Oppervlaktetechnieken juni 2014

16 22

IngrediĂŤnten van een leerzame metaalcocktail

Afwikkeling Vereniging Leveranciers Galvanotechniek VLG

De thermisch spuitindustrie kwalificeert

Masterclass Natlakken en Poedercoaten

Subsidiemogelijkheden Vereniging ION cursussen/opleidingen

6 | 58 e jaargang | juni 2014

Het vakblad voor de professional

12

13

34

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 1

%

p

ro

Biodeg

d u ct

Weer als nieuw!

Met de InoxiClean Restore verwijdert u in een mum van tijd vliegroest en andere verontreinigingen op roestvast staal, aluminium & koper.

Breng de InoxiClean Restore aan, laat 5 minuten inwerken, wrijf na, spoel af en alles ziet er weer als nieuw uit.

Nog niet overtuigd?

Laat de resultaten u overhalen op www.cibo.be 2 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

time saving abrasives

dable ra

100

Verwoest roest uw RVS?

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION).

Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie) Redactieteam: Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur), Edward Uittenbroek (redactiecoach) realisatie Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot), Chris Versteeg (opmaak), Chris Berenbak (journalistiek binnenland), Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Jan Oonk (technische journalistiek binnenland), Jaap van Peperstraten (journalistiek binnenland), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 87,50, buitenland: € 87,50 Kortingsregeling leden ingenieursvereniging KIVI/NIRIA: 50%.

Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging, U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen de voor dat nieuwe jaar geldende abonnementsprijs. Opzeggingen en adreswijzigingen kunt u mailen naar info@vereniging-ion.nl of invullen op www.oppervlaktetechnieken. com advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2014 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Na een lange aanloop is er sinds kort een Nederlandstalig kwalificatietraject voor thermisch spuitpersoneel: het internationaal erkende European Thermal Sprayer. Zie het artikel “De thermisch spuitindustrie kwalificeert”. (Foto: © w.herlaar-tsc-photo)

Leeswijzer

Toekomstperspectief Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur oppervlaktetechnieken

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Jan Westerveld (Kluthe Benelux), Adrie Winkelaar (CTC Consult)

Een themanummer over beroepsopleidingen… Zouden we daar wel genoeg kopij voor krijgen? Wat bleek dat al snel een naïeve gedachte! Zonder al te veel moeite hadden we genoeg kopij, zelfs zoveel dat we het met passen en meten er in moesten zien te krijgen.

En eigenlijk was dat ook wel logisch, als je er goed over nadenkt. Een zichzelf respecterende beroepsgroep die hoogwaardige vakkennis niet doorgeeft aan anderen….

Wat voor aanzien heeft die groep dan? Wat voor toekomstperspectief is er dan?

Dat deze beroepsgroep, verenigd in de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland, juist heel veel belang hecht aan beroepsopleidingen blijkt wel uit deze editie. Er is zowel in de breedte van het vakgebied als in de hoogte een groot aanbod aan opleidingen die het vak verder vooruit helpen. Zowel in de schoolbanken als op bedrijfslocaties wordt er veelvuldig vakkennis doorgegeven. En daar zien we dan natuurlijk in dit vakblad veel van terug.

En wat kunt u dan in deze editie aantreffen?

Om snel te kunnen vinden wat van u gading is, hebben we sinds april de navigatie vergemakkelijkt met behulp van gekleurde stippen bij de berichten en artikelen. De kleur groen is voor organische deklagen, blauw voor metallische deklagen, geel voor toeleveranciers/geassocieerden, oranje voor “de buitenwereld” (dus horizonbrede thematiek als normalisatie en corrosie) en uiteraard het magenta voor de IONberichtgeving.

Bij Jonkman Coating woonden we een Masterclass Natlakken en Poedercoaten bij (groen) waar ze het dreigende Reachverbod op zeswaardig chroom niet zomaar over hun kant willen laten gaan. Daarnaast blijkt er in dit bedrijf verrassend genoeg veel aandacht uit te gaan naar logistiek. En we waren op bezoek bij Venko (blauw) waar ze bijna iedere dag wel een cursus hebben. Ook blauw is het bericht over de gehonoreerde wens van de Vereniging voor Thermische Spuittechnieken om degenen die het vak uitoefenen, te laten kwalificeren. In het artikel Peenen zonder shot (oranje) vragen we ons af waarmee je dan peent om vervolgens meerdere antwoorden te krijgen. Ook oranje is het artikel over de Hogeschool Utrecht waar ze veel werk maken van blended learning in de na- en bijscholing. Een meer gedetailleerde beschrijving van de inhoud vindt u op pagina 5.

Kortom: een heel actuele staalkaart van beroepsopleidingen is in dit themanummer te bewonderen! ●

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 3

Wanneer het gaat om het leveren van kwalitatief hoogwaardig straalmiddel, verzet Eurogrit bergen. Eurogrit biedt de hoogste kwaliteit, de beste service en de kortste levertijden.

Voor meer informatie bezoek onze website: www.eurogrit.com, of bel 078 6546770.

Eurogrit levert alle soorten straalmiddel voor éénmalig en meermalig gebruik.

Over de gehele wereld...

Noordhoek 7, 3351 LD Papendrecht • P.O. Box 184, 3350 AD Papendrecht • The Netherlands • Tel.: 078 6546770 Fax: 078 6449494 • info@eurogrit.com • www.eurogrit.com

4 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

Column

De markt vraagt nieuwe vaardigheden Tijdens de bezoeken die ik afleg bij ION-lid-bedrijven ben ik steeds weer aangenaam verrast als ik zie hoe professioneel deze bedrijven met hun vak bezig zijn. Soms al meerdere generaties lang worden vakkundig corrosiewerende lagen aangebracht of wordt het uiterlijk van het materiaal verfraaid. Of een combinatie van beiden. Met hart en ziel wordt een professioneel resultaat neergezet waar de opdrachtgever blij mee is.

Egbert Stremmelaar | Directeur vereniging ION (Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland).

Eurogrit verzet bergen... als het om straalmiddel gaat!

Maar de wereld verandert snel. Technieken en grondstoffen zijn aan verandering onderhevig. Soms door regelgeving, maar ook regelmatig gedreven door kostenreductie. Een applicateur weet hier normaliter goed mee om te gaan. Vooral als de wijziging aansluit bij de nu bekende wereld.

De komende tijd zullen we echter ook een aantal ontwikkelingen gaan zien die een marktverandering teweeg zullen brengen. Denk bijvoorbeeld aan nanotechnologie. Met 200 milliliter stof kan een oppervlakte van 250 voetbalvelden voorzien worden van een coating met specifieke kenmerken. Uiteraard vraagt dit wel om speciale installaties. Dit zal naar verwachting het verdienmodel van de applicateur en de toeleverancier drastisch veranderen. Ook de wijze van samenwerken in de keten zal hierdoor veranderen. Akkoord, we weten nu nog niet wat het allemaal kan, en wanneer het gaat gebeuren, en wat het verdienmodel gaat worden, maar dat het komen gaat, is duidelijk. Beter dus om maar alvast te gaan kijken wat het betekent.

Om voorbereid te zijn op deze ontwikkelingen, is bijblijven het devies en bijleren een noodzaak. Niet voor niets wordt er gesproken van een leven lang leren. Niet constant bezig zijn, maar wel met een zekere regelmaat de vaardigheden vergroten. Overigens niet alleen meer in de techniek, maar ook zaken met betrekking tot de bedrijfsvoering en zelfs commerciële vaardigheden zullen daaronder vallen. Dit hoeft niet altijd een klassikaal georganiseerde cursus te zijn, maar kan ook een workshop, een congres of een themadag zijn. En uiteraard kan een vakblad of het internet u van informatie voorzien. Uw branchevereniging helpt u graag op weg. ●

32

Peenen zonder shot?

De Metal Finishing News hield weer een driedaagse cursus shotpeenen die op drie niveaus certificeert tot internationaal erkend shotpeenexpert. In het kader van thema Beroepsopleidingen nam Oppervlaktetechnieken een kijkje bij Straaltechniek International, gastheer van deze driedaagse.

Edward Uittenbroek, Coating Kennis Transfer

De Thermische Spuitindustrie kwalificeert Al jaren was het de wens van de Vereniging voor Thermische Spuittechnieken - VTS - om degene die het vak uitoefenen, de spuiters en de werkvoorbereiders, te laten kwalificeren. En dit overeenkomstig het Europese/Internationale systeem zoals dat in de lasindustrie wereldwijd wordt toegepast. Inmiddels is het zo ver en zijn de eerste examens zelfs al afgenomen.

Rob Eijkenboom, Oak Advanced Coating Solutions bv Will Herlaar, Thermal Spray Consultancy

Inhoud kort nieuws In de nieuwsrubriek deze keer: - Jaap van Peperstraten nieuwe hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken - Mondiale verfmarktdatabase – kies uw rapporten!

- ION Borghardt Award 2014: meld u aan!

- Jack Muller bv, etalage voor innovatieve voorgelakte materialen - Inspirerende ALV Vereniging ION - Afwikkeling Vereniging van Leveranciers aan de Galvanotechniek - Column: Technische opleidingen onder druk - Subsidiemogelijkheden Vereniging ION cursussen/opleidingen - Oppervlaktebehandelaars in mei veel minder positief dan in april - ‘Excellence for Industrial Coating’ op de PaintExpo

organische deklagen 16 Masterclass natlakken en poedercoaten Voor de ondernemerskring Oost hield Jonkman Coatings bv een informatiemiddag onder de pakkende naam Masterclass, om de mogelijkheden en aandachtspunten van poedercoaten en natlakken toe te lichten aan de regionale industrie.

18 Kwaliteit door kennis Als je altijd hoge kwaliteit wilt leveren en tegemoet wilt komen aan veeleisende opdrachtgevers, heb je goed gekwalificeerd personeel nodig. Dus medewerkers die goed geschoold en getraind zijn en zich bewust zijn van kwaliteit en veiligheid. Hoe bereikt Venko dat? Oppervlaktetechnieken ging in gesprek met Olaf Smale, manager kwaliteit, arbo, milieu en techniek.

Electrochemie & Metallieke Deklagen 24 Galvaniseren: wanneer en hoe werkt het?

Voor de ondernemerskring Oost hield Galvano Hengelo bv een informatiemiddag onder de pakkende naam Masterclass, om de mogelijkheden en aandachtspunten van galvanotechnieken toe te lichten aan de regionale industrie.

28 Goud in handen (2) Deel 2 van de serie gebaseerd op het recent uitgekomen handboek Galvanotechniek; een serie over ontwerpaspecten ten behoeve van een degelijk totaalproduct, namelijk materiaal plus oppervlaktefinish.

40 Cursus anodiseren: fouten opsporen en voorkomen Interview met ION-docent Cees van de Griend.

algemeen 34 Ingrediënten van een leerzame metaalcocktail Momenteel wordt een grote moderniseringsslag gemaakt bij module 4 Coatings van de Verdiepingscursus Corrosie. Moderne onderwijsmethoden zoals flipped classroom, blended learning en just in time teaching wijzen de weg.

Lenneke Kok, opleidingsadviseur, Centrum voor Natuur en Techniek, Hogeschool Utrecht

36 Grensoverschrijdend Partnervezoeken van het Enterprise Europe Network.

20 Het doel van de tool (2) Interview met het bestuur van de onlangs opgerichte Stichting VISEM Powder Navigator, die eind dit jaar het hulpmiddel voor procesinzicht en poederlakselectie lanceert: de Powder Navigator.

Edward Uittenbroek, beschermingstechnicus, Coating Kennis Transfer

22

42 Brancheregister Alle belangrijke leveranciers op een rij, ingedeeld naar specialisme.

Bij de voorpagina: Na de Masterclass Poedercoaten en Natlakken gaf gastheer Jonkman Coating, die de presentatie verzorgd had voor de Ondernemerskring Oost, een rondleiding door het bedrijf. Hier de poedercabine (Foto: Jonkman Coating).

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 5

PROTECTION MADE EASY

Het Libert Paints MCU gamma een keerpunt in anticorrosie bescherming ...

Ook offshore !

’Moisture Curing Urethanes’ Waar u ook moet schilderen, in om het even welke omstandigheden... Met de MCU van Libert Paints kan het. Het Libert Paints MCU gamma is een volledig gamma anticorrosie verven die u toelaten 365 dagen per jaar te schilderen. Te koud, te warm, te vochtig weer: geen excuus meer om niet te schilderen. Ook offshore.

w w w. l i b e r t pa i n t s .co m VOM Offshore NL 185x132.indd 1

12/05/14 14:23

straalcabines vrijstraalhallen werpstraalmachines straalmiddelen bandzaagmachines gereedschappen krimpapparatuur hardingsovens ultrasoon reinigingsystemen sproeiwascabines

+31 (0)74 255 82 82 WWW.LEERING.NL

60380AdvVOM_185x132.indd | Oppervlaktetechnieken 1 juni 2014

25-04-14 09:41

Agenda

september

● Cursus Anodiseren Startavond van de ION-cursus (voorheen VOMcursus) op twee niveaus, regio Amsterdam en/of regio Eindhoven, 2 september www.vereniging-ION.nl ● TIV Hardenberg Technisch Industriële Vakbeurs Hardenberg, 2-4 september www.Evenementenhal.nl ● Cursus Basiskennis Oppervlaktebehandeling van Metalen Startavond van de ION-cursus 4 september www.vereniging-ion.nl ● European Technical Coatings Conference (voorheen Eurocoat) Lakcongres van de Europese koepel van verftechniciverenigingen 3-5 september 2014, Keulen (D) www.ETCC2014.org ● Eurocorr Congres van de European Federation of Corrosion EFC, 8-12 september, Pisa (It.) www.Eurocorr.2014.org ● ZVO Oberflächentage Galvanocongres van de Zentallverband Oberflächentechnik 18-19 september, Düsseldorf/Neuss (D) www.ZVO.org ● Eurocoat Expo Beurs en congres over laktechnologie 23-25 september, Port de Versailles, Parijs www.Eurocoat-Expo.com ● Novel Biocide Technology Congres van congresorganisator Vincentz Network 29-30 september, Düsseldorf (D) www.European-Coatings.com/events

● Studiemiddag NVVT: Selectie van ETCC voordrachten Studiemiddag van de Nederlandse Vereniging van Verftechnici NVVT 30 september, Nieuwegein www.NVVT-Nederland.nl

oktober

● Surface 2014 Vakbeurs voor oppervlaktetechniek, georganiseerd door vereniging ION en 2XPO, met op 7 oktober de uitreiking van de ION-Borghardt Award.

7-9 oktober, Brabanthallen ’s-Hertogenbosch www.SurfaceVakbeurs.nl ● Energie 2014 Vakbeurs voor duurzame energieopwekking en energiebesparing 7-9 oktober, Brabanthallen ’s-Hertogenbosch www.EnergieVakbeurs.nl ● Architectural Coatings Congres van congresorganisator Vincentz Network 14-15 oktober, Düsseldorf (D) www.European-Coatings.com/events

november

● Dag van de Oppervlaktetechnologie Congres van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION 13 november www.vereniging-ION.nl ● Studiemiddag NVVT Studiemiddag van de Nederlandse Vereniging van Verftechnici NVVT 25 november, Nieuwegein www.NVVT-Nederland.nl

8-12 september: Eurocorr Pisa De European Federation of Corrosion houdt ook dit jaar weer Europa’s belangrijkste corrosiecongres: Eurocorr. Plaats van handelen zal zijn Pisa, Italië, bekend van de scheve toren. Gastheer is de Italiaanse Organisatie voor Mettallurgie. Het thema is deze keer “Improving materials durability: from cultural heritage to industrial application. Het congres bidet 480 presentaties en 230 onderzoeksposters. www.Eurocorr2014.org

24-26 juni: Oberflächen und Schichten/parts2clean Van 24 tot en met 26 juni vindt weer de gecombineerde vabbeurs OundS/ parts2clean plaats, wederom te Stuttgart in de beurshal naast de landingsbaan van het vliegveld. Wie in één dag de stemming in de coatingindustrie wil proeven en wat noviteiten wil ontdekken, kan met een gericht beursbezoek zijn tijd nuttig besteden.

Alle benodigde informatie voor een goede vorbereiding is te vinden op: www.OundS-Messe.de

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 7

kort Nieuws Jaap van Peperstraten nieuwe hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken Deze editie is de eerste onder het hoofdredacteurschap van Jaap van Peperstraten. Hij volgt Edward Uittenbroek op, die met de ervaring van 153 edities bij het blad betrokken blijft als zijn redactiecoach. Bovendien blijft Uittenbroek de rubriek Gespot (congreslezingen en literatuursamenvattingen), recensies van hogeschoolcolleges en artikelen op basis van buitenlandse congressen aanleveren. Jaap leverde al diverse artikelen en er zijn tal van gezamenlijke bezoeken aan beurzen en bedrijven afgelegd. Zijn eerste indrukken van het vakgebied: “Hier werken mensen die erg gedreven zijn om nieuwe kennis en ervaring te ontwikkelen en toe te passen. Hier staat de technologische en innovatieve ontwikkeling nooit stil. De mensen in dit vakgebied proberen iedere dag zo creatief en zo vakkundig mogelijk de wensen van de klant

te beantwoorden. Ze zijn erg nieuwsgierig naar technische nieuwtjes en naar marktkansen. Ik heb het idee dat je ze daarvoor ’s nachts wakker kunt maken. Ik werk hier graag voor de mensen om hen allerlei nieuwe vakontwikkelingen zo duidelijk mogelijk aan te bieden.”

Vanaf de septembereditie, thema Surface Vakbeurs, zal de kopijvergaring ook geheel zelfstandig door Jaap ter hand worden genomen, in nauwe samenwerking met titeleigenaar ION, Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland, en uitgever-in-licentie Jetvertising.

Hij maakte in juni een vliegende start op de ION-ledenvergadering en de ION Technodag. www.Oppervlaktetechnieken.com ●

Meer informatie www.Oppervlaktetechnieken.com

Mondiale verfmarktdatabase – kies uw rapporten!

Information Research (IRL, een divisie van BRG Enterprise Solutions Ltd) biedt sinds kort de mogelijkheid om klantspecifieke marktoverzichten op te vragen van een regio en/of een bepaalde categorie coatings.

- - - -

IRL maakt daartoe gebruik van haar mondiale database, die de gebruiksvolumes in de verf- en coatingmarkten in bijna 120 landen wereldwijd bevat, met marktgegevens van 2012 en prognoses tot 2017. Op basis van een aantal selectiecriteria kan een rapport worden opgesteld:

- Bouwverven; - Algemene industriële coatings; - Industriële houtcoatings; - Automotive OEM coatings; - Automotive refinishes; - Maritieme coatings; - Protective coatings; - Poedercoatings; - Kunststofcoatings.

Regio(‘s): - Afrika; - Azië en Pacifisch gebied; - Caribisch gebied; - Centraal-Amerika; - Centraal-Azië; - Centraal-Europa;

8 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

Oost-Europa; Midden-Oosten; Zuid-Amerika; West-Europa.

Eindgebruiksmarkt(en):

Ook prijs en doorlooptijd kunnen worden ingevuld, waarna het rapport wordt samengesteld en als pdf per e-mail wordt verzonden.

Elk rapport bevat: - Regionaal marktoverzicht van 2012 en 2017; - Marktvolumes 2012 en 2017 voor elke regionale landmarkt; - Markt uitgesplitst naar type technologie (water-gebaseerd, oplosmiddel-gebaseerd, UV-uithardend, poeder); - Markt uitgesplitst naar chemie (alkyd, epoxy, PU, acryl, vinyl, enzovoort). ●

Meer informatie De prijs van een rapport variëert van € 500 tot € 1.500. Bij meerdere aankopen zijn kortingen mogelijk. www.informationresearch.co.uk

ION Borghardt Award 2014: meld u aan!

Om vooruitstrevende initiatieven in het vakgebied industriële oppervlaktetechnieken te stimuleren, wordt tijdens de vakbeurs Surface de ION Borghardt Award uitgereikt aan de meest innovatieve ontwikkelingen van de afgelopen twee jaar. De inschrijving wordt binnenkort open gezet voor bedrijven en natuurlijke personen die actief zijn op de Nederlandse markt. Ook studenten worden nadrukkelijk opgeroepen te reageren.

Dit jaar zal de jury vooral letten op innovatieve oplossingen in de aandachtsgebieden ‘ketenoptimalisatie’ en ‘nieuw in de markt’. Zaken als maatschappelijk verantwoord ondernemen, kostenreductie, ontzorgen van de klant en

marktpotentie worden meegewogen in het oordeel van de jury.

Wat levert een ION Borghardt Award u op? In de aankondigingen van de vakbeurs Surface zal aandacht worden besteed aan de genomineerden. Tevens zullen de genomineerden tijdens de vakbeurs Surface op de ION Borghardt Award expositie (recht tegenover de stand van Vereniging ION) en in de beurscatalogus geplaatst worden. De winnaar ontvangt naast de award, de eeuwige roem en de plaquette, ook een cheque voor media-aandacht in het vakblad Oppervlaktetechnieken t.w.v. € 2.500,-.

Het betreft onder andere een groot redactioneel artikel waarin het belang van uw inzending

wordt weergegeven. Voor studenten is er geen mediacheque, maar een vrij te besteden bedrag ter waarde van € 500,-.

Meer informatie over de wijze van inzenden en de beoordelingscriteria voor nominatie zijn te vinden op de website van Vereniging ION: www. vereniging-ion.nl.

Meer informatie Vereniging ION www.vereniging-ion.nl Yvette Henraat henraat@vereniging-ion.nl 030 – 630 03 90

(advertentie)

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 9

kort Nieuws

Jack Muller bv, etalage voor innovatieve voorgelakte materialen Blikvanger op de stand van JMBV was de achterwand uit voorgelakt plaatstaal: Granite Impression in de kleur Elephant Light, een hoogwaardig nieuw product uit het Nspired

by Nature programma van ArcelorMittal. Corrosiebestendig, geschikt voor buitengebruik en zeer decoratief. Beursbezoekers waren ook uiterst creatief in het bedenken van diverse toepassingen binnenshuis: deuren, wandpanelen, ladeblokken en bureaubladen voor kantoorinrichting, deurtjes voor (keuken)kastjes, bekleding van liften en ommantelingen van diverse apparaten.

Het basismateriaal van de Granite Impression is sendzimir verzinkt (ook voor bescherming van de snijkanten door de opofferende werking van het zink) en de coating heeft een meerlaags opbouw met een totaal van circa 35 micrometer. Naast de op de ESEF getoonde uitvoering is er een aantal varianten beschikbaar met elk een eigen uitstraling. Ook voor een andere noviteit uit dezelfde ‘groene’ productlijn wordt aandacht gevraagd tijdens de ESEF: Granite HFX Cool, een hoogwaardig en breed inzetbaar voorgelakt product. Oorspronkelijk ontwikkeld voor felsdaken, als kleurrijk alternatief voor de aanzienlijk duurdere uitvoering in zink. Tevens geschikt voor zwaar dieptrekwerk, waarbij het

10 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

flexibele verfsysteem met een laagdikte van circa 55 micrometer probleemloos elke vervorming volgt. Door deze goede vervormbaarheid is dit product inmiddels ook ontdekt door de industriële, metaalverwerkende sector. Voor vrijwel elke toepassing is er een voorgelakte oplossing nu dit visueel aantrekkelijke, koud vervormbare staal is toegevoegd aan het leveringsprogramma.

Voor Jack Muller BV was ESEF 2014 tevens het podium voor de introductie van een volledig nieuwe Productmap. Hierin worden de mogelijkheden met voorgelakt metaal breed uitgemeten. De map bevat informatie over de meest uiteenlopende producten van tal van leveranciers, waaronder Salzgitter, TATA, Ruukki en TKS. Al deze producten kunnen in grote en in kleine hoeveelheden, als coil, als plaat en als bandstaal vanuit het Staal Service Center in Wijchen worden geleverd. Diverse productbladen, kleurkaarten en een groot aantal metaalmonsters geven een goed beeld van de steeds verdergaande ontwikkeling op het gebied van voorgelakt metaal.

Functioneel mogen de borden van voorgelakt aluminium met de opsomming van belangrijke leveranciers worden genoemd. Dit speciale

voorgelakte materiaal leent zich echter ook uitstekend voor creatieve, visuele doeleinden.

Op zowel staal als aluminium is een meerlaags verfsysteem beschikbaar dat geschikt is voor sublimatie, het duurzaam aanbrengen van hoogwaardige afbeeldingen. Het mooiste voorbeeld hiervan is op dit moment de spraakmakende bouw van de Markthal in Rotterdam.

Veel aandacht was er ook voor het High End programma Colofer Vario van leverancier Vöest.

Dit is een designproduct met diverse basispatronen, zoals bijvoorbeeld houtnerf, marmer of aluminiumaspect in combinatie met vrijwel alle kleuren. Dit exclusieve meerlaags voorgelakte product is beschikbaar in een 25 micrometer binnenkwaliteit en in een 35 micrometer buitenkwaliteit. De uitstalling van het grote aantal monsters in tal van kleur- en patrooncombinaties ontlokte veel bezoekers enthousiaste uitspraken over de meest uiteenlopende toepassingen. Een innovatieve productrange die zowel voor interieur als voor exterieur werkelijk een belofte is! ●

Meer informatie www.jackmuller.nl

Ontlakken? www.ct-technics.nl

de Kunst van continuïteit

technics b.v.

ontlakken • reinigen • oppervlakte-behandeling Glasbeek ad 3.pdf 1 7-11-2013 11:36:41

C&T adv210x74mm.indd 1

24-10-11- Week 43 09:22

C

M

Y

CM

MY

Het moet lang goed blijven!

Ontwerpen van oppervlakken die lang goed blijven onder de zwaarste omstandigheden.

Engineers werken wereldwijd samen met Sulzer Metco.

Bijvoorbeeld, high-throughput draadspuittechnologie die langdurig corrosiebescherming geeft op olie-en gastransportleidingen. Het resultaat?

Coatings die 25 jaar mee gaan, sterk verminderende lange termijn pijplijn onderhoud en corrosie en lekkage uitsluiten. Bespaart kosten en milieu.

CY

CMY

K

Voor meer informatie: Sulzer Metco Europe GmbH, Branch Benelux Molenstraat 32 4758 AB Standdaarbuiten Netherlands Tel. +31 165 88 04 05 Fax +31 165 31 31 28 nl-info@sulzermetco.com www.sulzermetco.com

Verkoop en Verhuur

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl

RUIM 30 JAAR EXPERTISE

www. h iltra. com

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen 0342 - 404160 Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 11

kort Nieuws Subsidiemogelijkheden Vereniging ION cursussen/opleidingen Stichting OOM (Opleiding Ontwikkeling Metaalbewerking) ontvangt geld van de bedrijven uit de metaalbewerking via een jaarlijkse heffing op de loonsom. De hoogte van de heffing is bepaald in CAO-afspraken tussen werkgevers en werknemers. Deze is vastgesteld op 0,732% van de loonsom.

Eén derde van dit bedrag wordt besteed aan PTT opleidingen (Persoonlijke Trainingstoelage).

Iedere medewerker verbonden aan de CAO kan 50% van het cursusgeld vergoed krijgen tot een maximum van € 750,- ongeacht de rol of functie binnen het bedrijf. De aanvraag dient voorafgaand aan het begin van de cursus gedaan te worden!

Het aanvragen van de PTT-subsidie kan erg snel en gemakkelijk via www.mijnoom.nl. Ter voorbereiding dient er per medewerker wel een (eenvoudige) POP gemaakt te zijn waarin beschreven staat wat de doelen en redenen zijn.

Echter, hier wordt niet naar gevraagd, alleen bij twijfel of controle moet een bedrijf dit kunnen overleggen. Aan de hand van de uiteindelijke factuur zal beoordeeld worden of er uitgekeerd

gaat worden, bij de aanvraag en toewijzing wordt enkel het geld gereserveerd. Dit betekent dat Stichting OOM vooraf niet controleert wie de uitvoerende organisatie is. Hier geldt wel een aantal regels voor. Het moet bijvoorbeeld een cursus- of opleidingsinstituut zijn, en geen interne docenten of collega-bedrijven. Een ZZP’er mag dus gerust een cursus geven als op de factuur maar aangetoond wordt dat het ten behoeve van medewerkers is geweest.

Op de website van OOM (in de catalogus) staan veel opleidingsinstituten en cursussen vermeld, ieder bedrijf mag zijn cursus of opleiding hier plaatsen. Het is dus niet nodig om één van deze organisaties te selecteren, een korte omschrijving van organisatie en cursusinhoud is voldoende. Dit betekent ook dat bedrijfsspecifiek maatwerk van Vereniging ION gewoon aangevraagd kan worden.

Stappen van de aanvraag Inloggen op mijnoom.nl > Bijdrage aanvragen > Aanvragen PTT > Doorloop de zeven stappen.

Aan het eind van deze stappen wordt er een indicatie gegeven over de hoogte van de subsidie.

Binnen 24 uur is de subsidie beoordeeld en meestal goedgekeurd. Het geld wordt gereserveerd en dient uiterlijk vier maanden na de eind van de cursus geclaimd te worden door middel van de factuur van de opleider. Bij de aanvraag is de einddatum dus erg belangrijk.

Er zijn ook subsidies te krijgen voor meerjarige scholingstrajecten, stagevergoedingen en ontwikkeling, deze regelingen zijn echter gecompliceerd en voor Vereniging ION niet van toepassing. Bij meer en specifieke vragen kan het best contact opgenomen worden met Stichting OOM. De regelingen veranderen vaak en Stichting OOM informeert graag zelf het bewuste bedrijf. ●

Meer informatie Vereniging ION www.vereniging-ion.nl 030 – 630 03 90 Stichting OOM T 0172 – 521 500 (algemeen) T 0172 – 521 555 (afd. vergoedingen) www.oom.nl en www.mijnoom.nl

Start cursus Anodiseren en cursus Basiskennis Oppervlaktebehandeling van Metalen Na de zomervakantie gaat Vereniging ION weer een aantal cursussen inplannen, waaronder de cursus Anodiseren niveau 1, 2 en 3 en de cursus Basiskennis Oppervlaktebehandeling van Metalen. De cursussen zullen gegeven worden in de avonduren van 19.00 tot 22.00 uur. Afhankelijk van de diverse aanmeldingen wordt er een centrale locatie gekozen

12 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

bijvoorbeeld regio Amsterdam, Eindhoven, Nijmegen etc.

Heeft u interesse of wilt u meer informatie?

Kijk dan op www.vereniging-ion.nl of neem contact met ons op via 030-6300390.

Column

Vereniging ION

Op 5 juni was in Vianen de ALV. Centraal thema was dat een vereniging een entiteit is waar je samen zaken voor elkaar krijgt die je als bedrijf alleen niet voor elkaar krijgt. Hierbij zijn belangenbehartiging (onder andere lobby in Brussel en in Den Haag), vakspecifieke opleidingen, de netwerkactiviteiten en branchepromotie belangrijke thema’s. Maar ook de borging van kwaliteit door middel van kwaliteitslabels (Qual.ION) kwam aan de orde. Het werd duidelijk dat er veel mensen actief zijn in verenigingsverband om de branche sterker en slagvaardiger te maken. Na een half jaar een nieuwe vereniging te zijn, werd algemeen geconstateerd dat Vereniging ION goed bezig is. Naast de stand van zaken werden uiteraard ook een aantal formele zaken afgehandeld. Zo werd het oude bestuur decharge verleend over 2013 en werd een nieuw bestuur voor de Vereniging ION voorgesteld. Ook werd het voorstel aangenomen dat de sector geassocieerden wordt opgeheven. Er zal een extra vakgroep “diensten” aan de sector toeleveranciers worden toegevoegd. Tijdens de aansluitende geanimeerde netwerkborrel werd nog lang en intensief doorgepraat over de thema’s die Vereniging ION nog kan en moet ontwikkelen.

Het laatste wapenfeit van de NGO-VLG was de presentatie van het geheel vernieuwde Handboek Galvanotechniek, zie ook het artikel “Gouden toekomst vanuit een grijs verleden” in december en de artikelen “Goud in Handen” in maart (www.Oppervlaktetechnieken.com/archief ) en elders in deze editie.

Afwikkeling

Vereniging van Leveranciers aan de Galvanotechniek

In het kader van de fusie van diverse brancheverenigingen naar de Vereniging ION is recent is de VLG (Vereniging van Leveranciers voor de Galvanotechniek) opgeheven. Deze vereniging bleek nog een batig saldo te hebben van € 12.000,-. Hiervan is € 5.000,- besteed aan de ondersteuning van de uitgave van het nieuwe Handboek Galvanotechniek. In het vakblad Oppervlaktetechnieken van december 2013 heeft u een artikel over de presentatie van dat handboek kunnen lezen. De overige € 7.000,- heeft het bestuur gedoneerd aan de afdeling opleidingen van de Vereniging ION, en dan met name voor het upgraden en in stand houden van de opleidingen in de Galvanotechniek. Vereniging ION bedankt VLG voor de bijdrage.

Technische opleidingen onder druk Technische opleidingen in het middelbaar beroepsonderwijs staan er bij de meeste ROC’s niet gunstig voor. Ze zijn in verhouding met andere opleidingen duur. Inrichting van werkplaatsen (spuitcabine etc.) en de aanschaf en onderhoud van het machinepark plus aankoop en afvoer van materialen zijn steeds terugkomende kosten die andere opleidingen niet hebben. Een directeur vertelde me dat wanneer er van de tien studenten drie een technische opleiding volgen, zij net zoveel kosten als de zeven anderen.

Gerard Rutjes | lid Redactieraad Oppervlaktetechnieken, docent Industriële lakverwerking, ROC van Twente.

Inspirerende ALV

Wat dit betekent, blijkt straks: per 1 augustus 2014 moet ik het doen met een spuitcabinetje in een schilderswerkplaats. “Mijn” spuitcabines worden afgebroken en er komt een examencentrum voor rekenen en Nederlandse taal voor in de plaats. Binnenkort zijn die twee vakken op 2F verplicht om op niveau 2 en 3 een diploma te ontvangen. Terwijl de vraag naar goed geschoold technisch personeel op niveau 2 en vooral niveau 3 groot is en steeds toeneemt.

Voor mijn vakgebied, het industrieel spuiten, heeft de University of Northern Iowa (V.S.) een modern alternatief bedacht. Het lijkt op een vluchtsimulator.

Individuele training in het leslokaal, geen dure spuitcabine nodig. Geen verbruik van materiaal, dus geen vervuiling van filters, dus geen afvoer van verfafval, en geen gebruik en dus geen afvoer van spoelthinner. Weinig onderhoudskosten en een te verwaarlozen energieverbruik. Met een druk op een knop kan de docent de laagdikte zien, maar ook het rendement, zakkers en “heiligedagen”. Voor de docent is het mogelijk om de student een brug of een spatbord te laten spuiten met airless of HVLP. U begrijpt wel, dat naast de docent, de praktijkopleider zeer belangrijk is om het proces op de werkvloer te begeleiden en veilig en rendabel uit te laten voeren.

P.S. De firma, die dit programma naar Europa heeft gehaald is de “buurman van ons ROC van Twente”. Wij, dat wil zeggen, de opleiding autospuiters en industrieel lakverwerkers, hebben al mogen kennis maken met dit programma. www.virtualpaint.eu Gerard Rutjes.

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 13

kort Nieuws ‘Excellence for Industrial Coating’ op de PaintExpo Dat WSB Finishing Equipment onlosmakelijk is verbonden met innovatie in industriële spuittechnieken, bewijst het bedrijf met een aantal recente noviteiten op het gebied van beschermende coatings die tijdens de PaintExpo in Karlsruhe werden gepresenteerd.

De presentatie van noviteiten vond plaats in samenwerking met Wagner en Walther-Pilot.

Het motto dat beide bedrijven daarbij hanteerden: ‘Excellence for Industrial Coating’.

Slim en nauwkeurig mengen en doseren Het thema ‘Excellence for Industrial Coating’ sluit naadloos aan op de nieuwe meng- en doseerinstallatie FlexControl Smart. Dit is een slimme oplossing voor het verkrijgen van een nauwkeurige mengverhouding en homogeniteit voor 2K- of 3K-applicaties. Het systeem biedt een volledig geautomatiseerde oplossing waarbij het display met touch-screen de invoer van parameters en de controle van functies sterk vereenvoudigt. FlexControl Smart ondersteunt bovendien een snelle en gemakkelijke kleurwissel. De mengverhouding van het meng- en doseersysteem varieert van 0,1:1 – 50:1; de werkdruk van 1 – 250 bar. Het toepassingsgebied is breed, hetgeen nog eens wordt versterkt door de mogelijke koppeling met andere systemen, zoals robots, automatische aanvoerlijnen en dergelijke. De nauwkeurige meet- en regeltechniek en het redundante bewakingssysteem garanderen een hoge procesbetrouwbaarheid. Speciaal voor Ex-veilige omgevingen is bovendien een speciale ATEXversie leverbaar. Als er met twee spuitpistolen wordt gewerkt, kunnen deze onafhankelijk van elkaar worden gespoeld, terwijl er nog met het andere pistool gespoten wordt. Door middel van een Ex-afstandsbediening kunnen de belangrijkste functies, zoals Start, Stop, Spoelen en Receptwissel, worden geselecteerd vanuit de spuitcabine.

Als betrouwbaarheid en beschikbaarheid tellen Voor de zwaarste industriële toepassingen, waar hoge eisen worden gesteld aan betrouwbaarheid en beschikbaarheid, lanceerde WSB de nieuwe Wagner hogedruk plunjerpomp Tiger 72-300 PC voor het verwerken van coatings. Deze roestvaststalen plunjerpomp geldt als zeer robuust en leent zich uitstekend voor handmatige applicaties op locatie. Met een maximale werkdruk van 530 bar en een

14 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

Ook de Flexcontrol Smart gaf invulling aan het beursstandthema ‘Excellence for Industrial Coating’.

De nieuwe Wagner hogedruk plunjerpomp Tiger 72-300 PC werd op de Paintexpo Karlsruhe gepresenteerd (8-10 april).

maximale opbrengst van 18.0 l/min is de Tiger 72-300 PC uitstekend geschikt voor het Airless coaten in de metaalindustrie, scheepsbouw, offshore-industrie, spoorwegen, tank- en containerbouw en voor brandvertragende coatings.

De pompinstallatie is ook voorzien van een verfverwarmer, die zorgt voor een constante materiaalstroom bij wisselende temperaturen.

zuinige elektrische roerwerken van Walther-Pilot die ten opzichte van traditionele roerwerken slechts de helft van de energie verbruiken.

Tenslotte werd ook een nieuw concept voor configuratie van Walther-Pilot drukvaten gepresenteerd. Hiermee kunnen de vaten flexibel in iedere productieketen worden geïntegreerd.

De drukvaten worden als modulair systeem geleverd waardoor een grote variëteit aan extra’s mogelijk is. Hierbij kan worden gedacht aan roerwerken, niveaumeters of deksellichters waarmee de drukvaten optimaal kunnen worden afgestemd op de specifieke productie-eisen van klanten. Nieuw daarbij zijn ook de energie-

WSB Finishing Equipment is reeds 35 jaar de Benelux-vertegenwoordiging van Wagner, marktleider in Europa op het gebied van technologisch hoogwaardige pompen en verfspuitapparatuur en van alle daarbij behorende randapparatuur. ●

Meer informatie WSB Finishing Equipment heeft vestigingen in Utrecht en Wolvertem (België). www.wsb-wagner.eu

Oppervlaktebehandelaars in mei veel minder positief dan in april Situatie in de Oppervlaktebehandeling in mei wel vrijwel hetzelfde als in de totale industrie Nieuwegein, 2 juni 2014 Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (i.s.m. MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in mei veel minder positief dan in april zijn over de groei in de branche: indexscore 53,2 versus 64,7 . De branche ontwikkelde zich in mei wel vrijwel hetzelfde als de totale Nederlandse industrie ( 53,6, wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei.

De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (i.s.m. MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in mei ten opzichte van april zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: - De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel minder positief ten opzichte van vorige maand - Over de orders denken de inkopers veel minder positief - De levertijd van de leveranciers is veel korter - De voorraden eindproduct nemen flink af - Over de werkgelegenheid denkt men veel minder positief.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen af volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand.

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken m.b.t de verschillende aspecten in de afgelopen maand: - Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in mei minder goed dan in de totale industrie - Het orderniveau is vrijwel hetzelfde - De levertijden van de leveranciers zijn veel langer - De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn vrijwel hetzelfde - Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel minder positief.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ●

Meer informatie

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld je aan via www. formdesk.nl/vom/abonnee. Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ vom/pers.

(advertentie)

www.kika.nl Giro 8118

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 15

Organische Deklagen

thema beroepsopleidingen

foto’s Jonkman Coating

Informatieve masterclass voor de maakindustrie licht tip van de sluier

Masterclass natlakken en poedercoating Van de twee masterclasses die de Beleidsgroep Innovatie van de Vereniging Maakindustrie Oost (VMO) in april organiseerde, was ook de masterclass bij Jonkman Coating in Hengelo zeer leerzaam. Deze masterclass ging over natlakken en poedercoating, processen waarin Jonkman Coating is gespecialiseerd. De andere masterclass was bij Galvano Hengelo en ging vanzelfsprekend over galvanotechnische processen. Een verslag van deze masterclass staat op pagina 24-26 van deze editie.

Met deze bijeenkomsten wil de VMO de maakindustrie meer kennis aanreiken over de genoemde oppervlaktetechnieken, zodat zij meer begrip krijgt voor de problemen en mogelijkheden die daarbij spelen. Klanten staan vaak niet stil bij wat hun wensen betekenen voor de oppervlaktebehandeling. Daarnaast wordt de oppervlaktebehandeling vaak onderschat, terwijl dit juist een product geschikt maakt voor een bepaalde toepassing en in grote mate bijdraagt aan een langere levensduur.

Jonkman Coating is één van de grotere oppervlaktebehandelaars in Nederland met een groot aantal specialismen. Vanaf de jaren 50 richtte het bedrijf zich vooral op industriële afnemers (Stork en Philips bijvoorbeeld), maar vanaf de crisis in de jaren 80 is het bedrijf zich ook nadrukkelijk gaan richten op de bouw. Nu

komen de klanten voor 70 procent uit de bouw en voor 30 procent uit de industrie. Het bedrijf werkt met name voor (gevel)bouw, defensie, luchtvaart, medische industrie, machinebouw, jachtenbouw, cruiseschepen, offshore installaties, railinfrastructuur, kunststofindustrie en verlichtingsindustrie. Jonkman Coating voert de volgende processen uit: - Poedercoaten - Natlakken - Chromateren - Surtec - Zinkfosfateren - IJzerfosfateren.

Vaak kleine series van producten Kwaliteitsmanager Jeroen Schothuis was gast-

Detailopname van aluminium profielen die worden ontvet.

16 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

heer van de masterclass en gaf de presentatie over het bedrijf. “Wat wij willen, is de beste zijn in de processen die we bieden. We hoeven niet de grootste te zijn. Om onze doelstelling te halen, investeren we veel in kennis en in goede materialen. En we houden marktontwikkelingen natuurlijk goed in de gaten. Op logistiek gebied is er veel veranderd in de laatste jaren. Leverden we vroeger bijvoorbeeld onderdelen voor een heel flatgebouw in één order, nu bestaat eenzelfde project uit tien of meer deelleveringen.

Daarom hebben we soms 200 orders per dag.

De kleine series vragen veel inspanning op het gebied van organisatie en logistiek en daar zijn we goed in. Wij zijn in staat om dit per klant te personaliseren”.

De ongeveer 15 aanwezigen kregen een uitgebreide beschrijving van de werkprocessen die Jonkman uitvoert evenals een rondleiding door het bedrijf. Schothuis: “Op het gebied van natlakken zijn we de laatste jaren gaan kijken of we watergedragen verven kunnen gaan toepassen. Ondanks een aantal succesprojecten is de overgang naar watergedragen coatings moeizaam. De processnelheid, doordroging, en in vele gevallen de kwalitatieve eigenschappen maken de introductie lastig. Ook gaat het dan vaak om specialistische toepassingen waar de verfindustrie niet snel verf voor ontwikkelt.

Daarom wordt er nog steeds veel oplosmiddelhoudende verf gebruikt, al zijn dit inmiddels wel high solid producten geworden.”

Processtappen Hij behandelde de processtappen die producten in het bedrijf doorlopen om tot het gewenste eindresultaat te komen: ontvetten, beitsen, het aanbrengen van conversielagen, het passiveren en het aanbrengen van coatinglagen. Het ontvetten is gericht op het verwijderen van organische en minerale oliën en vetten. Hiervoor wordt het product met een (alkalische) reinigingsvloeistof behandeld die bestaat uit een waterige oplossing van onder meer hydroxiden en silicaten. Na het ontvetten wordt het voorwerp gespoeld en volgt het beitsen. Doel hiervan is om het materiaal minder corrosiegevoelig te maken. In deze stap worden alle oxides en vreemde legeringselementen verwijderd door het product in een zuur te dompelen bijvoorbeeld zwavel- of fosforzuur. Door het beitsen wordt het metaaloppervlak geëtst; het oppervlak van het metaal gaat in oplossing.

Na het beitsen moet er goed gespoeld worden om alle agressieve zuurresten te verwijderen.

Daarna wordt een conversie-passiveerlaag aangebracht. Deze laag zorgt voor een actief corrosiewerende laag en een goede basis voor de aan te brengen coating.

Zeswaardig chroom Er is inmiddels een aantal alternatieven ontwikkeld voor de conversielagen op basis van zeswaardig chroom. De meeste alternatieven doen het redelijk, maar zijn minder robuust: de procesvoering is kritischer, de corrosiewering zonder deklaag is minder evenals de corrosiewering bij bepaalde legeringselementen (bijvoorbeeld koper). Daarnaast is nog lang niet duidelijk welke conversielaag met welk laksysteem in welke toepassing op termijn voldoet.

Een interessante ontwikkeling is die van silanen: voor corrosie heb je een elektrolyt nodig en juist de silanen weren het water, waardoor er een “natuurlijke” afscherming ontstaat. Het systeem moet zich echter nog bewijzen voor de toepassingen bij Jonkman.

Maar er dreigt een Reachverbod op zeswaardig chroom! Schothuis: “Wij gaan autorisatie aanvragen om langer gebruik te mogen maken van zeswaardig chroom. Daar steken we veel energie in. Als de autorisatie lukt, dan mogen we het zeswaardige chroom mogelijk nog een aantal jaren langer gebruiken. We zijn al 20 jaar bezig met het zoeken naar alternatieven voor zeswaardig chroom, maar wij vinden dat de alternatieven niet het betrouwbare resultaat leveren van zeswaardig chroom. Ook driewaardig chroom schiet wat ons betreft voor een aantal toepassingen tekort. We vinden het “Reachverbod” voor de conversielagen op basis van zeswaardig chroom eigenlijk een heel rare

Poedercoaten Jonkman.

Natlakrobot.

discussie. We hebben onze medewerkers getest en de gevonden waarden liggen 98 procent onder de toegestane waarde van mensen die nog nooit met chroom in aanraking zijn geweest. In de productieruimten zit de concentratie onder het detectieniveau en ook in het gebruik en in de recycling vindt geen emissie plaats. De kans dat je blootgesteld wordt, is nihil.”

Glow in the dark De laatste processtap bestaat uit het aanbrengen van coatinglagen. Dit gebeurt om het product tegen het weer te beschermen (zon, hitte, kou), tegen beschadigingen zoals graffiti en tegen chemische aantasting en corrosie.

Ook is dit het proces om speciale wensen en toepassingen te honoreren. Wensen kunnen bijvoorbeeld zijn dat oppervlakten antislip zijn, of anti-statisch, brand- of vuilwerend, als glow in the dark oplichten, een zelfreinigende werking hebben of bacteriewerend zijn. Deze laatste wens komt vaak van ziekenhuizen en verzorgingstehuizen. “Dit staat nog een beetje in de kinderschoenen, maar is wel in ontwikkeling.”

Daarnaast zijn er tal van bijzondere toepassingen waarvoor speciale coatinglagen nodig zijn.

Die toepassingen zijn onder meer: - Look and feel, bijvoorbeeld kunststof afleveren dat er uitziet en aanvoelt als leer of metalliseren met verf.

- Signalerend, bijvoorbeeld de hoge temperatuur aangeven ter beveiliging - Camouflage, om systemen minder goed zichtbaar te maken - Infrarood werend om hitte te voorkomen bij producten die uitzetten. Denk aan gevels die warm kunnen worden, met verf is dus

energiebesparing te bereiken.

- Magnetische verf waarbij in een heel dunne laag veel ijzer wordt gedaan. Dit gebeurt bijvoorbeeld voor kunststofproducten, maar ook voor windmolens op zee vanwege de statische ontlading bij onweer.

Tijdens de rondleiding werd het hele proces doorlopen. Vanzelfsprekend werd er uitgebreid stilgestaan bij het poedercoaten. Schothuis noemt de voordelen daarvan: “Je hebt hierbij geen oplosmiddelen, je hebt weinig verlies, bereikt een lange levensduur en je hebt 25 tot 65 procent minder CO2-uitstoot vergeleken met oplosmiddelhoudende verf. Het is een relatief goedkoop proces dat producten met een lange levensduur oplevert.”

Barcode Het bedrijf heeft vier compleet geautomatiseerde straten voor het poedercoaten. Bij een installatie staand, legt hij uit dat het bij poedercoaten gaat om het aanbrengen van heel kleine kunststofbolletjes die als poeder aanvoelen. “Alle poeder die er naast valt, wordt afgezogen via cycloon en weer terug in het proces gevoerd. Ongeveer 90 procent van het poeder wordt weer hergebruikt. Om het poeder om te zetten in een coatinglaag met de gewenste eigenschappen, gaan de producten na het poedercoaten de moffeloven in waar een temperatuur van 180-200 graden Celsius heerst.

We kunnen producten aan met een lengte tot acht meter.”

Meer informatie www.jonkman-coating.nl

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 17

elektrochemie & metallieke deklagen

thema beroepsopleidingen

Veranderende rol staalconserveerder maakt het werk veeleisender

Kwaliteit door Kennis

Als je altijd hoge kwaliteit wilt leveren en tegemoet wilt komen aan veeleisende opdrachtgevers, heb je goed gekwalificeerd personeel nodig. Dus medewerkers die goed geschoold en getraind zijn en zich bewust zijn van kwaliteit en veiligheid. Hoe bereikt Venko dat?

Venko in Hoogeveen beschouwt zichzelf als een “veelzijdig specialist” in schilder- en conserveerwerken. De voornaamste klanten komen uit de olie- en gasindustrie, maar bijvoorbeeld ook uit energie-, infra-, maritieme en industriële sector. Daar moet vaak geschilderd worden in omstandigheden die niet zo makkelijk zijn, maar waar ook hoge veiligheids- en kwaliteitseisen gelden. Hoe ga je met deze dubbele doelstelling om en hoe hou je de kennis op het gebied van kwaliteit en veiligheid actueel?

Het gesprek bij Venko vindt plaats met Olaf Smale, manager kwaliteit, arbo en milieu en techniek bij Venko en met twee vertegenwoordigers van WSB Finishing Equipment, alom bekend van de gele Wagner-spuitapparatuur.

Huub Kluijtmans, directeur bij WSB: “Wagner bestaat 35 jaar en heeft al 34 jaar een zakelijke relatie met Venko. In het begin was er nog heel veel handwerk, niet te vergelijken met hoe het nu gaat.”

Olaf Smale onderschrijft dat volkomen: “Het werk dat vroeger veel met de kwast en roller gedaan werd, is nu wat grootschaliger geworden waarbij coating steeds meer wordt gespoten.

Daarmee kun je hoge productiesnelheden halen met een technisch goed resultaat. We proberen innovatief te zijn met nieuwe en bestaande technieken. We hebben heel bewust de keuze gemaakt dat we ons willen onderscheiden op het gebied van kwaliteit en veiligheid.

Daar doen we heel veel aan, vooral door veel aandacht te besteden aan opleiding en training.

Elke medewerker is gemiddeld enkele dagen

18 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

per jaar bezig met op hun functie toegespitste opleidingen en trainingen ”

Bijna elke dag wel een cursus Eén van de opleidingen betreft de Opleiding Metaalconservering die is ontwikkeld in samenwerking met Regionaal Opleidingscentrum Savantis en vereniging ION, Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (voorheen de VOM). Vanuit de branche is input geleverd. Deze opleiding vervangt de opleiding Persoonscertificering die onvoldoende aansloot op de wensen van de branche. Metaalconservering bestaat uit modules voor zowel nieuwe als ervaren mensen in het vak. Er is een verdiepingsmodule voor ervaren mensen en er zijn aanvullende modules voor stralers en spuiters. Er is bij Venko bijna elke dag wel één of andere cursus.

Smale: “De mensen leren echt wat. Onderwerpen die aan bod komen, zijn onder meer de theorie van verfsystemen en van voorbehandelingsmethodes, applicatietechnieken en straalen spuitapparatuur. Het draait echt om vakmanschap. Omdat we kwaliteit zo belangrijk vinden, gaan veel van onze medewerkers naar deze opleiding. Een groot deel van de leidinggevenden moeten daarnaast het NACE-level 1 halen om het kwaliteitsbewustzijn verder te verhogen.” Hiermee verwijst hij naar de internationaal erkende coatinginspecteurskwalificatie van de Amerikaanse National Association of Corrosion Engineers. De Opleiding Metaalconservering vindt volledig in eigen huis plaats. Venko heeft

daartoe zelf een spuit- en trainingslocatie. Specifiek voor het werken in hoogspanningsmasten wordt de opleiding Veilig Werken in Hoogspanningslijnen gegeven. Venko beschikt daartoe onder meer over een eigen hoogspanningsmast op het terrein, specifiek voor trainingsdoeleinden. Deze wordt ook gebruikt voor training en examinering van medewerkers van andere bedrijven en opdrachtgevers.

Veiligheid Naast kwaliteit heeft Venko veiligheid hoog in het vaandel staan. Bij iedereen in de organisatie, van hoog tot laag, moet het veiligheidsbewustzijn hoog zijn. Men moet onder meer weten wat de risico’s zijn en hoe die te reduceren zijn of zijn uit te sluiten. Smale: “We hebben gelukkig weinig incidenten, maar we willen dat kleine aantal toch nog verder terugdringen. Een speerpunt daarin is gedragsbeïnvloeding. Daartoe hebben we een speciaal trainingsprogramma ontwikkeld dat over het hele bedrijf wordt uitgerold. Het programma is er op gericht dat medewerkers hun gedrag aanscherpen richting veiligheid, en op de iets andere rol van de leidinggevende. Deze wordt tot een soort coach opgeleid waarbij hij de medewerkers coacht en aanspreekt om het veiligheidsbewustzijn te vergroten. Bewust met veiligheid omgaan en er met elkaar over praten is iets dat volstrekt normaal moet zijn in onze manier van werken ” Smale vervolgt: “Wij vinden dat heel belangrijk en willen daarin voorop lopen. We willen de medewerkers triggeren om bewust met hun

Olaf Smale (Venko bv) toont het Handboek Metaalconservering dat Onderhoud.nl, ROC Savantis en de VOM (thans vereniging ION) hebben ontwikkeld in samenwerking met het bedrijfsleven.

vak en met veiligheid bezig te zijn. Behalve via opleidingen die op het niveau van de medewerkers zijn afgestemd, willen we dat ook bereiken via onze KAM-dagen. Op die dagen wordt een aantal thema’s uitgewerkt en met de medewerkers gedeeld. We hebben het idee dat veel personeelsleden deze aanpak ook waarderen. Er zijn heel veel medewerkers die hier al lang werken. We staan bekend als een sociale werkgever en willen dat graag blijven. Het is mooi wanneer mensen graag bij ons willen werken.”

Efficiency verhogen Zowel Huub Kluijtmans als Olaf Smale stellen met spijt vast dat er met het oog op verbetering van het vak metaalconservering weinig opleidingen beschikbaar zijn. Er zijn natuurlijk wel interne cursussen bij bedrijven, maar deze zijn vaak te specifiek om de ontwikkelingen van het vak als geheel te overzien. De betreffende HBO-opleiding Beschermingstechniek/Coating Technology zou daarin goed kunnen voorzien, maar deze opleiding aan de Saxion Hogeschool Enschede is in eind september 2005 gesloten.

Overigens is de module Coatings van de Verdiepingscursus Corrosie, Hogeschool Utrecht, juist gemoderniseerd, zie het artikel “Leerzame metaalcocktail” elders in deze editie.

Kluijtmans: “Net als Venko moeten we steeds meer een compleet programma leveren om de

Oefenmast voor het werk waar de nodige spanning bij komt kijken.

klant te kunnen bedienen. Met techniek willen we voorop blijven lopen op de ontwikkelingen in het vak. Door een breed assortiment van coatings, verven en lijmen in huis te halen, kunnen we vaak de problemen van de eindklant helpen oplossen. Tegenwoordig gaat het ontzorgen van de eindklant een steeds grotere rol spelen, bijvoorbeeld dat een brug waaraan onderhoud gepleegd wordt, zo beperkt mogelijk het verkeer hindert. De snelheid van werken wordt steeds belangrijker. Met onze afnemers willen we nadenken over hoe we de efficiency kunnen verhogen. Dit alles betekent dat de eisen aan hun medewerkers ook anders worden.”

Regelmatige kruisbestuiving Daarop weet Smale naadloos aan te sluiten: “We merken steeds meer dat onze rol verandert. Van onderaannemer worden we veel vaker hoofdaannemer. Dit om adequaat om te kunnen gaan met nieuwe vormen van aanbestedingen, zoals Design, Build en Maintain waarbij de opdrachtgever ontzorgd wordt. Daarnaast worden we vaker met langlopende contracten geconfronteerd. Dat willen we ook graag, want die bieden de mogelijkheid om het lange termijn proces te optimaliseren.” Voor leveranciers is het zaak om op deze ontwikkeling in te spelen. Bijvoorbeeld door er voor te zorgen dat het kennisniveau bij de medewerkers voldoende is. Het gaat niet

alleen meer om goed stralen en spuiten, maar er moeten ook medewerkers zijn die ervaring hebben op het gebied van projectmanagement en grote tenders. “Het is moeilijk om mensen te vinden die je daarvoor zó aan het werk kunt zetten. Voor de meeste nieuwelingen moet je interne opleidingen organiseren. We proberen deze nieuwe medewerkers zo veel mogelijk te koppelen aan de ‘oude rotten’ in het vak, die vanuit de praktijk een grote dosis ervaring met zich meedragen.”

Dit alles wordt min of meer afgedwongen doordat ook bij de opdrachtgevers het kennisniveau verandert. De medewerkers daar zijn minder met techniek bezig, maar meer met projectmanagement. Ze werken vaker meer op afstand. Om de interne kennisontwikkeling te stimuleren, zorgt Venko nadrukkelijk voor een regelmatige kruisbestuiving tussen de drie divisies (Outdoor, Offshore en Indoor). Er zijn tal van overlegvormen en veel projecten worden gezamenlijk aangepakt. Hierdoor kunnen de medewerkers bij pieken en dalen tussen de drie divisies verschoven worden wat de flexibiliteit bevordert. ●

Meer informatie www.Venko.nl www.wsb-wagner.eu

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 19

Tekst drs. ing. Edward Uittenbroek, beschermingstechnicus, Coating Kennis Transfer

Organische Deklagen

Stichting VISEM Powder Navigator: aftellen tot de lancering van hulpmiddel voor procesinzicht en poederlakselectie

Het doel van de tool (2) In februari was te lezen dat de Stichting VISEM Powder Navigator is opgericht (p. 16, www.Oppervlaktetechnieken.com/archief). VISEM staat voor Vereniging Industriële Spuit- en Moffelbedrijven, één van de vakorganisaties die sinds januari opgegaan zijn in de vereniging ION, Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland. Vakblad Oppervlaktetechnieken ging in gesprek met de drie bestuursleden: Jeroen Schothuis, ooit de geestelijk vader van de Powder Navigator, Louis Kortekaas, één van de meest actieve VISEM-leden de afgelopen jaren, en Ed Rijnja, met een schat aan bestuurservaring binnen de VISEM.

De norm voor het bepalen van de poedereigenschappen, dus eigenlijk voor de eindcontroles bij de poederlakfabrieken, is de ISO-8130. Het is niet zeker of die blijft bestaan: als er geen actieve commissie is die hem herziet, wordt hij ingetrokken, werd dit jaar bekendgemaakt. Dat was deels de normatieve basis voor de Powder Navigator. Hoe organiseren jullie de testen, met of zonder ISO-norm?

Rijnja, terwijl allen instemmend ja knikken.

“Daar gebruiken we dus de Fachhochshule Niederrhein te Krefeld voor.” Schothuis: “En zij komen met kanttekeningen of het wel of geen reproduceerbare test is, en of het financieel wel haalbaar is.”

Kortekaas, die zelf jarenlang bij een poedercoatfabriek gewerkt heeft als sales manager: “En dan proberen we de poederleverancier ertoe te bewegen ook zo’n test te gebruiken om een steeds betere poeder te maken.”

Rijnja: “Een onderdeel van het project is die testen te ontwikkelen. Er komen sowieso twee nieuwe testen, of meer.”

20 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

Als de ISO 8130 echt ingetrokken wordt, is de Powder Navigator een deel van zijn normatieve basis kwijt, terwijl er nu al af en toe testen bijbedacht moeten worden, zoals die oplaadbaarheidstest met die draaischijf. Die werkt vanuit het vergelijkingskader van middelpuntvliedende kracht versus elektrostatiek. Riskeren we echt het verlies van die norm? Zijn er nog maar zo weinig vakexperts per bedrijf dat er niemand meer in commissies mag zitten?

Kortekaas, “Misschien wel, maar deelname is ook erg kostbaar.”

Schothuis: “Eigenlijk heeft de Europese koepelorganisatie CEPE de taak voor dit soort normen te zorgen. Die zouden binnen een technische normcommissie een afvaardiging moeten hebben. Wij zijn best in staat te sparren, maar we kunnen niet de kar trekken over hoe poederleveranciers hun producten moeten keuren. We hebben natuurlijk wel onze bevindingen, maar uiteindelijk moet je normen hebben voor hoe verffabrikanten hun producten afleveren. Die taak ligt dus bij de poederleverancier.”

Kortekaas scherpt het nog ietsje aan. “De ‘beste dekkracht’, maar hoe bepaal je dat…? Dan maar een Powder Navigator-norm.”

En wat zegt dat over het opleidingsgebouw in onze tak van industrie? Hebben we teveel op aantallen diploma´s gemikt en te weinig op middenkadertrainingen die het vak juist boeiend maken en doorstroomperspectief geven, en die de experts opleveren die het gesprek aan kunnen gaan met opdrachtgevers en die capabel zijn voor commissiewerk?

Rijnja: “Deze tool is ook een aanzet om mensen over het vakgebied te laten nadenken. Veel bedrijven zijn maar eens gaan poedercoaten, omdat de leverancier een doos poeder en een pistool achterlieten, zonder dat er echte vakkennis aanwezig was. Die bedrijven werden ook geen VISEM-lid.” Schothuis: “Maar opleidingsland mag ook de hand in eigen boezem steken. Vroeger hadden bedrijven een eigen opleidingsschool. Dat is daar weggehaald door mensen die geld dachten te verdienen aan

opleidingen. Die organisaties die regionaal werkten op mbo-niveau, hebben vervolgens nooit de koppen bij elkaar gestoken om industriële verfverwerking en poedercoaten goed op de kaart te zetten. Aan de andere kant lag het ook aan de industrie: als je niet kon draaien en frezen dan moest je maar in de spuiterij aan de slag. En momenteel is de trend dat alle kennis van de afgelopen twintig tot dertig jaar aan het verdwijnen is. De ondergrens is bereikt, denk ik, er moet nou eens iemand kijken hoe er een goede opleiding op te tuigen is.”

Maar worden jullie nu zonder norm gezet, omdat de verffabrieken hem laten verlopen?

Gaat dan alles zelf bedacht worden zonder ISO-dekking, zoals nu met de oplaadbaarheid het geval is?

Kortekaas: “Het is eerder andersom: wij hebben het net zo lang laten doortesten tot er een reproduceerbare test was.”

Schothuis: “Dit is nou net zo´n onderwerp: hoe moet je testen en praten we wel over hetzelfde?

Dan gaat het bijvoorbeeld over een ontgassende poeder die je op thermisch verzinkt staal kunt gebruiken, maar er is geen enkele norm of test die dat onderbouwt. Dan beweren ze dat hun poederlak beter ontgast dan die van de concurrent, maar er is geen ondergrond gedefinieerd. Dat soort dingen moeten we juist samen met de poederleverancier oppakken.”

Dat is ook wel hún belang. Je zou de markt kunnen vergroten. Het omgekeerde zagen we in 1998 met de ISO-12944 voor staalconservering, waarin expliciet stond dat het geen poedercoatings betreft, terwijl daar tegenwoordig allerlei

Het bestuur van de Stichting VISEM Powder Navigator: Ed Rijnja, Jeroen Schothuis en Louis Kortekaas. De visie achter de Powder Navigator is: liever procesoptimalisatie dan een prijzenslag. poedercoatings voor dikwandig staal zijn, zoals low bakes, en er infrarood-aangeleerzone bij tunnelovens zijn ingebouwd. Zien ze de marktpotentie niet van een selectietool met normatieve basis?

Schothuis: “Wij zijn niet bezig met tegenstanders, zo zien wij de verffabrieken zeker niet, maar we zijn bezig een prijzenoorlog uit de weg te helpen. Nu wordt alleen maar op prijs en kleur beslist. Terwijl rendement en winst bepaald worden door efficiënter poedercoaten met hogere transferefficiëntie, soortelijk gewicht, korrelgrootteverdeling, en hoeveel-

heid afval. Je kunt beter op technische en kwalitatieve gronden bepaalde stappen nemen dan op de prijs. De vraag naar minder energie en afval wordt continu bij ons neergelegd. Maar hoe al die parameters van de poedercoating ons proces beïnvloeden, wisten we vroeger niet. Eén parameter kan een loonlakker nog wel volgen, bijvoorbeeld de dichtheid. Komt daar de korrelgrootteverdeling bij, dan wordt het al lastiger. Komen er de vloei- en kantendekking bij, dan wordt het vergelijken een dagtaak. De Powder Navigator-database kan heel makkelijk een vergelijking maken. Een poeder is niet slechter, maar voor een toepassing misschien minder geschikt. Er liggen voor de leveranciers meer kansen dan bedreigingen.” ●

Meer informatie

Op de VISEM Technodag van 18 juni 2013 werd de Powder Navigator gepresenteerd: hier het bedieningsscherm waarmee de gebruiker het belang aan diverse eigenschappen kan toekennen, zoals ontgassende eigenschappen, kantendekking of dekkracht.

Deel 1 verscheen in april 2014, p. 12-13.

De Stichting VISEM Powder Navigator is statutair gevestigd in Soest. In augustus 2013, thema Poedercoating, is een nabeschouwing opgenomen van de VISEM Technodag, waar een lezing over de Powder Navigator gegeven was door Jeroen Schothuis, en de Terugblik van dat thema Poedercoaten gaat erop in (p. 49; www.Oppervlaktetechnieken. com/archief). Vanaf december 2014 zal het poederlakselectiesysteem te vinden zijn onder www.PowderNavigator.nl, die thans nog in ontwikkeling is.

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 21

Tekst Rob Eijkenboom, Oak Advanced Coating Solutions bv, Will Herlaar, Thermal Spray Consultancy

elektrochemie & metallieke deklagen

thema beroepsopleidingen

Het opbrengen van metaaldeklagen biedt een enorme waaier aan functionele en beschermende toepassingen (© w.herlaar-tsc-photo)

Opleiding tot European Thermal Sprayer (ETS) met erkend diploma nu ook in Nederland

De Thermisch Spuitindustrie kwalificeert Al jaren was het de wens van de Vereniging voor Thermische Spuittechnieken VTS om degene die het vak uitoefen, de thermisch spuiters en de werkvoorbereiders, zich te laten kwalificeren. Dit in overeenstemming met het Europese/Internationale Systeem zoals dat in de lasindustrie wereldwijd wordt toegepast.

In Duitsland wordt al jaren een opleiding gegeven en examens afgenomen voor European Thermal Sprayer (ETS) en European Thermal Spray Specialist (ETSS). De VTS heeft al jaren geprobeerd een dergelijk project van de grond te krijgen, maar het was voor een vereniging met zo’n 20 leden moeilijk te realiseren in de laatste jaren.

Kijkend naar het Duitse voorbeeld, waar de markt natuurlijk vele malen groter is, zorgt de DVS, het Duitse lasinstituut, voor de uitgifte van de certificaten en diploma’s. Een onafhankelijke organisatie als de SLV in München is dan de uitvoerder van de lessen en de examens.

Voorbereiding voor ETS opleiding in Nederland Toen enige jaren terug de VTS zich aansloot bij de Europese Gemeenschap voor Thermisch Spuiten (GTS), een van origine Duitse vereniging, kreeg de VTS de mogelijkheid om contac-

22 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

ten te leggen met DVS en SLV in Duitsland voor het uitwisselen van de kennis en ervaringen voor het opzetten van een dergelijke opleiding met een diploma als resultaat.

Een logische volgende stap was toen om samen met de TC-1c commissie van het NIL en de VTS (in de vorm van een ETS commissie) het plan verder te gaan uitwerken met als doel een Nederlandse opleiding te realiseren met Nederlandstalig les- en examenmateriaal. Om dit doel te bereiken werd de ETS-commissie samengesteld met vakmensen uit het bedrijfsleven.

Vervolgens werden een lesboek, het opzetten van de examenvragen en het afstemmen van de opleiding op de specifieke vraag van het bedrijfsleven gerealiseerd.

nen nu in Nederland, in de Nederlandse taal hun ETS-diploma behalen. De eerste opleiding onder toezicht van het NIL heeft recent plaatsgevonden. Onder toezicht van het NIL en de VTS vond de eerste opleiding plaats in Heerlen en Elsloo. Spannend voor alle betrokkenen, waaronder de cursisten, maar ook de docenten en andere betrokkenen die achter de schermen deze opleiding in Nederland hebben mogelijk gemaakt. “Spannend” omdat het bereiken van dit doel (het opzetten van lesmateriaal, praktijkexamens en vormgeven van een volledig nieuwe opleiding) niet mogelijk was zonder inzet van vele mensen uit de industrie. De foto biedt een eerste indruk van de opleiding.

In juni van dit jaar zal de tweede opleiding gegeven worden en voor het najaar is al een derde opleiding in voorbereiding. ●

Eindelijk opleiding thermisch spuiten met ETS-diploma in Nederland

Meer informatie

Thermisch spuiters en werkvoorbereiders kun-

www.Thermisch-Spuiten.nl

Totaaloplossingen in Verfspuit- en Straalapparatuur BYK-mac effect coatings

micro-gloss glansmeting

wave-scan dual orange peel/DOI

cloud-runner wolkigheid

spectro-guide kleur/glans

allesondercontrole.com

BYK. Kwaliteitscontrole op coatings.

NL 074 265 77 88

Rasco - Clemco Telefoon: (010) 437 01 66 E-mail: info@rasco-clemco.nl

BE 053 80 97 54

1828AdvOppvlaktechn_Byk.indd 1

17-01-14 09:51

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 23

elektrochemie & metallieke deklagen

thema beroepsopleidingen

Informatieve masterclass voor de maakindustrie licht tip van de sluier

Galvaniseren: wanneer en hoe werkt het?

De Italiaanse natuurkundige Luigi Galvani ontdekte in de 18e eeuw bij toeval een proces dat we nu galvaniseren noemen. Dat is het met behulp van elektrolyse aanbrengen van metaallagen en daarmee het verbeteren van de eigenschappen van het basismetaal.

Daarmee heb je bijvoorbeeld een betere elektrische geleiding of corrosiewering. Maar hoe werkt galvaniseren nu eigenlijk en wanneer kun je het wel of niet toepassen? In een masterclass bij Galvano Hengelo werd dit uit de doeken gedaan.

De masterclass maakt deel uit van de twee masterclasses die de Beleidsgroep Innovatie van de Vereniging Maakindustrie Oost in april heeft georganiseerd. Met de masterclasses werd maar weer eens aangegeven dat veel problemen in het galvaniseerproces voorkomen kunnen worden wanneer in de ontwerpfase al rekening wordt gehouden met oppervlaktebehandeling.

Ook zijn dan waarschijnlijk productverbeteringen mogelijk (bijvoorbeeld: duurzamer, goedkoper, snellere productie).

De masterclass bij Galvano Hengelo duurde drie uur, inclusief rondleiding door het bedrijf, en werd gegeven door Robin Smit, mede-eigenaar en technisch directeur. Er waren ongeveer 25 aanwezigen, zij kregen na afloop het Handboek Galvaniseren mee dat een heldere beschrijving biedt van het galvaniseren. Galvano Hengelo verwerkt jaarlijks ongeveer 20.000 orders, heeft ongeveer 250 vaste klanten in onder meer Nederland, België, Duitsland, Denemarken, en werkt voornamelijk voor de elektrotechniek, defensie, luchtvaart, auto-industrie, windturbinebouw, machinebouw en voedselindustrie.

Het bedrijf telt 25 medewerkers.

Elektrolyse Robin Smit: “Het doel van deze masterclass is

24 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

om wat wederzijds begrip te kweken door een klein stukje theorie te geven en wat voorbeelden uit de praktijk te laten zien. Voor een juiste productbehandeling in ons bedrijf is de juiste informatie bij het product essentieel, maar deze is vaak te summier. Bij een product moet minimaal de materiaalsoort, de gewenste laag(dikte) en eventueel voor-en nabehandelingen worden aangegeven. Daarbij zouden ook de belangrijke (significante) vlakken en de plaats voor de contactpunten aangeduid moeten worden, naast eventueel een verwijzing naar een norm en aanvullende eisen. Ook de toepassing van het product kan ons veel inzicht geven over de juistheid en/of keuze van de voorgeschreven behandeling. Dit kan in combinatie met vooroverleg vaak teleurstellingen voorkomen.”

Het eerste praktijkpunt dat werd aangestipt, is natuurlijk wat galvaniseren nou feitelijk is. Robin Smit liet een sheet zien met een definitie: Galvaniseren is het door middel van elektrolyse aanbrengen van een hechtende metaallaag op een elektrode (product) met het doel het oppervlak daarvan eigenschappen of afmetingen te geven die afwijken van het grondmateriaal. Bij het galvaniseren kunnen verschillende metaallagen op elkaar worden aangebracht in galvanische baden.

De belangrijkste metaallagen zijn zink, koper, nikkel, chroom, zink/nikkel, tin, zilver en goud.

Galvano Hengelo is bijvoorbeeld één van de grootse verzilveraars van Nederland. Galvaniseren pas je toe om diverse redenen, namelijk: - verfraaiing van het uiterlijk; - verbeteren van de oppervlaktegeleidbaarheid; - verbeteren van de slijtvastheid; - bescherming tegen corrosie; - verbetering van het reflecterend vermogen; - verbeteren van de soldeerbaarheid; - verbeteren van de hardheid; - verhogend zelfsmerend vermogen; - aanpassing maatvoering; - fabricage van voorwerpen: galvanoplastiek.

Maar hoe werkt het nou? In de kern komt het er op neer dat een product in een bad met de gewenste metaalzouten (elektrolyt) wordt gebracht waarbij het product als een kathode wordt geschakeld met aan weerszijden een anode. De anoden (positief ) en kathode (negatief ) worden via een gelijkrichter op de juiste spanning/stroom ingesteld. Daarmee wordt het proces van elektrolyse uitgevoerd waardoor metaalionen oplossen uit de anoden en weer neerslaan op het product. Zie afbeelding 1.1.

In de gaten gehouden moet worden dat ionen

Anode

kathode

Figuur 1.1

vooral de neiging hebben neer te slaan op die plek van het product dat het dichtst bij de anode is (hogere stroomdichtheid). Een ongelijkmatige laagopbouw van het gehele product kan dan het gevolg zijn.

Processtappen Het galvanisatieproces verloopt via de volgende processtappen: - ontvetten; - elektrolytisch ontvetten; - beitsen; - activeren; - procesbad; - passiveren; - warm demispoelen; - drogen.

Tussen stappen 1 tot en met 6 moet minimaal twee keer gespoeld worden. Het ontvetten is natuurlijk nodig om vuil, vet en olie van het oppervlak te verwijderen. Bij elektrolytisch ontvetten wordt tevens gelijkstroom toegepast waardoor gasvorming optreedt bij het werkstuk waardoor vet verwijderd wordt. Het beitsen/

Anode

Aluminium hoogspanningsstekers, afgedekt voor partiële verzilvering

activeren is vooral gericht op het verwijderen van oxiden van het oppervlak. Het metaaloppervlak wordt ‘aangeëtst’ om een gelijkmatig schoon chemisch reactief oppervlak te krijgen.

Dit gebeurt met verdunde zuren, verschillend per basismateriaal, bijvoorbeeld: - Zoutzuur of zwavelzuur voor staal; - Zwavelzuur of salpeterzuur voor koper; - Salpeterzuur /fluorwaterstofzuur voor aluminium (aluminium kan ook voorgebeitst worden in loog).

Zuren lossen de metaaloxiden op en deels ook het basismateriaal. Deze “gewenste aantasting” moet gecontroleerd plaatsvinden en een ”metallisch actief” oppervlak achterlaten. Bij activeren worden eventueel oxiden van legeringselementen opgelost.

Metaal-en geleidingszouten In het procesbad wordt een metaallaag op het product aangebracht. Het bad (elektrolyt) bestaat uit een waterige oplossing met daarin opgeloste metaalzouten van het metaal dat moet worden aangebracht. Daarnaast zitten er

zouten, zuren of basen in voor de geleiding en de nodige organische chemie voor de kristalstructuur. Alle mogelijke metaal- en geleidingszouten kunnen worden toegepast, afhankelijk van het type proces. Enkele voorbeelden: - Zilverbad (zilvercyanide+ kaliumcyanide); - Zink-nikkelbad (zinkchloride + nikkelchloride); - Tinbad (zwavelzuur + tinsulfaat); - Chroombad (chroomzuur); - Stroomloos nikkelbad (nikkelsulfaat + hypofosfiet).

Passiveren heeft als doel het onderliggende metaal ter bescherming af te sluiten. Dit gebeurt door het aanbrengen van een metaaloxidelaag en/of een organische film. De middelen die hiertoe gebruikt worden, bestaan uit oplossingen van metaalzouten (chromaat of bijvoorbeeld chroom/ kobaltverbindingen) of organische verbindingen, bijvoorbeeld bij het passiveren van zilver of koper.

Uitvoeringsvormen Niet elk product kan gegalvaniseerd worden.

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 25

Stalen cilinders voor zink-ijzer + geel passiveren

Er gelden strenge vormgeschiktheidseisen. Zie voor het overzicht daarvan het artikel Goud in handen (1) in de editie van maart 2014 van vakblad Oppervlaktetechnieken op blz. 26 e.v.

Daarom zal hier op de vormgeschiktheidseisen niet worden ingegaan. Het galvaniseren kan plaatsvinden via verschillende uitvoeringsvormen: de meest voorkomende zijn hangwerk (rekwerk), trommelwerk en via tampongalvaniseren. Maar ook reel-to-reel en bandgalvaniseren worden nog veelvuldig toegepast, alleen nauwelijks nog in Nederland.

Bij het hangwerk worden de te galvaniseren producten aan een rek gehangen dat vervolgens het galvanisatieproces doorloopt.

Aandachtspunt hierbij is dat bij het ophangpunt geen of verminderde laagopbouw ontstaat.

Trommelwerk is met name geschikt voor kleinere voorwerpen, zoals schroeven, bouten en moeren. De losse voorwerpen gaan als massa in een trommel die vervolgens in een bad met elektrolyt wordt gebracht. In de rollende massa bevinden zich de kathoden, contactkabels

die “meedraaien” in de massa producten.

Tampongalvaniseren is vooral geschikt om kleine beschadigingen te repareren en versleten oppervlakken te herstellen. Met deze techniek kun je met de hand zeer plaatselijk een metaallaag aanbrengen. Hierbij is het werkstuk als kathode en de houder als anode geschakeld.

De houder heeft absorberend materiaal (een propje watten, vilt) met een netje er omheen dat de vloeistof /metaaloplossing absorbeert door ”de tampon” regelmatig in verse vloeistof (elektrolytische oplossing) te dopen, of het er op te laten stromen.

Rondleiding Dan wordt het tijd voor de rondleiding.

Veel galvaniseerwerk wordt via automaten uitgevoerd waarbij de werkstukken door de loopwagens in de baden worden gebracht en er weer uitgehaald. Stroomsterktes, temperaturen en verblijftijden worden via een PLC/computer aangestuurd, waarbij de betreffende waarden zijn ingesteld door de galvaniseur. Het proces verloopt hierdoor nauwkeurig. De laagdikte-

spreiding vormt altijd wel een aandachtspunt.

In totaal heeft het bedrijf vijf galvaniseerlijnen (badenreeksen) waarin de processen wordt uitgevoerd. Bij het hangwerk speelt vaak de vraag hoe het product opgehangen moet worden, bijvoorbeeld op draad, haakjes of klemmen.

Het ophangen moet met de hand gebeuren. Bij trommelwerk is de beschadigings-gevoeligheid en de vulgraad een thema. De producten moeten vrij kunnen bewegen waardoor een betere laagdiktespreiding ontstaat. Daarnaast heeft het bedrijf de mogelijkheid voor kleinschalig tampongalvaniseren met name voor tin en zilver. Verder is er een laboratorium waar de samenstelling van de baden wordt geanalyseerd en waar diverse tests worden uitgevoerd, zoals de zoutsproeitest en overige proceskwalificaties worden gemonitord. Het bedrijf heeft een eigen ONO-installatie (Ontgifting, Neutralisatie, Ontwatering) voor het reinigen van afvalwaterstromen. Spoelwaterstromen worden zoveel mogelijk gerecycled door middel van ionenwisselaars. De afvalwaterstromen gaan naar de ONO waar ze “ontgift worden” waaruit uiteindelijk metaalhoudend slib verkregen wordt. Dit wordt weer aangeboden voor terugwinning van metalen. Bij de rondleiding stuiten we op een zwaar werkstuk dat een zinknikkellaag moet krijgen. Het weegt 260 kilo en is een onderdeel van een remsysteem voor windturbines. De twee grote gaten zijn voor de hydraulische remcilinder. Ook zien we veel koffiefilters die op een RVS-matrijs als galvanoplastiek geproduceerd worden. Eerst gaat er een hechtlaag van koper op, daarna een tin/nikkel-laag om de filters ‘food-approved’ te maken. ●

Meer informatie

Vertinnikkelde expressozeven: Galvano Hengelo maakt er talloze per jaar

26 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

www.galvanohengelo.nl Het Handboek Galvanotechniek (€ 15,00) is te bestellen bij info@NGO-SGG.nl

we s eu u Ni alog t

ca

Frame mountings

Process water

Circulation loops

Boiler and cooling water

Container plants Complete solutions

Service

SMART SOLUTIONS

FOR INDUSTRIAL COATING

75 years with industrial water treatment

www.hangon.co

Meet EUROWATER at Aquatech Amsterdam - November 1-4, 2011 - hal 7 stand 07.240

DIT IS HANGON HangOn biedt zijn klanten slimme oplossingen voor ophanging, maskering en handling.

Wij ontwikkelen en produceren zelf en leveren in meer dan 40 landen.

CONSULTANCY

SALES

DESIGNING

PRODUCTION

INSTALLATION AND START UP

AFTER SALES SERVICE

eurowater.com

Innovatieve metaalvoorbehandeling met Decorrodal ®

Decorr od ® Dunnela al ZT-serie ag tech nologie

Kenmerken: • Fosfaatvrij • Vanaf kamertemperatuur toepasbaar • Goede lakhechting • Minimale slibvorming • Nano keramisch Kluthe Benelux BV Postbus 312 • 2400 AH Alphen aan den Rijn NL T +31 (0)172 51 60 00 • F +31 (0)172 43 94 94 E info@kluthe.nl • I www.kluthe.nl

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 27

elektrochemie & metallieke deklagen

Geëlektroformeerde nikkelfolie.

Ontwerpers en uitbesteders zijn koning te rijk na het ontdekken van de mogelijkheden en het voorkomen van nodeloze kosten

Goud in handen (2) In de serie constructieve wenken, gebaseerd op het onlangs volledig geredigeerde uitgebrachte Handboek Galvanotechniek, gaan we deze keer in op de verantwoorde keuze van het materiaal. In januari was al te lezen over constructieve wenken voor het thermisch verzinken, waarop ook in een latere editie wordt doorgegaan. Het Handboek Galvanotechniek bevat een schat aan waardevolle kennis voor ontwerpers, productontwikkelaars, uitbesteders en galvanotechnici.

Hieronder volgt een deel van hoofdstuk 4 van het Handboek Galvanotechniek, de opvolger van het illustere “Grijze boekje” uit 1991. Op de presentatie ervan is in het artikel “Gouden toekomst vanuit een grijs verleden” (www.Oppervlaktetechnieken.com/archief ) teruggeblikt.

De basis voor een succesvolle en economische galvanische behandeling wordt in belangrijke mate bepaald door de materiaalkeuze. Met een juiste materiaalkeuze kan een kwalitatief slechte

28 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

deklaagvorming en/of materiaalbeschadiging worden voorkomen. Het materiaal kan enerzijds door waterstofbrosheid en spanningscorrrosie worden beïnvloed. De galvanische deklaag kan anderzijds invloeden ondervinden van eigenspanningen, samenstelling, structuur, ruwheid, homogeniteit en dichtheid van het materiaal.

Bovendien kan tussen de galvanische deklaag en het grondmateriaal ongewenste metaaldiffusie optreden.

In de praktijk doen zich maar weinig problemen voor, omdat er óf van wederzijdse beïnvloeding van materiaal en deklaag geen sprake is (en dat is in de meeste gevallen), óf omdat reeds preventieve maatregelen genomen zijn. Economisch gezien kan het in het ene geval voordeliger zijn een duur hoogwaardig materiaal te kiezen, bijvoorbeeld wanneer het artikel zwaar corrosief belast wordt, terwijl in het andere geval het juist voordeliger kan zijn een goedkoop materiaal te kiezen, bijvoorbeeld:

Geëlektroformeerde producten uit nikkel.

- door staal St37 te voorzien van een deklaagsysteem van autokatalytisch nikkel en hardchroom in plaats van gehard roestvast staal; - door vergulden in plaats van een massieve goudlegering.

De staalsoorten behorende tot algemeen constructiestaal (bijvoorbeeld St37) worden het meest toegepast en zijn ook het eenvoudigst te galvaniseren. De meeste nikkel-chroom-, zinken elektroforetische lak-automaten zijn dan ook op deze staalsoorten geprogrammeerd. Alle andere materialen komen minder voor en vragen, afhankelijk van structuur, samenstelling, hardheid en trekvastheid, om een eigen specifieke voor- en nabehandeling, zowel bij mechanische bewerkingen als bij chemische en elektrolytische behandelingen. Mechanisch-technologisch gezien speelt de materiaalkeuze nauwelijks een rol bij welke verlangde galvanische deklaag dan ook. Elk grondmateriaal dat elektrisch geleidend is, kan worden gegalvaniseerd. Niet-geleidende materialen, zoals kunststof, keramisch materiaal en organisch materiaal (kinderschoentjes, bloemen, insecten) worden door middel van speciale behandelingen geleidend gemaakt.

Hierdoor is het mogelijk goed bewerkbaar en vervormbaar materiaal met gunstige mechanisch-technologische eigenschappen te kiezen.

Daar kunnen dan de gewenste oppervlakteeigenschappen aan worden toegevoegd door

middel van een galvanische deklaag. De keuze van de materiaalkwaliteit is echter wél zeer belangrijk voor de uiteindelijke kwaliteit van de galvanische deklaag. Vooral de oppervlaktegesteldheid en de eigenspanningstoestand van het materiaal zijn van invloed op de vorming van de galvanische deklaag.

Ontwerpregel 5 (DIN-normen) De te galvaniseren werkstukken mogen geen materiaal-, bewerkings- of oppervlaktefouten vertonen die de functionele eigenschappen, de corrosiewerende eigenschappen en/of het uiterlijk van de deklaag ongunstig zouden kunnen beïnvloeden. Dat zijn bijvoorbeeld bij gewalste metalen scheurtjes, poriënclusters, insluitsels en dubbelingen, en bij gietstukken aangiet- en aanvloeifouten, kerf- en krimpscheurtjes en gietgallen.

Materiaaleigenschappen die de kwaliteit van de galvanische deklaag beïnvloeden: Indeling van facetten van wederzijdse beïnvloeding van materiaal en galvanische deklaag: 4.2.1 Samenstelling en structuur 4.2.2 Oppervlaktegesteldheid 4.2.3 Mechanische eigenschappen 4.2.4 Fysische eigenschappen 4.2.5 Corrosiepreventie 4.2.6 Enkele praktische aanwijzingen 4.2.1 Samenstelling en structuur

Uitgaande van de samenstelling (staal, koper, aluminium, zink en hun legeringen) en de structuur (kneed-, giet- en hardmetalen) van het grondmateriaal, wordt een chemische en elektrolytische voorbehandeling gekozen (in verband met reiniging en activering van het oppervlak). De aard van het grondmateriaal bepaalt ook een eventueel noodzakelijke galvanische tussenlaag (in verband met hechting, diffusie, corrosie, kerfwerking en kostenbesparing).

Alleen wanneer de samenstelling en structuur van het materiaal bekend zijn bij de galvaniseur, kan hij een gefundeerde keuze voor de behandeling maken.

4.2.2 Oppervlaktegesteldheid Bij het galvanisch proces wordt de deklaag atoom voor atoom ‘opgebouwd’ op het kristalrooster van het gereinigde en geactiveerde grondmetaal. Voorwaarde daarbij is dat het oppervlak vrij is van materiaalfouten, bewerkingsfouten en beschadigingen, en dat lassen schoon, glad en vrij van inbranding (van gaten, vet en vuil) zijn.

Onregelmatigheden in het oppervlak worden door de glanzende deklaag extra zichtbaar gemaakt. Daarentegen maakt het microspreidend vermogen van elektrolytische processen, zoals verkoperen en vernikkelen, het mogelijk de uiterlijke effecten van deze onregelmatigheden in het oppervlak sterk te verminderen.

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 29

Een ‘tekening’ in het oppervlak zal vervagen naarmate de laagdikte van de elektrolytische deklaag toeneemt. Het grondmetaal moet aan de oppervlakte voldoende gesloten zijn om binnendringen van galvanische vloeistoffen te voorkomen en om voldoende dekking en hechting te bereiken. Vooral bij giet- en hardmetalen is dit van belang. De meerkosten van een beter geschikt materiaal zullen zeker opwegen tegen het verbeterde resultaat bij het galvaniseren en de wegvallende extra werkzaamheden.

Op koud-gewalste dunne plaat met een ruwheid van circa één micrometer kan een hoogglanzende nikkellaag worden aangebracht.

Halfglanzende of matte deklagen worden verkregen op mechanisch of chemisch voorbewerkt materiaal en/of met een speciale galvanische behandeling. Met een voorbewerkte gietmal kan het gewenste effect ook worden bereikt (toegepast bij kunststofartikelen). Een fijnkorrelige materiaalstructuur geeft bij het galvaniseren een gladder oppervlak dan een grofkorrelige. Daardoor leent de fijne structuur zich beter voor het aanbrengen van hoogglanzende elektrolytische deklagen. Ook in dit opzicht zijn giet- en hardmetalen minder geschikt om te galvaniseren dan kneedmaterialen. Het materiaaloppervlak moet homogeen zijn.

Een heterogene samenstelling van het grondmateriaal, zoals bijvoorbeeld het geval is bij grove grafietuitscheidingen in grijsgietwerk of bij loodinsluitsels in automatenmessing, vormt in waterige oplossingen lokaalelementen.

Een versterkte en ongelijkmatige chemische aantasting bij de voorbehandeling is het gevolg.

Onregelmatigheden (vlekken) in de galvanische deklaag zijn dan onvermijdelijk.

Geharde staalsoorten, laaggelegeerde staalsoorten, chroom-stalen en chroom-nikkel-stalen met een trekvastheid boven de 1.000 N/mm2 zijn gevoelig voor waterstofbrosheid en spanningscorrosie. Dit geldt niet voor nikkel- en kobaltlegeringen en ijzer-nikkellegeringen vanaf 45% nikkel. Waterstofbrosheid kan worden voorkomen door aangepaste maatregelen voor, tijdens of na het galvaniseerproces: - kies een materiaal dat minder gevoelig is voor waterstofbrosheid en geschikt is om waterstofarm te gloeien, dat wil zeggen over voldoende resttaaiheid beschikt (bijvoorbeeld na het hardingsproces ontlaten om voldoende resttaaiheid te verkrijgen); - pas bij het reinigen, beitsen en galvaniseren speciale processen toe, die aan het materiaaloppervlak weinig of geen waterstof ontwikkelen; - beits zo kort mogelijk of vervang het beitsen door stralen; - ontvet niet kathodisch; - kies een galvanische deklaag die doorlaatbaar is voor waterstof; - voer het waterstofarm gloeien van de galvanische deklaag uit als de laag nog dun genoeg is om de waterstof gemakkelijk te kunnen uitdrijven, en dik genoeg om een barrière te vormen tegen indiffunderen van waterstof bij voortzetting van de galvanische behandeling.

Spanningscorrosie kan veroorzaakt worden bij daarvoor gevoelige materialen, die belast worden door trekspanningen (eigenspanningen) in combinatie met een corrosief milieu. Eigenspanningen kunnen ontstaan door koudvervorming, verspanende bewerkingen en lassen (krimpspanningen). Trekspanningen in het grondma-

4.2.3 Mechanische eigenschappen

Functionele laag (zone met trekspanning)

Grondmateriaal

Functionele laag (zone met trekspanning)

Galvanische tussenlaag (zone met drukspanning)

Grondmateriaal

Figuur 4-19 De werking van een zone met drukspanning tegen scheurtjes, veroorzaakt door trekspanning.

30 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

teriaal veroorzaken ook in de elektrolytische metaaldeklaag trekspanningen, die daardoor bros en gevoelig voor corrosie worden.

Als er gevaar bestaat voor spanningscorrosie, verdient het aanbeveling de trekspanningen weg te nemen door: - warmtebehandelen (ontspannen); - stralen (aanbrengen van drukspanningen); - aanbrengen van een galvanische tussenlaag met drukspanning.

Trekspanningen kunnen ook ontstaan in de elektrolytische deklaag, waardoor ook na het galvaniseren een warmtebehandeling nodig kan blijken.

4.2.4 Fysische eigenschappen Als het grondmateriaal met de metaaldeklaag en omgekeerd kan legeren, kan de hechting worden verbeterd door middel van diffusiegloeien. Dit wordt onder andere bij autokatalytische deklagen op aluminium en staal toegepast (niet te verwarren met het uitharden van autokatalytisch nikkel). Ook kunnen door diffusiegloeien van twee op elkaar liggende deklagen optimale legeringsdeklagen worden gevormd (een deklaagsysteem van koper en zink kan bijvoorbeeld worden omgezet in messing). De lineaire uitzettingscoëfficiënten van grondmateriaal en galvanische deklaag zijn alleen in uiterste gevallen zo verschillend, dat bij temperatuurschommelingen van meer dan 100°C de hechting verloren kan gaan. Dat laatste is mede afhankelijk van de mate van hechting en ductiliteit van de galvanische deklaag. Een minder sterke hechting komt voor bij niet-metalen, zoals A.B.S.-kunststoffen en keramiek. Het is daarom raadzaam om bij grote thermische belasting, gecombineerd met een minder sterke hechting, een ductiele tussenlaag van voldoende dikte aan te brengen. Als ductiele tussenlaag wordt meestal koper toegepast.

4.2.5 Corrosiepreventie Een eerste mogelijkheid om corrosie te voorkomen, is het kiezen van een materiaal dat onder de gegeven milieuomstandigheden voldoende corrosiebestendig is. Daarbij is het van belang een materiaal te kiezen met een goede oppervlaktekwaliteit, een materiaaloppervlak dus met een zo gering mogelijke ruwheid, met een zo homogeen mogelijke samenstelling en structuur (legeringen), met een zo gesloten mogelijke structuur (gietwerk), en dat bovendien voldoet aan de ontwerpregel 5.

Dit geldt zowel voor het grondmetaal zonder als met deklaag. Is het echter noodzakelijk wegens

ABS-kunststof 85

Zilver

19,0

Palladium

11,1

Zink

29,8

Koper

16,2

Ruthenium

9,1

Cadmium

29,8

Goud

14,1

Platina

9,1

Lood

28,3

Nikkel

13,3

Titaan

8,7

Magnesium

24,5

Kobalt

12,3

Rhodium

8,3

Aluminium

23,9

IJzer

11,7

Chroom

6,2

Tin

20,5

RVS

10>18

Keramiek

3>9

Tabel 4-1 Lineaire uitzettingscoëfficiënten in 10 m/m ºK voor temperaturen van 20 ºC tot 100 ºC.

functionele of decoratieve oppervlakte-eisen een galvanische deklaag aan te brengen, dan kan in de meeste gevallen voor een in de handel gangbaar, eenvoudig materiaal met een goede oppervlaktekwaliteit gekozen worden.

Daarbij geldt: - hoe gladder het materiaaloppervlak, des te minder poriën worden gevormd in de deklaag. De corrosiebestendigheid wordt dan eveneens groter.

- materiaaloppervlaktefouten veroorzaken in galvanische deklagen ook verstoringen.

Daardoor ontstaan spanningen in de deklaag en vormen zich scheurtjes.

- bevinden zich in het oppervlak opengelegde sulfide-insluitingen, dan ontstaan er poriën.

Het resultaat is in de meeste gevallen dat er ondercorrosie gaat plaatsvinden, als tenminste het deklaagmetaal edeler is dan het grondmateriaal. Heel vaak is corrosie te constateren bij lasnaden of soldeernaden. Een foutieve keuze van constructie- en lasmateriaal kan hiervan onder andere de oorzaak zijn. De combinatie van twee verschillende materialen in één artikel geeft problemen bij de galvanische voorbehandeling. En hiervan is al sprake als er verschillende kristalstructuren in het materiaal van het artikel aanwezig zijn. Solderen, lassen of een walshuid maken beitsen noodzakelijk. Bij het beitsen wordt het onedeler metaal relatief veel sterker aangeëtst dan wanneer het zonder het edeler metaal gebeitst zou worden. De mate waarin is afhankelijk van de oppervlakteverhouding van de verschillende materialen. Het resultaat is dat er verschil in uiterlijk ontstaat op één artikel.

In zo’n geval is het beter om deze onderdelen afzonderlijk te galvaniseren. Dit geldt ook voor bevestigingsonderdelen, zoals moeren, bouten, stiften en versterkingen.

pervlak niet voldoende gesloten is, vergen een uitgebreide, zorgvuldige voorbehandeling om te voorkomen dat waterstof en/of chemicaliën in het materiaaloppervlak geabsorbeerd blijven.

Daarbij is onder andere van belang dat de giethuid niet beschadigd wordt.

Voor staal met een hogere treksterkte dan circa 1.000 N/mm2 moet een afwijkend galvanisch proces toegepast worden, ter voorkoming van waterstofbrosheid en spanningscorrosie.

Het materiaal moet bovendien van tevoren spanningsvrij gegloeid worden en dient direct na het galvaniseren een warmtebehandeling te ondergaan, om waterstof uit te drijven. Voldoende resttaaiheid van het materiaal is daarbij een vereiste. Het is daarom ook niet juist om een laaggelegeerd veredelstaal op de hoogste,

nog bereikbare trekvastheid te veredelen, en het daarna nog te galvaniseren. Zeer kleine hoeveelheden ingediffundeerde, atomaire waterstof veroorzaken dan al brosheid.

Indien veredelstaal verspaand wordt, dient er op gelet te worden dat vooraf vooral bij dikkere werkstukken voldoende doorharding heeft plaatsgevonden. Bij onvoldoende doorharding kan door frezen of afkorten de harde oppervlaktelaag plaatselijk weggenomen zijn. Hierdoor ontstaan oppervlakteverstoringen, die bij beitsbehandeling onvermijdelijk tot invreting leiden. De beitsrem helpt in dit geval niet, daar er sprake is van potentiaalverschil tussen de geharde oppervlaktelaag en de niet-geharde materiaalkern, waardoor contactcorrosie tijdens het beitsen optreedt. Het verdient ook in dit geval aanbeveling een beter hardbare soort veredelstaal toe te passen.

Deel 1 ging in op verantwoord ontwerp. In de volgende aflevering: galvanotechnisch verantwoorde keuze van de materiaalbewerking. ●

Meer informatie Het Handboek Galvanotechniek is voor € 15,00 te verkrijgen door het per e-mail op te vragen: info@NGO-SBG.nl

Sierchroom op stoelframes.

4.2.6 Enkele praktische aanwijzingen Bij buismateriaal dat gebogen moet worden, is het aan te bevelen ‘Swiss Gloss’-chroomkwaliteit te nemen. Gietlegeringen waarvan het op-

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 31

thema Beroepsopleidngen

Tijdens het practicum werden tien plaatjes geshotpeend met verschillende intensiteit en tijdsduur, waarna de verschillen bekeken werden.

Shotpeencursus van vakblad Metal Finishing News: voorkom metaalmoeheid!

Peenen zonder shot?

Op 24 april hield vakblad Metal Finishing News weer een shotpeen workshop bij Straaltechniek International in Oosterhout. Sterker nog: het was de derde dag van de drie levels die gegeven werden. Vakblad Oppervlaktetechnieken was benieuwd naar het gebodene, en snaaide wat mooie technische actualiteiten mee, vooral op het vlak van het laserpeenen. Shotpeenen geeft een enorme levensduurverlenging aan wisselbelaste onderdelen, terwijl het relatief weinig kost. Maar peenen zonder shot… waar peen je dan mee???

Docent Marco Klijsen, werkzaam bij Straaltechniek Interantional in Oosterhout en gastheer van de training, gaf een overzicht van nieuwe shotpeentechnieken. Door een metaaloppervlak te bombarderen met ronde kogels wordt een drukspanning ingebracht die metaalmoeheid voorkomt. Ook het aloude deeprolling kwam langs: het inbrengen van drukspanning met een mechanische wals. Het wordt onder

32 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

meer in de automotive toegepast voor het rolvormen van plaatwerk. Een deelnemer merkte spontaan op dat de beroemde Spitfire, het Britse jachtvliegtuig uit de Tweede Wereldoorlog, ook met behulp van deeprolling geproduceerd werd. Ken uw klassiekers! De mechanische variant is de opvolger van het ‘Engelse wiel’ dat met de hand hetzelfde effect beoogt te bereiken.

Het is niet echt shotpeen gerelateerd en ook

Tekst en foto’s drs. ing. Edward Uittenbroek, beschermingstechnicus, Coating Kennis Transfer

algemeen

niet per se bedoeld om vermoeiingsbreuk te voorkomen, maar toch is er wel een link. Het instellen van de intensiteit van het shotpeenen gebeurt met een Almentest, waarbij je voorafgaand aan het proces wat testplaatjes peent die daardoor verbuigen. Zo stel je de procesparameters in, waarna het werkstuk zelf gepeend kan worden (zie ook Oppervlaktetechnieken van juni 2012 “Techniek met impact” en mei 21,

Almentester: een geshotpeend plaatje wordt op doorbuiging bemeten zodat vooraf de shotpeenparameters optimaal ingesteld kunnen worden.

rubriek Gelezen, “De nieuwe Almenstrips zijn binnen”, www.Oppervlaktetechnieken.com/ archief - red.).

Laserpeenen Eén van de nieuwe technologieën die opkomt en meer populair wordt, is laserpeening. Het is begin jaren ’70 ontwikkeld aan het onderzoeksinstituut van de Columbus University in Ohio, onder de naam laser shock peening. Eind jaren ’90 is er pas een industrieel uitvoerbaar proces voor op de markt gekomen. “De kosten blijven afnemen”, stelde Klijsen de deelnemers gerust.

“Het vereist een grote energiebron. In Metal Finishing News las ik al over een mobiele laserpeener, een truck met robots, een generator en een tent. Dan kun je op locatie werken bij de klant. Het principe is gebaseerd op een hoog energielaser, hij geeft een puls tegen het gecoate oppervlak, dat bedekt is door een laagje water. De schokgolf geeft compressive stress in het te bewerken werkstuk. En je gaat veel dieper dan met conventioneel peenen.” Een grafiek vergeleek shotpeenen met lasershotpeenen op twee soorten titaan. De drukspanningspiek ligt hoger en gaat dieper het materiaal in: in plaats van een tiende millimeter wel tot anderhalve millimeter. “Je gebruikt bijvoorbeeld 5,5 of 10 gigawatt per vierkante centimeter; hoe meer kracht, hoe meer drukspanning. Als je één 1 mm-plaat shotpeent, krijg je deformatie, maar laserpeenen geeft minder deformatie.” Voor commerciële doeleinden is laserpeenen niet populair tot nog toe, de meeste toepassingen zijn militair. Onderdelen van de F110-straalmotor van de F-16 worden bijvoorbeeld gelaserpeend.

In juni 2012 haalde een flappeencursus van de Metal Finishing News al thema beroepsopleidingen, eveneens met Marco Klijsen als docent/trainer. Met flappeenen wordt handmatig drukspanning in een oppervlak gebracht met behulp van een rondtollend lint waarin kogels zijn bevestigd.

“Het is ook geen kleine machine”, erkende Klijsen. Ook daar zal de ontwikkeling uiteraard niet stilstaan. Overigens worden ook medische implantaten, zoals kunstheupen en kunstknieën, gelaserpeend, maar negentig procent van de toepassing is tot nog toe militair.

Ultrasoonpeenen Een andere oppervlaktebewerking die niet onvermeld kon blijven, was het ultrasoonpeenen.

Deze techniek is gebaseerd op resonant ofwel harmonic oscillations. Dit kan met shot of met naalden uitgevoerd worden, bijvoorbeeld voor het rechttrekken van componenten. “Je gebruikt groot shot dat bovendien erg hard is, denk aan 63 RC”, verwees Klijsen naar de Rockwell-hardheid. “Het wordt ook bij keramisch materiaal en bij RVS kogellagerkogels toegepast. De behandeltijd is seconden tot een minuut. Het is min of meer een naaldhamer, maar nu niet om materiaal te verwijderen, maar om drukspanning in te brengen.” De kogels vibreren in een kamer met een open zijde die tegen het te bewerken oppervlak gehouden wordt. Het is ter plaatse bij de opdrachtgever uit te voeren. Je hoeft ook niet te maskeren, je sluit het oppervlak al af.

“De reinigingstijd wordt sterk gereduceerd en je hoeft geen afzuiging te hebben. Je houdt een goede oppervlaktefinish over, dus polijsten is ook niet nodig. Het resultaat is zeer consistent en er zijn herhaalbare kwaliteiten te realiseren.

Bij saturation peening is geen Almentest nodig, zeggen ze, maar ik ben benieuwd hoe ze dat zien dan”, voegde Klijsen een kritische noot toe voor de toepassing waarbij als het ware in

overmaat drukspanning wordt ingebracht. Ook daar wil je natuurlijk je proces optimaliseren en dus vooraf de parameters goed instellen.

Toepassingen zijn bijvoorbeeld vliegtuigdelen, zoals het landingsgestel, en voor handmatig ultrasoonpeenen de propeller, waarvoor de kogelkamer precies passend gemaakt is.

Cavitatiepeenen Een andere opmerkelijk techniek, waar evenals bij laserpeenen geen shot aan te pas komt, is het cavitatiepeenen. “Het is nog in een vroege ontwikkelfase”, gaf Klijsen de actualiteitswaarde van de cursus aan. Het wordt onder water toegepast, met een lagedrukvortex door een waterjet. De waterstraal moet haaks op het oppervlak staan. De opgewekte dampbellen imploderen, en dat brengt drukspanning aan in het oppervlak van het bewerkte materiaal. “Dit gaan we in de nabije toekomst meer en meer zien”, was zijn inschatting.

Onderdeel van Level 3 was het uitvoeren van de audit waarmee een uitvoerend bedrijf doorgelicht wordt. Vervolgens was er het practicum, waar iedereen zelf aan de slag mocht met een peencabinet. “Mogen we even spelen?”, vroeg Klijsen aan zijn collega’s bij het binnenlopen van de werkruimte. Het theorie-examen leverde even wat onvermijdelijk stress op, maar - materiaalkundig uitgedrukt – geen restspanning, want allen wisten over de lat te springen. ●

Meer informatie www.MFN.li

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 33

Tekst en beeld Lenneke Kok, opleidingsadviseur Centrum voor Natuur & Techniek, Hogeschool Utrecht

algemeen

Thema Beroepsopleidingen

Blended learning in de na- en bijscholing bij Hogeschool Utrecht; moderniseringsslag coatingcolleges van Verdiepingscursus Corrosie

Ingrediënten van een leerzame metaalcocktail Honderden professionals beginnen jaarlijks aan een post-HBO-opleiding of ander na- en bijscholingstraject. Naast een meestal drukke baan reizen deze mensen één keer per week naar een cursuslocatie. Daar staat een docent klaar die probeert kennis vanuit een boek, dictaat of zijn hoofd over te brengen aan de cursist. Eigenlijk is aan deze manier van leren binnen de na- en bijscholing de afgelopen decennia weinig veranderd. In plaats van een schoolbord en de overheadprojector met sheets gebruiken docenten nu een whiteboard met ondersteunende PowerPoint-presentatie via de beamer. Andere middelen, maar hetzelfde idee. Dit lijkt te gaan veranderen met blended learning, flipped class room en just in time teaching.

Wat houden die nieuwe termen in? Blended learning wordt vaak gedefinieerd als een combinatie van online leren en het traditionele contactonderwijs. Ik zou deze definitie iets breder willen formuleren als een combinatie van leervormen die mogelijk wordt gemaakt door de inzet van een palet aan instrumenten.

Instrumenten die meer en meer gebruikmaken van digitale ‘devices’. Opvallend verschil met het traditionele contactonderwijs is dat de cursist tot op zekere hoogte kan kiezen uit verschillende vormen van leren. Dit sluit mooi aan bij de ideeën van Kolb, een Amerikaanse onderwijskundige die vier voorkeursleerstijlen heeft onderscheiden: doeners, denkers, dromers en beslissers. Elk mens heeft een andere manier van leren. Het voert te ver hier diep op in te gaan, maar men kan zich voorstellen dat een doener andere keuzes maakt dan een denker.

De eerste leert liever door concreet te ervaren en de laatste kijkt en overdenkt liever wat er gebeurt. Een ander verschil van blended learning

34 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

met het traditioneel contactonderwijs is dat de cursist zich meer verantwoordelijk voelt en is voor zijn eigen leerproces. Dit komt onder meer door de ruimere keuzemogelijkheden, maar ook doordat een elektronische leeromgeving het beter mogelijk maakt om cursisten inzicht te geven in het eigen leerproces.

Flipped classroom, just in time teaching Flipped class room is een vorm van blended learning. Kort gezegd worden bij deze vorm van onderwijs de instructie en theorie buiten de klas gegeven en wordt in de klas aandacht besteed aan opdrachten. Het idee is dat de lagere niveaus van leren volgens de taxonomie van Bloom, zoals kennis reproduceren, buiten de les plaatsvindt. In de les komt dan ruimte voor de hogere niveaus. Men kan daarbij denken aan het integreren en toepassen van kennis. Dat is mooi, want dit hogere leren is complexer en in de les is de docent aanwezig om de cursist

Lenneke Kok, opleidingsadviseur Centrum voor Natuur & Techniek, Hogeschool Utrecht daarin te begeleiden. Just in time teaching is een manier om invulling te geven aan blended learning en flipped class room. Het komt er op neer dat een cursist een opdracht krijgt die hij/

zij niet op kan lossen zonder kennis uit een beschikbaar gestelde film of ander lesmateriaal.

Er wordt, met andere woorden, urgentie gecreëerd om iets te leren. Het idee is dat leren dan gerichter en sneller gaat.

De voordelen van blended learning zijn divers.

De cursist kan plaats- en tijdonafhankelijker leren. Dit geeft vrijheid. Reistijd kan deels worden gereduceerd. De cursist houdt zijn/haar eigen leerproces beter in de gaten en voelt zich meer betrokken en verantwoordelijk. Waar sta ik ten opzichte van de leerdoelen en wat moet ik nog doen om op het gewenste niveau te komen?

Daarnaast zijn er meer keuzemogelijkheden en is er in de les meer ruimte voor de toepassing van de hogere leerniveaus van Bloom.

Versterken contact met docent Bij het Centrum voor Natuur & Techniek van Hogeschool Utrecht zijn we bij meerdere cursussen bezig met de introductie van een blended learning-aanpak. Waar mogelijk wordt reistijd beperkt. Als centrum zijn wij echter van mening dat het contact tussen docent en cursist en het contact tussen cursisten van grote meerwaarde zijn voor de cursist. Extra aandacht gaat dan ook uit naar het behouden en zelfs versterken van dit contact. We werken aan het beschikbaar maken van een ruimere keuze in leren en het faciliteren van het monitoren van het leerproces.

De opleiding Vastgoed loopt voorop. Lesmateriaal wordt uitgereikt via een iPad. In een digitale leeromgeving zijn weblectures beschikbaar.

Weblectures zijn lessen die digitaal te volgen

In een presentatie over de toekomst van het hoger beroepsonderwijs kondigde het Centrum voor Natuur en Techniek aan dat ingesproken power points toegevoegd zullen worden aan het lesmateriaal, zodat de deelnemers een wat gelijker basisniveau hebben bij aanvang van het college.

zijn. Dit aanbod wordt regelmatig uitgebreid. Er is een online plek om met elkaar te werken aan opdrachten. De cursisten krijgen digitale toetsen. Leuk om te zien is dat iedere cursist anders omgaat met de nieuwe manieren van leren. Dit wordt heel duidelijk als we kijken wat op de tafel ligt in de les. De ene cursist heeft alleen de iPad liggen, de andere heeft een laptop en iPad op tafel en weer andere cursisten hebben al het materiaal uitgeprint. Hieraan is goed te zien dat we in een overgangsfase zitten.

Metaalkunde, coatingcolleges Verdieping Corrosie Een andere opleiding die we nu ook gaan opzetten volgens de principes van blended learning is de post-HBO-opleiding Metaalkunde.

Docenten hebben telkens drie uur les en van deze uren is één uur ingeroosterd om weblectures, voiceover–PowerPoint-presentaties, screencasts en demomateriaal te laten zien. Een andere mogelijkheid om dit uur in te vullen, is om de cursisten samen te laten werken aan een opdracht, ze in carrousel-vorm langs kennisstations te laten gaan, via gaming kennis op te doen of digitale oefentoetsen te maken. Ook de onderdelen Coatingapplicatie en Deklagen van de verdiepingscursus Corrosie, die op 2 december is gestart, zal de hierboven beschreven principes volgen.

Docenten moeten een deel van deze mogelijkheden leren kennen. We geven daarom bij het centrum workshops in de verschillende technieken. Daarnaast moeten docenten het onderwijsontwerp opnieuw tegen het licht houden. Welke theorie en praktijk kan ik wel en niet uit de normale les halen?, is een vraag die ze zich moeten gaan stellen. We zijn docenten daarin zo goed mogelijk aan het begeleiden. Dit is leuk om te doen en iets waar we nu veel van leren. Doel van dit alles is dat we een eigentijdse opleiding hebben waarin de cursist zich zo efficiënt en gevarieerd mogelijk de beoogde kennis, inzichten en vaardigheden eigen maakt. ●

Meer informatie

Stand van het Centrum voor Natuur en Techniek, Hogeschool Utrecht, op de European Subcontracting and Engineering Fair ESEF 2012. (Foto: Archief vakblad Oppervlaktetechnieken)

Wie meer wil weten over blended learning of de opleidingen die het Centrum voor Natuur & Techniek verzorgt, kan contact opnemen met Lenneke Kok: tel.: 088-4818888 info@cvnt.nl www.cvnt.nl

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 35

Grensoverschrijdend Koolhydraatcoatings voor antifoulingtoepassingen Aanbieding uit Ierland, Referentie TOIE20130712002, geldig tot 12-07-2014

Op zoek naar samenwerkingspartners Het Enterprise Europe Network, actief in 44 landen, is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op commercieel, onderzoeks- en technologiegebied. Sinds kort valt Enterprise Europe Network onder RV: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, waarin AgentschapNL opgegaan is. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777.

Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn tel.: 088-602 52 99 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hieronder volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke.

De verstrijkdata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

36 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

Samenvatting Een Ierse onderzoeksgroep heeft een technologie ontwikkeld die het mogelijk maakt om synthetische koolhydraten aan te brengen op oppervlakken met behulp van goedkope coatingtechnieken. Deze coatings voorkomen biofilmvorming door initiële microbiële binding te remmen en hebben een potentieel als aangroeiwerende coatings in industriële toepassingen. De groep is op zoek naar ontwikkelingspartnerschappen of licentiekansen met materiaal- of coatingbedrijven of met hen die behoefte hebben aan aangroeiwerende oppervlakte-eigenschappen of coatings.

Beschrijving partnerverzoek Biofouling is de ophoping van micro-organismen, planten, algen of dieren op bevochtigde oppervlakken. Dit is een gangbaar verschijnsel en zorgt voor problemen in tal van industriële sectoren, waaronder de maritieme sector, medische-hulpmiddelensector, sensoren- en voedselverwerkingsindustrie. Niet alleen kan het problemen veroorzaken met het bedienen, het functioneren en de kwaliteit van apparatuur en processen, maar het is ook een zeer kostbaar probleem om te beheren en beheersen. Ook zijn veel bestaande antifouling-behandelingen schadelijk voor het milieu.

De Ierse onderzoeksgroep heeft een coatingtechnologie ontwikkeld die ecovriendelijk is en het mogelijk maakt om een waaier van materialen, zoals koolstof, metalen en legeringen, te coaten met synthetische koolhydraten.

Deze koolhydraat-coatings remmen in een vroeg stadium microbiële bindingsreacties met het oppervlak en weerstaan daardoor biofilmvorming. Er is dus potentieel voor deze technologie om waarde toe te voegen aan een bedrijf dat behoefte heeft aan: - Niet-toxische antifoulingcoatings voor sensoren, medische apparatuur, voedselverwerkingsinstallaties of maritieme apparaten; - Antimicrobiële en schimmelwerende coatings voor verpakkingen en andere toepassingen; - Bescherming tegen biofouling van oppervlakken in alle bedrijfstakken.

De ontwikkelaars maken deel uit van een onderzoeksgroep zonder directe betrokkenheid bij industriële commercialisering of productie. Ze zijn dan ook op zoek naar samenwerkingsverbanden met industriële partners met belangstelling voor of behoefte aan antifouling-behandelingen of -processen. De precieze aard van het partnerschap staat open voor onderhandeling en elke wederzijds voordelige regeling wordt in overweging genomen.

Stadium van ontwikkeling In ontwikkeling, getest in het laboratorium.

Patent(en) aangevraagd maar nog niet toegekend.

Marktapplicatiekernwoorden - Coatings en lijmen; - Speciality-/prestatiechemicaliën.

Gewenste samenwerkingsvorm Licentieovereenkomst, productieovereenkomst, technische samenwerkingsovereenkomst. Deze technologie betreft biofouling in verschillende sectoren: voeding/drank, waterbehandeling, milieu, medische apparatuur en sensoren. Potentiële partners kunnen bedrijven zijn die apparatuur produceren voor of diensten verlenen aan een sector waar biofouling een probleem is. Van het partnerbedrijf wordt verwacht dat het samenwerkt met de ontwikkelaar om de technologie aan te passen en zo waarde toe te voegen aan het product of de dienst van de partner, of om een nieuw product of nieuwe dienst te ontwikkelen. Een partnerschap met een licentieovereenkomst voor de technologie is waarschijnlijk, voor het werkterrein van de partner, met de nodige co-ontwikkeling of aanpassing van de technologie voor deze toepassing als een integraal onderdeel van de overeenkomst. Elke wederzijds voordelige regeling wordt in overweging genomen. ●

Oppervlakteveredeling van metalen goederen Aanbieding uit Duitsland, Referentie BODE20130722003, geldig tot 29-07-2014

Samenvatting Een Duitse middelgroot familiebedrijf dat gespecialiseerd is in galvanotechnologie, is in staat elk metalen oppervlak aan te passen aan zijn benodigde functionaliteit, zoals elektrische geleidbaarheid, goed lasvermogen of corrosiebescherming. Het bedrijf is op zoek naar technische samenwerking met andere bedrijven of universiteiten die te maken hebben met metalen goederen en de verfijning van hun oppervlak om nieuwe toepassingen te ontwikkelen.

Beschrijving partnerverzoek Het Duitse bedrijf kan functionele oppervlaktebewerkingen vanuit één bron bieden. De coatingactiviteiten omvatten hardanodiseren, verzinken, vertinnen, cadmium-, koper- en nikkel-galvaniseren, chemisch vernikkelen, aluminium-electroplating, verzilveren, vergulden, fosfateren en witbronzen. Het bedrijf heeft een

eigen laboratorium voor het meten en testen om de kwaliteit te waarborgen. Het bedrijf heeft coatingprocessen ontwikkeld voor veel verschillende toepassingsgebieden, zoals de olie- en machinebouwindustrie, windenergie, drukwerkindustrie en innovatieve oppervlaktetechniek.

Het coaten van onderdelen en werkstukken met afmetingen tot een gewicht van vijf ton kunnen worden aangepakt. Het bedrijf is ook actief in onderzoek om de juiste oppervlaktefunctionaliteit (bijvoorbeeld bescherming tegen corrosie, goede lasbaarheid of elektrische geleidbaarheid) te vinden. Het bedrijf is op zoek naar samenwerkingspartners voor de gezamenlijke verdere ontwikkeling van technologieën.

Gewenste samenwerkingsvorm

Stadium van ontwikkeling

De partner moet (bestek)specificaties of aanvullende expertise kunnen leveren. De technische samenwerking kan worden uitgevoerd via een dienstverleningsovereenkomst, uitbesteding of andere technische samenwerking. ●

Reeds op de markt.

Marktapplicatiekernwoorden Coatings en lijmen.

De gezochte partner heeft te maken met metalen goederen die een verfijning van het oppervlak behoeven en kan op elk industrieel gebied actief zijn. De gezochte partner kan een universiteit, bedrijf of publieke instelling zijn en moet metalen goederen produceren of gebruiken. Het Duitse bedrijf is op zoek naar de gezamenlijke verdere ontwikkeling van coatingtechnologieën, met name met het oog op nieuwe toepassingsgebieden met uitdagende eisen. Deze kunnen bijvoorbeeld zijn: - Vermindering van slijtage van machinedelen; - Verbetering van lasbaarheid; - Glij-eigenschappen.

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 37

Bevordering van coatinghechting op gecompliceerde structuren Verzoek uit Duitsland, Referentie TODE20130712001, geldig tot 15-07-2014

Beschrijving partnerverzoek In tegenstelling tot hun gunstige mechanische eigenschappen hebben de meeste metalen en keramische onderdelen ongunstige oppervlakte-eigenschappen voor toepassing in medische hulpmiddelen. Dit nadeel kan worden overwonnen door het coaten van dergelijke oppervlakken met respectievelijk organische en anorganische deklagen. Het direct coaten van dergelijke oppervlakken via opdampen, dip-coating en spuittechnologieën bijvoorbeeld leidt vaak tot inhomogene lagen, scheuren en delaminatie vanwege slechte hechting op het oppervlak van de onderdelen, met name wanneer zij een moeilijke geometrische vorm hebben. Verschillende fysische en chemische methoden zijn toegepast om het oppervlak van de onderdelen homogener maken, oppervlaktefunctionaliteiten te introduceren en de oppervlakteruwheid te sturen. Dergelijke methoden hebben echter last heeft van een

hoge energievraag, gebruik van gevaarlijke stoffen en slechte toepasbaarheid op onderdelen met ingewikkelde vormen. De Saksische uitvinder heeft een dunnefilm-coatingmethode ontwikkeld om de bevordering van hechting op zulke moeilijke ondergronden mogelijk te maken. De verbeterde hechting op substraten, in het bijzonder metalen en keramische materialen, wordt via de gecontroleerde productie van oppervlaktefunctionaliteiten gerealiseerd door chemische reacties van de oppervlakten met een nano-colloïdale dispersie van een adhesiebevorderaar. De behandeling is onafhankelijk van de geometrie van het behandelde gedeelte en resulteert in zeer stabiele en dichte oppervlaktefilms van de hechtingsbevorderaar.

Deze nat-chemische benadering omvat alleen niet-giftige oplosmiddelen en watergedragen nano-colloïdale dispersies, en resulteert in een verhoogde en homogene oppervlaktehydrofiliteit en verbeterde ruwheid op nanoschaal.

Beide maken een betere bevochtigbaarheid en hechting van verdere coatings mogelijk en zorgen dus voor een verminderd risico op delaminatie en scheurvorming.

Stadium van ontwikkeling In ontwikkeling, getest in het laboratorium.

Patent(en) aangevraagd maar nog niet toegekend.

Marktapplicatiekernwoorden - Overige medische/gezondheid-gerelateerde producten (niet elders geclassificeerd); - Coatings en lijmen.

Gewenste samenwerkingsvorm Technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: industriële partner. Specifiek werkterrein van de partner: coatingindustrie, medische-technologiesector. ●

Technologie voor de productie van keramische en grafietcoatings op aluminiumlegeringen Aanbieding uit Polen, Referentie TOPL20130724004, geldig tot 30-07-2014

Samenvatting Onderzoekers in Zuid-Polen ontwikkelden een tweetraps-methode voor het produceren van coatings op aluminiumlegeringen die gebruikt kunnen worden in tribologische systemen (die werken zonder vetten) van machines en apparaten. De gecoate onderdelen hebben een betere hardheid en slijtvastheid. De wetenschappers zijn op zoek naar industriële partners uit de machinebouw om een productieovereenkomst of technische samenwerking te tekenen, of naar R&D-instellingen om een onderzoekssamenwerkingsovereenkomst aan te gaan.

Beschrijving partnerverzoek De Poolse onderzoekers ontwikkelden een ‘duplex’-technologie: een tweetraps-methode voor de productie van keramische en grafietcoatings op aluminiumlegeringen, die in tribologische zuiger- en cilindrische systemen worden gebruikt. Tribologische systemen van

38 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

machines en apparaten maken het mogelijk dat onderdelen bewegen zonder het gebruik van vetten, die schadelijk zijn voor het milieu.

Deze systemen vereisen echter het gebruik van een speciale coating op het oppervlak van glijvlakken. De technologie voor het aanbrengen van keramische en grafietcoatings veronderstelt in de eerste plaats de toepassing van een elektrochemische methode door hardanodiseren van aluminiumlegeringen. De op deze manier geproduceerde aluminiumoxidecoating wordt onderworpen aan hitte en thermische behandeling. De resulterende coating wordt vervolgens gecarboniseerd met grafiet.

De technologie kan worden toegepast in alle soorten zuiger- en cilindersystemen, bijvoorbeeld: vetvrije compressoren, servomotoren en schokdempers.

Stadium van ontwikkeling Beschikbaar voor demonstratie. Patent(en)

aangevraagd maar nog niet toegekend.

Marktapplicatiekernwoorden - Coatings en lijmen; - Speciality-metalen (inclusief processen voor het werken met metalen); - Machinewerktuigen, andere metaalbewerkingsapparatuur (met uitzondering van numerieke besturing).

Gewenste samenwerkingsvorm Licentieovereenkomst, productieovereenkomst, technische samenwerkingsovereenkomst, onderzoekssamenwerkingsovereenkomst. De wetenschappers zijn op zoek naar een industriële partner die actief is in de productie van machines en gereedschappen of in R&D, om de oplossing gezamenlijk te ontwikkelen en aan te passen. ●

Nano-coatingtechnologie met easy-clean-, anti-vuil-, anti-condens-en anti-druppelfunctionaliteit met behulp van atmosferische Flame-Assisted Chemical Vapor Deposition Aanbieding uit België, Referentie TOBE20130729001, geldig tot 09-08-2014

Samenvatting Een Vlaams industrieel R&D-centrum heeft een methode ontwikkeld en gepatenteerd voor het afzetten van hydrofiele siliciumdioxidenanolagen van hoge kwaliteit op diverse ondergronden (bijvoorbeeld staal, aluminium, kunststof, glas) door Flame-Assisted Chemical Vapor Deposition (FACVD), die het oppervlak functionele kenmerken geeft, zoals easy-clean, anti-vuil, anti-condens en anti-druppel. Het centrum is op zoek naar partners om deze technologie verder te valoriseren voor de markt, met name op het gebied van bouwmaterialen (bijvoorbeeld façades).

Beschrijving partnerverzoek Chemical Vapor Deposition (CVD) is een chemisch proces dat wordt gebruikt om een dunne materiaallaag aan te brengen op een substraat teneinde een dunne film van hoge zuiverheid te creëren. De Atmospheric Pressure Flame-Assisted Chemical Vapor Deposition- technologie die het onderzoekscentrum heeft ontwikkeld, is geschikt voor afzetting van silicafilms met hoge snelheid en geeft de oppervlakte functionaliteiten zoals: - Hydrofilie; - Easy-clean; - Anti-vuil, anti-vlek; - Anti-condens;

- Anti-druppel; - Adhesiebevordering; - Hechtende binding.

is het coatingsysteem klaar om te worden geoptimaliseerd, getest en geëvalueerd voor specifieke industriële toepassingen.

De coating is volledig transparant en heeft geen invloed op het uiterlijk van de ondergrond. Er is geen verandering in kleur of glans van bijvoorbeeld voorgelakt metaal (staal en aluminium).

De laag is ook duurzaam tijdens buitenblootstelling. Het proces is relatief eenvoudig te implementeren in bestaande productiefaciliteiten en kan worden gebruikt voor: - Vlakke (of licht gebogen) panelen; thermoforming is mogelijk na het coaten; - Metaal (Al, staal, enzovoort), glas, kunststoffen (polycarbonaat (PC), plexi/acryl (PMME), polyurethaan (PU), polypropyleen (PP), PVC), textiel, gelamineerd hout; - Ondergronden met een breedte tot 2,5 meter; - Coatingsnelheden van 40 tot meer dan 100 meter per minuut.

Stadium van ontwikkeling

Het proces is getest op een semi-industriële basis: testen zijn gedaan op delen van coils met beperkte breedte (20-30 cm).

Het onderzoekscentrum is nog op zoek naar partners om de coatingtechnologie te valoriseren in de markt. Via co-engineeringprojecten

Getest in het veld/geëvalueerd. Patent(en) aangevraagd maar nog niet toegekend.

Marktapplicatiekernwoorden - Coatings en lijmen; - Speciality-/prestatiematerialen: producenten en fabrikanten; - Overige speciality-materialen; - Overige constructie- and bouw-gerelateerde producten.

Gewenste samenwerkingsvorm Licentieovereenkomst, commerciële overeenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: industriële partner voor industriële of commerciële valorisatie. ●

Noot van de redactie: op 3 juni werd door ION in samenwerking met Minacned een technische middag over nanotechnologie gehouden. In een latere editie wordt hiervan verslag gedaan.

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 39

elektrochemie & metallieke deklagen

thema beroepsopleidingen

Cursus Anodiseren: fouten opsporen en voorkomen Als 71-jarige docent Anodiseren weet Cees van de Griend voorlopig nog van geen ophouden. “Ik hoop dit werk nog lang te mogen en kunnen doen. In september start de nieuwe cursus weer: cursisten en bedrijven kunnen zich opgeven. De cursus is zowel voor jongeren die al staan op- en af te rekken als voor het hoger personeel dat meer over anodiseren wil weten.”

Anodiseren is het langs kunstmatige weg aanbrengen van een oxidelaag op aluminium.

Er zijn verschillende anodiseerprocessen die resulteren in anodiseerlagen met verschillende eigenschappen, zoals een specifieke laagdikte, kleur of hardheid, een hoge slijtvastheid, grote corrosiebestendigheid of glijvermogen. De cursus bestaat uit drie niveaus, maar Cees van de Griend vindt dat niveau 1 eigenlijk afgeschaft moet worden en ondergebracht moet worden bij niveau 2 en 3. “Niveau 1 is wel heel summier. Het bestaat uit een les van 2,5 uur en behandelt alleen de algemene beginselen van het anodiseren. Ieder cursist die zich aanmeldt, probeer ik door te praten naar niveau 2 dat veel uitgebreider is. Dat is tot nu toe altijd gelukt.

Grote waarde van de cursus vind ik dat je leert waarom bepaalde handelingen in het proces nodig zijn, maar vooral dat je leert fouten te voorkomen of leert te ontdekken waar de oorzaak van de fout ligt. Als al het personeel dat met anodiseren bezig is de cursus heeft gevolgd, stijgt de kwaliteit van het productieproces.” De cursisten zijn niet alleen uitvoerders; ook bedrijfsleiders en directeuren nemen er soms aan deel. “Er was eens een directeur die het bedrijf had overgenomen, maar tot die tijd alleen maar in de boekhouding had gewerkt.

Om het anodiseerproces te snappen, heeft hij de cursus gevolgd.”

Anodiseerprocessen De cursus zoomt onder meer in op voor– en nadelen van anodiseerprocessen, de typen anodiseerprocessen, eigenschappen van de anodiseerlaag, controle van de anodiseerbaden, materialenkennis, het maken van badanalyses en afvalwaterbehandeling. “Het is echt een praktijkgerichte cursus. We kijken bijvoorbeeld naar

40 | Oppervlaktetechnieken juni 2014

de voorbehandeling, het ontvetten, en naar het beitsen: waaruit bestaan die producten? Bij het anodiseerproces zelf kijken we onder meer naar de stroomdichtheid, de temperatuur.

Ook de nabehandeling, zoals de toepassing van organische en anorganische kleurstoffen, komt aan de orde evenals het verdichten van het aluminium met de anodiseerlaag. De cursus loopt van september tot in januari. De cursus wordt meestal gegeven in Utrecht of in een bedrijf als er voldoende cursisten zijn. Voor de cursus is geen vooropleiding nodig. Na afronding van een niveau ontvangt de cursist een certificaat, na afronding van niveau 3 ontvang men een diploma. De niveaus 2 en 3 beslaan elk zo’n zeven cursusavonden. Vroeger werden de niveaus modules genoemd.

Cees van de Griend heeft alle anodiseerbedrijven in Nederland meerdere malen bezocht en weet dus precies in welke bedrijfssituaties de cursisten werken. Daar kan hij in de cursus makkelijk op inspelen, bijvoorbeeld door specifieke vragen te beantwoorden die gekoppeld zijn aan een bepaalde bedrijfssituatie.

Bedrijfssituatie “Ik ken bijna alle directeuren van de anodiseerbedrijven en zij kennen mij ook. Dit schept een bepaalde band. Dat maakt het ook makkelijk om in het kader van de cursus een bedrijf te bezoeken. De meeste anodiseerbedrijven in Nederland hebben een horizontale installatie, maar er is één bedrijf, in Harderwijk, waar de producten verticaal worden opgehangen. Het is interessant om daar met de cursisten naartoe te gaan en met eigen ogen de bedrijfssituatie te zien.”

Duizenden witte stippeltjes Het belang van fouten herkennen en weten te voorkomen, kan Van de Griend niet vaak genoeg herhalen. Hij wijst daarbij ook naar een anekdote uit de eigen praktijk. “Bij één van de laatste processtappen zagen we duizenden witte stippeltjes op het gekleurde aluminium.

We wisten niet hoe dit kwam. Eerst zochten we de oorzaak in de baden, maar dat leverde niets op. Nu gebeurde dit in een hete zomer. Zowel aan de voor- als aan de achterkant stonden de deuren van het bedrijf open. Op een gegeven moment zagen we dat toen een product uit het beitsbad kwam er ook een product uit het anodiseerbad gehaald werd. Door de tocht in het bedrijf werden er druppeltjes van het beitsbad naar de charge die uit het anodiseerbad kwam gevoerd. Deze alkalische druppeltjes sloegen neer op het zure aluminium, waardoor de poriën werden geblokkeerd met als gevolg dat er na het inkleuren de duizenden witte stippeltjes op het aluminium te zien waren.”

Tot aan zijn uitgestelde pensionering werkte Van de Griend onder meer als adviseur op het terrein van anodiseren bij MAVOM in Alphen aan de Rijn. In de loop van de 40 jaar dat hij in de branche werkt, is aan de techniek van het anodiseren zelf niet veel veranderd, maar wel in de voor- en nabehandeling, bijvoorbeeld om door middel van elektrolytische processen tot een nieuwe kleuren te komen. Door na het normale anodiseren met een speciale elektrolytische behandeling de poriën te modificeren is het mogelijk om door middel van het neerslaan van metaalzouten allerlei kleuren te produceren. Dit proces staat bekend als het interferentie kleurproces. De op deze manier verkregen kleuren zijn ook licht- en weerbestendig. ●

Terugblik Column

Het begin “En, heb je al inspiratie?”, vraagt mijn vriendin terwijl ik me waag aan mijn eerste column als hoofdredacteur.

Ik probeer haar vraag te negeren. Vele jaren heb ik als freelance journalist en tekstschrijver gewerkt voor allerlei

Hendor BV Leemskuilen 15 5531 NK Bladel tel 0497 339 389 fax 0497 381 593

i

tijdschriften, vakbladen, kennisinstellingen en websites.

Het ging redelijk vaak over techniek. Ruim 25 jaar geleden waren het onderwijsmodules voor de toenmalige

info@hendor.com www.hendor.com

SOM: Stichting Opleiding Metaal. Teksten voor jongeren in het leerlingwezen over hoe ze op de werkvloer met het milieu moesten omgaan. Want daar wist ik veel van.

PUMPS

Leemskuilen 15 5531 NK Bladel tel 0497 339 389 fax 0497 381 593

bofilpumps@bofil.nl www.bofil.nl

Lak- en straaltechniek voor grote werkstukken Productprogramma:

• Voorbehandelingsinstallaties • Straalinstallaties • Natlak- en poedercoatinstallaties

• Zwaarlast transporttechniek • Werkliften Graag ontwikkelen wij ook uw individuele oplossing!

Vraag de specialisten!

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur oppervlaktetechnieken

Zelf geen techneut zijnde, heeft mijn belangstelling voor techniek me altijd wel parten gespeeld. En zo kwam het dat ik, naast mijn vertrouwde wereld als milieu, duurzaamheid en water, ook meeschreef aan studiemateriaal voor de opleiding milieutechnologie voor de Open Univerisiteit (inderdaad, een heel andere doelgroep) en herhaaldelijk voor het relatieblad van TNO. Waar ik overigens nog steeds voor schrijf.

a division of hendor bv

En dan nu vakblad Oppervlaktetechnieken. In december 2013 ontmoette ik Edward voor het eerst en wel bij hem thuis. Hij schonk koffie in een zwarte mok die verkleurde door de hitte.

“Kijk”, zei hij, “oppervlaktetechniek: is handig als je zwakke plekken in leidingen vroegtijdig in de gaten wilt krijgen.” Ik was sprakeloos.

Na de jaarwisseling deden Edward en ik een uitgebreide toer langs vele bedrijven; ook gingen we naar de ESEF en stuurde hij me naar twee masterclasses. “Daar steek je veel van op.”

Dat was waar. En toen ik aan deze column begon, kwam onwillekeurig het beeld naar boven van de zwarte waterschildpad die mijn vriendin en ik zojuist in het water hadden zien zwemmen. Het was Pinksteren en we zaten aan de waterkant.

We zagen de schildpad kalm met z’n pootjes bewegen, in een soort sur place, en z’n kop stak half boven water waarmee hij adem hapte. Toen ik opstond om er een foto van te maken, dook hij onder en verdween.

“Waarom doe je het niet over die waterschildpad?” vroeg mijn vriendin, “ook oppervlaktetechniek.” ● oppervlaktetechnieken@ellemmi.nl

SLF Oberflächentechnik GmbH Grevener Landstr. 22-24 D-48268 Greven-Reckenfeld Tel.: +49(0)2575 97193-0 · Fax: -19 info@slf.eu · www.slf.eu

68-11/12-4c-NL

www.slf.eu · info@slf.eu

Oppervlaktetechnieken juni 2014 | 41

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

afvoer gevaarlijk afval

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

afzuiginstallaties

anodiseer (ophangrekken)

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

bakken, kunststof

Industrihängare K AB T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 www.industrihangare.com order@industrihangare.se

brandwerende / brandvertragende coatings

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

beitsen/passiveren www.emotech.nl tel: 053-4301500

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

anodemanden (titaan) Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

Ploum Engineering T. 0412-630097 / F. 0412-645019 www.ploumengineering.nl info@ploumengineering.nl

anoden (titaan)

adviesbureaus energiebesparing

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-2620788, F. 010-2620201 www.magneto.nl

Haug Chemie Benelux b.v.b.a.

T. 06-4233 3660 info@haugchemie.be / www.haugchemie.be

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

anodezakken

Van Beek Ingenieurs BV T. 026-3127000, F. 026-3515117 info@vanbeek.com / www.vanbeek.com

Afvalwaterbehandelinginstallaties

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

Sir John b.v.

T. 0182-396931 F. 0182-396937 info@sir-john.nl, www.sir-john.nl De Veer Plating Supplies - Den Bosch T. 06 5433 8904 www.deveerps.nl

anodiseren (afdekmaterialen)

HangOn B.V. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

anodiseer (installaties) EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

beschermkapjes, pluggen, tape

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

chemicaliën/ opp. behandeling

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Haug Chemie Benelux b.v.b.a.

T. 06-4233 3660 info@haugchemie.be / www.haugchemie.be

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 info@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Kluthe Benelux BV T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, F.:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

chemisch / technisch reinigen

filters

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

chemisch nikkel

filters (andreae, columbus industries)

galvanotechniek, installaties

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

coatinginstallaties service & onderhoud

hangbaansystemen

www.emotech.nl tel: 053-4301500

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

hardchroom baden (kunststof)

glasparelstraalcabines M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

filters & pompen

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161, F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Hechtingstechniek

Corode T. 0411 - 68 55 0 www.emotech.nl tel: 053-4301500

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net Mefiag Filters & Pumps B.V. Heerenveen T. 0513-630230, F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

T. 0497-339384 F. 0497-381593 info@hendor.com www.hendor.com

elektrostatisch poederspuiten, installaties

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688, F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

Hittebestendige en non-stick coatings Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Droogapparatuur

IST Benelux bv T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

haken

galvano automaten Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, F.:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

industriële luchtbehandeling en warmteterugwinning

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

industriële reiniging

Indufinish BV T. 0591 630003 www.indufinish.com

galvanotechniek, glansmiddelen

Industrihängare K AB T. +46 371511685 F. +46 37114996 www.industrihangare.com order@industrihangare.se

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Maan Group T. 0572 355 333, F. 0572 364 498 r.klein@maangroup.nl /www.maangroup.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Haug Chemie Benelux b.v.b.a.

T. 06-4233 3660 info@haugchemie.be / www.haugchemie.be

laagdiktemeters

Kluthe Benelux BV tel: +31 (0)172-516 000, F.: +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Laborex b.v.b.a.

T. +32 (0)14 861 616 info@laborex.be / www.laborex.com

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

kleur & glans

Gullimex B.V. T. 074-2657788

Gullimex B.V. T. 074-2657788

Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255, F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633, F.0162-322907 info@verlab.nl www.verlab.nl

lakstraten

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

www.emotech.nl tel: 053-4301500

Admesy b.v.

Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties esent r p r u e kl aaiers w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg BV T. 013-5703370, F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

Surface Treatment Ned. Maasbracht, T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

moffelovens

www.emotech.nl tel: 053-4301500

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

natlak Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

marine coatings / Scheepvaartlakken

Kunststoflakken

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

naverbrandingsinstallaties

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu / www.slf.eu

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

natlakspuitapparatuur

natlakken (afdekmaterialen)

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

ontbramen Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Industrihängare K AB T. +46 371511685, F. +46 37114996 www.industrihangare.com order@industrihangare.se Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 info@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Thermo-Clean N.V.België T. 0032-13539060

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Laborex b.v.b.a.

T. +32 (0)14 861 616 info@laborex.be / www.laborex.com

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558282, F. 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, F.:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Industrihängare K AB T. +46 371511685, F. +46 37114996 www.industrihangare.com order@industrihangare.se

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek

MEPACO B.V. T. 071-5892863 Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

poedercoating (afdekmaterialen)

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, F.:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

ovens

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

poederspuitcabines Industrihängare K AB T. +46 371511685, F. +46 37114996 www.industrihangare.com order@industrihangare.se T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

poederlakken/ poedercoatings

AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51, F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

www.emotech.nl T. 053-4301500

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662, F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

Indufinish BV T. 0591 630003 www.indufinish.com

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Teodur BV T. +32 13539095, F. +32 13539080 powdercoating@bel.dupont.com www.coatingsolutions.dupont.com

poederspuitinstallaties

www.emotech.nl tel: 053-4301500

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Schröder Plating Service T. 0546-681170, F. 0546-681003

ontvettingsmiddelen

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

poederspuitapparatuur

TIGER Coatings Belgium bvba T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

straalinstallaties Indufinish BV T. 0591 630003 www.indufinish.com

pompen (magnetisch aangedreven) Corode T. 0411-685500

protective coatings

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558282, F. 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

shotpeenen

Holtrop & Jansma B.V. Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com / info@petsonpaints.com

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV T. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

straalcabines

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558282, F. 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

pvd coatings

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu Dekracoat T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl www.dekracoat.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558282, F. 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

spuitcabines Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

reinigingsinstallaties T. +32 5083 1183 www.belmeko.be Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu www.emotech.nl tel: 053-4301500

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl / www.kermad.nl Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507 Laborex b.v.b.a.

T. +32 (0)14 861 616 info@laborex.be / www.laborex.com

Vacuümstraalapparatuur T. 078-6418050, F. 078-6418059 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

temperatuurregistratie & analyse T. 0495 - 592 210, F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenbv@online.nl

Laborex b.v.b.a.

T. +32 (0)14 861 616 info@laborex.be / www.laborex.com

B ESCHER MI NG EN K L E U R

Gullimex B.V. T. 074-2657788 T. +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558282, F. 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

straalkasten

titaan (bevestigings-) materialen

verhuizingen van coatinginstallaties MEPACO B.V. T. 071-5892863

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

transportsystemen

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener www.rotocoat.nl / info@rotocoat.nl

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

www.emotech.nl tel: 053-4301500 CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net Laborex b.v.b.a.

T. +32 (0)14 861 616 info@laborex.be / www.laborex.com

Twee-componenten apparatuur

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalmiddelen

tel +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

UV en EBC Lak

stralen (afdekmaterialen)

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

verduurzamen van metaal

tanks (kunststof)

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

Eurogrit B.V., Papendrecht T. 078-6546770, F. 078-6449494 info@eurogrit.com / www.eurogrit.com

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

Indufinish BV T. 0591 630003 www.indufinish.com

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

The Coatinc Company, uw partner voor anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, hoge temperatuur verzinken, centrifugaal verzinken en Geomet www.coatinc.com / info-nl@coatinc.com

MEPACO B.V. T. 071-5892863

verwarmingselementen

Corode T. 0411-685500

verwarmingselementen (teflon)

Corode T. 0411-685500

verwerking afvalstromen

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

werpstralers

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht Nederland T. +31 (0)180 645 281 / F. +31 (0)180 645 282

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

voorbehandelingsinstallaties

waterbehandeling

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

BWT Nederland B.V. T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

www.emotech.nl tel: 053-4301500

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Indufinish BV T. 0591 630003 www.indufinish.com

EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Leering Hengelo b.v.

T. 074-2558282, F. 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Eurowater BV T. 088-0005000 www.eurowater.nl Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Lubron Waterbehandeling BV T. 0162-426931 www.lubron.eu

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

tel: +32 9218 7180 / F.: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken.

Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl