Museum voor Devotie 2016

h s

o t

o u

f k

d

2 :

het de votie m useum

ho of ds t u k 2 | devot ie

1. devoot bn. ‘godvruchtig; geheel toegewijd’ categorie: leenwoord

Mnl. deuoteleke (bw.) ‘op godvruchtige wijze’ [1280; CG II, Kerst.], met devoten gebede (datief mv.) ‘met vrome gebe-

den’ [1393; Claes 1994a], devoet ‘toegewijd aan god’ [1486; MNW].

Ontleend aan Latijn devotus ‘toegewijd aan de goden, geofferd’, deelw. van devovēre ‘toewijden, offeren’, gevormd uit

het voorvoegsel dē- ‘weg, afzonderlijk’, zie de-, en vovēre ‘een plechtige gelofte doen’, zie votum, votief. devotie zn. ‘vroomheid; verering’.

Mnl. deuotien ‘vrome handelingen’ [1236; CG II, En. Cod.],

deuocie ‘vroomheid’ [1265–70; CG II, Lut.K]. Ontleend aan Latijn devotio ‘id.’. Afleiding van devotus. [bron: www.etymologie.nl] 1

ho of ds t u k 2 | grondgedacht e

3

ho of ds t u k 2

...we can chang

4

* from the song Chicago by Graham Nash - 1971

ho of ds t u k 2

ge the world...*

5

[?]

ho of ds t u k 2 | devot ie of echolalie

‘Yes, we can!’

7

ho of ds t u k 2 | Kind of Blue - Miles Davis

B

lue – Onmisbaar in de collectie van dit museum is de klankkleur van Miles Davis’ ‘Kind of Blue’.

Vijftig jaar geleden (1959) werd dit, inmiddels legendarische album, door Miles Davis (e.a.) opgenomen. In twee sessies, aan de hand van wat ruwe compositieschetsen en het uitgangspunt: ‘first idea, best idea’.

Wat deze registratie met name een voorwerp van devotie maakt is het klankbeeld. De klank die aandacht vraagt voor en schenkt aan datgene wat we doorgaans graag uit de weg gaan: de klank van zelfreflecterende, zelfbewuste en zelfgezochte eenzaamheid. De klank die het ‘uiteindelijk is iedereen alleen’, vertolkt en tastbaar weet te maken. Het reikt je het zelfvertrouwen aan om daar weer intiem mee te kunnen en durven zijn.

Luister naar ‘So What’ het openingsnummer op het moment dat de blazers in beeld komen, verleidelijk, fluisterend vragen ze om een offerande. Een offer door het letterlijke en figuurlijke weglaten. Het ‘less is more’ verklankt in de fragiel gebroken toon van Miles’ gestopte trompet.

Komt, laten wij aanbidden...

[KS: 011208]

8

Kind of Blue

ho of ds t u k 2 | Zwembidden

Zwembad Den Dolder Menno Wigman Er zijn gevoelens die fascistisch zijn.

De vader die niet weet waarom hij slaat, de zoon die half verblind in foto’s krast.

De mooiste idioot die ik ooit zag lag op zijn rug een heel heelal te zijn.

Geen vader kreeg ooit greep op deze pees die als een kosmonaut het bad door dreef.

Geen moeder stookte in zijn vissenkom.

En wit en scheef en wijs zwom hij. Hij zwom.

10

ho of ds t u k 2 | de bibliotheek

ho of ds t u k 2 | de ar t otheek

14

O Mary,

A

ls devotie niet zelfontkennend is, wordt het al snel een heilige verering van de

veronderstelling dat belofte schuld maakt en uiteindelijk ingelost dient te worden, waardoor het niets anders blijkt te zijn dan een profaan handjeklap... ...the sound of one hand clapping

ho of ds t u k 2 | T he sou nd of one ha nd clappi ng . . .

don’t you weep

17

ho of ds t u k 2 | In-gebed

18

Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan, Als, dan,

ho of ds t u k 2 | de evocat ie

My favourite things De evocatie

Wat ook we erklinkt als devotie is: het hebben van een

muze. Zoals e en maîtresse, heimelijk inspirerend, in een ‘pa s de deux’.

Het blind, onvoor waardelijk zonder verlangen, ver wach-

ting of voorbehoud; onaf wendbaar en intuïtief, volgen van je roeping. Omdat het e en gevoel van bestemming geeft, een

intieme verbintenis met je wezen, dat zich weerspiegelt in je zijn. Kan je je e en mooiere levensdans wensen?

En als je daar al voor zou kunnen kiezen, wie zou zich

daar dan niet aan willen overgeven?

20

ho of ds t u k 2 | Something’s got a hold on me

Someth i ng’s - De roman zal nooit uitsterven. Omdat de roman de enige plek op aarde is waar twee vreemdelingen elkaar kunnen ontmoeten in volledige intimiteit. De lezer en de schrijver maken samen een boek. Bij geen enkele andere vorm van kunst is dat mogelijk.

Er is geen andere kunstvorm die de introspectieve kant van het bestaan zo kan belichten [Paul Auster]

22

go t a hold on me

ho of ds t u k 2 | laagvlieger

Laagvlieger Tien jaar geleden zag ik voor het eerst werken van Wolfgang Laib in museum De Pont in Tilburg. Het werk, samengesteld uit stuifmeel van de hazelnoot, sprak het meest tot mijn verbeelding.

Laib heeft de pollen in een rechthoekig vlak van ongeveer negen vierkante meter uitgespreid, met een zeefje.

Wanneer je het vlak van dichtbij bekijkt, zie je pastelgele korreltjes.

Je moet natuurlijk niet gaan niezen.

Wonderlijk, hoe al die bleke deeltjes bij beschouwing van een afstand, dus als één geheel, zo’n felle gloed afgeeft. Het vlak lijkt ook iets van de grond te komen.

Laatst wilde ik het werk opnieuw ervaren.

Het stuifmeel was in geen velden of wegen te bekennen.

Ik schoot een suppoost aan. Ze zei dat het werk beneden in het depot opgeslagen ligt, in een jampotje...

24

ho of ds t u k 2 | moondance

Nataraja -

O

p mijn speurtocht naar onderwerpen van devotie, kan ik natuurlijk niet ontkomen

aan een voor mij veelbetekenend beeld: ‘Shiva danst stilstaand met zichzelf’. Bij de research naar beeldmateriaal werd ik verrast. CERN (de Europese organisatie voor nucleair onderzoek, tevens de plaats waar het World Wide Web in 1991 is ontstaan) heeft dit beeld van de kosmische dans in 2006 als een geschenk uit India op haar terrein geplaatst.

Een religieus symbool op het terrein van één van de bastions van de rationele wetenschap lijkt curieus. Daarom heeft men waarschijnlijk naast het beeld een plaquette met uitleg geplaatst:

Known as the Nataraja, this

particular form of the Dancing Shiva is one of the

greatest gifts to the world of art. Shiva symbolises ‘Shakti’ or life force, in the Hindu Trinity. He is the

Creator, the Sustainer and the Destroyer. Beyond the Nataraja’s artistic form lies a profound meaning

to be comprehended at many levels. The Nataraja

MOON

in Ananda Tandava shows Him dancing the uni-

verse into existence, sustaining it with His rhythm and dancing it in to extinction. Creation is sparked

by the vibration of the drum in the right hand; protection or sustenance by the open palm of the front

right arm, a gesture of assurance that grants free-

dom from fear. The fire in the left arm dissolves’the universe while the front left arm points downward

to the lifted left leg, the solace of the worlds. The dwarf representing ignorance is trampled under the

right leg. The aureole represents the cosmos, the sun, the moon and stars revolvong in perpetual and fiery motion.

26

ho of ds t u k 2 | moondance

Ananda K. Coomaraswamy, seeing beyond the

unsurpassed rhythm, beauty, power and grace of the

Nataraja, once wrote of it ‘It is the clearest image

of the activity of God which any art or religion can boast of.’

More recently, Fritjof Capra explained that

‘Modern physics has shown that the rhythm of crea-

DANCE

tion and destruction is not only manifest in the turn of the seasons and in the birth and death of all living creatures, but is also the very essence of inorganic

matter,’ and that ‘For the modern physicists, then, Shiva’s dance is the dance of subatomic matter.’

It is indeed as Capra concluded: ‘Hundreds of

years ago, Indian artists created visual images of dancing Shivas in a beautiful series of bronzes. In

our time, physicists have used the most advanced

technology to portray the patterns of the cosmic dance. The metaphor of the cosmic dance thus unifies ancient mythology, religious art and modern physics.’

27

ho of ds t u k 2 | drama in hem

10 april 1983. Hennie Kuiper onderweg van Parijs naar Roubaix, in de hel van het Noorden.

Het regent. De kasseien zijn glibberig.

Kuiper rijdt, na een ultieme tempoversnelling, op kop met een minuut voorsprong op onder andere de Italiaanse pletwals Francesco Moser, die het record van Roger de Vlaeminck wil evenaren.

Zes kilometer voor de finish, op de laatste kasseien in het dorpje Hem, moet hij uitwijken voor een onvoorzichtige fotograaf.

Hij rijdt in een diepe put. Zijn tube vliegt wel dertig centimeter van zijn velg en zijn achterrem blokkeert. Hij gooit zijn fiets in de berm en schreeuwt om de volgwagen van zijn ploegleider, Fred de Bruyne.

Ik zie het gebeuren op televisie. Ik wil dat hij wint. Ik laat me meeslepen door de televisie commentatoren Mart Smeets en Jean Nelissen.

‘O..o.. o’, roept Smeets wanhopig, ‘van zijn fiets af.. en nu?’ Nelissen zegt dat hij een lekke band heeft. ‘O… ooo..’, Smeets klinkt nog wanhopiger, ‘achterwiel helemaal kapot….oo..’. Nelissen vraagt waar de ploegleider is. Smeets: ‘Die is er niet..kijk… wiel, band eraf…o..ooo…wat is dit erg….verschrikkelijk….waar is…o..o…je zal hier zo liggen…’.

Kuiper staat in de berm met zijn gezicht onder de modder. Hij lijkt ontredderd. Kuiper zegt nadien in een interview dat hij niet in paniek was maar wel nerveus. Hij wou koste wat kost die koers winnen: ‘Olympisch kampioen, wereldkampioen: dat was ik allemaal geweest, maar geen enkele triomf ging boven die in Parijs-Roubaix.

28

ho of ds t u k 2 | drama in hem

Nooit zou ik zo’n kans krijgen’ Gilbert Cattoir, de mecanicien, spurt met een wiel naar Kuiper, maar ziet dat het om meer dan een gewone bandbreuk gaat. Hij wil naar de auto lopen om een reserve fiets te halen. ‘Hier dat wiel’, roept Fred De Bruyne. ‘Nee Fred, dat heeft geen zin.’, roept Cattoir. Fred blijft aan het wiel rukken tot Cattoir loslaat. Terwijl de mecanicien naar de auto terug rent probeert De Bruyne het wiel tevergeefs in het voorvork te steken.

Kuiper, met trillende benen, roept: ‘Vergeet nou toch dat wiel en geef me die reservefiets Fred!’ In de verte doemen al motoren en achtervolgers op.

Op dat moment komt de mecanicien met een reservefiets aangelopen.

Kuiper krijgt de reserve fiets. De mecanicien duwt hem zo’n 50 meter aan.

De commentatoren denken dat Kuiper meer dan 15 kostbare seconden verliest.

Smeets: ‘Nieuwe fiets..en nu..die mannen komen nader….o..’

De wanhoop van de verslaggevers slaat ook op mij over. Haalt ie het ? De finale is bloedstollend.

Door de forse duw van de mecanicien kan de fietsketting op de grote molen.

Kuiper maakt meteen voldoende vaart. Het groepje achtervolgers met Moser, Duclos-Lassalle, Madiot en Demeyer kunnen hem niet meer achterhalen. Hennie Kuiper wint op fenomenale wijze deze roemruchte voorjaarsklassieker.

Wat mij nog steeds kippenvel bezorgt, wanneer ik de beelden op YouTube terugzie, is niet zozeer de overwinning maar het drama in Hem.

29

ho of ds t u k 2 | I .M .

Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder...

30

ho of ds t u k 2 | I .M .

Ramses (1933 -2009)

31

...later als ik groot b zal en ik w da eten ti kk lei da nk ti an s zij go n ed

ho of ds t u k 2 | heimwee

n e u

vo

n or

r e t la z

et h s oal

er t a w

h e i m

32

ho of ds t u k 2 | heimwee

loed kan v n e eb zijn jd water is... i t l a en

m w e e 33

ho of ds t u k 2 | wheel of for t une

ho of ds t u k 2 | wheel of for t une

35

Het woordje kunst

ho of ds t u k 2 | light my f ire

HeT WOORD 36

DJe KUnST

37

E

uit: Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen, 1987]

[© Ted van Lieshout

Nu denk ik bij het woordje kunst aan thuis en aan verhalen, die opgeslagen liggen in een dichtgeslagen boek.

Ik kan er met mijn vinger en mijn ogen in verdwalen en vind er soms een streling in als ik een streling zoek.

Toen dacht ik bij het woordje kunst ook eens aan beeldhouwwerken, die doodstil staan gevangen op een sokkel in de grond.

Ik heb een beeld gestreeld, maar of een steen een aai kan merken?

Ik weet niet eens of ‘t standbeeld zélf wel wist dat het bestond!

alleen aan schilderijen, die stilletjes gevangen zijn in lijsten aan de wand.

Ik vond dat zielig en ik wou een schilderij bevrij’en, maar ach, ik mocht het zelfs niet eens beroeren met mijn hand.

erst dacht ik bij het woordje kunst

ho of ds t u k 2 | de vr ije gedacht e

40

41

ho of ds t u k 2 | de vr ije gedacht e

42

43