STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 5
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ Μυθιστόρημα
ﱣﱢ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 6
©
Copyright Αλέξης Σταμάτης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2015
Έτος 1ης έκδοσης: 2015 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα
% 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com
ISBN 978-960-03-5944-2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 7
ΚΕΦΑΛΑΙΑ òô
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Πριν 11. Μυρτώ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Τζιμ, Νταράν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Τάσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Χαρά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Νίκος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Ηλίας, Ναυσικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. Άρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. Αθηνά, Βασιλείου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. Η γυναίκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Ελένη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Ιόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Με μια ανάσα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Καταιγίδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15 20 25 29 33 36 40 43 47 50 53 59 61
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Κατά τη διάρκεια 11. Tζιμ, Μυρτώ, Αλέκος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Νταράν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Τάσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Χαρά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65 79 109 123
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 8
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
15. Νίκος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Ηλίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. Η γυναίκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. Αθηνά, Βασιλείου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. Άρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Ελένη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Ιόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
139 155 169 175 191 201 214
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Μετά 11. Μυρτώ, Ελένη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Τζιμ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Χαρά, Τάσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Νίκος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Ηλίας, Ναυσικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Νταράν, Ερντέμ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. Βασιλείου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. Άρης, Αθηνά, γυναίκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. Ιόλη, Θέμης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΠΙΛΟΓΟΣ . . ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
233 239 241 244 249 255 258 262 266
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 9
στην Εύα και στη Μαρία Γιαννοπούλου στη Μαρία Γκρίλλα στον Δημήτρη Κατσούλα
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 10
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 11
Ό,τι είναι παρελθόν είναι πρόλογος ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ
Τρικυμία Oh he love, he love, he love He does love his numbers And they run, they run, they run him In a great big circle In a circle of infinity
Ω, πώς αγαπά, αγαπά, αγαπά Αγαπά τους αριθμούς του Κι εκείνοι τρέχουν, τρέχουν, τον τρέχουν Σ’ έναν μεγάλο, τεράστιο κύκλο Τον κύκλο του απείρου KAte BusH
«π», Aerial
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 12
Αθήνα, 2009
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 13
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΠΡΙΝ h
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 14
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 15
[ 1 ]
Μυρτώ
ΙΑ ΦΟΡΑ . Κι έναν καιρό. Τώρα, δηλαδή σήμερα.
Μ Αθήνα, μεσημέρι. Ζέστη. Mπετόν που αναφλέγεται. Πέτρα, τσιμέντο, άμμος, γυαλί: η πόλη. Πιο κοντά. Πολυκατοικίες. Εγκλήματα του πενήντα, αντιπαροχή, εργολαβίες. Βιασμός. Τερατογένεση. Άλλοι διαφωνούν: η μόνη λύση για την ανάπτυξη της πόλης. Κτιστή επανάσταση – Εμφιαλωμένη φύση τη λέει ο ποιητής. Μια πολυκατοικία από ψηλά, τέσσερις όροφοι συν ρετιρέ. Η βεράντα του ρετιρέ. Ένα κορίτσι λιάζεται. Η Μυρτώ. Το πρόσωπό της. Η φράντζα πέφτει στο δεξί της μάτι. Το καλύπτει ολόκληρο, καθιστώντας αόρατο το μαύρο μακιγιάζ. Μια δέσμη ξανθών ακτίνων τής κρύβει το μισό οπτικό πεδίο. Το γαλάζιο μάτι πίσω απ’ τα τσουλούφια, πίσω απ’ την κουρτίνα. Είναι θαυμάσιο να μισοφαίνεται κανείς. Διότι τούτο εστί το σώμα σου. Και σου ανήκει. Όπως και η θωράκισή του. Εσύ αποφασίζεις τι εκθέτεις, ως πού το εκθέτεις. Σε καθεστώς ελευθερίας. Πιο κοντά. Η οφθαλμική κοιλότητα. Η ίριδα. Πιο κοντά. Ποιος ξέρει; Στ’ αφτιά της τα ακουστικά του i-Phone. Όλα της τα αγαπημένα. Killers, Babyshambles, Archive. Μπαγιάτικος αέρας, αττικό φως, μυρωδιά φρέσκιας μπογιάς από απέναντι. Δεν την
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 16
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
απασχολούν. Αναπνοή, εικόνα, οσμή – αδιάφορα, παντοτινά, δεδομένα. Άδεια όστρακα. Αρέσκεται στο να πλέει στο χρόνο, έτσι νωχελικά, μελαγχολικά. Ο Λυκαβηττός ορθώνεται ψηλά. Στρατιώτης που φυλάει τα μετόπισθεν. Διαβάζει: Δυο δόσεις μίσους από ένα στόμα άγριο σαν όπλο Σαν ένας δολοφόνος που το κάνει για πλάκα Δυο φοβεροί κρότοι σ ’έναν πόλεμο που μόλις άρχισε Δυο κόκκινα τριαντάφυλλα πάνω απ ’το είδωλό μου Ο αέρας φυσάει, κι αφήνει μοναχά ένα Ο κόσμος που ξέρω εξαφανίζεται – σαν τον ήλιο που δύει Πέμπτη, έκτη φορά. Το έχει εκτυπώσει από ένα σάιτ στο δίκτυο. Προεκτείνει νοερά το ποίημα στα δικά της ορνιθοσκαλίσματα. Πάντα θέλουν περισσότερα από σένα, πάντα σε κριτικάρουν. Βασικά περισσότερο εσύ με κριτικάρεις. Τη ζωή μου, τα σκουλαρίκια μου, το ντύσιμό μου. Ζεις στη σαπουνόφουσκα του μυαλού σου. Κι εγώ είδωλο του εαυτού μου, κολυμπάω στο χάος. Αναστενάζει, σαν να μην μπορεί να συνδέσει λόγια και αίσθημα. Ελαφριά πίεση για να νιώσει πιο βαθιά, πιο σκοτεινά. Μικρό δικό της τρικ. Ουσιαστικά είναι ένας λυρισμός – μένει έκθαμβη από την ίδια της την ψυχή. Όμως αυτή τη στιγμή νιώθει ένα σουβλί βαθιά στο στέρνο. Κι αποφασίζει, όχι άλλο μόνη σήμερα. Σκέφτεται τη φίλη της τη Λένα, αλλά η Λένα είναι ακριβώς σαν κι αυτήν, δεν της κάνει καλό ένας τέτοιος καθρέφτης. Θέλει να δει την αντανάκλασή της αλλού, χρυσίζουσα, όσο πιο διαφορετικός ο καθρέφτης, τόσο καλύτερα, ίσως έτσι καταφέρει να δει και τα δυο τριαντάφυλλα του ποιήματος πριν φυσήξει ο αέρας. Βγάζει τα ακουστικά, κλείνει το τετράδιο, σηκώνεται, ανοίγει την μπαλκονόπορτα, μπαίνει μέσα. Σαλόνι, κάτασπρο, όλα πάλλευκα, συμμετρικά. Η τάξη είναι η αναπνοή του Θεού – οικογενειακό, πατρικό μότο, όταν μπο
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 17
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
ρούσε ακόμη να υπάρχει μότο. Ποιου θεού όμως; Δεν πιστεύει, δεν προσεύχεται. Ούτως ή άλλως υπάρχουν στιγμές που ό,τι και να κάνει το σώμα, η ψυχή είναι στα γόνατα. Από τότε που πέθανε ο πατέρας της έχασε την τάξη της. Όχι ότι εκείνος την παρείχε. Το αντίθετο μάλιστα, αλλά η τάξη έχει να κάνει και με το τι θεωρεί κανείς δεδομένο. Στο δωμάτιο της μάνας της. Ξέρει πού θα τα βρει. Τριάντα ευρώ – τόσα χρειάζεται. Αρκετά για την ίδια, λίγα ώστε να μη φανούν. Στα μάτια μια θλίψη που δεν είναι δική της. Ούτε και της μάνας της είναι. Ίσως της προγιαγιάς. Μα αυτή ήταν από την Σμύρνη κι εκεί είχαν άλλου είδους προβλήματα. Η ιστορία της. Η οικογενειακή της ιστορία. Μυρτώ: Πάλι τα ίδια λες. Η μάνα της: Πρέπει να ξέρεις. Είναι το αίμα σου. Μυρτώ: Δε θέλω να ξέρω. Δε θέλω να ξέρω τίποτα. Το αίμα μου είναι μέσα μου. Το στόμα, άγριο σαν όπλο. Παίρνει τα χαρτονομίσματα και τα φέρνει στο φως. Να δει το υδατογράφημα στο δεκάευρω. Τα κάνει κάτι τέτοια. Υπάρχουν φορές που συγκεντρώνεται ακόμη και σ’ ένα φύλλο, το κοιτάζει τόσο επίμονα, σαν να θέλει να σχίσει τη συγγένεια των δεσμών του, και στο τέλος βλέπει άλλα πράγματα, ταξιδεύει. Έτσι εκφράζει το θεατρικό μες στην ψυχή της. Χώνει τα λεφτά στην τσέπη και βγάζει την μπλούζα. Κοιτάζει τις θηλές της. Μικρές, σαρκώδεις, δυο βαθυκόκκινα κουμπιά. Κορίτσι, θηλυκό, γυναίκα; Είναι αυτό γυναίκα; Ασανσέρ. Είναι καινούργιο, μόλις το εγκατέστησαν. Όμορφοι καθρέφτες, στιλπνοί, μ’ ένα γκρίζο φίλτρο. Εκεί ναι, της αρέσει να κοιτάζεται. Σαν να την καλύπτει ένας πέπλος. Εδώ και 2o
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 18
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ώρα βρίσκεται σε μια έξαρση, αλλά ο τρόπος που τη βιώνει είναι εντελώς κόντρα, σχεδόν κατατονικός. Γιατί κατά βάθος τής αρέσει αυτή η θλίψη. Της αρέσει αυτός ο ρόλος. Αν υπάρχει ο νευρώνας που καθορίζει το μέλλον, αυτός ξέρει πως κατά πάσα πιθανότητα σε δεκαπέντε χρόνια θα ’ναι μια ευτυχισμένη αστή με μωρό. Αφού έχει περάσει από το στάδιο κατάθλα πολυτελείας, χλιδάνεργη –κι οι δυο είναι προσδιορισμοί της μάνας της–, αναθεώρηση, καλή γνωριμία, γάμος. Ο κόσμος που ξέρω εξαφανίζεται. Η ηχώ του ποιήματος. Δραστική, ίσως κι ενισχυμένη. Μες στο ασανσέρ. Ένας περίκλειστος χώρος ένα επί ένα που ανεβοκατεβαίνει. Κι αυτό υπάρχει εκατό, διακόσια χρόνια. Ανθρώπινη εφεύρεση. Τρελό πράγμα οι ανθρώπινες εφευρέσεις. Κι αν μας κουβαλούσαν πουλιά; Θα ’ταν εφεύρεση κι αυτό; Ή φυσικό; Ο θάλαμος σταματάει στον δεύτερο. Το ’χουν αυτό τα νέα μοντέλα, όπως στα κτήρια γραφείων. Μπαίνει μια εξηντάχρονη γυναίκα. Η Ναυσικά. Γνωρίζονται. Είναι σύζυγος του Ηλία του «Αλλού». Αλλού, γιατί δε βρίσκεται εδώ, η μάνα της της έχει πει ότι φταίει η αρρώστια. Η γυναίκα παλεύει με τη βαρύτητα. Τα χαμηλωμένα μάτια της, η μικρή καμπούρα. Καμιά δε χαμογελά, η Μυρτώ γιατί έτσι είναι με τους ανθρώπους που δε γνωρίζει καλά και η Ναυσικά γιατί έχει λόγους. Δύο όροφοι μόνο είναι εξάλλου. Κρυφό βλέμμα της γυναίκας στις τορνευτές γάμπες. Το δεκαεξάχρονο σώμα. Πόσο ισχυρό. Όχι, δε θα ’θελε τέτοια κόρη. Δεν έχει τέτοια κόρη. Κι αν είχε; Ω Θεέ μου. Ισόγειο. Η Ναυσικά βγαίνει πρώτη. Η Μυρτώ την κοιτάζει από πίσω, εστιάζει στις φλέβες στα πόδια. Η Ναυσικά γυρίζει ξαφνικά. Κοιτάζονται. Τη βλέπει να κουνάει το κεφάλι και να φεύγει έξω. Περιμένει λίγο, ύστερα βγαίνει κι αυτή. Έξω υγρασία παράξενη. Ξαφνικά όλα αποκτούν μια αιφνί
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 19
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
δια πυκνότητα. Δυο φτερά πετούν στον αέρα, συμμετρικά. Στον τοίχο ένα γκράφιτι-στάμπα, Ζήτω τα λαϊκά κορίτσια. Αθήνα, μεσημέρι, ζέστη αφύσικη – κάτι προμηνύει. Ο ήλιος, κρυφός πάντοτε και μυστηριώδης. Πάντα εκεί και πάντα πουθενά. Ίσως γιατί είναι το μόνο στοιχείο στον φυσικό κόσμο που δεν μπορείς να κοιτάξεις πάνω από μερικά δευτερόλεπτα. Άντε και το αγαπημένο πρόσωπο, όταν ο έρωτας σε παραλύει.
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 20
[ 2 ]
Τζιμ, Νταράν
ΠΕΝΑΝΤΙ πολυκατοικία. Δεύτερο υπόγειο. Ρουφάει με από-
Α λαυση την πρώτη τζούρα. Δεύτερη δουλειά. Βαποράκι τζούνιορ. Ψιλά πράγματα. Η βασική να πουλάει σιντί και ντιβιντί
στα Εξάρχεια. Είναι στην Ελλάδα έξι χρόνια. Άφησε την οικογένεια στο Λάγκος – πέντε αδέρφια. Τους στέλνει ό,τι μπορεί. Ο πατέρας είναι ανάπηρος –τα δάχτυλα της μάνας σφίγγουν διαρκώς ένα φυλαχτό–, κάθε μέρα αναβλύζουν κι άλλες ρυτίδες. Τ’ αδέρφια χαμένα κορμιά – στην κυριολεξία. Σαράντα τετραγωνικά, εκατόν είκοσι ευρώ. Εδώ κι ένα χρόνο του ’ρχεται ενενήντα – έχει έρθει κι ο Νταράν, από τότε που τον έδιωξε η γυναίκα του. Τον βρήκε πίτα ένα βράδυ στη Μεσολογγίου. Καλός άνθρωπος, ταίριαξαν τα χνότα τους. Ένας Κούρδος κι ένας Νιγηριανός. Μαζί, συγκάτοικοι. Μια ακόμη βαθιά τζούρα. Τα τελευταία χρόνια, όταν πίνει, σκέφτεται τον Τόνι. Μαζί ήρθανε από κάτω. Μεγαλύτερος ο Τόνι, αρχηγός στην παρέα, λαμπερός. Φύγανε όταν ξαναβγήκε ο Ολουσεγκούν Ομπασάνγκο με στημένες εκλογές. Στο Δέλτα του Νίγηρα πήρε εκατό τοις εκατό. Ο Τόνι πήγε στη Θεσσαλονίκη, μικροπωλητής – εκεί σκοτώθηκε, δολοφονήθηκε είναι η πλήρης αλήθεια. Στην καφετέρια είδε δυο αγριεμένους μπάτσους και για να αποφύγει τον έλεγχο πήδηξε από το μπαλκόνι 2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 21
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
του πρώτου. Έγινε μεγάλη ιστορία, το ’γραψαν κι οι εφημερίδες και τα μπλογκ. Έγινε σύμβολο ο Τόνι. Για τον Τζιμ, όσο κι αν ως φυσική παρουσία δεν υπάρχει πια, ο Τόνι ζει σ’ έναν διαφορετικό κόσμο και μπορεί να μετεμψυχωθεί σε νέες γέννες. Από κει που βρίσκεται ο Τόνι τον ευλογεί, τον προσέχει, είναι πάντοτε ο φίλος του. Ο Τζιμ δεν πανικοβάλλεται εύκολα, ούτε αποκαρδιώνεται. Εξάλλου δεν έχει μπαλκόνι να πηδήξει. Για τ’ όνομα του Θεού –όποιου θεού και όποιου πνεύματος –, δε θα το ’κανε ποτέ. Είναι ένα ευχάριστο, ζωντανό παιδί που δεν παραπονιέται. Λέει ιστορίες. Όπως έλεγε ο Μπεν Όκρι, όλα τα παιδιά στη Νιγηρία πρέπει να λένε το ένα στο άλλο ιστορίες, κι οι ιστορίες αυτές πρέπει να ’ναι αυθεντικές, ιστορίες που κανένας άλλος δεν ξέρει. Δεν έγινε συγγραφέας ο Τζιμ σαν τον Μπεν Όκρι αλλά είναι δεινός αφηγητής. Και δεν παραπονιέται, παίρνει τη ζωή όπως έχει. Από εκείνους που δε θα βγάλουν ποτέ το ζοφερό είκοσι τοις εκατό του εαυτού τους στο φως. Όσο μπορούμε βέβαια να μιλάμε στατιστικά για την ύπαρξη. Κοινωνιολογικά η στατιστική είναι μια αποδεκτή επιστήμη. Σύμφωνα μ’ αυτήν ο μετανάστης, ο Τζιμ, είναι πια ένας στους δέκα σ’ αυτή τη χώρα. I am the one in ten. A statistic, a reminder of a world that doesn’t care. Τώρα και στην Ελλάδα. Σε χωροταξικό επίπεδο η αναλογία είναι 50-50. Το ’χουν μοιράσει το διαμέρισμα, δυο τοίχους ο καθένας. Ο Τζιμ τους έχει γεμίσει πόστερ από άκσιον μούβις, ο Νταράν τους έχει αφήσει κενούς. Ψέματα. Πάνω από το κομοδίνο έχει κολλήσει μια μικρή φωτογραφία του Οτσαλάν. Από την εφημερίδα. Από κάτω έχει γράψει Ιμραλί – που στα κουρμαντζί σημαίνει η φυλακή του νου. Κάπου στη μέση το σύνορο των δύο κόσμων, μια σαραβαλιασμένη πολυθρόνα. Πότε κάθεται ο ένας, πότε ο άλλος. Έ2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 22
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
να διαμέρισμα, δυο φυλές, δυο τρόποι, δυο μουσικές, δυο άνθρωποι. Ο Νταράν σιδερώνει το καλό του πουκάμισο. Είναι μεγάλη μέρα γι’ αυτόν η σημερινή. Κινεί το σίδερο αργά σαν να ’ναι μέρος μιας τελετουργίας. Τα χαρακτηριστικά του είναι ήρεμα – όχι χωρίς προσπάθεια. Ο Τζιμ παρακολουθεί σιωπηλός. Ξέρει πολύ καλά τι παίζεται αυτή τη μέρα για το συγκάτοικό του. «Θέλεις;» ρωτάει ο Τζιμ, τείνοντας το τζόιντ. Μιλάνε ελληνικά, ο Νταράν δεν ξέρει αγγλικά. «Είσαι τρελός;» Παύση. «Να τα διαλύσω όλα;» Παύση. «Τώρα στο τέλος;» Ο Νταράν μιλάει σε συνέχειες, παραδίδοντας εκείνο που θέλει να πει σε μικρές ανεξάρτητες φράσεις. Τελευταία είναι καλύτερα τα πράγματα, παλιά μιλούσε σχεδόν λέξη λέξη. Έχει προσπαθήσει πολύ, τα ’χει δώσει όλα με το αλκοόλ. Ούτε σταγόνα πια. «Χορταράκι είναι, ρε. Ηρεμεί». «Έξι μήνες κλείνω». Παύση. Το λέει για να το ακούσει περισσότερο ο ίδιος, μιας και ο Τζιμ το ξέρει πολύ καλά. «Έξι μήνες». Ούτε να το μυρίσει. «Ok, man. Μια τζούρα δε θα πείραζε. Δώρο πήρες για το πιτσιρίκι;» «Θα πάρω απ’ έξω». «Τι;» «Ένα γκέιμ μπόι». «Και γι’ αυτήν;» «Δεν ξέρω». Παύση. «Ένα μαντίλι;» «Ένα μαντίλι είναι καλό». Το κουδούνι. Δυο κοφτά χτυπήματα. Ο Τζιμ δεν περιμένει κανέναν. Κοιτάζονται με τον Νταράν. Ο Τζιμ σηκώνεται σαν α22
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 23
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
στραπή, ανοίγει ένα συρτάρι, παίρνει ένα σακουλάκι, μαζί και το τζόιντ, και πάει στην τουαλέτα. Το χέρι στο καζανάκι. Στο μεταξύ ο Νταράν κοιτάζει από το ματάκι. Του κάνει νόημα, όλα καλά, και τον πλησιάζει. «Είναι το κορίτσι». Παύση. «Από απέναντι στο ρετιρέ», λέει σχεδόν ψιθυριστά. «Σε γουστάρει». Παύση. «Αλλά μην κάνεις καμιά μαλακία». Παύση. «Είναι ανήλικο». «Μπα, γι’ αυτό ήρθε», λέει ο Τζιμ και δείχνει το σακουλάκι με τη φούντα. Είκοσι λεπτά αργότερα. Ο Τζιμ και η Μυρτώ κάθονται στο πάτωμα και κάνουν τζόιντ. Έχει βάλει ένα σιντί με αφρικάνικη μουσική. Όχι του γούστου της, αλλά δε λέει τίποτα. Απορροφημένοι στην ιεροτελεστία, με το συγκεκριμένο τυπικό. Παίρνω, ρουφάω, βγάζω τον καπνό, κρατάω λίγο, δίνω. Πού και πού ξεφεύγουν κάποια βλέμματα. Δήθεν τυχαία. Πρωτομίλησαν έξω από το ψιλικατζήδικο, στο ισόγειο της πολυκατοικίας του. Εκείνη πρώτη. Σπάνιο ν’ ανοίξει συζήτηση. Όμως αυτός ο ψηλός γεροδεμένος μαύρος με το όμορφο πρόσωπο κάτι της έκανε. Καμιά σχέση με όσους ξέρει. Τον ξανάδε τον περασμένο Δεκέμβρη όταν κάηκε η Αθήνα. Ήταν κι εκείνη στις μαθητικές πορείες. Είχε νιώσει μια ταύτιση με το νεκρό. Πέταξε κι ένα πλαστικό μπουκάλι στους μπάτσους. Ένιωσε κάπως. Από τον Τζιμ αγοράζει χόρτο. Και μερικές φορές καπνίζουν μαζί. Του αρέσει, της αρέσει, αλλά δεν έχουν καν αγγιχτεί. Είναι μελαψός, εξωτικός, αλλιώτικος. Είναι χλομή, σκοτεινή, αλλιώτικη. Μοιράζονται κάτι απροσδιόριστο και για τους δύο. Κοινή ειδωλολατρία. Ο Νταράν βγαίνει από το μικρό μπάνιο. Έχει χτενίσει τα μαλλιά του. Φοράει τα καλύτερά του ρούχα. 2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 24
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
«Φεύγω», λέει. «Good luck, man», λέει ο Τζιμ. Κλείνοντας την πόρτα παίρνει μια βαθιά ανάσα. Ο κόσμος εισδύει μέσα του. Η Μυρτώ. Ο δείκτης βαμμένος κόκκινος, τα υπόλοιπα νύχια μοβ. «He is cool», λέει. «Ποιος, ο Νταράν;» λέει ο Τζιμ και γελάει. «Μισό χρόνο μένει εδώ, μια μέρα δε χαλάρωσε». «Είναι αληθινός», λέει η Μυρτώ. Αληθινός για κείνη σημαίνει ένα μήνυμα, μια πληροφορία, μια συμπεριφορά. Η μάνα της, λόγου χάρη, δεν είναι αληθινή. Πώς το ’πε ο Ψυ; Διπλά μηνύματα. Ο πατέρας της, παρ’ όλα όσα του συνέβαιναν, ήταν. «Εγώ τι είμαι;» «Εσύ είσαι πιο αληθινός ακόμη. Σαν ψεύτικος». Τώρα που το είπε ντρέπεται. Μήπως το παρεξηγήσει. Δε δείχνει τίποτα όμως. Της πασάρει το τζόιντ. Κοιτάζονται. Ο Τζιμ γελάει. Αυθόρμητα, διάπλατα, με όλο του το είναι. Η Μυρτώ όχι. Δεν πιστεύει στα γέλια και τα χαμόγελα. Η Μυρτώ ξέρει πως ο Τζιμ είναι λαθρέμπορος. Έστω κάποιων ταπεινών ντιβιντί, αλλά λαθρέμπορος. Εκείνο όμως που δεν ξέρει είναι πως κι εκείνη είναι. Λαθρέμπορος συναισθημάτων. Εμπορεύεται πάντα τα κατάλληλα, ανάλογα με τη συνθήκη.
2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 25
[ 3 ]
Τάσος
ΤΗΝ πολυκατοικία του Τζιμ. Πρώτο υπόγειο. Ενοίκιο εκα-
Σ τόν ογδόντα ευρώ. Σαράντα πέντε τα τετραγωνικά. Υπνοδωμάτιο σαλόνι μαζί. Ελληνικό ραπ στη διαπασών.
Έχω χάρισμα, έχω ταλέντο με τις λέξεις στο μοντάρισμα και στις γυναίκες κάνω πάντα ξεκαθάρισμα σκληρό μαρκάρισμα και μποτιλιάρισμα μόνο εγώ ξέρω τι είναι σταμπιλάρισμα! Μέρος τρίτο απ ’το ένα τρίτο στην εξέδρα μου ζήτω έχω βρει όλους τους τρόπους επιτέλους να μην πλήττω. Το θέμα ραπ το ’χει ψάξει. Ο Ευγένιος, ο κουλτουρέ φίλος του, το θεωρεί ραψωδία τού σήμερα. Η μαντινάδα με μπιτ. Γράφει κι εκείνος στιχάκια. Δεν τα δείχνει πουθενά. Ούτε στα κοριτσάκια. Πιο παλιά άκουγε τέκνο. Τη βιολογική μουσική. Αυτήν που την αισθάνεσαι, δεν την ακούς. Γιατί χτυπάει στην καρδιά και η ροή του αίματος συντονίζεται με το ρυθμό του μπάσου. Τώρα όμως ραπ και μόνο ραπ.
Στον καθρέφτη. Έχει πλυθεί, λουστεί, χτενιστεί, αρωματιστεί. Κοιτάζεται. Φτιάχνει το μαλλί, παίρνει πόζες, ξεπατικού2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 26
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ρα από τιβί. Η εικόνα του. Το εργαλείο του. Να φανεί. Να πολλαπλασιαστεί. Να φανεί. Να φανεί. Ρήμα το ισχυρόν. Τριγυρίζει στο νου του από το χωριό, ένα δυο χρόνια πριν φύγει. Ξέρει ότι το ’χει. Το ακούει από την εφηβεία. Πολύ καλοφτιαγμένος για να μένει σ’ έναν τόπο εννιακοσίων ανθρώπων. Τι σημαίνει η ομορφιά; Ακαταλόγιστη ανάπτυξη μορφών. Οι πιο ωραίες είναι απλά οι πιο δυνατές, οι νικητήριες. Τρέχουμε πίσω από αυτές, ασθμαίνοντας, προσαρμοζόμαστε στις εκάστοτε απαιτήσεις τους, νομίζουμε ότι καλλωπίζουμε τον εαυτό μας ενώ στην ουσία εκείνος φθίνει, συρρικνώνεται, αποδρά. Πολύ νωρίς για τέτοιες σκέψεις φυσικά. Κι όμως ο σπόρος είναι εκεί, βαθιά μέσα του, θα τον εκπλήξει αργότερα. Ξαφνικά αρχίζει και γελάει. Γελάει με τον εαυτό του. Είναι μέσα στο τριπ, αλλά το σχολιάζει κιόλας, χωρίς να το ξέρει έχει πετύχει την τέλεια αποστασιοποίηση. Ο εαυτός του. Το εργαλείο του. Η σκηνική παρουσία των υποψηφίων, ο λόγος, η κόμμωση και η ενδυμασία πρέπει να συνάδουν με τη μέινστριμ αισθητική. Οι υποψήφιοι θα εξεταστούν αυστηρά. Υποψήφιοι οι οποίοι έχουν ηθική ή συμπεριφορική υστέρηση δε θα επιλεγούν. Ο δυναμισμός, η ωριμότητα, η ανεξαρτησία, η αυτοπεποίθηση, η καλή υγεία και η καλώς εννοούμενη φιλοδοξία είναι κεντρικά ζητούμενα πρόκρισης. Τα προγράμματα οφείλουν να μην προβάλλουν κακής ποιότητας μίμηση, αισθησιασμό ή μεγιστοποιημένη οδύνη, και δεν επιτρέπεται να εκπέμπουν ή να διευκολύνουν τη διάδοση αρνητικών πληροφοριών για τους υποψηφίους. Οι υποψήφιοι πρέπει να είναι άνω των 18 ετών... Οι προϋποθέσεις του διαγωνισμού. Δέκα στα δέκα τού βάζει. Η στρατηγική του: Να είσαι ο εαυτός σου. Ο εαυτός σου. Η λέξη-κλειδί για τον Τάσο. Μες στην υπόγεια θλίψη που πιάνει 2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 27
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
τον άνθρωπο από τη στιγμή που απομακρύνεται από την παιδική ηλικία, υπάρχει για μερικούς ένα ιδιωτικό, μυστικό τούνελ απ’ όπου μπορούν να διαφύγουν. Ο Τάσος το ’χει βρει από παλιά. Ξέρει ότι είναι διαφορετικός, ξέρει πως ξεχωρίζει και φέρει την ύπαρξή του σαν μια λαμπερή ασπίδα-καθρέφτη. Και ασπίδα και καθρέφτη. Έχει περάσει τη γέφυρα από το χωριό στην πόλη πάνοπλος, θωρακισμένος – άτρωτος νομίζει. Τι κι αν είναι άφραγκος; Το ότι δεν έχει βρει δουλειά εδώ κι ενάμιση χρόνο –μόνο κάτι μπαράκια το καλοκαίρι και ντελίβερι το χειμώνα– δεν τον πτοεί. Για τους ήχους του πόνου, σιγαστήρας. Είναι διαφορετικός. Θα νικήσει. Γιατί είναι ένα θεμελιακά αλλιώτικο ον. Και, κερασάκι από πάνω, μπορεί ακόμη και να γελάει με την ίδια του τη διαφορετικότητα. Εάν μπορούσε να δει καθαρά, θα καταλάβαινε πως αυτό είναι ένα χιούμορ θανάτου. Αλλά άλλοι στα γεράματα δεν ξέρουν ποιοι είναι, πόσω μάλλον στα είκοσι ένα. Ένα από κείνα που δεν μπορεί ακόμη να διακρίνει είναι ότι βαθύτατα εντός του είναι πλάσμα σύνθετο, ένα πλάσμα που η φύση του είναι να μη σπαταλιέται σε καμιά εξειδίκευση. Το ότι σήμερα τα ’χει ακουμπήσει όλα στο διαγωνισμό είναι κατ’ ουσίαν μια καταστρατήγηση του ίδιου του του είναι. Αλλά αυτά, είπαμε, θα τα ανακαλύψει αργότερα. Όταν θες να γκρεμίσεις ένα σπίτι, δε γίνεται με τα χέρια. Θέλει εκσκαφέα, κομπρεσέρ, πολλαπλασιασμένη δύναμη. Το συνειδητοποίησε στα δεκάξι. Τα μάζεψε όλα λοιπόν και μια ωραία μέρα το κατεδάφισε. Ο πατέρας του έμεινε με το τσιγάρο να κρέμεται απ’ το στόμα. Δεν περίμενε αυτό το κτηνώδες οπλοστάσιο να εγκατασταθεί ένα πρωί σπίτι του και μέσα σε κάτι ώρες να τα έχει διαλύσει όλα, προσδοκίες, όνειρα, μέλλον. Ο γιος δεν προειδοποίησε. Εισέβαλε με τα μηχανήματά του, ισοπέδωσε το παρελθόν κι έφυγε πετώντας πάνω απ’ τα συντρίμ2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 28
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
μια. Δε μίλησαν από τότε. Μάνα δεν υπήρχε – καλπάζων καρκίνος όταν εκείνος ήταν μόλις πέντε χρονών. Στο τραπεζάκι μπροστά απ’ την τηλεόραση υπάρχουν τρία χαρτιά. Λογαριασμοί, απλήρωτοι. Στο ψυγείο κόκα-κόλα, νερό, γάλα, ντομάτες και τυρί. Στο πορτοφόλι έντεκα ευρώ. Υπομονή μέχρι το βράδυ που θα πάρει το τριαντάρι απ’ το μπαρ όπου δουλεύει. Στην καρέκλα το μοναδικό του πουκάμισο, πλυμένο, να τεντώσει. Το βάζει. «Πάμε», λέει στον εαυτό του. Γελοίος αριθμός ο πληθυντικός. Όμως δεν είναι μόνος, είναι μαζί με το πεπρωμένο του. Τις τελευταίες ώρες σκέφτεται ότι το πεπρωμένο του κληρώνει σήμερα, και όταν το αντικείμενο του έρωτά σου ζει τόσο κρίσιμες στιγμές, τότε το τονώνεις και λιγάκι.
2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 29
[ 4 ]
Χαρά
see deAd peOple . Κλινικό λευκό – τόσο λευκό, που μοιάζει
Iμονάχα ανύπαρκτο. Το σώμα καλυμμένο μ’ ένα σεντόνι, ξεσκέπαστο το σημείο μεταξύ αφαλού και μηρού.
Τον δέκατο έβδομο αιώνα τα μαθήματα της ανατομίας γίνονταν δημόσια. Ήταν μια επίδειξη όπου το κοινό, αφού πλήρωνε εισιτήριο, συγκεντρωνόταν γύρω από τον ανατόμο-χειρουργό και παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα. Το κίνητρο ήταν είτε η περιέργεια είτε η φιλομάθεια. Η επιστημονική αυτή επίδειξη πολλές φορές έπαιρνε τη μορφή πανηγυριού. Δεν είναι η περίπτωση. Εδώ το μόνο πρόσωπο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κοινό είναι η Χαρά. Παρόλο που είναι φοιτήτρια της Ιατρικής στο πρώτο έτος, δε βρίσκεται εκεί από φιλομάθεια – σίγουρα βρίσκεται από ανάγκη, εφόσον το μάθημα είναι υποχρεωτικό. Το αίσθημα που κυριαρχεί μέσα της εκείνο το μεσημέρι είναι αναμφισβήτητα η περιέργεια. Η περιέργεια της Χαράς είναι ένα είδος ματαιοδοξίας, μια και στην ουσία δε θέλουμε να μάθουμε αλλά να μιλήσουμε γι’ αυτά που μάθαμε. Η περιέργεια της Χαράς όμως ξεπερνά τον αφορισμό του Πασκάλ. Η Χαρά είναι το είδος του ανθρώπου που θα κάνει το επικίνδυνο ταξίδι μόνο και μόνο για την εμπειρία, κι ας μην έχει ποτέ τη δυνατό2
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 30
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
τητα να τη μοιραστεί με κάποιον. Ο καθένας έχει το φυσικό του περιβάλλον. Οι πινγκουίνοι την Ανταρκτική, τα κουνούπια τους βάλτους. Για τη Χαρά το φυσικό περιβάλλον είναι η περιέργεια. Τα μαλλιά της είναι σηκωμένα σε κότσο. Τα γυαλιά, τεράστια για το πρόσωπό της – μονό ενάμισης βαθμός, αλλά δε φόρεσε ποτέ φακούς. Οι μικρές τριχούλες στη φαβορίτα, άθικτες από τη μέρα της εμφάνισής τους. Μέσα από τη λευκή ρόμπα, κάτω από το λεπτό γαλάζιο πουλόβερ, μέσα από το αδιάφορο λινό παντελόνι, κάτω από τη λευκή κιλότα, μέσα από το παλιομοδίτικο δαντελωτό σουτιέν, το σώμα της, ο άγνωστος μεγάλος πληθυντικός. Το σώμα της έχει άλλη γνώμη για κείνη. Μέσα του γελάει τρανταχτά. Ξέρει όλα της τα κόλπα, όλες της τις τακτικές, αλλά κυρίως ξέρει πως, ό,τι και να γίνει, σύντομα θα συναντηθούν αληθινά. Της δίνει διαταγές που δεν έχουν κανένα νόημα, τη βασανίζει, ξέρει πως είναι πιο σοφό από κείνη. Η ιστορία του σώματός της είναι μοναχική, αλλά ίσως κάποτε ένα βλέμμα θα τραβήξει αυτό το αδύνατο σαρκίο από τη μάζα, θα το φωτίσει, θα το ενεργοποιήσει, θα του προσδώσει και έξωθεν φωνή. Το πρωί έβγαλε όλα της τα ρούχα και στάθηκε μπροστά στον καθρέφτη, γυμνή. Πριν είχε καθαρίσει το μικρό της διαμέρισμα με μανία, είχε τρίψει τα πάντα, νεροχύτες, μπανιέρες, πατώματα. Σαν να ’θελε να καθαρίσει το καθαρισμένο, να απολυμάνει το απολυμασμένο. Κάτι δευτερόλεπτα άντεξε μπροστά στο είδωλό της. Έτρεξε σχεδόν να σκεπαστεί με το σεντόνι. Το νυστέρι πλησιάζει το πέος, γύρω οι συμφοιτητές ιδρώνουν, τα στομάχια ανακατεύονται. Εκείνη όμως είναι απόλυτα εκεί, απόλυτα συγκεντρωμένη, ακέραια η περιέργεια, ακέραιο το ενδιαφέρον. Αν ζούσε στον δέκατο έβδομο αιώνα, δε θα χρεια
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 31
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ
ζόταν να έχει δώσει όλες αυτές τις δύσκολες εξετάσεις για να της δοθεί το προνόμιο να παρευρίσκεται σε αυτή την αίθουσα. Θα ήταν στο κοινό, πρώτη θέση, στην ουρά από τα χαράματα. Σωματικά αισθάνεται εκείνο που νιώθουν όλοι ανεξαιρέτως όσοι βρίσκονται πρώτη φορά σ’ έναν τέτοιο χώρο. Ένα έντονο κάψιμο στα μάτια, στη μύτη και στο λαιμό από τη φορμόλη. Και μια αίσθηση «καθαρού». Υπάρχει πτώμα, υπάρχει νυστέρι, δεν υπάρχει αίμα. Σταγόνα αίμα. Ο πεθαμένος είναι εκεί, αποστεγνωμένος από το υγρό της ζωής. Για τους συμφοιτητές της ο νεκρός είναι ένα πλάσμα εν δυνάμει ζωντανό, ένας πεθαμένος που φέρει μαζί του τη μνήμη, τα ίχνη της προηγούμενης ζωής του. Ακόμη επικίνδυνος, άρα κάπου τρομακτικός. Για κείνη είναι κάποιος που δε ζει πια, ένα πλάσμα που χάρισε το σώμα του για να βοηθήσει τους άλλους. Ένα πλάσμα του περιθωρίου, που, ενώ κανείς δεν τον αναζήτησε εν ζωή, έγινε επιθυμητός μετά θάνατον. Είτε επικίνδυνος είτε εκπαιδευτικός, ο άγνωστος αυτός νεκρός είναι άντρας. Έχει πέος. Και το νεκρό του όργανο βρίσκεται μπροστά της στο ένα μέτρο, εντυπωσιακά μεγάλο και εντυπωσιακά ακίνδυνο. Το νυστέρι κάνει την τομή. Η Χαρά νιώθει έναν μικρό πόνο στην κοιλιά, εκεί που έχει την ουλή από την εγχείρηση. Σαν σε όνειρο θυμάται εκείνη τη μέρα που είδε τη διαφήμιση στην τηλεόραση: Οι ουλές είναι τατουάζ με καλύτερες ιστορίες. Τι περίεργο που αφορούσε μια μάρκα αυτοκινήτου. Θα μπορούσε να είναι γραμμένο για κείνη. Το νυστέρι σηκώνεται. Το αναπαραγωγικό σύστημα στο φως. Ανεπαίσθητη διέγερση. Αταξινόμητη, σαν να προσπαθείς να σταθείς σε κινούμενη άμμο. Η αισθητηριακή αντίληψη βέβαια συμβαίνει χωρίς τη συνείδηση, οτιδήποτε συνειδητοποιούμε είναι μια αντίληψη ήδη επεξεργασμένη. Πράγ
STAMATIS BROXH DDD final_Layout 1 6/11/15 3:40 μ.μ. Page 32
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
μα γνωστό ήδη από τον δέκατο ένατο αιώνα. Ανατριχιαστικό, αν το σκεφτείς καλύτερα. Δεξιά της, η κοπέλα από τη Λαμία λιποθυμά.
2