PRODUCCION LITERARIA

K’ULB’IL YOL TWITZ PAXIL

ACADEMIA DE LENGUAS MAYAS DE GUATEMALA

KAQCHIKEL CHOLCHI’

COMUNIDAD LINGÜÍSTIC KAQCHIKEL

RUB’EYAL RUK’UTIK RI KAQCHIKEL CH’AB’ÄL DIPLOMADO PARA LA ENSEÑANZA DEL IDIOMA KAQCHIKEL Ab’i’: Karen Campo de Alvarado Atinamit: Mixku’

SAMAJ: MAYA’ LEMÏK PRODUCCIÓN DE LITERATURA INFANTIL Atijonel: Norma Raquec

Q’ij pa maya’ cholq’ij: B’eleje’ Aq’ab’al Ri q’ij wakami: 28 de septiembre de 2021.

¿Ütz awäch tijoxel, ütz awäch? Ütz matyox // ¿ütz awäch tijoxel, ütz awäch tijoxel, ütz awäch tijoxel ütz awäch? Ütz matyox ¿Ütz kiwäch ri ate’, atata’? Ütz chuqa’// ¿Ütz kiwäch ri ate’, ütz kiwäch ri atata’, ütz kiwäch ri ate’ atata’? Ütz chuqa’.

Ri ya’ Ri loq’oläj qaya’ Yalan nichoxöx Yalan lo’x, lo’x Jeb’ël richin nqokisaj K’o kik’aslem ri chikopi’ Ri che’ , ri q’ayïs K’o kik’aslem K’o qak’aslem röj winaqi’ Ri loq’oläj qaya’ Yalan lo’x lo’x K’o qak’aslem röj winaqi’ Ri ya’ janila k’atzinel. (tz’ib’anel: Griselda Cux)

Ri Tzyaqb’äl Ri nutzyaq yalan jeb’ël ok rub’anik, Re kitzyaq ri maya’ winaqi’. (..)

Rïn k’o nupawi’ Rïn k’o nuwex Rïn k’o nukoton Rïn in maya’. (..)

Ri ixoqi’ yalan jeb’ël ok kib’anikil Toq kokisan ri maya’ kitzyaqb’al. (..)

Rije’ k’o kixoq’op Rije’ k’o kipo’t Rije’ k’o ri kuq Rije’ e maya’. (..)

Fundación Kaqchikel

Ruq’anal ayin Ri nujolom köw rub’anon, köw rub’anon achi’el jun che’.

Achi’el jun che’ achi’el jun che’ Köw rub’anon achi’el jun che’.

Ruq’anal ayin taya’ chi rij Richin nsilon ke re’ ke la’ Ke re’ ke la’, ke re’ ke la’ Richin nsilon ke re’ ke la’.

Ri kemonel Jun kemonel, jun etamanel Jun kemonel, jun tz’ib’anel Nuya’ taq chikopi’ Nuya’ taq che’ chupam rukem Jeb’ël kemonel, jeb’ël etamanel Nawokisaj akema’, nawokisaj achoko’y Nïm ri aq’ij, nïm awetamab’al Ri qawinaq yekikot awik’in.

Ri b’onil (ruq’ojom: el campanero)

Azul xar, azul xar Verde räx, verde räx Amarillo q’än, amarillo q’än Rojo käq, rojo käq

“Ri b’anoj” (ruq’ojom: el campanero) // Ri b’anoj // // nkitzijoj // // taq silonem // // rik’in ch’akulal // k’astajïk, wa’inïk, silonïk, atinïk, jalonïk, b’iyinïk, samajinïk, etz’anïk, b’oninïk, b’ixanïk // Ri b’anoj // // nkitzijoj // // taq silonem // // achi’el re re’ // ropinïk, xajonïk, tz’ib’anïk, muxanïk, mesonïk, oyonïk, qupinïk, tz’ub’anïk, warïk, achik’anïk

Ruwachinäq ri tijob’äl Yitzopin, yikikot, Yib’e pa tijob’äl Yitzopin, yikikot, Yib’e pa tijob’äl Nink’waj Nuwuj Chuqa’ nutz’ib’ab’al Nink’waj Nutz’ib’awuj Chuqa’ nusik’iwuj Jantapeeeee janila yikikot Xa ruma yib’e pa tijob’äl (//) Xa ruma yib’e pa tijob’äl.

K’aslemanem Xel pe ri “a”, xel pe ri “a”, nb’e rik’in rutata’ (Kamul) Xel pe ri “e”, nb’e rik’in rute’ (Kamul) Xel pe ri “i”, xel pe ri “i”, nb’eruk’ama’ rusi’ (Kamul) Xel pe ri “o”, nb’eruya’ rutz’o’ (Kamul) Xel pe ri “u”, xel pe ri “u”, jo’ qonojel pa juyu’ (Kamul) Kojanimäj pa juyu’, richin man niqatzu’//

Ri taq Chikopi’ K’o jun q’ij xinwïl jun ti tz’i’... wua wua K’o jun q’ij xinwïl jun ti wakx... muu muu K’o jun q’ij, k’o jun q’ij... k’o jun q’ij xinwïl jun chiköp K’o jun q’ij xinwïl jun ti mes... myaw, myaw K’o jun q’ij xinwïl jun ti kej... mmmrr.. mmmrr K’o jun q’ij, k’o jun q’ij... k’o jun q’ij xinwïl jun chiköp

Ri ti tz’unün Nropöp nropöp la ti tz’unün kan nujululej rupam la ti kotz’i’j.

(Nakamuluj)

Nb’ ke la’ npe ke re’ tiqachapa’ la ti tz’unün.

(Nakamuluj)

Rïn xink’ül ri k’ayinel Ke la’ pa nuk’ayib’al //Tak’ulu’ k’a jun rutzil awäch k’ayinel Ja ri’ k’a ri rutzij ri loq’onel// (ruq’ojom: El patio Juan)

Rïn nub’i’ Juanitaaaa Chi Xot nutinamiiit Q’ejelonïk (ruq’ojom: ole ole ole)

Xsaqär xsaqär xsaqär xsaqär Xsaqär matyox La ütz, la ütz , la ütz awäch Ütz matyox, ütz matyox

Rïn nub’i’ Margarita Sian

Rïn nub’i’ Rosa

(nombre del estudiante)

Chi Xot nutinamit (el municipio del estudiante)

Ri chikopi’ Rïn nub’i’ tukr, tukr Ninb’än uuuuu Rïn iwïr xinwïl jun ti tukr uuuu Rïn iwïr xinwïl jun ti tukr uuuu Rïn iwïr, rïn iwïr, rïn iwïr xinwïl jun ti tukr uuu

Ri tzyaqb’äl Ri nutzyaq yalan jeb’ël ok rub’anik Re ri kitzyaq ri maya’ winaqi’. // Rïn k’o nupo’t Rïn k’o jun wuq Rin k’o nuxoq’op Rïn in maya’.

Rin k’o nupawi’ Rïn k’o nuwex Rïn k’o nukoton Rïn in maya’.

SPRING

Ri tz’i’ k’o pa b’ey Jun tz’i’ k’o pa b’ey Jujun taq tz’i’ e k’o pa b’ey Yekikot yekikot ri taq tz’i’.

Nujolom, nupaläj, nutele’m, waqän Nujolom, nupaläj, nutele’m, waqän Nutele’m waqän Nutele’m waqän Waqän, waqäään

Rïn yikikot Rat yakikot Rija’ nkikot wakami Röj yojkikot Rïx yixkikot Rije’ yekikot wakami

Nujolom, nupaläj, nutele’m, waqän Nutele’m waqän// Nujolom, nupaläj, nutele’m, waqän Nutele’m waqän// Chuqa’ jun surunïk Chuqa’ jun tze’enïk Chuqa’ jun ropinïk.

Jo’ pa tijob’äl Kojb’ixan pa tijob’äl Kojtz’ib’an pa tijob’äl Kojxajo’ pa tijob’äl Jo’ k’a.... Ütz k’a ...

Jeb’ël, itzel (ruq’ojom: feliz cumpleaños)

Kan jeb’ël, kan itzel Kan jeb’ël, kan itzel Kan jeb’ël, kan itzel Kan jeb’ël, kan itzel Kan jeb’ël, kan itzel

Ri wach’alal Ri nuchaq’ yalan yesamäj rik’in ri nutata’, ri wana’ jeb’ël nib’ixan chuchi’ ri q’aq’, nutata’ yalan nikikot rik’in ri ruk’aslem; rik’in ri ruk’aslem.

Ruma ri’ yalan yikikot, yalan yikikot, kik’in ri wach’alal (//) kik’in ri wach’alal.

Numama’, nuya’ ri pixa’ chi ke riy rumam’, ri wati’t nutzijoj xajanil chi qe qonojel.

Ri nute’ nupon re qaway,

niqak’waj pa samaj, niqak’waj pa samaj.

Ruma ri’, yalan yikikot, yalan yikikot, kik’in ri wach’alal (//) kik’in ri wach’alal.

K’atzinel chi röj qach’alal yojsamäj junam, kixuxlan k’a ri wach’alal ruma xixkos.

Xe jub’a, xich’o chi rij ri ach’alalri’ïl, ri ach’alalri’ïl.

Ruma ri’ yalan yikikot, yalan yikikot, kik’in ri wach’alal (//) kik’in ri wach’alal. mmmmmmm Ulanïk Kaji’ Imox (Cover R. Pichiyá)

Tiqasiloj qajolom, tiqasiloj qajolom, tiqasiloj, tiqasiloj, tiqasiloj qajolom Tiqasiloj qatelem, tiqasiloj qatelem,tiqasiloj, tiqasiloj, tiqasiloj qatelem Tiqasiloj qatz’ik, tiqasiloj qatz’ik, tiqasiloj, tiqasiloj, tiqasiloj qatz’ik Tiqasiloj qaq’a’, tiqasiloj qaq’a’, tiqasiloj, tiqasiloj, tiqasiloj qaq’a’

Suq’aq’ Netz’an ri b’atz’ rik’in ri b’ätz’ pa jay netz’an rik’in jun ri b’ätz’ ri b’atz’.

k’uljap Xinmës jun mes rik’in rumeseb’al numetz’

Wati’t

(ruq’ojom: el campanero)

Wati’t, wati’t, Xatb’e pa kayib’äl Xatb’e pa kayib’äl Xaloq janila ichaj Xaloq janila ichaj Nutij rojonel, nutij rojonel (Karen Campo)

Suq’aq’ Pa kayb’äl xinloq yakb’äl, juxb’äl, yojb’äl, q’olib’äl.

Q’olib’äl, yojb’äl, juxb’äl, yakb’äl, xinloq pa kayb’äl.

(Karen Campo)

k’uljap Jun wakx ke re’ jun wakx ke la pa ruwäch nwa’ ruwäch che’

¿Achike k’o wayjal?

Ojer jun jeb’ël q’än rub’onil ral äk.

B’iyin pa b’ey rik’in yalan wayjal.

Rik’in jub’a’ xetzijon ri umül Tito.

-¿Akuchi’ k’o k’utun?

-K’a ke taq la’.

Ri ral äk xb’iyin chuqa’ xb’iyin jampe’ jun jut.

-¡Mmm qäs ki’ k’utun!

Ri ral äk xutij ri jut.

Tiqaq’ij xetzijon ri patix Roco.

-¿Akuchi’ k’o k’utun?

-Pa tikomal.

SPRING

Ri ral äk xb’iyin chuqa’ xb’iyin, Jo’ok ti ruwäch ri ti äk, xkös ruma’ xb’iyin.

Jub’a chic xetzijon ri tikomal Chi ri’ xtz’ët jun chacäch rik’in yalan ichaj chuqa’ ruwäch taq che’.

-Mmm xutij rojonel!