Platform voor mens en techniek
Maartje Brans, directeur Innovatie bij Alliander:
“Het bouwen van een woonwijk begint bij het nadenken over het energiesysteem”
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur nr. 04 september 2024
THEMA
SLIM LADEN IS helemaal niet slim
NATUURLIJKE TECHNIEKEN ALS ‘PROVEN TECHNOLOGY’ in Energy Acad emy Europe
De Netcongestie Einstein helpt om de kwaliteit van het elektriciteitsnet goed te houden.
Re dactieraad:
Drs.ir P.M.D. (Marti jn) Krui jsse (voorzitter)
R. (Rik) Altena
B. (Bert) van Dorp
Ir R.W. (Rooske) Gaal
O. (Onn o) Leever
Ing. J. (John) Lens
Dr.ir M.G.L.C. (Marcel) Loomans
C.J. (Cas) Wegman
H.M. (Harmen) Wei jer (hoofdredacteur)
Re dactie:
F. (Femke) van Egmond
A. (Adinda) Graafland
Drs.ir P.M.D. (Marti jn) Krui jsse
Ing. J. (John) Lens
C.J. (Cas) Wegman
H.M. (Harmen) Wei jer (hoofdredacteur)
Me dewe rkers:
Atze Boerstra
Tom van Wanrooy (The Cartoon Factory)
Ti jdo van d er Zee
Re dactie-adres:
TVVL
Korenmolenlaan 4, 3 447 GG Woerden
Tele foon redactie (0)88 - 401 06 00
Email redactie@tvvl.nl
Uitgave:
TVVL
Korenmolenlaan 4, 3 447 GG Woerden
Tele foon: (0)88 - 401 06 00
Email: info@tvvl.nl
Ab onnementen:
TVVL, afd. Abonnementen
Korenmolenlaan 4, 3 447 GG Woerden
Tele foon: (0)88 - 401 06 00
Email: info@tvvl.nl
Benelux € 1 25,- excl. btw
Buitenland € 155,- excl. btw
St ud enten € 99,- excl. btw
Het a bonnement wordt geacht gecontinueerd te zi jn, tenzi j 1 maand voor het eind e van de a bonnementsperiod e schrifteli jk wordt o pgezegd.
Advertentie-exploitatie:
Jetvertising B.V.
Laan van zuid hoorn 37, 228 9 DC Ri jswi jk
Tele foon: (0)70 - 399 00 00
Email: advertenties@jetvertising.nl
Vormge ving en re alisatie: REAL Concepts B.V. Velp
Foto cover: Chris tiaan Krop
ISSN 1380-5428
© TVVL, 2024
Niets uit deze uitgave mag word en verveelvoudigd en/of o penbaar gemaakt door midd el van druk, fotoko pie, microfil m of op welke and ere wi jze dan ook, zond er schrifteli jke toes temming van de uitgever Publicaties gesch ied en uitsluitend ond er verantwoording van de auteurs.
Alle daar in vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs kunnen echter geen verantwoord elij kheid aanvaard en voor de gevolgen van event uele onjuis thed en.
Interview:
Maartje Brans:
“Het bouwen van een woonwijk begint bij het nadenken over het energiesysteem”
6
Onderzoek & Ca ses:
Natuurlijke technieken al s ‘proven technology’ in Energy Academy Europe Ar ir Okan Türkcan; Ir Loes Visser
Onderzoek & Ca ses:
Vermaal- en afvoersys teem voor wegwerpond ergoed in verzorgings en verpleeg huizen in Japan
M. Otsuka
Digital t wins al s handvat in de energietransitie
Drs.ir N. (Naud) Loomans
Rubrieken
Colum n Atze Boerstra
Mens achter de techniek
YOUNG
Projectbeschrijving
Verduurzaming voor monumentaal Atheneum
College Hageveld
Joop van Vler ken
REVIEWED: Ond erzoek & Cases-artikelen in TVVL Magazine zi jn - te herkennen aan de groene aanduiding van de pagina - beoord eeld door redactieraadled en en externe reviewers. De uniforme ‘peer review’ waarborgt de onafhankeli jke en kwalitatieve positie van TVVL Magazine in het vakgebied. Een handleiding voor auteurs en beoord elingsformulier voor de redactieraadled en (‘peer reviewers’) zi jn verkri jgbaar bi j het redactie-adres.
Energietransitie: THEMA Eisen aan energie-infras truct uur
Ond erzoek & Cases
Slim lad en is helemaal niet slim Ir H.A. (Henry) Looten s
Structuur, rege ling en beveiliging in een DC-net
Prof.oP. dr. ir. P.J. (Peter) van Duijsen, ing D.C. (Diëgo) Zuidervliet
Digital twins als handvat in de energietransitie
Drs.ir. N. (Naud) Loomans
Is gasloos voor een bes taand gebouw nu al de bes te o plossing?
Ed Rooijakkers
Ond erzoek & Cases
Nat uurli jke technieken als ‘proven techn ology’ in Energy Acad emy Europe
Ar ir Okan Türkcan, Ir Loes Visser
LCA’s in Ned erland: Is er meer commercialisering of regulering voor betere marktacceptatie n odig?
ing Toine van den Boomen, Ruben Pelzers MSc., ing Emil Root; Leden van de TVVL Expertgroep Circulaire Installaties
Vermaal- en afvoersys teem voor wegwerpond ergoed in verzorgings en verpleeg huizen in Japan
M. Otsuka
Praktijk
Verduurzaming voor monumentaal Atheneum College Hageveld
Joop van Vlerken
“Het
Maar tje Brans, directeur Innovatie bij Alliander
het
Netbeheerder Liander presenteerde in juli een schets voor een BalansWijk, een ctieve nieuwbouwwijk die min of meer energie-autarkisch kan opereren en dus voor zijn energiebehoe e geen aansluiting op het net van de netbeheerder nodig hee . Directeur Innovatie bij Alliander Maar tje Brans legt uit wat Liander (onderdeel van Alliander) met de BalansWijk voor ogen hee en hoe partijen als installatiebedrijven en projectontwikkelaars hierin een rol kunnen spelen.
“Dit initiatief kan eenzelfde soort status krijgen als de Stroomversnelling in de bouw.”
Auteur
Tijdo van der Ze e
Maartje Brans
Foto's: Chris tiaan Krop
Energietransitie:
Eisen aan energie-infras truct uur
THEMA
Hoewel files op het elektriciteitsnet – netconges tie – al een aantal jaar voorkomen, is het pas sinds kort dat de woningbouw erdoor geraakt wordt. Toen vorig jaar de gemeente Al mere te horen kreeg dat de bouw van enkele nieuwe woonwijken voorlo pig geen doorgang kan vind en omdat ond ers tation ‘Al mere’ h iervoor te weinig capaciteit hee ft, gingen in heel Ned erland de alarmbellen af. Want Al mere is allermins t uniek. Netconges tie is een probleem in de mees te d elen van het land.
Het was precies rond deze ti jd dat Liand er de boer op ging met het id ee van een ‘BalansWi j k’, het concept van een grootschalige nieuwbouwwi jk waar netbewus t bouwen de s tandaard is. Directeur Inn ovatie Maartje Brans pitchte het id ee ti jd ens het Real Es tate & Building Fut ureproof Fes tival in Ams terdam. “Wi j wis ten niet of er wel mensen bi j mi jn presentatie aanwezig zoud en zi jn, dus hebben vooraf enkele parti jen gebeld om hen erop attent te maken”, zegt Brans. Het enthousiasme was er wel d egeli j k. Binnen de korts te keren haakten 25 parti jen aan, waarond er - niet verwond erli jk - ook de gemeente Al mere. Ook ins tallatiebedri jven en -adviseurs verbond en zich al snel aan het initiatie f. Nu s taat de teller al op 150 aangesloten parti jen, waardoor Brans zelfs al iemand in het team hee ft o pgen omen om de groep in te richten op subbelangen en werks tromen. “Ja, het enthousiasme overviel ons wel een beetje”, zegt ze nu.
Ji j hebt een achtergrond in de woningbouw. Kan je vertellen welke rol dat hee ft gespeeld in hoe je nu als directeur Inn ovatie vanuit een netbeheerd er tegen de gebouwd e omgeving aanki j kt?
“Voordat ik bi j Liand er terechtkwam, heb ik ruim d ertien jaar in de volkshuisves ting gewerkt. Daar h ield ik me bezig met het realiseren van nieuwe woningen en het verduurzamen van bes taand e voorraad. En wat ik eigenlijk s teeds meer ben gaan realiseren is dat ik daar op mi jn eigen pos tzegeltje bezig was om mi jn eigen problemen op te lossen. We keken niet naar het grote geheel. Moes t er een warmtenet komen, dan was dat toch vooral iets waar het warmtebedri jf mee aan de slag moes t. Een woord als ‘netbeheerd er’ viel eigenli jk n ooit in onze vergad eringen. Daar ben ik langzaamaan van teruggekomen. Ik ben me gaan realiseren dat we woningbouw alleen kunnen gaan s timuleren als we het cross-sectoraal gaan o ppakken met elkaar. Dat bese f was een van de red enen van mi jn overs tap naar netwerkbedri jf Alliand er, het moed erbedri jf van Liand er De zoektocht die ik daar ben ges tart, moet antwoord geven op de vraag hoe we elkaar kunnen helpen om te versnellen. En dat de krapte op het elektriciteitsnet niet de belemmerend e factor wordt voor de woningbouw.”
Waar ben je toen naar op zoek gegaan?
‘Vanuit dat vraags t uk ben ik gaan ond erzoeken of het mogeli jk is om een wi jk te maken die loss taat van het elektriciteitsnet, of tenmins te zo goed als loss taat van het elektriciteitsnet. Als je dat zou kunnen realiseren, dan knip je dus eigenli jk die afhankeli j kheid met Liand er los en is de netbeheerd er dus niet meer de belemmerend e factor voor de woningbouw. Daar koersen we nu o p. Ki j k, we komen er gaand eweg ook wel achter dat 100 procent losko ppelen van het net n og een brug te ver is. Maar in de gesprekken die we hebben met aangesloten bedri jven, komen we er wel achter dat we een heel eind kunnen terugschakelen. Die beweging is in gang gezet en het gee ft ons de mogelij kheid om nu al and ere keuzes te maken die n odig zi jn voor zo’n BalansWi j k. Al die keuzes genereren al ruimte op het net.”
Daar zi jn we dus n og niet?
“We zitten met z’n allen n og vas t in het traditionele, oud e sys teem en we hebben een transitie te maken naar een nieuw sys teem. Ik ben zelf ook ond erd eel gewees t van dat oud e sys teem, dus ik ken de afwegingen heel goed. Een woningcorporatie of projectontwikkelaar die er vanuit de eigen businesscase voor kies t om individuele cv-ketels of warmtepompen te plaatsen, houdt op dat moment geen rekening met de maatschappeli jke businesscase: een warmtenet is bi jvoorbeeld vanuit het maatschappeli jke perspectie f de vers tandigs te keuze.”
Er zi jn nu dus al 150 parti jen aangehaakt. Is dat n og wel te managen?
“Ja, die interesse vanuit de markt hee ft ons ook verras t. Maar je moet bed enken dat de o pgave waar we voor s taan niet alleen die van Liand er is. Het is een maatschappeli jke uitdaging. We moeten met z’n allen ervoor zorgen dat we 100.000 woningen per
Energietransitie:
Eisen aan energie-infras truct uur
THEMA
“In de BalansWijk maken we onderscheid tussen basiscomfort en luxe-gebruik, zoals de jacuzzi”
jaar gaan bouwen. Dit moet een soort beweging word en, een beetje vergelij kbaar met de Stroomversnelling in de gebouwd e omgeving, waar desti jds ook diverse parti jen bi j aansloten om gezond en energiezuinig bouwen mogeli jk te maken.”
Hoe zie je die BalansWi jk voor je?
“We hebben enkele uitgangspunten ge formuleerd waaraan de BalansWi jk moet voldoen. Voorop s taat dat vraag en aanbod van elektriciteit en warmte op alle ti jd en in balans is. Daarnaas t vind en wi j het van belang dat bewoners er de mogeli j kheid kri jgen om een duurzaam, gezond en gelukkig leven in te richten. Waarom vond en we die tweed e toevoeging belangri j k? Omdat in de eers te schetsen die we op een bierviltje maakten, overal zeecontainers s tond en met batteri jen. Daarmee is alles rond te rekenen. Maar wil je gezond kunnen leven, dan is er ook ruimte n odig om te spelen voor kind eren. Er is groen n odig voor k limaatadaptatie. We moes ten dus iets creatiever word en en alles op een mooie manier een plekje geven.”
Hoe kijken bouwer s aan tegen energie?
“Het is gek. Energie li j kt helemaal geen rol te spelen bi j s ted enbouw. Energie zit niet in de businesscase, niet in de grond exploitatie, niet in de spelregels bi j de gronduitgifte
van de gemeente en niet in de ontwerpsoftware waar s ted enbouwkundigen mee ontwerpen. Het li j kt eigenli jk alsof energie niet bes taat, terwi jl in de huidige fase waarin we zitten alles eigenli jk begint bi j je energiesys teem. Je zou eerst je energiesys teem moeten ontwerpen en daar je woningen op moeten aampassen. Dus het o pnemen van energie in je ruimtelijke ord ening is van het groots te belang.”
Heb je daarvan een voorbeeld?
“Omdat energie geen ond erd eel vormt van de plannen van gemeenten, zie je dat energievoorzieningen, zoals transformatorhuisjes, vaak naar de rand en van de wi jk word en gedirigeerd. Dat kan nat uurli jk prima, maar dan ga je vaak ook al op je gemeentegrenzen zitten en daarmee kom je ineens in de ruimte van provincie terecht. Dus je komt ook in een heel and er spel t ussen gemeentes en provincies. Dat kan je voorkomen door het energiesys teem als basis van je ontwerp te nemen.”
Jullie hebben nu een eer s te schets gemaakt van een BalansWi j k. Hoe ziet die eruit en hoe nu verd er?
“We hebben een eers te opzet gemaakt voor een grootschalige nieuwbouwwi jk met 2.500 woningen, met eerd er gen oemd e ontwerpcriteria. Hiermee gaan we nu naar onze 150 partners, die erover kunnen meed enken. Het plan is dus niet in beton
gegoten en we zullen de versch illend e aspecten in versch illend e werkgroepen bespreken. Met gemeentes heb je nu eenmaal and ere dingen te bespreken dan met een indus triële bouwer. Toch moeten alle parti jen wel interactie met elkaar bli jven houd en. Dit zi jn we met elkaar langzaam aan het ontginnen.”
Toch n og even naar de technische opzet van een BalansWi j k. Wat heb je ervoor n odig?
“Als je naar de vraagkant kijkt, is één van de belangri jks te punten hoe we de seizoenen en - dan met name de ‘Elfs ted enwinters’ - gaan overbruggen. Het begint ermee dat je de vraag beperkt, wat wil zeggen dat we streven naar passieve woningbouw Verd er is het heel belangri jk dat bewoners hun gedrag gaan aapassen. Concreet: dat niet ied ereen om 6 uur ’s avonds zi jn auto gaat o plad en, maar dat je netbewus t laadt. Dat je aangee ft dat je de volgend e ochtend om 7 uur wil vertrekken en een actieradius
Maartje Brans
Maartje Brans (1985) st ud eerde Best uurskund e aan de Universiteit Utrecht. Ze werkte twaalf jaar bi j de Ams terdamse woningcorporatie De Alliantie, waar ze uiteind elijk directeur Vas tgoed Ond erhoud & Verduurzamen werd. In 2020 won ze de Real Es tate Fut ureproof Vrouw, een pri js voor vrouwen die een voortrekkersrol vervullen bi j inn ovaties rond duurzaamheid en circulariteit in de gebouwd e omgeving. In 2022 maakte ze de overs tap naar netwerkbedri jf Alliand er, waar ze de functie directeur Inn ovatie vervult en ook verantwoord elijk is voor Energy Consultancy. Sinds eind 202 3 is ze ook lid van de Raad van Commissarissen bi j de Rotterdamse woningcorporatie Havens ted er
wil hebben van 200 kilometer en dat het sys teem dan - zond er pieken te veroorzaken - de auto h iervoor k laarmaakt.”
“Zoals we het nu voor ons zien is er een soort centraal dis tributiepunt, een ‘energiehuis’, dat de energievoorziening regelt, bes t uurt en verd eelt. Wie dat net gaat bes turen en wie de eigenaar wordt, dat gaan we met elkaar bepalen. De wi jk is k leins ted eli jk van karakter met een mix van hoogbouw en laagbouw. Per woning is er 75 m2 groen besch ikbaar en in totaal hee ft de wi jk 15 procent water. Voor de o pwek gaan we uit van 15 procent wind en 15 procent zon.”
“Qua ruimtebeslag leverde dat in onze eers te conceptschets 282.000 m2 op voor wind, 5 6.000 m2 voor zonne-energie en 174.000 m2 voor de o pslag van de energie in batteri jen.
Dat zi jn en orme o ppervlakten en zond er goed e inpassing ziet het er niet fraai uit. In onze tweed e schets hebben daarom met ond er meer de s tap van BENG-bouwen naar passieve woningbouw – met bi jvoorbeeld overs tekken en betere zon oriëntering – de energievraag verd er gereduceerd. We doen daarin ook veel aan de combinaties van landgebruik, zoals zonnepanelen op het water. Deze aanpassingen leveren al een veel interessanter beeld o p, waar ik eerli jk gezegd wel bli j van wordt.”
Je hebt het over het aanpassen van gedrag en bi jvoorbeeld netbewus t lad en. In Duitsland is het nu zo dat netbeheerders al de mogeli j kheid kri jgen om bi j netconges tie de huis aansluiting tot 4,2 kW dicht te kni jpen, waardoor lad en van de elektrische auto en in sommige gevallen ook de warmtepomp niet meer op volle kracht kan. Arjan Warger s van ElaadNL beschree f dit in het TVVL Magazine van april. Hoe komt dat terug in een BalansWi jk?
“In de huidige sit uatie in n ormale woonwijken baseren we het elektriciteitsnet op extreme sit uaties, dus ook op ‘Elfs ted enwinters’. Maar met zo’n strenge winter als uitgangspunt ga je geen BalansWi jk voor elkaar kri jgen. In ons ontwerp gaan we voor dat soort winters uit van een ‘basiscomfort’, waarbi j bepaald e luxe dan even niet mogeli jk is. De jacuzzi bi jvoorbeeld kan dan even niet aan. Ik weet nu n og niet precies wat de exacte d efinitie moet zi jn van basiscomfort, maar waar het om gaat is dat je als bewoner van zo’n BalansWi jk bese ft dat je moet bi jdragen aan het ins tandhoud en van het sys teem en dat er dus ook aan de knop van het comfort gedraaid kan word en. Wi j vind en het echter wel belangri jk dat je als bewoner h ier zelf de regie op kan houd en.”
“Wat van groot belang is, dat de grote apparaten in de wijk – laadpalen, warmtepompen, batteri jen – op afs tand aan te st uren zi jn. Bi j publieke laadpalen is het al s tandaard prakti jk dat deze netbewus t zi jn ingericht en ook gebeurt het al dat netbeheerders ze op afs tand kunnen kni jpen. Het is echter de vraag of wi j als netbeheerd er een contract met ied er individueel huishoud en moeten afsluiten voor al hun laadpalen, warmtepompen en accu’s. Maar we ond erzoeken momenteel
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
“Stuurbare app araten zijn essentieel, maar regie blij bij bewoner ”
wel, ond er and ere in een pilot met Zonneplan, hoe zi j als een aggregator kunnen o ptred en. Daarbi j geven wi j als netbeheerd er de st uursignalen en Zonneplan zorgt er dan voor dat de pieken uitgevlakt word en. Bewoners kunnen dan van tevoren aangeven wat de grenzen zi jn, waarbinnen ze hun apparaat extern aans t uurbaar willen maken.”
Auteur Ir H. A. (H enry) Lootens
De de nitie van slim laden (of smar t charg ing) is volgens Elaad, het kennis- en innovatiecentrum van de netbeheerders dat zich bezighoudt met het slim en duurzaam opladen van elektrische voertuigen: het sturen van het tijdstip en de snelheid van het laden van elektrische voertuigen met inz et van techniek. Hiermee kun je nadat je de auto parkeer t hem gewoon inpluggen. Het opladen kun je afstemmen op bijvoorbeeld de beschikbaarheid van duurzame stroom, lagere prijz en en het optimaal be nutten van het stroomnet in de wijk. Je auto wordt bijvoorbeeld sneller opgeladen a ls er veel stroom beschikbaar is van de zonnepanelen op je dak, of het opladen star t later als de piek op het stroomnet voorbij is en stroomprijz en lager zijn. Maar dit slimme laden, o ewel het intelligente beheer van het laadproces van EV’s, kan een sig ni cante invloed hebben op de kwaliteit van de elektr iciteit. In dit ar tikel bepleit ik dat Power Quality de sluipmoordenaa r is van de energietransitie.
Eerst even over de d efinitie, daar mankeert mi jns inziens n ogal wat aan. Pieken op het stroom net (in de volksmond conges tie) en lage energiepri jzen hebben niets met elkaar te maken.
• Conges tie is een sit uatie waarin de vraag naar elektriciteit of de productie ervan, de capaciteit van het elektriciteitsnetwerk overschri jdt. Dit kan gebeuren op versch illend e netvlakken. Conges tie in elektriciteitsnetwerken kan leid en tot problemen, zoals spanningsins ta biliteit, vermind erde betrouwbaarheid van de stroomvoorziening en zelfs stroomuitval.
• Transportcapaciteit hee ft betrekking op de maximale hoeveelheid elektriciteit die door de infras truct uur van het elektriciteitsnetwerk kan word en getransporteerd van de o pwekfaciliteiten naar de eindgebruikers. Dit omvat de transmissieli jnen, transformators tations en and ere componenten van het elektriciteitsnetwerk die elektrische energie transporteren.
Net zoals bi j wegen en transportinfras truct uur, kan een gebrek aan transportcapaciteit in elektriciteitsnetwerken leid en tot conges tie. Wanneer de vraag naar elektriciteit de capaciteit van de transmissieli jnen of and ere d elen van het netwerk overschri jdt, kan dit conges tie veroorzaken, wat gevolgen kan hebben voor de betrouwbaarheid van de stroomvoorziening. Pieken in het stroom net zi jn dus alti jd locatiegebond en. Pieken komen voor in een fysieke ka bel die t ussen A en B ligt. Energiepri jzen zi jn een indicatie voor de balans t ussen energievraag en -aanbod en word en land eli jk bepaald. Deze hebben dus geen fysieke locatie.
Zo, nu hebben we dit ook mooi uit elkaar getrokken. Dan dienen we alleen n og elektrificatie en geli j kti jdig heid te beschri jven, voor we door kunnen met slim lad en.
We zi jn aan het elektrificeren: gasketels word en warmtepompen, benzineauto’s word en elektrisch, en al die stroom moet door ons ‘campingnetje’. Toch gebeurt er ook iets geks: sinds 2017 is ons elektrisch energieverbruik nameli jk aan het zakken, aldus het CBS. Datzelfd e CBS gee ft aan dat het verbruik gecorrigeerd is voor zelfconsumptie van zonneenergie. Oorzaken? We maken flinke slagen met energie-e fficiënte en helaas is er wat indus trie uit Ned erland vertrokken. Maar toch, er is niet meer elektriciteitsverbruik, en toch hebben we volle netten. (en nee, de netbeheerd er haalt niet s tiekem st ukjes stroom net weg).
Maar hoe komt dit dan wel? Samengevat: toen we begonnen met elektriciteit, plaats ten we centrales centraal op plekken waar energie gebruikt werd of makkelijk weg getransporteerd kon word en. Ook werkte de energiemarkt primair vraagges t uurd: u vraagt stroom, wi j gooien kolen op het vuur De energietransitie, en de beleidskeuzes die er gemaakt word en voor de plek van o pwek, zorgen ervoor dat o pwekkers word en verplaats t naar plekken waar niemand woont, en onvoldoend e transportcapaciteit besch ikbaar is om de stroom weg te voeren. Tel daarboveno p dat de markt s teeds meer aanbodges t uurd is: het waait, maak het maar o p. Dit zorgt voor grote volatiliteit in energiepri jzen, die gebruikt wordt om vraag en aanbod bi j elkaar te brengen, en zorgt voor verhoogd e druk op het net. De energietransitie is ook
helemaal geen energieprobleem, maar een vermogensprobleem, vermogen fysiek op een plek en in de ti jd.
Gelijk tijdigheid
De o pbouw van het net is van origine to pdown. We beginnen bovenin bi j het hoogspanningsnet, eigendom van TenneT, de TSO (transmission sys tem o perator) van Ned erland, daar s taan de mees te energiecentrales. Vervolgens gaan we via midd enspanning via de regionale netbeheerders (DN O, dis tribution network o perators) naar het laagspanningsnet en uiteind eli jk in de gebouwen. Deze netten zi jn niet allemaal uitgelegd op het contract uele vermogen of aansluitvermogen van elke individuele gebruiker De netbeheerd er gaat er van uit dat als u thuis de wasmach ine aanzet, u niet eerst de buren belt om af te spreken om dat gezamenli jk te doen.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
Om naar het punt slim lad en toe te werken wil ik graag wat toelichting geven over netten in een woonwi j k. His torisch zi jn woonwi jken uitgelegd op een vermogen van 1,5 kW per woning. Dat betekent dat 100 woningen samen op een trafo zitten van 150 kW, en de infra naar de woningen toe ook niet voldoend e is voor het volle vermogen van de aansluiting, of je n ou 1x25A (5,7kW), dan wel 3x25 (17,2kW) hebt. Dit was n ooit zo’n probleem, want wat ded en we n ou in de woning, een uurtje of 2 wassen, dat was het wel. Door toenemend e elektrificatie bli j kt dit uitgangspunt, wat zi jn oorsprong vindt in e fficiënt omgaan met geld en midd elen, onvoldoend e te zi jn.
In de figuur op pagina 16 zien we de re ferentiewoning (d e paarse li jn) die gewoon n og gas gebruikt. Deze bli jft netjes ond er de 1,5 kW. Zodra de woning geëlektrificeerd wordt naar Nul Op Meter (N OM) - of zoals ik zelf graag zeg: Netbeheerd er Overspannen Maken - zien we dat de infra onvoldoend e is. In de winter valt het probleem ‘enigszins’ mee, de infra in de straat en de trafo hoeven slechts verdubbeld te word en.
Figuur 2: Ver simpeld schematisch overzicht van elektriciteitsinfras truct uur, Ra boResearch 202 3.
In de zomer onts taan er, dankzi j het N OM-gedachtengoed waarin een woning per jaar net zoveel o pwekt als verbruikt, grote problemen op het net. Waar de geli j kti jdig heid van een wasmach ine red eli jk laag is, hee ft wel ied ereen in de woonwi jk tegelijk zon; kijk maar eens goed uit het raam van je buurman als de zon sch i jnt
Slim laden
De mogelij kheid om mee te doen met energiemarkt balanceringsdiens ten, het gevoel van onafhankeli j kheid door zoveel mogelijk te lad en op eigen zonnes troom en beperkingen van de infras truct uur in de wi j k, zowel voor levering als teruglevering, zorgen ervoor dat het s teeds po pulaird er wordt om een slimme laadpaal aan te schaffen en te ins talleren. Veel voorkomend e functies zi jn:
Loadbalancing
De mees te laadpalen zi jn voorzien van loadbalancing. Dit wil zeggen dat de laadpaal met de (slimme)meter van de huisaansluiting communiceert. De mees te auto’s lad en met een maximaal vermogen van 11 kW, dat is 16A over 3 fasen. Deze laadpalen zitten doorgaans op een 3x25A aansluiting. Zodra op 1 van de 3 fasen meer dan 9A wordt gevraagd (het res tant van 25 van de woning minus 16 van de lad er), zal de lad er zi jn laadvermogen beperken om te voorkomen dat de hoofdaansluiting overbelas t.
Figuur 3: Data van 100 woningen op een winter se dag, gemidd eld per woning, data van Liand er, N OM is zond er elektrische auto.
Figuur 4: Data van 100 woningen op een zomer se dag.
Lad en op de zon
Wat is er n ou mooier dan elke kWh die van het dak komt direct in de auto te sto ppen? Er komen s teeds meer laadpalen op de markt die de (slimme)meter in de gaten houd en en zodra er energie wordt teruggeleverd de laadpaal aanzetten. Hierdoor o ptimaliseer je de zelfconsumptie van je zon-o pwek en belas t je het net minimaal.
Deze laadpalen hebben uiteraard ook load balancing, dit werkt prima samen.
Lad en op dynamische tarieven
De hoeveelheid consumenten met een energiecontract dat elk uur van pri js wisselt, een dynamisch contract, groeit ges taag. Het o ptimaliseren van het lad en op deze pri js kan flink wat geld schelen. Doorgaans lad en voert uigen in de goedko pe uren met maximaal vermogen en zi jn deze laadpalen voorzien van loadbalancing. Je voert uig zal alti jd lad en maar zal de goedkoo ps te momenten van de dag opzoeken.
Lad en op de onbalansmarkten
Energieleveranciers als Tibber geven je de mogeli j kheid om je auto te lad en op de onbalansmarkt. Binnen deze markt wacht je laadpaal én auto op een extern signaal om vermogen van het net af te halen, omdat er onbalans o ptreedt. Dit n oemen we ook wel SMC, Supplier Managed Charging. Een externe parti j bepaalt wanneer het voert uig wordt gelad en.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
Alle h iervoor beschreven vormen van slim lad en vallen in de categorie UMC, User Managed Charging. De lad er zal alti jd het maximaal besch ikbare vermogen (dus inclusie f loadbalancing) gebruiken voor het lad en van het voert uig. Omdat je voor een volle auto afhankelijk bent van de onbalansmarkt is het mogelijk bi j de lad er een vertrekti jd in te s tellen. Vervolgens zorgt de supplier er voor dat de auto voor die ti jd gelad en is tot de gewens te State of Charge (SoC), waar wel zoveel mogeli jk van de onbalansverdiens ten mee word en gepakt
Maar dan nu de vraag: is dit slimme lad en allemaal wel zo slim? Wat is het punt van al deze toelichting? Het antwoord is eigenli jk vri j simpel: power quality Slim lad en, oftewel het intelligente beheer van het laadproces van EV’s, kan een significante invloed hebben op de kwaliteit van de elektriciteit. Dit komt door de varia biliteit in laadvermogen en de timing van het lad en. Slechte power quality kan problemen veroorzaken, zoals spanningsdips, harmonische vervorming, onbalans in de netbelas ting en verkorte levensduur van componenten in het net
Spanningsdips en -pieken:
Wanneer meerdere EV’s tegeli jk o plad en, kan dit leid en tot spanningsdips in het elektriciteitsnet, vooral in gebied en met beperkte netcapaciteit. Dit fen omeen onts taat vooral als te veel mensen lad en op dynamische pri jzen en onbalans. Immers, ied ereen kri jgt geli j kti jdig dezelfd e prikkel. Slim lad en kan deze impact vermind eren door het laadproces te spreid en over period es van lagere vraag, waardoor spanningsdips word en geminimaliseerd. Echter hee ft dat zo weer zi jn eigen problemen.
Harmonische Vervorming:
Elektrische voert uigen gebruiken schakelend e voedingen die harmonische vervorming kunnen introduceren. Slim lad en kan de totale harmonische vervorming beperken door de laads troom te reguleren en te o ptimaliseren.
Hierover later meer
Onbalans:
Een voert uig hee ft tenmins te 6 ampère (per fase) n odig om te lad en. Als er gelad en wordt op de zon schakelt een lad er 1 van de 3 fasen in als de o pwek boven de 1,4 kW (2 30x6) uitkomt. Ook als de zonnepanelen omvormer 3 drie fase-achtige is. Als EV’s asymmetrisch lad en (bi jvoorbeeld wanneer slechts één fase van een drie faseachtige sys teem wordt gebruikt), kan dit onbalans in het net veroorzaken. Slim lad en kan helpen door de belas ting geli j kmatig over de fasen te verd elen.
Nog even over dat st ukje harmonische vervorming: vermogenselektronica en omvormers, zowel AC/ DC als DC/AC, hebben bepaald e karakteris tieken en eigenschappen. Het overgrote d eel van dergeli jke elektronica is gebaat bi j een cons tante belas ting voor o ptimale e fficiëntie en minimale negatieve impact op power quality De eisen ten aanzien van power quality,
Onderzoek & Cases
met name de power factor, is vas tgelegd in n ormen.
De IEC 61000 reeks is h ierin leid end. Maar dan wordt het interessant: de IEC 61851 reeks gaat specifiek over elektrische auto’s. Deze eis t ten aanzien van de power factor alleen iets voor de grond harmonische, de 50 Hz:
EV charger s and EVSEs should o perate with a power factor (at fundamental frequency) of 0.985 or hig her (leading or lagging)
De fundamentele frequentie verwi js t naar de basisfrequentie van de wissels troom (AC) in een elektriciteitsnetwerk, 50 Hz in Euro pa en 60 Hz in Noord-Amerika. Dit is de frequentie waarop de netspanning n ormaal gesproken oscilleert (oftewel heen en weer beweegt). De fundamentele frequentie is essentieel voor de correcte werking van elektrische apparaten en de sta biliteit van het elektriciteitsnet. Afwij kingen van deze fundamentele frequentie, zoals harmonischen (veelvoud en van de fundamentele frequentie), verslechteren de power quality en kunnen apparat uur beschadigen.
Hier gaat het dus geli jk mis. Elektrische auto’s hoeven zich buiten hun fundamentele frequentie ‘niet te gedragen’.
Ti jd ens mi jn eigen st udie bi j prof. Sje f Cobben - toch wel de Power Quality-koning van Ned erland, missch ien wel van Euro pa - heb ik al mogen ervaren wat voor rotzooi er uit omvormers kan komen. Ik heb mi jn voorlie fd e voor DC om die red en ook aan hem te danken, maar daarover later meer In d ecember 202 3 verscheen er vanuit de Technical University of Denmark een aantal ond erzoeken naar de impact van slim lad en, in de context van kni jpen van vermogen, op de power quality van het laadproces en dus de levensduur van de lad er, de infras truct uur en de componenten in de infras truct uur
De abstract van het belangrijks te ond erzoek (tot nu toe) is als volgt:
“Elektrische voert uigen (EV’s) s taan centraal in de ko ppeling van de energie- en transportsector Slim lad en is echter n odig om de integriteit van het elektriciteitsnet niet in gevaar te brengen. In dit werk s tellen, tes ten en valid eren we een method e voor het ond erzoeken van EV-onboard-lad ers via de
OBDII-poort. We presenteren de laad e fficiëntie en reactieve vermogenskarakteris tieken van 38 versch illend e EV-mod ellen van de afgelo pen 11 jaar Uit gegevens blij kt dat slim o plad en door midd el van stroommodulatie - als gevolg van extra verliezen - de mondiale vraag naar laad energie kan verhogen van 1% tot 10%. Bovendien verbruiken elektrische voert uigen relatie f veel reactie f (of: blind) vermogen bi j lagere stromen, en sommige mod ellen schend en de arbeidsfactorlimieten voor het laagspanningsnet. Onze projecties laten een e fficiëntie zien van 88%-95% in 2030 en een verzadiging t ussen 90%-96% in 2035. Daarom helpen de nieuw gepresenteerde AC-naar-DC-conversie-e fficiëntiewaard en om betere resultaten te bereiken bi j het berekenen van de levenscyclusanalyse, netintegratie en energiesimulatie, waarbi j rekening wordt gehoud en met elektrische voert uigen. Ingeperkt slim o plad en kan de laadbehoe ften verd er integreren door fasebalancering en afs temming met lokale o pwekking achter de meter te implementeren. Ten slotte dringen onze resultaten er bi j toezichthoud ers en autofa brikanten op aan om de laadtechn ologie en wetgeving verd er te verbeteren op basis van and ere techn ologische ervaringen, b.v. omvormers voor zonneenergie.”
Enkele hoogtepunten uit het ond erzoek:
• Lad ers zi jn e fficiënt op vol vermogen en word en s teeds e fficiënter
• Zodra vermogen wordt geknepen, gaat de e fficiëntie ond eruit
• Zodra vermogen wordt geknepen, gaat de power factor achteruit
• Er wordt bi j een laadplein tot 2 3% THD gemeten.
Total Harmonic Dis tortion (THD) hee ft een aanzienlijke impact op de levensduur van nettechn ologie zoals transformatoren en ka bels. Denk aan verhoogd e verlies en o pwarming:
• Transformatoren: Harmonische stromen veroorzaken extra verliezen in de vorm van hys terese- en wervels troomverliezen. Dit leidt tot overmatige o pwarming, wat de isolatie kan beschadigen en de levensduur van de transformator kan verkorten.
• Ka bels: Harmonische stromen verhogen de effectieve RMSstroom, wat leidt tot extra ohmse verliezen (I²R-verliezen). Dit kan ka bels oververh itten en de isolatie beschadigen, waardoor de
Figuur 7: De zekerhed en van power quality.
levensduur wordt verkort
• Isolatied egradatie: Harmonischen dragen bi j aan een hogere spanningss tress op de isolatiematerialen van transformatoren en ka bels.
Dit versnelt de d egradatie van de isolatie, wat leidt tot kortsluiting en falen van het apparaat. Door de aanwezig heid van harmonischen moeten transformatoren en ka bels vaak overgedimensioneerd word en om de extra verliezen en o pwarming op te vangen. Dit leidt tot hogere inves teringsen o perationele kos ten, ook is ruimte n ogal gedoe in ons k leine kikkerlandje.
Verd er veroorzaken harmonischen mechanische trillingen in transformatoren, wat leidt tot verhoogd e geluidsemissies en mechanische stress op de s truct urele componenten. Dit kan de levensduur van de transformator verkorten door vermoeidheid van materialen.
Zowel transformatoren als ka bels word en mind er e fficiënt in de aanwezig heid van hoge THD, wat leidt tot hogere
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
o perationele kos ten en energieverliezen. En las t but n ot leas t kunnen harmonischen interferentie veroorzaken met and ere apparat uur en communicatie-infras truct uren, wat leidt tot vermind erde pres taties en potentiële s toringen. Kortom, een te hoge THD sloo pt onze infras truct uur
Wat is je punt?
De energietransitie, wat eigenli jk een vermogensverd eelprobleem is, vraagt het uiters te van onze infras truct uur En op deze infras truct uur moeten we zuinig zi jn. We moeten rekening bli jven houd en met de wet van behoud van ellend e: als we voor onszelf ergens een probleem o plossen, kan er een and er probleem om de hoek komen. De toenemend e groei van vermogenselektronica in ons net, met een vermogen wat afhankelijk is van de toepassing, dwingt ons om te werken aan veilige en goed doordachte o plossingen.
De o plossing? De on board-lad er in de elektrische auto kri jgen we niet meer ond er controle. Het wordt ti jd om daarvan afscheid te nemen en ons te richten op het maken van goed e lad ers buiten de auto, op DC. Wellicht gevoed door DC, daar waar we ruimte hebben om power quality ond er controle te houd en. Power Quality is de sluipmoord enaar van de energietransitie. Het wordt ti jd om dit serieus te nemen. Nu Veh icle2Grid - daar waar we de auto gebruiken om stroom terug te leveren aan het net - ook n og eens om de hoek s taat te wachten, is het een mooi moment om afscheid te nemen van de on boardlad er V2G op wisselspanning werkt alleen in PowerPoint. En gelukkig maar, want als met een gevarieerd vermogen lad en al killing is voor ons net, wat voor impact zal ontlad en dan wel niet hebben?
Auteurs Prof.oP. dr. ir P.J. (Peter) van Duijsen, (Prof. of Pr ac tice, IIT Guwahati, India) ing D.C. (Diëgo) Zuider vliet (D e Haagse Hogeschool)
De regeling van de energiestroom in een gelijkstroomnet wordt gedaan door vermogenselektronische omzetters. In dit ar tikel worden de verei sten voor hun functionaliteit en twee typische topolog ieën gepresenteerd. Daarnaast worden spanning sgebaseerde droop control, kor tsluit- en aardlekbeveiliging, evenals opstart- en eiland-eigenschappen besproken. Opstartfunctionaliteit van de omvormers en beveilig ing in het D C-net wordt in de omvormers geïntegreerd en in dit ar tikel besproken. Ten slotte worden droop-controle en hun parameters gepresenteerd.
In de elektrische energietransitie beginnen de DC-netten een belangrijke rol te spelen, omdat we h iermee veel eenvoudiger de vermogenss tromen kunnen regelen. En daarnaas t is een DC-net ook veiliger Maar wat is nu zo een DC-net? Wi j kennen allemaal het AC-net in de vorm van het sto pcontact dat we thuis hebben. Maar we zien ook s teeds meer apparat uur in huis en ook op bureau, die op DC werkt. Denk bi jvoorbeeld aan de tele foonlad er, de lapto p, de televisie en de verlichting. Er is dus een duid eli jke verand ering gaand e. In eers te ins tantie wordt gedacht, dat het niet n odig hebben van omzetting van AC naar DC, het grote voord eel is, maar het tegend eel is waar Het gaat eigenli jk veel meer om de mogeli j kheid om de vermogenss tromen te kunnen regelen Daarnaas t is een DC-net veel beter te beveiligen, dankzi j de vermogenselektronica. Met name die vermogenselektronica speelt een grote rol in een DC-net.
In de cursus elektrotechniek bi j TVVL wordt daarom ook veel aandacht bes teed aan DC-netten. Hier gaan we in op de s truct uur van het DC-net en hoe deze o pgebouwd is. Tevens ki jken we in deze cursus ook naar de componenten die n odig zi jn en hoe deze met elkaar samenwerken. We kijken dus echt naar de mogeli j khed en die een DC-net kan bied en. In tegens telling tot de cursussen over AC-netten, zi jn er voor DC-netten n og geen duid eli jke n ormen. Met name de rol van de vermogenselektronica maakt het n oodzakeli jk na te d enken, hoe een DC-net zou moeten werken.
In dit artikel wordt daarom ook ingegaan op de method en die gebruikt kunnen word en om een DC-net op te bouwen. Deze method en word en momentaan toegepas t in de versch illend e DC-netten die op dit moment in Ned erland o pgebouwd word en. Het beter verd elen van de vermogenss tromen in een DC-net is een belangri jk item, waarmee het DC-net duid eli jke voord elen hee ft, ten o pzichte van het AC-net. Deze verd eling van vermogenss tromen is alleen mogelijk door de toepassing van vermogenselektronica. Deze vermogenselektronica maakt het ook mogeli jk om het DC-net beter te beveiligen tegen overstroom, kortsluits troom en aardleks tromen. Een typische omvormer kan de uitgangsspanning regelen en hee ft een beperking op de maximale stroom die hij kan leveren [6].
In een DC-net is er spanningsgebaseerde droo p control, bi-directioneel geregeld e stroomtoevoer, kortsluiting en aardlekbeveiliging, en soft-s tart om inschakels tromen te voorkomen [6]. De vermogenss troom wordt puur geregeld op basis van het niveau van de spanning in het DC-net [10, 5, 13]. Deze versch illend e vereis ten moeten word en geregeld via de DC-omvormers in het DC-net [1].
De beveiliging is voornameli jk gebaseerd op het d etecteren van een toename van de uitgaand e stroom in het DC-net [9, 14].
DC-net Structuur
Versch illend e nets truct uren, zoals Radiaal, Ring of Vermaasd, zi jn mogelij k, zie Fig. 1. In tegens telling tot AC-netten is er geen fasesynchronisatie n odig bi j het aansluiten van twee versch illend e netten.
Het DC-net kan bes taan uit een bipolair net of een unipolair net. Het versch il t ussen de bipolaire en unipolaire grids truct uur wordt getoond in Fig. 2.
Bi j een bipolair net heb je te maken met een positieve en negatieve spanning. Bi j een unipolair net heb je te maken met een positieve en een nulspanning. Het voord eel van het bipolaire net is dat bi j langere li jnen de stroom door de midd els te li jn nul wordt en dus de verliezen in de li jn word en vermind erd.
Afhankeli jk van het vermogensniveau word en versch illend e zones geïd entificeerd waar bescherming vereis t is, zie Fig. 3.
Galvanische scheiding t ussen het AC- en DC-net is vereis t, omdat de aansluiting op de aarde and ers kan zi jn. In Fig. 4 bevindt de galvanische isolatie zich bi jvoorbeeld aan de AC-zi jd e of in een isolerend e DC/DC-omzetter De vermind ering van de afmetingen en het gewicht van hoogfrequente geko ppeld e inductiviteiten, vergeleken met een 50 Hz-transformator, is de belangri jks te red en waarom de isolatie mees tal wordt uitgevoerd in het geli jkstroom net, in plaats van in het wissels troom net
Er zi jn versch illend e initiatieven om DC-netten te s tandaardiseren. DC-netten moeten in ied er geval voldoen aan de n ormen volgens de IEC en land elijke n ormen, zoals in Ned erland de NEN1010. Binnen deze n ormen zi jn er voldoend e mogeli j khed en voor het inrichten van het DC-net. Met name de wi jze waarop de beveiliging moet plaatsvind en en aan welke
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
n ormen de spanningsniveaus moeten voldoen, zi jn in principe al o pgen omen in deze nationale en internationale n ormen. Het enige dat verand erd moet word en, is het vertalen van deze s tandaard en naar DC. Dit is ook wat er nu gebeurt, als je kij kt naar de spanningsniveaus die word en voorges teld voor DC-netten. De huidige spanningsniveaus in DC-netten vallen netjes binnen deze n orm. Het is echter n oodzakelijk om h ier enige nuance aan te brengen.
Met name het versch il t ussen laag- en midd enspanning en hoogspanning is een belangrijk item dat, hoewel beschreven in de n ormen, specifieker moet worden uitgewerkt voor DC-netten. Vooral laagspanning is een zeer breed gebied waar de spanningsniveaus voor het DC-net o pnieuw moeten word en ged efinieerd. Daarbi j moet o pgemerkt word en, dat enerzi jds veilig heid belangri jk is, maar dat het and erzi jds ook van belang is, dat de huidige apparat uur die besch ikbaar is voor AC ook toepasbaar bli jft binnen DC-netten.
Binnen de huidige n ormen bes taan er al versch illend e spanningsbereiken voor het laagspanningsniveau. Met name in de automobielsector zi jn de spanningsniveaus al duid eli jk ged efinieerd. Ook is duid eli jk zichtbaar dat de spanningsniveaus van 1 2, 24 en 48 volt al word en gebruikt in de huidige automotive toepassingen. Deze spanningsniveaus bli jven ook binnen de laagspanningsn orm in de IEC-n ormen.
Het is duid elijk dat deze lagere spanning niet gesch ikt is voor de hogere vermogens, vanwege ontoelaatbare grote stromen door de beka beling. Deze lage spanning zou d ermate hoge stromen in de beka beling veroorzaken, dat de kans op brand of vonkvorming te groot zou word en. Het is daarom logisch om voor de hogere vermogens een hogere spanning te kiezen dan de lagere SELV-spanningen. Er zi jn versch illend e voors tellen gedaan voor een spanningsniveau t ussen 200 en 400 V.
Voor elk van deze spanningsniveaus valt iets te zeggen. Er zi jn versch illend e voors tellen gedaan waaruit bli j kt dat bi jvoorbeeld een lagere spanning rond de 200 V aansluit bi j de huidige RMS-spanning van 2 30 V in Euro pa. Maar er zi jn ook veel voors tellen rond de 350 en 375 V, die meer aansluiten bi j home/office toepassingen, zie Fig. 5. Dit spanningsniveau kan word en verdubbeld door gebruik te maken van een bipolair net, zie Fig. 2. Dit is vooral van belang voor de hogere vermogens. Een spanningsniveau van 700 of 750 V is gesch ikt voor vermogens t ussen 3 en 20 kW. Dit is ook in analogie
Figuur 2: Bipolaire en unipolaire grid met draadk leur, A: Bipolair net, B: Unipolair net met zwarte neutrale draad, C: Unipolaire net met dubbel spanningsniveau en blauwe neutrale draad.
met het huidige drie fasige 400 V AC-net in Euro pa. Wanneer we echter naar indus triële toepassingen ki jken, zoals omvormers voor asynchrone mach ines en permanente magneetmach ines, moeten we ook ki jken naar het huidige spanningsniveau, die intern in deze omvormers wordt gebruikt. Hier is een spanningsniveau t ussen 500 en 600 V een gebruikeli jk niveau. Dit hee ft te maken met het spanningsniveau dat wordt verkregen na het geli j krichten van een 400 V AC 3-fasenspanning met behulp van geli j krichting.
Als we echter naar k leinere huishoud eli jke toepassingen kijken, is de kans groter dat een lager spanningsniveau, ond er de 2 30 volt, practischer is. Dit komt door een aantal passieve belas tingen, zoals s tri jkijzers, waterkokers en and ere huishoud eli jke toepassingen, die een resis tieve belas ting vormen op het huidige AC-net. Deze weers tandsbelas tingen verond ers tellen een bepaald vermogen dat passie f aan het AC-net wordt onttrokken. Het direct toepassen van deze toepassingen op een DC-net impliceert dus dat er een passend DC-spanningsniveau aanwezig moet zi jn om het vermogen op hetzelfd e niveau te houd en bi j het overschakelen van een AC-net naar een DC-net. Dit zou pleiten voor het gebruik van een lager
spanningsniveau in het gelijkstroom net van een huishoud en, bi jvoorbeeld 200 volt.
Een heel and er thema dat naar voren komt als we het over spanningsniveaus hebben, is de vraag hoe we de toepassingen op het gelijkstroom net gaan aansluiten. Door de combinatie van schakel method e en beveiliging in één st uk vermogenselektronica te combineren, kan er ook iets aan de versch illend e spanningsniveaus gedaan word en. In het bi jzond er komen h ier de Interlink [2] en de Grid Manager [8] aan bod, die voor de versch illend e spanningsniveaus gebruikt kunnen word en.
Figuur 4: Galvanische scheiding t ussen het DC- en AC-net. Van boven naar bened en: Three-level omvormer met AC-transformator van 50Hz, two-level omvormer met AC-transformator van 50Hz, two-level omvormer met hoogfrequente galvanische isolatie in de DC DC omvormer.
3: Ver sch illend e zones en hun beschermingsniveau.
Bi j de elektrische energietransitie zal een transitie van een AC-net naar een DC-net niet in een keer plaatsvind en. Er zal één geleid elijke overgang plaatsvind en, waarbi j toepassingen van het AC-net worden overgedragen naar een DC- net. Het is daarom belangri jk om te ki jken of de spanningsniveaus van het AC-net op de een of and ere manier in een DC-net kunnen word en gehandhaafd. Met name bi j indus triële toepassingen kunnen grote voord elen word en behaald als frequentieregelaars direct op een DC-net kunnen word en aangesloten.
Maar dit zou ervoor pleiten om het spanningsniveau in het DC-net geli jk te s tellen aan de huidige spanningsniveaus in de DC-t ussenkring in de huidige omvormers. Dit spanningsniveau zou echter te hoog zi jn voor passieve resis tieve belas tingen in huishoud elijke toepassingen. Dit dilemma bli jft bes taan, ook als er voor een midd enweg wordt gekozen, bi jvoorbeeld een spanningsniveau t ussen de 350 en 400 volt.
Een o plossing h iervoor is om meerdere spanningsniveaus mogeli jk te maken die met behulp van vermogenselektronica met elkaar kunnen word en verbond en. Dit is de functie van de Interlink, zie Fig. 5, waarbi j een huishoud elijk elektriciteitsnet van 380v is verbond en met een indus trieel elektriciteitsnet van 600v. Het creëren van spanningen
die gelij kwaardig zi jn aan het 2 30 volt RMS- spanningsniveau van het wissels troom net is een functie van de Grid Manager De taak h iervan is om een uitgaand e groep van een spanningsniveau te voorzien en tevens deze verbinding te beveiligen.
Omvormers
Er zi jn twee soorten omvormers, de Interlink [2] en de Grid Manager [8], zie Fig. 6. De Interlink-omvormers zi jn de belangri jks te routers t ussen twee DC-netten. Hun taak is het controleren van de energies troom t ussen de netten, het bewaken van de spanningsniveaus van de netten en het d etecteren van kortsluiting en aardlek. In het geval van een s toring in één van de secties van een DC-net, is het hun taak om die fout te isoleren en de overige secties o perationeel te houd en. De Grid Manager verzorgt de verbindingen met de consumenten en prosumers. De Grid Manager is aangesloten op het gelijkstroom net en de uitgangs terminals zorgen voor spanningsregeling en bi-directionele stroomregeling. Elk van de uitgangs terminals is voorzien van kortsluit- en aardlekbeveiliging. Impedantiemeting en softs tart word en uitgevoerd ti jd ens het inschakelen van een uitgangs terminal.
Interlink: Afhankeli jk van de isolatiebehoe fte kan een Dual Active Bridge [DA B] of Dual Active Half Bridge [DAHB] word en toegepas t. Deze laats te hee ft geen galvanische isolatie [2].
Grid Manager: De Grid Manager biedt in principe een uitgang per prosument aan. De uitgangsspanning is over het algemeen lager dan de DC-netspanning, maar in het geval van laagspanningsnetten kunnen de spanningsniveaus dichtbi j liggen of kan de uitgangsspanning hoger zi jn dan de netspanning.
Figuur 5: Interlink met droo p-control t ussen het DC-net van een huishoud en(boven) van VHome = 380V, naar een indus trieel(bened en) DC-net van VIndus try = 600v.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
Daarom zi jn er twee soorten Grid Manager-to pologieën: de synchrone buck voor lagere uitgangsspanningen en de DAHBto pologie voor bi jna gelijke spanningsniveaus[8].
In dit artikel word en de mees te omvormerschema’s gepresenteerd, waarbi j een omvormer met twee niveaus wordt getoond. Er kunnen echter ook multi-level omvormers word en toegepas t. Het voord eel van de multi-level omvormer is dat deze direct kan word en toegepas t in een bipolair grid. Een bi-directionele AC-DC omvormer wordt bi jvoorbeeld rechts treeks aangesloten op de plus-, min- en neutrale kn oo ppunten in het gelijkstroom net, zie Fig. 4 en Fig. 7. In een bipolair DC-net is het spanningsniveau het dubbele van het spanningsniveau in een unipolair DC-net. De three-level omvormer is gesch ikt voor deze hogere spanningen, omdat twee halfgeleid ers in serie zi jn geschakeld. De maximale spanning over een enkele halfgeleid er is daarom de helft van die van een halfgeleid er in een twee-level omvormer [1 2].
Elke uitgangs terminal vereis t spanningsregeling. Ook wordt de maximale bi-directionele vermogenss troom geregeld, met behulp van een maximaal toeges tane stroom in de uitgangs terminal. Bi j het ops tarten van de uitgangs terminal van de omvormer moet de omvormer d etecteren of het veilig en mogelijk is om de uitgangs terminalspanning te verhogen.
6: Interlink en Grid Manager.
Eerst wordt de impedantie gemeten van het DC-net of de prosumer, die op de uitgangs terminal is aangesloten. Dit gebeurt met korte laagspanningspulsen en door de stroom te meten, kan een indicatie van de impedantie word en verkregen. Alleen als de impedantie boven een minimumvereis te ligt, kan de omvormer een spanning o pbouwen op de uitgang. Bi j eilandgebruik is deze procedure n odig om te voorkomen dat de omvormer vanwege overstromen uitschakelt. De omvormer kan alleen s tarten als de aangesloten prosumer/DC-net een voldoend e hoge impedantie hee ft die vanuit de omvormer kan word en gevoed.
Om een foutconditie te isoleren, moeten de omvormers, de Interlinks die de DC-netten met elkaar verbind en, uitgeschakeld kunnen word en. Om inschakels tromen te voorkomen, is er een softs tart o pgen omen om de spanning langzaam te verhogen en daarmee event uele capaciteit bi j de aangesloten prosumer of net op te lad en. Detectie van kortsluiting is inbegrepen met behulp van het principe van Rate of Change of Current [RoCoC] [10, 3], zie Fig. 8.
Aardlekd etectie is inbegrepen door het versch il t ussen uitgaand e en terugkerend e stroom te meten met behulp van een stroomsensor
Het spanningsniveau in het DC-net wordt o pgebouwd door vermogenselektronica. Het is echter niet zo eenvoudig om het geli jkstroom net direct van stroom te voorzien. Het groots te probleem is de inschakels troom, die onts taat wanneer een apparaat wordt aangesloten. Gerelateerd h ieraan is de kortsluits troom, die wordt gemeten door te kijken naar een verand ering in de stroomtoename, zie Fig. 8. Met name het plotseling inschakelen van een applicatie veroorzaakt een toename van de stroom, wat door de beveiliging als kortsluiting zou kunnen word en gezien. Hieruit blij kt dat zowel het ond er spanning zetten van het DC-net als de kortsluitbeveiliging samen moeten word en ond erzocht. Er moet een gemeenschappeli jke o plossing komen voor het ond er spanning zetten van het DC-net en het controleren van de kortsluits troom.
Eerst kijken we naar de versch illend e soorten bescherming die n odig zi jn in het DC-net. Dit zi jn kortsluitbeveiliging en aardlekbeveiliging.
Kort sluitdetec tie
De kortsluitbeveiliging bes taat uit het d etecteren van een toename van de stroom. Een sti jging met een bepaald e helling kan duid en op een kortsluiting in het net, bi jvoorbeeld als er kortsluiting onts taat in de beka beling, of als er per ongeluk kortsluiting onts taat in een applicatie. In de mees te gevallen zal bi j kortsluiting de stroom in korte ti jd snel toenemen [9, 10, 14]. Door deze stroomtoename te meten en te vergelijken met de maximaal toeges tane toename kan een uitspraak word en gedaan over een mogeli jke kortsluiting in het DC-net
Het meten van deze toename in stroom kan het bes te word en gedaan met behulp van een k leine inductantie in de orde van grootte van 1 tot 10μH, waarover een spanning wordt gemeten. Elke stroomverand ering zal resulteren in een spanning over deze meetinductantie. Bi j n ormaal bedri jf met een cons tante geli jkstroom zal er alleen een cons tante gelijkstroom door de inductantie vloeien en geen significante verliezen in de inductantie veroorzaken, zie Fig. 8.
Figuur 8: Een kortsluiting op t = t0 veroorzaakt een spanning VL over de d etectie-inductantie.
Fig. 9 toont de simulatie van een kortsluitingsd etectie. Bi j t = t0 wordt de verbinding aan de rechterkant gesloten, waardoor er kortsluiting onts taat via de kortsluitweers tand Rshort = 1Ω. Bi j t = t0 neemt de stroom snel toe, waardoor er een spanning onts taat over de inductantie L sens De spanning overschri jdt de re ferentiespanning V re f = 5v.
Fig. 10 toont de simulatie van een kortsluiting, wanneer de fout o ptreedt in een apparaat. Het apparaat is aangesloten via een ka bel van 10 meter De inductie van de ka bel beperkt de strooms ti jging ∆i/∆t. Op het moment van kortsluiting overschri jdt de spanning V sens het re ferentiespanningsniveau V re f = 5v, zie Sco pe3 in Fig. 10.
In Fig. 11 is een tweed e weers tandsbelas ting RLoad2 = 100Ω parallel aangesloten op de bes taand e belas ting van RLoad = 100Ω. De s teilheid van de stroom- sti jging is beperkt en daarom bli jft Vsense ond er het re ferentiespanningsniveau van V re f = 5v. Bi j een capacitieve ingang zal er een inschakels troom o ptred en, zoals verd er beschreven in sectie "Inschakels troom".
Aardlekdetec tie
Het meten van een aardlek gebeurt op dezelfd e manier als bi j een AC-net. De stroom door de voorwaartse en retourgeleid er wordt samen gemeten en moet geli jk zi jn aan nul, zie Fig.
Figuur 10: De d etectiespanning VSense over de kortsluitd etectie-inductor LSense over schri jdt de re ferentiespanning V re f = 5v op het moment van kortsluiting.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
1 2. Elke afwij king van nul ampère betekent dat er een leks troom van het geli jkstroom net naar aarde vloeit. De d etectiemethod e is daarom analoog aan de aardlekmeting in een AC-net. In plaats van een elektromechanische d etectie kan ook een elektronische d etectie word en gebruikt om de halfgeleid erschakelaars in de omvormers uit te schakelen. Omdat elektronische d etectie sneller en nauwkeuriger is dan elektromechanische d etectie, kan een aardlek sneller word en ged etecteerd. Ook kan een k leinere leks troom nauwkeuriger word en ged etecteerd, omdat deze leks troom geen elektromagnetisch relais hoe ft te voed en. Dit maakt een geli jkstroom net inherent veiliger dan een bes taand wissels troom net met elektromagnetische bescherming.
Een praktische waarde voor kortsluitd etectie via de meting van stroomtoename, is ongeveer 1 ampère per microsecond e. De red en voor deze waarde volgt uit het feit dat de stroom zeer snel kan toenemen bi j kortsluiting, als gevolg
Figuur 9: De d etectiespanning VSense over de kortsluitd etectie-inductor LSense over schri jdt de re ferentiespanning V re f = 5v op het moment van kortsluiting.
Figuur 11: Simulatie in Caspoc [11] van een kortsluiting in het apparaat(R Short), zorgt ervoor dat de d etectiespanning VSense hoger wordt dan V re f > 5 volt.
van de hoge vermogensdichtheid van cond ensatoren in DC-toepassingen en de lage impedantie van de beka beling t ussen deze cond ensatoren en de locatie van de cond ensatoren.
Het aansluiten van een toepassing met een filter met ingangscapaciteit zal alti jd een hogere stroomtoename hebben dan deze 1 ampère per microsecond e. Zie Fig. 13 voor de inschakels troom groter dan 10A, van een capacitieve ingang van 100μF en een aansluitka bel van 10 meter
Om deze red en moeten toepassingen die via een s tekker op het DC-net word en aangesloten, over een inschakels troombeveiliging besch ikken. Deze in- schakelbeveiliging moet een langzame toename van de stroom aan de ingang kunnen reguleren. Dit kan word en bereikt met vermogenselektronica, maar vereis t een inductieve ingang aan de zi jd e van de vermogenselektronica. Gesch ikte vermogenselektronische omvormers zi jn ond er meer de Boos tomvormer, de Four-Switch Buck/Boos t-omvormer en de Sepic-omvormer
Pre- Charging
Om een spanningsloos DC-net van stroom te voorzien, is het niet eenvoudig om met behulp van een omvormer rechts treeks spanning aan de uitgang te leveren. Om de stroomtoename in het DC-net te beperken, moet de spanning langzaam word en o pgebouwd. Dit zogenaamd e voorlad en is een functionaliteit die zowel in de Interlink als in de Grid Manager is ingebouwd, om alle applicaties die direct met het DC-net zi jn verbond en zodanig van stroom te voorzien, dat de vermogens toename ond er de grens bli jft. Het regelen van de spanning aan de uitgang van een vermogenselektronicaomzetter is een basisfunctionaliteit van de best uring in de omzetter De gecontroleerde spannings toename is bedoeld om de aanloo ps troom te beperken. De ti jd waarbinnen deze aanloo p kan plaatsvind en is doorgaans enkele hond erd en millisecond en, voordat de stroom maximaal is.
Voordat de omvormer spanning op de uitgang kan zetten, moet hij eerst meten of de uitgangsimpedantie van de omvormer hoog gen oeg is zodat er bi j het inschakelen geen kortsluits troom kan vloeien. De omvormer
13: Inschakels troom over schri jdt de maximale stroom van 10A, bi j een ingangscapaciteit van 100µF.
moet deze meting intern uitvoeren met behulp van een impedantiemeting. De meting wordt uitgevoerd door een signaal aan de uitgang aan te leggen en de bi jbehorend e stroom te meten. Uiteraard moet de omvormer een stroommeting aan de uitgang bevatten om deze meting te kunnen uitvoeren. Alleen als de uitgangsimpedantie hoog gen oeg is, kan de omvormer beginnen met voorlad en.
De waarde van de gemeten impedantie moet uiteraard groter zi jn dan de maximale aansluitimpedantie die gesch ikt is voor de omvormer Een lagere aansluitimpedantie leidt alti jd tot een overstroom aan de uitgang van de omvormer en is daarom niet toeges taan. In dat geval zal de omvormer niet beginnen met voorlad en, maar een foutmelding geven dat de uitgangsimpedantie te laag is. Maar dit is wel een indicatie dat de elektrische ins tallatie niet in orde is.
Elk apparaat dat stroom kan leveren aan het geli jkstroom net, hee ft een overstroombeveiliging n odig. Overstroom kan onts taan na een kortsluitfout in het DC-net, wat op zi jn beurt de ontko ppeling van and ere vermogensbronnen in het DC-net veroorzaakt
Elke applicatie die stroom aan het gelijkstroom net kan leveren, is waarschi jnli jk in s taat de stroom voor een kortsluiting op peil te
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
houd en. Daarom moeten al deze applicaties kortsluitd etectie hebben op hun aansluitk lemmen. Bi j kortsluiting in het DC-net moeten deze applicaties zich uitschakelen en losko ppelen van het DC-net. Het hers tellen van de verbinding met het DC-net is pas mogelijk nadat de s toring in het DC-net is verholpen. Elke applicatie kan dit tes ten door een impedantiemeting uit te voeren op de aansluitk lemmen en pas o pnieuw ops tarten als ze voldoend e stroom kunnen leveren om aan de stroomvraag van het DC-net te voldoen.
Vlamboogdetec tie
Detectie van vlambogen is belangri jk om brand te voorkomen. Vlamboogd etectie kan word en geïmplementeerd in de Grid Manager of Interlink, omdat er al een voorziening is voor stroommeting. Vlambogen hebben een specifiek frequentiespectrum, die ged etecteerd kan word en, via de entro pie van de gemeten stroom [4]. In Fig. 14 wordt de entro pie (oranje grafiek) van de gemeten stroom (blauw grafiek) gecreëerd en gebruikt voor d etectie. Zodra de entro pie toeneemt, wordt vlamboogvorming ged etecteerd, zie de zwarte grafiek in Fig. 14.
Droo p-regeling [5, 13, 1] is in elke omvormer geïmplementeerd. De Interlink- omvormers hebben droo p-regeling op beid e uitgangs terminals, zie Fig. 15. Het spanningsniveau aan
15: Typische droo p-karakteris tieken. A: Vermogen als functie van span- ning, B: Stroom als functie van spanning, C: Spanning als functie van vermogen, D: Spanning als functie van stroom.
weerszi jd en van de Interlink bepaalt de richting en grootte van de vermogenss troom, zie Fig 16. De Grid Manager gebruikt het ingangsspanningsniveau om de vermogenss troom van elke aangesloten prosument te bepalen.
De regeling van het vermogen in het DC-net gaat met behulp van droo p control. Afhankelijk van het spanningsniveau in het DC-net, is er vermogen besch ikbaar Hoe hoger de spanning, hoe meer vermogen er besch ikbaar is. Hierdoor kan elke applicatie direct aflezen, in hoeverre hij vermogen uit het geli jkstroom net kan halen of daarin kan sto ppen.
Met name de Interlink gebruikt de spanningen aan beid e zi jd en voor de vermogensregeling, De Grid Manager gebruikt de ingangsspanning als maat voor de vermogensregeling van zi jn uitgangen.
De droo p-regelingskarakteris tiek wordt gewoonli jk weergegeven als vermogen als functie van de spanning, weergegeven in Fig.15A, maar and ere visualisaties zi jn ook mogeli j k, hoewel niet gebruikeli j k.
Het voord eel van het weergeven van de spanning op de X-as is dat het in overeens temming is met het weergeven van de kenmerken van halfgeleid ers. Om de vermogenss troom aan te geven met vermogen P, in plaats van stroom, wordt gegeven door het feit dat de
hoeveelheid vermogen cons tant bli jft door het variëren van de spanning, in tegens telling tot een cons tante stroomwaard e. De parameters van de droo p-regeling word en getoond in Fig. 17.
Fig. 16 toont de droo p-regeling in een Interlink-omvormer De richting en grootte van de vermogenss troom wordt bepaald door de spanningsniveaus aan weerszi jd en van de Interlink-omvormer, zoals aangegeven door de 4 curven a, b,c en d. De interlink hee ft een bidirectionele energies troom en in Fig. 16 wordt aangegeven dat de energies troom positie f is (van links naar rechts) als de spanning van het 48 V-net lager is dan de n ominale spanning van 48 V. Het vermogen is negatie f als de spanning boven de n ominale spanning van 48 V ligt, zoals aangegeven door de verticale li jn in de figuur Afhankeli jk van de spanning van het 350 – 400 V-net wordt de hoeveelheid stroom geregeld. De amplit ud e van de karakteris tiek wordt bepaald door het spanningsniveau en neemt af van de rode grafiek naar de groene grafiek.
Typische droo p-karakteris tieken word en getoond in Fig. 18. Afhankeli jk van het spanningsniveau in het DC-net kan elk van de vier prosumers stroom afnemen of betrekken uit het DC-net, zoals aangegeven door de kenmerken. De prioriteit wordt ged efinieerd door de afs tand tot het n ominale spanningsniveau, aangegeven door de gri jze s tippelli jn in alle vier de kenmerken.
Er wordt een overzicht gegeven van method en voor het regelen van spanningsniveaus en vermogenss tromen in een gelijkstroom net. Er word en twee omvormers gepresenteerd, Interlink en Grid Manager De Interlink kan DC-netten met versch illend e spanningsniveaus ko ppelen. De Grid Manager regelt het vermogen van en naar de aangesloten apparaten. Beveiliging is ingebouwd in de Grid Manager en de Interlink, nameli jk kortsluiting (RoCoC: ∆i/∆t < 1A/ μs) en aardlekd etectie. Inschakelbegrenzing en voorlad en, evenals vlamboogd etectie zi jn ook extra functionaliteiten. Droo p control regelt de bi-directionele vermogenss troom.
Referenties
1. D. Boroyevich et al. “Fut ure electronic power dis tribution sys tems a contemplative view”. 1 2th International Conference on Optimization of Electrical and Electronic Equipment. 2010, pp. 1369–1380. doi:10.1109/O PTIM.2010.5510477.
2. P.J. van Dui jsen and D.C. Zuid ervliet. “Struct uring, Controlling and Protecting the DC Grid”. International Symposium on Electronics and Telecommunications (ISETC). 2020, pp. 1–4. doi: 10.1109/ ISETC50328.2020.9301065.
3. J. M. Guerrero et al. “Hierarch ical Control of Droo p-Controlled AC and DC Microgrids—A General Approach Toward Standardization”. IEEE Transactions on Indus trial Electronics 58.1 (2011), pp. 158–172. doi:10.1109/TIE.2010.206653 4.
4. L. Ott et al. “An advanced voltage droo p control concept for grid-tied and auton omous DC microgrids”. IEEE International Telecommunications Energy Conference (INTELEC). 2015, pp. 1–6. doi: 10.1109/INTLEC.2015.7572406.
Figuur 17: Parameter s van een droo p karakteris tiek gecentreerd rond V nom met maximale waard en Pmin en P max
A: Continue karakteris tiek met vers terking K. B: Discontinue karakteris tiek met gecentreerde dod e-ti jd rond Vnom, met vers terkingen Kmin en K max
Figuur 18: Droo p karakteris tiek voor prosumer s.
5. C. Li et al. “Practical computation of di/dt for hig h-speed protection of DC microgrids”. IEEE Second International Conference on DC Microgrids (IC DCM). 2017, pp. 153–159. doi: 10.1109/IC DCM.2017.8001037.
6. Simulation-Research. Caspoc: Simulation and Animation. 2024. url: https://www.caspoc.com.
7. M.H. Kheraluwala et al. “Performance characterization of a high power dual active bridge DC/DC converter”. Conference Record of the 1990 IEEE Indus try Applications Society Annual Meeting. Vol. 2. 1990, pp. 126 7–1 273. doi: 10.1109/IAS.1990.152 3 47.
8. P.J. van Dui jsen and D.C Zuid ervliet. “A Method to Control Voltage and Power Flow in a DC Grid”. PCIM Euro pe Conference. 2024.
9. DC-La b. DC Power La boratory. 2024. url: www.dc-la b.org.
Energietransitie:
Het energ iesysteem kan en moet veel slimmer. Smart hubs zijn niet alleen nodig om netcongestie te vermijden, maar ook essentieel voor een succesvolle energ ie transitie. De meeste mensen zijn er inmiddels van doordrongen, het energ iesysteem is s nel aan het veranderen. En om dez e verandering te faciliteren zullen zowel de f ysieke infrastructuur, wet -en regelgeving, als gedrag van mensen en business cases van bedrijven g rondig op de schop gaan. Deze transitie verg t dus niet alleen eno rme investeringen, maar ook aanpassinge n in hoe wij energ ie gebruiken, en hoe bedrijven hier geld aan verdienen. Dit alles doen wij onder een enorme onzekerheid. Technische ontwikkelingen van wind, z on, elektrische auto’s en batterijen vallen nog redelijk goed te voorspellen, maar hoe ontwikkelt de energ iemarkt zich precies, en w anneer zijn mensen bereid hun gedrag aan te passen zijn veel lastigere v ragen. In alle gevallen z al het toekomstige energ iesysteem veel dynamischer zijn dan het oude systeem.
In mijn promotieonderzoek aan de Technische Universiteit
Eindhove n en in mijn functie als modelleur energ iesystemen bij Zenmo Simulations probeer ik inzicht te verscha en in hoe wij dit nieuwe systeem vor m kunnen geven. Hierbij kijken wij niet alleen naar een technisch en economisch optimaal systeem, maar ook naar de rol van stakeholders. Wat lever t het hen op, en wat zijn de kosten? Kan het lokaal geïmplementeerd worden of staan er praktische problemen in wet -en regelgeving, beschikbare ruimte en de afstemming van rollen in de weg?
We gaan van enkele grote producenten, to p-down gereguleerd in een strak gehandhaafd e markt, naar miljoenen prosumers die zelf energie o pwekken, o pslaan, en st uren in hun eigen verbruik. Deze prosumers zi jn zeker niet alleen huishoud ens met zon op dak. Juis t ook bi j bedri jven, gebouwbeheerders, land- en t uinbouw, en in de indus trie is er veel ruimte om energiegebruik slim te schuiven door de ti jd. Dit is tegelijk zowel een vloek als een zegen. Aan de ene kant is het n oodzakeli jk om tot een e fficiënt duurzaam energiesys teem te komen.
Flexibel lokaal gebruik kan een en orme besparing in kos ten voor o pslag en energienetten betekenen, twee van de duurs te ond erd elen van een duurzaam energiesys teem. Aan de and ere kant leidt het ook tot een en orme verhoging in de complexiteit, waarbi j slechte aanst uring kan leid en tot en orme extra kos ten, en verd ere verhoging van de druk op het elektriciteitsnet
t energy hubs en Holonen
Een van de mees t veelbelovend e concepten om meer duurzame energie en flexibiliteit in gebruik in te passen is de ontwikkeling van Energy hubs en Holonen. Energy hubs zi jn plekken waar een slimme verbinding t ussen de productie, o pslag, conversie, en het verbruik van duurzame energie wordt gelegd. Vaak wordt dit gedaan door samenwerkingen van meerdere bedri jven en ins tellingen, zo kan één bedri jf met een groot zonnedak de o pgewekte energie direct verhand elen met een laadplein of batteri j in de buurt. Lokaal vraag en o pwek zo dicht mogeli jk tegen elkaar aanbrengen zorgt nat uurli jk voor een lagere belas ting op het bovenliggend e net; dit creëert vaak ruimte voor duurzame groei zoals verd ere elektrificatie van de warmte en mobiliteitsvraag of meer o pwek. Je gaat echter wel pieken in belas ting verschuiven en meer lokaal verhand elen, dus moet je o pletten dat zowel het lokale net als de nieuwe pieken niet o pnieuw voor conges tie zorgen.
Holonen zi jn h ierin een volgend e s tap, het zi jn energy hubs waarin vraag en aanbod lokaal op elkaar word en afges temd, maar daarbi j houd en ze ook expliciet rekening met de sociale interactie en eerli jke verd eling van deze energies tromen, en hun impact op het omringend e en bovenliggend e energiesys teem [1]. Daarnaas t wordt de term energy hubs in Ned erland vooral gebruikt voor bedri jventerreinen, waarbi j holonen zich richten op alle aspecten van het energiesys teem, dus ook de gebouwd e omgeving en land -en t uinbouw De term Holon is geïntroduceerd door de To psector Energie Sys teemintegratie als nieuwe d enkrichting voor de energietransitie en ond er and ere binnen mi jn ond erzoek en werk verd er uitgewerkt. (Zie https://holontool.nl/)
Om de werking van energy hubs en holonen te ond erzoeken gebruiken wi j agent-based digital twins. Deze digital-twins zi jn simulatiemod ellen die zi jn gericht op het tes ten en analyseren van allerlei toekoms tscenario’s. Met de term ‘digital-twin’ bedoelen wi j een digitale replica van een daadwerkeli jk sys teem. Het belangri jks te aspect van een digital-twin is het inlezen van zo veel mogelijk data om een zo accuraat en ged etailleerd mogeli jk beeld van de huidige sit uatie te kri jgen. Belangrijke bronnen h ierbi j zi jn bi jvoorbeeld: De basisregis tratie adressen en gebouwen, waar ond er and ere bouwjaar, type, gebruiksdoeleind e, o ppervlakte, en energiela bel uit op te halen valt. De o pen data van de versch illend e netbeheerders om inzicht te kri jgen in de ligging en capaciteit van lokale elektriciteitsnetten, en energieprofielen om het energiegebruik door de ti jd te simuleren. En ook data van individuele bedri jven zelf over hun huidig energieverbruik en verduurzamingsplannen.
De volgend e s tap na het repliceren van het huidige sys teem is het simuleren van toekoms tscenario’s, dit doen wi j door midd el van agent-based mod elleren. In agentbased mod ellen simulleer je een sys teem bottom-up,
dat betekent dat je begint bi j individuele apparaten en gebruikers, die elk hun eigen gedragsregels hebben. Het sys teem als geheel bouwt zich vervolgens op uit de interacties t ussen deze apparaten en gebruikers met elkaar en met het grotere sys teem als geheel. Bi jvoorbeeld de warmtevraag in een kantoorpand wordt gesimuleerd vanuit het gedrag van gebruikers, waarbi j versch illend e soorten gebruikers versch illend e wensen hebben. En de elektriciteitsvraag van elektrische trucks wordt bepaald door rittenpatronen van individuele trucks.
De agent-based s truct uur is ook erg gesch ikt om de grote verscheid enheid aan lokale energiesys temen te mod elleren. In ons ond erzoeksproject hebben wi j een framework o pgezet waarmee we eenvoudig versch illend e configuraties van energiesys temen kunnen inlad en. Dit framework bes taat uit een groot aantal basiselementen en een vas te s truct uur De basiselementen zi jn vaak assets voor energie o pwek, verbruik, o pslag, en conversie. Deze elementen kunnen variëren van s tatische verbruiksprofielen, tot een thermisch mod el van gebouwen, of batteri jen met versch illend e aans t uringsalgoritmes. Al deze elementen komen bi j elkaar in een grid connection, d enk h ierbi j aan een
aansluiting waar een aantal apparaten ond er vallen. Een grid connection kan bes taan per energiedrager, en is vervolgens verbond en aan het verd ere net in grid nod es. Boven op deze technische laag s taat een laag van actoren en gelds tromen. Zo hee ft ied ere actor ten mins te één aansluiting, en is deze actor vervolgens weer verbond en aan een netbeheerder, energieleverancier, en mogeli jk energiecoöperatie. Via deze laag is het mogeli jk versch illend e contractvormen als conges tiemanagement en groepscontracten te implementeren.
Deze mod elleertechniek is vooral gesch ikt voor complexere dynamische sys temen waarin veel interactie t ussen heterogene gebruikers bes taat. Dit zi jn precies de sys temen die onts taan als veel gebruikers in energy hubs en holonen actie f met elkaar energie gaan uitwisselen. Er onts taan dan lokale markten, waarbi j de ene gebruiker graag het lad en van zi jn of haar elektrische auto uits telt op basis van kos ten o ptimalisatie, terwi jl de and er liever vanuit comfort alti jd een volle auto wil hebben. Agentbased digital twins zi jn een id eale manier om deze dynamische sys temen te ond erzoeken, door in een simulatie te kijken hoe agents reageren op nieuwe regelsys temen, marktprikkels, of and ere incentives.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur
Slim samenwerken helpt, de contex t bepaalt hoe goed
Energy hubs en holonen bes taan in vele vormen en maten. Zo hebben wi j ond er and ere ingezoomd op holonen in buurten met voornameli jk woonhuizen, in grotere wi jken met warmtenetten, in agrarisch gebied, en in een groot aantal versch illend e soorten bedri jventerreinen. Belangrijke parameters h ierin zi jn: hoe hoog is de sti jging in de piekvraag, hoeveel flexibiliteit is er besch ikbaar, en hoe wordt deze aangest uurd?
In één st udie [2] gericht op de verduurzaming van de warmtevraag in de gebouwd e omgeving laten we zien dat er niet één perfecte o plossing is, die zowel o ptimaal is op het gebied van kos ten, emissies, en netbelas ting. Er zi jn echter wel duid eli jke n o-regrets, zo kan slim lad en van elektrische auto’s en warmtepompen puur gericht op het voorkomen van netconges tie veel verd er verduurzamen dan zond er slim lad en, afhankelijk van de scenario’s kan de piekbelas ting meer dan halveren. Op holontool hebben we een casus uitgewerkt, waarin gebruikers gaan samenwerken in een lokale energiemarkt. St uringsmechanismes die we h ierbi j hebben gebruikt zi jn een bandbreedtemod el en een lokale energiemarkt met groepscontract voor de netcapaciteit. In het bandbreedtemod el is er niet meer één vas te pri js voor de aansluitcapaciteit, maar betaal je meer als je over een bepaald vermogen gaat. Zo betaal je
Figuur 2: Screenshot casus holontool. Op deze pagina wordt de gebruiker meegen omen in een casus om zo de werking van het mod el en de dynamieken die o ptred en bi j ver sch illend e sys teemconfiguraties en aans t uring te leren begri jpen.
bi jvoorbeeld een lage pri js voor alle vraag en aanbod tot 2kW, en een hogere pri js h ierboven. Dit s timuleert de gebruiker om langzamer te lad en, en verbruik en o pwek op elkaar af te s temmen. Bi j de lokale energiemarkt besch ik je gezamenli jk over vraag, aanbod en aansluitcapaciteit en onts taat er een lokale markt waarin gebruikers deze ond erverd elen.
Essentieel voor hoe goed deze aanst uring werkt is het specifieke sys teem. Door het mod elleren van veel versch illend e gebied en zien we dat er geen ‘one-size fits all’ o plossing is. Zo zi jn er bedri jventerreinen waar de behoe fte voor elektrificatie mee valt, en zelfs bi j volledige verduurzaming alle bedri jven binnen de huidige aansluitcapaciteit bli jven. Op and ere terreinen wordt de energievraag gedomineerd door enkele grote gebruikers, terwi jl k leinere gebruikers soms n og wel veel dako ppervlak hebben om meer energie op te wekken. Samenwerken hee ft het mees te nut als de gebruikers complementaire profielen hebben, waar een productiebedri jf een hoge energievraag hee ft door de dag, en het logis tieke centrum vooral een laadbehoe fte ’s nachts.
Juis t omdat er geen one-size fits all o plossing is, en de sys temen vaak complex gedrag vertonen is het van belang om inzicht te verschaffen en duid elijk te communiceren. Hiervoor werken wi j in versch illend e projecten met bedri jventerreinen, overhed en, en netbeheerders samen aan gebruiksvriend eli jke user interfaces. Zo zi jn de gebruikers zelf in s taat om versch illend e ‘wat als’ scenario’s uit te proberen. In deze scenario’s kunnen ze variëren met bi jvoorbeeld het o pges teld vermogen zon, de batteri jcapaciteit, elektrificatie van de bedri jfsprocessen, en aans t uring. De gebruiker kri jgt zo zelf een id ee van de belangri jks te sys teemcomponenten, en hoe die met elkaar samenwerken. Op bedri jventerreinen gee ft dit de bedri jven zelf een id ee waarin ze het bes t kunnen inves teren, met welke buren ze moeten gaan samenwerken, en wat de risico’s zi jn mochten inves teringen niet doorgaan of regels wi jzigen.
Op holontool is deze interface n og een st uk verd er uitgewerkt. Hier hebben we casussen o pgezet die specifiek gericht zi jn op het laten zien van veel voorkomend e dynamieken bi j de verduurzaming van
versch illend e gebied en. Per s tap zie je hoe een gebied verd er kan verduurzamen, wat de kos ten h iervan zi jn, en wat de resulterend e netbelas ting is. Ook is h ierbi j samengewerkt met ond erzoekers op het gebied van weten regelgeving die alle aans t uringsmechanisme ’s hebben geanalyseerd vanuit de juridische haalbaarheid, en is er te zien hoe de kos ten en baten verd eeld zullen gaan word en t ussen de versch illend e actoren.
Een algemene conclusie is dat een dynamisch sys teem ook een dynamische aans t uring vereis t. De resultaten in complexe sys temen zi jn vaak niet-lineair en laten zich las tig laten voorspellen, waardoor aanst uring en algoritmes met vas te grenzen vaak leid en tot ongewens t gedrag. Zo kan bi jvoorbeeld het bandbreedte tarie f leid en tot sit uaties waar alle gebruikers wel eens waar mind er snel lad en, maar dat ook leidt tot langere laadsessies waardoor er meer mensen tegelijk lad en en het effect teniet wordt gedaan. Een and er voorbeeld zi jn vas te prikkels. Als een buurt energiemarkt wordt gest uurd op vas te prikkels zond er directe feedback zal ied ereen met flexibiliteit h ier tegeli jk op gaan reageren, en als het aanbod aan flexibiliteit maar hoog gen oeg is kan dit zelfs conges tie veroorzaken in plaats van voorkomen. Een recent voorbeeld is de aankondiging van netbeheerd er Stedin, die o penbare laadpalen voor elektrische auto’s ti jd ens de piek op het stroom net t ussen 16.00 en 21.00 uur wilt uitzetten. Als er maar gen oeg elektrische auto’s en laadpalen zi jn, en al deze auto’s afwachten tot 21.00 uur, kri jg je juis t precies op dat ti jds tip een piek omdat dan ied ereen tegelijk begint te lad en. Belangrijk is dus om flexibel te bli jven, de juis te st uring te geven afhankeli jk van het sys teem waar je naar kijkt, en dit te bli jven updaten als de energietransitie vord ert
Deze grote verscheid enheid aan casussen vraagt om veel inzicht, data, en simulatie. In het vervolg van ons werk zullen we daarom ook bli jven focussen op het verbeteren van het mod elleer framework. Daarnaas t bli jven we casussen toevoegen, zoals een focus op energie coöperaties die de flexibiliteit bi j led en willen benutten via het local4local mod el. Als laats te proberen we dit ond erzoek zo nuttig mogelijk in te zetten. In versch illend e projecten werken we samen met lokale overhed en, coöperaties, netbeheerders, en bedri jven om inzicht te kri jgen in het lokale energiesys teem en hoe deze te verduurzamen.
Energietransitie: Eisen aan energie-infrastructuur
Figuur 3: Screenshot van model gebruikt bij analyse bedrijventerreinen
Een van onze focuspunten is het modelleren van energy hubs op bedrijventerreinen. Bedrijven voelen op dit moment de hoogste urgentie. Waar k leinverbruikers altijd het recht hebben om te worden aangesloten, s taan er op dit moment meer dan 9.000 bedrijven in de wachtrij voor een aansluiting. Veel van deze aanvragen zijn voor het bijplaatsen van nieuwe o pwek of batterijen, maar een belangri jk d eel is ook voor de continuering van de bedrijfsprocessen. Bedrijven willen en moeten aan strenge eisen voor verduurzaming voldoen, wat leidt tot snelle elektrificatie en een hoge druk op het net. In de versch illend e projecten die wij met bedrijventerreinen uitvoeren merken we dan ook dat zekerheid en continuïteit veel belangrijkere red enen zijn om met energy hubs aan de gang te gaan dan een financiële motivatie [3].
Met de modellen laten we onder anderen zien wat de piekbelasting is, zowel totaal als per bedrijf, hoe veel van het gebruik zelf is o pgewekt, en wat het aandeel duurzaam gebruik is. Op de meeste bedrijventerreinen zien we puur op geplande inves teringen al een verdubbeling in piekbelasting, wat in een extreem geval al o ploopt tot een verzevenvoudiging. Een ander belangri jk resultaat is het percentage eigengebruik. Hierbi j kijken we naar energie die daadwerkeli jk direct zelf gebruikt of o pgeslagen wordt, dus exclusief de o pwek die aan het net teruggeleverd
Referenties
1. Holontool, “Holontool.” Accessed: Jul. 07, 2024. [Online]. Available: https://holontool.nl/ 2. N. Loomans and F. Alkemade, “Exploring trade-offs: A decision-support tool for local energy system planning,” Applied Energy, vol. 369, p. 12 3527, Sep. 2024, doi: 10.1016/j.apenergy.2024.123527.
wordt. Op dit moment is het totale aandeel zelf o pgewekte energie doorgaans n og maar enkele procenten (ki jkend naar alle energiedragers en eigen gebruik door de tijd). In de toekomst zien we dit o plopen tot 20-30%. Het blijft voor veel bedrijventerreinen dus lastig zelfvoorzienend te word en. Dit komt vooral door het hoge verbruik, en o pwek voornamelijk vanuit zon. Het dako ppervlak is vaak niet genoeg, zeker niet ki jkende naar elektriciteit, warmte, en mobiliteit. Daarnaast is de mix aan o pwek niet gevarieerd genoeg met alleen zon, wat leidt tot veel pieken overdag en in het weekend die de gebruikers niet zelf gebruiken. De aangenomen waard es voor batterijcapaciteit en flexibiliteit zijn h ierbij natuurli jk essentieel en afgestemd met de gebruikers. Er is dus n og veel meer o pwek n odig, alleen wordt dit vaak beperkt door netcapaciteit en de negatieve marktprijzen. Daarom kijken wij ook naar het versch il t ussen het aandeel zelfconsumptie van de eigen o pwek voor individuele bedrijven, en in het geval deze bedrijven samen gaan werken en een gezamenlijk energiecontract afsluiten. Op het mees t gunstige bedrijventerrein kan bij samenwerking de zelfconsumptie omhooggaan van 7% naar 70%. Hier hebben een aantal bedrijven grote daken en heel weinig verbruik, waar anderen een heel hoog verbruik hebben. In andere gevallen is het versch il minder groot maar n og s teeds significant (bijvoorbeeld van 50% naar 70%).
3. E. Voorn, “Ondernemers Hendrik Ido Ambacht bouwen eigen energiehub,” De Ondernemer. Accessed: Jul. 07, 2024. [Online]. Available: https://www.deondernemer.nl/innovatie/netcongestie-energiehub-zonnepanelen-grid-stedin~a368f52
Auteur Ed Ro oijakkers
In de diverse media zie je nu regelmatig terug dat men trots is op de bereikte verduurz aming van een bestaand utiliteitsgebouw en dat men nu al aan ‘Paris Proof’ kan gaan voldoen. Een claim die overigens zelden ook nagemete n en bewez en wordt. Als extra waarde wordt dan genoemd dat het gebouw ook al gasloos i s. Maar is dat gasloos wel een waarde waar je met de huidige netcongestie trots op kan zijn?
Het houdt de gemoed eren in Ned erland behoorlijk bezig. Een begrip waar ikzelf tot op 2 à 3 jaar geled en eigenlijk n og n ooit bi j s tilges taan had: ’netconges tie’ (zie kad er). Tekort transportvermogen als een soort opsto ppingen op het elektriciteitsnet
Eenvoudig ges teld kunnen we op veel plaatsen geen nieuwe aansluitingen maken op het elektriciteitsnet of de bes taand e aansluitingen (contractvermogen) uitbreid en. Dit betre ft zowel toelevering op het elektriciteitsnet (invoeding) als gebruik van elektriciteit.
Op zonnige dagen met veel wind hebben we elektriciteit over en op koud e donkere dagen zond er wind in de winter juis t weer tekort aan elektriciteit om het te kunnen transporteren of benutten. Een sit uatie die om aanpassingen van het net vraagt en mogeli jk slimme ges t uurde o plossingen om de elektriciteit meer te gebruiken als het besch ikbaar is en mind er gebruiken als elektriciteit schaars is.
Op elektriciteitspri js sturen van de SPOT-markt wat wel eens geo pperd wordt is daarbi j overigens ook geen o plossing. De elektriciteitspri js is nameli jk een centraal gegeven waar geen rekening wordt gehoud en met overbelas ting van de wi j kcentrales of and ere lokale sit uaties voor afname en invoeding. Het is dus duideli jk complexer dan dat. Zelf heb ik de overt uiging dat het technisch o plosbaar is met slimme datavoorzieningen, o pslag in accu’s en het elektriciteitsgebruik ook slim te
st uren, naas t nat uurli jk uitbreiding van de netcapaciteit. Dat vraagt nat uurlijk ti jd. Zie figuur 1 voor de huidige sit uatie die overigens al weer duid elijk rod er is dan pakweg een jaar geled en. Hoe dan ook hoogtarie f en laagtarie f met dubbele meters voor piek- en daluren zi jn duid eli jk niet meer van deze ti jd met duurzame o pwekking die letterlijk zo verand erlijk is als het weer
Verduurzamen en energietransitie zi jn begrippen die zo door elkaar heen word en gebruikt dat het bi jna over hetzelfd e li j kt te gaan. Dat is nat uurlijk niet zo:
• verduurzamen is naas t mind er energie gebruiken ook beter met materialen en vervuiling omgaan
• de energietransitie betre ft het voornameli jk het overgaan van het gebruik van fossiele brands toffen als olie en gas naar duurzaam o pgewekte (elektrische) energie.
Op versch illend e plekken in Ned erland is er onvoldoend e capaciteit op het elektriciteitsnet besch ikbaar. Door de overs tap op duurzame energie (energietransitie), neemt de vraag naar elektriciteit toe. Hierdoor onts taat op piekmomenten file op het elektriciteitsnet: netconges tie. Er zi jn 2 soorten netconges tie:
• Opwek- of invoedingsconges tie: nieuwe zonneenergie-ins tallaties of windmolens moeten dan langer wachten op een aansluiting op het elektriciteitsnet om de o pgewekte elektriciteit 'in te voed en' op het net;
• Afnameconges tie: gebruikers van elektriciteit kunnen dan op een wachtli js t komen om elektriciteit af te nemen. Denk aan indus triële bedri jven, gebruikers van laadinfras truct uur of nieuwe woonwijken.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
Bi j bes taand e gebouwen komt gemidd eld ca. 30% van het energiegebruik voor rekening van de verwarming, nu vooral gasgebruik. In de energietransitie word en dat voor een belangri jk d eel elektrische o plossingen als warmtepompen. Daarbi j komt dat er veel laadpalen n odig zi jn in de gebouwd e omgeving voor de elektrische auto’s –een transitie van olie naar elektriciteit- en dat op een nu al overbelas t elektriciteitsnet in de gebouwd e omgeving.
Duurzame o pwekking van elektriciteit met zonnepanelen en windmolens is ged ecentraliseerd is en/of s taat op and ere plekken. Daarbi j is deze duurzame energieo pwekking als al gen oemd nat uurlijk afhankeli jk van het weer. Dit n og even los van de toegen omen elektriciteitsvraag als gevolg van datagebruik.
Wellicht is HI (human intelligence) – die werkt op energie uit boterhammen –ten o pzichte van AI zo gek n og niet. Inmidd els gaat 2 tot 4% van ons totale elektriciteitsgebruik naar datacenters en dat aand eel groeit n og s teeds s terk.
Verduurzamen s taat als begrip naar mi jn mening naas t de energietransitie. Dat we ti jd ens het verduurzamen een energietransitie doormaken hee ft er vooral mee te
maken dat elektriciteit gebruikt wordt voor transport van duurzaam o pgewekte energie en we daar n og geen echte alternatieven voor hebben.
Het elektriciteitsnet hee ft dus n og wel even ti jd n odig om deze transitie door te maken en o plossingen te vind en als uitbreiding van capaciteit, slimme afname door uit en afschakelen en o pslag in accu’s. Een voorbeeld dat recent in het nieuws was is de papierfa briek Sappi die de en orme s toomboilers door Enexis laat schakelen waardoor weer wat ruimte op het net onts taat. And er voorbeeld is de grote accu-o pslag die bi j de Maxima-energiecentrale in Lelys tad door Engie en Equans word en gerealiseerd. Opgemerkt dat dit centrale o plossingen zi jn binnen de huidige conventionele opzet van het elektriciteitsnet. De overbelas te wi j kcentrales word en h iermee niet o pgelos t, maar wat nu in het groot plaatsvindt zal straks op veel k leinere schaal gaan ontwikkelen. Slimme apparaten en stroomtarieven die reageren op besch ikbaarheid en waarsch i jnlijk ook eigen accu’s die s teeds pri jsguns tiger kunnen word en ingezet. Kwes tie van ti jd naar mi jn mening.
Als al gen oemd is ook elektrisch lad en van auto’s iets wat d ecentraal plaatsvindt en ook een extra belas ting op het vooral lokale net gee ft. Hier vind en ook s teeds meer slimme o plossingen en aanpassingen hun weg.
Kortom de energietransitie is in volle gang en al doend e leren we, waarbi j het van belang is dat de overheid goed e spelregels bli jft maken die h ier op aansluiten en deze ontwikkelingen kunnen bi jbenen.
Sluit bes taand e utiliteitsgebouwen verduurzamen naar gasloos wel aan op deze energietransitie met de huidige netconges tie problematiek? Het is buiten ki jf dat dit op termi jn waarschi jnli jk een duurzamer o plossing is, maar wat betekent dit binnen deze h iervoor geschets te context?
In figuur 3 is het gemeten gasgebruik weergeven van een kantoorgebouw gemeten over de afgelo pen jaren.
Dit gebouw bes taat uit 3 grote bouwd elen waar WKO is aangebracht in 2019. Dit betre ft een bivalente ins tallatie met bronnen voor bod emo pslag in grondwater (doublet).
Warmtepompen voor verwarming zi jn aangebracht met 25~30% van de ben odigd e verwarmingscapaciteit en de bes taand e gasketels met 70~75% van de ben odigd e verwarmingscapaciteit word en ingezet als piekvoorzieningen voor verwarming op de echt koud e dagen.
Daarbi j de cons tatering dat het contractvermogen van dit gebouw niet vergroot hoe fd e te word en omdat de bes taand e koel mach ines die door de WKO werd en vervangen al ruimschoots dezelfd e elektriciteitsvraag hadd en.
Opgemerkt dat voor deze gebouwen eerst de bes taand e ins tallaties in een aantal s tappen gesch ikt zi jn gemaakt voor and ere temperat uurtrajecten en dat de warmtevraag aanzienli jk is teruggedrongen met versch illend e maatregelen, zodat de ben odigd e verwarmingscapaciteit al verlaagd was ten o pzichte van het o pges teld e ketelvermogen, zodat per bouwd eel met een van de twee oorspronkelijke ketels kan word en vols taan als piekvoorziening. In figuur 3 is af te lezen dat met deze 30% van de verwarmingscapaciteit in warmtepompvermogen 80~90% gas wordt bespaard! Een bese f om even bi j s til te s taan… 80-90% mind er aardgasgebruik voor dit gebouw door grondgebond en warmtepompen die met veel mind er primair energiegebruik dit groots te d eel van de warmtebehoe fte kunnen invullen.
Dit gebouw gasloos maken houdt in dat er ruim 70% meer elektrisch vermogen wordt gevraagd om de laats te 10-15% gas te besparen! Daarbi j levert dat een piekvraag op precies op de momenten dat het elektriciteitsnetwerk dat het slechts te aankan. Piekketels behoud en is vanuit dat perspectie f naar mi jn mening een n o-brainer
Het (vooralsn og) behoud en van de piekvoorzieningen biedt het voord eel dat je deze ketels en warmtepompen ook een beetje door het elektriciteitsbedri jf zou kunnen laten schakelen om opsto ppingen op het elektriciteitsnet te vermind eren en de besch ikbare elektriciteit zo duurzaam mogeli jk in te zetten. En dichter bi j het betreffend e gebouw, zelf ook slim schakelen in combinatie met de laadpalen. Er zi jn immers ook s teeds meer laadpalen n odig.
Hoe duurzaam is echt gasloos of ‘van het gas af’ in deze context op dit moment?
In een keer doors tappen naar een gasloze verwarmingsins tallatie claimt naar mi jn mening te veel elektrische netcapaciteit en levert maar 10~20% meer gasbesparing op dan een zogenaamd e bivalente ins tallatie met piek verwarmingsvoorzieningen. Bli j kbaar kunnen met dezelfd e belas ting van het elektriciteitsnet van één gasloos bes taand utiliteitsgebouw drie bes taand e utiliteitsgebouwen van geli jke omvang gasarm word en gemaakt en dan ied er ca. 85% aardgas besparen. Als je dat sommetje doortrekt dan levert dat circa 4 maal zoveel aardgasbesparing op en ca. 2 maal zoveel primaire energie besparing op dan één gebouw (nu al) gasloos maken.
Daarbi j de cons tatering dat dit vaak ook al binnen het huidige contractvermogen pas t en geen aanpassingen vraagt van de aansluitingen mits dit met and ers ontwerpend d enken wordt ontworpen.
Energietransitie: Eisen aan energie-infras truct uur THEMA
Ruimte voor laadpalen bli jft bes taan door een flexibeler concept en we hebben dan even de ti jd om het elektriciteitsnet aan te passen aan de randvoorwaard en die de energietransitie vraagt Gasloos maken van een bes taand utiliteitsgebouw claimt momenteel al snel te veel netcapaciteit. Roofbouw zelfs soms op de mogelij khed en van de buren, naar mi jn mening niet iets om nu al trots op te zi jn. Een t ussens tap gasarm bli j kt vers tandig.
Overigens bli j kt ook uit deze metingen van figuur 4 dat er duid elijk mind er verwarmingscapaciteit gebruikt wordt dan volgens de traditionele warmteverliesberekeningen was uitgerekend.
Ervan Leren wat er werkeli jk aan piekvermogens gevraagd wordt en de (aanwezige) piekvoorzieningen n og in reserve houd en is vers tandig. Warmtepompen werken immers heel and ers dat cv-ketels die letterlijk een traploos gaspedaal hebben. Een cv-ins tallatie met gasketels hee ft ook een veel groter bereik in weersafhankeli jke s took li jn, zodat in het t ussenseizoen de afgiftecapaciteit in de vertrekken eenvoudig vermind erd kan word en.
De huidige eigenli jk voor cv-ketels bedoeld e warmteverliesberekening k lakkeloos in ontwerp volgen met alle daarin voor de zekerheid o pgen omen reserves resulteert niet alleen in te veel o pges teld (duur) warmtepomp vermogen, maar ook in een pend elend e ins tallaties en ins ta biel regelgedrag in de ruimtes zelf.
Warmtepompen en WKO vragen om and ers ontwerpend d enken. Ontwerpen op veel voorkomend e sit uaties in plaats van de mees t extreme wintertemperat uren die bi jna n ooit voorkomen centraal s tellen. Nu gaat het (te) vaak mis. Niet zeld en te herleid en naar deze k lassieke ontwerpbenad ering.
Ond erzoek is naar mi jn mening n odig om een nieuwe ontwerpmethodiek te ontwikkelen om de op te s tellen capaciteit van warmtepompen te bepalen.
Mind er o pges teld verwarmingsvermogen van warmtepompen kan ook een belangrij ke bi jdrage zi jn om beter te ontwerpen in de energietransitie en het net niet zwaard er te belas ten dan n odig.
Auteurs Ar. ir Okan
Tü rkcan
(architect,
Architec tenbureau Broekbakema) Ir.
Loes Visser (adviseur / directeur, DataBuilt)
In 2016 werd de Energ y Academy Europe (EAE) in Groningen opgeleverd, een ambitieus onder wijs- en laboratoriumgebouw voor de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en Hanzehogeschool. Dit gebouw wordt gekenmerkt door een innovatief ontwer p op basis van natuurlijke bronnen en hybride ventilatie. In T VVL Magazine van feb 2021 / nr. 01 lichtten we het ontwer p en enkele ‘ lessons learned’ toe, maar toen konden we nog geen data tonen van de prestaties van de toegepaste natuurlijke maatregelen. Begin dit jaar hee DataBuilt samen met de RUG daarom een whitepaper gepubliceerd over de prestaties van deze onderdelen. Nu blikken architec t en monitoringsexpert terug op de meetbare impact die deze natuurlijke middelen hebben gemaakt. De v raag: zijn dez e hybride technieken nu eindelijk al s ‘proven technolog y’ te kenmerken?
Innovatieve maatregelen vo or een duurzaam gebouw
Het EAE hee ft een low-tech benad ering die o ptimaal gebruik maakt van nat uurlijke bronnen die in ruime mate voorhand en zi jn: aard e, water, lucht en zonlicht. Zo is beoogd een ‘zero-emission’ gebouw te realiseren met een jaarlij ks primair energieverbruik van 51 kWh/m2 (bruto) inclusie f gebruikersaand eel (exclusie f enkele la boratoria). Dat kwam overeen met de desti jds geld end e EPC (EPtot/ EP;adm;tot) van -0.136.
De gevel hee ft een geringe energievraag, dankzi j de n oord-zuid georiënteerde vloerveld en, compacte vorm, hoogwaardige thermische sch il, o ptimale o pen-dicht verhouding en zonwerend e lamellen. Dankzi j een combinatie van wintert uin op het zuid en en la byrint ond er het gebouw wordt de lucht voorverwarmd- of gekoeld. CO2-ges t uurde ventilatie in alle ruimten zorgt voor een minimaal energieverbruik. Het atrium fungeert als overs tort waar via een zonneschoors teen in de n ok van het dak ond erdruk wordt gecreëerd om lucht af te zuigen. Dankzi j een 3D-o ps telling van de PV-panelen wordt het dak benut voor zowel daglichttoetreding als
stroomo pwekking. Het resultaat is een gebouw waar ins tallaties en arch itect uur samenkomen in een zichtbaar duurzaam geheel.
DataBuilt hee ft de data van het gebouw geanalyseerd met als doel het meetbaar maken van deze nat uurli jke midd elen met als ond erliggend e vraag: zi jn deze hybrid e technieken nu eind elijk als ‘proven techn ology’ te kenmerken? Dat is wat ons betre ft mins tens uitgevoerd, in bedri jf en nagemeten op pres taties. De evaluatie, gebaseerd op sensordata verzameld t ussen april 2022 en april 202 3, toont aan dat er aanzienlijke mogeli j khed en zi jn voor energiebesparing, hoewel momenteel slechts een beperkt d eel van het potentieel wordt benut
De op het zuid en georiënteerde wintert uin fungeert in de winter als een bufferzone t ussen het binnen- en buitenk limaat. De voorverwarmd e lucht uit de wintert uin
Foto 1: De Energy Acad emy gezien vanuit het zuidwes ten (foto: Ronald Zi jls tra)
1: Concept uele schema’s die de duurzaamheidsprincipes uitleggen (beeld: Broekbakema).
wordt gebruikt om extra thermische energie toe te voegen aan het la byrint. Analyses met DataBuilt laten zien dat:
• luchtinvoer vanuit de wintert uin vaak plaatsvindt bi j buitentemperat uren t ussen 8°C en 18°C, terwi jl dit enkel zou mogen bi j temperat uren lager dan 15°C;
• de k leppen W3 en W4 niet alti jd correct werken: W3 zou o pen moeten s taan en W4 dicht bi j temperat uren lager dan 15°C;
• de ins tellingen voor zomernachtventilatie (waarbi j k leppen W3 en W4 o pen s taan) werken correct
Momenteel levert het sys teem een besparing van 5.153 kWhth, maar met o ptimale ins tellingen kan dit o plo pen tot
20.771 kWhth, een viervoudige toename, dankzi j de regeling van de k leppen. Evaluatie van gebruikservaringen na deze aanpassingen is essentieel.
Labyrint
Het la byrint, een bod emwarmtewisselaar, gebruikt de cons tante temperat uur van de bod em (ongeveer 1 2°C) om ventilatielucht te koelen in de zomer en te verwarmen in de winter Het beoogd e temperat uurversch il (DeltaT) van 4K wordt behaald bi j ongeveer 50% van de ventilatie volumes troom. Ti jd ens de evaluatieperiod e behaald e het la byrint een besparing van 7.480 kWhth op verwarming en 1.263 kWhth op koeling.
De toevoerventilator werkt op circa 50%, mogeli jk door:
• onvoldoend e geo pend e k leppen naar kantoren;
• afgesloten luchttoevoer naar het atrium;
• regeltechnische fouten of verkeerde ontwerpverond ers tellingen;
• overgedimensioneerde ventilator
Er is verd er ond erzoek n odig om de precieze oorzaak vas t te s tellen en ins tellingen te o ptimaliseren. Dit kan de
energiebesparing verdubbelen tot 15.000 kWhth voor verwarming en 2.500 kWhth voor koeling. Ook wordt de koud e lucht van het la byrint momenteel toegevoerd naar de kantoren aan de n oordgevel via handmatig bediend e k leppen. Hierdoor is de regeling subo ptimaal en valt de daadwerkeli jk gerealiseerde energiebesparing niet goed te herleid en.
Atrium
De ventilatie van het atrium combineert luchttoevoer vanuit het la byrint en kantoren, met luchtafvoer via een zonneschoors teen. De k lep t ussen la byrint en atrium is vaak gesloten, waardoor er geen energiewins t o ptreedt in het atrium. Voor verbeteringen moet de k leps t uring o perationeel word en gemaakt en moet convectorverwarming word en aangepas t. Comfort, zoals tochtvri je luchtinblaas bi j de balie, moet word en geëvalueerd om het sys teem effectie f te houd en.
De zonneschoors teen werkt op basis van temperat uur- en drukversch illen voor nat uurli jke luchtafvoer De huidige regeling laat echter zien dat k leppen onn odig o pens taan, waardoor lucht terugs troomt naar het atrium. De zonneschoors teen werkt slechts een k lein d eel van het jaar o ptimaal, vooral in de zomer Bi j verd ere o ptimalisatie zal de besparing beperkt bli jven tot de geschatte
2.068 kWh. Voor significante pres tatieverbeteringen zi jn grotere bouwkundige verand eringen n odig.
Het ond erzoek toont aan dat de inn ovatieve ventilatiesys temen momenteel ongeveer 5% bi jdragen aan de totale thermische energievraag voor k limatisering. De totale warmtevraag van het EAE-gebouw bedraagt ongeveer 3 40.000 kWhth per jaar, en de koud evraag circa 300.000 kWhth And ere ins tallaties zoals warmtepompen en PV-panelen dragen bi j aan het energieverbruik en de energieo pbrengs t, met een jaarlij kse PV-o pbrengs t van 322.000 kWh en een warmtepompverbruik van 162.000 kWh.
Hoewel de inn ovatieve ventilatiesys temen al bi jdragen aan de energetische ambities van het gebouw, is er ruimte voor verd ere o ptimalisatie.
“Het verzamelen, monitoren, analys eren en interpreteren van gege vens biedt de mogelijk heid om proactieve r, e e ctieve r en e ciënter te zijn in het b eheren en het optimaliseren van uw gebouw(en)”
Heroverweging van sys teemconfiguraties en evaluatie van gebruikerservaringen zi jn cruciaal voor toekoms tige verbeteringen. Bovendien is het comfortniveau van het gebouw hoog, wat een belangrijke overweging was voor de implementatie van deze nat uurli jke ventilatietechnieken. Verd ere ond erzoeken om deze bevindingen te kwantificeren word en aanbevolen.
Van experiment naar proven technology?
Dankzi j de metingen van DataBuilt hebben we belangri jke inzichten gekregen in de pres taties
van de EAE. Het is gerus ts tellend dat het gebouw voldoet aan de EPC<0 ambitie, hoewel het doel van 51kWh/m2 niet direct te herleid en is omdat de energieintensieve la boratoria niet apart word en bemeterd. Het ond erzoek toont aan dat de versch illend e duurzame maatregelen circa 5% besparing o pleveren, maar ook de potentie tot meer energiebesparing hebben. Voor een gebouw dat al een zeer geringe energievraag hee ft, betekent het dat deze technieken zich bewi jzen in het maken van een nóg duurzamer gebouw.
Ta bel 1: De metingen van DataBuilt laten inzichten zien in de pres taties van de EAE.
Onderzoek & Cases
Dankzi j regeltechnische o ptimalisaties is het mogeli jk om de pres taties van de nat uurlijke maatregelen te verbeteren; goed te begri jpen gezien alle sys temen and ers zi jn ingeregeld dan in de RTO omschreven. Dat komt omdat RTO een ontwerpdocument is, waarin ook aannames over gebruik en bezetting zi jn gedaan. Er is alti jd een red en waarom het gebouw niet meer voldoet aan het RTO, maar de wi jzigingen zi jn mees tal ten behoeve van comfort en mees tal niet op mees t energie-e fficiënte manier toegepas t. Terug naar het RTO is een goed e basis, waarna o ptimalisaties voor comfort en energie-e fficiëntie n odig zi jn.
De o ptimalisaties zoud en leid en tot een verdubbeling van de energiebesparing uit het la byrint en een verviervoudiging van de besparing uit de wintert uin. De huidige zonneschoors teen blij kt 280 bedri jfsuren zond er hulpventilator te kunnen werken, maar om deze pres taties te verbeteren, zoud en we de volgend e keer de schoors teen met meer hoogteversch il en lagere drukval moeten ontwerpen.
Ten slotte laten deze metingen ook het belang zien van het bewaken van de bouwkundige en ins tallatietechnische ontwerpprincipes ti jd ens de uitvoeringsfase. Door ontwerpend e
adviseurs te betrekken bi j uitvoering, o plevering en inregeling kan word en gegarand eerd dat een gebouw pres teert zoals het is ontworpen. Samen met actieve monitoring en feedback van betrokken gebruikers kan vervolgens een comforta bel en duurzaam gebouw word en gerealiseerd. Het verzamelen, monitoren, analyseren en interpreteren van gegevens biedt de mogeli j kheid om proactiever, effectiever en e fficiënter te zi jn in het beheren en het o ptimaliseren van uw gebouw(en).
Met veel dank aan de Ri j ksuniversiteit Groningen en dhr Peter Hartman voor de samenwerking in de wh itepaper
Auteurs ing. Toine van den Boomen (System Air Nederland), Ruben Pelzers MSc. (Aliaxis Nederland), ing. Emil Root (Carrier Airconditioning Benelux); Leden van de TV VL Expertgroep Circulaire Installaties
De harmoni satie van energ ieprestatie-eisen in NTA 8800 bood inzicht en voldeed aan Europese regelgeving. Men z ou verwachten dat de milieuprestatiemethodiek in Nederland overeenkomt met de Europese normen. Echter, dez e methodiek w ijkt af, is vaak complex en wordt nog niet breed toegepast. Dit toont aan dat er een duidelijke behoe e is aan verbetering en vereenvoudiging van deze regelgeving. Vanuit de Expertgroep Circulaire Installaties zie n we dat Carrier op Europees niveau meer dan 10 jaar levenscyclusanalyses voor productoptimalisatie gebruikt vanuit R&D. Door het analyseren van Europese trends, de Nederlandse markt en relevante wet- en regelgeving, kan men e ectieve verbeteringen overwegen voor de Nederlandse milieuprestatieregelgeving. Dit zou de acceptatie op de binnenlandse markt aanzienlijk kunnen verbeteren.
Introduc tie
Ons vertrekpunt is de energiepres tatieregelgeving harmonisatie uit 1 januari 2021 in de NTA 8800 en het CI-expertgroep bezoek aan Carrier in 202 3. Carrier hanteert al meer dan 10 jaar lang LCA in hun R&D en product o ptimalisatie en ze hebben ook software h iervoor ontwikkeld. Ze zi jn een producent in Euro pa met hun eigen LCAsoftware en gebruiken dit actie f. In aanvulling, Ned erland volgt met de NTA 8800 al enkele jaren de Euro pese regelgeving o p, harmoniseerde h iermee regelgeving voor alle gebouwfuncties, en zet het in als wetteli jk verplichte bepalingsmethod e. De NTA 8800 is omvangrijk en beslaat meer dan 1100 pagina’s. Ned erlandse milieuprestatieregelgeving voor gebouwen wordt momenteel vanuit de s tichting NMD (Nationale Milieu Data base) uitgevoerd, maar wordt n og verbeterd en aangescherpt, zoals in het begin van dit jaar is gedaan via een internetconsulatie [1]. De Milieu Pres tatie Gebouwen (MPG) wordt bepaald via de ‘Bepalingsmethod e Milieupres tatie Gebouwen en GWW-werken’ te vind en bi j de s tichting [2]. Deze bepalingsmethod e is baseert op NEN-EN 15804 [3] en NEN-EN 1597 8 [4].
Europese LC A’s, CO2-equivalenten en wettelijke minima Na het bezoek van de CI Expertgroep aan de fa briek van Carrier Mont uel in Frankri jk hebben we diverse artikelen gepubliceerd over LCA’s en het cruciale belang van CO2-equivalenten (GWP) als alternatie f voor ins tallatietechn ologie verbeteringen, omdat GWP een eenvoudige indicator is die makkeli jker kan word en gehanteerd als pres tatie indicator in projecten waar een kools tofbudget of een k limaat neutrale ambities als aanvullend e pres tatie-eis zi jn ges teld [5, 6, 7]. Ondanks voortdurend e ontwikkelingen in milieupres tatie-eisen, blij kt dat bi j de mees te projecten vaak enkel wordt voldaan aan de wettelijke minima. Dit komt voornameli jk doordat de primaire focus ligt op het minimaliseren van kos ten.
Retroperspec tief: NTA 880 0 en Stichting Bureau Controle en Registr atie Gelijkwaardigheid
Op 1 januari 2021 vond een belangri jke verschuiving plaats met de overgang van de NEN 71 20 naar de NTA 8800, wat een nieuwe wetteli jke bepaling voor de bepaling van energiepres taties in Ned erland markeerd e. Deze regelgeving combineert gegevens uit de NEN 71 20 met informatie van verplichte gebouwo pnames om method es voor het bepalen van energie la bels en BENG-eisen te introduceren,
Onderzoek & Cases
toepasbaar op nieuwe en bes taand e gebouwen in de utiliteits-, indus triële en woningbouw [8]. De o prichting van de B CRG-data bank door de Stichting Bureau Controle en Regis tratie Geli j kwaardig heid (B CRG) in 2010, die in 2020 onafhankeli jk werd, speelt een cruciale rol in het bied en van een betrouwbare bron voor gelij kwaardigheidsverk laringen voor energiepres taties. Ond ers teund door ISSO, de overheid en NEN, beheert B CRG een o penbare data bank waar fa brikanten en leveranciers hun producten kunnen aanmeld en via een transparant beoord elingsproces. Daardoor word en de betrouwbaarheid en toegankelij kheid van gegevens gegarand eerd [9]. Deze ontwikkelingen zi jn belangri jke s tappen naar meer uniformiteit en transparantie in de regelgeving en sluiten aan bi j de doelen van de Stichting Nationale Milieudata base (NMD).
Wettelijke aa nscherpingen en ontwik kelingen van de MPG
Sinds 1 januari 2013 is een MPG verplicht in een vergunningsaanvraag, echter wordt er pas sinds 2017 milieudata aangeleverd aan het NMD [10]. Sinds januari 2018 geldt voor de MPG een maximum grenswaarde van 1,0 [11]. Vanaf 1 juli 2021 zi jn de milieupres tatien ormen voor gebouwen (MPG) aangescherpt door een wi jziging in het Bouwbesluit 201 2. Sinds 1 januari 2024 is het Bouwbesluit vervangen door het Besluit bouwwerken lee fomgeving, afgekort Bbl [1 2]. Momenteel zi jn milieupres tatie-eisen alleen geldig voor de omgevingsvergunning van nieuwe woningen en nieuwe kantoren (boven de 100 m2) [13, 14]. Per 1 januari 2025 zi jn er plannen om voor and ere gebruikersfuncties ook een MPG-eis te introduceren [13]. Overigens wordt er nu al door ingenieursbureaus gekeken naar toepassingen in bi jvoorbeeld de gezondheidszorg [15].
Ook is een verd ere aanscherping van de MPG-eis voor woningbouw van 0,8 naar 0,5 in aantocht en voor kantoorgebouwen gaat de MGP van 1 naar 0,85 [11, 13]. Het Minis terie van BZK (Minis terie van Binnenlandse Zaken en Koninkri j ksrelaties) hee ft RVO (Ri j ksdiens t voor Ond ernemend Ned erland) in 202 3 o pdracht gegeven om ond erzoek te doen naar individuele eis voor CO2-emissies van materialen in gebouwen [16, 17]. Op dit moment wordt (n og) CO2 alleen meegen omen in de MPG als ond erd eel van de milieupres tatiebepaling. In and ere land en en vanuit Euro pa wordt CO2 ook als aparte eis beschouwd in de regelgeving [18, 19].
Het doel is om tegen 2030 de MPG-n orm te halveren [11] en tegen 2050 een k limaatneutrale, circulaire gebouwd e omgeving te realiseren [20], missch ien wel met een MPG van 0. Het Minis terie van Binnenlandse Zaken ond erzoekt de uitbreiding van deze n ormen naar renovatieprojecten en and ere gebouwfuncties. Daarnaas t stree ft het minis terie naar samenwerking met diverse s takehold ers om de overgang naar biobased en circulair bouwen te versnellen, met projecten en initiatieven gericht op kennisd eling en het ops tellen van gezamenlijke markts trategieën [21].
Het MPG- mark taandeel
De MPG is slechts van toepassing op een ged eelte van Ned erlandse ins tallatiemarkt. In 2022 werd er door de ins tallatiebranche in Ned erland 29 miljard euro omzet gemaakt (en dit getal sti jgt) [22]. Hiervan kwam 16,4 miljard uit de utilitaire bouw (57%) en woningen
waren slechts goed voor 7,75 miljard euro omzet (27%). Hoewel op basis van aantal vers trekte vergunningen een inschatting kan word en gemaakt wordt er gemakshalve ervanuit gegaan dat deze beid e d eel marken verd er ond er te verd elen zi jn in 39% nieuwbouw [22]. Hierdoor kan word en bepaald dat het marktaand eel dat aan de MPG moet voldoen slechts 32% van de jaarli j kse omzet van de Ned erlandse ins tallatiebranche betreft.
Dit percentage kan overigens afwi jken, omdat slechts een ged eelte van de utilitaire markt uit kantoren bes taan. And ere functies zi jn bi jvoorbeeld bedri jfshallen, scholen, winkels, la boratoria of ziekenhuizen. Via gebouwcertificeringsmethodieken, zoals BREEAM, kunnen milieupres tatiebepalingen ook in projecten word en gevraagd [2 3, 24]. In het geval van BREEAM geldt dit zowel voor nieuwbouw als voor renovatie. De fiscale voord elen en subsidies die met deze gebouwcertificering word en behaald, leveren enkele procenten verlaging van de totale aanneemsom op voor o pdrachtgevers.
Door een zorgvuldig ges truct ureerd proces kan een bouwproduct LCA in de Nationale Milieudata base (NMD) komen. Een zeer vereenvoudigd e weergegeven van LCA-proces is weergegeven in Figuur 1. Een LCA kan van een gebouw of product word en gemaakt.
Het proces van het maken van een LCA van een bouwproduct tot o pname in de NMD-data base kan 8.000 tot 15.000 euro kos ten volgens onze expertgroep. Het begint met een bedri jf dat een levenscyclusanalyse (LCA) laat uitvoeren door een gekwalificeerde LCA-o ps teller Vervolgens wordt de data-invoer aangemeld bi j Stichting NMD, waarbi j men akkoord gaat met de ges teld e voorwaard en. De LCA-o ps teller voert de milieudata in via de invoermodule van de NMD en selecteert een erkend e LCA-d eskundige
voor de beoord eling. Deze d eskundige controleert de invoer op basis van het NMD-Toetsingsprotocol [25]. Na goedkeuring wordt de data gepubliceerd in de NMD en wordt het toegankeli jk in de gebruiker [26]. Volgens het NMD zi jn er 3 41 productkaarten [27], daarentegen zi jn er veel meer bouw- en ins tallatie producten te vind en in and ere onlinedata bases, zoals 18.000 producten waarvan 4.475 ins tallatieproducten [28]. Dit gee ft een verhouding t ussen wat wel en n og niet in de NMD s taat
De NMD classificeert hun data in drie categorieën. Categorie 1 en 2 omvatten getoets te merk gebond en milieu verk laringen. Categorie 3, daarentegen, bes taat uit merk ongebond en data, verzorgd door het NMD, o pges teld door experts met gebruik van internationale data bases. De erkend e LCA-d eskundigen die bi jdragen aan de Nationale Milieudata base hebben vaak een materiaalspecialisme en bezitten specifieke kennis en ervaring in sectoren zoals Bouw en Utiliteit (B&U) en Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW), wat essentieel is voor een accurate en gespecialiseerde toetsing van de milieudata.
De integratie van buitenlandse levenscyclusanalyses (LCA’s) in de Nationale Milieudata base (NMD) kent obs takels, met name omdat deze moeten voldoen aan de Ned erlandse n ormen boven op de Euro pese EN15804. Stichting NMD hee ft in 2022 EcoReview ingeschakeld om deze barrières te id entificeren en o plossingen voor te s tellen om het o pnameproces te versoepelen. Belangrijk is de toegang tot originele LCA-informatie en de keuze voor aanpassing door de oorspronkelijke ops teller of een Ned erlandse d eskundige. Het ond erzoek s telt voor om het verificatieproces te s tandaardiseren en documenten en sys temen te vertalen naar het Engels. EcoReview hee ft een ‘Beslisboom niet-Ned erlandse LCA’s’ ontwikkeld voor een e fficiënter proces, terwi jl Stichting NMD werkt aan het implementeren van deze aanbevelingen en het vergroten van de zichtbaarheid van NMDdata in Euro pa. [29].
Figuur 1: Zeer vereenvoudigd e weergave van de levenscyclusanalyse benad ering voor een mach ine, product of gebouw. De re ferentie wordt toegepas t bi j gebouwen.
Gebouw / mach ine / product
Materiaal / Materialen
Impact categorieën
Weegset
Re ferentie
Enkele score indicator
Milieuimpactcategorie
Impact
Indicator Eenheid
Verplichte categorieën vanuit de EU
1 Klimaatverand ering – totaal GWP-totaal kg CO2-eq.
2 Klimaatverand ering – fossiel
3 Klimaatverand ering – biogeen
4 Klimaatverand ering – landgebruik en verand ering van landgebruik (LULUC)
5Ozonaantas ting
6Verzuring
7Vermes ting zoetwater
8Vermes ting zeewater
9Vermes ting land
GWP-fossiel kg CO2-eq.
GWP-biogeen kg CO2-eq.
GWP-luluc kg CO2-eq.
ODP kg CFC11-eq.
AP Mol H+-eq.
EP-zoetwater kg P-eq.
EP-zeewater kg N-eq.
EP-land Mol N-eq.
10 Smogvorming POCP kg NMVOC-eq.
Watergebruik
Ta bel 1: A2 set: EU s telt 13 impact categorieën verplicht, NL s tel alle 19 impact categorieën verplicht na 2025 [32, 10, 11].
m3 world eq. d eprived
12 Uitputting van a biotische gronds toffen mineralen en metalen ADPmineralen&metalen kg Sb-eq.
13 Uitputting van a biotische gronds toffen fossiele brands toffen
ADP-fossiel MJ net cal. val.
Aanvullend e verplichte categorieën vanuit NL
14 Fi jns tofemissies
Ziekte door PM Ziekte-incid entie
15 Ioniserend e straling Humane bloods telling kBq U2 35-eq. 16 Ecotoxiciteit (zoetwater) CT U ecosys teem CT Ue 17 Humane toxiciteit, carcin ogeen CT U humaan CT Uh
18 Humane toxiciteit, n on-carcin ogeen CT U humaan CT Uh
19 Landgebruik gerelateerde impact/ bod emkwaliteit bod emkwaliteitind ex -
Ond ert ussen wordt in Euro pa gewerkt aan een herziening van de Ecod esign-regelgeving uit 2009 (2009/1 25/EG). In april dit jaar hee ft de Euro pese Commissie het raamwerk voor de nieuwe Ecod esign goedgekeurd. Hierdoor zal deze regelgeving over twee jaar van kracht word en ond er het regelgevingskad er Ecod esign for Sus taina ble Products Regulation (ESPR). Deze Euro pese regels zullen geld en voor de gehele Euro pese markt, inclusie f ins tallaties in gebouwen. Daarnaas t zal gelij kti jdig met de nieuwe Ecod esign-regelgeving een
Digitaal Productpaspoort (DPP) word en ingevoerd. Dit verplicht fa brikanten om binnen twee jaar digitale productinformatie gedurend e de levensduur van hun producten online besch ikbaar te s tellen voor consumenten en bedri jven [30].
De bepalingsmethod e Milieupres tatie Bouwwerken van het NMD is aangepas t naar versie 1.1 om aan te sluiten bi j de verand eringen in de Euro pese n orm NEN-EN 15804 [2]. Deze update vergroot het aantal milieu-impactcategorieën van 11 naar 13/19, gebaseerd op mod erne wetenschappeli jke method en en de PE F-method e van de EU. Sinds 1 januari 2021 is het verplicht om twee sets aan te leveren aan de NMD: set A1 en set A2 [31]. De Nationale Milieudata base bewaart milieuprofielen in de vorm van EPD’s die vi jf jaar geldig zi jn. Beid e sets milieudata (set 1 en set 2) word en momenteel gebruikt vanwege de complexiteit en kos ten van de overgang. Belangri jke categorieën, zoals verzuring, vermes ting, zomersmog, humane toxi-
Milieuimpactcategorie
1 Uitputting van a biotische gronds toffen, ex fossiele energiedragers
2 Uitputting van fossiele energiedragers
Indicator Eenheid
ADP-elementen kg antimoon
ADP-brands tof kg antimoon
3 Klimaatsverand ering GWP-100j kg CO2
4Ozonlaagaantas ting ODP kg CFC 11
5Fotochecmische oxidantvorming POCP kg etheen
6Verzuring AP kg SO2
7Vermes ting EP kg (PO4)3-
8 Humaan-toxicologische effecten HTP kg 1,4 dichloorbenzeen
9 Ecotoxicologische effecten, aquatisch (zoetwater) FAETP kg 1,4 dichloorbenzeen
10 Ecotoxicologische effecten, aquatisch (zeewater) MAETP kg 1,4 dichloorbenzeen
11 Ecotoxicologische effecten, terres trisch TETP kg 1,4 dichloorbenzeen
citeit en ecotoxiciteit, word en nu ged etailleerd er behand eld met extra indicatoren. Dit hee ft invloed op het milieuprofiel en de pres taties van bouwproducten en -materialen. Ond erzoek naar weegfactoren voor set 2 is aan de gang om een uniforme method e voor milieupres tatieberekeningen (MPG en MKI) vas t te s tellen [27]. Ta bel 1 en Ta bel 2 geven een overzicht van alle impact categorieën. Een uitleg van betekenis van alle 19 impact categorieën zi jn te vind en op de website van de MDB [31].
Subsidiemogelijkheden voor de MPG
De Bepalingsmethod e Milieupres tatie Bouwwerken gebruikt MKI (Milieukos tenindicator), uitgedrukt in euro’s, en MPG (Milieupres tatie Gebouwen), uitgedrukt in euro per m² per jaar, om de milieu-impact van bouwprojecten en -materialen te meten. Overheid s timuleert lagere MKI- en MPG-scores door fiscale voord elen zoals MIA (Milieu-inves teringsaftrek) en Vamil (Willekeurige afschri jving milieu-investeringen) aan te bied en, die respectieveli jk inves teringen fiscaal aftrekbaar maken en toes taan 75% van inves teringskos ten mogeli jk af te schri jven.
Discussie
In het begin van dit jaar is er een internetconsulatie gewees t over “Wi jziging Besluit bouwwerken lee fomgeving, aanscherping en uitbreiding van de milieupres tatie-eis”. Er zi jn tientallen reacties binnengekomen [1]. Hieruit vind en de auteurs van dit artikel de reactie van FME FED ET [33] belangri jk en willen allereerst de vi jftal aanbevelingen n oemen als aanbeveling voor verbetering van de milieuregelgeving: (1) Integratie van de BENG en MPG eisen in een duurzaamheidsn orm, (2) Het simuleren van de besch ikbaarheid van data door bi jvoorbeeld het verlengen van het Project Witte Vlekken (zie
Ta bel 2: A1 set: EU s telt ook deze 11 impact categorieën verplicht [27, 32].
[3 4]), betere aansluiten zoeken bi j de Euro pese methodiek door (3) het gelijk trekken van de impact indicatoren, (4) beter aansluiten bi j de Euro pese s tandaard en om een geli j kspeelveld te creëren voor leveranciers en (5) effectievere handhaving door lokale overhed en.
Verd er zi jn de auteurs van mening dat de milieupres tatiewetgeving en eigenschappen van woningbouw en utiliteitsbouw voor gebouwgebond en ins tallaties aanzienli jk versch illen. Dit is bi jvoorbeeld terug te zien in het ins tallatieaand eel van een gemidd eld e aanneemsom [22]. Daarom d enken we dat deze regelgeving gescheid en zou moeten word en voor seriematige woningbouw (resid entieel) en utiliteitsbouw (niet-resid entieel), waarbi j gebouwgebond en ins tallaties projectspecifiek word en uitgewerkt. Dit is in li jn met de Euro pese Ecod esign wetgeving van enkele jaren terug. Aanvullend kan een belangrij ke overweging zi jn het gebruik van categorisering door gebruiksfuncties, zoals toegepas t in het Bouwbesluit en Besluit bouwwerken lee fomgeving.
Verd er d enken we vanuit de Expertgroep aan een verhoging van de CO2-pri js in de weegset, waardoor de integrale afwegingen t ussen materialen en energieverbruik beter kunnen word en gemaakt. Deze afwegingen word en gemaakt over de CO2-uits toot per kWh nu en in de toekoms t. Wel is er binnen onze expertgroep bezorgdheid over het effect van de individuele indicatoren op materialen: Er is onduid elij kheid over welke specifieke indicatoren ervoor zorgen dat biobased materialen lager scoren dan metalen, en wat de positieve effecten zi jn voor metaalhoud end e producten.
We vind en het onwenseli jk dat alleen in Ned erland 19 indicatoren verplicht word en ges teld in 2025. Dit kan problemen veroorzaken met het verkri jgen van data die vergelij kbaar is met and ere EU-land en. Dit is niet guns tig voor leveranciers die hun producten exporteren binnen Euro pa naar and ere land en. We zien eerd er een aanpassing van de door de EU verplicht ges teld e 13 indicatoren naar de Ned erlandse sit uatie. De waarde van de impactcategorie is
Onderzoek & Cases
afhankeli jk van productielocatie en land van herkoms t van een product. Echter is de weegset afhankeli jk van het land van toepassing. Er wordt voorges teld om een brondataset te hebben die op Euro pees niveau wordt vas tges teld en vervolgens met specifieke aanpassingen voor Ned erland wordt gebruikt. Dit zou het werk van Euro pese leveranciers die in Ned erland leveren, vereenvoudigen, transparanter maken. Hierdoor kan er ook meer data besch ikbaar komen voor de Ned erlandse markt
Conclusie
De discussie rondom milieupres tatie wetgeving onthult een complexe wisselwerking t ussen regelgeving en commercialisering. De NTA 8800 is een voorbeeld, die is aangepas t aan nationale behoe ften, maar de harmonisatie met Euro pese s tandaard en bevorderd. Echter, de Ned erlandse milieupres tatiemethodiek raakt achter door complexiteit en afwij king van Euro pese n ormen, wat de n oodzaak voor vereenvoudiging benadrukt om de marktacceptatie te verbeteren. De auteurs hebben in aanvulling op belangri jke sugges ties van FME FED ET op de internetconsultatie eerd er dit jaar enkele toevoegen ben oemd die overwogen kunnen word en voor verbetering van de milieupres tatieregelgeving.
Een succesvolle implementatie vereis t een geïntegreerde aanpak, die zowel regelgeving omvat die betere milieupres taties bevord ert, als commerciële strategieën die inn ovatie s timuleren. Dit kan bereikt word en door midd el van fiscale s timulansen, terwi jl tegeli jkerti jd het bedri jfsleven wordt aangemoedigd om initiatie f te nemen. Een voorbeeld h iervan is de toepassing van levenscyclusanalyses en de ontwikkeling van eigen LCA-software door Carrier
Een evenwichtige mix van s trikte regelgeving en krachtige commerciële impulsen is essentieel voor Ned erland om zi jn doels tellingen voor een circulaire en k limaat neutrale bouwomgeving te realiseren, met een vereis te voor nauwe samenwerking t ussen overheid, industrie en de acad emische wereld.
De auteurs willen hun dank uitspreken voor de inspiratie die zi j hebben ontvangen van de Expertgroep Circulaire Ins tallaties. Een van de auteurs wil ook zi jn waard ering uiten voor de s teun van zi jn bedri jf, Aliaxis. Zond er de toewi jding, hulp en feedback zou het schri jven van dit artikel niet mogelijk zi jn gewees t. Als u informatie uit dit artikel wilt gebruiken, verwi js dan naar de TVVL Expertgroep Circulaire Ins tallaties van de TVVL.
Bronnen
1. Rij ksoverheid, „De wegwi jzer naar informatie en diens ten van alle overhed en,” [Online]. Availa ble: https://www.internetconsultatie.nl/milieupres tatie/reacties. [Geo pend 2024].
2. NMD, „Bepalingsmethod e,” [Online]. Availa ble: https://milieudata base.nl/nl/milieupres tatie/ bepalingsmethod e/?gad_source=1&gclid=CjwKCAjwnv-vBhBdEiwA B CYQA8NNYPc0zdLwtSd5ozuWLCGEE2 3PFHs8ccMRdbA64REqJeD0VhRkOxoCrEsQAvD_BwE. [Geo pend 2024].
3. NEN, „Duurzaamheid van bouwwerken - Milieu verk laringen van producten - Basisregels voor de productgroep bouwproducten,” [Online]. Availa ble: https://www.nen.nl/nen-en-15804-201 2-a22019-en-265036. [Geo pend 2024].
4. NEN, „Duurzaamheid van cons tructies - Beoord eling van milieupres taties van gebouwen - Rekenmethod e,” [Online]. Availa ble: https://www.nen.nl/nen-en-1597 8-2011-en-165395. [Geo pend 2024].
5. R. (Ruben) Pelzers MSc. , „CO2-equivalenten als indicator voor milieutechnische verbetering van ins tallatietechn ologie,” TVVL magazine, vol. 4, pp. 30-33, september 202 3.
6. R. (Ruben) Pelzers MSc. , „De CO2-markt en kools tofbudgetten als s tandaard voor projecten met k limaatneutrale ambitie,” TVVL magazine, vol. 6, pp. 26-31, 202 3.
7. ing. T (Toine) van d en Boomen, „Circulaire k limaatsconcepten: What's the bes t guess?,” TVVL magazine, nr. vol. 04, pp. 26-33, 2021.
8. RVO, „Energiela bel utiliteitsgebouwen,” 2024. [Online]. Availa ble: https://www.rvo.nl/ond erwerpen/ wetten-en-regels-gebouwen/energiela bel-utiliteitsgebouwen. [Geo pend 2024].
9. Bureau CRG, „Hoe werkt B CRG,” 2024. [Online]. Availa ble: https://b crg.nl/nl/over-bcrg/hoe-werkenwe/. [Geo pend 2024].
10. MDB, „Van 11 naar 19 milieu-impactcategorieën,” [Online]. Availa ble: https://milieudata base.nl/nl/ milieudata-lca/informatie-voor-lca-o ps tellers/milieu-impact-categorieen/. [Geo pend 2024].
11. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, „MilieuPrestatie Gebouwen - MPG,” [Online]. Available: https:// www.rvo.nl/onderwerpen/wetten-en-regels-gebouwen/milieuprestatie-gebouwen-mpg. [Geopend 2024].
1 2. Rij ksoverheid, „Besluit bouwwerken lee fomgeving,” [Online]. Availa ble: https://wetten.overheid.nl/ BWBR0041 297/2024-01-01. [Geo pend 2024].
13. Minis terie van Binnenlandse Zaken en Koninkri jkrelaties, „Kamerbrie f Normering circulair bouwen en s tandaardisatie uitvraag duurzame woningbouw ,” [Online]. Availa ble: https://o pen.overheid.nl/ documenten/a1ddb71b-a2b0-416e-b c08-1d165a741d47/file. [Geo pend 2024].
14. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, „MilieuPrestatie Gebouwen - MPG,” [Online]. Available: https:// www.rvo.nl/onderwerpen/wetten-en-regels-gebouwen/milieuprestatie-gebouwen-mpg. [Geopend 2024].
15. Ned erlands Ti jdschrift voor de Geneeskund e, „CO2-neutrale ziekenhuizen zi jn haalbaar,” [Online]. Availa ble: https://www.ntvg.nl/artikelen/co2-neutrale-ziekenhuizen-zi jn-haalbaar. [Geo pend 2024].
16. Stichting W/E Adviseurs, „Verkenning GWP-eis Gebouw,” 202 3.
17. Rijksoverheid, „Verkenning GWP-eis Gebouw,” [Online]. Available: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2023/07/03/rapport-stichting-we-adviseurs-verkenning-gwp-eis-gebouw. [Geopend 2024].
18. NMD, „Herziene Euro pese Richtli jn: emissievri je gebouwen in 2030,” [Online]. Availa ble: https:// milieudata base.nl/nl/milieupres tatie/biobased-bouwen/herziene-euro pese-richtli jn-emissievri je-gebouwen-in-2030/. [Geo pend 2024].
19. Euro pees Parlement, „Wetgevingsresolutie van het Euro pees Parlement van 12 maart 2024 over het voors tel voor een richtli jn van het Euro pees Parlement en de Raad betreffend e de energiepres tatie van
gebouwen (hersch ikking) (COM(2021)0802 – C9-0469/2021 – 2021/0426(COD)),” [Online]. Availa ble: https://www.euro parl.euro pa.eu/doceo/document/TA-9-2024-01 29_NL.html. [Geo pend 2024].
20. Rij ksoverheid, „Ned erland circulair in 2050,” [Online]. Availa ble: https://www.rij ksoverheid.nl/ ond erwerpen/circulaire-econ omie/ned erland-circulair-in-2050. [Geo pend 2024].
21. Rij ksoverheid, „Milieupres tatie voor gebouwen wordt 1 juli 2021 aangescherpt,” 2021. [Online]. Availa ble: https://www.rij ksoverheid.nl/act ueel/nieuws/2021/03/11/milieupres tatie-voor-gebouwen-wordt-1-juli-2021-aangescherpt. [Geo pend 2024].
22. Techniek Ned erland, „Ci jfers Ins tallatiebranche,” [Online]. Availa ble: https://www.techniekned erland.nl/kennisgebied en/bedri jfsvoering/s trategie/bedri jfsvergelij king#:~:text=Ci jfers%20Ins tallatiebranche%202022,biedt%20werkgelegenheid%20aan%20180.000%20mensen.. [Geo pend 2024].
2 3. BREEAM, „BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie Woningen 202 3,” [Online]. Availa ble: https:// richtli jn.breeam.nl/credit/milieubelas ting-bouwmaterialen-1538. [Geo pend 2024].
24. BREEAM, „BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie 2014 v2.0,” [Online]. Availa ble: https://richtli jn. breeam.nl/credit/bouwmaterialen-53. [Geo pend 202 3].
25. Nationale milieudata base, „Van LCA naar de data base van de NMD,” 202 3. [Online]. Availa ble: https://milieudata base.nl/nl/milieudata-lca/wat-is-een-levencyclusanalyse-lca/. [Geo pend 2024].
26. Nationale Mileudata base, „Aanmeld en data,” 202 3. [Online]. Availa ble: https://milieudata base.nl/ nl/milieudata-lca/aanmeld en-data/. [Geo pend 2024].
27. NMD, „Van 11 naar 19 milieu-impactcategorieën,” 2024. [Online]. Availa ble: https://milieudata base. nl/nl/milieudata-lca/informatie-voor-lca-o ps tellers/milieu-impact-categorieen/. [Geo pend 2024].
28. Bouwproducten, „Alles voor de bouw van morgen,” [Online]. Availa ble: https://www.bouwproducten. nl/. [Geo pend 2024].
29. NMD, „Ond erzoek stroomli jning o pname niet-Ned erlandse LCA’s in de NMD,” NMD, 2022.
30. Euro pean Commission, „Ecod esign for Sus taina ble Products Regulation,” 2024. [Online]. Availa ble: https://commission.euro pa.eu/energy-climate-change-environment/s tandards-tools-and-la bels/products-la belling-rules-and-requirements/sus taina ble-products/ecod esign-sus taina ble-products-regulation_en. [Geo pend 2024].
31. Nationale Milieu Data base, „De 19 Impactcategorieën uitgelegd,” [Online]. Availa ble: https://milieudata base.nl/nl/milieudata-lca/d e-19-milieu-impactcategorieen-uitgelegd/. [Geo pend 2024].
32. Gid eon, „MPG ongesch ikt om biobased bouwen te s timuleren: Maar waarom is dat zo?,” 14 maart 2024. [Online]. Availa ble: https://www.gid eons tribe.nl/verhalen/mpg-ongesch ikt-om-biobased-bouwen-te-s timuleren. [Geo pend 2024].
33. FME & FED ET, „Internetconsultatie Wi jziging Or m.b.t. MPG,” 2024.
3 4. Nationale Milieu Data base, „Project Witte Vlekken,” [Online]. Availa ble: https://milieudata base.nl/ en/a bout-us/projecten/en-witte-vlekken/. [Geo pend 2024].
35. Rij ksvas tgoedbedri jf, „Inkoo pplanning: maatschappeli jk verantwoord o pdrachtgeven en inko pen,” [Online]. Availa ble: https://www.ri j ksvas tgoedbedri jf.nl/act ueel/nieuws/2024/03/25/inkoo pplanning-maatschappeli j k-verantwoord-o pdrachtgeven-en-inko pen. [Geo pend 2024].
36. Techniek Ned erland, „Econ omische vooruitzichten 2024 en verd er,” [Online]. Availa ble: https:// bouwenuitvoering.nl/wp-content/uploads/202 3/07/2 3.04 5-Rapport-Econ omische-vooruitzichten-2024-en-verder.pdf. [Geo pend 2024].
Ook zo gen oten van de Olympische Spelen in Frankri j k? Het waren de mees t duurzame Spelen aller ti jd en, volgens de organisatoren. Enne.. op de koop toe mocht Team NL ook n og eens meer dan 34 medailles mee naar huis nemen. Met een recordaantal van 15 goud en plakken. Helemaal to ppie jo ppie, zou Inge de Bruin zeggen.
Laten we eens inzoomen op de Franse claim dat het allemaal superb was qua dura bilité ti jd ens deze Spelen.
Allereers t: de Oud e Grieken d enken vas t dat ze het een tandje beter kond en, spelen organiseren met een beperkte milieu-impact. Het ging er 2500 jaar geled en echt mega-duurzaam aan toe namelij k. De toeschouwers kwamen lo pend of te paard. De impact van de gedragen sportk leding schi jnt 0,0 gewees t te zi jn. En airco, daar ded en ze nat uurlijk niet aan.
Over dat laats te gesproken: hee ft u meegekregen dat de atleten sliepen in appartementen zond er airconditioning? Grote paniek uiteraard, bi jvoorbeeld bi j de Amerikanen. Het zou maar eens een uurtje 27 grad en zi jn in je slaapkamer, terwi jl je de volgend e dag geacht word en een goud en medaille te veroveren. Horror! Gelukkig bood Amerikaanse inventiviteit als alti jd een uitweg: gewoon een flink aantal dozen met mobiele airco’s mee in het vliegt uig van Team USA. Pas de problème!
Nu is het zo dat de atletenwoningenheel duurzaam - ontworpen zi jn op het
beperken van de externe warmtelas t. Maar leg dat een Amerikaan eens uit. Denk: niet te grote ramen, en sys tematisch gebruik van overs tekken en luiken. Verd er is ook ingezet op ‘cross ventilatie’ mogeli j khed en. En, las t but n ot leas t: de vloeren en plafonds van de atletenwoningen word en gekoeld met behulp van betonkeractivering. Wel fingers crossed nat uurli jk dat de boel waterzi jdig enigszins OK ingeregeld is, dus even niet met de Franse slag.
Geloof bes t dat het zo lukt om de temperat uur ‘s nachts ond er de 26 grad en te houd en, ook op echt warme dagen. Maar goed, als de Amerikanen in airco-herrie en 16 oC willen slapen, wie zi jn wi j om ze tegen te houd en?
Wat betre ft de algehele duurzaamheidsscore deze rond e: hoe Parisproof waren die Spelen nu eigenlij k? Parisproof betekent dat in elk geval in 2030 de uits toot minimaal 55% lager is dan ‘voorheen’. Normaal neem je dan 1990 als re ferentie maar laat ons gewoon Rio 2016 als re ferentie nemen qua dat bekend is dat dat relatie f ‘on-duurzame’ Spelen waren met een CO2 voetprint van 4,5 miljoen ton. Dat is inclusie f de uits toot gerelateerd aan vervoer naar en van het event van zowel toeschouwers als sporters. De voorlo pige
Lassie
Colum n Atze Boer
oerstra
Atze Boer stra is directeur van adviesbureau bba binnenmilieu en hoogleraar gebouwins tallatie inn ovatie aan de TU Delft. Hi j laat ied ere editie zi jn licht sch i jnen over heikele en mind er heikele ond erwerpen in de ins tallatie-sector.
berekeningen laten zien dat de totale uits toot van Pari js 2024 op iets mind er dan 2 miljoen ton komt. Ergo: de 55% doels telling wordt gehaald. Bien fait!
Zelf heb ik in elk geval ook mi jn bes t gedaan. Was in de gelukkige oms tandig heid dat ik aan enigszins betaalbare kaartjes kon komen. Geweldig om van zo dichtbi j het event mee te maken. In mi jn geval ging het dan met name om wielerweds tri jd en en hockeymatches. En ja, qua duurzaamheid d eed ook ik mi jn bes t: heen en terug met de Thalys en ter plekke geen foie gras maar een vegaburger in het Team NL huis.
Mi jn k leding heb ik trouwens wel aangelaten, ondanks de h itte. En in plaats van een mobiele airco had ik (geloof het of niet) een mobiele fan bi j me. Ook bes t comforta bel en goed voor 95% in plaats van 55% broeikasgasreductie. Eat that, Paris, mangez ça!
Auteurs prof. M. Otsuka1, vertaling en bewerking W.G. van d er Schee2
1 Kanto Gakuin University, Japan
2 Lid TVVL Expertgroep Sanitaire Technieken
Vermaal- en afvoersysteem voor wegwerpondergoed in verzorgings-
Als onderdeel van het ST-beleidsplan neemt de TVVL
Expertgroep S anitaire Technieken ieder jaar deel aan het jaarlijkse CIB-W062 symposium Water supply and drainage for buildings. CIB staat voor International Council for Research and Innovation in Building and Construction. Het congres dient om wereldwijd kennis uit te wisselen op het gebied van sanitaire installaties, hé t platform voor deelnemers uit verschillende landen om de result aten van hun onderz oek te presenteren. In augustus 2023 organiseerde Buildwise het sy mposium in Leuven, Belg ië. Professor Masayuki Otsuka presenteerde de ontwikkeling van een ver maalsysteem voor wegwerpondergoed in verz orgings- en verpleeghuiz en in Japan.
Inleiding
De VN verwacht dat de wereldbevolking groeit van 7,8 miljard in 2020 naar 10,1 miljard in 2060. Het aand eel 65-plussers zal sti jgen van 9,3% in 2020 naar 17,8% in 2060 [1][2]. Als de mensen een hogere lee fti jd bereiken, kri jgen ze veelal las t van incontinentie en gebruiken ze vaak wegwerpond ergoed. De hoeveelheid wegwerpond ergoed zal op termi jn toenemen waardoor het personeel van zorg- en verpleeg huizen zwaard er wordt belas t, zi j moeten tenslotte zorgen voor de juis te afvoer van het materiaal.
Het Japanse minis terie van Land, Infras truct uur, Transport en Toerisme ond erkent dit fen omeen en hee ft in 2018 een project gelanceerd om sys temen voor het vermalen en afvoeren van wegwerpond ergoed voor volwassenen te laten ontwikkelen. Ond erzoekers van de Kanto Gakuin Universiteit in Japan hebben een o pdracht gekregen om een afvoersys teem te ontwerpen voor wegwerpond ergoed. Dit artikel vat de presentatie en paper samen, zoals gepresenteerd is ti jd ens het CIB W062 symposium in
augus t us 202 3 in Leu ven. Voor meer achtergrond en, figuren, d etails en meetresultaten wordt verwezen naar de inhoud van de uitgebreid e paper [3].
Drie systemen voor het vermalen en af voeren van wegwerpondergoed
Het door het Japanse minis terie van Land, Infras truct uur, Transport en Toerisme geïnitieerde ond erzoek naar het vermalen en afvoeren van wegwerpond ergoed s telt eisen aan de praktische toepasbaarheid, ontlas ten van het personeel, hygiëne, een e fficiënte verwi jd eringso plossing en het scheid en van afval. De ond erzoekers van de Kanto Gakuin Universiteit kwamen uiteind eli jk tot drie sys temen; A, B en C, zie figuur 1.
Sys teem A: Scheidt het wegwerpond ergoed van urine en ontlas ting met een speciale wegwerpond ergoedscheid er Het wegwerpond ergoed wordt ter plaatse verzameld en de urine met ontlas ting word en afgevoerd via de bes taand e gebouwriolering naar het o penbaar riool.
Sys teem B: Vermaalt op elke verdieping het wegwerpond ergoed en het vermalen ond ergoed wordt via een separaat leidingnet afgevoerd naar een droog- en scheidingsput buiten het gebouw en wordt daar verzameld. Periodiek wordt de put met het vermaald e ond ergoed geleegd. De bi j de vermaler afgescheid en urine en ontlas ting word en via de gebouwriolering afgevoerd naar het o penbaar riool.
Sys teem C: Vermaalt het wegwerpond ergoed met urine en ontlas ting en vervolgens wordt dit mengsel via speciaal leidingwerk in het o penbaar riool geloosd.
De Sys teem A en C zullen naar verwachting word en geïntroduceerd in woningen en laagbouw, terwi jl sys teem B wordt geïntroduceerd in midd elhoge tot hoge zorg- en verpleeg huizen.
Mind er geur ti jd ens o pslag en lager gewicht bi j uitnemen voor inzameling.
Opslaan of meenemen voor afhalen is niet n odig.
Opslaan of meenemen voor afhalen is niet n odig.
Systeem B het meest geschikt voor verzorgings- en verpleeghuizen
Volgens de ond erzoekers is Sys teem B het mees t gesch ikt voor verzorgings- en verpleeg huizen waar wegwerpond ergoed doorgaans wordt gebruikt. Daarom hebben de ond erzoekers vanaf 2018 de st udie voor Sys teem B uitgebreid met een voors tel voor het dimensioneren van de toes telleidingen en de s tandleidingen.
Figuur 2 toont een ged etailleerd er principeschema van Sys teem B. Op elke verdieping van het gebouw s taat een vermaal mach ine (vermaler) waar het gebruikte wegwerpond ergoed in wordt geworpen om te word en vermalen, te roeren en vervolgens met spoelwater via een separaat leidingnet wordt afgevoerd naar een droog- en scheidingsput buiten het gebouw Daar word en de vas te s toffen verzameld en het
2: Principeschema voor het afvoeren van wegwerpond ergoed (Sys teem B).
1: Drie sys temen A, B en C voor het vermalen en afvoeren van wegwerpond ergoed.
urine-houd end e afvalwater op het o penbare riool geloosd. Periodiek wordt de put geloosd.
Ontwerp en dimensionering
Om sys teem B voor de mees t gangbare Japanse gebouwen te ontwerpen, hebben de ond erzoekers de procesvolgorde in een s tappenplan samengevat. Globaal zi jn de volgend e s tappen te ond erscheid en:
1. Bepalen van de mees t gangbare gebouwgrootte in Japan.
2. Bepalen van het af te voeren lozingsvolume (wegwerpond ergoed met spoelwater).
3. Ontwerpen van de liggend e toes telleiding
4. Ontwerpen van de s tandleiding
Onderzoek & Cases
Mees t gangbare gebouwhoogte in Japan
Om het mees t universele aantal verdiepingen van een gebouw waarin het sys teem wordt geïntroduceerd vas t te s tellen, is een ond erzoek uitgevoerd ond er verzorgings- en verpleeg huizen in twee grote s ted elijke gebied en in Japan; Osaka City en Tokio. Uit dit ond erzoek blij kt dat een gebouw met acht verdiepingen het mees t gangbaar is.
Lozingsvolume
In Japan word en twee soorten wegwerpond ergoed gebruikt: getapet ond ergoed en incontinentieverband. Men hee ft tes ten uitgevoerd met twee spoelvolumes, 10 en 20 liter, om te bepalen wat het mees t gesch ikte spoelvolume is om het wegwerpond ergoed effectie f af te voeren. Enerzi jds is het een uitdaging zo min mogeli jk water te gebruiken voor de spoeling, and erzi jds moet de afvoer gegarand eerd zi jn en vers to ppingen voorkomen. Uit de stromings tes ten bli j kt een spoelvolume van minimaal 20 liter n odig te zi jn.
Ontwerpen van de toes telleiding
Bi j het ontwerpen van de toes telleiding spelen meerdere factoren een rol; minimale diameter, voldoend e waterniveau in de leiding, minimaal leidingafschot, het maximaal aantal richtingsverand eringen en de maximale leidingafs tand vanaf de vermaal mach ine tot de s tandleiding.
Men hee ft drie leidingconfiguraties ond erzocht:
1. Mod el met een rechte leiding van tien meter
2. Mod el met zes 90° bochten op geli jke afs tand en met een totale lengte van zeven meter
3. Een volgens de ond erzoekers feiteli jk leidingmod el dat overeenkomt met de ops telling in een echt gebouw Totale lengte 4,5 meter Zie figuur 3.
Bi j de tes ten zi jn leidingen met een n ominale midd elli jn van 50 en 75 mm gebruikt, aangesloten op de experimentele vermaler De vermaler vermaalt het wegwerpond ergoed, mengt water bi j en loos t het mengsel op de afvoerleiding. Vervolgens zi jn voor de twee leidingdiameters de transportafs tand en gemeten. De tes ten zi jn uitgevoerd met twee afschotten: 1:50 en 1:100.
Na een spoeling wordt ongeveer 90% van het vermalen ond ergoed getransporteerd naar de s tandleiding. Voor wat betre ft de waterhoogte in de leiding; bi j een spoelvolume van 20 liter vult de leiding met een n ominale midd elli jn van 50 mm volledig en veroorzaakt vers to ppingen. Daarentegen vuld e het spoelvolume van 20 liter de leidingen met een n ominale midd elli jn van 75 mm slechts de helft zond er te resulteren in een vers to pping, waardoor de afvoer beter is dan bi j de leiding met een n ominale midd elli jn 50 mm. Voor een gegarand eerde afvoer is een afschot van 1/50 vereis t.
Experimentele vermaler
Waterniveau-sensor
Waterdruksensor (voor het meten van waterdruk Pa)
Leidinglengte = 4 500 mm
Figuur 3: Leidingconfiguratie voor stromings tes t.
De ond erzoekers conclud eren dat de leidingconfiguraties a en b mind er toepasbaar zi jn in verzorgings- en verpleeg huizen. Het mees t reële leidingbeloo p voor toepassing in de praktijk is leidingconfiguratie c met een ops telling van de vermaal mach ine dicht bi j de s tandleiding. Voor de toes telleiding komen de ontwerpparameters neer o p: n ominale midd elli jn 75 mm, maximale totale leidinglengte 7 m, maximaal zes 90° bochten en een aanbevolen afschot 1/50.
Ontwerpen van de s tandleiding
Bepalen van leidingdiameter s voor het schachtsys teem
Om de s tandleiding te ontwerpen is gebruik gemaakt van een experimenteel leidingsys teem in een tes ttoren met acht verdiepingen met een direct parallel ontspanningssys teem. De belas ting is berekend volgens de Japanse n orm SHASE-S 206. De n ominale midd elli jn van de s tandleiding is 100 mm, de n ominale midd elli jn van de grondleiding is 1 25 mm (met een afschot van 1/50), de n ominale midd elli jn van de ontspanningsleiding is 75 mm en de n ominale midd elli jn van de omloo p ontspanningsleidingen is 50 mm. De s tandleiding met ontspanningsleiding en tes toren is weergegeven in figuur 4.
Afvoerbelas tingcondities en meetpunten
Ti jd ens het experiment werd vanuit de experimentele vermalers afvalwater geloosd op versch illend e niveaus: op de 8e en 7e verdieping; de 8e en 6e verdieping; de 6e en 5e verdieping en de 4e en 3e verdieping. Daarnaas t zi jn lozingen getes t bes taand e uit een lozing uit een vermaler in combinatie met een lozing van schoon water Ti jd ens het experiment zi jn de volgend e parameters geregis treerd:
• De druk [Pa] in de toes telleiding;
• Het verlies aan waterhoogte [mm] van de s tankafsluiter ond er de vermaler
• De fluct uatie van het waterniveau [mm] t ussen versch illend e waterniveau- sensorpunten langs de grondleiding.
• Het percentage [%] vermalen wegwerpond ergoed aan het eind e van de grondleiding.
Evaluatie van de afvoerpres taties
De gemeten minimum drukwaarde in de s tandleiding is ongeveer -350 Pa, wat binnen de toeges tane waarde van ±400 Pa ligt voor interne leidingdrukken in afvoersys temen volgens de Japanse n orm SHASE-S 218. Het verlies aan waterhoogte in de s tankafsluiter ond er de vermaler bedraagt maximaal 13 mm en voldoet daarmee aan de in de SHASE-S 218 toeges tane waarde van mind er dan de helft van de waterslothoogte. De in de SHASE-S 206 voorgeschreven minimale stroomsnelheid van 0,6 m/s wordt bi j ied ere tes trun overschreden. Met een gemidd eld percentage van ongeveer 96% wegwerpond ergoed voldoet het afvoersys teem aan de minimaal vereis te waarde van minimaal 90%. Met deze uitkoms ten zi jn de ond erzoekers zeer tevred en en conclud eren zi j dat voldaan wordt aan de ges teld e eisen.
Samengevat komen de ond erzoekers tot de volgend e ontwerpvoorwaard en: gebruik een direct parallel ontspanningssys teem; n ominale midd elli jn s tandleiding 100 mm; n ominale midd elli jn ontspanningsleiding 65 mm; n ominale midd elli jn grondleiding 1 25 mm (afschot 1/50), afvoerlengte grondleiding maximaal 10 meter tot het verzamelpunt voor wegwerpond ergoed (d e droog- en scheidingsunit).
De paper “Vermaal- en afvoersys teem voor wegwerpond ergoed in verzorgings- en verpleeg huizen in Japan” beschri jft het proces voor het ontwerpen van een sys teem voor het vermalen en afvoeren van wegwerpond ergoed voor oud eren. De ond erzoekers zien het sys teem als zeer waardevol om in verzorgings- en verpleeg huizen het afval van wegwerpond ergoed hygiënisch en e fficiënt af te voeren en het bespaart een goed erens troom in de gezondheidszorg met personeelsschaars te. Het experiment levert waardevolle kennis voor het ontwerp en uitvoering. Het sys teem zal in Japan word en geïntroduceerd in verzorgings- en verpleeg huizen met acht verdiepingen. Met de in deze st udie verzameld e kennis is het mogeli jk om daadwerkelijk een vermaal- en afvoersys teem te ins talleren in een verzorgings- of verpleeg huis. Met de gegevens die komen uit de prakti jkervaring kan het sys teem verd er word en ontwikkeld en wordt een bi jdrage geleverd aan het hygiënisch, e fficiënt en duurzaam afvoeren van wegwerpond ergoed.
3. Current Circums tances and Issues Surrounding Disposa ble Und erwear Crush ing/Disposal Sys tems to be Ins talled at Care and Nursing Homes; Y. In o, M. Otsuka, A. Kimura, M. Maki; Kanto Gakuin University, Japan; CIB W062 symposium Leu ven 202 3
Vertaling: Walter G. van der Schee
Auteur Joop van Vler ken
Het Atheneum College Hageveld in Heemstede hee een inke metamor fose ondergaan. Op het gebied van ventilatie en ver warming werd een inke verduurz amingsslag uitgevoerd. Het gebouw is nog niet aardgasvrij, maar is wel voorbereid op lagetemperatuur verwarming.
Zo kan het schoolgebouw in de komende decennia geïsoleerd worden en alsnog aardgasvrij gemaakt worden. Op ventilatiegebied zijn de klaslokalen al helemaal in orde met het Frisse S cholen A-label.
“Het is een oud gebouw, waar n og weinig verduurzaamd was en dat een hoog energiegebruik had.” Met deze woord en legt Peter Schep, projectleid er bi j Warmtebouw uit dat een verduurzaming van het Atheneum College Hageveld in Heems ted e hard n odig was. Dat wordt beves tigd door Jasper Vis, adviseur bi j De Groene Grachten. “De cv-ketels waren n og van een vorige generatie en s tond en op het punt van overli jd en. Vandaar dat ze contact met ons o pnamen. Ze wild en graag over naar warmtepompen, maar het gebouw was n og helemaal niet geïsoleerd. Daarom hebben we eerst een duurzame roadmap voor de komend e jaren gemaakt.”
Foto 1: Het Atheneum College Hageveld in Heems ted e hee ft een flinke metamorfose ond ergaan.
Twee van de vleugels van het gebouw uit de jaren 20 van de vorige eeuw zi jn inmidd els aangepakt, zegt Schep. “Het gebouw werd verwarmd met drie grote gasketels op een hoge temperat uur. Nu hebben we deze ketels vervangen door vier nieuwe hoogrend ementsketels die geplaats t zi jn in een cascad e-o ps telling in een nieuw ketelhuis. We hebben het sys teem bovendien zo aangepas t dat het kan draaien op lage temperat uur. Zo kan het gebouw op een later ti jds tip aangesloten word en op een wko met warmtepompen.”
Dat pas t bi j de toekoms tvisie zoals De Groene Grachten die hee ft bedacht, zegt Vis. “Het gebouw besch ikt na de renovatie over een goed e cv-ins tallatie en is voorbereid om in de toekoms t, nadat het voldoend e is geïsoleerd, over te gaan op warmtepompen of aan te sluiten op een laagtemperat uur warmtenet met de buurt. We hebben nu bewus t gekozen voor mod erne energiezuinige hoogrend ementsketels, zodat als die vervangen moeten word en over twintig jaar het gebouw k laar is voor warmtepompen.”
“Het s tond al op de li js t, maar door corona hebben we het naar voren gehaald. Schoolgebouwen moeten mins tens een Frisse Scholen-la bel C hebben, maar we hebben h ier een hogere ambitie neergezet met la bel A als uitgangspunt.” Hoe deze ambitie is gerealiseerd vertelt Schep: “We hebben de k laslokalen voorzien van CO2-ges t uurde balansventilatie met warmteterugwinning. Er was n og geen ventilatiesys teem in het gebouw.”
Naas t de verwarming was ventilatie een belangri jk ond erd eel van de verduurzaming van het monumentale gebouw, legt Vis uit.
Het aanleggen van het ventilatiesys teem was in dit project de groots te uitdaging, zegt Schep. “We moes ten met grote ventilatiekanalen door de k laslokalen. Maar je wilt niet dat er veel geluid onts taat door de
en dat zal volgens de experts n og wel ingewikkeld word en. De centrale hal is een hele grote koepel en ook and ere d elen zi jn moeili jk te isoleren.
Foto 3: Het aanleggen van het ventilatiesys teem was in dit project de groots te uitdaging. Grote ventilatiekanalen door de k laslokalen waren daarbi j n odig.
ventilatie. Daardoor hebben we geluidsd empers moeten plaatsen. Je wilt geluid door trillingen voorkomen net als fluitend e geluid en in de kanalen. Dat is allemaal vas tgelegd in het Frisse Scholen-la bel.” Het was passen en meten om de luchtbehand elingskas ten en de ben odigd e kanalen in het gebouw te kri jgen, zegt Vis. “Elke vleugel hee ft twee verdiepingen, de luchtbehand elingskas ten s taan op de zold er van de tweed e verdieping. Van daaruit zi jn de kanalen naar bened en gebracht naar de lokalen. Op de gang kond en we de kanalen niet verwerken omdat dat ook een hoge s tenen monumentale ruimte is.”
Aardga svrij
Het bes t uur van College Hageveld wild e het pand graag meteen helemaal aardgasvri j maken, maar daar was het onvoldoend e op voorbereid, zegt Schep. “Het dak is nu goed geïsoleerd, maar de gevels bes taan voornameli jk uit grote raamparti jen. Dat glas moet eigenlijk allemaal vervangen word en, maar dat viel niet binnen budget nu. Dat betekent dat door de gevel nu n og alti jd veel warmte verdwi jnt.”
De aanpak van de twee vleugels met de leslokalen had prioriteit, legt Vis uit. “Daar was het binnenk limaat het slechts t, omdat er n og geen luchtbehand eling in deze vleugels was. De focus lag echt op de leerlingen en de lokalen. Daar is de sit uatie nu veel beter dan voorheen, want de lokalen zi jn van geen ventilatie naar Frisse Scholen la bel A gegaan.”
Omdat de plafonds toch o pen moes ten voor de luchtbehand eling, is de elektra ook aangepakt zegt Vis. “We hebben elektrische bedrading vervangen en led aangelegd in de hele school. Daarnaas t is een nieuwe trafo geplaats t om de luchtbehand elingskas ten te voed en.”
Warmte -afgif te
Gasloos is het pand dus n og niet. Schep: “Ik d enk ook dat het niet makkelijk gaat word en. De centrale hal is een hele grote koepel en ook and ere d elen zi jn moeili jk te isoleren.” Toch pas t het wel bi j de toekoms tvisie van het bes t uur, zegt Vis. “Nu is de school weer aan het sparen om de rest van het gebouw ook aan te pakken. Het zou bi jvoorbeeld goed zi jn om het enkel glas te vervangen en ook de ventilatie in de and ere bouwd elen aan te pakken.”
De warmteafgifte is voorbereid op lagetemperat uurverwarming, zegt Vis: “We hebben waar n odig radiatoren vervangen en overal nieuwe thermos taatkranen geïns talleerd om over te s tappen naar varia bele volumes. Zo is het mogeli jk om zo e fficiënt mogeli jk gebruik te maken van de nieuwe cv-ketels. Doordat we dit gedaan hebben zi jn we in principe goed voorbereid op lage temperat uur afgifte.”
Een belangri jke uitdaging in dit project, dat plaatsvond in 2022, was het gebrek aan ti jd, zegt Vis. “Doordat we met corona te maken hadd en, moes ten we onmidd elli jk de ventilatie aanpakken. Daardoor liepen planvorming en uitvoering soms parallel. De school was bovendien gewoon o pen. Daarnaas t was het zoeken naar de ambities en welke subsidies er besch ikbaar waren.” Uiteind eli jk is de verduurzaming goed verlo pen, zegt hi j. “De uitvoerend e parti jen gingen als een treintje door de lokalen en een week later zaten de leerlingen er al weer in. Daar was veel afs temming voor n odig met het bouwteam en de school om het goed te laten verlo pen. Wi j
hebben daarin de uitvoering gecoördineerd. We hebben dus niet alleen het advies uitgebracht, maar eigenli jk het hele project begeleid als spin in het web om de versch illend e parti jen te verbind en.”
Stapsgewijs
Het resultaat mag er zi jn, zegt Vis. “Door de aanpassingen wordt er meer dan 20% mind er gas verbruikt, terwi jl het comfort s terk verbeterd is. Het elektriciteitsverbruik is eveneens met ongeveer 20% gedaald. We hebben besparingen doorgevoerd met bi jvoorbeeld de led-verlichting, ondanks het toegen omen verbruik door de luchtbehand elingskas ten. De school wil zonnepanelen gaan leggen, dat is te realiseren op een later ti jds tip. Belangri jk is dat het gebouw is voorbereid op warmtepompen en de wko. De school kan daar nu s tapsgewi js naar toe werken”, besluit Vis.
Het ideale binnenklimaat begint buiten bij onze roosters en roosterdeuren. Deze worden door ons gecoat in de gewenste RAL-kleur en strak uitgevoerd zodat ze bestand zijn tegen weer en wind.
Dennis Verschoor, eigenaar AYYA Automation:
Mens
“Alles
Automatisering is de rode draad door de carrière van Dennis Verschoor, eigenaar van AYYA Automation en hoofddocent Meet- en regeltechniek bi j TVVL. “Ik ben o pgeleid in de indus triële automatisering en van daaruit ook bi j een koeltechnisch bedri jf begonnen. Daarna kwam ik in de k limaattechniek terecht, ook weer eerst als technicus in de buitendiens t uiteind elijk naar een functie binnen als hoofd verkoo p binnendiens t.”
In 2013 is Dennis Verschoor voor zichzelf begonnen met zi jn bedri jf AYYA Automation. “Vooral omdat ik er inmidd els wel achter ben gekomen hoe belangrijk het is om advieswerk in automatiseringsprojecten aan de voorkant goed te regelen. Doe je dat goed, dan win je veel aan kwaliteit gaand eweg het project, zowel in ti jd als geld. In het ins tallatiewerk dat ik van 2002 tot 2010 veel heb gedaan, zag ik dat als je één dag, soms een halve dag extra voorbereidingswerk doet, wel een of twee weken wins t aan het eind van het project kan o pleveren. Die wins t wordt behaald omdat je dankzi j een goed e voorbereiding precies weet welke s tappen je zet. Dat is de basis voor mi jn eigen bedri jf AYYA.”
Verschoor doet veel automatiseringsprojecten voor universiteiten en ziekenhuizen, alsmed e voor de indus trie. “Dat zi jn projecten waarin wi j onze tand en aardig s tevig moeten zetten. Persoonli jk wil ik niet alleen weten hoe ik iets aanpak, maar ook waarom ik het zo doe.”
“Het is belangri jk kennis in het vakgebied te d elen, en daarom ben ik ook in 20 11 gaan lesgeven, en sinds 20 17 ben ik betrokken bi j TVVL, door eerst zelf de o pleiding sys teemarch itect uur te doen. Ik d eed al wel werk op dat vlak in projecten, maar had het papiertje n og niet. In 20 18 kwam vanuit TVVL de vraag of ik een o pleiding meet- en regeltechniek wild e gaan opzetten, want die had TVVL n og niet. Die o pleiding heb ik geschreven en in september 20 18 is de eers te groep ges tart. Dit jaar september is de 7e groep alweer die deze o pleiding volgt.”
In dat kad er pas t ook zi jn kennis van wet- en regelgeving op het gebied van gebouwautomatisering. Verschoor is ond er and ere betrokken bi j de NEN-commissie Smart Buildings en ook bi j de werkgroepen voor de Euro pese Commissie op het gebied van EU wet- en regelgeving voor gebouwautomatisering. “Dat doe ik vanuit mi jn positie bi j TVVL, maar ik merk ook in de projecten die we doen dat de vragen uit de markt ook op dat vlak zi jn. Want gebouwbeheerders willen graag voldoen aan de wetgeving, maar ze weten niet precies hoe. Dan kom je uit op wat ik de leuke vraags t ukken van ons werk vindt. Doordat we dicht op dat vuur zitten, kunnen we de vertaalslag geven van wet- en regelgeving naar de concrete techniek. Het is niet meer een kwes tie van dat we ‘een doosje met de techniek erin’ aanbied en. Het gaat veel meer naar functionaliteit dan naar een apparaatje. Dat zien we ook in ontwikkelingen op het gebied van cybersecurity en het d elen van data met bi jvoorbeeld de overheid, veelal in het kad er van duurzaamheid.”
Het d elen van deze kennis met vakmensen in deze branche is wat Verschoor zo leuk vindt aan zi jn werk. “Het is ook heel simpel: alles wat je niet kent, li j kt ingewikkeld. Dus kun je maar beter zorgen dat je die kennis tot je neemt.”
Wat was het weer een gezellige en geslaagd e dag! Het YOUNG TVVL Zomerfees t op 4 juli bi j Strandpaviljoen Aloha in VelsenNoord.
Plenair programma & excursie Tata Steel
De dag begon met zo'n 45 personen met het ochtendprogramma Wind op Zee. Wat een unieke rondvaart langs het windmolenpark in de Noordzee moes t word en, liep helaas and ers door de harde wind en hoge golven. Gelukkig kond en we er het bes te van maken met een alternatieve route langs de Zee- en Noordersluis van I Jmuid en.
Bi j het avondprogramma was er ti jd voor een borrel, napraten en een BBQ. Voor de lie fhebbers waren er beachgames en kon er een potje beachvolleybal gespeeld word en. Het YOUNG Zomerfees t was een groot succes en we ki jken dan ook terug op een geslaagd e dag.
We vervolgd en de dag met de ontvangs t van de overige d eelnemers en een lekkere lunch. Daarna was het ti jd voor de boeiend e lezing van Benjamin Sprecher, indus trieel ecoloog en docent aan de TU Delft. Hi j sprak over de uitdagingen rondom kritieke gronds toffen zoals neodymium, dysprosium en kobalt, die essentieel zi jn voor de energietransitie en onze econ omie. Max Doorn en Bas van Veen namen het s tokje over en spraken over de toekoms t van Tata Steel.
Na het plenaire programma volgd e de exclusieve excursie naar Tata Steel. We kregen een ki j kje achter de schermen van het productieproces van s taal, inclusie f een bezoekje aan de ertsveld en, havens, kookgasfa brieken en de warmbandfa briek. We kregen inzicht in hoe Tata Steel omgaat met geo politieke spanningen, volksgezondheidskwes ties en duurzaamheidsdoels tellingen.
Welkom op deze Algemene Led envergad ering. Dit is het 66ste jaar op ri j, dat wi j als led en van TVVL bi j elkaar zi jn, om samen terug - en vooral - vooruit te kijken en te bespreken wat onze bi jdrage is in deze cons tant verand erend e wereld. Als ik mi jn jaarrede voor onze mooie vereniging voorbereid, zit ik heerli jk aan de keukentafel. Het is zondag 5 mei. Een dag die alti jd bi jzond er is, een dag waarvoor je moet bli jven werken, een dag om te vieren.
Ongemerkt gaan mi jn gedachte ineens naar een kuns tproject van Ilya & Emilia Ka bakov, genaamd Sh ip of Tolerance (2005). Ilja Ka bakov (1933-202 3) was een Oekraïense Russische kuns tenaar, die internationaal veel bekendheid hee ft geworven door met name zi jn concept uele ins tallaties. Dit kuns tproject, Sh ip of Tolerance, is gericht op het ond erwi jzen en verbind en van de jeugd van versch illend e continenten, cult uren en id entiteiten door midd el van de universele taal, die kuns t heet.
En zo dobbert op deze 5e mei het Sh ip of Tolerance-project ineens in mi jn hoofd. Juis t op deze dag. Nat uurli jk d enk ik aan wat er de afgelo pen twaalf maand en is gebeurd. Dat Rutte IV is gevallen; ik d enk aan k limaatverand ering; aan een nat uur die boos op ons is, en aan de politieke spanningen op versch illend e plekken op de wereld. Ik d enk aan PFAS in kippeneieren, stroom netten die overvol zi jn, gronds toffen die schaarser word en. Maar ik d enk vooral aan verbinding, aan samen vooruit, aan wat heb ik geleerd. Ik d enk aan circulariteit, aan de energietransitie en digitalisering.
Ti jd ens de jaarred e van vorig jaar sloot ik af met de boodschap dat wi j samen – onze nieuwsgierig heid volgend – de huidige energieen k limaatvraagst ukken gaan lossen. Nu, een jaar later, durf ik te conclud eren dat we daar ind erdaad als maatschappi j volo p mee bezig zi jn. We bewegen ges taag de juis te kant o p. Het is geen revolutie, maar een evolutie. We gaan zo snel als we gaan en dat is prima. Zo bek li jft deze transitie van onze maatschappi j juis t goed.
Eerd er dit jaar hoorde ik Jan Rotmans Confucius citeren. Hi j gebruikte de volgend e quote van deze Ch inese filosoof en politicus: “De o pbouw voltrekt zich in s tilte, terwi jl de afbraak zich voltrekt met dond erend geraas”.
En dat is nu juis t waar wi j als sector en als verenging elke dag mee bezig zi jn. We zi jn aan het o pbouwen of missch ien and ers gezegd aan het ombouwen. Al jaren duwen wi j inn ovaties naar een hoger plateau. Al jaren zoeken wi j verbinding binnen en buiten onze disciplines. Al jaren d elen wi j onze kennis met de volgend e generaties. En onze vereniging is het sch ip waar ied ereen op welkom is. Net als het kuns twerk van Ka bakov
Ik schenk een 2e ko pje thee in, en bed enk me ineens dat net als de taal van kuns t een universele taal is, dit ook van toepassing is op de taal van techniek. Ook die is universeel, waardoor we makkelijk met elkaar in verbinding komen. Een taal die tolerant is, cult uren respecteert en vooral in harmonie met elkaar naar o plossingen zoekt.
Een gevoel van trots komt ineens bi j me naar boven. Wat is TVVL al 65 jaar een prachtige verening. Springlevend, zacht wiegend op zee, varen wi j onze koers naar een toekoms t.
Ook afgelo pen jaar hee ft TVVL weer vele mensen mogen o pleid en, op versch illend e plekken in het land zi jn mensen samengekomen om kennis te d elen en hebben we fantas tische events gehad.
Nu kan ik nat uurli jk niet nalaten om een paar hoogtepunten te n oemen van het afgelo pen jaar. Zoals de Techniekdag van afgelo pen november Het bezoek van Young TVVL aan het Ri j ksmuseum. Nieuwe leerli jnen voor elektrotechniek (E) en gebouwbeheer (GB) die we ontwikkeld hebben. Zoals de pos t-mbo o pleiding Technicus Duurzame E-ins tallaties. Of de pos t-hbo o pleiding Elektrotechnische ins tallatieconcepten Netconges tie. En nat uurlijk de opzet van de pos t-hbo o pleiding Verduurzamen van Gebouwen.
Het leuke is dat de vooruitzichten er niet mind er op zi jn. Samen met Techniek Ned erland, Bouwcampus en Bouwend Ned erland hebben we recent KUBR gelanceerd. Daarnaas t maken s teeds meer parti jen gebruik van de Werkeli jke Energie intensiteits indicator (WEii) als een cruciaal ins trument voor het monitoren van energiebesparing en CO2-reductie in gebouwen. En tot slot is er een ged egen Koersplan ontwikkeld om onze vereniging ook de komend e jaren een veilige haven te laten zi jn voor onze sector en onze led en.
Tot slot
Een woord van dank aan ied ereen die zich afgelo pen ti jd hee ft ingezet voor de verenging en alles wat gelieerd is h ieraan. Alleen door jullie s taat de verenging er zo prachtig voor. Op 4 oktober vieren we met elkaar de 65s te verjaardag van onze vereniging. Weet zeker dat dit onvergeteli jk wordt
Vorig jaar sloot ik af met en citaat uit een nummer ‘Badlands’ van het album ‘Darkness On The Edge Of Town’ (197 8).
Dit jaar wil ik graag afsluiten met een gedicht uit de eers te bund el van Ingmar Heytze:
Wo
orden van de Allesvrezer Dus! Want! En! Maar!
Het arrogants te w oord is dus. Dus w eet dat twi jfels niet meer hoev en.
Het red eli jks te w oord is want. Want gee ft van alles de red en aan.
Het plakkerigs te w oord is en. En li jmt de dingen aan elkaar.
Het gemeens te w oord is maar. Maar zet alles weer op losse schroev en.
Graag laat ik aan jullie, welk woord er het bes te bi j deze ti jd pas t. Van harte wens ik ied ereen en nat uurlijk onze verenging TVVL een prachtig en inspirerend jaar toe.
Multifunctionele daken hebben veel potentie. Vegetatiedaken kunnen zelfs, vanwege hun isolerend e en koelend e werking, een energetisch positieve bi jdrage leveren. Die conclusies trekken Joris Voeten en Loud en Kremer van de WUR in hun ond erzoek Focus op Daken. Op 26 juni presenteerd en zi j deze resultaten van het ond erzoek dat op initiatie f van de Blauw Groen Bewus t Bouwen Community van TVVL is gehoud en. Voeten en Kremer voerd en een inventarisatie uit naar de kengetallen en relevante n ormen voor multifunctionele (vegetatie) daken. De basisvraag was of de kennis over dit ond erwerp voldoend e besch ikbaar is om de o pschaling in de markt te ond ers teunen en versnellen.
Ruimte is schaars in ons land en daarom zullen we s teeds meer naar multifunctioneel landgebruik moeten kijken. De daken van onze gebouwd e omgeving bied en in dat o pzicht op veel plaatsen in Ned erland grote mogeli j khed en; d enk aan energieo pwekking, wateropvang en -hergebruik en biodiversiteit.
Volgens de ond erzoekers heerst er binnen de bouwen ins tallatiewereld n og wel een s tigma bi j dit ond erwerp. In het algemeen d enken veel parti jen dat multifunctionele daken las tig te realiseren zi jn, med e door gebrek aan besch ikbare kennis en kengetallen. Vandaar dat dit een belangri jk punt was in het ond erzoek van Voeten en Kremer. Maar, zo zeggen de specialis ten van WUR, “eigenli jk zi jn er maar weinig beren op de weg. De kennis is er, de mogeli j khed en zi jn zeer breed en de voord elen ook. Opdrachtgevers en uitvoerders kunnen h ier echt mee aan de slag.”
14 typen vegetatiedaken
Het ond erzoek kend en globaal gezien twee fasen. In fase 1 gingen de ond erzoekers op zoeken naar allerlei kengetallen rondom het gebruik van multifunctionele (vegetatie) daken. In fase 2 inventariseerd en zi j de n ormen, richtli jnen en regelgeving die besch ikbaar en van toepassing zi jn op dergeli jke daken. Ti jd ens de presentatie kwamen als eers te de versch illend e multifunctionele daken aan bod. Via een classificatie hebben de specialis ten een selectie van 14 versch illend e typen geïd entificeerd die zi j in hun rapport ook met een korte omschri jving, voorbeeldfoto en doorsned etekening hebben uitgewerkt.
De 14 typen zi jn:
1. Sedum tray
2. Basis sedumdak
3. Groen dak (5-4 5°)
4. Geïrrigeerd groen dak
5. Blauw-groen dak
6. Biodivers groen dak
7. Groen-pv dak
8. Blauw-groen-pv dak
9. Dakt uin
10. Geïrrigeerde dakt uin
11. Dakmoest uin
1 2. Retentiedak met controleerbare afvoer
13. Verkeersdak (categorie D, tot 20t)
14. Verkeersdak met retentie (categorie C, tot 3.5t)
Parameters voor 22 eigenschappen
Een and er ond erd eel van Fase 1 was het ops tellen van de parameters van de versch illend e vegetatiedaken. Dat wil zeggen dat de ond erzoekers 22 versch illend e soorten data hebben verzameld of uitgezocht, zoals de inves teringskos ten (€/m2), de beplantingsmogelij khed en, gewichtsbelas ting (kg/m2), o pbouwhoogte, waterbufferend vermogen (L/ m2), luchtzuiveringscapaciteit, type irrigatie en dakafvoer, enzovoorts. De informatie over deze 22 parameters zijn afkoms tig uit literat uur, maar ook uit informatie van producenten en leveranciers. Voor parameters waarvan geen info besch ikbaar was, hebben de ond erzoekers and ere WUR-experts om een inschatting gevraagd.
Het resultaat is een overzichtelijk Excel-bes tand, waarin zi j voor alle 14 type daken de 22 versch illend e parameters op een ri j hebben gezet Voor sommige parameters zi jn bandbreedtes o pgen omen of is het getal een indicatie. Dit komt doordat er voor versch illend e zaken, zoals gewichtso pbouw van een blauw-groen dak of de hoeveelheid opgeslagen water per m2, niet één d efinitie f en vas ts taand getal te ko ppelen is. De oorzaak h iervan zi jn de mogeli jke variaties in ond er meer type en dikte van het subs traat en de retentielaag.
Isolerend e werking
Het derd e ond erd eel in Fase 1 vormd e een verkenning naar kennish iaten. Ti jd ens het ond erzoek kwam men erachter dat niet voor elke vraag direct een antwoord voor hand en of snel te vind en is. Een mooi voorbeeld is de vraag wat nu precies de isolerend e werking van een vegetatiedak is. Er waren wel globale getallen in omloo p, maar de ond erzoekers vermoedd en dat deze te ver van de werkeli j kheid lagen. Daardoor werd, samen met energieadviseur Leo Pelgröm, een ond erzoek uitgevoerd. Daaruit komt naar voren dat er versch illen zi jn, die worden veroorzaakt door de hoeveelheid water die in blauw-groene daken is o pgeslagen.
Desondanks s tellen de ond erzoekers vas t dat vegetatie een groot aand eel hee ft in de Rc-waarde van een dak. In de zomer zorgt dit voor een extra Rc-waarde van 1,3 en in de winter van 0,7. Op de website van KEGO s taat echter dat een sedum of groendak een bi jdrage levert van 0,1. Maar daarmee bagatelliseert KEGO de werkelijke bi jdrage aan de Rc-waarde van een groendak s telsel matig, aldus de ond erzoekers.
Een and er kennish iaat is de vraag welke planten het bes te vocht vas thoud en. Het is duid elijk dat het verdampen van het water op dak via planten significant bi jdraagt aan verkoeling. Maar hoeveel en met welke planten dat het bes te lukt ond er specifieke k limaatoms tandig hed en, dat zi jn vragen die nad er ond erzoek vragen.
Complete ISSO-publicatie
In Fase 2 vond de inventarisatie naar n ormen plaats. Uit de o pges teld e n ormenmatrix blij kt dat er tenmins te tien n ormen zi jn die betrekking hebben op één of meerdere aspecten van een multifunctioneel (vegetatie)dak. Eigenlijk is er maar één bund el met n ormen en regels die voorschriften bevat voor alle ond erzochte ond erd elen, en dat is de ISSO-publicatie ‘Norm begroeid e daken VBB-FLL’. Deze is o pges teld in samenwerking met de Vereniging van Bouwwerk Begroeners (VBB), die op haar beurt sinds haar o prichting nauw samenwerkt met de Forschungsgesellschaft Landschaftsentwick lung Landschaftsbau e.V. (FLL). Hier komt een Duitse richtli jn voor dakbegroeiing vandaan, die sinds jaar en dag ook in Ned erland wordt gebruikt bi j ontwerp, aanleg en ond erhoud van dakbegroeiing.
Conclusies en aanbevelingen
Ter afsluiting van hun presentatie toond en Kremer en Voeten 5 conclusies en 3 aanbevelingen. Een eers te conclusies luidd e dat de o pges teld e Excel-ta bel met de kengetallen voor multifunctionele daken laat zien hoeveel kennis er al besch ikbaar is voor de selectie aan ond erzochte daken, maar dat dit nu toegankelijker is. Ook de ISSO-publicatie is, zo conclud eerd en zi j, een act uele en holis tische Ned erlandse n orm voor vegetatiedaken. Het ins tallatietechnisch ontwerp en de uitvoering behoe ft n og wel aandacht, maar hoe ft geen remmend e rol te spelen.
Verd er conclud eren zi j dat de isolerend e werking en koeling uit verdamping van vegetatiedaken in te schatten is, maar dat prakti jkond erzoek ontbreekt om de mod ellen te s taven. Als laatste conclusie meld en zi j dat de beplantingskeuze belangri jk is maar dat waterbesch ikbaarheid de belangri jks te varia bele is voor maximale verdamping en verkoeling. Voor water op het dak moet we vooral naar duurzame bronnen (zoals regen en gefilterd gri jswater) zoeken.
De aanbevelingen luiden:
1. Breng de ISSO-publicatie breed ond er de aandacht
2. Stel ges tandaardiseerde d etailtekeningen op (dakops tand en, drempelhoogtes, HWA doorvoeren, enz.), waarin de geleerde lessen uit het verled en (how-n ot-to) zi jn o pgen omen.
3. Bewi js de theoretische mod ellen in de praktij k. Daarbi j gaat het vooral om het bewi js dat de verkoelend e/isolerend e werking door vegetatiedaken een positieve invloed hee ft op de energiepres tatie van gebouwen.
Vervolgstappen zetten
Vanuit TVVL is het ond erzoek met veel belangstelling en dankbaarheid ontvangen. Jan-Fokko Haan van Kro pman Ins tallatietechniek die namens TVVL de bi jeenkoms t voorzat, zag direct diverse aankn o pingspunten voor vervolgonderzoek. Zo zou het mooi zijn om de energiepres tatie van een vegetatiedak te kunnen onderzoeken. Daarvoor zouden we een project moeten uitvoeren waarop we drie typen (blauw-groene) vegetatiedaken op één-en-hetzelfde dak kunnen plaatsen. Deze zou dan uitgebreid moeten word en bemeterd waarna zorgvuldige en nauwkeurige analyses kunnen word en gemaakt
Ook wil TVVL contact zoeken met PhD Jorrit Parmentier van de TU Delft, die met een ond erzoek naar energiegebruik en een begroeid e gebouwenveloppe bezig is, waarbi j mogelijk kan word en aangehaakt And ere zaken op het ‘to do li js tje’ waren contact zoeken met ISSO, om te zien hoe de samenwerking op het gebied van daken, voor bi jvoorbeeld re ferentied etails, kan word en uitgebreid. Ook willen de parti jen berekeningen uitvoeren met re ferentiegebouwen, om te zien of de energiepres tatie van vegetatiedaken nad er kan worden berekend.
Tot slot wil de community led en oproepen om projecten aan te dragen, waarin de ond erzochte uitgangspunten in de prakti jk kunnen word en getoets t. In elk geval organiseert de community dit najaar een bi jeenkoms t waarin het ond erzoek o pnieuw zal word en gepresenteerd en waar TVVL-led en hun kennis kunnen vergroten en event ueel hun med ewerking aan projecten kunnen kenbaar maken. “Samen moeten we werken aan een omslag in d enken. Van: ‘ik moet van mi jn regenwater af’, naar: ‘regenwater dat op mi jn perceel valt, is van mi j en ik moet zorgen dat ik het slim benut’”, zo besloot Joris Voeten van WUR de bi jeenkoms t.
“Wat ons betreft voeren we alle 19 milieuindicatoren in één keer in”
Op 29 mei organiseerde de TVVL Expertgroep Circulaire
Ins tallaties een informatieve online Q&A-sessie. Het centrale ond erwerp was de act ualisatie van de wetteli jke Milieupres tatie
Gebouwen (MPG). Deze act ualisatie bes taat uit twee d elen: een aanscherping van de grenswaarde en een overgang naar een nieuwe set milieu-indicatoren. Twee experts die zowel de ins tallateurs als de fa brikanten vertegenwoordigen, gaven een toelichting over hoe zi j erin s taan en wat hun voorkeur hee ft.
Ti jd ens deze bi jeenkoms t was de exacte aanscherping van de MPG binnen de ri j ksoverheid n og ond erwerp van discussie. Er zi jn de afgelo pen period e en orm veel reacties en zienswi jzen ingediend, waardoor de specialis ten op het minis terie bepaald e uitgangspunten en voors tellen o pnieuw aan het beki jken zi jn. Het is wel duid elijk dat de aans taand e aanscherping een aanzienli jke impact zal hebben voor zowel ins tallateurs, ontwerpers als leveranciers. Voor de Q&A sessie waren Laurens de Vri jer van Techniek Ned erland en Ron Peters van FME uitgen odigd. Zi j verteld en hoe zi j, namens hun branches, in deze discussie s taan en beantwoord en ook vragen van ki jkers naar het webinar. Zo maakten zi j in een uur duid elijk wat de aanscherping inhoudt en waarom dit n odig is. Ook maakten ze, in grote li jnen, duid elijk wat de gevolgen en de kansen zi jn voor de ins tallatiebranche.
Drietal zorgpunten
Laurens de Vri jer trapte de Q&A af met de med ed eling dat het voors tel van de overheid geen verrassingen in zich had. “Samen met Ron Peters zaten we nameli jk in de Klankbordgroep die aan het ops tellen van de nieuwe MPG hee ft meegewerkt. Het betekent niet dat wi j geen zorgpunten hebben, al s taan we er positie f in. Ook de ins tallatiesector wil verduurzamen en weet dat een aanscherping daarvoor n odig is." Het eers te zorgpunt van de ins tallatiesector betre ft de paradox die onts taat t ussen de eisen in de MPG en die in de BENG. “Als je aan beid e kno ppen draait en op beid e zo goed mogeli jk wil scoren, dan wordt de ontwerpvri jheid beperkt”, zei De Vri jer. Zo zi jn zonnepanelen goed voor de BENG, maar niet voor de MPG-score. Bovendien zi jn er n og weinig data en milieu verk laringen besch ikbaar, als we naar de impactcategorieën ki jken. Ook, en dat is een tweed e zorgpunt, ziet Techniek Ned erland haken en ogen doordat veel ins tallatie-ond erd elen uit complexe en samenges teld e
producten bes taan. Het is niet zo eenvoudig om daarvoor goed e verk laringen en dus een MPG op te s tellen. “Onze derd e zorg betre ft de handhaving. Deze ligt bi j gemeenten, maar die hebben al en orm veel taken. Wi j d enken dat, zeker op korte termi jn, een serieuze handhaving niet van de grond komt. Zond er handhaving wordt de invoering van de MPG geen zinvolle exercitie.”
Aansluiten bi j Europa
Op een vraag van één van de ki jkers of Techniek Ned erland ook o plossingen kan aandragen voor de zorgpunten, reageerde De Vri jer positie f. “Wat ons eers te zorgpunt betreft, geven wi j aan dat we zo snel als mogeli jk naar één geïntegreerde n orm voor BENG en MPG moeten. Wat betre ft punt twee, de data, willen wi j dat onze overheid aansluit bi j de Euro pese n orm. Laten we niet focussen op Ned erland, of per se nieuwe Ned erlandse n ormen maken. Maar sluit aan bi j en ga uit van de EPD, de Euro pean Product Declaration. Tot slot, waar het gaat om ons derd e punt, zal een nieuw ka binet gewoon meer geld moeten vri jmaken, als we de MPG op een serieuze wi jze willen invoeren.”
Ron Peters, bi j FME de specialis t op dit terrein, sloot met zi jn visie naadloos aan op het verhaal van De Vri jer. Ook de FME wil graag voor de hele bouw een ‘MEPG’, een samenvoeging van de BENG en MPG. “Uiteind eli jk moeten we een bouwwerk op alle milieueisen kunnen beoord elen. Daarvoor is samenhang n odig en geen aanpak waarbi j we alle aspecten apart een waarde toekennen.” Daarnaas t wil FME, en dat zal niemand verbazen, dat we in Ned erland aansluiten bi j de Euro pese n ormen en s tandaard en. Dat er een tekort aan data is, ond erschri jft Peters, maar ook dat de n ormen die we in de EPD hanteren veroud erd zi jn. “Uiteind elijk is de whole life carbon approach van belang.” Hoewel er in Euro pa n og naar de 11 milieu-indicatoren wordt gekeken, vind en Peters en De Vri jer het belangri jk dat we in Ned erland naar de 19 milieu-indicatoren gaan, ook al zi jn binnenkort mogeli jk pas 13 indicatoren verplicht.
“Uiteind elij k, in 2027, zullen alle 19 indicatoren in Euro pa verplicht zi jn. Het is dus niet erg als we dit in Ned erland nu al gaan doen. We doen onszelf er alleen een plezier mee als we de regelgeving daar nu alvas t op inrichten.”
Invoering nieuwe weegset
Dat er op het minis terie n og wordt gepraat of en hoe ze de 19 milieu-indicatoren - of missch ien voorlo pig maar 13 indicatoren – zullen invoeren is volgens Peters en De Vri jer mind er relevant. “We hebben een bepalingsmethod e en we hebben een set aan
weegfactoren. Dit levert een bepaald milieue ffect o p. Laten we snel beginnen.” Wat wellicht n og wel wat verwarring in de markt kan veroorzaken, is de aanscherping van de MPG. Voor gebouwen gaat hi j van 1.0 naar 0,85 en voor woningen van 0.8 naar 0,5. Maar dat is de aanscherping volgens de oud e weegset. Omdat er, door invoering van de extra indicatoren, waarsch i jnlijk ook een nieuwe weegset van kracht gaat, zullen de aangescherpte getallen uitkomen op 1,25 voor gebouwen en 1,0 voor woningen. Dat li j kt dan op het eers te oog geen aanscherping, maar is dat door toevoeging van extra indicatoren wel d egelijk
Het is een concurrentie factor
De beid e specialis ten zien graag dat Ned erland werk maakt van het besch ikbaar s tellen van de ben odigd e data. “Uiteind elijk is de milieupres tatie en het pres teren in de MPG voor leveranciers ook een concurrentie factor. Een goed e beoord eling en dito pres tatie is een Unique Selling Point. Maar daarvoor is het wel belangri jk dat we
de act uele en ben odigd e data snel en correct via de NMD, de Ned erlandse data base, besch ikbaar kunnen s tellen”, zegt Peters.
Een vraag vanuit de ‘ki jkers’ ging over de hoge pri js voor het ops tellen van een regis tratie in de NMD. Maar volgens de specialis ten en ook volgens and ere d eelnemers aan het webinar is het niet de regis tratie in de NMD die kos tbaar is. Het is vooral het ops tellen van een LCA voor een product, dat soms vele duizend en euro’s kost. Maar dit is erg afhankeli jk van het type product. Ook zi jn er relatie f weinig parti jen die dit werk doen, waardoor het momenteel n og kos tbaar is. Maar dat het ops tellen van een LCA voor praktische elke fa brikant of leverancier essentieel is, komt niet alleen door de invoering van de MPG. Volgens Peters en De Vri jer is er ook and ere Euro pese regelgeving die een LCA vereis t. Daarom zi jn ze beid en voors tand er van duid elijke regels, omdat deze hou vas t geven.
“Maar wees koersvas t, en d enk daarin Euro pees.”
Dit jaar hebben we veel nieuwe cursussen gelanceerd. Naas t nieuwe cursussen, zi jn er ook een aantal bes taand e cursussen vernieuwd en verbeterd. Zo hebben we onze cursus Pres tatiemonitoring en Analyse van HVAC-ins tallaties vernieuwd om beter aan te sluiten bi j de behoe ften van de markt. Werner Vink en Dave Baas, de docenten van deze cursus, vertellen wat er verand erd is en waarom deze verand eringen zi jn doorgevoerd.
Wat is er verand erd?
“Oorspronkeli jk gebruikten we in deze cursus Python, een programmeertaal waarmee je o.a. HVAC-gegevens kunt analyseren. Niet ied ereen die de cursus volgt kent de programmeertaal of hee ft ervaring in het programmeren. Daarom is besloten om een aanpassing te doen. In plaats van Python gebruiken we nu de eenvoudigere business intelligence tool van Microsoft: Power BI. Dit maakt het leerproces visueler en tas tbaarder. De cursis ten kunnen nu meteen tas tbare dashboards maken, wat de toegankeli j kheid en bruikbaarheid vergroot,” vertellen de docenten.
Naas t de verand ering in het gebruik van tooling, zi jn er ook wi jzigingen aangebracht in de o pbouw van de cursus. Zo is de cursus uitgebreid naar 5 lesdagen, waarbi j op elke dag een specifiek thema centraal s taat. De thema's die de cursis ten tegen zullen komen zi jn:
• Energiepres taties en data bronnen
• Comfortpres taties en data-analyse
• Warmte-/koud e o pwekking en data bewerken
• Luchtbehand eling en pres tatiebewaking
• Smart Building en dashboarding
Ook zullen de cursis ten werken met een voorbeeld van het controlesys teem dat is ingericht in het gebouw van TVVL. Het pand wordt namelijk voor de cursus gebruikt als Living La b. In veel o pdrachten van de cursus wordt gewerkt met data die direct uit het gebouw afkoms tig is. Dit maakt de o pdrachten in de cursus niet alleen interessanter, maar ook tas tbaarder.
Toegankeli jker geworden
Door de wi jzigingen is de cursus toegankeli jker geword en voor een bred e groep van professionals binnen de HVAC-sector. “De belangrijkste doelgroep zi jn de hbo en wo ond erlegd e med ewerkers die veel bezig zi jn met ins tallaties in beheer. Dat kan n og s teeds een ontwerper of beheerder zi jn, of iemand die eigenaar is van een gebouw. Dat maakt niet zoveel uit, als je maar veel bezig bent met ins tallaties in beheer,” aldus de docenten.
Ondanks de aanpassingen, is het n og s teeds mogeli jk om Python o pdrachten te maken ti jd ens de cursus. “De Python o pdrachten s tellen we besch ikbaar voor de fanatiekelingen die zich meer willen verdiepen. Het is alleen niet vereis t om de cursus te kunnen volgen.” Het is dus niet n odig om te kunnen programmeren in Python om de cursus te volgen, maar als je je verd er wilt verdiepen is h ier wel de mogelij kheid voor
Waarom moet je deze cursus volgen?
"Met de aankomend e GACS-verplichting wordt het controlesys teem s teeds belangrijker, en dat is waar pres tatiemonitoring over gaat,” begonnen Dave en Werner hun red enering waarom mensen deze cursus moeten volgen. “Pres taties bli jven n og red elijk achter in de bes taand e bouw. Dat is d eels door een gebrek aan transparantie over hoe de ins tallaties n ou werken.” Het begri jpen van de werkelijke pres taties van HVAC-ins tallaties is in deze ti jd cruciaal. Deze cursus biedt de kennis en vaardig hed en om HVAC-sys temen e fficiënter te beheren midd els gebruik van data, om transparantie en controle te vergroten. Dit leidt tot betere pres taties op zowel het binnenk limaat als energie. Dus ied ereen die meer in control wilt zi jn ti jd ens de beheerfase van HVAC-ins tallaties in gebouwen, zal met deze cursus een vaardigheid ontwikkelen die daarbi j n odig zi jn. Het kan dan ook een boos t geven aan je carrière.
Inschri jven
Voor ied ereen die betrokken is bi j het beheer en de o ptimalisatie van HVAC-ins tallaties, biedt deze cursus de n odige handvatten om de pres taties te verbeteren en bi j te dragen aan de verduurzaming van gebouwen. Wil ji j deze vernieuwd e 5-daagse cursus volgen?
Schri jf je in voor de eerst volgend e dat um op 4 november 2024.
www.tvvl.nl/cursussen
Het PvE Gezond e Kantoren kri jgt s teeds meer draagvlak. Dit laat zien dat de erkenning van het belang van gezond e werkplekken in de professionele omgeving groeit. Opdrachtgevers zien s teeds vaker in dat het integreren van gezondheidsaspecten uit het PvE Gezond e Kantoren essentieel is voor het creëren van hoogwaardige kantoorruimtes die bi jdragen aan het welzi jn en de productiviteit van werknemers. Dit wordt vers terkt door de ontwikkeling van het Binnenk limaatla bel, waardoor het nu mogeli jk is om de kwaliteit van binnenk limaten te meten.
Leg het verband t ussen binnenk limaat, gezondheid en productiviteit TVVL hee ft een nieuwe cursus in het programma; Basis Gezond Binnenk limaat. In deze cursus leer je de basis op het gebied van binnenk limaat en gezondheid. De nadruk ligt h ierbi j op de 4 belangrijkste binnenmilieu-thema’s: lucht, k limaat, geluid en licht. Je leert begri jpen hoe deze factoren van invloed zijn op de gezondheid en het welzi jn van mensen in een kantooromgeving. Hierdoor kun je het verband leggen t ussen een goed binnenk limaat, gezondheid en productiviteit. Deze kennis helpt je om te zien hoe de kwaliteit van binnenmilieus kan verbeteren en voldoen aan de toenemend e vraag naar gezond e werkplekken.
In de cursus kri jgt je volledige kennis van het Programma van Eisen (PvE) Gezond e kantoren. Je leert over het verband t ussen binnenk limaat,
productiviteit en gezondheid. Na afronding van deze cursus leg je het verband t ussen een goed binnenk limaat, productiviteit en gezondheid en herken je de 4 binnenmilieu thema’s lucht, k limaat, geluid en licht in de prakti jk.
Deze cursus bes taat uit 2 lesdagen waarin de volgend e ond erwerpen word en behand eld:
• inleiding binnenk limaat;
• n ormen en regelgeving;
• realisatie en ontwerp van een gezond binnenk limaat;
• beheer en ond erhoud van een gezond binnenk limaat
Ben je werkzaam als adviseur in de k limaattechniek en wil je jouw kennis op het gebied van een gezond binnenk limaat verbred en? Dan is deze cursus bedoeld voor jou. Deze tweedaagse cursus hee ft geen examen, je ontvangt na afloo p het Bewi js van Deelname.
Startdat um 15 oktober 2024 | 2 lesdagen | € 965
TVVL-led en kri jgen 15% korting | Woerden
Als sinds 20 18 hee ft TVVL een interessante cursus in het aanbod; Hydraulische Schakeling voor Verwarmen en Koelen. In deze cursus leer je de basisprincipes van hydraulische modulen en de sys tematische o pbouw van hydraulische schakelingen. Deze cursus is onvermind erd po pulair en samen met de pos thbo o pleiding Luchtbehand elings techniek één van de ‘mus t do’ cursussen uit de leerli jn Klimaattechniek. Vele cursis ten gingen je al voor en waren erg enthousias t over de less tof. 100% van de cursis ten zoud en deze cursus aanrad en! Het aan ons gegeven gemidd eld e rapportci jfer is een ruime 8.
Bi j het ontwerpen en o ptimaliseren van een k limaatins tallatie is een goed hydraulisch ontwerp van een hydraulische schakeling belangrij k, med e door het gebruik van energiezuinige technieken, zoals warmtepompen en energieo pslag in de bod em. In deze cursus leer je de basisprincipes van hydraulische modulen en de sys tematische o pbouw van hydraulische schakelingen. Ook leer je het beoord elen van een vollas t en d eellas tgedrag van een hydraulische schakeling. Hierdoor ben je snel in s taat fouten in bes taand e hydraulische schakelingen op te sporen en te verbeteren.
Leerdoel/resultaat
In deze cursus leer je ges truct ureerd ontwerpen, analyseren, monitoren en o ptimaliseren van ins tallaties met hydraulische schakelingen. Je leert:
• eigenschappen van hydraulische modulen;
• energiecentrales met WKO;
• energiecentrales met warmtekrachtko ppeling;
• procesengineering;
• selectie van modulen en inpassen van warmteo pwekkers en warmtegebruikers;
• samens tellen van een hydraulische schakeling met de modulen;
• toepassing en eigenschappen van toerengeregeld e pompen;
• toepassing en dimensioneren van serie en parallel geschakeld e buffervaten;
• analyseren van het d eellas tgedrag van een hydraulische schakeling met behulp van een bedri jfskarakteris tiek en een overdrachtskarakteris tiek;
• uitwerken en beoord elen van eenvoudige en ingewikkeld e hydraulische schakelingen met warmtepompen en energieo pslag.
Wanneer doe ji j mee?
Heb ji j (gen oeg) kennis van hydraulische schakelingen? Wi j dagen je uit om nóg meer te komen leren en je kennis uit te breid en. Hier gaan ji j, je werkgever en je o pdrachtgevers zeker rend ement van kri jgen!
De eerstvolgend e s tartdat um van deze 5-daagse cursus is 12 november 2024. Lessen zi jn overdag, om de week, op dinsdag. Komt de dinsdag jou niet uit? Dan kun je d eelnemen op de maandagen vanaf 13 januari 2025. Lessen vind en plaats op onze cursuslocatie in Woerd en. Ben ji j persoonlijk TVVL-lid of is jouw bedri jf lid van TVVL? Dan kri jg je 15% korting op de cursuspri js. De cursuspri js is all-in dus geen verborgen kos ten. Wanneer zien we jou?
5 lesdagen | s tartdat um 12 n ovember 2024 of 13 januari 2025 | € 2.5 65 excl. btw | Woerden
Op 18 oktober s tart de vierde editie van de pos t-mbo o pleiding Technicus Klimaatins tallaties. Deze o pleiding is een waardevolle toevoeging gebleken op de leerli jn k limaattechniek. Niet voor niets is TVVL in 2021 ges tart met het geven van deze o pleiding; er was vanuit de markt behoe fte aan een goed vervolg op de reguliere mbo-o pleidingen naas t de al bes taand e pos t-hbo o pleiding Luchtbehand elings techniek. De pos t-hbo-o pleiding luchtbehand elings techniek en de pos t-mbo-o pleiding technicus k limaatins tallaties bi j TVVL hebben versch illend e doels tellingen, doelgroepen en diepteniveau van de inhoud.
Waarom de o pleiding Technicus Klimaatins tallaties
Met goed ontworpen k limaatins tallaties wordt een comforta bel binnenk limaat in gebouwen gerealiseerd. Het comfort van de gebouwgebruiker en het energiegebruik zi jn belangri jk bi j de realisatie van een k limaatins tallatie.
In de pos t-mbo o pleiding Technicus Klimaatins tallaties leer je ontwerpconcepten van k limaatins tallaties uitwerken, warmteverlies- en koellas tberekeningen maken, componenten selecteren en n og veel meer om van grote meerwaarde te zi jn in het voorlo pige en d efinitieve ontwerpproces.
Na afloo p van de o pleiding begri jp je de basisaspecten voor het ontwerpen van k limaatins tallaties in kantoor- en utiliteitsgebouwen. Je bent in s taat om k limaattechnische berekeningen te maken en een juis te selectie te maken van k limaatins tallaties op basis van een sys teemconcept op het gebied van comfort en duurzaamheid.
Praktische informatie
De o pleiding s tart op 18 oktober en wordt tweewekelijk gegeven op de vri jdag (overdag). De o pleiding omvat 15 lesdagen. Op onze website vind je meer informatie en een st udiegids. Inschri jven of een vri jbli jvend e o ptie nemen kan via www.tvvl.nl/cursussen.
Een boos t geven aan je kennis en loo pbaan? Wil je dit jaar n og s tarten met een pos t-hbo o pleiding? Kom dan nu in actie! Bi j TVVL volg je bi j de SPHBO (Stichting Pos t Hoger Beroepsond erwi js Ned erland) geregis treerde o pleidingen. De door SPHBO getoets te o pleidingen kri jgen het predicaat regis tero pleiding.
Als je als cursis t van één van onze 10 pos t-hbo o pleidingen een diploma ontvangt, wordt je o pgen omen in het Land elijke Regis ter van Deelnemers dat de SPHBO namens alle ins tellingen bi jhoudt.
Onze 10 pos t-hbo o pleidingen s tarten binnenkort weer. Wil ji j werken aan je kennis en toekoms t? En wil je niet wéér een jaar wachten? Schri jf je nu n og in. Dit zi jn de pos t-hbo geregis treerde TVVL o pleidingen en hun s tartmoment:
Hogere Meet- en Regeltechniek 11 september 2024
Luchtbehand eling Speciale Ruimten 18 september 2024
Verduurzamen van Gebouwen 23 september 2024
Datagedreven Duurzaam Beheer en Ond erhoud 25 september 2024
Luchtbehand elings techniek 26 september 2024 27 september 2024
3 oktober 2024 4 oktober 2024
Sys teemarch itect Gebouwautomatisering en -Beheer 16 oktober 2024
Geluid in Technische Ins tallaties 6 november 2024
Ond ergrondse Infratechniek 28 januari 2025
Elektrotechnische ins tallatieconcepten netconges tie 20 februari 2025
Hogere Elektrotechniek 21 maart 2025
Ki jk op onze website www.tvvl.nl/cursussen voor meer informatie of om je direct in te schri jven. Let o p, mogeli jk zi jn de groepen al vol of hebben we n og een paar laats te plaatsen. Heb je interesse? Ond erneem dan nu actie!
De nieuwe TVVL-cursusgids 2024-2025 is uit. Met daarin maar lie fs t 7 nieuwe cursussen. We gaan in gesprek met Marc van Bommel, voorzitter van de Werkveldadviescommissie die aan de basis s tond van de Cursusgids. Hi j is in zi jn rol zeer betrokken bi j het cursusaanbod van TVVL en ziet de uitgave van de nieuwe Cursusgids als een afronding van een intensie f proces. Marc verwacht veel van het vernieuwd e aanbod: ‘Ik durf zelfs te s tellen dat we h ier als sector heel erg op zaten te wachten.’
Een belangri jk resultaat van alle inspanningen is de toevoeging van de compleet nieuwe Leerli jn Ond ergrondse techniek. TVVL focus t zich h iermee dus niet meer alleen op techniek in en om gebouwen, maar ook t ussen gebouwen. “Een heel logische ontwikkeling”, aldus Marc. “In deze ti jd van energietransitie en netconges tie kun je dit niet meer los van elkaar zien. Het is heel logisch dat TVVL deze handschoen o ppakt. De vraag voor deze o pleiding is uit de markt gekomen. Samen met Baas BV is de o pleiding pos thbo Ond ergrondse Infratechniek in pilot ontwikkeld en gegeven aan hun med ewerkers. Met die ervaring hebben we de o pleiding kunnen verfijnen waardoor we nu k laar zi jn om hem o pen te s tellen voor de markt. Komend cursusseizoen kan ied ereen er aan d eelnemen.”
Energietransitie vraagt om verbreding
De grote uitdagingen op het gebied van Infratechniek hebben nat uurli jk alles te maken met energietransitie. Op dat gebied biedt de nieuwe Cursusgids een eigenti jdse verbreding van het bes taand e aanbod. Zo is de leerli jn Elektrotechniek uitgebreid met 2 nieuwe o pleidingen. Marc; “Twee belangri jke o pleidingen die in elkaars verlengd e liggen en die beid e te maken hebben met de energietransitie. De pos t-hbo o pleiding Elektrische Ins tallatieconcepten Netconges tie focus t op de complexiteit van laagspanning in bedri jfsins tallaties. Je leert ond er and ere omgaan met het energieflexibiliteitspotentieel van een gebouw, peakshaving en energiemanagement. Ook ond erwerpen als duurzame o pwekking, e fficiënte energieo pslag en het voorkomen van conges tie-vraagst ukken en overbelas ting komen aan bod. Ik d enk dat onze sector straks heel veel gaat hebben aan technici die deze pos t-hbo o pleiding hebben gevolgd.”
TVVL bes taat dit jaar 65 jaar. En al meer dan 50 jaar verzorgen we cursussen. We zi jn n og lang niet met pensioen, we zi jn net begonnen! Met de nieuwe cursusgids bied en we een breed aanbod van circa 50 cursussen en o pleidingen waarmee ji j je kunt bli jven ontwikkelen op het gebied van ontwerpen en integrale samenwerking. De cursusgids kun je beki jken en download en via www.tvvl.nl/cursussen
De pos t-mbo o pleiding Technicus Duurzame Elektrotechnische Ins tallaties is een nuttige aanvulling op de leerli jn. “Deze o pleiding leert je gebouwen te voorzien van duurzame elektrotechnische ins tallaties, waardoor ze toekoms tbes tendig en energiezuiniger word en. Toen de voors tellen voor beid e o pleidingen in de Werkveldadviescommissie besproken werd en, merkte je al dat deze o pleidingen een potentieel grote impact kunnen hebben. Het zorgde voor mooie discussies en nuttige input van de commissie. De inhoud s temd e ons heel tevred en.”
Ook in and ere leerli jnen zi jn nieuwe cursussen te vind en. In de leerli jn Klimaattechniek zie je de nieuwe cursus Basis Gezond Binnenk limaat. Marc: “Binnenk limaat is nat uurlijk een heel belangri jk thema. We word en ons s teeds bewus ter wat een binnenk limaat met ons doet. TVVL is daar in samenwerking met de Stichting Binnenk limaattechniek druk mee bezig. Denk aan het PvE Gezond e Kantoren en het Binnenk limaatla bel. Maar, benadrukt Marc, het bli jft ti jd ens de cursus niet alleen bi j theorie. “Het cursuslokaal zelf is een praktijkvoorbeeld van een prettig verbli jf met gezond e lucht. Het verenigingsbureau, en dus ook de cursuslokalen, monitoren we 24/7 op temperat uur, CO2, luchtvochtig heid en fijns tof. TVVL hee ft h iermee het Binnenk limaatla bel B behaald, wat voor een dergeli jk (huur)pand een goed e pres tatie is. Hiermee zitten de cursis ten in een veilige en gezond e omgeving.”
Tot slot is er een ontwikkeling op het gebied van BIM en duurzaam beheer en ond erhoud. Marc vervolgt: “De o pleiding BIM Coördinator, die we al sinds 2020 geven, hebben we op
de scho p gegooid. Vanuit de markt kregen we signalen dat er een s terke behoe fte is aan een modulaire opzet. En als vereniging luis teren we naar onze led en en de markt. We hebben de o pleiding gesplits t in 2 modulen; BIM Coördinator Essentials en Kernkwaliteiten voor de BIM Coördinator Je kunt ze onafhankeli jk van elkaar volgen, en als je ze allebei met goed gevolg afrondt, kri jg je het TVVL-diploma BIM Coördinator. Maar als je 1 d eel wil volgen is dat ook oké, en kun je jezelf h iervoor diplomeren. Het mooie is dat we het aantal lesdagen hebben kunnen terugbrengen van 15 naar 12 voor beid e cursussen waardoor het totale cursusgeld ook n og lager is. Flexibeler en goedko per studeren dus.” Nieuw is ook de pos t-hbo o pleiding Datagedreven Duurzaam Beheer en Ond erhoud. Marc is h ier enthousias t over: “Gebouwbeheer en -ond erhoud speelt zich af in een speelveld van gebruikers, ond erhoudsparti jen en wet- en regelgeving, en is daarom vaak ingewikkeld. Gebouwen zi jn niet alleen een sch ild tegen wisselend e weersoms tandig hed en, maar horen ook bi j te dragen aan het welzi jn van hun gebruikers bi j s teeds verand erend e oms tandig hed en. Daarbi j is er een groeiend e belangs telling voor het duurzaam beheren van gebouwen, omdat deze een transitie door gaan maken van een belas ting voor het milieu naar een positieve bi jdrage aan het milieu. In dit complexe speelveld draagt de organisatie en toepassing van datagedreven gebouwbeheer en -ond erhoud bi j aan rus t, overzicht en sta biliteit Deze o pleiding is waardevol voor zowel grote als k leine technische diens tverleners. Preventie f ond erhoud bi j gebouwbeheer is toepasbaar op zowel grote als k leine schaal en leidt tot financiële voord elen en o ptimale bedri jfsprocessen. Denk dan bi jvoorbeeld aan het in kaart brengen van s toringen aan CV-ketels of warmtepompen, zodat er sneller, slimmer en beter gereageerd kan word en. Een goed e data-analyse helpt je bi j besluitvorming rondom de inzet van midd elen en capaciteit. Dit is wéér een mooi voorbeeld van een inn ovatieve o pleiding die TVVL ontwikkeld hee ft samen met de led en en de markt.”
De uitbreiding van het cursusaanbod benadrukt n og eens het mooie samenspel binnen de vereniging. “In al die jaren is er een zeer solid e cursusorganisatie neergezet. Met een werkveldadviescommissie, een Raad van Advies, een professioneel cursussecretariaat en 4 eigen cursusontwikkelaars. En niet te vergeten de ruim 1 25 vakdocenten, hoofddocenten, examencommissies en de specialis ten in de ontwikkelteams. Met deze opzet kan TVVL snel schakelen, maar bovenal kwaliteit en inn ovatieve inhoud leveren. TVVL is geen commerciële o pleid er. Wi j ‘dichten de gaten in het wegd ek’ voor wat betre ft kennis. Doordat we een kennisvereniging zi jn kunnen we heel snel nieuwe
kennis en inzichten vertalen naar cursussen. Niet alleen naar bes taand e cursussen maar ook naar nieuwe titels. En omdat we een vereniging zi jn, wordt ied ere verdiend e euro weer geïnves teerd in de sector. Want een vereniging hee ft geen wins toogmerk. Dat is echt uniek. En ook daar profiteert de sector van.”
De nieuwe Cursusgids is daarmee een aantrekkeli jk visitekaartje. En een aanbod dat de breedte en het kennisniveau aangee ft van de vereniging als geheel. Marc: “Wat TVVL met deze cursusgids neerzet is echt een unieke pres tatie en een felicitatie waard. Nog n ooit zi jn er zoveel nieuwe cursussen gelanceerd. Er is door de led en, docenten, ontwikkelteams en de med ewerkers van het verenigingsbureau heel hard gewerkt om dit voor elkaar te kri jgen. Maar bovenal: h ier liggen 7 nieuwe cursussen die écht iets toevoegen en die van grote waarde zi jn voor de sector. Ik durf zelfs te s tellen dat we h ier als sector heel erg op zaten te wachten.”
Star tdata van de in dit interview genoemde nieuwe cursussen
pos t-mbo Technicus Duurzame Elektrotechnische Ins tallaties 1 oktober 2024
Basis Gezond Binnenk limaat 15 oktober 2024
Datagedreven Duurzaam Beheer en Ond erhoud 25 september 2024
BIM Coördinator Essentials 13 september 2024
Kernkwaliteiten voor de BIM
Coördinator 6 d ecember 2024
pos t-hbo Ond ergrondse Infratechniek 28 januari 2025
pos t-hbo Elektrische Ins tallatieconcepten Netconges tie 20 februari 2025
De Warmtepomp Acad emy is dé plek voor cursussen met betrekking tot warmtepompen. Individuele of collectieve warmtepompen, in woningen of in utiliteit, grondgebond en of niet. Je leert h ier alles over bi j de Warmtepomp Acad emy. De Warmtepomp Acad emy is ond erd eel van TVVL Cursussen, dus jouw vertrouwd e adres voor o pleidingen. TVVL (bedri jfs)led en kri jgen voor deze cursussen dus ook 15% led enkorting!
Bod emgebond en Warmtepompsys temen voor individuele woningen
De cursus ‘Ontwerpen van Water/Water Warmtepompsys temen
Woningbouw’ hee ft een nieuwe naam. Deze vind je tegenwoordig ond er de naam ‘Bod emgebond en Warmtepompen voor individuele woningen’. Hiermee sluit de titel beter aan bi j de naamgeving die Vakmanschap Techniek voor de theorietoets hanteert vanuit Vakmanschap Warmtepomp.
Vakmanschap Techniek is in o pdracht van de branche ingericht en valt ond er de verantwoord elij kheid van de Vakbekwaamheidscommissie en het bes t uur van Wi j-Techniek. Vakmanschap Techniek faciliteert en ond ers teunt het aantoonbaar maken van vakbekwaamheid voor werknemers en werkgevers door versch illend e Vakmanschapsroutes. Daarbi j wordt de aantoonbaarheid van vakbekwaamheid geborgd door Centraal Regis ter Techniek (CRT) en in het persoonlijke Vakpaspoort Techniek gepubliceerd. Vakmanschap Techniek s telt versch illend e vakmanschapsroutes besch ikbaar voor de diverse vakgebied en en specialismen, waarond er dus warmtepompen.
Schri jf je in voor een van onze warmtepompcursussen: Woningbouw
• Bod emgebond en Warmtepompen voor individuele woningen, 2 lesdagen
• Ontwerpen van lucht/water warmtepompen woningbouw, 2 lesdagen
• Collectieve warmtepompen woningbouw, 3 lesdagen
Utiliteit
• Warmtepompen utiliteit, 3 lesdagen
• Ontwerpen van lucht/lucht warmtepompen utiliteit, 2 lesdagen
Incompany
• Warmtepompen voor Gemeenten
• Warmtepompen voor Woningcorporaties
• Ontwerpen van Lucht/Lucht Warmtepompsys temen Utiliteit
• Basiscursus Warmtepompen voor niet-technici
De warmtepomp cursussen s tarten op meerdere momenten per jaar. Kijk snel op onze website www.warmtepomp-acad emy.nl voor de leerli jn of op www.tvvl.nl/warmtepompen voor alle act uele s tartdata, meer informatie en inschri jven.
Al jaren s tart de pos t-hbo o pleiding Luchtbehand elings techniek rond eind september / begin oktober. Al jaren s tarten dan 4 groepen en deze zitten nagen oeg alti jd helemaal vol. Daarom hebben we een paar jaar geled en besloten om ook in maart een middag/ avondgroep op te s tarten.
De o pleiding Luchtbehand elings techniek verzorgen wi j al meer dan 50 jaar en is al meer dan 30 jaar officieel pos thbo geregis treerd. Na het succesvol afrond en van deze gecertificeerde pos t hbo o pleiding heb je ged egen kennis van de grondbeginselen van de luchtbehand elings techniek t.b.v. kantoor- en utiliteitsgebouwen. Je bent in s taat om k limaattechnische berekeningen te maken en in het (voor) ontwerp van k limaatins tallaties ge fund eerde keuzes te maken. Op onze website lees je meer over de cursusinhoud, vind je de st udiegids en een introductievid eo.
In het najaar s tarten we alti jd 4 groepen met lesdagen op dond erdag of vri jdag en naar keuze overdag of ti jd ens de middag/avond. Als je n og d eel wilt nemen moet je snel zi jn om de laats t besch ikbare plekken te boeken. Bi j het ter perse gaan van dit nummer van TVVL Magazine waren en in enkele groepen n og enkele plekken besch ikbaar Maar vol = vol en dan moet je een half jaar wachten op het volgend e s tartmoment. Heb je interesse, wacht dan niet te lang. Opties nemen voor de najaarscursussen
Luchtbehand elings techniek zi jn op dit moment helaas niet meer mogeli jk omdat het s tartmoment al zo snel is.
Heb je vragen over de cursus of over de inschri jving neem dan contact op met het cursussecretariaat via tele foonnummer 088 401 06 20 of mail naar cursus@tvvl.nl.
Startdata op 26 september | 27 september | 3 oktober | 4 oktober 2024 | Pos t-hbo geregis treerd | Woerd en | € 6.475 | TVVL-led en kri jgen 15% korting
Seizoen 2024-2025
We zien regel matig dat er in een cursusgroep meerdere d eelnemers van één bedri jf zitten. Samen met je collega een cursus volgen is niet alleen gezelliger, je kunt ook ervaringen uitwisselen, elkaar helpen en samen naar de cursuslocatie reizen. Dat juichen wi j nat uurlijk van harte toe. Ook zien we de laats te ti jd een s teeds grotere vraag onts taan bi j bedri jven die groepen med ewerkers op hun eigen bedri jfslocatie, of als besloten groep op onze TVVL-locatie, willen o pleid en. Want er is een en orme behoe fte aan vakkennis in de markt.
Wis t je dat het ook mogeli jk is dat wi j een cursus exclusie f voor jouw bedri jf verzorgen? Dit n oemen wi j een inhouse of incompany cursus. Speciaal voor jouw bedri jf komen we de cursus op jullie locatie verzorgen. Desgewens t kunnen we jouw groep ook op onze locatie ontvangen. We kunnen de cursusinhoud aanpassen naar jullie wensen om het maximale rend ement voor jouw bedri jf te behalen, maar we kunnen ook een cursus uit ons o pen aanbod voor jullie verzorgen. En bi j meerdere d eelnemers is het daarnaas t vaak ook n og financieel aantrekkeli jker Een win-win sit uatie dus! Vri jwel al onze cursussen kunnen incompany uitgevoerd word en en ook hebben we speciale incompanycursussen en -trajecten ‘o p de plank’ liggen.
De voord elen van een incompany cursus op een ri j:
Train meerdere collega’s tegeli jk
Behand elt bedri jfsspecifieke voorbeeld en Aangepas t aan jullie werksit uatie
Bespaar op reiskos ten en reis ti jd
Op data die in jullie agenda passen
Cursus in je eigen vertrouwd e omgeving
Ook mogelijk op TVVL-locatie
Geen ‘vreemd en’ in de groep
Vaak goedko per dan een o pen training
Een hechter team
Je bepaalt in overleg de o ptimale groepsgrootte en cursusduur
Deelnemers ontvangen ook een diploma, certificaat of bewi js van d eelname
Post-mbo of pos t-hbo regis traties zi jn ook mogeli jk
Het bedri jf zorgt voor de cursuslocatie, catering en planning. Wi j zorgen voor de docent en het lesmateriaal. Samen maken we er een geslaagd e en leerzame cursus van. Interesse of meer weten? Neem contact met ons cursussecretariaat op via cursus@tvvl.nl of bel 088 – 401 06 20.
In de wereld van ins tallatietechnici maar ook van gebouweigenaren en -beheerders is het begrip "verduurzamen" tegenwoordig niet meer weg te d enken. Het li j kt echter een containerbegrip geword en te zi jn, een term die veelvuldig wordt gebruikt maar waarvan de exacte betekenis soms wat vaag bli jft. Wat houdt verduurzamen nu eigenli jk precies in?
Verduurzamen van gebouwen gaat verd er dan het plaatsen van zonnepanelen op het dak of het vervangen van traditionele verlichting door LED-lampen. Het is een holis tische benad ering die stree ft naar het vermind eren van de milieu-impact en het o ptimaliseren van de energie-e fficiëntie van een gebouw gedurend e de hele levenscyclus ervan. Dit omvat niet alleen het minimaliseren van energieverbruik en het gebruik van duurzame energiebronnen, maar ook het verbeteren van de binnenmilieukwaliteit, het e fficiënt gebruik van water, het vermind eren van afval en het bevorderen van gezond e en comforta bele lee f- en werkomgevingen.
Voor ins tallatietechnici is het van essentieel belang om een diepgaand begrip te hebben van verduurzaming en de technische aspecten die daarbi j komen ki jken. Daarom is de o pleiding "Verduurzamen van Gebouwen" bi j TVVL een waardevolle kans om expertise op dit gebied te vergaren. De o pleiding was voorheen bekend ond er de titel “Duurzaam ontwerpen en advies gebouwd e omgeving”. Deze officieel erkend e en geregis treerde pos t-hbo o pleiding is voor ontwerptechnici die met een adviserend e rol betrokken zi jn bi j de ontwikkeling van energietransitieprojecten of meer willen weten hoe duurzame energie ingezet wordt voor de realisatie van utiliteitsprojecten. De relevantie voor de inzet van duurzame energie wordt s teeds groter, het ontwerpen van sys temen voor de gebouwd e omgeving s teeds belangrijker Daarnaas t vraagt het duurzaam bouwen inzicht in de econ omische haalbaarheid en overt uigingskracht richting o pdrachtgevers. In deze o pleiding komt het begrip duurzaamheid breed aan bod, waarbi j zowel naar het gebouw als naar de technische ins tallaties wordt gekeken.
Deze o pleiding biedt een uitgebreid overzicht van de nieuws te ontwikkelingen, techn ologieën en strategieën op het gebied van verduurzaming van gebouwen. Van duurzame energieo pwekkingssys temen tot geavanceerde
k limaatbeheersings technieken, d eelnemers word en ond ergedompeld in de wereld van duurzaam bouwen en leren hoe ze deze principes effectie f kunnen toepassen in hun projecten.
Maar de o pleiding gaat verd er dan alleen theoretische kennis. Door midd el van praktische voorbeeld en, casest udy's en hands-on oe feningen word en d eelnemers uitgedaagd om creatieve en inn ovatieve o plossingen te bed enken voor reële uitdagingen op het gebied van verduurzaming. Bovendien biedt de o pleiding waardevolle netwerkmogeli j khed en, waardoor d eelnemers in contact kunnen komen met collega's en experts uit de indus trie.
Je kri jgt een ged egen kennis van het ontwerpen van sys temen en ins tallaties voor toepassing in kantoor- en utiliteitsbouw, waarbi j gebruik wordt gemaakt van een duurzame technische ins tallatie. Je leert het in o pdracht zelfs tandig ontwerpen van sys temen en ins tallaties waarbi j een duurzame ins tallatie aan ten grondslag ligt; analyseren, motiveren, (kos ten)berekenen en zelfs tandig adviseren ten aanzien van duurzame aspecten betreffend e het gebouw, het gebruik en de technische ins tallaties.
Op onze website www.tvvl.nl/cursus/verduurzamen-van-gebouwen vind je een uitgebreid e st udiegids met alle ond erwerpen van deze o pleiding.
Voor wie
De o pleiding is ontwikkeld voor ervaren engineers, ontwerpers of projectleid ers werkzaam bi j een adviesbureau, ins tallatiebedri jf, leverancier, o pdrachtgever of overheid. We verwachten dat d eelnemers ruime ervaring hebben met het ontwerpen van ins tallaties.
Schri jf je vandaag n og in want de o pleiding s tart al zeer binnenkort en laat je inspireren om bi j te dragen aan een duurzamere toekoms t!
Voor meer informatie over de o pleiding en hoe je je kunt inschri jven, bezoek www.tvvl.nl/cursus/verduurzamen-van-gebouwen/.
Pos t-hbo geregis treerd | 15 lesdagen | s tartdat um 23 september 2024 | Woerd en
Sys teemarch itect
Een Sys teemarch itect Gebouwautomatisering en -beheer gee ft professioneel invulling aan gebouwautomatiseringsvraags t ukken in elke levensfase van een gebouw en in elk type organisatie. Na afloo p van deze o pleiding ben je in s taat om een integraal functioneel pakket van eisen op te s tellen voor gebouwautomatisering, samen met de o pdrachtgever/gebruiker een advies te formuleren op het gebied van integrale en o ptimale gebouwautomatisering, een sys tematische aanpak te d efiniëren voor ontwerpen uitvoerings trajecten bi j gebouwautomatisering (Sys tems Engineering, viewmod els), als procesbegeleid er op te tred en ti jd ens het ontwerp- en uitvoeringsproces (commissioning) en durf/kun je eindverantwoord eli j kheid te nemen voor de realisatie van de sys temen. De o pleiding sys teemarch itect is geregis treerd en erkend voor de Stichting Post Hoger Beroepsond erwi js Ned erland. Met het afrond en van deze o pleiding behaal je dus een officieel erkend diploma. Het is de zevend e keer dat we deze mooie o pleiding gaan verzorgen sinds 2016. Deze o pleiding is ontwikkeld in samenwerking met de brancheorganisatie FH I Gebouwautomatisering.
15 lesdagen | pos t-hbo erkend | s tartdat um 16 oktober 2024 | Woerden
Gebouwautomatisering speelt een essentiële rol in elk zakeli jk gebouw. De aandacht voor gebouwautomatisering in het bouwproces is helaas minimaal, terwi jl de invloed op de levensduurkos ten (TCO) zeer hoog is. Maar dit gaat verand eren, er komt in de na bi je toekoms t, vanwege de verand erend e regelgeving, de energietransitie én duurzaamheidsdoels tellingen, veel aandacht voor gebouwautomatisering. In 2030 moeten immers alle nieuwe gebouwen CO2-emissievri j zi jn en in 2050 moeten alle bes taand e gebouwen daar ook aan voldoen. In de EPBD versie III is regelgeving toegevoegd op het gebied van gebouwautomatiserings- en controlesys temen. In de nieuwe regelgeving s taat dat alle gebouwen met een verwarmings- of airconditioningsins tallatie met een vermogen van 290 kW of meer per eind 2025 moeten zi jn voorzien van een gen ormeerd gebouwautomatiserings- en controlesys teem. Hiermee wil de Euro pese Commissie zorgen dat energiepres taties gemeten en gecontroleerd kunnen word en zodat gebouwbeheerders en -eigenaren ook echt energie en dus geld kunnen besparen. Daarom zi jn de TVVL-o pleidingen op het gebied van gebouwautomatisering en -beheer nu nóg relevanter.
Technicus Gebouwautomatisering en -Beheer
Deze o pleiding op pos t-mbo niveau behand elt de mees t act uele en relevante ond erwerpen op het gebied van Gebouwautomatisering en -beheer, zoals de engineering, integratie en realisatie van gebouwautomatisering. Na het succesvol afrond en van deze o pleiding kun je de samenhang van sys teemarch itect uur en-integratie beoord elen en toepassen. Je ontwikkelt je door tot een gespecialiseerde gebouwautomatiseringen beheer technicus en helpt daarmee gebouwautomatiseringsprocessen van gebouwen met versch illend e doeleind en, doelgroepen en arch itect uren te ontwerpen en monitoren. Je voert ontwerpen uit met de techn ologische tools tot je besch ikking en pas t dit vervolgens aan tot een o ptimaal werkend sys teem. Je zorgt dat de geïns talleerde componenten veilig data kunnen o pnemen en doorgeven aan het geïntegreerde sys teem voor verd er beheer en o ptimalisatie. Ook leer je je inzicht en analyses duid eli jk te verantwoord en naar je o pdrachtgevers. Deze o pleiding is op pos t-mbo niveau. Het is de vi jfd e keer dat we deze mooie o pleiding gaan verzorgen sinds 2021.
10 lesdagen | pos t-mbo | s tartdat um 10 februari 2025 | Woerden
Geluid, vaak on o pgemerkt maar alti jd aanwezig, speelt een cruciale rol in onze lee fomgeving. Het wordt pas een probleem als (ins tallatie)geluid wél waarneembaar is. "Waar komt dat geluid vandaan?" is een vraag die ontwerpend e ins tallatietechnici zichzelf moeten s tellen om comforta bele en gezond e binnen omgevingen te creëren. Met de juis te kennis en vaardig hed en kunnen ins tallatietechnici geluid beheersen en bi jdragen aan een betere lee fomgeving voor ons allemaal. Daarbi j is het essentieel om te begri jpen waar geluid vandaan komt en hoe het beheerst kan word en. Helaas ontbreekt deze kennis vaak, maar gelukkig biedt TVVL in haar o pleiding ’Geluid in Technische Ins tallaties’ de ben odigd e inzichten in akoes tische vraags t ukken die zich in een comfort- en luchtbehand elingsins tallatie kunnen voordoen en word en h ier o plossingen voor aandragen. Deze o pleiding is eigenli jk een ‘mus t-do’ voor professionals, vooral als een vervolg op de pos t-hbo o pleiding luchtbehand elings techniek of een geli j kwaardig programma.
De ond erschatte impact van geluid
Geluid in ins tallaties kan afkoms tig zi jn van diverse bronnen, variërend van HVAC-sys temen tot pompen en elektrische apparat uur. Zond er de juis te kennis en vaardig hed en om geluid te beheersen, kunnen deze ins tallaties bronnen word en van h ind er, stress en zelfs gezondheidsproblemen voor gebruikers. Voor ontwerpend e ins tallatietechnici is het begri jpen en beheersen van geluid daarom van vitaal belang. TVVL voorziet engineers, ontwerpers of projectleid ers binnen de ins tallatietechniek werkzaam bi j een adviesbureau, ins tallatiebedri jf, leverancier, o pdrachtgever of overheid ins tallatietechnici van de n odige kennis en vaardig hed en om geluidsemissies te begri jpen, te voorspellen en te beheersen. Na het succesvol afrond en van deze gecertificeerde pos t-hbo o pleiding kun je zelfs tandig akoes tische vraagst ukken ond erkennen en analyseren die zich in een comfort- en luchtbehand elingins tallatie kunnen voordoen en o plossingen aandragen. Verd er kun je na afloo p:
• cons tructie-, luchtgedragen- en trillinggeluid analyseren en beoord elen;
• o plossingen aandragen voor akoes tische vraagst ukken;
• rekenen aan akoes tische vraagst ukken;
• akoes tische informatie aandragen ten aanzien van de ontworpen ins tallaties.
Door d eel te nemen aan deze o pleiding kunnen professionals hun expertise vergroten en bi jdragen aan het creëren van comforta bele, productieve en gezond e binnen omgevingen.
Een vervolg op Luchtbehand elings techniek
Voor wie al de pos t-hbo o pleiding luchtbehand elings techniek of een vergelij kbaar programma hee ft afgerond, vormt deze Geluidso pleiding van TVVL een waardevol vervolg. Hiermee wordt ji j dé expert. Het s telt je in s taat om je kennis verd er te verdiepen en specifiek inzicht te verwerven in geluidsbeheersing in ins tallaties. Door deze aanvullend e expertise kun je beter voldoen aan de eisen van complexe projecten en tegelijkerti jd bi jdragen aan een duurzame en gezond e lee fomgeving.
Waar een n ormale pos t-hbo o pleiding vanwege de regis tratie-eis minimaal 15 lesdagen duurt, kun je deze experto pleiding mét pos t-hbo erkenning volgen in 10 ochtend en. Hiermee is het de e fficiënts te pos t-hbo geregis treerde experto pleiding in ons programma!
Voor meer informatie kun je de st udiegids op onze website www.tvvl.nl/cursussen raadplegen. Hier kun je jezelf ook inschri jven of een vri jbli jvend e o ptie nemen. Horen we van je?
Pos t-hbo geregis treerd | 10 ochtend en | s tartdat um 6 n ovember 2024 | Woerden
Over techniek praat je graag, het is tenslotte je vakgebied. Voorkom dat je een roepend e in de woes ti jn wordt. Het gaat bewezen niet alleen om de inhoud van de boodschap, maar ook om jouw communicatie skills. Dus om die technische expertise van jou zo goed mogelijk in te zetten moet je goed contact ond erhoud en met mensen die voor het slagen van jouw werk van belang zi jn. Je wilt jouw gesprekspartner(s) graag meenemen in jouw enthousiasme, en ook zelf een s tevige gesprekspartner zi jn. Daarom is het ook van belang dat je de juis te vragen s telt en goed met feedback omgaat. Je wilt kortom beter leren communiceren vanuit jouw (technische) kracht! Want techniek is jouw kracht en het is de kuns t om h ierover krachtig te communiceren.
Binnen TVVL ond erkennen wi j dat communiceren ook in ons vakgebied erg belangrijk is. Daarom hebben we ‘soft skills’ (communicatieve vaardig hed en) al sinds 2016 ond ergebracht in ons cursusaanbod. Zo is het een belangri jk component in onze pos t-hbo o pleiding Sys teemarch itect. Ook hee ft TVVL sinds 2018 twee losse communicatietrainingen op het programma s taan. Er zi jn veel generieke o pleid ers die communicatietrainingen aanbied en. De kracht van TVVL is juis t dat we de taal van de (ins tallatie)sector spreken en technici met gelij ksoortige uitdagingen en in herkenbare sit uaties bi j elkaar brengen. Bi j ons dus geen gemêleerd gezelschap, maar leren van en met geli j kges temd en. Deze trainingen zi jn specifiek gericht op de ond erwerpen waar ji j als technicus baat bi j hebt
Adviesvaardig hed en voor Technici
Je wilt graag meer je adviserend e rol pakken, zodat er beter naar je id eeën wordt geluis terd. Dat is namelijk niet alleen goed voor jezelf, maar bovenal goed voor je k lant/eindgebruiker Je wilt goed voorbereid het gesprek aangaan en je id eeën goed kunnen verwoord en, omdat je weet dat jouw kennis en expertise bi jdragen aan een beter ontwerp. In deze training s taat het ontwikkelen van je adviesvaardig hed en centraal. We oe fenen met gespreks technieken, waardoor and eren de n oodzaak ond erkennen om meer en vroegti jdiger gebruik te maken van jouw expertise en inzichten. Je leert om oog te hebben voor ied ers belang en perspectie f, maar de and er ook de gemeenschappelij kheid in te laten zien. Je leert om te gaan met versch illend e rollen en persoonlij khed en en hoe je je eigen ine ffectieve gedachten kunt o psporen en ombuigen in overt uigingen die wel werken. Deze 4-daagse training s tart op 3 d ecember De vorige d eelnemers waard eerd en deze training met een 8,2.
Doel matig Communiceren voor Technici Het unieke aan deze training is dat we volledig uitgaan van de leerwensen en -doelen van de groep d eelnemers. Het is voor jou een ‘Cursus à la carte’; ji j bepaalt zelf je leerdoelen, en helpen je om deze met de door ons aangereikte s tof en oe feningen ook te realiseren. Leerdoelen zi jn bi jvoorbeeld; ik wil leren om effectiever mi jn gesprekken te voeren, ik wil inzicht en midd elen kri jgen zodat ik een s terkere ond erhand elingspositie kri jg en met meer overt uiging mi jn positie in kan nemen, ik voel me niet meer geh ind erd of bezwaard om mi jn positie in te nemen bi j gesprekspartners die ‘hoger in rang’ of oud er zi jn of ik leer om mi jn grenzen af te bakenen en om ‘nee’ te zeggen als dat n odig is waardoor ik grip kri jg op de sit uatie. In 7 praktische bi jeenkoms ten helpt onze ervaren trainer je verd er De volgend e training s tart op 15 oktober 2024 in Woerd en.
Gri jp ji j deze kans om jezelf te verbeteren? Ki jk op www.tvvl.nl/cursussen voor meer informatie en schri jf je snel in want we werken met k leine groepen!
Beki jk www.tvvl.nl/cursussen voor alle besch ikbare en boekbare data.
September
Hogere Meet- en Regeltechniek
Leidingwaterins tallaties
Zwembad en/waterbehand eling
BIM coördinator essentials *nieuw*
Luchtbehand
Stoomins tallaties
Werkt uigkund e voor
Verduurzamen van gebouwen *vernieuwd*
Duurzaamheid Adviseren Gebouwd e Omgeving
Warmtenetten in 2 dagen
Datagedreven duurzaam beheer en ond erhoud *nieuw*
Luchtbehand
september
september
Technicus duurzame elektrotechnische ins tallaties *nieuw*
Luchtbehand elings techniek groep C3
Luchtbehand elings techniek groep D4 oktober
Bod emgebond en warmtepompen voor individuele woningen
voor werkt uigkundigen
Gezond Binnenk limaat *nieuw*
september
september
warmtepompen woningbouw
Sys teemarch itect Gebouwautomatisering en -beheer 16 oktober Technicus Klimaatins tallaties 18 oktober
Omdat TVVL - naas t de groots te o pleid er van technisch Ned erland - een vereniging is zond er wins toogmerk, richten we ons op wat verantwoord is. Wi j kiezen ervoor om les te bli jven geven aan k leine groepen.
Ins talleren PV-panelen/zonnes troom aan het laagspanningsnet
Let o p: data kunnen wi jzigen. Als de h ierboven gen oemd e data niet meer besch ikbaar zi jn/groepen vol zi jn, versch i jnen and ere data op onze website.
Onze lessen gaan alti jd door; fysiek indien mogeli j k, of and ers online of hybrid e. Zo loo p ji j geen st udievertraging op!
• Woensdag 11 september 2024: Regio programma ti jd ens de Ins tallatie Vakdagen, Hard enberg
• Dond erdag 19 september 2024: TVVL Nationaal congres Gebouwtechniek en Mens
• Vri jdag 4 oktober 2024: TVVL 65-jarig Jubileumfees t (uitsluitend voor led en/gen odigd en)
• Woensdag 9 oktober 2024: WEii training oktober
• 15 t/m 17 oktober 2024: Vakbeurs Energie met elke dag een lezingenprogramma vanuit TVVL en een s tand
• Dond erdag 24 oktober 2024: YOUNG TVVL Pubquiz
• Dinsdag 12 n ovember 2024: Weii training november
• Dinsdag 19 n ovember 2024: IoT bi jeenkoms t
• Dinsdag 3 d ecember 2024: TVVL Techniekdag
TVVL Nationaal congres Gebouwtechniek en Mens –19 september
Op dond erdagmiddag 19 september 2024 organiseren de TVVL Expertgroepen Klimaattechniek en Gebouwautomatisering voor de tweed e keer het TVVL Nationaal Congres Gebouwtechniek en Mens. Dit congres vindt plaats bi j Congrescentrum Antro pia in DriebergenRi jsenburg en biedt een unieke kans om inzicht te kri jgen in de relatie t ussen technische sys temen in gebouwen en de menseli jke ervaring.
Het congres richt zich op de invloed van geavanceerde AI-techn ologieën en hoe deze het ontwerp, beheer en gebruik van gebouwen transformeren. De middag begint om 1 2.00 uur met een inloo plunch, gevolgd door presentaties over de laats te projecten in
k limaattechniek en gebouwautomatisering. Een paneldiscussie en diverse parallelsessies s taan ook op het programma, met sprekers als Marleen Spiekman (TN O) en Frank Visscher (VB Optimum).
Het inhoud elijke d eel van de dag wordt afgesloten met een inspirerend e keyn ote. Tot slot is er een netwerkborrel waar d eelnemers kunnen bi jpraten en nieuwe contacten kunnen leggen.
TVVL Nationaal Congres Sanitaire Technieken – 10 juni
Op maandag 10 juni 2024 hee ft het TVVL Nationaal Congres
Sanitaire Technieken plaatsgevond en in de Flint in Amersfoort!
Met ruim 100 d eelnemers, een inspirerend lezingprogramma, 3 verdiepend e mas terclasses, de presentatie van de resultaten van S T51 Koudtapwater(circulatie)sys temen met actieve koeling: ‘Houd het Koud’ én de bedri jvenmarkt ki jken wi j terug op een zeer geslaagd evenement!
Nieuwe TV VL leden
Met veel gen oegen s tellen wi j ond ers taand e personen als lid van de vereniging aan u voor
Nieuwe Persoonlijke leden
De heer J.M. Rog
JMR Design & Repair
Nieuwe Bedrijfsleden
Ams telius
Anthony Fokkerweg 1 1059 CM AMS TERDAM www.ams telius.nl
Mevrouw M. Staassen
Stichting Woonbedri jf SWS
De heer J. Veenendaal
RLEX smart buildings
De heer R.W.G.M. Ubag hs Nebulanex
De heer B.P. Kouds taal ISSO
De heer H. Velvis IF Techn ology bv
De heer W.J. Bruins
Wageningen University and Research Facilitair Bedri jf
Ad em Duurzaam
De Vos van Steenwijk laan 75 7902 NP HOOGEVEEN www.ad em-duurzaam.nl
Lutec Luchttechniek
Laan d er Techniek 17 3903 AS VEENENDAAL www.lutec.nl
Intergas
Euro park Allee 2 7742 NA COEVORD EN www.intergas-verwarming.nl
Bennink Klimaattechniek BV Zuiddijk 386 1505 HE ZAANDAM www.benninkbv.nl
Maasengineering en Ins tallatieadvies
Wodans traat 14
3072 EV ROTTERDAM
Exploitatie Partners BV
Leonard Springerlaan 37 9727 KB GRONINGEN www.exploitatiepartners.nl
LUTEC Luchttechniek
LUTEC Luchttechniek levert geavanceerde luchttechnische o plossingen voor een schoon en gezond werkk limaat. Vanuit de behoe fte s tellen wi j ventilatie, verwarming, koeling en filtering centraal. Wi j geven het advies, engineeren, leveren en monteren de o plossing en ond erhoud en die. Dit doen we in uiteenlo pend e indus triële branches van de maakindus trie tot de voedingsmidd elenbranche
Even voors tellen - Suzan Ert ugrul
Hallo ied ereen! Ik ben Suzan, sinds 10 juni content marketeer bi j TVVL, waar ik me kan uitleven in de creatieve sector van onze vereniging. Samen met Femke, Desirée, Es ther en Adinda houd ik me bezig met het creëren van versch illend e creatieve media, waarbi j we samen de diverse marketing- en communicatiedoelen behalen voor onze leuke partners!
Verd er woon ik in onze prachtige hoofds tad. Ik ben regel matig in de sportschool te vind en, waar ik het heerli jk vind om (semi) zware dingen op te tillen en weer neer te zetten. Als het weer en mi jn motivatie het toelaten, ga ik n og wel eens wand elen in de s tad of liever n og buiten in de nat uur Deze gezond e hobby’s balanceer ik met een wat mind er gezond e hobby: het ontd ekken van versch illend e cafés en het eten van diverse, ongezond e zoete lekkerni jen.
Ik wil graag zeggen dat ik n og sch ild er en teken, maar ik moet eerli jk bekennen dat dit een hobby is waarvan ik alti jd roep dat ik het weer o ppak, maar het vervolgens n ooit doe… wel een doel voor de (na bi je) toekoms t!
Ik voel me al helemaal thuis in het team en kijk ernaar uit om n og veel waardevol creatie f werk te mogen leveren!
Op 15, 16 en 17 oktober s taan de Bra banthallen volo p in het teken van inn ovatie, kennisd eling en business ti jd ens de Vakbeurs Energie. Na twee succesvolle eerdere d eelnames, is TVVL ook in 2024 weer van de parti j bi j Vakbeurs Energie in 2024.
Dinsdag 15 oktober | Data-gedreven Energieo ptimalisatie in de Gebouwd e Omgeving
In de huidige wereld van duurzaamheid en energiebesparing speelt data-gedreven energieo ptimalisatie een cruciale rol in de gebouwd e omgeving. Nard Geers, adviseur bi j Energiepartners, Ruben Harmsen, toezichthoud er bi j ODMH en Jochem Mark, commissielid van YOUNG TVVL nemen je mee in de n oodzaak om energieverbruik te monitoren, analyseren en o ptimaliseren om duurzaamheidsdoels tellingen te behalen.
Woensdag 16 oktober | Energieflexibilisering in de gebouwd e omgeving Hoewel bi-directionele laadpleinen veel potentieel bied en, zi jn er ook uitdagingen die overwonnen moeten word en. Edwin Koers van Unica en Kevin de Bont, commissielid van YOUNG TVVL, gaan in op de samenwerking t ussen overhed en, bedri jven en techn ologische inn ovators die n odig is om deze barrières te overwinnen.
Dond erdag 17 oktober | Oplossingen voor conges tiegebied en Effectieve o plossingen voor conges tiegebied en vereisen een integrale aanpak waarbi j versch illend e s takehold ers samenwerken. Dit zi jn bi jvoorbeeld beleidsmakers, techn ologische partners en s ted elijke planners. Auke Hoeks tra van Holontool en Pieter Hilhorst, commissielid van YOUNG TVVL, gaan in op de bund eling van krachten die n odig is om een toekoms tbes tendige s ted eli jke infras truct uur te creëren.
Loo p bi j ons langs voor een heerlijk ko pje koffie of thee en ga met ons en onze podiumsprekers in gesprek over de nieuws te ontwikkelingen binnen TVVL en de ins tallatiebranche. Ook hebben we dageli j ks een ins tallatie op de s tand waar je op interactieve manier aan de slag gaat met de elektrische energietransitie en de meterkas t van de toekoms t.
Daarnaas t is er op dinsdag 15 oktober mogeli j kheid om samen met een expert het WEii EnergieKompas in te vullen. Met jouw energieverbruik en vierkante meter gebruikso ppervlak als input, maken we ter plekke een berekening en kunnen we de positie van jouw gebouw plotten in het WEii EnergieKompas.
Meld je gratis aan
Op onze eventpagina vind je de gratis regis tratielink voor de beurs. Een unieke gelegenheid om jouw kennis te vergroten en je netwerk te vers terken!
Zien we jou daar?
In één keer goed. Daar heb je je reputatie aan te danken. En zo pak je de winst van een efficiënte organisatie. Kennis van airconditioning en ventilatie is key. Bij Alklima hebben we dat goed voor je geregeld. Met opleidingen via Alklima College. Advies bij het schrijven van het bestek. Meedenken met offertes. En ondersteuning op locatie. Natuurlijk over de techniek, maar ook over de uitvoering. Want dat maakt een groot verschil: zeker weten.
alklima.nl/kennis