Niets uit deze uitgave mag word en verveelvoudigd en/of o penbaar gemaakt door midd el van druk, fotoko pie, microfil m of op welke and ere wi jze dan ook, zond er schrifteli jke toes temming van de uitgever Publicaties gesch ied en uitsluitend ond er verantwoording van de auteurs.
Alle daar in vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs kunnen echter geen verantwoord elij kheid aanvaard en voor de gevolgen van event uele onjuis thed en.
Interview:
Gijs Joosen : “Parametrisch ontwerpen maak t het ontwerpproces fluïde”
18 26
Onderzoek & Ca ses:
Betere klimaatbeheersing door bete re interfaces
Drs. Ir. M.E. (Marleen) Spiekman, V. (Vera) Lange & J. (Jasper) Jeurens, Dr O. (O livia) Guerra Santin
Ing. F (Foppe) Rauwerda 6
Onderzoek & Ca ses:
Datagedreven en mensgericht verduurzamen
Rubrieken
Colum n Atze Boerstra
Praktijk :
TV VL Smar t Living Lab Fase 3 in pand van Auerhaan
Klimaattechnie k
Werner Vink
Projectbeschrijving
Buiten de gebaande paden voor installatie ontwer p Van Maerlantlyceum
Joop van Vlerken
REVIEWED: Ond erzoek & Cases-artikelen in TVVL Magazine zi jn - te herkennen aan de groene aanduiding van de pagina - beoord eeld door redactieraadled en en externe reviewers. De uniforme ‘peer review’ waarborgt de onafhankeli jke en kwalitatieve positie van TVVL Magazine in het vakgebied. Een handleiding voor auteurs en beoord elingsformulier voor de redactieraadled en (‘peer reviewers’) zi jn verkri jgbaar bi j het redactie-adres.
Toekoms t & Trends THEMA
Ond erzoek & Cases
Joop van Vlerken 18 24 30 36 44 52 12
Automatische Fout Detectie en Diagn ose binnen bereik?
Dr.ir. R.P. (Rick) Kramer, Dr.ir. S. (Shalika) Walker
Betere k limaatbeheersing door betere interfaces
Drs. Ir M.E. (Marleen) Spiekman, V. (Vera) Lange & J. (Jasper) Jeurens, Dr O. (Olivia) Guerra Santin
Datagedreven en mensgericht verduurzamen
Ing. F (Foppe) Rauwerda
Verbetering van rekentools voor duurzame bod emenergie
M.K. (Milan) Karakhalil
Praktijk
TVVL Smart Living La b Fase 3 in pand van Auerhaan Klimaattechniek
Werner Vink
Praktijk
De energietransitie vraagt meer dan losse energiebesparend e maatregelen
Ed Rooijakkers
Projectbeschri jving
Buiten de gebaand e pad en voor ins tallatieontwerp Van Maerlantlyceum
Gijs
Joosen, architect bij Royal HaskoningDHV:
“Parametrisch ontwerpen maakt het ontwerpproces fluïde”
Parametrisch ontwerpen is populair, omdat je snel kan schakelen bij veranderende klantwensen en je heel eenvoudig diverse ontwerpvarianten kunt presenteren. Voor installateurs ligt daar een kans, maar dan moeten ze wel leren om ‘conceptueel’ te denken, zegt
Gijs Joosen, architect bij Royal Haskoning DHV. “Dat betekent dat je niet denkt in het product - het aantal armaturen wat je je straks gaat installeren, maar om het concept – het verlichtingsniveau waar de opdrachtgever om vraagt.”
Gi js Joosen Foto's: Chris tiaan Krop
“Als een regisseur naar het ontwerpproces kijken”
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Wat is parametrisch ontwerpen?
“Dat is het vertalen van het ontwerpproces in spelregels en varia belen. Als simpel voorbeeld kan je een blokje nemen. Als je vroeger een blokje moes t tekenen, dan tekend e je gewoon een aantal li jnen met de aanzichten, een bovenaanzicht en een plattegrondje. Tegenwoordig mod elleren we dat, en dan mod elleren we een blokje met een hoogte, een breedte en een lengte. En bi j parametrisch ontwerpen zeg je: ik heb een blokje die hee ft lengte ‘x’, hoogte ‘y’ en breedte ‘z’. En als je die getallen verand ert, dan gaat het blokje mee. Dat is in wezen parametrisch ontwerpen.
Bi j paramtrisch ontwerpen heb je het ontwerpproces vas tgelegd in spelregels, zodat je met die varia belen kan gaan spelen, waardoor je ontwerpvarianten kan ond erzoeken.”
En dan kan je bi jvoorbeeld invoeren: van de gemeente mag je in dit bes temmingsplan niet hoger dan zoveel meter bouwen.
“Ja, dan zet je een grenswaarde toetsend in. Daarbi j zeg je: waarschuw me als ik die grens bereik. Beter is het als je binnen de gegeven grenswaard es naar een o ptimum gaat zoeken. Zo kan je bi jvoorbeeld bi j het ontwerp van een s tadion gebruikmaken van o ptimale zichtli jnen. Je kan dan de vorm van het s tadion zich laten voegen naar de id eale zichtli jn.”
Bi j het eerdergen oemd e blokje begri jp ik wel dat je in een Excel-sheet and ere waard es kan invullen en dat het blokje dan meebeweegt. Maar kan je dat ook doen voor een heel gebouw met alles erop en eraan?
“Het klo pt dat in Excel bepaald e spelregels o pgeschreven kunnen word en. Maar ga je echt een gebouw ontwerpen, dan heb je complexere software n odig en aan elkaar geko ppeld e softwareprocessen. Het is bi j eenvoudige objecten al mogeli jk om die volledig parametrisch te ontwerpen. Dat hebben wi j bi jvoorbeeld gedaan met een zonnepanelen-carport. Daar kwam geen mens meer aan te pas.
Auteur Tijdo van der Ze e
Maar dat kon omdat dit een simpele cons tructie is: een paar s tokjes met een dak met zonnepanelen ero p. Maar ook dan heb je het al over 65 varia belen, met een triljard mogeli j khed en. Complexere gebouwen vragen n og veel meer rekenkracht. Dat is theoretisch mogelij k, maar praktisch n og niet.
Dus moet je gaan filteren en bepaald e ond erd elen vas tzetten en and ere dingen loslaten. Je gaat er als het ware als een regisseur naar kijken en kiezen welke varia belen binnen welke bandbreedte je gaat ond erzoeken.”
Hoe ben ji j als arch itect bi j parametrisch ontwerpen terechtgekomen?
“In 2003 ben ik afgestud eerd bi j bouwinformatica en arch itect uur aan de Technische Universiteit Eindhoven. Toen ben ik bi j Kas Oos terhuis gaan werken van arch itectenbureau ONL [Oos terhuis_Lénárd]. Hi j is een pionier van het parametrisch ontwerpen in de arch itect uur Het bekend e geluidsscherm aan de A2, met de showroom van Louwman was één van de eers te projecten dat parametrisch ontworpen was. Sterker n og: daar is helemaal geen tekening van gemaakt. We hadd en vanuit het ontwerp rechts treeks de s taalproductiemach ines aangest uurd. Ik voeld e me daar als een vis in het water, want ik was ge fascineerd door computertechn ologie en vond de tekentafels op de universiteit ho peloos oud erwets. Dus ik ging experimenteren
Gi js Joosen
Gi js Joosen (1975) stud eerde zowel arch itect uur als bouwinformatica aan de Technische Universiteit Eindhoven. Na zi jn afst ud eren in 2003 begon hi j zi jn loo pbaan als arch itect bi j ONL [Oos terhuis_ Lénárd], het arch itectenburo van prof. Kas Oos terhuis. Bi j ONL hee ft hij meegewerkt aan baanbrekend e en geren ommeerde projecten zoals de A2 Cockpit en Soundbarrier in Utrecht en de Liwa Tower in Abu Dha bi.
Sinds 2017 is hi j werkzaam als senior arch itect bi j Royal HaskoningDHV. In zi jn rol als leading professional draagt hi j bi j aan de implementatie en integratie van parametrisch ontwerpen in complexe ruimteli jke o pgaven zoals het ontwerp van het nieuwe Feyen oord s tadion en de Monarch IV. Op het TVVL Nationaal congres Gebouwtechniek en Mens in september jongs tled en gaf Joosen een worksho p Parametrisch ontwerpen.
met software die toen eigenli jk alleen maar gebruikt werd in de vliegt uigbouw
Waar de bouwsector overs tapte op het digitaliseren en automatiseren van het tekenwerk in AutoCAD, waren wi j bi j ONL bezig met die ‘relationele’ software, waarbi j je dus relaties kon inbouwen.
In het begin moes ten we dat zelf programmeren, maar met de koms t van nieuwe software zoals Grassho pper, die ontwikkeld was door David Rutten, werd een drempel weggehaald en nam parametrisch ontwerpen echt een vlucht.”
Zie ji j dan een gebouw vooral als data? Zoals Neo in de fil m The Matrix zi jn werkeli j kheid op een gegeven moment als een reeks nullen en enen ziet? Of zie je toch ruimtelijke objecten?
“Ik ben arch itect, dus ik zie ruimteli jke objecten ook.
Parametrisch ontwerpen is een midd el; het is gewoon gereedschap dat we gebruiken. Daarachter zit je domeinkennis en je professie. Maar goed, ik d enk wel op een and ere manier dan als ik o pgegroeid zou zi jn met de tekentafel.
Het versch il zit hem er met name in dat ik het ontwerpproces niet zie als iets s tatisch, dat als een soort waterval langs een aantal miles tones loo pt. Ik zie het ontwerpproces als meer fluïd e, dat gaand eweg cond enseert tot een resultaat.
Ik durf in de fase van het de finitieve ontwerp n og s teeds het ontwerp ter discussie te s tellen. Want met een druk op de kn op kan ik de parameters wat aanpassen, waardoor er eenvoudig een nieuw ontwerp ligt. Je bent dan dus niet zoals vroeger weer zes maand en terug in de ti jd. Ik kan garand eren dat er bi j wi jze van spreken een week later een nieuw ontwerp ligt. En dat gee ft heel veel flexibiliteit om te profiteren van voortschri jd end inzicht.”
Hoe pas t de ins tallatietechniek in deze werkwi jze?
“Ins tallateurs moeten even schakelen. Ik wil ze erbi j betrekken, maar dan moeten ze wel de s tap willen en kunnen maken. Want als je met de verkeerde mensen aan tafel zit, dan sch iet het niet op
Een interessant voorbeeld is de sprink lerins tallatie in de showroom die ik eerd er n oemd e. Die wild en we met een spelregel ook in het parametrisch ontwerp meenemen. De sprink lerleidingen moes ten de kn oo ppunten van de s taalcons tructie volgen. Maar zoals je wellicht weet is het gebouw tweezi jdig gekromd, dus toen wi j de eers te tekeningen van de ins tallateur terugkregen, lag twee derd e van zi jn leidingen buiten het gebouw
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Wi j wild en de spelregel erin brengen dat de ko ppelingen t ussen de leidingst ukken van de sprink ler alti jd ter hoogte van een kn oo ppunt van de s taalcons tructie zit en dat de leiding daart ussen zit. Wi j kond en die li jn eenvoudig mee-genereren in het ontwerp. Daar hoe fd e de ins tallateur in principe niet meer aan te tekenen. Maar de ins tallateur was onzeker en wis t niet of hij zi jn leidingen vanuit de fa brikantenvoorschriften wel met de kromming van het gebouw mee mocht laten buigen.
Dat hebben we pragmatisch o pgelos t. We zeid en: als je n ou twee st ukken neemt van 4,5 meter, in plaats van één st uk van 9 meter, en daart ussen een ko ppels t uk zet, dan kan je binnen de tolerantie van die ko ppeling een hoekverdraaiing kri jgen van een paar centimeter,
die juis t voldoend e is om de kromming van het gebouw te volgen. De ins tallateur was bli j en alles wat voor hem verand erd e, was dat hi j wat extra ko ppels t ukken moes t monteren.”
“Een and er voorbeeld is een dakcons tructie van een indus triehal, waarbi j we parametrisch de overspanning berekend en en het aantal spanten dat h iervoor ben odigd is. Met de ins tallateur was de spelregel afgesproken dat de verlichting op de spanten gemonteerd zou word en.
Normaal gesproken maakt een ins tallateur één keer de berekening van het aantal ben odigd e armat uren op basis van het aantal spanten in de tekening. Maar als uit onze berekening bli j kt dat je met mind er spanten toe kan, dan moet hij zi jn berekeningen weer aanpassen. Terwi jl wi j zeggen: d enk niet in product, maar in concept. En dat betekent dat je kies t voor een minimaal verlichtingsniveau. Als dan het aantal spanten verand ert, dan verand ert het lichtplan automatisch mee. Dat is de d enkslag die ins tallateurs moeten maken.”
We hebben sprink ler s en verlichting gehad. Geldt voor alle ins tallatietechniek dat die parametrisch kan word en benad erd?
“Ja, in principe wel. And er leuk voorbeeld: de Monarch IV, een nieuw te bouwen houten kantoorgebouw van het Ri j ksvas tgoedbedri jf in Den Haag. Het door het RVB aangeleverde ontwerp bleek met een and ere, lichtere draagcons tructie ook te voldoen, zo bleek uit onze parametrische berekeningen. Mind er hout in de gevel resulteert nat uurli jk in meer lichtinval in het gebouw en daarmee een hogere koellas t. Doordat de rekenmod ellen parametrisch aan elkaar gekn oo pt waren, kond en we meteen zien of het voorziend e koelvermogen van de koelins tallatie afdoend e was, of dat er een grotere mach ine n odig was en dus ook een grotere techniekruimte. Het kan ook and ersom, wat we in een volgend project ook hebben gedaan. Daarin hebben we de afmeting van de technische ruimte leid end gemaakt en op basis daarvan zi jn we gaan ki jken wat het maximale percentage glas in de gevel is. Bi j de Monarch hebben we ook gekeken naar de ventilatie. Met een houten cons tructie heb je nat uurlijk wat meer dikte n odig voor de
“Opgegro eid met computers en niet met tekentafels”
verdiepingsvloer dan bi j bouwen in beton of s taal. Kritiek punt voor de hoogte van het plafond bleken de ventilatiekanalen vanuit de centrale schacht. Als je werkt met twee schachten in de hoeken van het gebouw, dan lever je in op vloero ppervlak, maar kan de diameter van de ventilatiekanalen wel k leiner Als dat versch il d ermate groot is dat je daardoor een extra verdieping kan toevoegen, dan maakt dat o ppervlakteverlies per verdieping weer niet zoveel meer uit. Het zi jn dus al deze ontwerpvarianten, met echte fundamentele keuzes, die je vri j eenvoudig aan je o pdrachtgever voor kan leggen.”
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
En hee ft dat ook een risico?
“Nou, laat ik het zo zeggen: projecten word en s teeds complexer, waardoor je dus ook s teeds meer disciplines ziet die invloed op elkaar hebben. In feite moeten alle disicplines al vroeg in het ontwerpproces bi j het project betrokken word en. Een voorwaarde is wel dat ze in s taat zi jn om concept ueel te d enken in relaties en spelregels. And ers gaat het mis.”
Dr.ir. R. P. (Rick) Kramer1, Dr.ir S. (Shalika) Walker2
1) Technische Universiteit Eindhoven, Department of the Built Environment
2) Kro pman B.V.
Automatische Fout Detectie en Diagnose binnen bereik?
Naar schatting zijn tenminste 80% van de gebouwen ‘besmet’ door fouten in gebouwgebonden installaties. Die fouten z orgen voor suboptimale prestaties met som s wel 25% energ ieverlies. Ook z orgen die fouten vaak voor comfortklachten van gebruikers. Dig italisering en AI-gebaseerde tools in gebouwen kunnen helpen bij het vroeg tijdig identi ceren van die fouten binnen installaties.
Dit ar tikel informeer t u over de ontwikkelingen binnen het Brain s4Buildings project ten behoeve van Automatische Fout Detectie en Diagnose (AFDD).
Waarom gebruiken gebouwen meer energie dan verwacht? De mees te gebouwen gebruiken in de o perationele fase meer energie dan verwacht. De energierekening is hoger dan de rekenmod ellen hadd en voorspeld ti jd ens de ontwerpfase. Daar zi jn meerdere red enen voor Het gebruikersgedrag hee ft grote invloed door het gebruik van thermos taten, te o penen ramen, en verlichting. Er is echter n og een belangri jke red en: veel energie voor k limaatbeheersing gaat verloren door fouten in de gebouwgebond en ins tallaties. Schattingen lo pen op tot 25% van het totale energiegebruik voor HVAC-sys temen. Naar schatting zi jn 80% van de gebouwen ‘besmet’ met fouten (later in dit artikel wordt duid elijk waarom we deze medische term gebruiken). Naas t een hoog energiegebruik zorgen fouten vaak ook voor een subo ptimaal binnenk limaat. Dat vertaalt zich naar bi jvoorbeeld thermisch discomfort van gebruikers.
Er zi jn versch illend e typen fouten te ond erscheid en: (i) defecte act uatoren; (ii) afwi jkend e sensormetingen; (iii) incorrecte (regel)ins tellingen. Ontwerpfouten vallen buiten de sco pe van dit artikel. Die fouten leid en tot symptomen, zoals een te lage
inblaas temperat uur, of een te hoge ruimtetemperat uur wat dus uiteind eli jk kan leid en tot ontevred en gebouwgebruikers.
Het o psporen van de symptomen en de ond erliggend e oorzaken, ofwel de fouten, is van essentieel belang voor een goed pres terend gebouw Want naas t onzuinige en oncomforta bele gebouwen zorgen fouten in gebouwgebond en ins tallaties ook dat het moeili jker is om nieuwe Smart Techn ologies toe te passen, zoals slimme regelingen voor meer energieflexibiliteit.
De rol van AFDD in gebouwinstallatie s
Het is logisch dat er nieuwe technieken n odig zi jn om symptomen automatisch te kunnen o psporen en de ond erliggend e fouten te diagn os ticeren. Digitalisering voor foutd etectie en -diagn ose in gebouwen houdt in dat geavanceerde techn ologieën, zoals sensornetwerken, AI en data-analyse, word en geïntegreerd om sys temen in real-time te monitoren. Door gegevens te verzamelen van versch illend e gebouwsys temen, zoals van HVAC, verlichting en elektrische netwerken, kunnen deze tools afwij kingen of ine fficiënties vroegti jdig id entificeren. AI-algoritmen
kunnen patronen analyseren, potentiële s toringen voorspellen en corrigerend e acties voors tellen voordat problemen escaleren. Dat verlaagt ond erhoudskos ten en verbetert energie-e fficiëntie.
Deze proactieve benad ering verlengt de levensduur van gebouwins tallaties te verlengt en zorgt voor een comforta bel en gezond binnenmilieu voor de gebruikers.
Het proces van AFDD verloopt in twee stappen: Sy mptoomdetectie
Eerst word en afwi j kingen o pgespoord en bepaald of het en symptomen is. Symptoomd etectie is het
Auteurs
gebruik van voorspellingen van sensorwaard en door een mach ine learningmod el om deze te vergeli jken met meetwaard en. Vervolgens wordt met s tatische technieken bepaald of een afwij king een symptoom is. Op het moment van schri jven vindt een st udie plaats om de pres taties van versch illend e mach ine learningmod ellen met elkaar te vergelijken, waarbi j met name gekeken wordt naar XGBoos t (een d ecision tree mod el), Neural Networks, en Support Vector Mach ines.
Foutdiagn ose
Na symptoomd etectie, volgt de tweed e s tap van foutdiagn ose. Dat is het o psporen van de ond erliggend e fouten, die een gevond en symptoom veroorzaakt Hiervoor wordt een proba bilis tische techniek gebruikt op basis van bayesiaanse netwerken. Figuur 1 laat zien hoe fouten kunnen leid en tot symptomen. Er is een bepaald e kans dat deze fouten voorkomen in het sys teem, de zogeheten prior proba bility (PP). Als een fout daadwerkelijk o ptreedt, is er een bepaald e kans dat een specifiek symptoom zich voordoet, de zogeheten conditional proba bility (CP). Het proces van diagn ose verloo pt in omgekeerde richting door de ged etecteerde symptomen te linken aan de fouten en de kans te berekenen welke fout de ond erliggend e oorzaak kan zi jn. De uitkoms t is
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
dus een proba biliteit op basis van kansberekening. Deze werkwi jze is analoog aan de werkwi jze van een arts: bi j de symptomen ‘hoes t’, ‘koorts’ en ‘smaakverlies’ is de kans het groots t dat ‘COVID’ de oorzaak (fout) is. Op deze manier kan een gerichte tes t ingezet word en om te bepalen of COVID daadwerkelijk de ond erliggend e boosdoener is. Analoog h ieraan kan een service engineer gerichter te werk gaan om de ond erliggend e oorzaak op te sporen en te verhelpen in een luchtbehand elingskas t of and ere gebouwins tallatie.
Data-efficiëntie voor schaalbaarheid en generaliseerbaarheid
De afgelo pen jaren hebben we een en orme opkoms t meegemaakt van data-gedreven technieken, recenteli jk vaak gela beld als AI. Inmidd els hebben we ook een beter begrip van de uitdagingen van puur data-gedreven technieken, zoals de en orme hoeveelheid (gela beld e) data die n odig is om een mod el goed te kunnen trainen. Vaak is data niet besch ikbaar over een lange period e voor alle ben odigd e datapunten. Ook is data vaak niet gela beld, missen er datapunten (ti jd eli j k), of is de ond erlinge samenhang van datapunten niet duid elij k. Daardoor neemt het verzamelen, organiseren en voorbewerken van data veel ti jd in beslag. In het Brains4Buildings project richten we ons daarom strategisch op data-e fficiënte technieken die schaalbaar zi jn en generaliseerbaar. Dat doen we op zo:
legt de proba bilis tische relaties vas t t ussen symptomen (S) en de ond erliggend e fouten (Fout). Daarbi j word en de prior proba bilities (PP) en conditional proba bilities (CP) gebruikt om te achterhalen welke fouten waar sch i jnlijk geleid hebben tot de ged etecteerde symptomen.
Figuur 1: Een bayesiaans netwerk
1. Specifiek focussen op de belangrijks te fouten
Niet alle fouten zi jn even belangri j k. Sommige fouten komen meer voor dan and ere en de impact van de fout kan ook versch illen. Daarom hebben we een st udie uitgevoerd naar welke fouten de groots te impact hebben op het energiegebruik [1]. Hierbi j hebben we ons in deze eers te st udie ge focus t op de luchtbehand elingskas t. De impact is ged efinieerd als de Frequentie dat een fout voorkomt X Energiegebruiktoename door de fout.
Voor het bepalen van de frequentie van fouten hebben we een analyse uitgevoerd van de ond erhoudslogboeken in samenwerking met SPIE op basis van text-mining technieken.
De energiegebruiks toename is bepaald in samenwerking met Kro pman voor hun kantoor in Breda door de fouten te simuleren in EnergyPlus.
De hoofduitkoms t is dat de belangri jks te fouten voorkomen in de volgend e componenten: (i) ventilator; (ii) warmteterugwinwiel, (iii) st uurk lep verwarmingsbatteri j, (iv) st uurk lep koelbatteri j. De resultaten zi jn inmidd els gepubliceerd in het ti jdschrift Energy & Buildings [1].
2. Zoveel mogeli jk mod els truct uren en parameters op kennis baseren Gebruik bes taand e expertise van sys temen bi j het ontwikkelen van mod ellen. Dat doen we door de
mod els truct uur, input-output-relaties, en prior proba bilities en conditional proba bilities zoveel mogelijk te baseren op kennis, en vervolgens de overige parameters te trainen op data. Het combineren van kennis en datagedreven technieken is essentieel voor effectieve en e fficiënte AFDD ontwikkelingen. De T U/e hee ft interviews gehoud en met experts van SPIE en Kro pman om zoveel mogeli jk kennis op te halen voor de ontwikkeling van een schaalbaar bayesiaans netwerk voor toepassing op luchtbehand elingskas ten.
3. Modulaire AFDD applicaties ontwikkelen
Ond erzoek duurt totaal vier jaar en ontwikkeling is n og niet afgerond. Daarom richten we ons nu uit strategisch oogpunt op modulaire o plossingen voor een o ptimale schaalbaarheid en beheersbaarheid. Zo hee ft de TU Delft gewerkt aan de mogeli j kheid om het bayesiaans netwerk op te bouwen uit s tandaard componenten op basis van een bibliotheek met een bayesiaans mod ellen per component
4. Gebruikersfeedback integreren
Behaaglij kheid en thermisch comfort s taan niet in de gebouwdata. Daarom hebben we een effectieve enquete-applicatie ontwikkeld, die toegespits t is op AFDD. Vragen richten zich vooral op het d etecteren van onbehagen. Daarbi jj maken we gebruik maken van skip logic. Zo leggen we alleen de relevante vragen voor aan de gebruikers. Deze applicatie kan geko ppeld word en met data uit het gebouwbeheersys teem om AFDD effectie f en e fficent te verwerken.
Figuur 2: Roadmap voor een AFDD pilotproject.
Van theorie naar de prak tijk
Foutd etectietools gebaseerd op mach ine learning, hebben toegang n odig tot hoogwaardige, real-time gegevens om effectie f te zi jn. Veel gebouwen missen echter de ben odigd e sensoren en infras truct uur voor gegevensverzameling, of de besch ikbare gegevens zi jn mogeli jk onvolledig of onbetrouwbaar Voor goed e data zi jn vaak extra gekalibreerde sensoren n odig in de gebouwins tallaties, met bewakingssys temen. Bi j Kro pman wordt de volgend e roadmap gevolgd om AFDD-toepassingen uiteind eli jk bi j k lanten te kunnen toepassen, zie Figuur 2.
AFDD van theorie naar prakti jk brengen via een pilotproject hee ft 9 s tappen voor een succesvolle implementatie, tes t en schaalbaarheid.
1. Stel duid elijke doels tellingen
Bepaal doelen: Stel specifieke doelen voor het pilotproject. Bi jvoorbeeld: tes t de effectiviteit van AFDD-tools bi j het id entificeren van HVACsys teemfouten of het verbeteren van energiee fficiëntie.
Succesmetingen en KPI’s: Bepaal hoe succes gemeten zal word en, zoals lagere uitvalti jd, ond erhoudskos ten of energieverbruik, en verbeteringen in de nauwkeurig heid van foutd etectie.
2. Kies een representatie f gebouw en ins tallatie
Selectie van pilotlocatie: Kies een gebouw of een d eel van een gebouw met voldoend e complexiteit en een mix van sys temen (HVAC, verlichting, beveiliging, etc.), die profiteren van foutd etectie.
Begri jp de infras truct uur: Beoord eel of de bes taand e gebouwinfras truct uur, ben odigd e sensoren, communicatienetwerken en digitale sys temen de AFDD-tools ond ers teunen.
3. Ins talleer ben odigd e sensoren en datasys temen
Upgrad e infras truct uur: Ins talleer als het n odig is (extra) sensoren en gegevensverzamelingssys temen voor nauwkeurige, real-time gegevensverzameling. Bi jvoorbeeld
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
sensoren voor temperat uur, luchtvochtig heid, luchtkwaliteit en energiegebruik. Het Kro pman InsiteSuite SCADA-sys teem zal word en gebruikt.
Kalibreer sys temen: Kalibreer de sensoren en sys temen voor nauwkeurige gegevens.
4. Train het team
Vaardig hed en ontwikkelen: Train het gebouwbeheer- en ond erhouds team in het gebruik van het AFDD-sys teem, het interpreteren van gegevens en het effectie f reageren op waarschuwingen.
Prakti j kgerichte training: Bied praktische, hands-on training voor een soepele overgang van theorie naar prakti j k, zoals het leren beheren en o plossen van de fouten die die de AFDD-tool id entificeert
5. Voer het pilotproject uit door te monitoren en te tes ten
Monitoring en tes ten: Ti jd ens de pilot is het n oodzakelijk gebleken de s tappen te id entificeren die n odig zi jn om het sys teem in de toekoms t AFDD-ready te maken. Evalueer hoe goed de method en fouten id entificeren, sys teems toringen voorspellen en gebouwactiviteiten o ptimaliseren.
6. Analyseer de resultaten
Pres tatie-evaluatie: Beoord eel de resultaten aan de hand van de vas tges teld e doelen en succesmetingen (s tap 1), zoals de nauwkeurig heid van foutd etectie, o perationele verbeteringen, kos tenbesparingen en k lanttevred enheid.
Id entificeer uitdagingen: Noteer event uele uitdagingen die zich ti jd ens de pilot hebben voorgedaan (bi jv. gegevens onnauwkeurig hed en, sys teemintegratieproblemen of gebrek aan responsiviteit van gebouwsys temen).
7. Verfijn en o ptimaliseer
Itereer op basis van feedback: Gebruik de inzichten uit de pilot om het AFDD-sys teem te
Figuur 3: Monitoring van de luchtbehand elingskas t in de pilot na ins tallatie van de sensoren, inclusie f alarmen om geïd entificeerde fouten aan te geven.
verfijnen en te o ptimaliseren. Pa bi jvoorbeeld AI-algoritmes aan, verplaats sensoren of s tel de waarschuwingsdrempels bi j.
Los h iaten o p: Id entificeer en los event uele h iaten op in techn ologie, training van personeel of gegevensverzameling die de pres taties van de AFDD-tools kunnen belemmeren.
8. Schaal op Bred er implementeren: Schaal op bi j een succesvolle pilot. Implementeer de geleerde lessen uit de pilot. Dat zorgt er voor dat de infras truct uur, training en AFDD-tools k laar zi jn voor bred ere implementatie.
Continue monitoring en verbetering: Bli jf de pres taties van de AFDD-tools volgen, zelfs na de o pschaling. Breng verbeteringen aan naarmate de techn ologie en gebouwsys temen evolueren.
9. Documenteer en d eel de resultaten
Documenteer leerervaringen: Documenteer de geleerde lessen ti jd ens de pilot. Zowel de successen als uitdagingen. Dat maakt toekoms tige implementaties succesvoller
Deel met s takehold ers: Communiceer de resultaten met belangri jke belang hebbend en, waarond er gebouweigenaren, facilitair managers en IT-teams. Dat gee ft draagvlak voor bred ere ado ptie.
Deze s tappen geven een leidraad om de AFDD-techn ologie met succes van theoretische concepten naar de prakti jk te brengen, en om zo de gebouwpres taties te o ptimaliseren, ond erhoudskos ten te verlagen en te zorgen voor een e fficiënter en duurzamer o perationeel beheer
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Uitdagingen
Er zi jn versch illend e red enen waarom AFDD-tools vandaag de dag niet direct kunnen word en geïntegreerd in gebouwins tallaties:
1. Veel gebouwen maken n og gebruik van veroud erde infras truct uur, die niet is ontworpen om samen te werken met mod erne digitale tools of AI-techn ologieën. Het integreren van deze sys temen met nieuwe tools vereis t vaak aanzienlijke upgrad es of vervangingen, wat kos tbaar en complex kan zi jn.
2. Versch illend e gebouwsys temen (HVAC, verlichting, beveiliging, etc.) gebruiken vaak incompatibele protocollen en s tandaard en. Dit gebrek aan intero pera biliteit maakt het moeilijk om versch illend e sys temen te verbind en en nieuwe tools effectie f te integreren zond er gespecialiseerde interfaces of middleware.
3. Het implementeren van digitale tools en AI voor foutd etectie vereis t aanzienli jke initiële inves teringen in zowel techn ologie als training. Dit kan een belemmering zi jn, vooral voor oud ere gebouwen of organisaties met beperkte budgetten.
4. Naarmate meer apparaten en sys temen met het internet zi jn verbond en, neemt het risico op cyberaanvallen toe. Het beveiligen van deze digitale tools en het waarborgen van naleving van gegevensprivacyregelgeving voegt een extra laag complexiteit toe.
Dank woord
De beschreven st udie is ond erd eel van het ond erzoeksproject Brains4Buildings. Het project hee ft subsidie ontvangen vanuit het RVO MOOI ins trument ond er projectnummer MOOI32004. Een bi jzond er woord van dank gaat uit naar: prof.dr Laure Itard en prof.em.ir Wim Zeiler voor hun inzet bi j de tots tandkoming van het project
5. Gebouweigenaren en facilitair managers kunnen terug houd end zi jn in het aannemen van nieuwe techn ologieën vanwege de waargen omen risico’s, de n oodzaak om personeel bi j te scholen en de vers toring van bes taand e werkprocessen.
6. In sommige regio’s houd en bouwvoorschriften en regelgeving mogeli jk n og geen rekening met de integratie van digitale tools of AI. Dit kan het ado ptieproces vertragen en juridische of complianceh ind ernissen creëren.
Het overwinnen van deze uitdagingen vereis t gecoördineerde inspanningen, inves teringen in infras truct uur en techn ologische vooruitgangen, die naadloze integratie van AFDD-tools in diverse gebouwsys temen mogeli jk maken. In het Brains4Buildings project werken we aan Automatische Fout Detectie en Diagn ose technieken die zoveel mogelijk de effecten van de gen oemd e uitdagingen mitigeren door te focussen op schaalbaarheid en generaliseerbaarheid.
Referenties
1. Go palan, S. , Ri js, A. , Ch itkara, S. , Thamban, A. , Kramer, R. Fault prioritisation for Air Handling units using fault mod elling and act ual fault occurrence data, Energy & Buildings, 319, Elsevier, 2024.
1) TN O
2) HAN University of Applied Sciences
3) Technische Universiteit Eindhoven
Betere klimaatbeheersing door betere interfaces
We klimatiseren gebouwen voor een belang rijk deel voor het verblijf van mensen. Een gebouw moet energiezuinig, maar ook comfortabel en productief zijn. In de ‘war on talent’, waarin bedrijven fel concurreren om de beste we rknemers aan te trekken en te behouden, wordt dit steeds belang rijker. Daarom besteden we veel aa ndacht aan het ontwerp van klimaatsystemen. Toch klagen kantoorgebruikers nog steeds over het klimaat op hun werkplek [1]. We proberen deze klachten te voorkomen met goed ontworpen klimaatinstallaties, be tere gebouwbeheersystemen, meer sensoren en slimmere regelingen. Eén component wordt echter steeds over het hoofd gezien: de userinterface. Een goede userinterface kan klachten aanzienlijk verminderen. Maar wat maakt een userinterface goed?
Deze zomer k laagd e ik bi j de facility manager in mi jn kantoor over koud e tocht van de inblaasunit.
Ik had het al dagen koud op mi jn werkplek en doorgaans ond erga ik dat zond er daar iets mee te doen. Maar deze keer besloot ik te bellen, want als niemand k laagt dan li j kt het missch ien alsof er geen problemen zi jn. “Heb je de temperat uur verhoogd?”, vroeg hi j. Ge frus treerd riep ik: “Dat werkt toch niet!”
Toch zette ik de thermos taat op +2,0oC. Tot mi jn verbazing verdween de tocht. Mi jn collega’s en ik waren ervan overt uigd dat de thermos taat niets d eed. We waren toch niet gek? Nee, dat waren we niet: de thermos taat had ons in het verled en wel d egeli jk regel matig in de s teek gelaten. Niet raar dus dat we daar geen vertrouwen meer in hadd en. Na enig ond erzoek snapten we wat er aan de hand was: het probleem zat in de interface.
Hoe kunnen gebruikers hun rol pakken?
Het is een feit dat er regel matig k lachten zi jn over het k limaat in kantoren. Het is ook begri jpelijk dat
een door een sys teem geregeld binnenk limaat niet alti jd en door ied ereen als comforta bel wordt ervaren. Kantoorgebruikers versch illen namelijk in meta bolisme, fysiologie en k leding, om maar een paar aspecten te n oemen. De combinatie van al deze individuele factoren bepaalt wat iemand op een bepaald moment n odig hee ft, en dat kan niet volledig door sys temen word en voorspeld. Daarom is het duid elijk dat het binnenk limaat niet 100% data-gedreven te regelen is.
En dat is helemaal niet erg!
Er wordt niet voor niets gezorgd voor aanpasbare regelingen op de werkplek. Vele st udies tonen aan dat persoonlijke controle een invloedri jke factor is voor de tevred enheid, het comfort en de productiviteit van kantoorgebruikers [2]. Omdat we niet allemaal hetzelfd e zi jn en ook niet op alle momenten van de dag hetzelfd e n odig hebben, is het belangri jk dat we het binnenk limaat aan onze behoe ften kunnen aanpassen.
Daarbi j is het essentieel dat gebruikers daadwerkelijk de mogeli j kheid hebben om het binnenk limaat te wi jzigen als hun behoe ften and ers zi jn dan wat het k limatiseringssys teem levert. Dit kan via een interface, zoals een thermos taat of een display met informatie over het binnenk limaat en o pties om deze in te s tellen.
Misverstanden over interfaces
Er gaat een aantal hardnekkige misvers tand en rond over interfaces en het gebruik daarvan. Onlangs hoorde ik dat in het gebouw waar ik werk, gebruikers nauweli j ks aanpassingen doen aan de ins tellingen. De conclusie was dat gebruikers blij kbaar tevred en zi jn, want and ers zoud en ze vaker ingri jpen. Dit k linkt logisch, maar uit ond erzoek weten we dat gebruikers niet alti jd tevred en zi jn als ze niets doen [3]. De ond erzoekers zagen twee belangri jke red enen waarom gebruikers de ins tellingen niet aanpassen: 1) ze weten niet hoe ze dat moeten
Auteurs drs. Ir M.E. (M ar leen) Spiekman1, V. (Vera) Lange2 & J. (Jasper) Jeurens2 , Dr O. (O livia) Guerra Santin3
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Highlights:
• Het artikel benadrukt het belang van goed ontworpen gebruikersinterfaces voor k limaatsys temen in gebouwen.
• Lezers leren dat een effectieve interface k lachten over het binnenk limaat kan vermind eren door duid elijke communicatie over sys teems tat us en gebruiksmogeli j khed en.
• Het artikel bespreekt veelvoorkomend e misvers tand en over interfaces en benadrukt dat gebruikerstevred enheid wordt verhoogd door het geven van controle en feedback.
• Er word en zes thema’s gen oemd die belangri jk zi jn bi j de ontwikkeling van een goed e interface: communicatie van complexe informatie, sys teems tat us, gebruikersmogeli j khed en, gevolgen van keuzes, mate van controle en aansluiting bi j sys teemfunctionaliteit doen, omdat ze de interfaces niet herkennen of niet begri jpen hoe deze werken, en 2) ze weten niet of hun aanpassingen effect hebben en doen daarom maar niets. In de praktijk zien we vaak dat gebruikers d enken dat de interface niet werkt, waardoor ze overt uigd zi jn dat aanpassen geen effect hee ft en ze met hun discomfort bli jven zitten. Precies zoals ik zelf afgelo pen zomer heb ervaren, toen ik tocht ond ervond van de inblaasunit
Een and er misvers tand dat ik vaak hoor, is: “De interface hoe ft niet echt te werken; als gebruikers maar d enken dat het werkt, zi jn ze al tevred en.” Dit k linkt missch ien grappig, maar ik zou dit niet aanrad en. Het is waar dat mensen de perceptie van controle prettig vind en, zelfs als ze die controle niet echt hebben. Soms is dit effect heel s terk, zoals bi j het placebo-e ffect. Het id ee van controle over het binnenk limaat maakt gebruikers meer tevred en, maar alleen als ze dat id ee ook behoud en!
En daar zit het probleem: als gebruikers een paar keer proberen hun binnenk limaat aan te passen en het werkt niet, valt de nep-interface door de mand en verdwi jnt zowel de tevred enheid als het vertrouwen in de k limaatins tallatie.
In een eigen st udie naar de interactie t ussen gebruikers en k limaatinterfaces [4] zagen we precies dit fen omeen, terwi jl dit niet eens een nep-interface betrof. In het betreffend e kantoor h ing de interface afgebeeld in Foto 1. Kantoormed ewerkers gaven aan dat ze het in de winter regel matig koud hadd en. Omdat ze zich afvroegen of de thermos taat in hun kantoort uin wel werkte, hadd en ze die, als experiment, op 30°C inges teld. “Want,” red eneerd en ze, “als de thermos taat het doet, moet het h ier bloedheet word en.” Echter, het werd niet bloedheet, waarop de med ewerkers conclud eerd en dat de thermos taat het niet d eed. Ti jd ens ons interview kregen wi j van hen te horen dat het k limaat daardoor niet te regelen was en dat ze niet tevred en waren. Later begrepen wi j van de gebouwbeheerd er dat de interface wel d egelijk werkte, maar dat met de interface de temperat uur in de kantoort uin slechts 2°C kon word en verhoogd of verlaagd. Door de thermos taat op 30°C te zetten, kon het daarom n ooit bloedheet word en, maar kon er wel d egeli jk een st uk discomfort word en weggen omen.
Foto 1: Nep-interface of niet? Deze interface impliceert dat temperat uren t ussen de 5°C en 30°C zi jn in te s tellen. Echter in het kantoor waar deze interface is ge fotografeerd, is de temperat uur slechts met -2°C tot +2°C te variëren.
Je kunt discussiëren of je de interface van Foto 1 een nepinterface moet n oemen: met de interface kon een gebruiker daadwerkeli jk de temperat uur in de kantoort uin beïnvloed en, dus de interface werkt wel d egeli j k. Echter, de interface impliceert dat het temperat uurbereik reikt tot 30°C en dat was in dit kantoor niet het geval. Nep-interface of niet, de keuze voor deze interface leidd e tot ontevred en med ewerkers.
Goed interface ontwer p
Maar wat maakt n ou een goed e interface? Om daar achter te komen hebben we in totaal 37 kantoormed ewerkers uit vi jf versch illend e kantoorgebouwen bevraagd. Het resultaat van dit ond erzoek [4] is samen te vatten in 6 thema’s die bi j de ontwikkeling of keuze van een interface van belang zi jn. Deze zes thema’s geven handvatten over wat een interface moet kunnen (zie Figuur 1):
1. Communicatie van complexe informatie
2. Communicatie van de s tat us van het sys teem
3. Communicatie over wat gebruikers kunnen doen
4. Ond ers teuning bi j het afwegen van de gevolgen van keuzes (het ’waarom’)
5. Communicatie over de mate en mogeli j kheid van controle
6. Zorgen voor aansluiting van het ontwerp van de interface bi j de functionaliteit van het sys teem
1. Communicatie van complexe informatie
Het begint bi j de manier van communiceren van informatie. Realiseer je dat gebruikers niet het kennisniveau hebben dat een facility manager, gebouwbeheerd er of ins tallateur hee ft:
Houd de interface simpel, maar d enk daarbi j aan de uitspraak
van Eins tein: ‘Maak alles zo simpel mogeli j k, maar niet té simpel’. Te veel informatie maakt dat gebruikers de essentie missen en niet vind en wat ze n odig hebben, maar te weinig informatie zorgt er ook voor dat ze de interface niet snappen en niet weten wat ze moeten doen. Wat niet te complex en niet te simpel is zal van de context afhangen. Twee vuis tregels kunnen daarbi j helpen: laat alleen zien wat n odig is voor de gebruiker en waar hij wat mee kan. Leuk om de relatieve vochtig heid te laten zien, maar als een gebruiker die niet kan beïnvloed en: laat die dan weg! En de tweed e vuis tregel geldt voor alle thema’s: tes t je ontwerp. Vraag een aantal potentiële gebruikers of ze de interface snappen en ond erzoek of ze er hun doelen mee kunnen bereiken.
2. Communicatie van de s tat us van het sys teem
De interface in foto 1 is een voorbeeld van een interface die te weinig informatie gee ft. Eén van de belangrijks te dingen die mis t, is informatie over de s tat us van het sys teem: welke temperat uur is het nu, welke temperat uur wil de gebruiker graag hebben en is het sys teem aan het werk om deze temperat uur te bereiken? De interface in foto 1 gee ft alleen de temperat uur die de gebruiker ins telt. Toen med ewerkers de thermos taat op 30°C ins teld en, kregen ze geen feedback dat het sys teem daadwerkelijk aan de slag ging met die ins telling en de temperat uur in de kantoort uin omhoog ging. Omdat de med ewerkers een zeer hoge temperat uur verwachtten, merkten ze de k leine verhoging niet en dus d eed de thermos taat in hun ogen niets. Op kamerthermos taten in woningen toont de interface vaak een vlammetje als teken dat de CV ketel aan het verwarmen is: een simpele manier om de s tat us van het sys teem te communiceren.
Ond ers teuning bi j het afwegen van de gevolgen van keuzes (het ’waarom’)
Communicatie van de s tat us van het sys teem
Figuur 1: Zes thema’s die van belang zi jn bi j interface ontwikkeling of interface selectie: wat moet een interface kunnen?
Communicatie over wat gebruikers kunnen doen
Communicatie over de mate en mogeli j kheid van controle
Communicatie van complexe informatie
Zorgen voor aansluiting van het ontwerp van de interface bi j de functionaliteit van het sys teem
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
3. Communicatie over wat gebruikers kunnen doen
Als je wilt dat gebruikers hun rol kunnen pakken, zullen ze ook moeten snappen wat ze wel en niet zelf kunnen regelen op hun werkplek. Dat begint ermee dat gebruikers de interface moeten kunnen vind en en herkennen. Dat k linkt als een o pen d eur, maar toch is dit in de praktijk n og niet zo n ormaal. In mi jn kantoor bi jvoorbeeld, nieuwbouw o pgeleverd in 2022, bes taat de interface van de temperat uur en de verlichting uit een te scannen Q R-cod e op een wand, net buiten de werkruimten en vergad erzalen. Eén van de red enen waarom in mi jn kantoor weinig gebruikers de ins tellingen aanpassen, is omdat velen niet weten dat dit met deze Q R-cod e kan, als ze hem al weten te vind en. Uiteraard is ze dit ooit verteld, maar dat betekent niet dat dit wordt onthoud en.
De interface in foto 1 lij kt heel duid eli jk over wat gebruikers kunnen doen: namelijk de temperat uur ins tellen. Echter, zoals eerd er o pgemerkt: de interface zegt feiteli j k: ‘je kan de temperat uur aanpassen van 5°C tot 30°C. De interface communiceert dus helemaal niet goed over wat de gebruiker wel en niet kan doen.
4. Ond ers teuning bi j het afwegen van de gevolgen van keuzes (het ’waarom’)
Het regelen van het binnenk limaat is bes t een complex vraagst uk, zeker als een gebruiker meerdere dingen kan doen om zi jn doel te bereiken, die mogelijk ook and ere gevolgen hebben. Het o penen van een raam kan de binnenluchtkwaliteit verbeteren, maar ook leid en tot extra energiegebruik. Een automatische regeling probeert h ier zo goed mogeli jk rekening mee te houd en en als een gebruiker daarop ingri jpt wil je dergelijke informatie ook meegeven. In het eers te d eel van dit artikel liet ik al zien waarom de o plossing niet zit in het wegnemen van de rol van de gebruiker In ons ond erzoek naar wat kantoorgebruikers n odig hebben van een interface [4] kwam naar voren dat gebruikers h ier wel graag hulp bi j hebben. Dit is n og een nieuw terrein, maar de eers te ontwikkelingen vind en al plaats. Een mooi voorbeeld h iervan is het raamfeedbacksys teem, ontwikkeld door de TU Delft [5], waarin een simpel feedbacksys teem bes taand e uit een lichts trip kantoorgebruikers helpt hoe het raam zo effectie f mogelijk te bedienen.
Een and er voorbeeld, uit de woningbouw, is de CoolDownCoach, die TN O ontwikkelt om bewoners in de zomer te helpen hun woning op warme dagen zo koel mogelijk te houd en (Figuur 2). Deze interface helpt bewoners bi j de bediening van ramen en zonwering, omdat bli j kt dat in de prakti jk h ier veel wins t te behalen valt
Figuur 2: CoolDownCoach: voorbeeld van een interface die bewoner s ond ers teunt bi j het afwegen van de gevolgen van keuzes. In dit geval het o penen van ramen en het bedienen van de zonwering.
5. Communicatie over de mate en mogeli j kheid van controle
Er is al veel geschreven over de voor- en nad elen van automatische regelingen en welke mate van control de voorkeur hee ft [6, 7]. Eén ding is echter duid eli j k: de gebruiker moet in s taat zi jn de automatische ins telling te kunnen overrulen. Daarbi j helpt het als de gebruiker begri jpt wat het k limaatsys teem op dat moment aan het doen is, zoals h ierboven beschreven bi j ‘communicatie van de s tat us van het sys teem’. Als we straks meer gebruik gaan maken van gebouwflexibilisering, wordt dit nóg belangrijker: als het gebouw vas t gaat verwarmen, omdat de stroom nu goedkoo p is, en straks als we de verwarming n odig hebben de pri jzen naar verwachting ook omhoog gaan, is het goed als de gebruiker dit weet en snapt. Dit kan je uitleggen bi j de implementatie van het sys teem, maar het gaat pas leven voor een gebruiker als de sit uatie in het echt plaats vindt: Realtime communicatie op een simpele manier, via de interface of een display gaat en orm helpen bi j de acceptatie van dit soort sys temen. Op dit moment is het n og toekoms tmuziek, maar het is belangri jk dat bi j de ontwikkeling h iervan aandacht bes teed gaat word en.
6. Zorgen voor aansluiting van het ontwerp van de interface bi j de functionaliteit van het sys teem Een belangrijke red en waarom de interface van foto 1 k lachten o plevert en tot ontevred en gebruikers leidt, is omdat de interface iets and ers impliceert dan het k limaatsys teem kan regelen: de gebruikers verwachten de temperat uur tot 30°C te kunnen verhogen, maar meer dan +2°C lukt in werkeli j kheid niet. En hoewel de range van -2°C tot +2°C vaak voldoend e zal is, leidt de verwachting van meer tot ontevred enheid.
Niet ied ere sit uatie is o pgelos t door de interface aan te passen naar een range van -2°C tot +2°C; dat geldt alleen als het k limaatsys teem deze range ook kán realiseren. De interface in mi jn kantoor hee ft deze -2°C tot +2°C schaal. En toch
ging het ook bi j ons mis. In ons kantoor is de temperat uur namelijk helemaal niet te allen ti jd e over deze range aan te passen: in de zomer werkt de handmatig aan te passen naregeling door midd el van een koudwaterleiding boven het verlaagd plafond, die de in te blazen lucht kan nakoelen. Met de interface kan een gebruiker de k lep o penen of dichtzetten. Dat betekent dat er geen range van temperat uren te realiseren is: er zi jn slechts 2 s tand en mogelij k, nameli jk de k lep s taat o pen of de k lep s taat dicht.
Dat was precies de red en dat mi jn collega’s en ik dachten dat de interface niets d eed:
we hadd en regel matig de k lep dichtgezet, terwi jl die al dicht s tond en o pen terwi jl die al o pen was. Wi j dachten dat de temperat uur twee kanten op te regelen was, in s tappen van een halve graad, terwi jl dat niet het geval was. Door meerdere keren ons hoofd te s toten waren mi jn collega’s en ik tot de conclusie gekomen dat de interface een nep-interface was. Vandaar mi jn verbazing dat het aanpassen van de temperat uur wel d egeli jk werkte.
De les uit deze voorbeeld en is dat het daarom belangrijk is dat de interface aansluit bi j hoe de ins tallatie functioneert. Voor de keuze van een interface geldt daarom geen one-size-fits-all.
Conclusie
Het belang van goed ontworpen gebruikersinterfaces voor k limaatsys temen in gebouwen kan niet vaak gen oeg word en benadrukt. Zoals besproken, kunnen effectieve interfaces niet alleen k lachten over het binnenk limaat vermind eren, maar ook bi jdragen aan het comfort, de tevred enheid en de productiviteit van kantoorgebruikers. Door duid eli jke communicatie over de sys teems tat us en gebruiksmogeli j khed en, en door gebruikers de controle te geven die ze n odig hebben, kunnen we een aanzienli jke verbetering realiseren in de manier waarop mensen hun werkomgeving ervaren.
Digitalisering: Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
De 6 thema›s die we hebben geïd entificeerd - communicatie van complexe informatie, sys teems tat us, gebruikersmogelij khed en, gevolgen van keuzes, mate van controle en aansluiting bi j sys teemfunctionaliteit - bied en een solid e basis voor het ontwerpen van interfaces die echt werken voor de gebruikers.
Vermelding
Het ond erzoek achter dit artikel is d eels uitgevoerd binnen het Brains4Buildings project met financiering vanuit de regeling Missiegedreven Ond erzoek, Ontwikkeling en Inn ovatie (MOOI). [8]
2. Kwon, M. , Remoy, H. , van d en Dobbels teen, A. & Knaak, U. (2019) Personal control and environmental user satisfaction in office buildings: Result of case st udies in the Netherlands. Building and Environment, 149, p 428-435. https://doi.org/10.1016/j.build env.2018.1 2.021
3. Karjalainen, S. , & Kois tinen, O. (2007) User problems with individual temperat ure control in offices. Building and Environment, 42, p.2880–2887. https://doi.org/10.1016/j.build env.2006.10.031
4. Spiekman, M. , te Duits, N. , Lange, V. , Jeurens, J. & Sluis-Th iesche ffer, W. (202 3). Methodology to develo p interfaces to help office users better und ers tand control strategies of climate sys tems. 18th Healthy Buildings Euro pe Conference, June 202 3, Aachen, Germany.
Over de auteur: Marleen Spiekman is senior ond erzoeker bi j TN O, waar ze zich richt op de interactie t ussen techn ologische gebouwinn ovaties en menseli jk gedrag. Ze ond erzoekt hoe gebruiker s omgaan met gebouwsys temen en hoe dit de pres taties van gebouwen beïnvloedt.
Marleen Spiekman combineert bouwfysica en toegepas te psychologie om inn ovatieve, energieneutrale gebouwen te realiseren.
Foto: Alyssa van Heys t Fotografie
5. Yüksel, S. de la Barra Luegmayer, P. , Boerstra, A.C. en Luna-Navarro, A. (2024) Effectiviteit van raamfeedbacksys temen in kantoort uinen. TVVL magazine, nr 3, juni 2024
6. Karjalainen, S. (2013). Should it be automatic or manual—The occupant’s perspective on the d esign of domes tic control sys tems. Energy and Buildings, 65 p.1-15. https://doi.org/10.1016/j. enbuild.2013.05.043
7. Ahmadi-Karvig ha, S. , Ghahramani, A. , Becerik-Gerber, B. & Soibel man, L. (2017) One size does n ot fit all: Und ers tanding user preferences for building automation sys tems. Energy and Buildings, 14 5, p. 163-173. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2017.04.015
8. https://brains4buildings.org/
Auteur Ing. F (F oppe) Rauwerda, vastgoedadviseur Rijkswaterstaat
Datagedreven en mensgericht verduurzamen
In T VVL Magazine staan regelmatig mooie praktijkvoorbeelden van gebouwen die zijn ve rduurzaamd en Paris Proof zijn geworden. Inspirerende verhalen van betrokken me nsen. Maar hoe doe je dit als de portefeuille niet bestaat uit een of enkele grote gebouwen, maar uit vele kleinere gebouwen door heel Nederland? In dit ar tikel wordt verteld hoe Rijkswaterstaat dit aanpakt en hierbij gebruikmaakt van het EnergieKompas. Deze tool is door Dutch Green Building Council (D GBC) en TVVL ontwikkeld, waarin naast energielabels ook het werkelijke energieverbruik is opgenomen.
De opgave
Bi j Ri j kswaters taat d enk je waarsch i jnli jk niet meteen aan vas tgoed. Eerd er aan werkzaamhed en als het strooien van snelwegen, het schutten van schepen in sluizen of het renoveren van de Afsluitdi j k. Voor de med ewerkers die dit uitvoeren, zi jn gebouwen met werkplekken en voorzieningen n odig. Dat gaat om gebouwen met een kantoorfunctie, die zich bevind en waar het werk wordt uitgevoerd langs snelwegen, bi j rivieren en kanalen en aan de kus t. Het gaat ook om bediengebouwen op sluizen en t unnels, wegens teunpunten met zoutloodsen, waters teunpunten met s teigers, dis trictskantoren en regionale verkeerscentrales. In totaal hee ft Rij kwaters taat 137 gebouwen met een gemidd eld vloero ppervlakte van 900 m2
Om te voldoen aan de doels tellingen uit het Klimaatakkoord van 2019 is berekend dat deze gebouwen in 2030 energiela bel A moeten hebben en aardgasloos moeten zi jn. Daarnaas t geld en voor deze gebouwen vaak ook de Energiebesparingsplicht en de La bel C-plicht. Dit betekent dat energiebesparend e maatregelen met een terugverdienti jd van vi jf jaar of mind er moeten word en uitgevoerd en de gebouwen minimaal energiela bel C moeten hebben.
Zo ver is het n og niet. De Rij ksoverheid was het afgelo pen jaar regel matig in het nieuws. ‘Overheid verzuimt naleven eigen energiela belplicht’ berichten diverse media. Ook het vas tgoed van Ri j kswaters taat werd h ierbi j gen oemd. Begin 2024 vold eed 53% van de gen oemd e gebouwen aan de La bel C plicht. In figuur 1 zi jn de gebouwen en het energiela bel o pgen omen.
Een belangrijke oorzaak van het n og niet voldoen aan de La bel C-plicht is de lee fti jd van het vas tgoed. Een groot d eel is gebouwd bi j het aanleggen van de snelwegen in de jaren 50, 60 en 70. Bi j de gebouwen is, net als bi j bruggen en sluizen, sprake van een grote vernieuwingso pgave. Niet alle projecten binnen deze o pgave kunnen in één keer word en uitgevoerd.
Aanpak
Voor het verduurzamen van de gebouwen maakt Rij kswaters taat gebruik van de Porte feuilleaanpak. Deze land eli jke regeling gee ft vas tgoed eigenaren meer flexibiliteit en mind er adminis tratie. Deelnemers verplichten zich om naas t de uitvoering van de Energiebesparingsplicht en de La bel C-plicht, jaarlij ks het verbruik van fossiele energie gemidd eld met 5,5 % te vermind eren en het totale energieverbruik met 3,5%. Hier s taat tegen over dat zi j meer ti jd kri jgen om de energiebesparend e maatregelen op een nat uurlijk moment uit te voeren en op porte feuilleniveau te mogen rapporteren over de voortgang. Gezien de omvang van de o pgave zi jn dit twee belangri jke voord elen voor Rij kswaters taat.
Deelname aan de Porte feuilleaanpak s tart met het uitwerken van de porte feuilleroutekaart. In dit Plan van Aanpak is voor ied er gebouw in de porte feuille o pgen omen welke maatregelen in welk jaar word en uitgevoerd. Hierover wordt jaarlij ks in april gerapporteerd aan de Omgevingsdiens t Ned erland (ODNL). Het eers te jaar waarover is gerapporteerd is 202 3. Met een positie f resultaat: in dat jaar is door Rij kswaters taat de vereis te besparing op fossiele- en totale energie gehaald.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Voor het uitvoeren van de Porte feuilleaanpak hee ft Rij kswaters taat het programma Energiebesparing o pgericht. Hierin werken med ewerkers vanuit versch illend e regionale en land eli jke ond erd elen en teams samen. Zi j gebruiken het EnergieKompas om te prioriteren, de voortgang van de uitvoering te monitoren en te rapporteren aan de eigen organisatie en ODNL. Het programma bes taat uit een st uurgroep met directeuren van de betrokken organisatieond erd elen en een programmadirecteur met een projectteam voor de uitvoering.
EnergieKompas
In figuur 2 is het EnergieKompas van de gebouwen van Rij kswaters taat o pgen omen. Op de horizontale as s taan
de energiela bels uit figuur 1. Op de verticale as het werkeli jke energieverbruik. De rode li jn in de grafiek gee ft een indicatie van het gemidd eld e energieverbruik dat verwacht mag word en bi j het betreffend e energiela bel. De afbeelding laat geli jk de meerwaarde van het EnergieKompas zien. In een oogo pslag is duid eli jk welke gebouwen echt energiezuinig zi jn en welke n og niet
Ook de st uurgroep ervaart deze meerwaarde van het EnergieKompas. Bi j het presenteren van het Kompas ti jd ens een overleg leidd e het direct tot actie. De directieled en s tond en o p, liepen naar het scherm en begonnen gebouwen aan te wi jzen, vragen te s tellen en raakten met elkaar in gesprek.
Figuur 1: Energiela bels januari 2024.
Figuur 2: EnergieKompas Ri j kswaters taat-gebouwen januari 2024.
Het EnergieKompas alleen was nat uurlijk niet voldoend e om te s tarten met het programma Energiebesparing.
Voordat werd besloten over d eelname aan de Porte feuilleaanpak is er een businesscase o pges teld. Deze toond e aan dat naas t het behalen van de besparingsdoelen het uitvoeren van de energiebesparend e maatregelen
financieel verantwoord is. De inves teringen s taan in verhouding tot de bereikte besparingen op elektriciteit en gas.
6 aandachtsgebieden
De positie van een gebouw in het EnergieKompas gee ft een belangri jke indicatie voor wat de bes te aanpak is. Ri j kswaters taat hee ft dit uitgewerkt tot 6 aandachtsgebied en. In figuur 3 zi jn de aandachtsgebied en weergegeven in het EnergieKompas.
1. Direct doen
Dit zi jn de gebouwen in de linkerhelft van de grafiek. Zi j hebben een la bel D of slechter Deze voldoen niet aan de huidige regelgeving en moeten voor d ecember 2026 word en aangepakt met het uitvoeren van energiebesparend e maatregelen. Denk aan het isoleren van de sch il van het gebouw en het toepassen van
warmtepompen. Welke dit precies zi jn, is eerd er al bepaald door voor ied er gebouw een maatwerkrapport te maken. De rapporten word en gemaakt door h iervoor o pgeleid e en gecertificeerde adviseurs. In zo’n rapport hebben zi j berekend wat het huidige energiela bel is, welke maatregelen n odig zi jn om la bel A te bereiken en gasloos te word en. Voor de te verduurzamen gebouwen zi jn dit in totaal 1100 maatregelen. Deze zi jn o pgen omen in een data base, die door het programma Energiebesparing wordt beheerd. Op het moment dat de energiebesparend e maatregelen van een gebouw zi jn uitgevoerd, wordt het energiela bel o pnieuw berekend en afgemeld bi j Rij ksdiens t voor Ond ernemend Ned erland (RVO).
Bi j het uitvoeren van de energiebesparend e maatregelen is netconges tie een grote uitdaging. Driekwart van de te verduurzamen gebouwen s taan in een gebied waar sprake is van netconges tie voor afnemen en/of terugleveren van elektriciteit. Er is nu al een aantal gebouwen, waarbi j de geïns talleerde warmtepompen en zonnepanelen h ierdoor niet gebruikt kunnen word en. Om dit tegen te gaan is één van de maatregelen die wordt gen omen het plaatsen van energiemanagementsys temen. Deze apparat uur meet
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
de hoeveelheid stroom op de hoofdaansluiting en zorgt ervoor dat de contractwaarde van de aansluiting niet wordt overschred en door de aangesloten zonnepanelen en laadpalen aan- of uit te schakelen. Daarnaas t is ook de wi jze verbeterd waarop het ben odigd e vermogen wordt berekend. Bi jvoorbeeld bi j de nieuwbouw van wegens teunpunten. Dit zi jn locaties langs snelwegen met een k lein kantoor, een kantine, s talling voor strooiwagens en o pslag van zout. Bi j het ontwerpen van de elektrische ins tallatie word en simulaties gemaakt van het stroomverbruik ti jd ens het strooiproces. Deze simulaties laten zien wanneer pieken in het verbruik onts taan die hoger zi jn dan de contractwaarde van de
Portefeuilleaanpak
In het Klimaatakkoord is afgesproken om het voor grote gebouweigenaren mogeli jk te maken door midd el van vierjaarli j kse porte feuilleroutekaarten verantwoording af te leggen aan bevoegd gezag op basis van werkeli jk energiegebruik. Doel van deze Porte feuilleaanpak is het vermind eren van de adminis tratieve las ten, sturen op doelen in plaats van op losse maatregelen, ruimte voor een planmatige uitvoering en een land elijk uniforme beoord eling door bevoegd e gezagen. In ruil daarvoor committeren d eelnemers zich aan een bovenwetteli jk ambitieniveau.
Deelname aan de Porte feuilleaanpak is vri jwillig, maar niet vri jbli jvend. De voortgang wordt gemonitord aan de hand van 4 kritische pres tatie-indicatoren (KPI’s):
2. reductie totale energielevering (14% in 2026, jaarlij ks gemidd eld 3,5%)
3. voldoen aan Erkend e maatregelen (100% in 2026)
4. voldoen aan energiela bel C-plicht voor kantoren (100% in 2026).
Bi j onvoldoend e voortgang kan het positieve advies weer word en ingetrokken en wordt het bevoegd gezag verzocht om weer over te gaan op regulier toezicht. Meer informatie over de Porte feuilleaanpak is te vind en op de website van RVO: www.RVO.nl. aansluiting. Deze informatie wordt gebruikt om te ond erzoeken met welke aanpassingen in het ontwerp van het gebouw en de ins tallaties en de uitvoering van het strooiproces de overschri jding van de contractwaarde kan word en voorkomen.
2. Plannen
Dit zi jn de gebouwen in de rechterhelft van de grafiek. Zi j hebben een la bel C of beter Deze voldoen aan de huidige regelgeving, maar n og niet aan de doels telling van la bel A. Het uitvoeren van energiebesparend e maatregelen kan bi j deze gebouwen word en gepland in de period e 2027 t/m 2030. Bi j voorkeur in combinatie met het uitvoeren van groot ond erhoud, renovatie of nieuwbouw Hiervoor overlegt het programma Energiebesparing met de teams, die land elijk en regionaal de gebouwen beheren en de vernieuwingso pgave uitvoeren.
De assetmanagers spelen h ierbi j een belangri jke rol. Zi j maken voor de gebouwen de plannen voor de komend e vi jf jaar Het EnergieKompas kan h ierbi j word en gebruikt om pres taties van gebouwen ond erling te vergelijken. Bi j één assetmanager leidd e dit ertoe dat hij op weg naar huis bi j een locatie langs ging om te kijken waarom het verbruik van dat gebouw hoger was dan bi j twee vergeli j kbare gebouwen. Met een o pmerkeli jk resultaat, want op locatie bleek dat de gebruikers bi j het
verlaten van het pand de ruimteregeling op 17 grad en hadd en inges teld. Mooi laag zou je d enken. Het gevolg echter: de luchtbehand eling en de koeling s tond en voluit aan om deze temperat uur te bereiken. Het terugzetten van de ruimteregelingen leidd e meteen tot een verlaging van het energieverbruik.
3. Tussenmeters plaatsen
Boven in de grafiek s taat een ri j gebouwen, waarbi j het verbruik aanzienli jk hoger is dan gemidd eld. Zi j scoren zeer onzuinig. Deze gebouwen hebben ook de aandacht van ODNL. Bi j het bespreken van de conceptrapportage over 202 3 s teld en de coördinerend e inspecteurs h ierover kritische vragen. Deze gebouwen zi jn nad er ond erzocht. Gebleken is dat het gaat om t unnel- en sluiscomplexen, waarbi j het bediengebouw en de overige voorzieningen als aandri jving van sluizen en bruggen, samen achter één energiemeter zitten. Bi j deze complexen wordt het bediengebouw voorzien van een t ussenmeter om een beter inzicht te kri jgen in het verbruik en de ben odigd e maatregelen.
Voor drie complexen wordt, als pilot, n og een s tap extra gezet. Hier word en alle energies tromen gemeten.
Onderzoek & Cases
Dit om te leren hoe het stroomverbruik is van de versch illend e ond erd elen van het complex en welke energiebesparend e maatregelen er mogelijk zi jn voor de overige voorzieningen. Hiervoor is naas t informatie over het gebruik van het gebouw, ook informatie n odig over het gebruik van de t unnel of sluis. Dan moet je d enken aan informatie als het aantal weggebruikers en het aantal schuttingen.
Het plaatsen van de t ussenmeters wordt aanges t uurd door het programma Energiebesparing. Het programma werkt h ierbi j samen met de beheerders van de gebouwen om te zorgen dat er geen ond erbrekingen onts taan bi j het uitvoeren van de werkzaamhed en van Rij kswaters taat
4.Energiebeheer uitvoeren
Het uitvoeren van energiebeheer is een Erkend e Maatregel uit de Energiebesparingsplicht. Dit wordt door het programma Energiebesparing uitgevoerd voor alle gebouwen in de Porte feuilleaanpak. Voor de gebouwen rechtsboven in de grafiek is energiebeheer extra interessant. Deze gebouwen combineren een goed la bel met een bovengemidd eld energieverbruik.
Bi j het uitvoeren van energiebeheer wordt het werkelijke energieverbruik op basis van meetgegevens uit het energiemanagementsys teem van Rij kswaters taat vergeleken met het verwachte verbruik op basis van buitentemperat uur en bedri jfstijd en. Dit wordt gedaan voor een week in ied er seizoen van het jaar De grafieken die h iervan word en gemaakt, laten zien of de k limaatins tallaties goed zi jn inges teld of dat er verbeteringen mogelijk zi jn.
Voor het uitvoeren van deze verbeteringen is een worksho p georganiseerd met gebruikers, beheerders en regeltechnici van de aannemers. In de worksho p was te merken dat de regeltechnici deze informatie zeer bruikbaar vind en. Bleek uit een grafiek dat er mogeli j khed en zi jn om de k limaatins tallaties beter in te s tellen? Dan werd er geli jk meegedacht over een manier om dit te realiseren. Een voorwaarde bi j het uitvoeren van energiebeheer is dat de energiemeters op afs tand uitgelezen kunnen word en. Voor de elektriciteitsmeters is dit het geval. Voor een d eel van de gasmeters niet. Voor de gebouwen waar zich meters bevind en die niet op afs tand uitgelezen kunnen word en, is besloten om het energiebeheer niet op afs tand maar op locatie uit te voeren.
5. Pluim geven!
De gebouwen rechtsond er in de grafiek hebben een goed
Figuur 3: EnergieKompas Ri j kswaters taat met aandachtsgebied en.
Fo ppe Rauwerda is vas tgoedadviseur bi j de Corporate Diens t van Rij kswaters taat (RWS).
la bel en een laag verbruik. De gebruikers, beheerders en aannemers van deze gebouwen verdienen een pluim. Zi j hebben ervoor gezorgd dat de k limaatins tallaties o ptimaal zi jn inges teld. Gebruikers zelf d enken versch illend over het verduurzamen van de gebouwen. Een d eel waard eert de inzet van Rij kswaters taat. “Hier ben ik thuis ook mee bezig”. And eren zi jn bang voor koud ek lachten. Dit speelt met name bi j gebouwen die ook buiten kantoorti jd word en gebruikt: “Kom ik in de avond niet in de kou te zitten?”. Veel gesprekken beginnen dan ook met uitleg over wat niet wordt aangepas t: de temperat uurins tellingen binnen de bedri jfstijd en van het gebouw
6. Beleid herzien?
Links ond erin de grafiek bevind en zich gebouwen met een slecht la bel en een laag verbruik. Een bi jzond ere combinatie. Uit nad er ond erzoek bli j kt dat deze gebouwen vaak voor een d eel van de ti jd word en gebruikt. Voor deze gebouwen kan het zinvol zi jn om het vas tgoedbeleid te beki jken en te evalueren. Wellicht dat concentreren van functies of het afs toten van d elen van het gebouw mogelijk zi jn om de benutting en de energiezuinig heid te verbeteren.
Daarnaas t bli jft ook het uitvoeren van energiebeheer bi j deze gebouwen van kracht om de k limaatins tallaties goed aan te laten sluiten bi j de bedri jfstijd en ti jd ens d eelgebruik van het pand.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
EnergieKompas
Voor het rapporteren van de twee reductie-KPI’s moeten de d eelnemers aan de Porte feuilleaanpak gebruik maken van de Werkeli jke Energie intensiteit indicator (WEii-score). Deze score wordt berekend door het energieverbruik per jaar te d elen door de gebruikso ppervlakte van het gebouw
In de berekening van de WEii-score word en weerscorrecties o pgen omen om seizoensinvloed en als een strenge winter geen invloed te laten hebben op de score. Zo kunnen gebouwen of groepen gebouwen over meerdere jaren heen ond erling goed word en vergeleken.
In het EnergieKompas wordt in één grafiek de WEii-scores van alle gebouwen uitgezet tegen het energiela bel van de gebouwen. Daarnaas t wordt in een tweed e grafiek voor ied er jaar van de Porte feuilleaanpak ook de gemidd eld e score van alle gebouwen samen berekend. Dit is de score die wordt gebruikt om te bepalen of aan de KPI’s wordt voldaan. Meer informatie over de WEii-score en het EnergieKompas is te vind en op de website van WEii: www.weii.nl.
Van harte aanbevolen
Het toepassen van het EnergieKompas waarin informatie over het werkeli jke verbruik wordt gecombineerd met informatie over de energiela bels gee ft Ri j kswaters taat op een ond erbouwd e wi jze inzicht in de energiezuinig heid van de gehele porte feuille van gebouwen met een kantoorfunctie. Het laat zien wat eerst en wat later moet word en o pgepakt en wat h ierbi j de aandachtsgebied en zi jn. Deze inzichten s timuleren de bi j het uitvoeren van energiebesparend e maatregelen betrokken med ewerkers in de regionale en land eli jke teams en het programma Energiebesparing. Het EnergieKompas is h iermee een onmisbare tool geword en, die door ons van harte wordt aanbevolen aan and ere organisaties die datagedreven en mensgericht willen werken.
Auteur M.K. (Mil an) Karakhalil BENG
Verbetering van rekentools voor duurzame bodemenergie
Door internationale klimaatdoelen verduurzamen organisaties met toenemende snelheid. Een bela ng rijke ontwikkeling is de g roeiende populariteit van thermische installaties met ondergrondse warmte koudeopslag (WKO) en luchtgevoede warmtepompen (LWP) waarmee gebouwen volledig elektrisch geklimatiseerd kunnen worden. Omd at de prestaties van luchtgevoede warmtepompen sterk a ankelijk zijn van de buitentemperatuur moeten z e slim worden ingez et om het energ ieverbruik te minimaliseren. Dit ar tikel - gebaseerd op een afstudeerproject aan de Hogeschool Utrecht in opdracht voor IF Technolog ybeschrij universele e igenschappen voor rekentools die nauwkeurige berekeningen mogelijk maken voor WKO en luchtwarmtepompsystemen. Het ar tikel biedt een methode om onder andere samenwerkingen tussen ingenieursbureaus te versterken.
De groeiend e vraag naar duurzame thermische energie kan de komend e d ecennia leid en tot een tekort aan ingenieurs om alles te ontwerpen. Daarom is het cruciaal om zowel binnen ingenieursbureaus als in hun ond erlinge samenwerking zo veel mogeli jk processen te o ptimaliseren. Dit vermind ert het aantal ben odigd e handberekeningen en bevord ert de ti jd die n odig is voor de ond erbouwing van ontwerpkeuzes. Ingenieursbureaus gebruiken h iervoor rekentools, maar die zi jn vaak óf specifiek voor bod emenergie, óf voor luchtgevoed e warmtepompen.
Deze tools word en intern ontwikkeld en vervolgens intern gehoud en. Er is op dit gebied weinig informatieuitwisseling t ussen bedri jven. Daardoor is er geen ond erlinge controle en kan de kwaliteit en rekenwijze uiteenlo pen. En dat terwi jl deze bureaus vaak wel samenwerken aan de mees t impactvolle projecten. Met de complexer word end e energiesys temen is het aan de rekentools om mee te groeien. Zo kunnen berekeningen e fficiënt bli jven en kwaliteitss tandaard en word en gewaarborgd.
Technologische ontwikkeling
WKO’s in samenwerking met luchtgevoed e warmtepompen, word en s teeds vaker toegepas t in de transitie naar een duurzame lee fomgeving. Deze sys teemcomponenten, die word en gebruikt om warmte en koud e te leveren, werken op elektriciteit (i.p.v. fossiele brands toffen) en s taan erom bekend dat ze met een hoger rend ement warmte leveren dan de gasketel. Warmtepompen leveren warmte met een CO P van ongeveer 2 – 5,5 terwi jl gasketels ongeveer 100% van de gevoed e energie aan warmte levert.
WKO is een techniek die al tientallen jaren bes taat en zelfs al d ertig jaar wordt toegepas t in Ned erland. Om de inves teringskos ten laag te houd en werd en WKO-sys temen vaak ontworpen in combinatie met gasketels. Op die manier levert de WKO de mees te dagen per jaar de gevraagd e warmte en springt de gasketel op de kouds te dagen bi j. Veel organisaties willen de komend e jaren van het gas af, en gasketels word en mind er po pulair Daarom groeit de vraag naar luchtgevoed e warmtepompen als aanvulling op de WKO. Dit maakt het vind en van een goed ontwerp complexer Gasketels leveren namelijk met een cons tant rend ement en bi j luchtwarmtepompen versch ilt het rend ement in grote mate per moment. Vaak is warmtelevering vanuit de WKO e fficiënter, omdat warmte vooral n odig is op koud e dagen en de WKO dan een hogere temperat uur hee ft dan de buitenlucht. De luchtwarmtepomp zal dus voornameli jk word en gebruikt als aanvulling. Soms is het toch beter om de luchtwarmtepomp prioriteit te geven voor warmtelevering. Bi jvoorbeeld wanneer een gebouw alti jd gelij kti jdige warmteen koud evraag hee ft. Dan hee ft de luchtwarmtepomp op warme dagen een hoge brontemperat uur, waardoor hij zeer e fficiënt kan verwarmen.
Drie eigenschappen van moderne rekentools
Dit artikel beschri jft drie eigenschappen, die aan bes taand e tools kunnen word en toegevoegd om ze gesch ikt te maken voor toekoms tige thermische energiecentrales.
De eigenschappen zi jn o pges teld in het kad er van de uitgangspunten ‘universele inzetbaarheid’, ‘nauwkeurig heid’ en ‘rekenkracht o ptimalisatie’.
‘Universele inzetbaarheid’ wil zeggen dat de tool kan word en toegepas t op uiteenlo pend e projecten. Denk aan warmtepompen met versch illend e soorten koud emidd elen of met uiteenlo pend e compressor groottes. ‘Nauwkeurig heid’ slaat uiteind eli jk op het zo nauwkeurig mogeli jk inschatten van de pres taties en de energies tromen van het toekoms tige sys teem, de uitdaging is om dit voor elkaar te kri jgen in uiteenlo pend e, met name niet voor de hand liggend e sit uaties. Het derd e uitgangspunt: ‘rekenkracht o ptimalisatie’ gaat over het vind en van manieren waarbi j het uitvoeren en vergeli jken van e fficiëntie berekeningen zo min mogeli jk ingewikkeld e rekens tappen n odig zi jn om een traag programma of vas tlo pend e lapto ps te voorkomen.
De drie tool-eigenschappen die h ieruit zi jn voortgekomen zi jn:
• Ti jds tap gebond en CO P-schattingen
• Drempeltemperat uur
• Totale energie o ptimalisatie
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Fundamentele werking
Rekentools maken vaak gebruik van k limaatgegevens om met geautomatiseerde berekeningen de energievraag van een gebouw te schatten. Deze k limaatgegevens geven de gemidd eld e gemeten buitentemperat uur in de bilt weer over twintig jaar, voor elk uur in het jaar In combinatie met o ppervlakte en isolatiewaard es kan de energievraag word en benad erd. De k limaatgegevens word en vaak niet gebruikt om een per uur CO P-schattingen mee te doen. Daarvoor wordt eenmalig een SCO P-berekening gemaakt en dat resultaat wordt voor elke ti jds tap gebruikt. Bi j zulke berekeningen wordt eenmalig de gemidd eld e pres tatie van een warmtepomp berekend over een jaar en deze uitkoms t wordt elke ti jds tap apart toegepas t. Dit werkt vaak prima in bes taand e tools, omdat de focus ligt op één elektrisch component die boven een bepaald e buitentemperat uur (bi jvoorbeeld -5 grad en) de voorkeur kri jgt over de piekvoorziening. Deze buitentemperat uur wordt al vas tgelegd bi j de SCO P berekening.
De jaarresultaten van deze sys temen benad eren de werkeli j kheid. Maar wanneer de k lant vraagt om luchtgevoed e warmtepomp ter aanvulling van de WKO om volledig elektrisch te gaan, dient ter sys teemo ptimalisatie per ti jds tap bekend te
Figuur 1: Datasets
Onderzoek & Cases
zi jn welk component (WKO of luchtwarmtepomp) e fficiënter levert. De omgevings temperat uur speelt een grote rol in de pres taties van luchtwarmtepompen, daarom moet het per uur duid elijk zi jn met welke CO P de luchtwarmtepomp warmte kan leveren. Dit sys teem biedt een beter inzicht in het energieverbruik per ti jds tap en het event ueel ben odigd e o pges teld vermogen van de piekvoorziening. De pres taties en energies tromen van een totaalsys teem word en aanzienlijk nauwkeuriger berekend.
Tijdstap gebonden COP- berekeningen
De CO P-berekeningen van warmtepompen zi jn gebaseerd op data sheets van warmtepomp fa brikanten die ond er and ere CO P-resultaten weergeven ond er specifieke buiten- en aanvoertemperat uren. Met informatie uit versch illend e data sheets is het mogeli jk om datasets te maken die CO P-pres taties van specifieke warmtepompen weergeven over versch illend e aanvoeren buitentemperat uren (figuur 1). De aanvoertemperat uur is de temperat uur van het water dat het CV-circuit betreedt.
Hierbi j is het vri j om te kiezen hoeveel versch illend e aanvoertemperat uren en buitentemperat uren word en meegen omen, maar belangrijk is dat datapunten over een groter domein van buitenen aanvoertemperat uren ervoor zorgt dat de tool in een groter bereik aan buitentemperat uren accuraat CO P kan schatten. Hoe dichter de datapunten bi j elkaar liggen, hoe nauwkeuriger de schattingen word en gemaakt.
Met versch illend e datasets kan ond erscheid word en gemaakt t ussen versch illend e warmtepompen (and ere merken, and ere koud emidd elen, versch illend e compressors) en versch illend e s tand en van de warmtepomp, h iermee kunnen de effecten van versch illend e
soorten warmtepompen op een project snel inzichteli jk word en gemaakt.
In de ins tellingen van de rekentool kan een warmtepomp word en gekozen met een bepaald e compressorgrootte, koud emidd el, compressortype, etc. Vervolgens word en de buitentemperat uren uit de dataset van de warmtepomp met de gekozen eigenschappen geko pieerd naar de eers te kolom van een geautomatiseerde ta bel (figuur 2). Deze ta bel dient als een hulpmidd el van de rekentool, waarin met de input van de tool zoveel mogeli jk eenmalig wordt berekend om de rekenkracht per ti jds tap te beperken. Hierin word en de s took li jnen (d e gewens te cv aanvoertemperat uur bi j elke buitentemperat uur) van het project geko ppeld aan de buitentemperat uren uit de dataset. Dit gebeurt eerst door m.b.v. de s took li jnen van de casus de gewens te aanvoertemperat uur van het cv-sys teem te berekenen bi j alle buitentemperat uren uit de gekozen dataset. Vervolgens wordt er teruggeko ppeld naar de dataset om te interpoleren t ussen de CO P waard en om de CO P te benad eren bi j alle buitentemperat uren uit de dataset en de bi jbehorend e aanvoertemperat uren van de casus (figuur 3). Omdat de s took li jnen van het gebouw al vas t s taan kan van tevoren bi j elke buitentemperat uur de CO P van de warmtepomp word en berekend. Door de s took li jnen te ko ppelen aan de buitentemperat uren van de datasets wordt de hoogs t mogeli jke nauwkeurig heid behaald zond er overbodige berekeningen.
De geautomatiseerde ta bel retourneert de CO P resultaten van de gekozen warmtepomp over het bereik aan buitentemperat uren uit de bi jbehorend e dataset i.c.m. de daarbi jhorend e aanvoertemperat uren van de casus. In de berekeningen per ti jds tap wordt geïnterpoleerd t ussen de CO P resultaten uit de geautomatiseerde ta bel om voor elke buitentemperat uur de CO P van de warmtepomp te benad eren.
Figuur 2: Geautomatiseerde ta bel.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Figuur 3: Werking van de geautomatiseerde ta bel.
Drempeltemperatuur
Mees tal is actieve warmtelevering vanuit de WKO e fficiënter dan de luchtwarmtepomp. Een WKO hee ft nameli jk een warme bron en een koud e bron waarvan de warme door het jaar heen zo’n vier grad en versch ilt. Daardoor is de brontemperat uur maximaal zo’n zes tien grad en, ook al is het buiten erg warm.
De pres taties van de luchtwarmtepomp s taan wel in direct verband met buitenluchttemperat uur De buitenlucht is nameli jk de bron. Dit maakt dat het rend ement van warmtelevering vanuit de WKO mind er sti jgt wanneer de buitentemperat uur omhoog gaat dan het rend ement van de luchtwarmtepomp (figuur 4).
Door de CO P van actieve warmtelevering vanuit de WKO toe te voegen aan de geautomatiseerde ta bel (figuur 5) kan het kantelpunt word en berekend waarop de luchtwarmtepomp met een hoger rend ement warmte levert dan de WKO. Deze berekening levert een buitentemperat uur op waarbi j de luchtwarmtepomp renda beler warmte levert dan de WKO (figuur 4). Die temperat uur kan de advies
Figuur 4: Drempeltemperat uur.
drempeltemperat uur word en gen oemd. De ontwerper kan zelf kiezen of deze advies drempeltemperat uur ook daadwerkeli jk wordt gebruikt als kantelpunt waarop de luchtwarmtepomp prioriteit kri jgt over de WKO. Wanneer de ontwerper h iervoor kies t vindt de tool de samenwerking t ussen gekozen sys teemcomponenten waarvoor de mins te elektrische energie n odig is. Om versch illend e red enen kan het wenseli jk zi jn om h iervan af te wi jken. Bi jvoorbeeld om een energiebalans in de WKO te kunnen behalen. Het volgend e st uk beschri jft hoe de drempeltemperat uur in een bes taand e tool kan word en geïntegreerd.
Totale energie optimalisatie
De drempeltemperat uur is niet alles. De werking ervan moet juis t in de bes taand e tool word en geïntegreerd om het geheel te laten werken. Daarbi j kan het schema in figuur 6 helpen. Het schema maakt gebruik van universele regels én de door de ontwerper gekozen drempeltemperat uur om te bepalen welke componenten in bedri jf gaan. ‘LWP’ s taat h ierin voor luchtwarmtepomp en ‘WWP’ voor waterwarmtepomp. ‘WWP’ verwi js t naar de geothermische warmtepomp, die s taat o pges teld t ussen de WKO en het cv-sys teem. ‘T_drempel’ verwi js t naar de door de ontwerper inges teld e drempeltemperat uur
In Figuur 6 is een d eel van een stroomschema van een rekentool te zien. Dit d eel van het stroomschema wordt elke ti jds tap herhaald. Eerst controleert de tool of de buitentemperat uur in die ti jds tap hoger ligt dan de door de ontwerper ingevuld e drempeltemperat uur Als dat het geval is, kri jgt de luchtwarmtepomp prioriteit bi j warmtelevering. In de laats te controles tap in het schema wordt er gecontroleerd of de component met prioriteit in s taat is zelfs tandig warmtevraag te leveren. Als dat niet het geval is, springt het tweed e elektronische component bi j voorkeur zoveel bi j als n odig maar and ers zoveel als mogeli j k.
Zoals te zien aan de eers te voorwaarde hangt welk component prioriteit kri jgt af van de buitentemperat uur Bi j een buitentemperat uur hoger dan de gekozen drempeltemperat uur hee ft de luchtwarmtepomp eers te prioriteit. Bi j een buitentemperat uur lager dan de drempeltemperat uur hee ft de waterwarmtepomp de eers te prioriteit. Wanneer de component met tweed e prioriteit zoveel bi jspringt als mogeli j k, is de warmtevraag groter dan het totale leverbare vermogen van zowel de luchtwarmtepomp als actieve levering vanuit de WKO. Dan wordt er berekend hoeveel warmtelevering er in die ti jds tap van de piekvoorziening n odig is.
Zoals te zien is in dit schema is er geen mogelij kheid dat er koud evraag (zie GKW vraag) is bi j een buitentemperat uur ond er de drempeltemperat uur Dat is omdat koud evraag bi j lage temperat uren mind er voorkomt dan warmtevraag bi j hoge temperat uren. Of dit
Figuur 5: Drempeltemperat uur in de geautomatiseerde ta bel.
soort s tappen n odig zi jn kan versch illen per toepassing van de tool. Afhankeli jk van de overeenkoms ten t ussen o pdrachten van een ingenieursbureau kan het mogelijk zi jn dat er in een and ere tool bi jvoorbeeld wel gecontroleerd moet word en op GKW vraag bi j lage buitentemperat uren.
Pote ntie in de sector
Rekentools word en al jaren ingezet door energie-ingenieurs om de jaarresultaten van conceptsys temen in te schatten. Door de sti jgend e eisen aan duurzaamheid en complexiteit van projecten is het belangrijk om deze tools verd er te ontwikkelen en hun gebruik te stroomli jnen.
De toevoeging van ti jds tap-gebond en CO P-berekeningen en de drempeltemperat uur draagt h ieraan bi j. Deze functies zorgen ervoor dat tools de e fficiëntie van versch illend e sys teemcomponenten dynamisch kunnen vergeli jken waardoor de energiepres taties per ti jds tap nauwkeurig in kaart word en gebracht. Een o ptimale inzet van elektrische sys teemcomponenten bespaart energiekos ten voor de k lant en overbodige druk op elektriciteitsnet. Bovendien zi jn rekentools niet meer per d efinitie geo ptimaliseerd voor gemidd eld e oms tandig hed en, maar ook voor extremen en schommelingen. Ontwerpers kunnen eenvoudig and ere k limaatdata gebruiken, bi jvoorbeeld voor buitenlandse projecten of om sys teempres taties met extreme buitentemperat uren in te schatten. In een Excel tool zou
je daarvoor de nieuwe k limaatdata moeten download en en die neerzetten in de cellen waar de bes taand e k limaatdata s taat. Dit verlaagt de marges van foutieve aannames en maakt de tools relevanter voor het ontwerpen van sys temen die gedurend e het jaar geo ptimaliseerd bli jven pres teren.
De gevisualiseerde informaties tromen in stroomschema’s kunnen in de toekoms t van grote waarde zi jn. Een eenduidige manier om rekentools te visualiseren kan ervoor zorgen dat samenwerkend e parti jen elkaar snel kunnen begri jpen ondanks and ere specialisaties en and ers werkend e rekentools. Deze schema’s vormen een gemeenschappeli jke taal die samenwerkingen t ussen versch illend e parti jen kan vers terken. Het gebruik van schema’s wordt s teeds waardevoller naarmate de complexiteit van rekentools toeneemt, omdat de werking dan s teeds mind er tot de verbeelding spreekt. Als meerdere mensen samenwerken aan de ontwikkeling van een rekentool, helpt het schema de programmeurs om elkaars id eeën beter te begri jpen en event uele d enkfouten kunnen word en herkend voordat de tool in elkaar is gezet.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Ook helpt het vas tleggen van rekens tappen in een schema met de communicatie naar collega’s die niet betrokken zi jn bi j de ontwikkeling, maar wel gebruikmaken van de tool. Zi j kunnen op laagdrempelige wi jze inzicht kri jgen in de werking van rekentool. Ten slotte kan dit de communicatie met externe parti jen bevorderen.
De groots te verduurzamingsprojecten hebben de mees te invloed, en daarbi j zi jn vaak meerdere ingenieursbureaus betrokken. Bi j zulke projecten zit er een verband t ussen de slagingskans en de communicatie t ussen betrokken parti jen. Deze schema’s bevorderen een ged eeld begrip van complexe berekeningen. Met nauwkeurige berekeningen en verbeterde ond erlinge afs temming t ussen ingenieursbureaus dragen deze functies van rekentools bi j aan het succesvol realiseren van de energietransitie.
Over de auteur: Milan Karakhalil is onlangs afgestud eerd als werkt uigbouwkundige op de hogeschool Utrecht op dit thema. Dit artikel is gebaseerd op zi jn scriptie: Tooluitbreiding met geautomatiseerde berekeningen voor lucht-water warmtepompen (te vind en op HBOkennisbank.nl). Het project is uitgevoerd in o pdracht van IF Techn ology, in het ontwerprapport word en alle tooleigenschappen die zi jn behand eld in dit artikel verd er toegelicht
Figuur 6: Stroomschema.
Auteur Werner Vink
Het uitbreiden van de leeromgeving met een state of the ar t elektrotechnische en HVAC-installatie
TVVL Smart Living Lab Fase 3 in pand van Auerhaan Klimaattechniek
De ontwikkeling van het T VVL Smart Living Lab hee een nieuwe mijlpaal bereikt met de toe voeg ing van een stateof-the-ar t pand, uitgerust met de nieuwste elektrotechni sche en HVAC-technolog ieën. In fase 3 is in samenwerking met Auerhaan Klimaattechniek en met dank aan Roy Titulaer hun nieuwe bedrijfspand geïntegreerd in het Living Lab. Het pand, voorzien van een luchtbehandelingskast met geïntegreerde warmtepomp, lucht/ water warmtepompen, z onnepanelen, laadpalen en een batterij-opslagsysteem, biedt een ideale omgeving om hedendaagse uitdag ingen op het gebied van energiemanagement en duurzaamheid te onderz oeken en waardevolle inzichten met de markt te delen.
TVVL wild e naas t haar bes taand e huisves ting een nieuw pand realiseren, dat inspeelt op act uele uitdagingen in de ins tallatietechniek, waarond er netconges tie. Deze uitdaging werd ti jd ens de bouw in 2021 direct realiteit toen Auerhaan werd geconfronteerd met netcapaciteit beperkingen. Hoewel een aansluiting van 200 kW was aangevraagd, kon de netbeheerd er slechts 55 kW (3x80 A) besch ikbaar s tellen. Met een totaal geïns talleerd vermogen van bi jna 200 kW resulteerde dit in een significant tekort van 14 5 kW.
Als o plossing implementeerde Auerhaan een batteri jsys teem. Dit sys teem vervult een dubbele functie: in de zomer wordt de overtollige energie van de zonnepanelen o pgeslagen, terwi jl in de winter de batteri j 's nachts wordt o pgelad en om pieken boven de 55 kW gedurend e de dag op te vangen.
Waarom een nieuw gebouw toevoegen?
Foto 1: Het nieuwe gebouw van Auerhaan o pgeleverd eind 202 3.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Installatieconcept
Beschri jving van het ins tallatieconcept d elen wi j op in een d eel HVAC en een d eel elektrotechnisch ge focus t op de batteri j, pv o pwekking en laadpalen.
HVAC-sys teem
De warmte/koud e binnen het HVAC-sys teem wordt gecreëerd door 5 warmtepompen, met een totaal van 40 kW elektrisch vermogen.
De luchtvoorziening wordt gedaan door 1 luchtbehand elingskas t met warmteterugwinning en een geïntegreerde warmtepomp, met een totaal van 10 kW elektrisch vermogen. De afgifte naar de kantoorruimtes gebeurt via vloerverwarming in combinatie met inductieunits en de luchtconditionering is gedaan met een cons tant ventilatie volumesys teem. Tevens zi jn er twee waterbuffers om warmte en koud e op te slaan. De HVAC-ins tallatie wordt aangest uurd door midd el van het Priva gebouwbeheersys teem.
Elektrotechnische energie ins tallatie
Het energienet levert een vermogen van 55 kW. De totale piekvermogen vraag is 200 kW. Zodoend e is er een batteri j gekozen met een ontlaadvermogen van 200 kW en een o pslagcapaciteit van 180 kWh.
De regeling van de energies tromen wordt aanges t uurd door het Energie Management Sys teem (EMS) van batteri jfa brikant Tesvolt.
Deze software biedt flexibele regels trategieën, die naar wens kunnen word en aangepas t. Auerhaan hee ft ervoor gekozen om de batteri j ti jd ens de wintermaand en o pgelad en te houd en, zodat deze
Foto 2: Overzicht van de energiecentrale voor opwekking van warmte/ koud e in het Priva gebouwbeheer sys teem.
Foto 3: De luchtbehand elingskas t van Auerhaan met WTW en geïntegreerde warmtepomp, te zien vanuit de vergad erzaal. Roy is er erg trots o p, en terecht!
besch ikbaar is om piekverbruik op te vangen. In de zomer wordt de batteri j ingezet om het overschot aan o pgewekte zonneenergie op te slaan en te gebruiken ti jd ens de avond en nacht
Naas t de batteri j-ins tallatie zi jn 440 zonnepanelen van Solar Edge geplaats t, met een totaal vermogen van 1 20 kW, deze zonnepanelen zi jn meeverhuisd vanaf het oud e pand. Ook zi jn er 6 laadpalen van Shell Recharge geïns talleerd, elk met een vermogen van 11 kW. Een belangri jk d etail is dat de laadpalen geen gebruik maken van loadbalancing. Dit houdt in dat wanneer alle 6 de laadpalen tegelijkerti jd in gebruik zi jn, er een gecombineerd vermogen van 66 kW wordt geleverd, al komt deze sit uatie bi jna n ooit voor
Opzet ten van data koppeling met de verschillende systemen
Om vanuit data een totaalbeeld te creëren van de werking van de HVAC en elektrotechnische ins tallatie, is data ontsloten uit het Tesvolt EMS, Priva GBS, en Shell Recharge. Ond ers taand een overzicht van dataarch itect uur rond de data-ontsluiting en de datavaria belen, ontsloten uit de versch illend e bronnen.
Data arch itect uur
Er zi jn 4 versch illend e data bronnen aanwezig van het energie- en HVACsys teem. Elke data bron hee ft zi jn eigen clouddiens t vanuit de leverancier Dit maakt dat het ontsluiten van data s teeds eenvoudiger wordt, dankzi j de Application Programming Interfaces (API's) die leveranciers via hun cloud o plossingen aanbied en. Priva biedt sinds enkele jaren de mogelij kheid om data te ontsluiten via de API van hun cloud. Ook het Energy Management Sys tem (EMS) van TesVolt, de software bi j de zonnepanelen van SolarEdge en de laadpaalbeheer software van Shell Recharge bied en API's waarmee met hun cloud geko ppeld kan word en.
Ko ppeling met Tesvolt EMS
De batteri j en energiemeters zi jn aangesloten op het EMS, dat op basis van real-time meetgegevens bepaalt of de batteri j moet o plad en, ontlad en of in s tand-by moet bli jven. Via een Modbus-ko ppeling word en gegevens over verbruik, netaansluiting en zonne-energieo pwekking geregis treerd. Daarnaas t word en de s tate-of-charge (SoC) en de batteri jtemperat uur ontsloten voor analyse, met een data-interval van 1 minuut
Ko ppeling met Priva GBS
Het pand is uitgerus t met Priva Blue ID-regelaars en een Cloud Gateway, waardoor het GBS via de Priva Cloud toegankelijk is. De Priva His tory API
Foto 4: Ruimte waar de batteri jen van Tesvolt s taan o pgeslagen.
Figuur 1: Printscreen van het Tesvolt EMS.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Figuur 2: Overzicht van de data arch itect uur.
biedt toegang tot his torische meetgegevens, die geautomatiseerd naar een eigen omgeving kunnen word en gedownload. Van de 1500+ besch ikbare datapunten zi jn er 80 geselecteerd om de werking te monitoren, met een interval van 5 minuten.
Ko ppeling met SolarEdge
Er zi jn 440 zonnepanelen (270 Wp) in zuidwes t ops telling geplaats t, voorzien van o ptimizers en verd eeld over vier omvormers. Hoewel de SolarEdge API varia belen zoals vermogen, ampère en temperat uur per minuut kan ontsluiten, wordt de totale vermogensmeting al via het Tesvolt EMS verkregen. Daarom is ervoor gekozen om geen data via de SolarEdge API te ontsluiten.
Ko ppeling met Shell Recharge
Auerhaan hee ft 6 Shell recharge-laadpalen geïns talleerd, beheerd via het Shell Recharge-platform. De API ontsluit data over laadti jd en en energieverbruik, terwi jl aanvullend e functies zoals vermogensregeling afhankeli jk zi jn van het type laadpaal en gebruikersrechten. Voor analyses wordt alleen data over laadsessies en geleverde energie gebruikt
Data omzetten naar begrijpbare monitoring
Voor de data-analyse zi jn in totaal 91 datapunten verzameld uit versch illend e bronnen: 80 van Priva, 7 van TesVolt en 6 van Shell Recharge. Deze data is ges truct ureerd volgens het Project Hays tack-mod el en geïmplementeerd in SkySpark. Hoewel de leveranciers eigen cloud-o plossingen met basis visualisaties aanbied en, missen deze platforms de mogeli j kheid om data uit versch illend e bronnen te combineren voor ged etailleerde analyses.
Om deze beperking te ond ervangen zi jn er in SkySpark specifieke dashboards en rapportages ontwikkeld. Deze geven zowel inzicht in de energiepres taties als in het functioneren van het HVACsys teem, wat resulteert in een eenvoudig en overzichteli jk monitoringsys teem.
Monitoring van het HVAC-sys teem
In SkySpark zi jn twee hoofdrapportages ontwikkeld:
1. Een rapportage voor de monitoring van warmtepompen, warmte-/koud edis tributie en buffervaten
2. Een rapportage gericht op de luchtbehand elingskas t en het binnenk limaat
Bi j de warmtepompen word en diverse parameters gevolgd: de o perationele s tat us, aans t uring, compressorvermogen en temperat uurtrajecten. De afwezig heid van thermische meters maakt het helaas niet mogelijk om de CO P (Coe fficient of Performance) te berekenen, zowel voor individuele units als voor het gehele sys teem. Voor het dis tributiesys teem beperkt de besch ikbare data zich tot vri jgavesignalen en temperat uurtrajecten. Met name bi j de buffervaten is de monitoring van temperat uurtrajecten essentieel, aangezien dit een goed inzicht gee ft in het functioneren van de thermische o pslag.
Voor de monitoring van de luchtbehand eling en het binnenk limaat kijken wi j naar de temperat uurtrajecten, ti jd van o pereren van de LBK en de gemeten binnencondities. Voor de binnencondities wordt de temperat uur en relatieve luchtvochtig heid gemeten. Deze word en per ruimte gemeten en per verdieping wordt ook een gemidd eld e elke 5 minuten berekend.
Monitoring energiepres tatie
Voor de monitoring van de e-ins tallaties kijken wi j naar de energiemeters van de PV-panelen, het laad/ontlaad gedrag van de batteri j en de levering en teruglevering vanuit het energienet. Midd els een overzicht dashboard kan de energiepres tatie op dag-, week- en maandbasis word en bekeken. Voor ged etailleerd inzicht met een interval van 1 minuut ki jken wi j naar de vermogens van de versch illend e meters, de verhouding van bi jdrage van een energiebron in het verbruik en de s tat us van de batteri j.
Maar hoe draait de installatie?
Het HVAC-sys teem functioneert naar behoren. De warmtepompen wisselen elkaar effectie f af en realiseren de beoogd e temperat uurtrajecten. Waar in vergeli j kbare sys temen vaak problemen onts taan rond het bufferbeheer, verloo pt h ier zowel het lad en als ontlad en van de thermische buffers volgens ontwerp.
Ook de k limaatbeheersing pres teert o ptimaal. De binnentemperat uur volgt het gewens te patroon: buiten o penings ti jd en daalt deze naar 18°C, om vervolgens 's ochtends om 07:00 uur weer op het gewens te niveau van 20°C te zi jn.
In de analyse van de energiepres taties is specifiek gekeken naar de seizoensgebond en versch illen en de wisselwerking t ussen
Figuur 3: Rapportage voor monitoring thermische opwekking en dis tributie.
energieo pwekking, -verbruik, netaansluiting en batteri jo pslag. Figuur 6 toont een wekeli j ks overzicht van het elektriciteitsverbruik, de energiebronnen en de laad-/ontlaadcycli van de batteri j in kWh. De metingen laten zien dat het energieverbruik in de winterperiod e licht verhoogd is ten o pzichte van de zomerperiod e. Ti jd ens de zomermaand en wordt het verbruik vri jwel volledig ged ekt door de PV-ins tallatie, waardoor het gebouw in deze period e nagen oeg onafhankeli jk van het elektriciteitsnet zou kunnen functioneren.
In 2024 bedroeg het totale elektriciteitsverbruik van het gebouw 187.800 kWh. De PV-ins tallatie genereerde 96.510 kWh, waarvan 14.703 kWh werd teruggeleverd aan het elektriciteitsnet en 22.900 kWh werd o pgeslagen in de batteri j voor later gebruik. Dit betekent dat 51% van het totale energieverbruik door eigen o pwekking werd ged ekt. Van deze zelf o pgewekte energie werd 85% direct benut door het gebouw, med e dankzi j de batteri jo pslag. De res terend e 15% werd teruggeleverd aan het net, wat alleen gebeurt wanneer het momentane verbruik al volledig wordt ged ekt door de PV-ins tallatie en de batteri j haar maximale capaciteit hee ft bereikt (zie figuur 7).
Figuur 7 laat zien dat de momenten van teruglevering plaatsvind en op zonnige dagen nadat de batteri j al is volgelo pen. Met name in het weekend kan de teruglevering o plo pen, gezien het verbruik een st uk lager is omdat er weinig bedri jfsactiviteit is.
Digitalisering:
Oplossingen met data en regeltechniek THEMA
Welke verbeterpunten zijn?
Hoewel de ins tallatie goed functioneert, zi jn er alti jd verbeterpunten.
Het in bedri jf s tellen van de batteri j-ins tallatie was een uitdaging vanwege beperkte ervaring met deze nieuwe techn ologie. Na finet uning in het eers te kwartaal van 2024 is de interactie met de batteri j verbeterd en pres teert het sys teem goed, maar k leine o ptimalisaties bli jven mogelijk om zowel econ omische als duurzame voord elen te vergroten.
4: Rapportage voor monitoring LBK en binnencondities kantoor omgeving.
In de zomer wordt de batteri j ’s nachts ontlad en, waardoor er ’s ochtends bi j piekgebruik (zoals het o plad en van voert uigen en het draaien van de k limaatins tallatie) onvoldoend e capaciteit besch ikbaar is. Hierdoor wordt energie d eels uit het net gehaald, wat bi j een dynamisch energiecontract onguns tig is, gezien lagere nachtelijke stroompri jzen. Daarnaas t kan het e fficiënter zi jn om o plaadmomenten te verschuiven naar ti jd en met pieko pwekking uit zonnepanelen om teruglevering te voorkomen.
5: Rapportage voor monitoring LBK en binnen condities kantoor omgeving.
Figuur
Figuur
Slimmere regels trategieën, zoals dynamische aans t uring van laadpalen en/of HVAC zi jn nu softwarematig beperkt mogelij k. Zo zoud en bi jvoorbeeld warmtepompen ti jd elijk mind er vermogen kunnen gebruiken om de thermische buffers in te zetten (een ond erzoek uitgevoerd door Mich iel van Bruggen op locatie bi j Auerhaan in august us 2024, gepresenteerd op de TVVL Techniekdag d ecember 2024). Dergeli jke smart grido plossingen zoud en vooral bi j een dynamisch energiecontract interessant zi jn, maar h ier is door Auerhaan bewus t niet voor gekozen.
Een databron voor TV VLcursussen en projecten
De ins tallatie vormt een waardevolle bron van kennis voor zowel educatie als ond erzoek. Deze casus wordt ingezet in de TVVL-cursussen Pres tatie Monitoring & Analyse HVAC ins tallaties en Duurzame Elektrotechnische Ins tallaties, waar cursis ten leren om energiepres taties te analyseren en o ptimaliseren. De real-time data en prakti jkervaring bied en unieke kansen om de theorie direct te ko ppelen aan concrete toepassingen.
Daarnaas t s tart TVVL een ond erzoeksproject naar de financiële haalbaarheid van regels trategieën, gebaseerd op dynamische energiepri jzen. Het ond erzoek richt zich op het slim benutten van pri jsschommelingen in de energiemarkt, bi jvoorbeeld door laadmomenten en pieko pwekking van zonnepanelen beter op elkaar af te s temmen. Dit project kan niet alleen de huidige ins tallatie verd er o ptimaliseren, maar ook nieuwe inzichten o pleveren voor de bred ere toepassing van smart gridtechn ologieën in de sector
Figuur 6: Overzicht van het verbruik, opwekking en lad en/ontlad en.
Figuur 7: Het energieprofiel van voor de week van 5 augus t us 2024.
Auteur Ed Ro oijakkers, Halmos
De energietransitie vraagt meer dan losse energiebesparende maatregelen
Afgelopen jaar heb ik diverse bestaande scholen, zorggebouwen en kleinere k antoorgebouwen mogen analyseren met de v raag hoe dez e energ iezuiniger en aardgasloos te kunnen maken. Ik ben daarbij zowel positief verbaasd door de i nventiviteit als geschrokken van de kwaliteit. We z ouden ons als installatiesector naar mijn mening moeten schamen hoe ‘energieverbeteringen’ door ons als installatiesector aan de beheerorganisaties van dez e gebouwen worden voorgesteld.
Onze analyse betre vooral wat kleinere utiliteitsgebouwen, waar van er honderden in Nederland staan. Gebouwen, die volop gebruikt worden. Gebouwen, die beheerd worden door (beheer)organisaties die de energ ietransitie naar eigen z eggen niet kunnen bekostigen en z o druk zijn met de dagelijkse werkz aamheden dat er al helemaal geen tijd i s om de energ ietransitie er ook nog eens bij te doen. Aan mij is de v raag gesteld door TNO of, en z o ja, hoe Duurzaam Beheer en Onderhoud daa rbij van waarde zou kunnen zijn. In dit ar tikel deel ik de meest opmerkelijke ervaringen en bevindingen.
Er varingen: Verbaasd en geschrokken
Na analyse van versch illend e gebouwen was ik positie f verbaasd dat er door de beheerorganisaties duid elijk meer energiebesparend e maatregelen getroffen waren dan verwacht als er geen geld voor zou zi jn. Blij kbaar is er toch veel mogelij k. Deze organisaties laten zich daarbi j adviseren door ons als ins tallatiesector
Tegeli jkerti jd ben ik geschrokken van de slechte advisering en keuzes die daarbi j gemaakt zi jn. Met name omdat de verduurzaming zond er ged egen plan of visie zi jn uitgevoerd; en de samenhang van de losse maatregelen was mees tal afwezig.
Met mind er geld had er bi j deze gebouwen veel meer energiebesparing bereikt kunnen word en en vooral veel meer kwaliteit gebod en kunnen
word en. Gezondheid (ventilatie), comfort, k limaatverand ering (h ittes tress) en verand erend e huisves tingsbehoe fte zoud en immers ook aandacht moeten kri jgen op momenten dat er grote inves teringen word en gedaan bi j bes taand e gebouwen.
Wat gaat er mis?
Enkele voorbeeld en:
• In een school (voortgezet ond erwi js) zi jn grote lucht/water warmtepompen geplaats t. Het gaat feitelijk om package compressie koel mach ines met een warmtepompfunctie, die ook prima in s taat zi jn om koud e te leveren als ‘warmtepomp in zomerbedri jf’. Die functie werd echter niet benut. Een luchtbehand elingskas t voor de aula en algemeen gebied was ook vlakbi j geplaats t met ‘ingebouwd e’ DX -koeler verwarming. Dat zi jn in de praktijk 3 losse DX-units, die naas t deze LBK s taan. De lokalen hebben n og alleen mechanische afzuiging, wel met retourkanalen en nat uurlijke toevoer door gevelroos ters. Alleen lichtwering en bi jna alle lokalen zi jn in de loo p van de ti jd voorzien van een wildgroei aan losse DX-koeling zond er verwarmingsfunctie. Het leidd e tot hoge ond erhoudskos ten en waarsch i jnlijk zelfs een toegen omen energiegebruik. Met and ere keuzes en veel mind er geld had h ier duid eli jk meer energie bespaard kunnen word en en vooral tegelijkerti jd een veel beter binnenk limaat gerealiseerd kunnen word en. De later geïns talleerde lucht/water warmtepomp had immers eenvoudig alle losse DX koelunits kunnen vervangen, als er eerd er over nagedacht was.
Foto 1: In een k leiner kantoorgebouw (circa 3.500 m² BVO) is de oud e luchtbehand eling vervangen door luchtbehand eling, die wel voorzien is van hoogwaardige warmteterugwinning, en temperat uurtrajecten die gesch ikt zi jn voor WKO en warmtepompen.
• In een k leiner kantoorgebouw (circa 3.500 m² BVO) is de oud e luchtbehand eling vervangen door luchtbehand eling, die wel voorzien is van hoogwaardige warmteterugwinning, en temperat uurtrajecten die gesch ikt zi jn voor WKO en warmtepompen. Dan is het wel een verrassing dat de nieuw geplaats te verwarmingscapaciteit niet is aangepas t aan het gegeven dat je met goed e warmteterugwinning bi jna de helft mind er verwarmingscapaciteit n odig hebt. Daarbi j bleken inductie-units aangebracht met een eigen koel mach ine. Voor deze inplakins tallatie is een eigen leidingnet aangelegd met een geheel and er fa bricaat regelins tallatie. Volle capaciteit tegen elkaar inwerken van verwarming met radiatoren met thermoss taatkranen en koeling hee ft h ierdoor een heel eigen dimensie gekregen. Dat is voor gebruikers niet te bedienen. Het li j kt logisch dat je de temperat uur met die kas tjes aan de muur ins telt. De reactie van de gebruikers: zi jn die kas tjes echt alleen voor de koeling en de kn o ppen op de radiatoren voor het ins tellen van de verwarming?
• In een primair ond erwi jsgebouw zi jn s teeds voor enkele lokalen k leinere luchtbehand elingskas tjes geplaats t, voorzien van kruiss troomwisselaars voor warmteterugwinning. Naverwarming van de toevoerlucht bli j kt echter niet voorzien. Daarbi j bleek dat er vooraf niet nagedacht was over roos ters en worp van toevoerlucht. Met kruiss troomwisselaars loo pt het WTW-rend ement aanzienlijk terug als de retourlucht droog is. Juis t als het buiten koud is, resulteert deze eigenschap in mind er
WTW0-rend ement. De gevolgen d erhalve zi jn: erns tige koud ek lachten en lucht die (gemeten) soms zelf met 7-11°C wordt toegevoerd en letterli jk in de nek van de aanwezigen valt. Sys temen word en uitgezet en raam gaat dan maar weer o pen voor wat verse lucht
• In een and er, lagere schoolgebouw is een luxe luchtbehand elingskas t geplaats t, die voorzien is van warmtewiel retour- en toevoerkanalen en VAV-k leppen per lokaal met CO2-regeling. Dat levert op het eers te gezicht een mooie ins tallatie o p. Energiegebruik en ond erhoudskos ten blijken echter veel hoger dan voorheen. De VAV-k leppen moet je ins tellen in regelbereik en deze s tond en h ier inges teld op circa 50% ventilatie bi j 0% st uring vanuit het gebouwbeheersys teem. Daarbi j bleken de kos tbare CO2-regelingen inges teld op 600 ppm, want dat is immers beter, toch? Als je het ventilatied ebiet ontwerpt op Frisse Scholen k lasse B (30,6 m³/h per persoon), dan is het ontworpen op circa 1000 ppm niet op 600 ppm! Lagere ppm ins tellen zet de VAV feiteli jk buitenspel en de ventilatie gaat alti jd naar 100%, zoals ook in het GBS eenvoudig te zien is. Opgemerkt moet wel dat bi j lagere scholen de leerlingen er of allemaal wel zi jn of allemaal niet. Het hee ft daarom geen meerwaarde om h ier kos tbare VAVk leppen met een CO2-regeling toe te passen ten
o pzichte van een veel goedko pere o pen/dicht-k lep. Het resulteert juis t in meer luchtweers tand en daarmee meer ventilatorenergiegebruik.
• Ook zie je vooral met relatie f wat nieuwere lagere scholen dat er veel glas in de gevels word en gebruikt met nauwelij ks goed e buitenzonwering. Wel kunnen de ramen word en geo pend, maar niet met van die handige bovenlichtjes. Grote o ppervlakken die al snel veel tocht o pleveren als je die o penzet. Centraal zie je regel matig een afzuigventilator in een centraal atrium, maar geen kanalen naar de lokalen toe. Wel zi jn er vaak grote nat uurlijke toevoerroos ters en geluidged empte overs tortvoorzieningen naar de gangen. Als alle d euren van de lokalen naar de gangen dicht zi jn, zou het wellicht kunnen werken, maar enkele d euren o pen en de lucht kies t dan toch echt de weg van de mins te weers tand.
Daardoor kri jgen de lokalen met de d eur dicht bi jna geen ventilatie meer en die lokalen met de d eur o pen juis t weer te veel, met tochtk lachten tot gevolg. Oververh itting, ongezond door onvoldoend e ventilatie en verduurzamen van deze gebouwen is een uitdaging omdat het ontwerp bouwfysisch gezien s teken laat vallen.
Het zi jn slechts enkele voorbeeld en uit mi jn dageli j kse prakti j k, en ik kan zo helaas n og wel even doorgaan. Ook ins tellingen van regeltechniek blijken als van ouds veel fouten te bevatten, met mind er ins tallatieperformance en energieverspilling tot gevolg. Het is om je ko p eraf te schamen als je in die gebouwen rondloo pt.
Hoe komt het dat het mis gaat?
Hoe kun je voorkomen word en dat in verduurzamings- en verbetermaatregelen wordt geïnves teerd die niet de verwachte verbetering brengen? Dat begint nat uurli jk met de vraag hoe het komt dat maatregelen als los zand word en toegepas t.
Als je een s tapje dieper ki j kt en de betreffend e o pdrachtgevers interviewt, bli j kt dat zi j zich voor hun gevoel door ‘d eskundigen’ laat adviseren. Bi j deze k leinere utiliteitsbouw bes taat deze d eskundig heid veelal uit een (NTA8800) (energie-) maatwerkadvies en de huisins tallateur Het maatwerkadvies betre ft dan de losse maatregelen, die vanuit de energiela bel methodiek word en voorges teld. Maatregelen die generiek gezien waardevol kunnen zi jn, maar deze zi jn mees tal niet of zeer beperkt toegespits t op de betreffend e sit uatie.
Figuur 1: Volgorde van verduurzaming en energietransitie.
Een ins tallateur volgt niet zeld en letterli jk de vraag van een o pdrachtgever Uitwisseling van componenten is de ins teek als deze vraags telling bes taat uit een traditioneel meerjaren vervangingsplan (MJO P). Dat MJO P gaat uit van vervanging van de betreffend e component aan het eind e van de technische levensduur (NEN 276 7 technische conditiemeting). Bi jvoorbeeld: als een CV-ketel aan het eind e van de technische levensduur is, betekent dit dat deze ketel als losse component uitgewisseld wordt voor bi jvoorbeeld alleen een lucht/water warmtepomp. We zi jn ons er dan niet van bewus t dat deze traditionele MJO P-benad ering ervan uitgaat dat het ins tallatieconcept hetzelfd e bli jft. Het is immers uitwisseling van componenten in hetzelfd e concept
Bi j de energietransitie bli jft het ins tallatieconcept niet hetzelfd e! Gevolg is dat routekaarten en verduurzamingsplannen los naas t een MJO P komen te s taan en niet solid e kunnen word en geïntegreerd in de meerjaren inves teringen. Die laats te zi jn immers niet bedoeld voor sys teemwi jzigingen, maar voor reparatie en ins tandhouding van de aanwezige ins tallatieconcepten.
De werkwi jzen MJO P en energietransitie sluiten dus niet op elkaar aan, wat zomaar resulteert in d esinves teringen en subo ptimale keuzes. In ons voorbeeld zou pas op het moment van
ketelvervanging een warmtepomp voorges teld word en. Pas dan wordt erover nagedacht hoe deze ingepas t kan word en. Er wordt in dit voorbeeld voorbi jgegaan aan het feit dat een warmtepomp niet goed aansluit op het aanwezige ins tallatieconcept, dis tributiesys teem, temperat uurtrajecten en warmteafgifte. Het kan dan ook niet and ers dat er zaken mis gaan als men niet als een ontwerper in s taat is een ins tallatieconcept geheel te overzien. De energietransitie is vooral voor k limaatins tallaties veel ingri jpend er dan per ond erd eel uitwisselen van de losse componenten.
Hoe dan we l?
Hoe je het beter kunt doen, is eenvoudiger dan je d enkt. In de kern begint het bi j het bese f dat een ‘transitie’ goed e voorbereiding en duid elijke keuzes vereis t. In de vorige transitie van kolen naar gas als energiedrager voor gebouwverwarming is er immers ook n ogal wat verand erd in de k limatiseringsconcepten. Van kolenhaard en (vies/s tof/ transport) naar centrale verwarming. Grappig gen oeg zat daar ook een t ussens tap gashaard en in, terwi jl de nieuwe energiedrager gas veel and ere mogeli j khed en bood. And ere o plossingen, die nu vanzelfsprekend zi jn.
Een succesvolle energietransitie vraagt een herij kt ins tallatieontwerp voor de gebouwen! Nad enken over en controleren van alle ond erd elen van een ontwerp.
Figuur 2: De essentie van Duurzaam Beheer en Ond erhoud.
Als
je dan toch bezig bent met verduurzamen
Daarnaas t zoud en we nat uurli jk ook iets moeten doen om te borgen dat een gebouw op alle ond erd elen k laar is voor de toekoms t als we met inves teringsplannen bezig zi jn. Er zou ook nagedacht moeten word en over bi jvoorbeeld verand erend e huisves tingsbehoe fte, betere ventilatie en het voorkomen van h ittes tress door k limaatverand ering. Als alleen eendimensionaal aan energiebesparing wordt gedacht, kri jgt dit onvoldoend e aandacht en onts taan voorbeeld en als in het artikel gen oemd.
De essentie is dat je bi j het ops tellen van een inves teringsplan je ook van de and ere ond erd elen een gebouwvisie moet bepalen. Je moet weten wat kan en wat haalbaar is voor het gebouw Weten waar je bent en waar je naar toe kunt, voordat je een o ptimale route kunt uits tippelen naar een gebouw dat k laar is voor de toekoms t. Ook voor and ere kwaliteitsaspecten.
Dat begint met het d efiniëren van een met accepta bele midd elen haalbare kwaliteit voor de voorliggend e sit uatie. Je moet dus weten waar je s taat en wat je mogelij khed en zi jn, voordat je de eindbes temming kunt vas ts tellen. Een routekaart met slechts een toekoms tige ambitie kan een leidraad zi jn, maar dat is niet gen oeg. Om op je bes temming te kunnen komen, moet je weten waar je s taat en wat je mogeli j khed en zi jn voordat je een route kunt bepalen. Om je vertrekpunt te bepalen is grip en overzicht n oodzakeli jk op de huidige aanwezige sit uatie van een gebouw Dat gaat duid elijk verd er dan alleen de aanwezige ins tallatieond erd elen. Er moet begrip zi jn of begrip onts taan wat de ond erliggend e ontwerpuitgangspunten zi jn gewees t. In de prakti jk zi jn deze ontwerpuitgangspunten met wat zoeken mees tal goed te vind en of te herleid en, maar deze gegevens zi jn veelal niet direct besch ikbaar
Vervolgens moet je overzicht verkri jgen of een ambitie realiseerbaar is. Dat vraagt om (ontwerp)d eskundig heid,
flexibiliteit en held ere keuzes, als de gewens te ambitie niet helemaal haalbaar blijkt.
Alle voorbeeld en en ervaringen die gen oemd zi jn aan het begin van dit artikel zi jn te herleid en naar het ontbreken van deze heri j king van de ontwerpsit uatie.
Vervolgens vaart men feiteli jk blind op het toepassen van losse maatregelen. Met veel zaken als isolatie, luchtdichtheid en LED verlichting gaat dit wel goed, maar bi j de energietransitie-ond erd elen van de verduurzaming kan dit niet zomaar
Voor de energietransitie is het herijken van de ontwerpafwegingen van een gebouw echt n oodzakeli jk en dat kan niet word en overgeslagen. Dit vraagt om voorbereiding en (ti jds)inves teringen aan het begin van het traject. Ga goed voorbereid op reis (naar Pari js Proof). Vervolgens kan dan in s tappen op de nat uurlijke inves teringsmomenten een en and er word en uitgevoerd.
Figuur 3: Tips.
Conclusie
In de energietransitie en verduurzaming van bes taand e gebouwen gaan onn odig zaken mis en word en verkeerde keuzes gemaakt. Dit is een gevolg van het werken volgens de momenteel gebruikelijke processen. Dat zi jn werkwi jzen die niet gesch ikt bli jken voor de uitdagingen waar we nu voor s taan.
Als er aan de voorkant van een verduurzamings traject zorgvuldiger aandacht wordt gegeven om vakkundig route uit te s tippelen kan met hetzelfd e budget veel meer kwaliteit word en bereikt. Een route kiezen die in projects tappen held er ged efinieerd is en ook praktisch goed uitvoerbaar is en op de voorliggend e sit uatie. Faseringen en te verwachten overlas t zi jn dan ook voorzien.
De energietransitie vraagt om een ged egen en zorgvuldige integratie in de MJO P’s. Dat kan niet in algemeenhed en en maatregelen, waarvan niet duid elijk is hoe de samenhang is in een specifieke sit uatie. Duid eli jk moet zi jn wat straks verwacht kan en mag word en. Dat moet ook SMART en concreet meetbaar zi jn (zie figuur 2) specificaties versus de o perationele kwaliteit
Bi j die route is niet het verduurzamingsjargon leid end maar de werkvloer met de echte kwaliteit en de duurzaamheid die wordt bereikt. Kwaliteit uitdrukken in (gebruikeli jke) ontwerpcriteria maakt dat dan ook duid elijk concreter
Deze voorbereiding vraagt vakmanschap, flexibiliteit en een integrale benad ering bi j dit heri jken van het ontwerp. Heri jken van een ontwerp is immers de d efinitie van het begrip ‘transitie’. Dat gaat niet vanzelf en vraagt om duiding.
Bewaak en monitor het resu ltaat!
De pi jlers van Duurzaam Beheer en Ond erhoud kunnen een hulpmidd el zi jn om te monitoren en bewaken dat de gebouwverbeteringen waarmaken wat er verwacht mag word en.
• De technisch diens tverleners hebben de verantwoord eli j kheid voor de pi jler Techniek om te borgen dat de ins tallaties aantoonbaar volgens de technische specificaties functioneren.
• De technisch en/of facilitair verantwoord eli jke hee ft de verantwoord eli j kheid voor de pi jler Beheer, zodat het gebouw wordt gebruikt binnen de kad ers van een ins tallatie-ontwerp. Hi j snapt ook welk gebruik en ind elingen er mogelijk zi jn voor een gezond e ventilatie en een goed comfort
• De gebouwgebruikers weten hoe ze een ins tallatie kunnen en moeten bedienen en zi jn er bekend mee wat ze aan functionaliteit en kwaliteit mogen en kunnen verwachten.
In de praktijk gri jpt alles in elkaar en veel versch illend e mensen zi jn betrokken in s teeds wisselend e organisaties truct uren. Wat er inhoud elijk gevraagd wordt, hee ft veelal meer overeenkoms ten dan de processen. Advies is je te richten op de inhoud en aan de hand van de DB&O pi jlers de rollen te bepalen. Zorgvuldig binnen de samenwerking in je rol bli jven bli j kt de mees te kwaliteit en energiebesparing op te leveren. Essentie is een proactieve attit ud e en drive naar een goed gezamenli jk resultaat: ‘regeren is vooruitzien’ van alle betrokken.
Luchtkwaliteit Monitor
Ontdek de AQ Guard van Palas: Uw Oplossing voor Schone Lucht Ervaar de nieuwste technologie in luchtkwaliteit monitoring met de AQ Guard van Palas. Dit geavanceerde apparaat levert realtime, nauwkeurige gegevens over luchtvervuiling, zodat u altijd op de hoogte bent van de luchtkwaliteit in uw omgeving.
Dankzij het compacte ontwerp en de gebruiksvriendelijke interface is de AQ Guard ideaal voor zowel binnen- als buitengebruik. Bescherm uw gezondheid en die van uw omgeving met de betrouwbaarheid en precisie van de AQ Guard.
Kies voor de AQ Guard en kies voor schone, gezonde lucht!
Van complexe techniek naar heldere communicatie
Wij maken de verbinding
Wij zijn REAL Concepts De verbinders
DENK VOORUIT
Alti jd een goed id ee. Verd er ki jken dan je neus lang is. Op www.d enkvooruit.nl is te zien wat wi j burgers volgens de overheid in huis moeten hebben om het 3 dagen alleen uit te houd en als de stroom langdurig uitvalt of er and erszins sprake is van een n oodsit uatie. Ik weet niet hoe het u vergaat, maar bi j mi j thuis leidt zo’n advies tot behoorlijk wat discussies over wat nu wel en niet vers tandig is om in huis te hebben als de n ood aan de man/vrouw is.
Laten we het ‘n oodpakket d enken’ eens projecteren op onze gebouwen. In hoeverre zi jn die eigenlijk voorbereid op event uele n oodsit uaties, d enk aan bi jvoorbeeld een forse overstroming of een grootschalige cyberaanval? En hoe ‘disas ter-proof’ zi jn onze gebouwins tallaties eigenlijk?
Stroomuitval betekent ond er and ere dat mechanische ventilatiesys temen het niet meer doen. Geen probleem nat uurli jk als dergeli jke sys temen een keer een half uurtje uit s taan. Maar urenlang niet ventileren, dat is ongewens t, zeker in bi jvoorbeeld scholen of verpleeg huizen. Denk in dit verband aan de risico’s op ond erlinge overdracht van infectieziekten. Missch ien geen slecht id ee om in de technische ruimte een doos mondkapjes k laar te zetten, voor het geval het ventilatiesys teem ind erdaad een keer langdurig uit valt?
Strooms toringen op zomerse, zonnige dagen zi jn dan weer extra gevaarli jk uit oogpunt van oververh itting. Stel je eens voor: een kantoorgebouw uit de jaren 80, met gesloten gevel, een hoog percentage glas en koel mach ines die overuren draaien. Valt daar de stroom langdurig uit, dan is er waarsch i jnlijk
maar één mogeli j kheid: evacueren! Echt robuus te gebouwen hebben nat uurli jk - als aanvulling op centrale k limaatins tallatieste o penen ramen. Zodat je iets van een o ptie B verkoelingsmogeli j kheid hebt, mocht er sprake zi jn van langdurige stroomuitval.
Gaat het om uitval van stroom- en gas toevoer in de winter, dan is ond erkoeling een serieus risico. Zeker als het gaat om gevoelige groepen, jonge kind eren en oud eren. En zeker in de woningbouw Wat we daarmee kunnen? Las tig. Het antwoord van de gemidd eld e hardcore prepper op deze vraag zal iets zi jn als: ‘laten we zorgen dat we een low tech back-up o plossing k laar hebben s taan in de vorm van een voorraadje haardhout en een allesbrand er Verre van id eaal qua luchtkwaliteit, maar op papier qua thermisch comfort effectie f.
Een elegantere wintero plossing ligt in de microk limatisering hoek. Als we nu eens zoud en zorgen dat we thuis iets van een elektrische warmtekussen of warmted eken in huis hebben met ingebouwd e (preventie f alti jd o pgelad en) accu, dan zoud en ook de meer kwetsbare med emensen ond er ons in elk geval de eers te 12 uur thermisch gezien goed door kunnen komen bi j een ramp.
Al met al bes t een aantal zaken waar we als professionals net wat vaker over
Colum n Atze Boer
ers tra
Atze Boer stra is directeur van adviesbureau bba binnenmilieu en hoogleraar gebouwins tallatie inn ovatie aan de TU Delft. Hi j laat ied ere editie zi jn licht sch i jnen over heikele en mind er heikele ond erwerpen in de ins tallatie-sector.
na zoud en kunnen d enken. Met in het achterhoofd out-of-the-box n oodscenario’s, die niet alleen onszelf maar ook onze gebouwen en gebouwins tallaties kunnen treffen.
Nog even terug naar het n oodpakket advies van de overheid. Bi j dit soort overheidscampagnes vraag ik me wel alti jd af: oké, s tel dat we allemaal braaf doen wat er gevraagd wordt om beter voorbereid te zi jn op je-ne-sais-quoi, wat doet de overheid zelf eigenli jk? Wat doet Vad ertje Staat om te zorgen dat we als maatschappi j meer ‘disas ter-resilient’ zi jn? Ik begreep dat er ond er meer een plan k laar ligt om het luchtalarm per eind 2025 af te schaffen. Lekker handig als er een keer sprake is van een lokale of land elijke n oodsit uatie, waarbi j het signaal van het mobiele netwerk vers toord is. Mooi inclusie f ook richting de 2,5 miljoen digibeten in ons land.
Dat gezegd hebbend e…. Ook ik d enk dat het ti jd is, gegeven de ontwikkelingen op het wereldtoneel, om veel alerter en zelfredzamer te word en. Enig omd enken als het gaat om n oodsit uatieveerkracht en de robuus theid van onze ins tallaties, dat kan zeker geen kwaad.
Lassie
Auteur
Joop van Vler ken
Buiten de gebaande paden voor installatieontwerp Van Maerlantlyceum
Voor de re novatie en nieuwbouw van het Van Maerlantlyceum in Eindhov en werd adv iesbureau Klictet uitgedaagd om buiten de gebaande paden te denken. Dat was nodig om de combinatie van hoge eisen op het gebied van energie, thermisch comfor t, akoestiek, ventilatie en lichtinval te combineren met de mon umentale delen van het gebouw. Het leidde tot installatietechni sche slimmigheden, zoals het wegwerken van installatie roosters achter monumentale elementen.
“Wi j hebben het ins tallatieplan voor de renovatie en nieuwbouw van het Van Maerlantlyceum gemaakt en van A tot Z uitgewerkt. Ons eindproduct is de markt o pgegaan en vervolgens hebben we ook de begeleiding van de ins tallatietechnische uitvoering gedaan in samenspraak met de ins tallateur.” Aan het woord is Willem-Jan van d en Berk, commercieel directeur van Klictet. Het oorspronkelijke gebouw van het Van Maerlantlyceum in Eindhoven is gebouwd in 1953, met enkele latere uitbreidingen. Het gebouw was toe aan een flinke update en uitbreiding, legt Van d en Berk uit. “Het monumentale ged eelte is intensie f geren oveerd en er is een nieuwbouw aan vas t gemaakt. Es thetisch gezien vloeien het oud e en het nieuwe gebouw mooi in elkaar over.”
De oud e en nieuwe bouwd elen zi jn herkenbaar, maar vormen samen toch een samenhangend geheel. De nieuwe entree is mooi ingepas t in de monumentale gevel. In het pand zi jn biobased en nat uurli jke materialen toegepas t.
Het k leurenpalet sluit aan bi j de muursch ild eringen in de bes taand e school, die uit 1953 s tammen.
Monumentale elementen
Met name het monumentale ged eelte van de school zorgde voor ins tallatietechnische uitdagingen, zegt Van d en Berk. “Niet alleen de buitenkant is monumentaal, ook veel elementen aan de binnenkant zi jn dat. Dat gaf wel uitdagingen, bi jvoorbeeld hoe we het luchttransport van de lokalen naar de aula moes ten regelen, zond er dat er allerlei kanalen en buizen in het zicht zoud en zitten.”
Het Van Maerlantlyceum in Eindhoven is een havo-, atheneum- en gym nasiumscholengemeenschap voor ongeveer 1 250 leerlingen. Het oorspronkeli jke monumentale gebouw uit 1953 is aangepas t aan de eisen van de mod erne ti jd. De nieuwbouw is een glazen paviljoen met uitzicht op het aangrenzend e park en de rivier de Dommel. Hierin is ond er meer een daglichtri jke aula met een grote tribunetrap gerealiseerd.
Eisen van de moderne tijd
Foto 2: De oud e en nieuwe bouwd elen zi jn herkenbaar, maar vormen s amen toch een s amenhangend geheel.
Dat was n og bes t een ingewikkeld e o pgave, zegt hi j. “We hebben dat o pgelos t door in de vierkante nisjes vlakken te plaatsen die de lucht doorlaten. Daar zit ook meteen geluidsisolatie achter. Deze o plossing is op integrale wi jze samen met Peutz en Cepezed tot s tand gekomen. We hebben het zo gedaan dat je niet het versch il ziet t ussen de monumentale en de bewerkte nisjes. Dit soort dingen wordt door de monumentencommissie gecontroleerd en goedgekeurd.”
Stevig geïsoleerd
Het ontwerp van de nieuwbouw was vele malen eenvoudiger, zegt Van d en Berk: “Je kunt alles in één keer goed doen. In een monumentaal pand is dat wat las tiger. Maar het is h ier mooi gelukt. Nieuw en oud sluiten goed op elkaar aan.”
Uiteraard moes t het oud e pand s tevig geïsoleerd word en, vertelt hi j. “Peutz hee ft ond erzoek gedaan naar de kwaliteit van de gevel en kwam tot de conclusie dat slim isoleren de bes te manier was. Dus dat is gebeurd aan de binnenkant van het gebouw op een mooie manier. Slim betekent h ier dat de o pbouw van de na-isolatie zo is, dat het vochttransport ook goed gaat. Zo kun je sch immel voorkomen.”
Foto 1: Het Van Maerlantlyceum in Eindhoven uit 1953 is geren oveerd en is uitgebreid met nieuwbouw.
Foto’s: Fotost udio Eye 4 You
Foto 3: In de nieuwbouw is ond er meer een daglichtrijke aula met een grote tribunetrap gerealiseerd.
Esthetiek van de oudbouw
Het was niet alleen een uitdaging, maar ook een dankbare taak om in een monumentale omgeving te mogen werken, beschri jft Van d en Berk. “Een buitenwand van het gebouw is bi jvoorbeeld nu een binnenwand geword en. We hebben mooie dingen gerealiseerd in samenwerking met Cepezed en Vianen Bouwadvies, die gespecialiseerd is in renovaties. De manier van bouwen maak dit gebouw heel bi jzond er. In het oud e gebouw zi jn allerlei fresco’s zichtbaar en zelfs de k laslokaald euren zi jn monumentaal.”
De es thetiek van de oudbouw s tond dan ook vooro p, zegt Van d en Berk. “In de oudbouw hebben we geen verlaagd e plafonds, dat betekent dat alle ins tallaties in het zicht zitten en er dus netjes uit moeten zien. Zo hebben we bi jvoorbeeld een geïntegreerde o plossing van ka belgoot en luchtverd eelslang toegepas t. Het is dus geen s tandaard verlaagd plafondschool en toch is het binnen de vooraf bepaald e bouwkos ten gerealiseerd.”
Ook de aardgasloze ambitie in combinatie met lagetemperat uurverwarming is gerealiseerd, vertelt Van d en Berk. “We moes ten voldoen aan de BENG-eisen. Daarom hebben we gewerkt met lucht/water warmtepompen. Bi j de nieuwbouw s taan de warmtepompen op het dak. Voor het monumentale d eel s taan ze in een soort inham op het maaiveld. Boven de warmtepompen zi jn k laslokalen, dus hebben we zeer laag geluid warmtepompen van CSH geadviseerd. Dit zi jn warmtepompen met grotere ventilatoren, waardoor ze een lager en mind er hoorbaar geluid maken. Ze zi jn bovendien overgedimensioneerd en voorzien van extra geluidswerend e voorzieningen.”
Afgifte met luchtver warming
De leerlingen zorgen zelf ook voor verwarming van de lokalen, zegt hi j. “Dertig kind eren zi jn eigenli jk als een soort radiator in een ruimte. Maar de hoofdafgifte in de lokalen is luchtverwarming met naverwarmers. De lokalen hebben n ogal wat lucht n odig en dat is eigenlijk voldoend e om deze te verwarmen. In de k leinere ruimtes,
zoals de kantoren, zi jn n og inductie-units toegepas t, want daar is mind er ventilatie n odig.”
Op het gebouw zi jn ook zonnepanelen geplaats t, vertelt Van d en Berk. “Daarbi j moes ten we nat uurli jk ook rekening houd en met het monumentale aspect. Op de nieuwbouw kond en we wel zonnepanelen kwi jt.”
4: Voor het monumentale d eel s taan de lucht/water warmtepompen in een soort inham op het maaiveld. Boven de warmtepompen zi jn k laslokalen. Daarom zi jn er zeer laag geluid warmtepompen geplaats t met grotere ventilatoren, waardoor ze een lager en mind er hoorbaar geluid maken.
Het monumentale aspect van het gebouw dwong de ins tallatiepartners op zoek te gaan naar mogeli j khed en buiten de gebaand e pad en, legt hi j uit. “Monumentaal renoveren en toch gaan voor een goed binnenk limaat en hoge eisen op het vlak van energie is mogeli j k, maar vraagt wel een and ere manier van d enken. Daarnaas t vond ik ook de es thetische inpassing van de ins tallaties uitdagend. Dat gold ook voor de nieuwbouw, waar we volledig uit het zicht de overstroom van ventilatielucht hebben geïntegreerd in een plafondplint, waarin ook een brandscheiding aanwezig is. Wat dat betre ft zi jn we echt getriggerd door Cepezed om nieuwe s tappen te zetten door de ins tallaties slim weg te werken.”
Een and er nieuw aspect was het visualiseren van het BIMmod el, zegt hi j. “We hebben er Virt ual Reality-software aan toegevoegd, zodat docenten en leerlingen al virt ueel door het gebouw kond en wand elen voordat het k laar was. Maar ook om vas t te s tellen dat alle wensen en eisen goed waren vertaald in het technisch ontwerp.”
In de oudbouw zi jn geen verlaagd e plafonds, dat betekent dat alle ins tallaties in het zicht zitten en er dus netjes uit moeten zien. Daarvoor is een geïntegreerde o plossing toegepas t van ka belgoot en luchtverd eelslang.
In de nieuwbouw is de over stroom van ventilatielucht geïntegreerd in een plafondplint, waarin ook een brandscheiding aanwezig is.
Foto
Foto 5:
Foto 6:
Nieuwe stappen
Wij distribueren verse lucht
Voor duurzame HVAC-ontwerpers
bit.ly/H vacWebinar
Level up uw HVAC-skills!
Ontwerp slimmer, ontdek nieuwe technologieën en blijf voorop.
Voor HVAC-ingenieurs, installateurs, adviseurs en Design & Build-aannemers.
17 april: Ontwerpen van Change-over Systemen
15 mei: Een Introductie tot Luchtbehandeling
Schrijf u vandaag nog in via de QR-code!
Vergroot uw exper tise, maak impact en laat uw projecten uitblinken.
Pieter Hilhorst, mede-eigenaar ProDyn:
“We willen impact maken met schaalbare, modulaire energieoplossingen”
Van het maken tot een o pvouwbare sloep tot het ontwikkelen van een one-sto p sho p voor verduurzaming van woningen. Pieter Hilhorst is niet te vangen in een s tandaard carrière. Het bracht hem naar plekken over de hele wereld, maar terug in Ned erland richt hij zich nu op de verduurzaming van woningen.
Na zi jn st udie Werkt uigbouwkund e met een specialisatie in indus trieel ontwerpen zette
Pieter Hilhorst zi jn eers te s tappen niet direct in de ins tallatietechniek. "Mi jn st udiegen oot en ik wild en een sloep in Utrecht, maar er was geen ligplaats. Dus ontwierpen we een opvouwbare sloep en maakten we dat ons afstud eerproject," vertelt hij
Na een traineesh ip bi j Brunel in de spoorbouw kwam Hilhorst alsn og in ins tallatiesector "Na een jaar bese fte ik dat dit niet mi jn roeping was.
Toen kwam ik bi j Vianen KVS (keukenventilatie) terecht. Hier d eed ik uitgebreid e kennis op van luchtbehand eling en technische inn ovaties binnen de sector En kwam ik ook voor het eerst in aanraking met TVVL, waar ik cursussen op het gebied van luchtbehand elings techniek volgd e. Mooie ti jd, waarin ik werkte aan hig h-tech projecten en ervaring op d eed met engineering en productontwikkeling.” Bi j Vianen KVS ontwikkeld e hij de internationale maritieme markt van luxe jachten, cruiseschepen en boorplatformen.
Datagest uurd werken
Toch bracht het vad erschap een nieuwe afweging met zich mee. "Ik wild e meer ti jd in Ned erland doorbrengen," zegt hij Dit leidd e hem naar Alk lima / Mitsubish i Electric, en later als business unit manager bi j bbp advies, een bureau gespecialiseerd in duurzame ins tallaties en energiemanagement "Hier kwam alles samen: data, techniek en duurzaamheid. Ik werkte aan de o ptimalisatie
van energieverbruik in zwembad en, die jaarlijks miljoenen kWh’s verbruiken. Door slimme monitoring en st uring kond en we grote besparingen realiseren en nieuwe sys temen exacter dimensioneren. Data helpt daarbi j heel goed bi j, juis t omdat in zwembadcomplexen veel overlap is: wanneer ga je nu meer ventileren, en wat voor effect hee ft dat op de verdamping van water? Wanneer schi jnt de zon en hoe zit het met de dynamische stroompri jzen in relatie tot filterspoelingen en warmtevraag. Erg interessant.”
Zi jn expertise bracht hem uiteind elijk in contact met inves teringsmaatschappi j Delvest, die zich
Mijn TVVL
Naas t zi jn eigen ond ernemerschap zet Hilhorst zich al jaren in voor kennisd eling en netwerkvorming. Hi j is al zes jaar lang actie f in Young TVVL en helpt bi j het organiseren van evenementen die jonge technici verbind en met ervaringsd eskundigen. "Techniek is een vakgebied waarin kruisbest uiving en orm belangrijk is. Jongeren moeten de kans kri jgen om de breedte van de sector te ontd ekken en ervaren hoe interessant en inn ovatie f ins tallatietechniek is. Als commissielid van Young TVVL doe ik dit jaar een s tapje terug, maar bli jf mi j zeker actie f inzetten voor TVVL.”
Mens achter de techniek
richt op bod emenergie. "Hun doel is om de hele keten te integreren: advies, certificering, realisatie, ins tallatie en financiering ond er één dak. Een geweldige kans," vertelt Hilhorst "Uiteind eli jk leidd e een faillissement van een van de werkmaatschappi jen ertoe dat het one stop sho p concept vertraagd is. Een concept waar wel veel interesse voor is."
En daarom zet Hilhorst samen met and eren het one stop sho p concept nu door in het net o pgerichte bedri jf ProDyn. "We willen bedri jven maar vooral particulieren helpen met een totaalo plossing voor verduurzaming. We richten ons op mini-warmtenetten (ZLT) en water/water-warmtepompen; sys temen die e fficiënter zi jn en gerealiseerd kunnen word en in regio’s met veel netconges tie. We bied en zowel particulieren als projectontwikkelaars een duid elijke en sta biele route naar duurzame energie, zond er dat ze verdwalen in losse contracten en tegens tri jdige adviezen. Dat doen we met pres tatieborging vanuit betrouwbare data." Hilhorst benadrukt het belang van integrale o plossingen: "Te vaak zie je dat een businesscase s tart met een technische o plossing. Dan zeggen wi j: Oh, Jee, Toch. Oftewel: een o plossing wordt eerst o pgelos t op (O) organisatorisch gebied, dan kijken we of het (J) juridisch kan, en daarna vind en we de (T) technische o plossing. Op die manier kun je alle belang hebbend en transparantie bied en en de haalbaarheid aantonen van de gebod en o plossing.”
Foto: Pieter Hilhorst
Nederlandse inbreng in REHVA-committees
REHVA is de federatie van Europese verenig ingen voor verwarming, ventilatie en airconditioning. Het is een overkoepelde organisatie ver tegenwoordig ing meer dan 120 000 HVAC ingenieurs en exper ts van 26 Europese landen. REHVA werd opgericht in 1963 in Den Haag waar kwamen bijeen ver tegenwoordigers van technische verenigingen uit 9 Europese landen. De naam REHVA is het a orting van Representatives of European Heating and Ventilation Associations. De eerste REHVA-president was Henr y Meijer van T VVL (1970-1975).
Tegenwoordig hee ft REHVA kantoor in Brussel met 8 med ewerkers en het best uur (presid ent en 6 vicepresid enten) van 7 versch illend e nationale verenigingen. Vanaf 1970 organiseert REHVA haar jaarlij kse meeting – General Assembly (ALV), die wordt gehos t bi j één van de nationale verenigingen, en vanaf 2015 organiseert REHVA de Brussel Summit - policy conference. Eén keer in de drie jaar organiseert REHVA in samenwerking met één van de nationale organisaties het CLIMA World congres. De laats te - CLIMA 2022werd gehoud en in Rotterdam en georganiseerd door TVVL. REHVA hee ft 4 vas te committees:
• Techn ology and Research Committee (TRC)
• Publish ing and Marketing Committee (PMC)
• Supporters Committee (SC)
• Education and Training Committee (ETC)
TVVL hee ft in ied ere committee een vertegenwoordiger Twee van hen s teld en zich in de vorige editie voor; de and ere twee – Olaf Oos ting en John Lens – geven in deze editie aan wat hun rol op dit vlak is.
John Lens, directeur TVVL en TVVL representative REVHA-ETC “TVVL is sinds jaar en dag actie f in internationale kennisd eling, ond er and ere via REHVA, de overkoepelend e Euro pese organisatie voor de ins tallatietechniek. Om de internationale samenwerking op het gebied van kennisd eling en o pleiding te vers terken, neemt TVVL d eel aan de Education and Training Committee (ETC) van REHVA. Als directeur van TVVL breng ik binnen deze commissie de expertise van TVVL in op het gebied van ond erwi js en kennisd eling. Met ons uitgebreid e o pleidingsaanbod, waarmee we jaarli jks hond erd en professionals trainen, en onze rol als kennisplatform binnen de ins tallatiesector, zien we kansen om bi j te dragen aan de ontwikkeling van Euro pese trainingen en kennisuitwisseling t ussen REHVA-led en te bevorderen.
Ti jd ens de afgelo pen REHVA Winter Meeting hebben we een eerste s tap gezet door onze WEii-methodiek te introduceren als een mogelijke Euro pese training. Dit werd positie f ontvangen en biedt aankn o pingspunten voor verd ere samenwerking. Mi jn doel binnen de ETC is om te verkennen hoe TVVL s truct ureel kan bi jdragen aan kennisd eling binnen REHVA en hoe we gezamenlijk nieuwe cursussen kunnen ontwikkelen die aansluiten bi j de uitdagingen in onze sector
Deze betrokkenheid sluit aan bi j onze ambitie om niet alleen binnen Ned erland, maar ook op Euro pees niveau kennisd eling en inn ovatie te s timuleren. We houd en jullie op de hoogte van de ontwikkelingen en de vervolgs tappen binnen de ETC!”
Olaf Oos ting, Vals tar Simonis, TVVL-bes t uurslid en TVVL representative REVHA-SC Sinds 2019 ben ik, als best uurslid van TVVL, actie f binnen REHVA. De basis werd daarbi j gelegd door het organiseren van CLIMA2022, het drie jaarlij kse wetenschappelijke congres dat door TVVL is georganiseerd in Rotterdam in 2022. Ook nadien ben ik actie f gebleven in het vertegenwoordigen van TVVL binnen REHVA.
De REHVA Supporters zi jn vooraans taand e organisaties, zowel verenigingen zoals TVVL maar ook Euro pese producenten, levenranciers en adviseurs, die zich inzetten voor de bevord ering en ontwikkeling van hoogwaardige HVAC-techn ologieën en sys teemo plossingen. Binnen het SC word en de thema’s van de and ere Committees besproken, maar ook eigen thema’s geagend eerd, met als uitgangspunt het verbeteren van de kwaliteit van ins tallaties en sys temen in gebouwen.
Olaf Oos ting, TVVL-bes t uur slid Foto’s: Chris tiaan Krop
John Lens, directeur TVVL
TV VL Evenementen
• 16 april 2025: TVVL regio Zuid Holland & Zeeland Golftoern ooi (vol)
• 19 mei 2025: TVVL Algemene Vergad ering (alleen voor Led en)
• 26 mei 2025: WEii training
• 26 mei 2025: TVVL Nationaal Congres Sanitaire Technieken 2025
Masterclass GACS
Met de TVVL Mas terclass Gebouw Automatiserings- en Controle Sys temen (GACS) kri jg je in één dagd eel inzicht in de belangrijks te eisen en mogeli j khed en van GACS. De mas terclass wordt in 2 varianten aangebod en, één voor gebouweigenaren en -beheerders, en één voor technici, en biedt een compacte introductie tot de voord elen en eisen van GACS, afges temd op hun behoe ften. De mas terclass GACS duurt een dagd eel en wordt gegeven op versch illend e data:
Advertentie
TVVL Nationaal Congres Sanitaire Technieken 2025
Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen rondom sanitaire installaties!
Laat je bijpraten over onderwerpen als waterbeheer, legionellapreventie en ontwikkelingen in leidingwaterinstallaties en afvoertechniek in zowel het plenaire programma als tijdens de parallelsessies. Het programma is zorgvuldig samengesteld door de TVVL Expertgroep Sanitaire Technieken.
Scan de QR code voor meer info
• 23 april: TVVL Mas terclass GACS voor gebouweigenaren en –beheerders
• 14 mei: TVVL Mas terclass GACS On Tour! Voor gebouweigenaren en -beheerders; in Nuland 's-Hertogenbosch
• 21 mei: TVVL Mas terclass GACS voor technici en ins tallateurs
• 4 juni ochtend: TVVL Mas terclass GACS voor technici en ins tallateurs
• 4 juni middag: TVVL Mas terclass GACS voor gebouweigenaren en –beheerders
Terugblik
TVVL Toekoms t en Trends Event
Op woensdag 15 januari vond de 5e editie van het
TVVL Toekoms t & Trends Event plaats. Met een inspirerend programma vol toekoms tgerichte inzichten was het een middag om niet snel te vergeten. In het Intechniumgebouw in Woerd en verwelkomd en we professionals uit de technieksector om samen na te d enken over de impact van techn ologische inn ovaties en trends op de gebouwd e omgeving en de werkorganisatie.
Hoogtepunten van de dag
Drie sprekers namen ons mee in hun visie op de toekoms t, elk vanuit een unieke invalshoek:
1. De 22e eeuw begint nu – Francesco Veens tra, Ri j ksbouwmees ter
Francesco Veens tra d eeld e zi jn ervaringen als Rij ksbouwmees ter en arch itect. Hi j liet zien hoe de gebouwd e omgeving al vandaag voorbereid moet word en op de uitdagingen van de 22e eeuw Zi jn projecten, waarond er de Library of Birming ham en Kaap Skil, diend en als inspirerend e voorbeeld en van hoe arch itect uur kan bi jdragen aan maatschappelijke o plossingen.
2. Artificial Intelligence, Robotisering en Indus trialis atie –
Joram Nauta (TN O) & Jacques van d er Krogt (M2K Advies)
Joram Nauta en Jacques van d er Krogt schets ten een toekoms tbeeld van de technieksector in 2030. Ze spraken over de snelle opkoms t van AI, robotisering en indus trialisatie en hun impact op de bouw- en technieksector Hun lezing bood waardevolle inzichten en praktische adviezen voor organisaties die willen inn overen.
3. Generatie Z op de werkvloer – Yvonne van Sark, Youngworks
Yvonne van Sark bracht een inspirerend verhaal over Generatie Z en hun rol op de werkvloer van de toekoms t. Met haar jarenlange ervaring als adviseur voor jongeren organisaties benadrukte ze hoe belangri jk het is om jong talent niet alleen te betrekken bi j, maar ook te behoud en voor de technieksector
De middag werd afgesloten met een levendige discussie waarin het publiek vragen kon s tellen aan de sprekers.
Regionieuws
Speciale ben oeming commissieled en die in 2024 afscheid hebben gen omen en die langer dan 10 jaar in de commissie hebben gezeten.
Rob Tollenaar
Rob hee ft na 15 jaar afscheid gen omen van de regiocommissie Oos t Ned erland. In die ti jd is hij 12 jaar secretaris van de commissie gewees t. Dat verdient zeker een bi jzond ere waard ering. We wensen hem het allerbes te toe in de toekoms t.
Maurice Adriaans
Regio Bra bant neemt na 15 jaar afscheid van Maurice. Zi jn betrokkenheid en toewi jding hebben veel betekend voor de regio. We zi jn hem dankbaar voor zi jn bi jdrage en wensen hem alle succes en geluk in de toekoms t.
Ton Blommers
Ruim 20 jaar hee ft Ton zitting gehad in de regiocommissie Limburg. Hi j hee ft in die ti jd vele regioevenementen (med e) georganiseerd en we zi jn hem erg dankbaar voor zi jn inzet en input al die jaren!
Claudio Jacobs
Na 13 jaar in de regiocommissie Noord Ned erland, waarvan 12 jaar ook als secretaris, hee ft Claudio afscheid gen omen. Veel dank voor jouw inzet al die jaren!
Francesco Veens tra.
YOUNG YTVVLOUNG TVVL
Dond erdag 8 mei: YOUNG TVVL Pubquiz
Op 8 mei organiseert YOUNG TVVL hun eers te Pubquiz.
De YOUNG TVVL Pubquiz is dé kans voor teams uit diverse bedri jven om de competitie aan te gaan. Toets je kennis, ontmoet jong professionals uit je vakgebied én breid je netwerk uit in een ontspannen setting.
Stel je team samen met de slims te ko ppen uit je bedri jf, en sluit op 8 mei aan bi j het TVVL Verenigingsbureau in Woerd en om te s tri jd en voor de titel van quizkampioen. Ti jd ens de pubquiz komen diverse rond es aan bod die aansluiten bi j TVVL en de ins tallatietechniek. Test je kennis in de muziekrond e, waar techniek en geluid samenkomen, en de sportrond e, waarin inn ovatie in sportfaciliteiten centraal s taat. Duurzaamheid en energie spelen een grote rol in onze sector, dus bereid je voor op de duurzaamheidsrond e en de energietechniekrond e. In de afkortingenrond e ontd ek je hoe goed ji j de vaktermen kent, terwi jl de gesch ied enisrond e je meeneemt langs technische mi jlpalen. Tot slot brengt de fil mpjesrond e techniek tot leven met beeldfragmenten uit de po pulaire fil ms. Ontd ek hoe goed ji j jouw markt en de concurrerend e bedri jven kent! En het moois te? Deelname is gratis voor álle jong professionals!
Dond erdag 3 juli: YOUNG TVVL Zomerfees t Op 3 juli is het weer ti jd voor ons jaarlij kse Young TVVL Zomerfees t! We n odigen je van harte uit bi j evenementenlocatie E-Deck in Teuge. Een unieke plek direct aan de landingsbaan van Teuge Airport. Ook dit jaar zorgen we voor een uitdagend programma met toffe sprekers en bi jpassend e activiteiten met als ond erwerp duurzaam transport. We sluiten de dag uiteraard weer af met een BBQ in het avondzonnetje. Meer informatie over het programma vind je op onze bi jeenkoms tenpagina. Meld je snel aan om jezelf te verzekeren van een plekje.
Op de hoogte bli jven van de YOUNG TVVL evenementen?
Abonneer op onze nieuwsbrie f!
8 mei: YOUNG TVVL Pubquiz
3 juli: YOUNG TVVL Zomerfees t
Heb ji j jezelf al gespot op de foto’s op onze Ins tagram? Volg ons!
NIEUW:
TVVL KENNISSESSIES!
TVVL breidt in 2025 haar aanbod uit met kennissessies. Als professional word je door het volgen van een kennissessie in s taat ges teld om op een vlotte manier kennis op te doen over act uele thema’s.
De kennissessies zi jn een gecombineerde uitwerking van de teams Kennisontwikkeling en Cursussen, die ontwikkelingen in het vakgebied en de overdracht van resultaten uit (k leine) ond erzoeken en prakti j kcasussen bi j elkaar brengen. Ook sluiten de kennissessies goed aan op het cursusaanbod. Samen met een afwisselend e groep enthousias te docenten en professionals brengt TVVL act uele ontwikkelingen in kaart en zorgt voor een passend aanbod. In de maand juni richt TVVL zich op het toekoms tbes tendig energiesys teem, waarbi j energiemanagement van een gebouw, de invoering van de Nieuwe Energiewet, conges tievraags t ukken en techn ologische mogeli j khed en word en besproken. We s taan met elkaar voor urgente vraags t ukken, die uitdagingen maar ook kansen voor de verduurzaming van de gebouwd e omgeving bied en. TVVL gee ft inzicht in zowel techn ologische als regelgevend e mogelij khed en. Kennissessies word en aan gebod en in een ½ dag tot volledige 1-daagse. Een act ueel overzicht van het aanbod kennissessies is te vind en op https://tvvl.nl/tvvl-kennissessies/.
3 juni: TVVL Kennissessie: Energie Management Sys teem – Wat moet je ermee?
De energiewereld is volo p in beweging en koerst richting een slimmer, duurzamer en flexibeler energiesys teem. Energie Management Sys temen (EMS) kunnen h ier een cruciale rol spelen door energieverbruik inzichteli jk te maken en e fficiënter te sturen. Gebouwen laten zich s teeds vaker uitrus ten met een Energie Management Sys teem, al dan niet verplicht door toekoms tige wet- en regelgeving. Maar met welke afwegingen, maak je een keuze voor een bepaald Energie Management Sys teem en hoe zorg je ervoor dat je een Energie Management Sys teem succesvol implementeert? Deze vragen beantwoord en we ti jd ens de TVVL Kennissessie, waarbi j we inzoomen op de versch illend e facetten van het Energie Management Sys teem. We s taan allereerst s til bi j het monitoren van data en hoe het EMS als regelend sys teem fungeert. Hoe pas je vervolgens slimme regels trategieën toe binnen een EMS? Ook bespreken we de ontwikkelingen rondom zelflerend e
algoritmen en voorspellend sturen tot aan integratie met IoT en cloud computing. Deze kennissessie ond erstreept, in combinatie met prakti jkvoorbeeld en, het belang van een goed ingericht
Energie Management Sys teem als één van voorwaard en van een toekoms tbes tendig en slim gebouw. Hierbi j wordt niet alleen s til ges taan bi j potentiële kos tenbesparingen maar juis t hoe gebouwen kunnen in spelen op bi jvoorbeeld netbalancering.
24 of 26 juni: De nieuwe Energiewet: Speelveld t ussen adviseur, ins tallateur en netbeheerd er. Hoe maak je de juis te afspraken?
Vanaf 2025 verand eren de spelregels binnen de energiewereld. Door de intred e van de nieuwe Energiewet, onts taat er een nieuwe diens tverlening. Deze Energiewet raakt jouw werk als ins tallateur, adviseur of leverancier. Veelal wordt er gesproken over flexibele contractvormen, subsidies (zoals Flex-E) en samenwerking met netbeheerders, maar wat betekent dit voor jou en hoe pas je deze nieuwe ontwikkelingen succesvol toe in jouw sit uatie? TVVL organiseert een praktische en interactieve kennissessie over de impact, verantwoord elij khed en en kansen van de nieuwe Energiewet gericht op bedri jfsvoering en energiemanagement
24 of 26 juni: Bereid jouw gebouw voor op de nieuwe
Energiewet: Strategieën en techn ologische inn ovaties De nieuwe Energiewet introduceert strengere eisen voor energiebeheer, met nadruk op flexibilisering en verlaging van energiegebruik om CO₂-uits toot in de gebouwd e omgeving te vermind eren. Tegelijkerti jd s telt de EPBD4 verd ere eisen aan de energiepres tatie van gebouwen en verplichtingen rondom energiebeheer en -monitoring. Dit betekent dat organisaties niet alleen moeten voldoen aan nationale regelgeving, maar ook aan Euro pese duurzaamheidsdoelen. Deze ontwikkelingen kunnen niet los van elkaar gezien word en. TVVL zoomt in op een integrale benad ering van de nieuwe Energiewet in combinatie met de EPBD4, de energiebesparingsplicht en GACS. In deze kennissessie tonen we aan de hand van voorbeeldscenario’s een aantal strategieën die niet alleen voldoen aan de verand erend e regelgeving maar ook bi jdragen aan een holis tische aanpak voor een flexibel, duurzaam en betrouwbaar energiesys teem.
Nieuwe TVVL-kennisproducten: Rapport Praktijkexperimenten Energieflexibiliteit en de Warmte-Koudebalans check
TVVL bli jft zich binnen de ins de expertgroepen
hulpmidd elen gezond ere gebouwen. rapport over energieflexibiliteit laat zien hoe effectiever kunnen ingezet. Daarnaas Warmte-Koud check gebouweigenar manier om snel in het thermisch kantoorruimtes.
ns wor el inzicht h comfort
tNieuw rapport: Pr Gebouwen
Hoe kunnen bes taand ingezet om het elektriciteitsnet te ontlas duurzame energie te o ptimaliseren? De TVVL Expertgroepen Gebouwautomatisering & -beheer en Klimaattechniek hebben samen met Veolia en Auerhaan Klimaattechniek prakti jkexperimenten uitgevoerd om deze vraag te beantwoord en. De bevindingen zi jn nu gebund eld in het nieuwe rapport over energieflexibiliteit in gebouwen.
ner eflexibiliteit euwe
Uit het ond erzoek blij kt dat comfortins tallaties, zoals koelsys temen, effectie f kunnen bi jdragen aan een flexibeler energieverbruik. Dit is essentieel in een ti jd waarin netconges tie toeneemt en de afhankeli j kheid van zonne- en wind energie groeit. Zond er grote inves teringen kunnen gebouwen al een rol spelen in het sta biliseren van het elektriciteitsnet en e fficiënter energiebeheer
Het rapport biedt concrete inzichten en ben oemt de regeltechnische en organisatorische uitdagingen rondom energieflexibiliteit. TVVL zet de volgend e s tap door deze uitdagingen verd er uit te werken, met aandacht voor ond er and ere businesscases en technische regels trategieën.
Benieuwd naar de resultaten? Het rapport is gratis te beki jken in de TVVL kennisbank.
Nieuwe tool: Warmte-Koud ebalans (WKB) check ft samen met Binnenk limaat Ned erland een eld die gebouweigenaren, facility s helpt bi j het o ptimaliseren van het thermisch comfort in kantoorruimtes. De WarmteKoud ebalans (WKB) check, wordt toegevoegd aan de tools op binnenk limaattechniek.nl, en biedt een snelle en datagedreven inschatting van zowel het warmteverlies in de winter als de koellas t in de zomer
herm
De tool analyseert op basis van 12 kenmerken -waarond er geothermie, geveltype, gebruik van het gebouw en de aanwezige ins tallaties- de warmte- en koud e balans. Hiermee kri jgen gebruikers direct inzicht in mogelijke verbeterpunten om een gezond er en comforta beler binnenk limaat te realiseren. Dit sluit aan bi j de act uele richtli jnen uit het PvE Gezond e Kantoren 2021 en helpt bi j het nemen van ond erbouwd e beslissingen over energie-e fficiëntie en k limaatins tallaties.
Met de toevoeging van de WKB check Binnenk limaattechniek. nl verd er uit. De tool is een waardevolle aanvulling op bes taand e hulpmidd elen zoals de BENGcheck, Energiela belcheck en Binnenk limaatcheck.
Wil je weten hoe jouw kantoorruimte scoort? Probeer de WKB check nu gratis op Binnenk limaattechniek.nl!
Datagedreven Duurzaam Beheer en Onderhoud: innovatief én erkend
Wil ji j vooro plo pen in de wereld van datagedreven o plossingen en duurzaamheid? Dan is de o pleiding Datagedreven Duurzaam Beheer en Ond erhoud van TVVL precies wat je zoekt. Met trots d elen we een geweldig nieuwtje: deze o pleiding is nu officieel pos t-hbo geregis treerd bi j de Stichting Pos t Hoger Beroepsond erwi js Ned erland (SPHBO)!
Wat betekent dit voor jou?
De regis tratie garand eert dat deze o pleiding voldoet aan de hoogs te s tandaard en. Dit gee ft niet alleen extra erkenning aan jouw diploma, maar ook aan jouw expertise. Werkgevers weten dat ze met een gecertificeerd professional iemand in huis halen met diepgaand e kennis en praktische vaardig hed en.
Enthousias te s tart van de eers te lichting De eers te lichting cursis ten is inmidd els van s tart gegaan en de feedback is veelbelovend. Deelnemers roemen de balans t ussen theorie en praktijk:
• Focus op act ualiteit en toepasbaarheid: “De combinatie van theorie en praktijk maakt de less tof direct bruikbaar in onze dagelij kse werkzaamhed en.”
• Passievolle docenten: “De manier van lesgeven is inspirerend. De docenten geven vol enthousiasme hun kennis door en houd en de groep betrokken.”
• Direct toepasbare inzichten: “Ik ben al begonnen met id eeën uit de lessen toe te passen binnen mi jn organisatie.”
Met gemidd eld e ci jfers van 8,1 en hoger scoort de o pleiding uits tekend op materiaal, lesmethod en en inhoud elijke meerwaard e. Een veelbelovend e s tart voor een gloednieuwe o pleiding!
Wat kun je verwachten?
Ti jd ens deze o pleiding leer je hoe je data strategisch inzet voor duurzaam beheer en ond erhoud. Van slimme besluitvorming tot kos tenbesparend ond erhoud – met deze kennis maak je direct impact. Het programma is ontwikkeld door ervaren professionals en biedt een unieke mix van praktij kcases en diepgaand e theorie.
Nieuwe kans: s tart in september 2025
Goed nieuws: de volgend e editie van deze o pleiding s tart op 24 september 2025. Inschri jven kan nu al! Zorg dat je erbi j bent en zet een belangrijke s tap in je carrière. Met deze o pleiding vers terk je niet alleen je kennis, maar bouw je ook aan een waardevol netwerk van professionals in jouw vakgebied.
Mis deze kans niet om je expertise naar een hoger niveau te tillen en jezelf te ond erscheid en in een dynamische en toekoms tgerichte sector Doe mee en maak duurzame impact met data!
Meer informatie en inschri jven via www.tvvl.nl/cursussen.
Pos t-hbo geregis treerd | s tart 24 september 2025 | 15 lesdagen middag/avond | Woerden
Word een onmisbare schakel in de bouwkolom
In de dynamische wereld van de ins tallatietechniek is een goed begrip van bouwkundige aspecten onmisbaar. Met de cursus 'Bouwkund e voor Ins tallatietechnici' van TVVL kri jg ji j de kans om jouw kennis te verdiepen en een volwaardige gesprekspartner binnen de bouwkolom te word en.
Waarom deze cursus?
Dagelij ks s ta je als ins tallatietechnicus voor bouwkundige uitdagingen. Door bouwkundige kennis te integreren in het ontwerp, de uitvoering en het beheer van ins tallaties kun je e fficiënter werken, faalkos ten vermind eren en betere pres taties leveren op het gebied van comfort en energiegebruik.
Wat leer je?
In drie intensieve lesdagen ontd ek je alles over:
• Cons tructietechniek, materiaalgebruik en o pbouw: Leer hoe materialen en cons tructies bi jdragen aan de duurzaamheid en integriteit van een gebouw
• Bouwfysica: Begri jp hoe warmte, vocht en and ere fysische processen invloed hebben op ins tallaties en het binnenk limaat
• Brandveilig heid: Ontd ek hoe je bouwkundige voorzieningen voor brandwerendheid kunt toepassen en beoord elen.
Wat levert het jou op?
Na deze cursus kun je:
• Bouwfysische basisberekeningen uitvoeren.
• De invloed van de bouwkundige sch il op ins tallaties beoord elen.
• Bouwkundige voorzieningen voor brandveilig heid ben oemen en toepassen.
Je wordt h ierdoor een betere gesprekspartner binnen bouwteams en multidisciplinaire projectteams. Bovendien kun je bouwkundige tekeningen en bes tekken effectie f beoord elen voor jouw E- of W-ontwerpen.
Voor wie?
Deze cursus is perfect voor jou als je werkt als ontwerper, werkvoorbereid er, projectleid er, projectmanager of teamleid er bi j een ins tallatiebedri jf, adviesbureau of o pdrachtgever Ook als gebouwbeheerder, arch itect of med ewerker bi j een leverancier kun je veel waarde halen uit deze o pleiding.
Schri jf je in!
Wil ji j je bouwkundige kennis vergroten en een onmisbare schakel word en in multidisciplinaire projecten? Schri jf je dan nu in voor de cursus 'Bouwkund e voor Ins tallatietechnici' en boos t jouw carrière!
Meer informatie en inschri jven? Bezoek www.tvvl.nl/cursussen.
Ken jij onze warmtepomp cursussen al?
In 20 19 sloot de Warmtepomp Acad emy zich aan bi j TVVL. Dit ond erd eel van een zelfs tandige s tichting organiseerde veel cursussen. Een jaar later kreeg TVVL de gelegenheid om de activiteiten van de Warmtepomp Acad emy te integreren in het cursusaanbod van TVVL. TVVL is daardoor dé plek voor cursussen met betrekking tot warmtepompen. Individuele of collectieve warmtepompen, in woningen of in utiliteit, grondgebond en of niet. Je leert h ier alles over bi j de TVVL Warmtepomp Acad emy. De Warmtepomp Acad emy is ond erd eel van TVVL Cursussen, dus jouw vertrouwd e adres voor o pleidingen. TVVL (bedri jfs)led en kri jgen voor deze cursussen dus ook 15% led enkorting!
Kies uit een van de volgend e cursussen:
Woningbouw
• Bod emgebond en warmtepompen voor individuele woningen (voorheen Ontwerpen van water/water warmtepompen woningbouw), 2 lesdagen. Na het volgen van deze cursus kun je jouw kennisniveau laten toetsen via een BRL 6000-21/00 CITO-examen.
• Ontwerpen van lucht/water warmtepompen woningbouw, 2 lesdagen
• Collectieve warmtepompen woningbouw, 3 lesdagen
Utiliteit
• Warmtepompen utiliteit, 3 lesdagen
• Ontwerpen van lucht/lucht warmtepompen utiliteit, 2 lesdagen
De warmtepomp cursussen s tarten op meerdere momenten per jaar. Ki jk snel op onze website www.warmtepomp-acad emy.nl voor de leerli jn of op www.tvvl.nl/warmtepompen voor alle act uele s tartdata, meer informatie en inschri jven.
Een cursus speciaal voor jouw bedrijf
We zien regel matig dat er in een cursusgroep meerdere d eelnemers van één bedri jf zitten. Samen met je collega een cursus volgen is niet alleen gezelliger, je kunt ook ervaringen uitwisselen, elkaar helpen en samen naar de cursuslocatie reizen. Dat juichen wi j nat uurlijk van harte toe. Ook zien we de laats te ti jd een s teeds grotere vraag onts taan bi j bedri jven die groepen med ewerkers op hun eigen bedri jfslocatie, of als besloten groep op onze TVVL-locatie, willen o pleid en. Want er is een en orme behoe fte aan vakkennis in de markt.
Wis t je dat het ook mogeli jk is dat wi j een cursus exclusie f voor jouw bedri jf verzorgen? Dit n oemen wi j een inhouse of incompany cursus. Speciaal voor jouw bedri jf komen we de cursus op jullie locatie verzorgen. Desgewens t kunnen we jouw groep ook op onze locatie ontvangen. We kunnen de cursusinhoud aanpassen naar jullie wensen om het maximale rend ement voor jouw bedri jf te behalen, maar we kunnen ook een cursus uit ons o pen aanbod voor jullie verzorgen. En bi j meerdere d eelnemers is het daarnaas t vaak ook n og financieel aantrekkeli jker Een win-win sit uatie dus! Vri jwel al onze cursussen kunnen incompany uitgevoerd word en en ook hebben we speciale incompanycursussen en -trajecten ‘o p de plank’ liggen.
De voord elen van een incompany cursus op een ri j:
Train meerdere collega’s tegelijk
Behand elt bedri jfsspecifieke voorbeeld en
Aangepas t aan jullie werksit uatie
Bespaar op reiskos ten en reis ti jd
Op data die in jullie agenda passen
Cursus in je eigen vertrouwd e omgeving
Ook mogelijk op TVVL-locatie
Geen ‘vreemd en’ in de groep
Vaak goedko per dan een o pen training
Een hechter team
Je bepaalt in overleg de o ptimale groepsgrootte en cursusduur
Deelnemers ontvangen ook een diploma, certificaat of bewi js van d eelname
Post-mbo of pos t-hbo regis traties zi jn ook mogeli jk
Het bedri jf zorgt voor de cursuslocatie, catering en planning. Wi j zorgen voor de docent en het lesmateriaal. Samen maken we er een geslaagd e en leerzame cursus van. Interesse of meer weten?
Neem contact met ons cursussecretariaat op via cursus@tvvl.nl of bel 088 – 401 06 20.
Hogere meet- en regeltechniek
In 20 18 s tartten we met de o pleiding Hogere Meet- en Regeltechniek. De o pleiding werd vri jwel direct door de Stichting
Pos t Hoger Beroeps Ond erwi js Ned erland erkend en officieel geregis treerd als pos t-hbo o pleiding. Inmidd els voeren we de o pleiding al heel wat jaren en s tart de volgend e editie in september
Deze o pleiding die, net als de mees te and ere o pleidingen en cursussen van TVVL, uniek in de markt is, is het perfecte vervolg op een o pleiding luchtbehand elings techniek, MRKC of geli j kwaardig. De o pleiding is speciaal bedoeld voor ervaren (lead)engineers, ontwerpers, projectleid ers, werkzaam bi j een adviesbureau, ins tallatiebedri jf, regelfirma, leverancier, o pdrachtgever of overheid.
Wat leer je
Deelnemers aan de o pleiding Hogere Meet- en Regeltechniek zi jn na afloo p in s taat om zelfs tandig dimensionerings- en ontwerpberekeningen uit te voeren en ge fund eerde keuzes ten behoeve van het regeltechnisch sys teem van de k limaatins tallaties voor de gebouwd e omgeving te maken en te presenteren. Na afloo p kun je:
• zorgdragen voor een sta biel en te regelen proces (sys teemgedrag);
• in algemene zin meet- en regeltechniek toepassen;
• het gedrag van een comfortins tallatie analyseren en evalueren;
• de regels trategie ops tellen van de k limaatins tallatie (als functie van de ti jd / dynamisch);
• het ontwerp van het hydraulisch en regeltechnisch sys teem (k leppen, motoren, regelgedrag) bepalen;
• de gesch ikte meetmethod en en -sys temen bepalen;
• de samenhang en sta biliteit van het sys teem, gebouw en gebruiker evalueren;
• een regeltechnische omschri jving (RTO) ops tellen als input voor de programmeur van het automatiseringsys teem;
• het vakmatig en op geli j kwaardig niveau communiceren met s takehold ers waarond er de sys teemarch itect
De o pleiding bes taat uit 15 lessen en de volgend e ond erwerpen komen uitgebreid aan bod:
• Sys teem ontwerpen
• Sys teem beschri jven
• Integrale sys teemo pbouw
• WKO-centrales
• Luchtbehand eling dynamica
• Hydraulische dynamica
• Ruimte-automatisering
• Vollas tgedrag
• Deellas tgedrag
• Minimumlas tgedrag
• Proces theorie
• Regelaartheorie
• Regelkringen
• Toepassing Proces theorie
• Gebouwautomatisering
Reacties van d eelnemers
De o pleiding wordt hoog gewaard eerd door de d eelnemers. Het rapportci jfer dat ze geven is gemidd eld een 8,6. “ De interessants te cursus die ik in jaren heb gedaan”, “Een intensieve cursus (zeker met een eigen bedri jf en een gezin), maar a bsoluut de moeite waard e, waarbi j ik veel kennis heb o pgedaan” en “Ik heb deze cursus ervaren als een pittige maar zeer leerzame o pleiding waar met veel passie voor het vak kennis wordt overgedragen” lezen we terug in de eind evaluaties. Als we de evaluaties van de afgelo pen jaren teruglezen, zien we dat de o pleiding door de oud-d eelnemers aangerad en wordt aan and er potentiële d eelnemers om te gaan volgen, hoog gewaard eerd wordt, erg interessant is, maar ook de n odige inzet en zelfst udie vereis t. Met het positie f afsluiten van deze o pleiding ontvang je een officieel erkend en geregis treerd pos t-hbo diploma.
Meer weten of inschri jven voor de volgend e editie die s tart op 24 september 2025? Ki jk op www.tvvl.nl/cursussen/hmr
De zekerheden van TVVL Cursussen
Je bent verzekerd van de allerbeste vakdocenten
Onze docenten zi jn experts o p, en werkzaam in, het vakgebied. Daardoor begri jpen ze je leerwensen en spreken jouw (vak) taal. Onze docenten weten waar ze het over hebben en brengen die kennis met veel plezier over. Daarom kri jg je per cursus vaak versch illend e experts voor de k las, die ied er hun unieke toegevoegd e waarde hebben. Al onze docenten houd en hun kennis up-to-date, niet alleen inhoud elijk maar ook op didactisch gebied.
Wij investeren onze verdiensten weer in de sector
TVVL is een vereniging. Dat betekent dat alles wat wi j verdienen weer ten guns te komt aan de sector. Wi j inves teren in nieuwe cursussen, houd en less tof jaarlij ks act ueel en doen aan kennisontwikkeling. Dit alles is mogeli jk omdat wi j geen wins toogmerk hebben en dus geen afdracht aan aand eelhoud ers hoeven te doen. Door d eel te nemen aan een cursus inves teer je dus niet alleen in jezelf en jouw bedri jf, maar ook in de sector
Als lid ben je extra voordelig uit
TVVL-led en kri jgen s tandaard 15% korting op de cursuspri js. Het maakt niet uit of je persoonlijk lid of bedri jfslid bent. Daarnaas t kri jg je als lid ook korting op onze and ere bi jeenkoms ten; van congressen en symposia tot regiobi jeenkoms ten en eind edaglezingen. Zo heb je een lidmaatschap al snel terugverdiend. Daarnaas t s teun je als lid de vereniging en kun je d eelnemen aan expertgroepen, communities, commissies en n og veel meer.
Je kunt altijd kosteloos een optie nemen
Inves teren in persoonli jke ontwikkeling en het bevorderen van voldoend e kennis in de branche vindt TVVL erg belangrijk Daarom maken we de drempel voor het d eelnamen aan een cursus graag zo laag mogelij k. Wil je graag d eelnemen aan een van onze cursussen maar je bent n og niet zeker? Neem zond er verplichting een kos teloze o ptie.
Moderne leslokalen met streaming apparatuur voor klassikale of online lessen
Mocht het niet mogelijk zi jn om de les k lassikaal te volgen dan zorgen dat we de les online verzorgd wordt. Daardoor gaan onze lessen alti jd door en loo p je geen st udievertraging op
Geen verborgen kosten of verrassingen
TVVL is o pen en transparant over de cursuskos ten. Al onze cursuspri jzen zi jn totaalpri jzen, dus inclusie f lesgeld, examenkos ten, lesmateriaal, etc. Als er lunch of avond eten in je roos ter zit, verzorgen wi j voor jou een goed e maalti jd en koffie/ thee, water en frisdrank s taat voor je k laar bi j het leslokaal. Je zult dus n ooit voor verrassingen s taan en meer kwi jt zi jn dan de pri js in de cursusgids.
Vakkennis en vakinformatie up-to-date
Jaarlij ks controleert de Werkveldadviescommissie de act ualiteit van het cursusmateriaal zodat je alti jd de mees t act uele less tof kri jg. Zo ben je verzekerd van goed e less tof. Daarnaas t kri jg je, als je n og geen TVVL-lid bent, ti jd ens je cursusperiode een gratis a bonnement op TVVL Magazine om bi j te bli jven in je vakgebied. Via onze websites en nieuwsbrie f houd en we je graag op de hoogte van act uele vakinformatie.
Al meer dan 65 jaar
TVVL bes taat al meer dan 65 jaar en is een begrip in de sector. Niet voor niets vragen bedri jven vaak een TVVL-cursus als vooro pleiding. Al onze cursussen word en op lesniveau geëvalueerd en s taan ond er toezicht van de Werkveldaviescommissie. Veel van onze cursussen zi jn pos t-hbo geregis treerd waardoor de kwaliteit en erkenning ook officieel erkend word en. Dat komt niet in de laats te plaats omdat wi j alle cursussen zelf, met onze docenten en led en, ontwikkelen en h iermee unieke cursussen aanbied en.
Unieke kans om je netwerk te vergroten
TVVL biedt jou meer dan je cursus. Je kunt lid word en van onze vereniging en een actieve bi jdrage leveren. Je kunt d eelnemen aan onze community op www.tvvlconnect.nl. Je kunt netwerken met je med ecursis ten en vakgen oten bi j onze vele regionale of land elijke bi jeenkoms ten. Kortom: TVVL biedt jou een waardevol en relevant netwerk om je kennis te d elen, om kennis te vergaren of om in contact te komen met interessante vakgenoten.
Hydraulische schakelingen voor verwarmen en koelen
Heb ji j deze cursus al gevolgd? Sinds 20 18 hebben we deze po pulaire cursus in ons aanbod en telkens waren alle groepen goed gevuld. Hond erd en cursis ten hebben inmidd els al geleerd hoe je het gedrag van hydraulische schakelingen beoord eelt.
Ben ji j de volgend e die deze waardevolle kennis gaat leren?
Analyseer, monitor en o ptimaliseer ins tallaties met hydraulische schakelingen.
Kri jg inzicht in de basisprincipes van hydraulische modulen. Maak een ges truct ureerd hydraulisch ontwerp.
Waarom deze cursus?
Bi j het ontwerpen en o ptimaliseren van k limaatins tallaties draait alles om een goed hydraulisch ontwerp van de schakeling. Dit is belangrijk vanwege het gebruik van energiezuinige technieken zoals warmtepompen en bod emenergieo pslag. Deze cursus gee ft je inzicht in de basisprincipes van hydraulische modules en hoe je sys tematisch hydraulische schakelingen o pbouwt. Je leert ook hoe je het gedrag van een hydraulische schakeling bi j zowel vol- als d eellas t beoord eelt. Daardoor spoor je snel fouten op en breng je de ben odigd e verbeteringen aan.
Resultaat
Na afronding van deze cursus weet je alles over:
• eigenschappen van hydraulische modules;
• energiecentrales met WKO;
• energiecentrales met warmtekrachtko ppeling;
• procesengineering;
• selectie van modulen en inpassen van warmteo pwekkers en -gebruikers;
• het samens tellen van een hydraulische schakeling met de modulen;
• de toepassing en eigenschappen van toerengeregeld e pompen;
• de toepassing en dimensioneren van serie- en parallel geschakeld e buffervaten;
• het analyseren van het d eellas tgedrag van een hydraulische schakeling met behulp van een bedri jfskarakteris tiek en een overdrachtskarakteris tiek;
• het beoord elen en zelfs tandig uitwerken van eenvoudige en ingewikkeld e hydraulische schakelingen met warmtepompen en energieo pslag.
De eerstvolgend e s tartdat um is op 25 april. Sch ikt dat niet?
Geen n ood, ook in ons volgend e cursusseizoen zi jn weer meerdere s tartmomenten zoals op 22 september en 18 november
Maar ben er op ti jd bi j, vol is vol.
Meer informatie, een st udiegids, een o ptie of meteen inschri jven?
Ga naar www.tvvl.nl/cursussen
Wat is zo’n papiertje nou eigenlijk waard?
Je hoort het vas t vaker. Termen als hbo-niveau, pos t-hbo, pos tmbo, pos t-bachelor, Associate d egree en MHBO. Het k linkt allemaal geweldig, maar wat is het en wat heb je er aan? Zi jn het marketingtermen? Zi jn o pleid ers te vertrouwen als ze deze termen gebruiken?
Veel TVVL o pleidingen word en gegeven op pos t-hbo niveau en s taan ond er toezicht van de Stichting Post Hoger Beroepsond erwi js Ned erland (SPHBO). De pos t-hbo erkenning is niet zomaar een “s tempeltje” dat je kri jgt. Als je een o pleiding als pos t-hbo erkend e o pleiding wilt laten regis treren dan wordt er getoets t of deze aan de voorwaard en daarvan voldoet. Zo zi jn er bi jvoorbeeld voorwaard en met betrekking tot het aantal contact uren en het niveau van de o pleiding. Ook wordt er gekeken of de o pleiding voldoend e aansluit bi j de beroepsgroep. Na toelating wordt de o pleiding in het regis ter o pgen omen. Er wordt daarom ook wel eens gesproken over een regis tero pleiding met een pos t-hbo regis tratie. Dit is een beschermd predicaat dat alleen door SPHBO kan word en afgegeven. Erk o pleiding herken je aan het logo van SPHBO.
Erkend e een waardig eem voor van and ere ren. oetsing ingen is
Als een o pleiding eenmaal geregis treerd is, vindt er jaarli j ks herkeuring plaats om te ki jken of deze n og wel pos t-hbo waar is. Een o pleid er moet daar dus een kwaliteitsborgingssys teem hebben. TVVL hee ft h ier de werkveldadviescommissie en Raad Advies voor die elke pos t-hbo o pleiding, maar ook al onze o pleidingen en cursussen, ied er jaar controleren en evaluer Ter vergeli j king: bi j een n ormale hbo-o pleiding vindt de toetsing vi jfjaarli j ks plaats dus het proces rondom pos t-hbo o pleidingen bes t streng.
Geslaagd en kri jgen een officieel diploma en word en o pgen omen in het land elijk regis ter van d eelnemers bi j SPHBO.
Waarom vertellen we dit? Er is in de markt helaas n ogal wat verwarring, want de termen pos t-hbo, hbo-niveau of pos t-bachelor zelf zi jn niet beschermd. Ied ere o pleid er mag zi jn o pleiding zo la belen. Dat wil eigenli jk alleen maar zeggen dat die o pleiding qua doelgroep gericht is op mensen die een hbo-o pleiding hebben gevolgd. Deze termen zeggen op zichzelf dus niets over het niveau of de kwaliteit van de betreffend e o pleiding. Alleen SPHBO erkend e o pleidingen voldoen aan de kwaliteitss tandaard en en zi jn officieel erkend. Je kan dus alleen een echt pos t-hbo diploma kri jgen als je een door SPHBO geregis treerde o pleiding volgt. Zoals de o pleidingen bi j TVVL. Er zi jn helaas commerciële parti jen die je and ers willen doen geloven en die in hun marketing deze termen, weliswaar legaal, gebruiken maar die geen regis tero pleiding aanbied en.
TVVL is er heel trots op dat we geregis treerde pos t-hbo o pleidingen hebben. Die kun je makkeli jk herkennen aan het SPHBO-logo. Onze eers te pos t-hbo regis tratie dateert al uit 1994. Wi j hebben dus ruim 30 jaar ervaring met pos t-hbo o pleidingen, en verzorgen al meer dan 50 jaar cursussen. Maar ook word en onze diploma’s extern gewaard eerd; zo is de o pleiding Commissioning erkend in het regis ter van Commissioning Ned erland. Dat zorgt er ook voor dat onze diploma’s wat waard zi jn in de markt. Dat zie je bi jvoorbeeld omdat veel van onze o pleidingen gevraagd word en in vacat ures.
Ons cursusseizoen s tart in september Wil ji j een erkend e pos t-hbo o pleiding volgen? Laat je dan inspireren op onze website www.tvvl.nl/cursussen. Je kunt je daar ook inschri jven of een o ptie nemen. We verwelkomen je graag als cursis t bi j TVVL!
Seizoen 2025-2026
Post-hbo en post-mbo opleidingen starten na de zomer
Een boos t geven aan je kennis en loo pbaan? Wil je dit jaar s tarten met een pos t-mbo of pos t-hbo o pleiding? Kom dan nu in actie! Bi j TVVL volg je bi j de SPHBO (Stichting Pos t Hoger Beroepsond erwi js Ned erland) en SPMBO (Stichting Pos t Midd elbaar Beroepsond erwi js Ned erland) geregis treerde o pleidingen. De door SPHBO en SPMBO getoets te o pleidingen kri jgen het predicaat regis tero pleiding. Als je als cursis t van één van deze o pleidingen een diploma ontvangt, wordt je o pgen omen in het Land eli jke Regis ter van Deelnemers dat CPION namens alle ins tellingen bi jhoudt.
De pos t-mbo en pos t-hbo erkenning is niet zomaar een “s tempeltje” dat je kri jgt. Als je een o pleiding als pos t-mbo of pos t-hbo erkend e o pleiding wilt laten regis treren dan wordt er getoets t of deze aan de voorwaard en daarvan voldoet. Zo zi jn er bi jvoorbeeld voorwaarden met betrekking tot het aantal contact uren en het niveau van de o pleiding. Ook wordt er gekeken of de o pleiding voldoend e aansluit bi j de beroepsgroep. Na toelating wordt de o pleiding in het regis ter o pgen omen. Er wordt daarom ook wel eens gesproken over een regis tero pleiding met een pos t-mbo of pos t-hbo regis tratie. Dit is een beschermd predicaat dat alleen door SPMBO of SPHBO kan worden afgegeven. Erkend e o pleiding herken je aan het logo.
Als een o pleiding eenmaal geregis treerd is, vindt er jaarlijks een herkeuring plaats om te ki jken of deze n og wel voldoet aan de voorwaard en. Een o pleid er moet daar dus een kwaliteitsborgingssys teem voor hebben. TVVL hee ft h ier de werkveldadviescommissie en Raad van Advies voor die elke geregis treerde o pleiding, maar ook al onze and ere o pleidingen en cursussen, ied er jaar controleren en evalueren. Ter vergeli j king: bi j een n ormale hbo-o pleiding vindt de toetsing vi jfjaarlij ks plaats dus het proces rondom pos t-mbo en pos t-hbo o pleidingen is bes t streng.
Geslaagd en kri jgen een officieel diploma en word en o pgen omen in het land eli jk regis ter van d eelnemers bi j CPION. Dit zi jn de pos t-hbo geregis treerde TVVL o pleidingen en hun s tartmoment:
September 2025
Luchtbehand eling Speciale Ruimten
Verduurzamen van gebouwen
10 september
22 september
Hogere Meet- en Regeltechniek 24 september
Datagedreven duurzaam beheer en ond erhoud 24 september
Hogere Elektrotechniek 25 september
September 2025
Luchtbehand elings techniek groep A 25 september
Luchtbehand elings techniek groep B 26 september
Oktober 2025
Sys teemarch itect Gebouwautomatisering en -beheer 1 oktober
Luchtbehand elings techniek groep C2 oktober
Luchtbehand elings techniek groep D3 oktober
November 2025
Geluid in Technische Ins tallaties 5 november
Februari 2026
Elektrotechnische ins tallatieconcepten & netconges tie 19 februari
Maart 2026
Luchtbehand elings techniek groep E 30 maart
April 2026
Luchtbehand elings techniek groep F 30 april
Dit zi jn de pos t-mbo geregis treerde TVVL o pleidingen en het s tartmoment:
Oktober 2025
Post-mbo engineer duurzame elektrotechniek 7 oktober
Post-mbo engineer k limaatins tallaties 10 oktober
April 2026
Post-mbo engineer meet- en regeltechniek 7 april
Ki jk op onze website www.tvvl.nl/cursussen voor meer informatie of om je direct in te schri jven.
*Dit zi jn nieuwe o pleidingen waarvoor de regis tratie in behand eling is.
Cursusagenda mei – november 2025
Ins talleren
Juni
Bod
September
Leidingwaterins tallaties
Luchtbehand eling speciale ruimten
Zwembad en/waterbehand eling
Stoomins tallaties
Verduurzamen van gebouwen
september
Engineer gebouwautomatisering en -beheer 22 september
Datagedreven duurzaam beheer en ond erhoud 24 september
Hogere meet- en regeltechniek
Hogere elektrotechniek
Technische en medische gassen
Kerncompetenties voor de BIM coördinator
Werkt
september
september
september
september
Ins
matig communiceren voor technici
hed en voor technici
Let o p: data kunnen wi jzigen. Als de h ierboven gen oemd e data niet meer besch ikbaar zi jn/groepen vol zi jn, versch i jnen and ere data op onze website.
Maak kennis met ...
Joep Hendriks – Manager Kennisontwikkeling
Bi j TVVL tellen we inmidd els ruim 30 collega's. De één werkt er net, terwi jl h ier al jaren zit. We s tellen je graag onze med ewerkers voor. Deze keer mak kennis met Joep Hendriks, kennisontwikkelaar met een passie voor techniek ond erwi js. Joep is een onmisbaar lid binnen de kennisontwikkeling van TVVL.
Joep woont in Ni jmegen met zi jn vrouw en drie kind eren. Hoewel hij nu in de technische sector werkt als kennisontwikkelaar, is hij afges tud eerd als sociaal geograaf. Ti jd ens zi jn werk bi j een ond erzoeksbureau kwam hi j via versch illend e o pdrachten in de technische sector terecht. Sindsdien hee ft hi j de branche niet meer losgelaten. “Ik ben in de techniek actie f gewees t als beleidsadviseur ond erzoek, manager strategie en inn ovatie en nu ben ik bi j TVVL verantwoord elijk voor kennisontwikkeling, een interessante rol bi j een kennisvereniging die mi jn passie voor techniek en ond erwi js mooi combineert.”
“TVVL draait niet alleen om het ontwikkelen van kennis, maar vooral om het toegankeli jk maken van die kennis voor cursis ten, led en en bedri jven,” vertelt Joep. Hi j draagt h ier zi jn s teentje aan bi j als kennisontwikkelaar Hi j vindt het belangrijk om deze kennis niet alleen te verzamelen, maar ook in praktijk te brengen. “In de expertgroepen, en ook in het netwerk waar TVVL ond erd eel van is, is veel kennis aanwezig. De uitdaging is om die zoveel mogelijk te d elen. Daarvoor moet je soms echt experimenteren en inn overen, omdat de praktijk snel verand ert Wat gis teren n og een uitdaging leek, is morgen alweer achterhaald.
Het gaat erom dat je de kennis uit expertgroepen vertaalt naar concrete o plossingen. Dat kan een worksho p, een bi jeenkoms t of een cursus zi jn. We willen vakmensen iets bied en waar ze in hun dagelij kse werk direct profijt van hebben.”
Joep werkt veel samen met de TVVL expertgroepen. In de expertgroepen word en uiteenlo pend e vraagst ukken o pgepakt. “Bi j gebouwautomatisering draait het bi jvoorbeeld om hoe je de pres taties van een gebouw meet en o ptimaliseert. Dit wordt s teeds belangri jker nu de eisen rond energiebesparing en duurzaamheid toenemen. En waar de mogeli j khed en toenemen, ligt er ook een uitdaging om zoveel mogelijk vakmensen daarin mee te nemen.”
Wat Joep aanspreekt aan TVVL is de o penheid en betrokkenheid van de mensen. “Mensen d elen niet alleen hun successen, maar ook hun uitdagingen. Die o penheid maakt TVVL uniek. De vereniging is in die zin één grote leeromgeving, wat echt heel aantrekkelijk is voor ied ereen die in prakti jk bezig is met het toepassen van technische o plossingen.” De zogen oemd e ‘huiskamer’ van TVVL is h ier een goed voorbeeld van. Dit
is een plek waar cursis ten en professionals, zoals ins tallateurs en adviseurs, samenkomen om kennis uit te wisselen. “Die interactie levert vaak prachtige inzichten o p. Het vers terkt de samenwerking t ussen bedri jven, verenigingen en o pleidingen en helpt om bruggen te slaan t ussen theorie en praktij k.”
Joep vindt het mooie aan een vereniging als TVVL dat je met ied ereen in het netwerk s tappen kunt zetten waarmee je voor je led en s teeds van betekenis kunt bli jven. “We zi jn samen in s taat om onze energie in te zetten voor praktische o plossingen van morgen. Zo is de toekoms t heel dichtbi j. Er ligt een wereld aan kansen. Samen met onze led en, collega’s en partners bouwen we aan een toekoms t waarin kennisd eling de sleutel is tot succes.”
Nieuw bedri jfslid: DAEL
DAEL dat s taat voor Data & Electro is een toonaangevend bedri jf binnen de sectoren elektra, k limaat, technisch beheer, telecom, security, energy, power en connectivity Door vakmanschap te combineren met de nieuws te techn ologieën, zorgt DAEL voor slimme en duurzame o plossingen die bi jdragen aan een e fficiëntere en veiligere samenleving. Wat in 2001 is o pgericht is inmidd els uitgegroeid tot een breed inzetbare organisatie. Daarbi j is één ding behoud en gebleven; het DNA van het bedri jf. De cult uur is in de basis niet and ers dan bi jna 25 jaar geled en. Dankzi j een gedreven team van specialis ten en een k lantgerichte aanpak bli jft DAEL voortdurend inn overen en groeien.
Numan & Kant viert 25-jarig jubileum
Numan & Kant, actie f in gebouwautomatisering met 70 med ewerkers, viert dit jaar met trots zi jn 25-jarig jubileum. Sinds de o prichting in 2000 hee ft het bedri jf zich ontwikkeld tot een belangri jke speler in de sector, dankzi j de inzet en toewi jding van al haar med ewerkers.
Dit jubileum is extra bi jzond er omdat het niet alleen het bedri jf zelf betreft, maar ook 13 collega’s die vanaf het eers te uur in diens t zi jn. Deze med ewerkers hebben een cruciale rol gespeeld in de groei en het succes van Numan & Kant en word en daarom speciaal in het zonnetje gezet
“We zi jn en orm dankbaar voor de loyaliteit en het harde werk van al onze med ewerkers,” zegt Lennart
Sluitingsmiddag voor cursis ten
Ied er cursusseizoen sluiten we fees teli jk af met de TVVL Sluitingsmiddag! Alle cursis ten van cursusseizoen 2024-2025 n odigen we van harte uit om samen met ons een fees tje te komen vieren. Als bedankje voor het in ons ges teld e vertrouwen en als waard ering voor jullie harde st ud eren. Het is méér dan een diploma-uitreiking! Het is een fees tje, een interessant en gaaf programma, een reünie met je oud-med ecursis ten, een netwerkmoment en een gezellige middag voor jou en jouw gen odigd en. Dus ook als je geen diploma hebt gehaald ben je van harte welkom!
Ook dit jaar hebben we weer een mooi programma voor jullie samenges teld met interessante sprekers,
van Egmond, directeur van Numan & Kant. “Zond er hun inzet en toewi jding zoud en we niet s taan waar we nu s taan. Dit jubileum is een viering van ons gezamenli jke succes.”
Numan & Kant wil van deze gelegenheid gebruik maken om alle med ewerkers, k lanten, zowel eindgebruikers als ins tallateurs, en partners te bedanken voor hun voortdurend e s teun en vertrouwen. Samen ki jken we uit naar een toekoms t vol nieuwe mi jlpalen en successen. de diploma-uitreiking, onze fotowand en nat uurlijk een gezellige afsluitend e borrel met DJ Niels. In de uitn odiging die alle cursis ten binnenkort ontvangen s taat meer informatie.
Dit jaar is onze sluitingsmiddag op een nieuwe locatie: het Fulcotheather in I Jssels tein. Reserveer woensdagmiddag 25 juni 2025 alvas t in je agenda want dit wil je écht niet missen!
Nieuwe TV VL leden
Met veel gen oegen s tellen wi j ond ers taand e personen als lid van de vereniging aan u voor
Samen Beter: Abound™ is een cloudgebaseerd digitaal platform bovenop onze BAS-oplossingen. Abound combineer de IT- en OT-gegevens van uw hele onderneming, biedt één enkele bron van waarheid voor betere inzichten, resultaten, en resultaten.
Bij het beheer van uw HVAC-apparatuur draait alles om
is ont worpen om u te helpen bij het meten, analyseren en vergelijken van gegevens in alle HVAC-systemen van uw locaties.
prestatie- en energiedashboards, robuuste rapportagetools
comfor t van de gebruikers op peil houden, energiebesparende maatregelen beheren, belangrijke operationele problemen
PROBLEEMLOOS VERDUURZAMEN.
Duurzaamheid & Innovatie bij Alklima
De energietransitie. Natuurlijk is dat niet zo geregeld. Daar werken we met z’n allen hard aan. En ook de komende jaren zullen we moeten aanpakken. Voor nu en voor later. Speelt de inzet van warmtepomptechnologie een rol bij jouw verduurzamingsproject? Of wil je weten welke opties je hier hebt? Maak dan gebruik van onze specialistische kennis, engineering, begeleiding en natuurlijk de premium oplossingen van Mitsubishi Electric. Want wij willen niet alleen bijdragen aan de verduurzaming van Nederland. W ij willen het samen met jou ook heel goed regelen.
