onnodige) kosten te verminderen. Uiteraard is een goede wet een resultaat van een democratisch samenspel van vele krachten. En dat we als industrie actief deel willen nemen aan de discussies is geen geheim, en wat ION betreft volledig transparant. Echter, vanuit de oppervlaktebehandelende industrie kunnen wij ons niet aan de indruk onttrekken dat veel wetten vanuit een te eenzijdig inzicht worden geïnitieerd. Volgens ons moeten welvaart en welzijn in balans zijn voor een gezonde BV Nederland. Veel wetgeving vindt nu zijn oorsprong in welzijn (bijvoorbeeld milieu, leefomgeving en arbeidsomstandigheden). Echter de samenhang met welvaart (economische effect rapportage – EER) moet ook voldoende meegenomen

worden. Als er om die inzichten niet gevraagd wordt, dan zal het bedrijfsleven deze proberen te brengen. Doordat er geen vaste structuur bestaat, zal dit veelal ad hoc zijn en dus lobby heten. Daarmee doet de wetgevende macht zichzelf dus te kort. Transparantie is dus vanuit meerdere gezichtspunten gewenst. Vereniging ION start graag een lobby om deze aanpassing mee in het wetsvoorstel te krijgen. En met deze aanpassing steunen wij graag dit (toekomstige) wetsvoorstel. Hierin zijn we heel transparant. ●

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 15

algemeen

THEMA MACHINEBOUW

3D-printen: nog heel veel vragen Er wordt heel veel over 3D-printen geschreven, maar concrete bruikbare toepassingen zijn op dit moment eigenlijk op de vingers van één hand te tellen. Kennelijk moeten er nog veel verschillende problemen worden overwonnen voordat 3D-printen beschouwd kan worden als business as usual. In Eindhoven hebben acht technische bedrijven de handen ineen geslagen om de ontwikkeling van 3D-printen een stevige impuls te geven. Tot nu toe is er vooral veel geleerd.

Deze acht bedrijven zijn verenigd in AddLab, een gedeelde ontwikkelomgeving gericht op 3D-printing. Eén van deze acht bedrijven is machinefabriek De Valk uit Valkenswaard. Directeur John Hagelaars maakt in het gesprek al snel duidelijk dat de term 3D-printen eigenlijk helemaal verkeerd is. “Wij spreken zelf over additive manufacturing. 3D klopt niet, het is eigenlijk 2,5D. Met metaalpoeders en door middel van selectieve laser melting bouw je een product op. Als je iets freest, haal je iets weg. Om additive manufacturing succesvol en seriematig te kunnen toepassen, moeten er nog veel vraagstukken worden opgelost. Daar werken we nu met z’n achten aan.” De namen van de acht deelnemende bedrijven staan in het kader. Ze hebben in september 2013 AddLab opgezet als een programma voor een periode van drie jaar. Intussen hebben ze zich veel kennis eigen gemaakt door er zo concreet en praktisch mogelijk mee aan de gang te gaan. AddLab is in Eindhoven opgezet, omdat die regio als een high tech omgeving wordt gezien waar veel kansen worden verwacht voor additive manufacturing. Toch is het aantal concrete vragen uit die regio nog heel beperkt. Dat is niet ’zo vreemd. Momenteel zitten de partners nog meer in de fase van trial and error dan in de fase waarin concrete oplossingen worden aangeboden.

16 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

John Hagelaars: “Met de vertrouwde manier van denken, kom je er niet.”

Handige jongens John Hagelaars: “Bij additive manufacturing praat je doorgaans over raar uitziende vormen met inwendige kanalen waar je niet bij kan komen en die als één geheel worden opgebouwd. Je praat eigenlijk altijd over specifieke producten. Als je een product ook via frezen kunt maken, moet je dat vooral blijven doen, want additive manufacturing is duur en nog lang niet uitontwikkeld. Als machinefabriek doen wij hier

aan mee, omdat we denken dat dit een heel interessante markt kan zijn. Wij beantwoorden al regelmatig klantvragen door prototypes te maken, enkel stuks dus. Wij denken dat additive manufacturing heel goed in ons bedrijf kan passen, want we hebben veel handige jongens die hier goed mee om kunnen gaan.” Maar wil je echt vooruitgang boeken op het gebied van additive manufacturing, moet je eerst anders gaan denken, vindt hij. “Met de

zonder projecten begonnen met de aanschaf van machines en onderdelen, zodat we testen konden gaan doen en voorbeeldproducten (demonstrators) konden maken. Daar hebben we behoorlijk veel van geleerd zodat we nu tegen de industrie kunnen zeggen: kom maar op met de producten om te metalprinten.”

Oppervlaktebehandeling

Voorbeelden van producten die met 3D metal printen zijn gemaakt.

vertrouwde manier van denken, bijvoorbeeld iets maken op basis van een tekening, kom je er niet. Eigenlijk moet je gewoon weer op nul beginnen. Je moet vanuit de 3D-printgedachte gaan werken, maar dat valt niet mee. Voordat ik in dit programma stapte, heb ik gedurende enkele jaren allerlei cursussen gevolgd over additive manufacturing. Maar als je geen metaalpoeder in je handen hebt gehad, geen bouwplaat met onderdelen, dan heb je daar helemaal geen gevoel bij. Toen ik hier een maand bezig was, had ik meer geleerd dan in de drie jaar daarvoor. Je moet er echt mee bezig zijn en concrete problemen oplossen.”

afhankelijk van een klantvraag, in diverse groepjes aan beantwoording van die vraag. Iedere dinsdag komt de hele groep bij elkaar, ongeveer twintig man, om presentaties te geven over de voortgang van de diverse projecten. John Hagelaars: “Door die bijeenkomsten gaat de leercurve snel omhoog. Ieder bedrijf vaardigt een expert af en een partner. De expert doet mee aan het leren en ontwikkelen en de partner maakt strategische keuzen en neemt financiële beslissingen. Maar ik moet toegeven dat we, ondanks de high tech omgeving waarin we zitten, nog steeds geen concrete vraagstukken uit de industrie hebben gekregen. We zijn gewoon

Leercurve De werkvorm van Addlab is dat het gewoon een collectief van bedrijven is die elk een soort contributie betalen en gezamenlijk beslissen over onderzoek en over de aanschaf van machines en apparatuur. Dit wordt als een goede strategie gezien, omdat de benodigde machines te duur zijn, de techniek nog lang niet uitontwikkeld is en de markt nog te klein is om dit alleen te doen. Binnen het collectief bestaan meerdere competentiegroepen die zich op bepaalde onderzoekthema’s richten, zoals design voor AM, poedergedrag, materiaaleigenschappen en testen en een groepje dat zich richt op nabehandeling (post process). Daarnaast werkt men,

AddLab-bedrijven De acht bedrijven die Addlab vormen zijn: • KMWE • NTS Group • Frencken Europe • Machinefabriek De Valk • FMI • MTA • Philips Innovation Services • Kaak Group Daarnaast is Brainport Industries er bij betrokken als netwerkpartner en De Lage Landen als financieel partner.

Als er vragen uit de markt komen, wordt gezamenlijk beslist welke partij daarmee aan de slag gaat. Dat kan zelfs ook maar één bedrijf zijn dat een klant uit het netwerk bedient. Als Addlab presenteert men zich op beurzen om contacten te leggen met potentiële klanten. Addlab richt zich ook op het vinden van markten voor additive manufacturing, “Er wordt veel gesproken over tandheelkunde, de medische wereld en aerospace, maar tot nu toe was het vooral onderzoek. Toch zien we de medische wereld en de luchtvaartindustrie als de twee voornaamste potentiële markten. Maar ook de machinebouw, dus het printen van onderdelen van machines, zie ik als een interessante markt. Je moet dan wel denken aan specifieke onderdelen en toepassingen.” Over oppervlaktebehandeling is Hagelaars vrij kort. “Daar hoeven we niet moeilijk over te doen. De meeste oppervlaktebehandelingen kennen wij wel en we weten dat de meeste gewoon toegepast kunnen worden. Maar daar ligt momenteel niet de vraag. Waar we momenteel veel meer naar op zoek zijn, zijn betrouwbare methoden om goed en snel producten te kunnen vergladden. Denk bijvoorbeeld aan diverse vormen van polijsten, bijvoorbeeld plasma of elektropolijsten. Wij willen zo snel mogelijk iets heel glad kunnen krijgen, zonder polijstborsteltjes en zo. Liever bijvoorbeeld een elektrochemisch proces. We doen daar onderzoek naar, maar daarbij kunnen we wel bedrijven gebruiken die ons kunnen helpen.” Duidelijk is wel dat er op dit moment niet wordt gewerkt met aluminium. Dus anodiseren bijvoorbeeld staat nu niet in de belangstelling. Een veel gebruikt materiaal bij additive manufacturing is titanium, omdat het sterker is dan aluminium, qua gewicht vergelijkbaar is en zich makkelijk leent voor additive manufacturing. Hoe dan ook: de branche oppervlaktetechnieken zit niet stil als het om 3D printen gaat. Momenteel zijn er acht OT-bedrijven bezig met het nadenken over de oppervlaktebehandeling (lees vergladden) van de 3D-werkstukken. Ook is er een werkgroep 3D metal printing die samen met Addlab werkt. ●

meer informatie www.addlab.com www. additiveindustries.com

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 17

tekst Armand van Wijck Foto’s Fokker

algemeen

Toevallig kwam boorzuur bij aanvang van dit omvangrijke project op de kandidaatslijst van gevaarlijke stoffen van REACH te staan. “Het is één van de redenen waarom we er direct voor kozen om onze Airbus romppanelen te anodiseren met behulp van fosforzwavelzuur (PSA), in plaats van met boorzuur (BSAA)”, vertelt Tamis. Boeing ontwikkelde zo’n twintig jaar geleden de boorzuurvariant ter vervanging van het chroomzuuranodiseren (CAA), waarbij er mistdampen vrijkomen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Maar ook werken met boorzuur wordt mogelijk door REACH als een té gevaarlijk proces gezien. “De uiteindelijke toekenning van boorzuur als gevaarlijke stof zijn we daardoor dus voor geweest.” Voor het ontvetten heeft Fokker al een chroomvrij alternatief weten te ontwikkelen, nu nog op basis van borax (natriumtetraboraat); Fokker verwacht in 2016 ook deze SVHC-stof te hebben vervangen. Chroomvrije alkalische- en zuurbeitsprocessen zullen beitsen met chroomzuur vervangen. Als nieuwe lijmprimer is Redux101 een mogelijke vervanger. “Maar we kijken momenteel ook nog naar andere chroomvrije lijmprimers, omdat we graag naar een primer met minder oplosmiddelen overgaan”, aldus

18 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Tamis. Voor de chroomvrije grondverf zijn de resultaten ook vrij positief, maar moet Fokker ook nog één en ander doorontwikkelen, in samenwerking met AKZO Nobel. Tamis: “Met name omdat de eisen voor toepassing aan de binnenkant van de romppanelen erg hoog liggen.” Het chroomvrij passiveren van staal en chemisch frezen zonder ChroomVI in de procesvloeistof is inmiddels wel afgerond.

de ruimte die we nodig hebben om richting de industrialisatie van het proces te gaan.” Tamis kaart daarbij nog wel aan, dat het omschakelen naar chroomvrij werken helaas een heel langdurig proces is, zowel voor wat betreft de vervanging als de procesontwikkeling en de industrialisatie. Ook de toeleveringsketen maakt het er niet makkelijker op. “We zien bijvoorbeeld dat – door de REACH-verordeningen – leveranciers

Langdurig proces Dit jaar (2015) staat voor Fokker vooral in het teken van opschalen en testen. Daarnaast vereist de omschakeling naar chroomvrij werken dat er een nieuwe anodiseerlijn bij komt. “Met dit schema lopen we nu redelijk hard tegen de autorisatiedeadline aan die begin 2017 is. We hadden nog een buffer, maar die is heel hard aan het verdwijnen”, aldus Tamis. “Wel zien de pre-anodiseerprocessen zoals het ontvetten en het werken met chroomvrije primers er inmiddels goed uit. Ook het anodiseerproces is in grote lijnen al helder aan het worden. Ik denk zelfs dat we op een aantal punten, bijvoorbeeld de corrosiebescherming van 7000-legeringen, een verbetering zullen krijgen ten opzichte van het huidige chroomzuuranodiseren. Dat geeft

Chroom(VI) op de REACH-lijst Chroomtrioxide, ook wel Chroom(VI), is een veelgebruikte stof voor elektroplaten, anodiseren en passiveren van metalen voorwerpen om de corrosiebestendigheid te vergroten. Chroom(VI) is echter een kankerverwekkende stof en daarom sinds december 2010 opgenomen op de REACHlijst. Deze lijst met verboden stoffen wordt bijgehouden door de European Chemicals Agency (ECHA). Per 21 september 2017 zal Chroom(VI) in de huidige vorm niet meer verwerkt mogen worden.

Een beeld van de anodiseerlijn bij Fokker.

van chemicaliën zonder enig voorbericht stoffen en producten uitfaseren. Er is een enorme consolidatie van het portfolio, waardoor we uit steeds minder stoffen kunnen kiezen”, aldus Tamis. “Dat is op zich niet zo heel erg, als we het vooraf maar te horen krijgen zodat we erop kunnen anticiperen. We hebben veel verschillende toeleveranciers en het is moeilijk om hierover een goede communicatie met ze op te zetten.”

Chroomvrije variant Daarnaast hebben de toeleveranciers ook niet altijd alle stoffen en additieven geregistreerd onder REACH. “We hebben wel eens te maken gehad met een leverancier die nog twee stofjes moest registreren en die daardoor uiteindelijk een kwartaal lang niet mocht leveren. ” Volgens Tamis is het ook moeilijk om te overzien welke leverancier welke onderdelen maakt en ook laat voorbehandelen. “We moeten nog een slag maken om dat hele inzicht te krijgen. Er zitten zo’n tienduizend onderdelen in een vliegtuigstaart, maar als er ook maar één onderdeel ontbreekt, gaat het vliegtuig niet de deur uit. De toeleveranciers spelen daarin dus een heel belangrijke rol. We moeten voor dat aspect dus ook een ander proces opstarten.” Fokker is momenteel nog niet in staat om de volledige productielijn te vervangen door een chroomvrije variant. De stabiliteit van de lijmprimers is daarvoor – afgezien van Redux101 – nog niet goed genoeg. De grondverf voor de buitenkant van het vliegtuig doet het al goed, maar voor

de binnenkant is er ook nog meer ontwikkeling nodig. “Door de enorme temperatuurverschillen op een vliegtuig (-50°C buiten en +20°C binnen) ontstaat er veel condens aan de binnenkant van de romp”, legt Tamis uit. “De chroomvrije grondverf moet daarom een heel goede corrosiewerendheid hebben, maar dat is momenteel nog niet het geval.” Fokker begon in 2009 met het omvang-rijke traject naar een chroomvrij productieproces. Inmiddels is het zes jaar later en hebben ook boorzuur en cadmium van REACH een prioriteitenstatus gekregen. Tamis: “En de volgende stof wacht alweer. REACH is wat dat betreft iets dat je moet blijven volgen. Je moet nauwlettend in de gaten blijven hou-

den welke chemicaliën opgevoerd worden op de kandidatenlijst en welke de prioriteitstatus krijgen. Daar moet je dan je maatregelen op afstemmen, want je mag gewoon niet verrast worden.” ●

Meer informatie Autorisatielijst REACH: http://echa.europa.eu/ nl/addressing-chemicals-of-concern/authorisation/recommendation-for-inclusion-in-theauthorisation-list/authorisation-list Pim Tamis, voorzitter CTAC stuurgroep: pim.tamis@fokker.com

Chroomtrioxide autorisatiedossier Na 21 september 2017 is Chroom(VI) alleen nog toepasbaar voor bedrijven die vanuit Europa een autorisatie hebben verkregen. Om een autorisatie te kunnen aanvragen, moet de ondernemer in het bezit zijn van een autorisatiedossier. Dit dossier is opgesteld en in december 2014 afgerond door het chroomtrioxide autorisatie-consortium (CTAC). Het zal beschikbaar zijn voor de 155 bedrijven die hierbij zijn aangesloten. Het consortium deed uitgebreid onderzoek naar alternatieve processen en de sociaaleconomische noodzaak om chroomtrioxide in de markt te houden, afgewogen tegen de mogelijke gevaren voor de volksgezondheid. De aanwezigheid en beschikbaarheid van alternatieve middelen of processen speelden daarbij een belangrijke rol. Het dossier wordt medio 2015 gebruikt door het vervolgconsortium (CTACsub) om een autorisatieaanvraag in te dienen. Voor bedrijven die geen lid zijn van het consortium, is het mogelijk om een ‘Letter of Access’ aan te schaffen. Een andere mogelijkheid is om mee te liften op de inzet van een formulator die is aangesloten bij CTACsub of een leverancier die een klant is van zo’n formulator. De formulator mag, als hij dat wil en als hij deelneemt in het consortium, zijn verkregen autorisatie naar beneden doorleiden aan zijn klanten en de klanten van zijn klanten.

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 19

organische deklagen

Het aanbrengen van de Gazelle-stickers is een zorgvuldig werkje dat alleen door vrouwen gedaan wordt.

Langste fietslakstraat ter wereld middelpunt grootscheepse verbouwing

Bewondering voor handwerk Tijdens de verbouwing gaat het fietsen produceren gewoon door. Maar liefst iedere dertig seconden wordt er een fiets gemaakt, bij elkaar zo’n 250.000 per jaar. Dat is nu aan de hand bij Gazelle, de fietsfabriek met de langste fietslakstraat van de wereld. Met hun moderne manier van werken willen ze de nummer één van alle fietsfabrieken in Europa blijven. Onder meer een grootscheepse verbouwing, gestart in 2014, moet daarbij helpen.

20 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Puur handwerk: het opbrengen van biezen op de spatborden.

Om dit vorm te geven, is besloten dat al het werk en de voorraden op één locatie geconcentreerd worden (in Dieren), dat de fietslakstraat gemoderniseerd en zo ver mogelijk geautomatiseerd wordt, en dat de medewerkers cursussen moeten volgen. Afgelopen winter heeft Gazelle voor maar liefst 40.000 euro aan cursussen afgenomen bij de Vereniging ION. Toon Weekhout, hoofd van de lakkerij, belicht de strategie en het productieproces van Gazelle. “In 2011 heeft Pon Holdings ons overgenomen van de toenmalige eigenaar, een Nederlandse investeringsmaatschappij, die tot dan toe voornamelijk geïnteresseerd was in rendement op de korte termijn. Bij Pon is dat heel anders. Daar hebben ze een duidelijke langetermijnstrategie en willen ze ook investeren om het rendement te verhogen. De cursussen vond ik nodig, omdat het bedrijf groeit en ik vind dat de medewerkers moeten meegroeien. De cursussen waren gericht op het verhogen van het bewustzijn bij de medewerkers over wat hun werk feitelijk inhoudt en om het begrip lean manufacturing tastbaarder te maken.” In de cursussen werd onder meer aandacht besteed aan de functies en de werking van verf,

Slecht gedekte plekken worden handmatig bijgespoten.

welke technieken en methodes daarbij worden gebruikt en hoe je met elkaar de productie kunt verbeteren. Een heel belangrijk onderdeel daarvan is dat medewerkers elkaar durven aan te spreken op zaken die niet goed gaan. “Voor sommige medewerkers was dat best moeilijk, vooral voor de mensen die hier al heel lang werken. Maar wanneer je hebt geleerd om elkaar op een positieve manier feed back te geven, help je elkaar om het werk naar een hoger niveau te brengen. Daarnaast stimuleren we dat medewerkers meer gaan nadenken over het productieproces en de mogelijkheden tot verbetering. Ik ben ook heel bij dat 95 procent van de cursisten geslaagd is.”

Voorsprong van anderhalf tot twee jaar Dit alles heeft natuurlijk te maken met het verhogen en vasthouden van de hoge kwaliteit en voorop willen blijven lopen. “De wereld om ons heen staat niet stil. Kijk bijvoorbeeld naar onze lakstraat: daarmee lopen we anderhalf tot twee jaar voor op andere fietsfabrikanten in Europa, maar als we op onze lauweren gaan rusten, zijn we die voorsprong snel weer kwijt. Met lean

manufacturing bedoel ik dat alle werkhandelingen zo efficiënt mogelijk worden uitgevoerd en dat het productieproces zo zuinig mogelijk is qua grondstoffen- en energiegebruik. Medewerkers moeten zich ook hiervan bewust zijn en hun vinger opsteken als ze kansen zien ter verbetering.” Efficiëntie zien we bijvoorbeeld in de lakstraat van 1,6 kilometer lengte, de langste lakstraat ter wereld. Een frame wordt slechts twee keer beetgepakt: één keer als die aan het begin wordt opgehangen en de tweede keer als die er wordt afgehaald op het eind. Voordat de uit het buitenland ingevoerde aluminium frames de lakstraat in gaan, wordt eerst nagekeken of er geen oneffenheden op zitten. Als dat zo is, worden die er eerst afgeschuurd. Nadat een frame is opgehangen, volgt eerst de voorbehandeling bestaande uit een sproeibeits en toegevoegde silanen en daarna spoeling met gedemineraliseerd water. Vervolgens wordt er gepoedercoat.

Power and freebaan De grondlakken zijn polyesters en de blanke aflak bestaat uit acrylaten. Voor de grondlak is er een witte cabine voor de lichte kleuren en

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 21

Frames op een rijtje in afwachting van verdere behandeling.

een zwarte cabine voor de donkere kleuren. Na het poedercoaten hebben de frames een mooi egaal gladde laklaag, maar ook plekken die slecht gedekt zijn (door het natuurkundige principe van de Kooi van Faraday). Deze plekken worden handmatig bijgespoten. Dan worden de frames afgelakt in een watergedragen systeem, waarna ze twintig minuten de oven in gaan om te drogen bij een temperatuur van 180 graden Celsius. Als de fiets twee keer is gelakt, moet hij ‘Gazelle-eigen’ worden gemaakt. Dit betekent dat er Gazelle-transfers (stickers) opgeplakt worden. Vervolgens komen de frames bij de zogenaamde power and freebaan. Dat is een ontkoppelpunt van de lakbaan naar een andere baan. De functie hiervan is dat het tijd genereert om op de vrije baan een tweede kleur aan te brengen (combi) en de frames opnieuw te bestickeren. Daarna kunnen de frames worden teruggehangen in de lakbaan om te drogen. Er wordt gewerkt in een zogenoemde blokplanning. Dit houdt in dat er 150 frames worden opgehangen en daarna 150 haken met kleinwerk (spatborden en dergelijke). De 150 frames gaan

22 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

de power and freebaan op. De lege plekken worden dan weer opgevuld met frames die inmiddels zijn voorzien van een tweede kleur en stickers. Ieder frame en ieder fietsonderdeel heeft een barcode die wordt gescand. Een computer geeft in het productieproces aan waar welk onderdeel naartoe moet en zorgt ervoor dat op het eind de juiste onderdelen bij de juiste frames terecht komen, zodat er dames- en herenfietsen ontstaan met de juiste onderdelen in de juiste kleur en hoogte.

Verbazing en bewondering In het lakproces wordt er drie keer iets handmatig uitgevoerd: het bijspuiten van de slecht gedekte plekken, het opbrengen van biezen op de spatborden en het aanbrengen van de Gazelle-stickers. Het trekken van de biezen roept gewoon verbazing en bewondering op: een man doopt een mager kwastje in zorgvuldig geroerde verf en trekt in een hoog tempo kaarsrechte lijnen op het spatbord. En dat achter elkaar door. Het aanbrengen van de Gazelle-stickers wordt gedaan door vrouwen

en is eveneens een zorgvuldig werkje. De plek waar de sticker komt, moet kurkdroog zijn, het plakken moet kaarsrecht gebeuren en er mogen daarbij geen luchtbellen ontstaan. “Niet iedereen kan dat”, zegt Toon Weekhout. “Acht van de tien vrouwen die voor dit werk solliciteerden, werden afgewezen.” Als al het lakwerk is gedaan, belandt de fiets-in-de-maak bij de montageafdeling waar drie montagebanen zijn. Bij de beschrijving van dit productieproces zou je haast vergeten dat Gazelle midden in een rigoureuze verbouwing zit. Terwijl de bouwvakkers links en rechts aan het werk zijn, moet de productie altijd doorgaan. De verbouwing resulteert erin dat uiteindelijk alle bedrijfsonderdelen bij elkaar komen, maar voordat het zover is worden bepaalde bedrijfsonderdelen, zoals de lakkerij en montageafdeling, in een bepaalde volgorde verplaatst, gesloopt, opnieuw gebouwd en weer opnieuw ingericht. In september 2016 moet alles klaar zijn. ●

Meer informatie www.gazelle.nl

Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties. Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

www.hollandmineraal.nl

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN

Wereldwijde standaard in finish oplossingen NTS Finish is als onderdeel van de NTSGroup een toonaangevende specialist op het gebied van voorbehandelen, natlakken, poedercoaten en bedrukken van metalen en kunststof producten. www.nts-finish.nl Accelerating your business

NTS Finish

Fabrieksweg 4 â&#x20AC;˘ Holten 0548-712057 Oppervlaktebehandeling

oppervlakte@kuhmichel.nl

kuhmichel.nl/oppervlakte Vernieuwde website

Ontwerp, engineering en support van lakkerijen Looveltlaan 31 5345 WB Oss Tel. 0412 630097

info@ploumengineering.nl www.ploumengineering.nl Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 23

Elektrochemie en

THEMA MACHINEBOUW

metallieke deklagen

Vroeger waren Philips en daarna Ge-Avio de eigenaren van DutchAero, maar tegenwoordig is KMWE de eigenaar daarvan. DutchAero is gevestigd in het voormalig Philips Machinefabriek-M gebouw en bestaat uit drie afdelingen: Precision Components, Sheet Metal Fabrication en Thermal Spray Coatings In totaal werken er ongeveer 90 personen. Eén daarvan is Guido Drouen, directeur thermal spray coatings. Met hem gaat het gesprek dus met name over thermisch spuiten en over de toepassingen daarvan door DutchAero. “We hebben verschillende thermisch spuittechnieken in huis, zoals HVOF, Plasma Spray, Flame Spray, Arc Spray en Dry Film Lubricant. Ok hebben we een gekwalificeerd materiaal laboratorium voor coating evaluation, materiaal-, las- en soldeeronderzoek. De basis van de thermisch spuittechniek houdt in dat je een vlam maakt waarin je gas, maar ook poeders of draad injecteert. Die verweken of smelten en vormen heel kleine druppels. Door ze met hoge energie op een oppervlak te spuiten, veranderen ze in pancakes en overlappen ze elkaar. De materialen gaan daarbij een mechanische binding aan met het product. Zo bouw je een laag op en krijg je mechanische hechting. Je kunt dunne lagen opbouwen, maar ook heel dikke

24 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

lagen. Het lijkt op verfspuiten, maar er wordt met verhit en verweekt materiaal gespoten. Het materiaal waarmee je spuit, kan eigenlijk van alles zijn. In principe kun je het hele elementaire systeem verspuiten, maar wij beperken ons voornamelijk tot keramiek, metaal, carbides en mixen daarvan.” Van belang is dat je met thermisch spuiten nadrukkelijk bepaalde eigenschappen kunt meegeven aan materialen en dat je ook heel lokaal een materiaal kunt behandelen. Een product kan dus op verschillende plekken verschillende eigenschappen hebben door de verschillende lagen die er op aangebracht zijn. Op een bepaalde plek heeft het product bijvoorbeeld een slijtvaste laag en op een andere plek een isolerend laag. “Je kunt heel slijtvaste lagen maken, meestal met carbides zoals wolfraamcarbide, maar ook slijtwillige lagen en poreuze lagen, isolerende lagen, elektrisch geleidende lagen en zelfsmerende lagen. Regelmatig maken we producten die zowel slijtvast moeten zijn, maar ook zelfsmerend. Daarnaast kan thermisch spuiten in sommige gevallen ook een alternatief zijn voor het verchromen dat momenteel door REACH onder vuur ligt.”

Onbekend

Hij wijst erop dat thermisch spuiten op heel veel ondergronden toepasbaar is, zoals hout, ijzer, papier, textiel, etc. Door planmatig te werk te gaan, kunnen ook producten die niet te warm mogen worden van lagen voorzien worden. Maar ondanks de vele toepassingsmogelijkheden en oplossingen die het kan bieden, is thermisch spuiten op veel markten tamelijk onbekend. Guido Drouen vindt dat jammer, maar hij begrijpt het ergens wel. “Ik heb werktuigbouwkunde gestudeerd maar op die opleiding mij nooit iets verteld over thermisch spuiten. De techniek is niet alleen in diverse markten onbekend, maar ook bij veel ontwerpers. Ik denk dat er daardoor kansen blijven liggen om bepaalde producten bepaalde eigenschappen mee te geven. Er zijn genoeg problemen die met thermisch spuiten aangepakt kunnen worden, zoals bewegende deeltjes die hard slijten, of lagen die juist warmtegeleidend moeten zijn. Maar doordat de techniek zo breed inzetbaar is, heb ik het idee dat diverse partijen het over het hoofd zien. Door de vele oplossingsrichtingen is het voor de leek moeilijk om de technische mogelijkheden te overzien.” Voor de machinebouw is thermisch spuiten interessant vanwege de verschillende lagen en eigenschappen die mogelijk zijn en doordat je

Een medewerker van DutchAero-Thermal Spray meet een product. Op de achtergrond zijn de spuitcabines voor het thermisch spuiten te zien.

met die techniek makkelijk op een enkele plek een beschadiging kunt herstellen. Opvullen en een nieuwe laag aanbrengen is tamelijk simpel. Ook de papierindustrie is een dankbare gebruiker van thermisch spuiten, doordat er aan transportrollen voor papier een bepaalde ruwheid en hoge slijtvastheid wordt meegegeven. De lagen die DutchAero kan aanbrengen, lopen dus uiteen van keramische lagen voor hittebescherming, carbidelagen om slijtage tegen te gaan, en koolstofmetaal-lagen zodat de zelfsmerende eigenschappen ontstaan. Ook kan er een eindbehandeling worden gegeven met de ECM, de elektro chemical machine, die materiaal doet oplossen met behulp van elektro

chemische oplossing. En er bestaan zelfs slijtwillige lagen. Guido Drouen legt dat uit: “Als een vliegtuigmotor opgestart wordt, beginnen de roterende componenten op temperatuur te komen en gaan ze uitzetten. Ze vreten dan in de buitenwand. Daar zetten we een coating op die vrij dik is, maar bewust ook aangetast wordt. Je krijgt dan de perfecte passing op bedrijfstemperatuur. Zo’n slijtwillige laag bestaat vaak uit keramiek of uit een combinatie met polyester. Ook een mix van materialen is mogelijk, afhankelijk van de toepassing en schoepen die ronddraaien. In de luchtvaart zijn slijtwillige lagen heel gebruikelijk, zeker in motoren.”

Overlappende flappen Zoals de naam DutchAero al doet vermoeden, werkt het bedrijf heel veel voor de luchtvaartindustrie. Belangrijke en bekende klanten zijn onder meer Rolls Royce, GE Aircraft engines, Aeronamic, Fokker, Avio en Hamilton Sundstrand. De luchtvaartindustrie stelt heel hoge eisen aan onder meer de corrosieweerstand, de temperatuurweerstand en de slijtvastheid van onderdelen. Voor deze industrie maakt DutchAero divers producten, maar twee daarvan springen eruit. De eerste is de nozzle van de F16. Dat is een nozzle (uitlaat) aan de achterkant die moet kunnen vernauwen of juist kunnen verwijden. Bij vernauwen gaat het toestel sneller, bij

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 25

A. Gramsma, director van KMWE-3DP, bekijkt een printjob die net van een 3D metaalprinter is gekomen.

verwijden daalt de snelheid juist. De elkaar overlappende flappen in de nozzle moeten deze beweging voortdurend kunnen maken. Die flappen opereren in een erg agressieve omgeving en worden zwaar belast. Daarom moeten ze zowel slijtvast maar ook zelfsmerend zijn. De componenten die aan de binnenkant bewegen, moeten ook allemaal hittebestendig zijn. Die flappen voor de F16 plus de eindlagen maakt DutchAero al jaren lang. Het andere product dat het bedrijf maakt, is een onderdeel van de scroll voor de Apache helikopter. Een scroll is in feite inlaat van een luchthapper van een helikopter. In de helikoptermotor van Rolls Royce, draait een propeller heel hard rond en zuigt daardoor lucht aan. Deze wordt gecomprimeerd en naar achteren geleid. Wat DutchAero maakt, is het comprimeergedeelte. Deze wordt helemaal opgebouwd uit stukjes

26 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

plaat en massieve onderdelen die gevormd worden en aan elkaar gelast. DutchAero is het enige bedrijf wereldwijd die dit maakt.

Donkere ruimtes

om de producten te inspecteren, Onder meer met black light, maar ook met de microscoop en röntgenonderzoek en magnetisch onderzoek, wordt er actief naar mogelijke poriën en scheurtjes gezocht.

Ondanks de meerdere kanalen die er inzitten, vindt Guido Drouen het product toch niet geschikt voor metaal 3D printen. “Dat staat nog erg in de kinderschoenen, is eigenlijk nog niet eens het babybedje uit. Voor de luchtvaartindustrie gelden extra kwaliteitseisen. Daar kan 3D printen nog lang niet aan voldoen. Ik denk dat het nog wel meerdere jaren kan duren voordat de luchtvaartindustrie die techniek echt als betrouwbaar bestempelt.” Voldoend aan hoge kwaliteitseisen betekent ook dat de gemaakte producten goed gecontroleerd moeten worden op beschadigingen. Hiervoor beschikt het bedrijf over meerdere ruimtes

Dan komen we bij een afgesloten ruime waarin we een robot aan het werk zien en met thermisch spuiten meerdere lagen aanbrengt. Met kerosine en gassen wordt een vlam gemaakt waarmee carbides op een product gespoten worden. Na korte tijd stopt de robot en laat het product afkoelen gedurende een paar minuten. Daarna gaat de robot weer aan de slag. Zo wordt laag na laag opgebouwd. Het proces vindt plaats in geluiddichte cabines omdat er maar liefst 130 decibel aan lawaai ontstaat. Het bedrijf heeft zeven van die cabines. “Thermisch spuiten is een op het oog heel agressief proces,

Plasma spuiten.

Voorbeelden van producten die met thermisch spuiten zijn behandeld.

ook omdat er met fijn poeder, vlammen en gassen verwerkt worden. Hierbij staat veilig werken voorop en daarom werken we zoveel mogelijk met robots.”

Aan de grove kant Terug op kantoor belicht Guido Drouen de toekomstplannen en –verwachtingen van het bedrijf en van thermisch spuiten. “Sinds vorig jaar is KMWE de eigenaar van dit bedrijf. Allereerst zullen KWME en DutchAero verder moeten gaan integreren. Als DutchAero zijn wij sinds een paar maanden lid van de Vereniging ION. Wij zijn lid geworden, omdat op het gebied van REACH op dit moment heel veel gebeurt. ION brengt een aantal oppervlaktebehandeling samen. Er is wel een Vereniging Thermisch Spuiten, maar dat is een relatief kleine club. Ik denk dat we samen met ION meer kunnen bereiken.

Rolletjes met TS coating.

Er is een grotere doelgroep en netwerk. Ik denk dat daar voor ons meer kansen liggen om de techniek van thermisch spuiten meer onder de aandacht te brengen en ook wat aan onze naamsbekendheid te doen. Thermisch spuiten is beslist ook een oppervlaktebehandeling, maar we zitten aan de wat grove kant van de oppervlaktetechnieken. We kunnen relatief dunne lagen aanbrengen maar we kunnen ook lokaal materiaal opbouwen tot meerdere millimeters.” Op het gebied van techniek en materialen verwacht hij dat 3D printen en thermisch spuiten naar elkaar toe zullen komen. Pluspunt hierbij is dat de bij 3D metaal printen gebruikte poeders al heel lang bij het thermisch spuiten gebruikt worden. De poeder- en materialenkennis van DutchAero kan hierbij heel goed van pas kunnen komen. Dat is ook één van de redenen waarom KMWE participeert in AddLab. (zie ook

pagina 14, red). “Binnen KMWE beschouwen we thermisch spuiten, lassen en 3D printen als technieken die elkaar aanvullen. Daarnaast verwacht ik dat we steeds meer de kant opgaan van multimaterialen waarbij diverse materiaaleigenschappen in één product samengevoegd worden. Ik denk dat we met deze combinatie van opbouwende technieken constructies gaan krijgen met lokaal bepaalde eigenschappen die dus van elkaar verschillen. Als oppervlaktebehandelaars en materiaalopbouwers zullen we ook in gesprek moeten gaan met de ontwikkelaars om dit goed op elkaar af te stemmen.” ●

Meer informatie www.dutchaero.nl www.kmwe.com www.Addlab.com

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 27

Elektrochemie en

THEMA MACHINEBOUW

metallieke deklagen

Drukken dankzij galvanotechnieken Als galvanobedrijf elektroformeertechnologie toepassen en anderzijds werken met digitale inkten en toch lid zijn de Vereniging ION. Dit slaat op het bedrijf SPG Prints waarvan het hoofdkantoor in Boxmeer zit. Dit bedrijf legt zich onder meer toe op het maken van machines voor het bedrukken van verschillende soorten materialen en het maken van galvanoplastisch geproduceerde drukvormen.

“Wij maken producten door middel van galvanotechnieken, maar binnen de Vereniging ION zijn we een beetje een vreemde eend in de bijt”, zegt Kees de Kok, plantmanager consumables bij SPG Prints. “Wat galvanobedrijven doorgaans doen als het gaat om machinebouw, is dat zij machineonderdelen voorzien van een hech-

28 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

tende laag. Maar wij laten op een matrijs nikkel niet-hechtend neerslaan en halen die nikkellaag er als product weer vanaf. Een ander groot verschil is dat wij een heel groot bedrijf zijn met in totaal zes productievestigingen wereldwijd, terwijl de meeste galvanobedrijven behoorlijk kleiner zijn.”

De huidige bedrijfsnaam SPG Prints is de afgelopen jaren veranderd van Stork Screens/ Brabant, naar Stork Prints en nu sinds vorig jaar naar SPG Prints. Het bedrijf wil altijd voorop lopen als high tech-bedrijf en heeft als zodanig ook een behoorlijke geschiedenis. In 1963 vonden zij het naadloze zeefdrukprocedé uit

De PIKE printer is een zes-kleuren machine waarin elke kleur is vertegenwoordigd met een printbalk die 43 printkoppen bevat, in totaal met een afdrukbreedte van 1850 mm. De printbalk heeft een eigen resolutie van 1200 x1200 dpi, variabele druppelgroottes van twee tot en met tien picoliter en een spuitfrequentie van 32 kHz - voor de hoogste kwaliteit. SPG Prints heeft voor de PIKE in eerste instantie reactieve inkt ontwikkeld. Reactieve inkten zijn bedoeld om te printen op substraten met natuurlijke vezels zoals katoen en dergelijke. De PIKE scoort hoog op de hoge snelheden en de lage, voorspelbare kosten. PIKE heeft grote textieldrukkerijen al op het idee gebracht om hun productiecapaciteit uit te breiden met digitaaldruk.

(rotatie) en in 1986 waren zij uitvinders van het digitaal printen. Op deze twee gebieden is men de afgelopen decennia doorgegaan, maar het is daarmee niet afgelopen qua uitvindingen. Eind dit jaar wil SPG Prints een revolutionair nieuwe digitale drukmachine voor de textiel presenteren, de PIKE. Deze machine is gebaseerd op de in huis ontwikkelde inktjet-technologie genaamd Archer® met printkoppen over de gehele breedte om een optimale prestatie in hoogvolume textiel printen te realiseren, zie foto en onderschrift bovenaan deze pagina.

Drukvormen “Eén van onze activiteiten is het ontwikkelen en leveren van verschillende machines voor het bedrukken van textiel, behang en labels. Diverse machines dus en dat doen we zowel conventioneel als digitaal. Inmiddels staan er duizenden conventionele rotatie zeefdrukmachines wereldwijd. Voor deze drukmachines (het conventionele stuk) heb je drukvormen nodig. Deze maken wij ook. De drukvormen zijn onze consumables en maken verreweg het grootste

deel uit van onze omzet. De relatie met oppervlaktetechnieken is de technologie van het elektroformeren: het maken van een product op basis van galvanische processen.” Die drukvormen bestaan in de meeste gevallen voor honderd procent uit nikkel en worden via matrijzen gemaakt. Ook die matrijzen maakt SPG Prints zelf via het platen met koper en chroom. Vanwege de grote volumes aan nikkel- en chroomvloeistoffen die in het bedrijf omgaan, is SPG Prints een BRZO-bedrijf. Dit betekent dat er extra eisen aan het productieproces zijn gesteld ter bescherming van mens en milieu. Iets wat het bedrijf zeer onderschrijft, benadrukt De Kok, dat daarom ook gepaste maatregelen en voorzieningen heeft getroffen. “Milieubewustheid en veiligheidsbesef willen wij in al onze acties tot uiting laten komen.”

Allemaal gaatjes Terug naar de drukvormen: die zijn volgens De Kok technologisch erg interessant. Hij doelt daarmee op de geperforeerdheid van de drukvormen. Zo’n vorm is eigenlijk niets anders dan een lange naadloze koker die op het eerste

gezicht helemaal dicht is in de lengterichting. Maar dat is schijn. Als je op een bepaalde manier vanuit de binnenkant door de koker heen kijkt naar een lamp, is dat licht duidelijk te zien. Dat komt doordat er heel wat kleine gaatjes in zo’n koker zitten. Per strekkende inch kunnen er bijna 400 gaatjes zijn, wat zoveel betekent dat er op een vierkante inch maar liefst 160.000 gaatjes kunnen zitten. Erg interessant als je een bepaald complex of fijn dessin wilt bedrukken op tapijten, behang of kleding. Textiele en grafische drukkers zijn dus voorname afnemers van die drukvormen. “Onze klanten lakken zo’n drukvorm helemaal dicht en met laserequipment (geproduceerd in ons bedrijf in Oostenrijk) branden of belichten ze het dessin wat ze willen drukken weer open. Alles wat daarna de nikkelkleur heeft, bestaat uit gaatjes. De koker wordt op een drukmachine gezet, aan de binnenkant wordt een rakel geplaatst, dan wordt er inkt ingebracht en gaat het ronddraaien. De stof of papier of behang of plastic loopt er onderdoor en wordt bedrukt door de inkt die door de gaatjes komt. Zelfs geldpapier wordt op deze manier bedrukt met

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 29

Enkele sjablonen waarvan SGP Prints er heel veel heeft.

heel speciale inkt en drukvormen (zeven) die wij daarvoor leveren. Onze klanten kunnen bij ons het hele assortiment aan machines als drukvormen kopen tot het moment van drukken. Dat geldt zowel voor de conventionele techniek als voor digitaal printen.” Het bedrijf levert tevens alle chemie en equipment om een dessin te zetten op een drukvorm. Door de productie van de drukvormen is het bedrijf in de galvano-industrie wellicht de grootste gebruiker van nikkel in Europa. “Wij hebben daarom ook zowel nationaal als internationaal veel tijd en energie besteed aan contacten met bijvoorbeeld het Nikkelinstituut en de Europese koepelorganisatie CETS. Aan heel veel onderwerpen, zoals het chroom VI- dossier, hebben wij op nationaal en op Europees niveau meegediscussieerd.”

Inktjetprintsystemen De drukvormen worden in diverse lengtes gemaakt. De textielmarkt heeft ze het liefst in een lengte van 3,5 meter, de tapijtbedrukkers gebruiken ze bij voorkeur in een lengte tot zes meter. Voor de digitale markt worden bijvoorbeeld laser- en graveersystemen geleverd die door de vestiging in Oostenrijk gemaakt worden. Bij de digitale “tak van sport” komen

30 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Wereldmarktleider SPG Prints SPG Prints is een multinational met vijftien sales – en/of productievestigingen en ongeveer 1300 werknemers wereldwijd met een jaarlijkse omzet van 200 miljoen euro. Het bedrijf is wereldmarktleider op het gebied van het ontwikkelen en produceren van de consumables (drukvormen + inkt ) en de equipment voor zowel textiele als grafische drukindustrie. Dat geldt ook op het gebied van precision metals. Bij digitale printsystemen en inkten behoort het bedrijf tot de top drie van de wereld. Het hoofdkantoor van het bedrijf staat in Boxmeer. Alle R & D-activiteiten, sales, marketing en services vinden daar plaats. Ook is daar een grote productievestiging.

echter geen zeven en galvanotechnieken aan te pas. Wel ontwikkelt en produceert SPG Prints inktjetprintsystemen en de inkten daarvoor. De digitale tak richt zich naast het bedrukken van textiel onder meer op de labeldruk op flessen, op shampoo en op moeilijke etiketten zoals scratchetiketten (krasloten) en bankbiljetten. De technologie van elektroformeren wordt ook toegepast in het zusterbedrijf Veco in Eerbeek, maar dan voor precision metal producten, zoals scheerfoliën, inktjet nozzles en encoders. Voor wat betreft de toekomst heeft SPG Prints een aantal speerpunten benoemd. Uitgegaan wordt van een sterke groei van de digitale tak, zowel op machinegebied als bij de consuma-

bles. De Kok: “Ik verwacht dat we meer digitale machines gaan bouwen en daarvoor meer inkten gaan ontwikkelen en produceren. Voor wat betreft de metal precision markt verwacht ik een ontwikkeling naar andere markten, zoals de medische. Voor wat betreft het conventionele verhaal willen wij wereldwijd ons marktleiderschap vergroten door verder te groeien ten opzichte van onze concurrenten. Tot slot richten wij ons altijd op het ontwikkelen van andere applicaties en nieuwe producten.” ●

Meer informatie www.spgprints.com kees.dekok@spgprints.com

Elektrochemie en

Kennisgever

metallieke deklagen

Hoe kunnen componenten worden geconstrueerd die goed thermisch verzinkt kunnen worden? The Coatinc Company wil behalve het werk uitvoeren ook de markt opleiden, zodat er minder misverstanden met opdrachtgevers ontstaan en er efficiënter gewerkt kan worden. Daartoe heeft het bedrijf een lijst met 17 Kennisgevers opgesteld. Voor een beter begrip van hoe componenten geconstrueerd kunnen worden voor een goede thermische verzinking, heeft het bedrijf een aantal aspecten op een rijtje gezet in deze Kennisgever nummer 15.

Zo schept u de beste voorwaarden Voor een constructie die optimaal thermisch verzinkt kan worden, is het van belang dat de grootte en het gewicht vooraf bepaald worden. In het ideale geval pleegt u hiervoor vooraf overleg met het bedrijf dat voor u het thermische verzinken verricht. Mechanische werkzaamheden aan de constructie moeten vooraf afgerond zijn en men dient erop te letten dat mechanische spanningen in de constructie vermeden worden. Componenten met zoveel mogelijk homogene materiaaldiktes zijn optimaal. Het verschil tussen een maximale en een minimale materiaaldikte zou bij normale werkstukken liefst kleiner dan een factor 2,5 moeten zijn. Bij aansluitingen en voetplaten kan dit naar een factor vijf worden verhoogd. Het oppervlak van het basismateriaal zou vrij van verf/lak, oude coatings of markeringen moeten zijn en moet opgeruwd worden. Een blank staaloppervlak is de basisvoorwaarde voor thermisch

kelijk van het luchtvolume dat via de opening moet ontwijken. Om lacunes in de verzinking te vermijden, dient men erop te letten dat er geen dode hoeken ontstaan.

Problemen bij randen die door het gebruik van snijbranders tot stand zijn gekomen

verzinken. Verven, lak en vet of vetresten dienen eveneens verwijderd te worden, omdat deze de coating negatief kunnen beïnvloeden. Om bij werkstukken met holle ruimtes in een 450 °C heet zinkbad een gevaarlijke overdrukexplosie te vermijden, dienen voorafgaand aan het zinkbad verzinkingsgaten geboord te worden om vernieling van componenten te vermijden. De grootte van het boorgat is afhan-

Bij randen die zijn gemaakt met autogene of plasmatechniek, is de zuurstof als snijgas van groot belang. Door het snijbranderproces ontstaan er bijvoorbeeld onvermijdelijk veranderingen in de ruwheid, hardheid of chemische samenstelling. Verschillende snijtechnieken leiden tot verschillen in de ruwheid van de ontstane randen. Elk van deze factoren kan de opbouw, de dikte en het aanzien beïnvloeden. ●

Meer informatie www.coatinc.com/nl

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 31

Elektrochemie en

THEMA MACHINEBOUW

metallieke deklagen

Hoog temperatuur verzinken in de lift In Nederland wordt de techniek van hoog temperatuur verzinken nog niet vaak toegepast, maar dat zal langzamerhand gaan veranderen. Althans, dat is de verwachting van The Coatinc Company dat een nieuwe verzinkerij in Nederland gaat bouwen speciaal voor het hoog temperatuur verzinken. “Het is een nichemarkt, maar wel een markt waarop we duidelijk groeikansen zien”, zegt Marc Derks, new business developer van Coatinc PreGa.

Hoog temperatuur verzinken houdt in dat er thermisch verzinkt wordt bij een temperatuur van 600 graden Celsius in plaats van 450 graden, de normale temperatuur bij thermisch verzinken. Het verschil is verder dat er met een geheel gesloten procesinrichting wordt gewerkt en een keramisch bad dat 4,5 meter lang is. Maar het grootste verschil zit in het resultaat: verzinkte producten met een dunnere maar hardere laag waarbij de contouren van profielen en schroefdraden zichtbaar blijven en gaten vanaf vier millimeter niet dichtlopen. Dankbare afnemers van deze producten zijn onder meer de automobielindustrie, de machinebouw en de (draai)hekkenindustrie. Het hoog temperatuur verzinken is in de jaren ‘50 ontstaan en in de jaren ‘80 verder ontwikkeld voor de automobielindustrie die bepaalde (verzinkte) producten wilde hebben. Het ging toen met name om wieldraagarmen en verstevigingsstrippen die verzinkt zouden moeten worden met een dunnere, maar hardere laag dan normaal bij het thermisch verzinken ontstaat. Bij normaal thermisch verzinken is die laag tussen de 40 en 200 micron, terwijl het hoog temperatuur verzinken werkt met een stuurbare laagdikte tussen de 30 en 100 micron. Marc Derks: “We zijn op die vraag vanuit de automobielindustrie verder gaan experimenteren en hebben zo het proces

32 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

verfijnd. Bij het hoog temperatuur verzinken is het zink dunner vloeibaar, waardoor het beter afloopt en je dus een strakkere en vlakkere afwerking krijgt.”

Eigenschappen Hij wijst op nog een paar eigenschappen: “Bij het hoog temperatuur verzinken is de eindlaag een gelegeerde zink/ijzerlaag, de deltalaag genoemd. Nabewerken doen wij niet, want dat is niet nodig. Wij gebruiken alleen de temperatuur om het zink dun vloeibaar te houden. Onze kwaliteit wordt meteen aan de verzinkpan bepaald; het moet er in één keer goed uitkomen. Het proces vindt plaats in een gesloten omgeving waardoor je de parameters die van invloed kunnen zijn op het resultaat kunt buitensluiten. Denk bijvoorbeeeld aan de buitentemperatuur. Ook spelen de duur van de dompeling in het zinkbad, en/of het silicium- of fosforgehalte in het uitgangsmateriaal een rol. Daarnaast groeien de lassen niet aan. Er komen dus geen ribbels en oneffenheden op de producten en de profielen of ingeslagen nummers blijven leesbaar en scherp.” Gevolg van deze eigenschappen is een volledige reproduceerbaarheid van de verzinkte producten en meer mogelijkheden voor toepassing in fijnmechanische onderdelen en schroefverbindingen. Door het hardere

oppervlak ga je het uitsmeren van zink tegen wanneer je twee verzinkte producten onder hoge druk mechanisch aan elkaar verbindt. Voor de windturbinebouw, algemene machinebouw en trailerbouw is dat erg interessant. Tegelijkertijd kan Coatinc de laagdikte garanderen conform de NEN 1461. Toch moeten we bij hoog temperatuur verzinken niet denken in grote volumes. Momenteel worden bij Coatinc met het hoog temperatuur verzinken veelal onderdelen verzinkt die te groot zijn om te centrifugeren en te klein zijn voor een normaal bad.

Markten Tot nu toe voert Coatinc het hoog temperatuur

Een zwaar onderdeel met heel veel ringen voor een pakking

verzinken uit in Duitsland, in het bedrijf PreGa GmbH in het dorpje Kreuztal (Siegen). Maar dat gaat volgend jaar veranderen. Bij de huidige vestiging in Mook verrijst binnenkort een nieuwe installatie die onderdelen gaat verzinken via de PreGa-technologie. In juni 2016 moet de installatie gaan draaien. Voornaamste klanten zullen zijn de automobielindustrie, de (draai) hekkenindustrie, landbouwmachines en de duplexmarkt. Deze markt is in Duitsland groeiende, maar in Nederland verhoudingsgewijs des te groter. Volgens Derks zijn de producten uit het hoog temperatuur verzinken bij uitstek geschikt om na te behandelen voor de duplexmarkt. “Die producten hebben een grove open structuur in de eindlaag waarop de poedercoat of natlaklaag zich gewoon heel goed hecht.” In april vorig jaar is Coatinc het hoog temperatuur verzinken gaan introduceren op de Nederlandse markt. De duplexmarkt is zeker interessant, maar volgens Derks gaat er geen week voorbij of er komt een potentiële klant langs met een specifiek probleem. Zoals de eigenaar van een machinefabriek die zijn producten all over the world verscheept in zeecontainers, maar altijd te horen krijgt dat zijn machines bij aankomst aan het roesten zijn. Dit als gevolg van het agressieve zeeklimaat onderweg met temperaturen die sterk uiteenlopen. Derks vindt

Enkele voorbeelden van producten die met hoog temperatuur verzinken behandeld zijn.

het hoog temperatuur verzinken daarvoor de oplossing. Voor de machinebouw is het hoog temperatuur verzinken sowieso interessant, omdat je daarmee geen of minder last heb van montageproblemen door de dikke zinklaag van het thermisch verzinken. Assen, lagers en schroefdraden kunnen door de dunne zinklaag passend gemonteerd worden. “We hebben het proces zo ver verfijnd dat we bij schroefdraad de laagdikte nauwkeurig kunnen sturen en laagdiktes kunnen maken vanaf M24, steeds met een NEN EN 1461-garantie. En vroeger was het in de industrie gebruikelijk om rvs-assen in te zetten, maar nu kun je met hoog temperatuur verzinken een stalen as inzetten.”

Automobielindustrie Coatinc PreGa onderzoekt in Nederland of ze meer marktsegmenten kunnen bedienen. “Machinebouwers bijvoorbeeld zijn gewend om veel onderdelen te verwerken in rvs of te lakken, maar het hoog temperatuur verzinken vind ik een beter alternatief. In de fijnmechanica verwacht ik dat het hoog temperatuur verzinken voor een deel het elektrolytisch verzinken kan verdringen. Die levert een dunne laag op van pakweg 15 micron die in de buitenlucht na een jaar of drie gaat roesten. Ik verwacht dat de vraag om een langere levensduur zal toenemen

en dat er in die situaties meer gekozen zal worden voor hoog temperatuur verzinken.” Ook in de offshore industrie verwacht hij dat het hoog temperatuur verzinken, in combinatie met twee of drie natlaklagen er overheen, zal toenemen omdat je hierdoor niet bang hoeft te zijn voor roest. Misschien dat onderdelen bij beschadiging wel gaan aanroesten, maar ze zullen zeker niet doorroesten vanwege de actieve bescherming van zink. En dan is er natuurlijk de automobielindustrie als zeer interessante markt. “Een wezenlijk onderdeel als een motordrager zal altijd van staal blijven, maar wanneer die hoog temperatuur verzinkt is, mag die drager dunner zijn, want er is dan gegarandeerd de eerste twintig jaar geen roest. Ik denk dat auto’s in de toekomst een carrosserie hebben met een aantal dragende delen die met hoge temperatuur verzinkt zijn en een aantal kunststof onderdelen die de carrosserie vormen. Auto’s worden lichter en zullen bestaan uit een aantal wezenlijke onderdelen die niet mogen roesten en aantal onderdelen die niet kunnen roesten, omdat ze van kunststof zijn.” ●

Meer informatie www.coatinc.com prega@coatinc.com

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 33

Trots op het werk In de wereld van de oppervlaktetechnieken zijn procesverbeteringen en nieuwe toepassingen bijna dagelijkse kost. Vaak zijn we daar zo aan gewend, dat we vergeten dat er ondertussen veel vernieuwd en geïnnoveerd is. We zijn zo druk met het dagelijkse werk, dat we vergeten trots te zijn op wat we als branche presteren. Nu wordt er regelmatig gepraat over Industrie 4.0 waarmee een nieuwe industriële revolutie bedoeld wordt. Een revolutie waarin waardeketens door middel van digitale netwerken zijn gelinkt in ‘intelligente fabrieken’. Deze digitale netwerken omvatten de gehele keten: van het initiële idee, het ontwerp, de ontwikkeling en de fabricage van producten tot en met het onderhoud, de dienstverlening en de recycling. Een voorbeeld van Industrie 4.0 is 3D printing. AddLab in Eindhoven wil de ontwikkeling daarvan een stevige impuls geven. Ook de branche oppervlaktetechnieken is hierbij betrokken, bijvoorbeeld via de werkgroep 3D metal printing. De verwachting is dat over tien jaar ongeveer tien procent van alle metaalproducten via een metal printing proces worden vervaardigd. Dit betekent een omzetbedrag van ongeveer 700 miljoen euro. OTbedrijven kunnen daarin meedoen door hun kennis en ervaring in te brengen waarmee de met 3D printing producten vervolmaakt worden. En daar mogen we als sector best wel trots op zijn!

34 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 35

Elektrochemie en

THEMA MACHINEBOUW

metallieke deklagen

Kwaliteit dankzij continue controles Wat doe je als anodiseerbedrijf wanneer machinebouwers tot je belangrijke klantenkring behoren? Natuurlijk je stinkende best doen om hen zo goed mogelijk van dienst te zijn. Maar er is nog veel winst te halen als alle klanten hun anodiseervraag nauwkeuriger opstellen zodat er geen misverstanden en discussies ontstaan. Het bedrijf ADRUU wil zich profileren door de nieuwste technieken en apparaten te gebruiken.

ADRUU richt zich met name op anodiseren en hard anodiseren. Dat laatste doen zij bij een temperatuur van nul graden Celsius met als resultaat dat er lagen ontstaan die erg hard en slijtvast zijn. Voor machinebouwers is dit werk erg belangrijk. ADRUU is één van de weinige anodiseerbedrijven in Europa die dit doen. Om de kwaliteit van alle producten op hetzelfde hoge niveau te brengen, heeft het bedrijf flink geïnvesteerd. Die investeringen hebben betrekking op het kunnen hard anodiseren op nul graden, op de aanschaf van een legeringsmeter en op bedrijfsuitbreiding om de anodiseercapaciteit met dertig procent te kunnen verhogen. Het lijkt of het bedrijf zich nergens zorgen over hoeft te maken, maar Joran van Bussel, commercieel directeur van ADRUU, ziet nog voldoende uitdagingen, met name in het uitdragen van het onderscheidend vermogen van Adruu. “Tussen de anodiseerbedrijven zit best wel een groot verschil. Wij hebben in dure apparaten geïnvesteerd, maar er zijn ook bedrijven die nauwelijks een maatpennetje hebben. Ook zijn er bedrijven die zeggen dat ze hardanodiseren, maar in feite niets anders doen dan gewoon anodiseren. Een probleem is dat veel klanten eigenlijk te weinig verstand hebben van het anodiseerproces. Wij zien het ook als onze taak om klanten te helpen dat er betere producten komen. Met de aangeschafte legeringsmeter kunnen wij bijvoorbeeld aantonen dat de opgegeven legeringssamenstelling niet overeenstemt met het opgegeven materiaal; hiermee kunnen we problemen op het gebied van kwaliteit voorkomen en onze klanten helpen.” Met nieuwe technieken en apparaten voorop

36 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

willen lopen, bleek al in de jaren 90 toen het bedrijf de techniek van het maatvast anodiseren wilde doorontwikkelen. In dat kader werd in 1995 reeds een 3D-meetmachine aangeschaft en nadien meerdere malen vervangen door een nog nauwkeurigere meetmachine. Daarmee kan de maatvoering van producten heel nauwkeurig worden gemeten, zelfs afwijkingen als gevolg van de temperatuur worden gecompenseerd. Motief voor deze aanschaf was dat de aanlevering van materialen door de klanten en de meegeleverde tekeningen vaak ruimte boden voor interpretatieverschillen. Later heeft het bedrijf ruim de tijd genomen om de techniek van het hardanodiseren onder de knie te krijgen en door te ontwikkelen.

Controles Procestechnoloog Peter Maas: “Wij wilden ervaring opbouwen over wat bepaalde legeringen doen bij verschillende procescondities en hoe wij betere, meer slijtvaste lagen, kunnen bereiken. Vanuit de markt merkten we dat een hogere hardheid en slijtvastheid steeds belangrijker werden. Uiteindelijk kwamen wij uit op hardanodiseren bij een temperatuur van nul graden Celsius bij een heel hoog voltage en met heel veel koeling. Hierdoor kunnen wij in relatief korte tijd een dikke laag realiseren. Er zijn maar weinig bedrijven die dat doen, vanwege de hoge investering, ongeveer 350.000 euro, die daarmee gemoeid is.” De slijtvastheid is met name van belang voor die delen die over elkaar lopen. De klantenkring bestaat dus grotendeels uit machinebouwers waaronder toeleveranciers van ASML. Joran

van Bussel: “Omdat wij absoluut geen discussie met de klant willen, controleren wij heel vaak, zowel voor als tijdens als na het proces. Maar een probleem is bijvoorbeeld dat we regelmatig geen tekeningen meegeleverd krijgen en dat uit onze controles vooraf blijkt dat de maatvoering ook niet altijd goed is. De producten op de juiste maatvoering brengen, kan alleen als je van tevoren controleert. Als je niet controleert en achteraf blijkt er iets niet goed te zijn, kan de klant zeggen dat wij dat hebben veroorzaakt.”

Hard anodiseren en maatvoering Over maatvoering bij hardanodiseren valt nog wel iets meer te zeggen in verband met de laagdikte. Die is bij hardanodiseren dikker dan bij anodiseren. Bij het laatste praat je normaal over laagdiktes tot 20 micron. Bij hardanodiseren zijn de laagdiktes gemiddeld 20 tot 60 micron of soms nog meer. Als producten na het hardanodiseren goed passend moeten zijn met een constante maatvoering, kan het soms beter zijn wanneer de klant niet precies volgens de maat aanlevert, maar juist voorgecorrigeerd aanlevert. “Als je dit van te voren goed afspreekt met de klant en je weet exact wat de legering gaat doen in het proces, brengen wij de producten netjes naar de maat toe zonder heel zwaar te hoeven beitsen”, zegt Peter Maas. “Je moet weten waar je het over hebt. Gaten moeten groter gemaakt zijn dan ze uiteindelijk moeten zijn en de as wat dunner. Omdat wij nu zoveel ervaring hebben met legeringen, weten we per legering de maatverandering die met het proces gepaard gaat. Verder zijn bij ons de

Joran van Bussel (l) en Peter Maas met een legeringsmeter die de exacte samenstelling aangeeft van een legering.

poriën in de anodiseerlaag heel klein met als gevolg een heel hoge dichtheid in de laag. Onze producten zijn hierdoor aantoonbaar slijtvaster, dan met een hard anodiseerproces wat niet bij 0°C plaatsvindt.” Om de slijtvastheid te kunnen meten, heeft ADRUU een meter (taber abraser) tot haar beschikking.

Drieploegendienst Behalve de juiste maatvoering is ook de kennis over de exacte samenstelling van de legering erg belangrijk. Als je dat niet weet, kan de legering tijdens het proces anders reageren dan gewenst. Daarom heeft het bedrijf een legeringsmeter dat de exacte samenstelling aangeeft.

Peter Maas: “Met één druk op de knop hebben we dat duidelijk en kunnen wij een rapport maken dat de samenstelling aan legeringselementen toont. De klant kan dan zelf nagaan wat hij intern moet verbeteren om dit voortaan te voorkomen. Voor ons is de kennis van de exacte samenstelling erg belangrijk, zodat we het anodiseerproces daarop optimaal kunnen afstemmen.” En alsof er al niet genoeg gecontroleerd wordt, worden ook de procesbaden elke dag gecontroleerd. Ook het beitsbad wordt voor iedere ploeg gecontroleerd. Dit om te voorkomen dat je achter de feiten aanloopt als er ineens fouten in de productie worden geconstateerd. Voor die controles heeft het bedrijf een eigen laboratorium.

De legeringsmeter: met één druk op de knop is de legering duidelijk.

Joran van Bussel tot slot: “Waar het om gaat, is dat we altijd dezelfde kwaliteit willen leveren voor wat betreft de maatvoering, hardheid, kleurconstantheid enzovoorts. En dat moeten we in een steeds kortere tijd doen. We werken veel voor klanten in de automobielindustrie. Die brengen het liefst ‘s middags hun producten en willen die de volgende ochtend weer ophalen. In totaal hebben wij ongeveer 65 medewerkers. We werken in drie ploegen 24 uur per dag. Onlangs hebben we een nieuwe hal van 1.000 vierkante meter in gebruik genomen. We denken daarmee klaar te zijn voor de toekomst.” ●

Meer informatie www.adruu.nl

Speciale hardanodiseerlaag met hoge slijtvastheid en lage ruwheid.

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 37

Mijn mening De rubriek Mijn Mening is bedoeld voor lezers die willen reageren op gepubliceerde artikelen om daarmee bij te dragen aan vakinhoudelijke verdieping. Wilt u ook reageren? Mail de redactie via Oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

Waarom het groot potentieel van restwarmte zo weinig interesse heeft. Ruud Ploum, PLOUM Technology bv. Onafhankelijk raadgevend ingenieur.

koelzones en transportsysteem is ongeveer 20% van deze 15%. Dat is dus 3% van de totale kostprijs, de resterende 12% zijn gaskosten.

In oppervlaktetechnieken van februari 2015 vraagt Robin Sommers van Van Beek zich af waarom er zo weinig beweging zit in het hergebruik van restwarmte in oppervlakte-behandelings¬installaties. In deze reactie trachten we daarop een passend antwoord te geven.

Deze gaskosten gaan op aan: • Verwarming van de voorbehandelingsbaden. • Hechtwaterdroger. • Moffeloven.

Een energie-adviesbureau zal altijd vanuit haar eigen optiek trachten haar specifieke diensten te verkopen onder het motto: bespaar energie en daarmee geld en CO2 uitstoot. Alleen spelen er vaak andere inzichten en factoren een rol die de wens om energie te besparen te niet kunnen doen. In de navolgende analyse gaan we uit van moffellaksystemen daar andere coatingsystemen op een dermate lager temperatuurniveau verhard worden zodat energiebesparing daarvoor onvoldoende opportuun is. Een industrieel coatingbedrijf of een lakkerij-afdeling in de industrie zal zijn bestaansrecht moeten ontlenen aan een concurrentiepositie waarbij: prijs – prestatie – kwaliteit – leverbetrouwbaarheid centraal staan. Zoals bij alle gefabriceerde/bewerkte producten wordt de verkoopprijs van een coatingsysteem bepaald door de directe productiekosten en de overhead met winst. Bekijken we deze directe productiekosten, exclusief financieringskosten en rente en afschrijvingskosten, wat nauwkeuriger, dan is een gemiddelde procentuele verdeling uit o.a. de volgende posten opgebouwd: • Kosten voor grondstoffen (voorbehandelingschemicaliën, lak, etc.) ~20% • Kosten voor arbeid (operators, spuiters, inhangers & afhalers, logistiek, kwaliteit, leidinggevende.) ~40% • Kosten voor energie (gas, water, elektra, perslucht). ~15% • Kosten voor milieu (slibafvoer voorbehandeling, lakafval, verpakkingen, lozingskosten). ~ 3% • Overige kosten (onderhoud, hulpmiddelenextern ontlakken, verzekeringen, installatie reiniging etc.) ~22%

Bij de verwarming van de voorbehandelingsbaden en de hechtwaterdroger is warmteterugwinning niet zinvol omdat van de voorbehandelingsbaden het energieniveau te laag is en de hechtwaterdroger meestal direct gestookt is en relatief laag is in de bedrijfstemperatuur (~140°C à 150°C). Door het hogere vochtgehalte en het bijbehorend dauwpunt van het uitgestoten waterdamp-/lucht-/gasmengsel kan warmteterugwinning ongewenste afzettingen c.q. corrosie veroorzaken en wordt het afbreukrisico hoog ten opzichte van de bespaarde energie en moet men in elk geval een en ander in een geschikte (dure) roestvaststaalsoort uitvoeren en thermisch isoleren. Vervolgens kan men overwegen om ofwel op de emissiepunten van de moffeloven warmte terug te winnen en/of in de koelzones. Bij een indirect gestookte moffeloven hebben we minimaal twee emissiepunten: een voor de rookgassen (~250°C of hoger) van het verwarmingssysteem en een voor de ovenventilatie (~200°C). De debieten van de emissies zijn afhankelijk van de ovencapaciteit en het brandervermogen.

N.B.: deze verdeling kan van bedrijf tot bedrijf verschillen wat mede afhankelijk van verschillende parameters is. De gemiddelde m² kostprijs bedraagt in deze analyse ongeveer €3,50 tot €4,00. Als we de energiekosten nader bekijken dan zien we dat een deel van de kostprijs aan elektriciteit opgaat en het ander deel aan gas voor procesmatige verwarmingsdoeleinden. Het aandeel elektra, in de 15% van de totale kostprijs voor energie, voor een gewone coatinglijn met een 5 zone ijzerfosfatering, diathermische hechtwaterdroger, applicatie en cabinesysteem, eventueel uitdampzone, eventueel aangeleerzone, moffeloven met

38 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

~21% ~26% ~53%

Gemiddeld is de warmteverdeling in een moffeloven met geventileerde sluizen ongeveer als volgt: • Materiaalopwarming ~47% • Ventilatieverliezen ~29% • Transmissieverliezen ~ 6% • Sluisluchtverliezen ~18% Stel dat op de moffeloven tien procent terug te winnen is van de warmte-inhoud van de uitgestoten rookgassen (de ventilatieverliezen) , dan is dat naar kostprijs omgerekend: 10% van 29% van 53% van 12% = 0,1844% van de totale kostprijs. Uiteraard kan dit, afhankelijk van de capaciteit, eventueel interessant zijn, maar daar moeten wel nog de investeringskosten en de onderhoudskosten vanaf, even afgezien van het verhoogde afbreukrisico.Indien de vormgeving van de installatie en/of de loop van het kettingbaanstelsel dit toelaat, zou men kunnen overwegen om bijvoorbeeld ook een gedeelte van de accumulatiewarmte van de hete producten die uit de ovens komen kunnen hergebruiken door gebruik te maken van circulatieventilatoren in de gemeen¬schappelijke doorvoerzones. Hier kan de warmte, die bij afkoeling vrij komt, worden

overdragen aan de te verwarmen producten en zo het energieverbruik van de ovens enigszins reduceren. Om dat te bewerkstelligen moet men rekening houden met een aantal aspecten, waaronder: opgewerveld stof dat tot product-afkeur kan leiden, forse luchthoeveelheden om de vereiste warmteoverdracht te bewerkstelligen (mits technisch mogelijk), verhoogde transmissieverliezen van de koelzones, extra investeringen voor ventilatoren, kanalen en aangepaste omkastingen. Indien dit gewenst is, dan moet de fabrikant van de installatie hier al bij het ontwerp rekening mee houden. Uit de warmteoverdrachtsberekening blijkt dat onder de beschikbare omstandigheden in de koelzones een dermate hoge berekende warmteoverdrachts¬coëfficiënt nodig is, dat dit in de praktijk niet realistisch haalbaar is. In de praktijk blijkt namelijk dat in geforceerde luchtstromen (~22m/s) maximaal ~80W/m².K overdraagbaar is Er kan dus op deze wijze in verhouding maar heel weinig productopwarming gerealiseerd worden, wat per geval berekend kan/moet worden.Bovendien moet men, afgezien van de extra te plegen investeringen, de kosten voor het benodigde elektrische vermogen voor de, meestal erg grote, benodigde

circulatieluchtventilatoren berekenen en dat afzetten tegen de waarde van de bespaarde aardgaskosten. Dit draait vaak uit op een teleurstelling.

Conclusie Al met al zijn er dus geen echt vette winsten te behalen met energiebesparing in met name lakstraten, maar loopt men mogelijk wel meer afbreukrisico. Bovendien is de vraag of de prijzen van energie nog wel zoveel blijven stijgen in de toekomst. Met het oog op de toenemende toepassing van alternatieve energie zal ook het effect op CO2 emissie de noodzaak om energie te besparen niet echt vooruit helpen. Het is en blijft een constante afweging tussen al deze aspecten en mogelijk verklaart bovenstaande analyse het huidige gebrek aan interesse om restwarmte terug te winnen, ook al lijkt het potentieel groot.●

Meer informatie www.ploumengineering.nl

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 39

Gespot Sinds januari 2014 brengt vakblad Oppervlaktetechnieken de rubriek Gespot, een combinatie van de voormalige onregelmatig verschijnende subrubrieken Gelezen, Gezien, en Gehoord, met samenvattingen uit de vakliteratuur, besprekingen van televisieuitzendingen of losse congreslezingen, als aanjager voor het volgende evenement of inspelend op het thema van die maand. Dankzij korte verwijzingen kan de lezer zich snel oriënteren. En als een titel, congres, televisieserie of webstek vaak naar voren komt, weet de lezer waar hij/zij voortaan terecht kan voor het rechtstreekse en volledige verhaal. Het beste blijft natuurlijk: zelf abonneren op de in deze rubriek aanbevolen collega-vakbladen en de evenementen bezoeken waar de vakgenoten samenkomen.

Onderzoek FEM naar lakverstoringen bij duplexsystemen Besser Lackieren van 6 februari had als voorpaginanieuws een onderzoek van het Forschungsinsttitut Edelemetalle & Metallchemie FEM, Schwäbisch Gmund (www.FEM-Online). Dit door de deelstaat Baden-Württemberg gesubsidieerde onderzoek “Oberflächenfehler beim Pulverbeschichten von feuerverzinktem Stahl vermeiden” is met drie industriepartners uitgevoerd: alle bedrijven die deklaagsystemen aanbrengen. Bij het ontstaan van pukkels in de lak speelt naast andere oorzaken de vorming van chloride-

ionen tijdens de fluxbehandeling een belangrijke rol. Hun aanwezigheid aan het oppervlak na de dompelverzinkbehandeling is nog aantoonbaar. Het zijn startplaatsen voor oxidaties van de zinklaag. Door opname van kooldioxide uit de lucht ontstaan basische zinkcarbonaten, die tijdens het moffelen van de poederlak pukkels in de laklaag veroorzaken. ● Besser Lackieren, 6 februari 2015, p.1 / www.besserlackieren.de

Nieuwe aanbestedingstekst voor dompelverzinken volgens DEN EN ISO 1461 Thermisch verzinker Wiegel Gruppe heeft in samenwerking met “een gerenommeerd architectenbureau” een nieuwe aanbestedingstekst geschreven voor thermisch verzinken voor corrosiebelastingsklassen C1 tot CX, met als centraal punt de beschermingsduur. Bovendien is er een tekst opgesteld zonder corrosiebelastingsklassen, bijvoorbeeld voor sloten, ambachtelijk werk en openbare aanbestedingen. Het document is een handvat voor planners en architecten voor thermisch verzinkwerk

volgens DIN EN ISO 1461, vooral bij dragende staalbouwdelen die volgens DIN EN 1090 geleverd worden. Er staan toelichtingen in op normen en achtergrondinformatie. Het is kosteloos te downloaden van de button Service op www.Wiegel.de ●

JOT-Oberflaeche, maart 2015, p.80 / www.JOT-Oberflaeche.de

Volautomatische en zeer nauwkeurige honderd procent lakinspectie Een volautomatisch lakinspectiesysteem voor doorlooplijnen kan de kleinste oneffenheden, insluitingen, kraters, zakkers, en ruwheden herkennen in volledige 100%-controle bij hoogglansoppervlakken. Het systeem werkt vanaf meerdere parallel werkende robots. De ontwikkeling was een samenwerkingsverband dat gesubsidieerd is door de Bayerische Forschunsstiftung en uitgevoerd door Micro-Epsilon, Institut Forwiss (Universiteit Passau) en BMW te Dingolfing. Het systeem kan overal ingezet

worden waar spiegelende oppervlakken op fouten nagelopen moeten worden. Behalve automotive zijn bijvoorbeeld ruimtetelescopen en andere precisie-optiek ook toepassingsgebieden. De Reflect-Control Automotive wordt naar verluidt tot volle tevredenheid van de klant ingezet. www.micro-epsilon.de ● JOT-Oberflaeche, maart 2015, p.79 / www.JOT-Oberflaeche.de

Online-meettechniek voor galvanoprocessen Ook in de galvanotechniek wordt volop gemeten en gecontroleerd. De voor de zesde maal bij de Leipziger Fachseminar uitgereikte Galvanopreis ging naar Somonic Solutions te Dresden, voor het wereldwijd eerste online meetinstrument voor laagdikte, depositiesnelheid en stroomrendement, genaamd Dresor. Een betere laagdiktebeheersing is ermee te bereiken, en kostbare overdiktes te vermijden. De kwaliteitsbepalende factor

40 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

depositiesnelheid kan in industriële omgeving voortdurend gemeten worden. Handmatige steekproeven met proefplaten zijn niet meer nodig. Storingen kunnen direct vastgesteld worden. De producent geeft aan dat er al enkele van verkocht zijn. ● JOT-Oberflaeche, april2015 / www.JOT-Oberflaeche.de

Op zoek naar samenwerkingspartners Eenvoudig-te-reinigen coatings op basis van sol-gel aanbod uit Frankrijk REFERENTIE TOFR20141125001 GELDIG TOT 09-12-2015 Het Enterprise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterprise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

PROFIEL Technologische informatie profiel

SAMENVATTING Een Frans MKB-bedrijf gespecialiseerd in polymeer- en sol-gel nanotechnologie heeft easy to clean coatings op basis van sol-gel chemie ontwikkeld. Deze op maat te maken coatings verbeteren de reinigbaarheid van verschillende soorten substraten, zelfs plastics, dankzij een lage hardingstemperatuur. Ze kunnen ook worden gebruikt voor brillen. Het bedrijf zoekt industriële partners om een technische samenwerkingsovereenkomst aan te gaan.

Meer informatie

BESCHRIJVING PARTNERVERZOEK

Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777. Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Easy to clean coatings zijn meestal gebaseerd op polymeren en conventionele verf- of vernisformules. Daardoor zijn ze gevoelig voor hoge temperaturen, of onvoldoende helder of schuurvast. Een Frans MKB-bedrijf heeft vernissen ontwikkeld die ervoor zorgen dat filmcoatings de oppervlakte-eigenschappen van allerlei materialen modificeren. Het bedrijf levert vloeibare vernissen die de reinigbaarheid van allerlei verschillende substraten verbeteren, met behoud van goede optische eigenschappen. Behandelde substraten zijn beschermd tegen verschillende soorten vuil (water, oplosmiddelen, vetten, inkten). Deze technologie is gebaseerd op een sol-gel proces, een natchemisch proces bestaande uit de bereiding van hybride (anorganisch-organische) nanocomposiet coatings met een uitgebreide reeks eindeigenschappen. De coatingmaterialen zijn samengesteld uit: - een netwerk van silica (SiO2), titaniumdi-

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hiernaast volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke. De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

oxide (TiO2) of zirconia (ZrO2) bestand tegen hydrolyse-condensatie in hydroalcoholische oplosmiddelen. - een uithardend polymeer (acrylaat of epoxy) dat perfect is verbonden met het anorganische netwerk op nanoschaal. Na depositie van de hybride sol-gel op de drager wordt de gecoate drager vervolgens thermisch of met UV uitgehard. Deze sol-gel formules zijn te gebruiken met: - PC, PMMA, PET - metalen: zilver, goud, koper/messing, roestvrij staal - glas

Deze op maat te maken hydroalcoholische coatings kunnen worden aangebracht via talloze conventionele applicatieprocessen: dompelen, spuiten, gieten, walsen of spin coaten. De coatings voor plastic substraten worden aangebracht onder matige condities (kamertemperatuur en atmosferische druk) via een nat chemisch depositieproces en uitgehard bij lage temperaturen (via een thermisch proces of UV-uithardingsproces). De coatings voor glas of metaalsubstraten worden aangebracht onder vergelijkbare condities en kunnen worden uitgehard bij lage temperatuur of hoge temperaturen, afhankelijk van de gewenste eindeigenschappen (tot 400 °C). De verkregen coating heeft een dikte van 100 nanometer tot 5 micrometer en verbetert de oppervlakte-eigenschappen in termen van reinigbaarheid met een hoge WAC (water contact angle) van 100-105°, een lage WACH (WAC Hysterisis) van 12-20°, een hoge olie- en vetafstoting. Het easy-to-clean effect combineert water- en olieafstotende eigenschappen tegelijk, dankzij de geïnduceerde nanostructurering van de verkregen coatings. Typische kenmerken zijn onder meer: adhesie volgens ISO 2409, schuurvastheid en geen veroudering tijdens condensatietesten. De eindgebruiksmogelijkheden en toepassingen van de easy-to-clean coatings die het bedrijf biedt zijn bijzonder veelzijdig: - Elektronische displays. - Zonnepanelen. - Optische componenten. Het Franse MKB-bedrijf zoek partners om gemakkelijk-te-reinigen coatings te ontwikkelen aangepast aan hun dragers en hun technische specifieke kenmerken.

STADIUM VAN ONTWIKKELING Al op de markt.

INTELLECTUEEL EIGENDOM Patenten toegekend.

AANVULLENDE INFORMATIE - Soort gezochte partner: Industriële partners. - Specifieke activiteiten van de partner: Fabrikant van plastic optische componenten, fabrikant van metaaldelen. - Uit te voeren taak van de gezochte partner: definiëren van technische specificaties, testen en kwalificatievereisten van de sol-gel coating. ●

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 41

Terugblik Column

aanbod uit Italië, referentie TOIT20140728002 GELDIG TOT 13-11-2015

PROFIEL Technologische informatie profiel

SAMENVATTING Een Italiaanse onderzoeksgroep met veel knowhow inzake lasertextureren van oppervlakken heeft een systeem ontwikkeld dat texturen/markeringen/gravures kan aanbrengen op complexe en grote oppervlakken. Zij doorbreekt daarmee de beperking tot vlakke oppervlakken en kleine vlakken, die zo typerend is voor de huidige systemen op de markt. De groep is op zoek naar bedrijven of onderzoekscentra voor de verdere ontwikkeling en nieuwe applicaties. Zij staat ook open voor samenwerking in H2020 gefinancierde onderzoeksprojecten.

BESCHRIJVING PARTNERVERZOEK De onderzoeksgroep houdt zich bezig met het aanbrengen van texturen met laser op micro- en nanoschaal van zowel vlakke als vrije vorm oppervlakken. Oppervlaktetexturen aanbrengen – ook wel oppervlaktestructurering genoemd – is het proces waarbij een bepaalde ruwheid op een oppervlak wordt aangebracht om de eigenschappen ervan te veranderen. Het gebruik van laser om microstructuurpatronen aan te brengen op het oppervlak van materialen kan de laadcapaciteit, slijtagesnelheid en smeringslevensduur verbeteren en de wrijvingscoëfficiënten verminderen.De opgedane knowhow op dit gebied maakt het mogelijk texturen te genereren op micro-mesoschaal (1-500 micrometer in diepte) op vrije vorm oppervlakken. De groep ontwikkelde softwarepakketten en bibliotheken waarmee de galvo scanner (een laser projector) kan worden gesynchroniseerd met een 5-assig CNC (Computer Numerical Control) systeem om complexe en grote oppervlakken van textuur te voorzien/te markeren/graveren. De te verkrijgen kenmerken kunnen worden aangeleverd als beeld of als CAD (Computer-Aided Drafting) files. Vrijwel alle materialen kunnen worden verwerkt door de juiste laserbron te gebruiken. Het proces maakt het mogelijk om zelfgeorganiseerde structuren op nanoschaal op metalen, keramiek, coatings en dunne films te verkrijgen. Het is mogelijk om zowel lineaire als schaakbordpatronen te krijgen met golflengten tussen 80 en 800 nm. Het is mogelijk relatief grote oppervlakken te behandelen, enkele vierkante millimeters in seconden/minuten, zonder dat vacuümruimtes of beschermende atmosfeer noodzakelijk zijn. Er zijn al bewerkingen uitgevoerd op pure metalen en legeringen, oxiden, keramiek, silicium en polymeren.

STADIUM VAN ONTWIKKELING Beschikbaar voor demonstratie.

INTELLECTUEEL EIGENDOM

Er vroeg bij? Wat vooral opvalt bij dit themanummer is de veelheid aan verschillende oppervlaktetechnieken die beschikbaar zijn voor machinebouw. Denk aan elektroformeertechnologie, hoog temperatuur verzinken, thermisch spuiten en maatvast anodiseren. Natuurlijk zijn er ook vele andere oppervlaktetechnieken voor de machinebouw waardevol. En we mogen er gerust van uitgaan dat 3D-printen zeker ook van betekentis zal zijn voor de machinebouw. Welke oppervlaktetechnieken daarbij veelvuldig zullen worden toegepast, zal de toekomst uitwijzen. De vele publicaties over 3D printen laten zien dat er kennelijk een grote behoefte is aan het snel kunnen produceren van ingewikkelde producten die in de machinebouw en zeker ook in de automobielindustrie gretig aftrek zullen vinden. Wat doet de sector oppervlaktetechnieken op dit punt? Wachten totdat die technologie voor toepassing geschikt is en dan de diensten aanbieden? Dat zou een gemiste kans zijn. Beter zou het zijn om zo dicht mogelijk bij de ontwikkeling betrokken te zijn om synergievoordelen te behalen. Vaak wordt er geklaagd dat er betere producten mogelijk zijn en er efficiënter gewerkt zou kunnen worden als de oppervlaktebehandelaars eerder bij de ontwerpers aan tafel hadden gezeten. Bij 3D printen is nu de kans om er vroeg bij te zijn. Momenteel zijn er wel acht OT-bedrijven bezig met nadenken over de oppervlaktebehandeling (lees vergladden) van de werkstukken en er is een werkgroep 3D metal printing die samen met Addlab werkt. Gelukkig is er dus enige betrokkenheid, maar is dat genoeg? Nadenken over een ontwikkeling is helemaal niet verkeerd, maar zou de betrokkenheid niet op een meer stevige manier gestalte kunnen krijgen? De ontwikkelaars van 3D printen (bij AddLab spreken ze liever over additive manufacturing), worstelen zelf nog met heel veel vragen. Er is nu een goede kans om de toegevoegde waarde van oppervlaktetechnieken hierbij over het voetlicht te brengen. Maar onder de acht partners die AddLab vormen, bevindt zich geen één bedrijf dat te boek staat als een specifiek OT-bedrijf. Wat zegt dit over oppervlaktetechnieken bij de ontwikkeling van nieuwe technologie? Gaan we dan weer, zoals zo vaak, er op het eind aan te pas komen?

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Textuur aanbrengen met laser op micro-en nanoschaal van zowel vlakke als vrije vorm oppervlakken

Wie de schoen past, trekke ‘m aan.

AANVULLENDE INFORMATIE OVER SAMENWERKINGSVORM

Duidelijk is dat klagen ongepast is wanneer je zelf kansen laat lopen. ●

De onderzoeksgroep zoekt bedrijven of onderzoekscentra voor verdere ontwikkeling en toepassingen. De groep staat ook open voor samenwerking binnen H2020 gefinancierde onderzoeksprojecten. ●

oppervlaktetechnieken@ ellemmi.nl

Geheime knowhow.

42 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

afzuiginstallaties

brandwerende / brandvertragende coatings C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

anodemanden (titaan)

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

anoden (titaan)

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-2620788, F. 010-2620201 www.magneto.nl

anodiseer (installaties) HaTwee b.v.b.a. T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.

Afvalwaterbehandelinginstallaties

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

anodiseer (ophangrekken)

Sir John b.v. T. 0182-396931 F. 0182-396937 info@sir-john.nl, www.sir-john.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

beschermkapjes, pluggen, tape

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

chemicaliën/ opp. behandeling

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Van Hees b.v. T. +31(0)475 411 249, F. +31(0)475 411 296 info@vanheesecht.nl / www.vanheesecht.nl

Kluthe Benelux BV T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Official Benelux dealer

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

bakken, kunststof

EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

beitsen/passiveren

afvoer gevaarlijk afval

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

chemisch / technisch reinigen

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 43

chemisch nikkel

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

filters (andreae, columbus industries)

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

filters (overspray)

coatinginstallaties service & onderhoud

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

Corode T. 0411 - 68 55 0

elektrostatisch poederspuiten, installaties

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

glasparelstraalcabines

hardchroom baden (kunststof)

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161, F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Mefiag Filters & Pumps B.V. Heerenveen T. 0513-630230, F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

Hittebestendige en non-stick coatings

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

haken

galvano automaten

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Official Benelux dealer

galvanotechniek, glansmiddelen

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507 Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

T. 0497-339384 F. 0497-381593 info@hendor.com www.hendor.com

elektrostatisch natlakken

filters

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688, F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

hangbaansystemen

filters & pompen

Droogapparatuur

IST Benelux bv T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

galvanotechniek, installaties

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

industriĂŤle reiniging

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Kluthe Benelux BV tel: +31 (0)172-516 000, F.: +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

44 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633, F.0162-322907 info@verlab.nl www.verlab.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

kleur & glans

lakstraten

Metalliseren/Schooperen

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl Gullimex B.V. T. 074-2657788

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Admesy b.v. Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties resent kleurp aaiers w & n kaarte or Ral ook vo

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Amitech b.v. T. (0)341-429059, F. (0)341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

moffelovens Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507 Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

natlakken (afdekmaterialen)

marine coatings / Scheepvaartlakken

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

laagdiktemeters

Gullimex B.V. T. 074-2657788

Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255, F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

NauMetrics PMI T. 074-3490022, F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

natlak

Official Benelux dealer

WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

naverbrandingsinstallaties

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg BV T. 013-5703370, F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

Multinal Group T. 0294 -4666 88, F. 0294 -418410 info@multinal.com / www.multinal.com

Surface Treatment Ned. Maasbracht, T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

ontbramen

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

natlakspuitapparatuur

ontlakken (in loon)

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Thermo-Clean N.V.België T. 0032-13539060

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a. T. +32 14 762377, F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 45

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MEPACO B.V. T. 071-5892863 SchrĂśder Plating Service T. 0546-681170, F. 0546-681003

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

ovens

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

ontvettingsmiddelen

poederlakken/ poedercoatings

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

poederspuitcabines

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51, F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662, F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu Official Benelux dealer

Maan Group T. 0572 355 333, F. 0572 364 498 b.heerze@maangroup.nl /www.maangroup.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl 46 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl HaTwee b.v.b.a. T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.be

poedercoating (afdekmaterialen)

Parlevinkerweg 34, 5928 NV Venlo T +31 (0)77 396 81 49 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

protective coatings Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

TIGER Coatings Belgium bvba T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

poederspuitapparatuur Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com / info@petsonpaints.com

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

pompen (magnetisch aangedreven)

Corode T. 0411-685500

Plasma voorbehandelingstechniek

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Schaepmanâ&#x20AC;&#x2122;s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

straalmiddelen

pvd coatings

Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

LTC International VacuĂźmstraalapparatuur T. 078-641 80 50, F. 078-641 80 80 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

tel +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

straalcabines

RĂśsler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl / www.kermad.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

T. 0495 - 592 210, F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenbv@online.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Eurogrit B.V., Papendrecht T. 078-6546770, F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

shotpeenen

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

straalinstallaties

spuitcabines

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV T. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Holtrop & Jansma B.V. Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

T. +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

straalkasten

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

stralen (afdekmaterialen) Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Oppervlaktetechnieken mei 2015 | 47

tanks (kunststof)

verwarmingselementen

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

Corode T. 0411-685500 BESCHERMING EN KLEUR

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

temperatuurregistratie & analyse

Gullimex B.V. T. 074-2657788

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO B.V. T. 071-5892863

transportsystemen

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener www.rotocoat.nl / info@rotocoat.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

Eurowater BV T. 088-0005000 www.eurowater.nl

verwarmingselementen (teflon)

Corode T. 0411-685500

verwerking afvalstromen

Lubron Waterbehandeling BV T. 0162-426931 www.lubron.eu

Big Bags Nieuw, gebruikt, misdruk T. 06 5107 56 93 / pwdroog@kpnmail.nl

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

voorbehandelingsinstallaties

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

werpstralers

CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Twee-componenten apparatuur

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

UV en EBC Lak

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

verduurzamen van metaal

Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Rippert Benelux B.V. Vondelwende 21, 2182 VT Hillegom T. +31 (0)85 800 00 67

waterbehandeling

BWT Nederland B.V. T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

MEPACO B.V. T. 071-5892863 The Coatinc Company, uw partner voor anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, hoge temperatuur verzinken, centrifugaal verzinken en Geomet www.coatinc.com / info-nl@coatinc.com

48 | Oppervlaktetechnieken mei 2015

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

tel: +32 9218 7180 / F.: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com