978 960 03 6016 5

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 3

ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ

Η ΝΕΑ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

Q

Το «φαινόμενο Τσίπρας», η καταστροφική διαπραγμάτευση, η κρίση δίχως ορατό τέλος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 4

©

Copyright Γιάννης Λούλης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2015

Έτος 1ης έκδοσης: 2016 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑφΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6016-5

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ : Το τοπίο μετά τη «μεγάλη τιμωρία» . . . . . . . . . . . . .

9

1. Ο καταστροφικός και αυτοκαταστροφικός Βαρουφάκης . . . . . . Επιλέγοντας τον Βαρουφάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η αυτοκτονική προσέγγιση «υψηλού ρίσκου». . . . . . . . . . . . . . Παίγνια ρήξης τη φέρνουν πιο κοντά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τίτλοι τέλους για τον Βαρουφάκη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αντί στρατηγικής, χαοτική πορεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Τα λάθη του διαπραγματευτικά αδύναμου που το έπαιζε ισχυρός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Διαπραγματευτικά αδύναμος: Τι να κάνει, τι να μην κάνει . . . Λάθη που έγιναν, ευκαιρίες που χάθηκαν . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Κακό ξεκίνημα: Η κυβέρνηση παραπαίει . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τσίπρας: Κυρίαρχος και αδύναμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πρώτα βήματα: Τα χειρότερα δυνατά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κάνοντας το χρόνο επικίνδυνο εχθρό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα μηνύματα της κοινής γνώμης που πήγαν χαμένα. . . . . . . . . Ο εγκλωβισμένος και αυτοεγκλωβισμένος Τσίπρας . . . . . . . . .

4. Δημοψήφισμα: Η απότομη στροφή προς τον γκρεμό . . . . . . . . . . Σε αναζήτηση της κοινής λογικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Διολισθαίνοντας στη λάθος στροφή του δημοψηφίσματος . . . Η σπασμωδική αντίδραση του «ταπεινωμένου» . . . . . . . . . . . . Τυπική νίκη, ουσιαστική ήττα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Μπροστά στην άβυσσο: Το σωτήριο βήμα πίσω . . . . . . . . . . . . . . Τσίπρας στη γωνία, Βαρουφάκης στα Τάρταρα . . . . . . . . . . . .

13 13 18 27 34 42 46 46 51 57 57 63 68 74 81 89 89 98 106 112 119 119

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 6

6~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

Λίγο πριν την «ανατίναξη του κράτους» . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Συμφωνία: Μια ανάσα πριν την καταστροφή . . . . . . . . . . . . . . 130 Τραυματισμένη Γερμανία, τραυματισμένη Ευρώπη . . . . . . . . . 139 6. «Έλα, φτιάξε μου τη μέρα»: Δώρο Λαφαζάνη στον Τσίπρα . . . . 149 Πώς το «κόμμα μέσα στο κόμμα» αφέθηκε να κακοφορμίσει . 149 Η «παλαβή Αριστερά» διασπά και αυτοκτονεί . . . . . . . . . . . . . 157 Η αυτοκτονία Λαφαζάνη ως ανεκτίμητο δώρο στον Τσίπρα . 165 7. Πώς η ΝΔ έγινε τοξικό προϊόν και η εκλογή νέας ηγεσίας . . . . . . 168 Ένα παθογενές κόμμα επιλέγει έναν μοιραίο αρχηγό. . . . . . . . 168 Λαϊκισμός και δεξιά στροφή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Διαδρομή τέλους για το τοξικό κόμμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Η αλλαγή ηγεσίας, οι προκλήσεις, ένα παθογενές κόμμα που καλείται να αλλάξει εκ βάθρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 8: Η καθαρή επικράτηση Τσίπρα: Από τον έρωτα στην επιφυλακτική συμβίωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Ο εκλογικός μονόδρομος του Τσίπρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Ανοίγοντας νέους δρόμους, κλείνοντας παλιές πόρτες. . . . . . . 197 Ψηφοφόροι: Η «νέα σχέση» με τον Τσίπρα . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Η «εικονομαχία»: Πώς και γιατί κέρδισε ο Τσίπρας . . . . . . . . . 210 9. Το «φαινόμενο Τσίπρας» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Τσίπρας και ψηφοφόροι: Το τέλος της ερωτικής σχέσης . . . . . 221 Κυριαρχώντας τραυματισμένος και στην κόψη του ξυραφιού. . 227 Ο Τσίπρας ως καταλύτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 10. Κρίση δίχως ορατό τέλος; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Η διαδρομή προς το «πολιτικό κενό» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Η πρόκληση των μεταρρυθμίσεων και τα κρατικιστικά ένστικτα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Το μοιραίο τρίπτυχο του κομματικού συστήματος . . . . . . . . . . 250 ΠΗΓΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

258

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 7

Στη Λένα, που και ως ψυχολόγος ήταν ανεκτίμητη για ένα ακόμη βιβλίο διάγνωσης και ανάλυσης παθογενειών.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 8

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΜΕΤΑ ΤΗ «ΜΕΓΑΛΗ ΤΙΜΩΡΙΑ»

Το βιβλίο αυτό είναι το τέταρτο που διερευνά την πολιτική και οικονομική κρίση της χώρας. Βεβαίως η οικονομική κρίση υπήρξε συνέπεια της πολιτικής κρίσης. Ο Δρόμος προς την άβυσσο ανέλυε την ευθύνη των δύο κυρίαρχων κομμάτων της μεταπολίτευσης. Αυτά έχτισαν ένα «αποτυχημένο κράτος» (failed state), σπάταλο, γραφειοκρατικό, διεφθαρμένο και πελατειακό. Μοιραία στάθηκε η τετραετία 1981-1985. Τότε ξεκίνησε ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός από τον πιο χαρισματικό πολιτικό της μεταπολίτευσης, τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ο ίδιος εισήγαγε έναν άκρατο λαϊκισμό στον πολιτικό βίο της χώρας. Εκεί στράβωσαν όλα. ΠΑΣΟΚ και ΝΔ επιχείρησαν αργότερα να κάνουν επιδερμικές διορθώσεις. Πάτησαν κάποιο φρένο, όμως η καταστροφική πορεία συνεχίστηκε. Ακολούθησε η μετωπική σύγκρουση με τον σκληρό τοίχο της πραγματικότητας. Το βιβλίο εκείνο ολοκληρωνόταν καθώς κατέρρεε η κυβέρνηση του γιου του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ που αποδείχτηκε εντελώς ανερμάτιστος ως πρωθυπουργός. Παράλληλα η ΝΔ, με επικεφαλής τον πιο μοιραίο αρχηγό της, έπαιρνε τη σκυτάλη του λαϊκισμού. Κλείνοντας το βιβλίο εκείνο, παρατηρούσα πως «το ποτήρι για τη χώρα, τόσο στο οικονομικό πεδίο όσο και στο πολιτικό πεδίο, παραμένει στην καλύτερη περίπτωση μισοάδειο». Οποιαδήποτε ελπίδα απαιτούσε «να έχουμε τα μάτια μισόκλειστα και να προσευχόμαστε». Ακολούθησε το βιβλίο μου Πού οδηγείται η Ελλάδα: Η χρεοκοπία του κομματικού συστήματος. Αυτό ολοκληρώθηκε με τον κλονισμό του δικομματισμού, την κατάρρευση του κυρίαρχου κόμ-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 10

10 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

ματος της μεταπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ) και την ανάδειξη του Αλέξη Τσίπρα ως ηγέτη της αξιωματικής αντιπολίτευσης, καθώς και το σχηματισμό μιας τρικομματικής κυβέρνησης «του minimum», όπως την περιέγραφα. Κατέληγα: «Ένα κυβερνητικό σχήμα παθογενές, με ανοιχτές πληγές και με χαμηλής ποιότητας έμψυχο υλικό, δύσκολα θα αντέξει στο χρόνο και ακόμη πιο δύσκολα θα διασώσει τη χώρα». Το τρίτο βιβλίο της σειράς, Η Μεγάλη Τιμωρία, ανέλυε πώς γκρεμίστηκαν ΝΔ και ΠΑΣΟΚ με ποσοστά που αθροιστικά ήταν μικρότερα από εκείνα τα οποία κέρδιζε ο Αλέξης Τσίπρας. Επρόκειτο για έναν πολιτικό σεισμό ο οποίος ήταν απόλυτα προβλέψιμος μετά τις εκλογές του Ιουνίου του 2012. Αμέσως μετά, είχα γράψει ένα άρθρο στο Έθνος με τίτλο «Πύρρειος νίκη». Οκτώ μήνες πριν τις εκλογές του 2015, που θα οδηγούσαν στο θρίαμβο του Τσίπρα και τη «μεγάλη τιμωρία», άρχισα να γράφω το βιβλίο εκείνο, με βάση το σενάριο ότι θα επικρατήσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Αυτή η εκτίμηση συνυπολόγιζε την παθογενή «φύση» των δύο κομματικών πυλώνων της μεταπολίτευσης. Και σημείωνα: «Ούτε περί προφητείας επρόκειτο, ούτε κάποια περίπλοκη σκέψη έμοιαζε να δικαιώνεται. Επρόκειτο για μια διαδρομή κοινού νου». Το βιβλίο κατέληγε με προειδοποιήσεις προς τον Αλέξη Τσίπρα. Ανάμεσα στα άλλα, σημείωνα πως πολλοί ψηφοφόροι που τον επέλεξαν θέλουν «να βάλει νερό στο κρασί» της ιδεοληπτικής «καθαρότητάς» του. Και πρόσθετα: «Η αναδίπλωση από μη ρεαλιστικές διακηρύξεις θα έχει μικρότερο κόστος για τον ίδιο και τη χώρα από ό,τι η εμμονή του στην ‘‘παιδική αρρώστια’’ του αριστερισμού και του λαϊκισμού...». Διότι βεβαίως τη σκυτάλη του λαϊκισμού την είχε πάρει ο Τσίπρας από τον Σαμαρά από τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Το τι ακολούθησε, περιγράφεται στο παρόν βιβλίο. Είναι το «υψηλό δράμα» του 2015 που κατέληξε σε ένα βουβό αναφιλητό για τη χώρα και μια ακόμη χαμένη ευκαιρία. Άλλωστε, όλα προσγειώθηκαν στη μίζερη και πεζή πραγματικότητα μιας βαθιάς κρίσης, παρά την αρχική αίσθηση μιας «ηρωικής εφόδου», που βεβαίως οδηγούσε στο κενό. Ευτυχώς πάντως, ο Τσίπρας αναδιπλώθηκε τη

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 11

¶ƒ√§√°√™

~ 11

δωδεκάτη ώρα και αποφεύχθηκαν τα χειρότερα. Ήταν μια κομβική απόφαση. Αυτή η διαδρομή, με όλες τις αναταράξεις της, περιγράφεται στις σελίδες που ακολουθούν. Βεβαίως όλα ξεκινούν από τη μοιραία επιλογή Βαρουφάκη ως υπουργού Οικονομικών και αρχικού και ολέθριου διαπραγματευτή. Αυτό είναι άλλωστε το πρώτο κεφάλαιο του παρόντος βιβλίου. Είναι η αρχή μιας χαοτικής και άκρως επικίνδυνης πορείας. Και ακολούθησαν όσα ακολούθησαν.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 12

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 13

ΚΕφΑΛΑΙΟ 1

Ο ΚΑΤΑΣΤΡΟφΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΟφΙΚΟΣ ΒΑΡΟΥφΑΚΗΣ

EΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΒΑΡΟΥφΑΚΗ

Όλα ξεκίνησαν με τον Γιάνη Βαρουφάκη. Όμως ευτυχώς το πρώτο μέρος της πρώτης πράξης του δράματος τελείωσε χωρίς αυτόν. Έτσι η ολοκληρωτική καταστροφή απετράπη. Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015 και τον καταποντισμό των κυρίαρχων κομμάτων της μεταπολίτευσης, η χώρα απέκτησε την πρώτη στην ιστορία της κυβέρνηση της Αριστεράς και ταυτόχρονα τον νεότερο πρωθυπουργό. Ο Αλέξης Τσίπρας ήταν βεβαίως ο καταλύτης και ο μεγάλος πρωταγωνιστής των εξελίξεων αυτών. Υπήρχαν, αρχικά τουλάχιστον, δύο εικόνες που προσωποποιούσαν τη νέα κυβέρνηση: η πρώτη και κυρίαρχη ήταν αυτή του Αλέξη Τσίπρα. Τη συμπλήρωνε όμως η εικόνα του Βαρουφάκη ως υπουργού Οικονομικών και κεντρικού διαπραγματευτή με εταίρους και δανειστές. Η θέση αυτή ήταν κομβική. Διότι μέχρι τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση Τσίπρα επικεντρωνόταν στη διαπραγμάτευση. Κατά τα άλλα, σχεδόν δεν κυβερνούσε. Έτσι, ο Βαρουφάκης ήταν σε πρώτο πλάνο. Ήταν άλλωστε και ο «ιδανικός» πρωταγωνιστής για ένα έργο με στοιχεία δράματος, θρίλερ και παραλογισμού. Θέλουμε δεν θέλουμε λοιπόν, οφείλουμε να ξεκινήσουμε το αφήγημα του οκταμήνου από τον Γ. Βαρουφάκη. Ο Βαρουφάκης δεν ήταν στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ήταν ένας οικονομολόγος με ειδικό επιστημονικό βάρος είτε στη χώρα μας

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 14

14 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

είτε στο εξωτερικό όπου είχε διδάξει. Ειδικά στο εξωτερικό, δεν ήταν οι μελέτες του που τον είχαν καθιερώσει. Τραβούσε βεβαίως την προσοχή με την εντυπωσιακή δημόσια και κυρίως τηλεοπτική παρουσία του σε γνωστά ξένα δίκτυα. Ήταν πολύ περισσότερο ένα δημόσιο πρόσωπο, παρά ένας καταξιωμένος στην ειδικότητά του επιστήμονας. Άλλωστε, και στη χώρα μας αναδείχτηκε χάρη στην τηλεόραση, καθώς και την παρουσία του στο βραχύβιο κίνημα των «Αγανακτισμένων». Ο Βαρουφάκης δεν ήταν ένας συγκροτημένος μαρξιστής όπως ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Αυτοπροσδιοριζόταν ως «αριστερός» και γενικά πρόβαλλε ως «αιρετικός», αμφισβητώντας την οικονομική ορθοδοξία. Στις τηλεοπτικές συζητήσεις ήταν περιζήτητος ως «η άλλη άποψη». Με τα λεγόμενά του και κυρίως με την όλη παρουσία του, δεν περνούσε απαρατήρητος. Διέθετε μια έντονη εικόνα. Ήταν κλασική περίπτωση εκλαϊκευτή σύνθετων εννοιών και ζητημάτων. Είχε επικοινωνιακή άνεση. Ήταν, πριν γίνει υπουργός Οικονομικών, ένας μίνι τηλεοπτικός αστέρας. Με τον τίτλο του υπουργού Οικονομικών έγινε, για μικρό χρονικό διάστημα, ένας ολοκληρωμένος αστέρας! Πολύ περισσότερο μάλιστα που ο Τσίπρας συζητείτο διεθνώς ως ηγέτης της πρώτης αριστερής (και μάλιστα ριζοσπαστικής) κυβέρνησης στην Ευρωζώνη. Η επιλογή του Βαρουφάκη στη συγκεκριμένη θέση μπορεί να προσεγγισθεί σε δύο επίπεδα: Διεθνώς, ήταν το πιο προβεβλημένο πρόσωπο της «αριστερής κυβέρνησης», λόγω της πολύ καλής χρήσης της αγγλικής γλώσσας, αλλά και της μεγάλης τηλεοπτικής άνεσης που είχε αποκτήσει, συν βεβαίως της έντονης ροπής του στο να προβάλλεται με πλήθος συνεντεύξεων. Στο εσωτερικό της χώρας, δεν ήταν μόνο η ίδια η καταιγιστική παρουσία του που τον χαρακτήριζε. Ακόμη πιο ουσιώδες ήταν το γεγονός ότι θα κυριαρχούσε στο διαπραγματευτικό πεδίο με εταίρους και δανειστές. Ο Βαρουφάκης ήταν λοιπόν αναπόφευκτο να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο, τουλάχιστον στην πρώτη φάση της κυβέρνησης Τσίπρα. Πέρα από το θέαμα (που όντως πρόσφερε με τον τρόπο του), ήταν de facto κομβικός για την οικονομική πορεία της χώρας.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 15

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 15

Όπως θα δούμε στη συνέχεια, η προτεραιότητα της κυβέρνησης Τσίπρα ήταν πολύ περισσότερο η διαπραγμάτευση, παρά η άσκηση μιας πολιτικής εσωτερικής διακυβέρνησης. Προθέσεις και σχέδια σε διάφορους τομείς, από την υγεία, την παιδεία μέχρι τη δημόσια διοίκηση, τα θέματα ενέργειας κ.ά., απλώς εκδηλώνονταν από υπουργούς. Ελάχιστα όμως υλοποιήθηκαν. Άλλωστε, πολλές από τις προθέσεις αυτές χαρακτηρίζονταν ως «μονομερείς ενέργειες» από τους δανειστές και εταίρους μέχρι την κατάληξη σε μια οριστική συμφωνία μαζί τους. Η κυβέρνηση Τσίπρα είτε πάγωσε μνημονιακές υποχρεώσεις (π.χ. ιδιωτικοποιήσεις), είτε έκανε κάποιες συμβολικού χαρακτήρα μονομερείς, περιφερειακές ενέργειες, όπως την επαναλειτουργία της ΕΡΤ, την επαναφορά απολυμένων στο Δημόσιο και φυσικά την περιβόητη επαναπρόσληψη των «καθαριστριών» στο υπουργείο Οικονομικών κ.λπ. Όλο το βάρος λοιπόν της κυβέρνησης θα έπεφτε στη διαπραγμάτευση, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο θα έπαιζε ο Βαρουφάκης. Άλλωστε, το ιδεολόγημα του ΣΥΡΙΖΑ περιλάμβανε και τη διαμόρφωση μιας «άλλης σχέσης» με τους δανειστές και εταίρους. φυσικά κάποιο μνημόνιο θα έπρεπε να συμφωνηθεί, όπως και να ονομαζόταν αυτό. Η εφαρμογή του δεν μπορούσε παρά να περιλάμβανε ελέγχους των δανειστών, όποιο ένδυμα και να αποκτούσαν αυτοί. Έτσι λ.χ., ως πρώτη «επιτυχία» θεωρήθηκε πως η τρόικα μετονομάστηκε σε «θεσμούς» ενώ λυσσώδης μάχη δόθηκε για να μη γίνονται οι έλεγχοι των «θεσμών» στα υπουργεία. φυσικά δεν επρόκειτο «η Ευρώπη να αλλάξει» με βάση τις προδιαγραφές του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτά ήταν συνθήματα για εσωτερική κατανάλωση. Αποτελούσαν αυταπάτες. Ας ξαναγυρίσουμε όμως στον Βαρουφάκη. Εκ των υστέρων είναι δεδομένο πως η επιλογή του από τον Τσίπρα υπήρξε μοιραία. Ήταν όμως και ένα πρώτο σήμα ότι ο ίδιος ο Τσίπρας δεν διέθετε κάποιο συγκροτημένο σχέδιο διαπραγμάτευσης το οποίο καλούνταν να υλοποιήσει ο Βαρουφάκης. Διότι αν υπήρχε σχέδιο, θα ήταν παράλογο να επιλέγεται μια προσωπικότητα που «από μακριά» έδειχνε ότι δεν ήταν στο χαρακτήρα της να πειθαρχήσει εντός οποιουδήποτε σχεδίου διαπραγμάτευσης. Ταυτόχρονα, η

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 16

16 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

συγκεκριμένη προσωπικότητα –που εμφανώς χαρακτηριζόταν από εντονότατη έπαρση– ήταν αδύνατο να διαπραγματευθεί με βάση μια ρεαλιστική καταγραφή της ωμής πραγματικότητας, που συνοψιζόταν στο ότι ο διαπραγματευτικά αδύναμος ήταν η χώρα μας. Όμως τα γενικότερα ζητήματα που αφορούν το όλο μοντέλο διαπραγμάτευσης και το τι θα έπρεπε να αποφύγει η αδύναμη πλευρά, συζητούνται στο επόμενο κεφάλαιο. Μια άποψη που έχει διατυπωθεί είναι πως ο Βαρουφάκης επελέγη ως «ιδανικός σκληρός διαπραγματευτής», καθώς δεν ήταν ένας πολιτικός καριέρας με τάσεις «συμβιβασμού». Είτε αυτό ισχύει είτε όχι, υπάρχει ένα ασφαλές συμπέρασμα: ο Τσίπρας είχε αρχικά εντυπωσιαστεί από τον Βαρουφάκη. Ο τελευταίος είχε εξειδικευμένες οικονομικές γνώσεις, διέθετε επικοινωνιακές ικανότητες και είχε έντονη παρουσία σε ξένα ΜΜΕ. Είχε επίσης επαφές με διάσημους οικονομολόγους, κυρίως Αμερικανικούς φιλελεύθερους (κεντροαριστερούς). Ένα πάντως είναι βέβαιο: ο Βαρουφάκης διέθετε τη «διεθνή λάμψη» που ο Τσίπρας ακόμη στερούνταν. Ταυτόχρονα, επιλέγοντας τον Βαρουφάκη, ο Αλέξης Τσίπρας πιθανώς να πίστευε πως έκανε μια υπέρβαση, πέρα από τους στενούς ορίζοντες του στελεχιακού δυναμικού του ΣΥΡΙΖΑ. Πιθανότατα να έβλεπε στον Βαρουφάκη τον κατάλληλο πολιορκητικό κριό για να γκρεμίσει τα τείχη των Βρυξελλών που ορθώνονταν μπροστά του. Πίστευε πως ο Βαρουφάκης είχε τα γνωσιακά και επικοινωνιακά εφόδια ώστε να σταθεί περισσότερο από «ίσος προς ίσον» απέναντι στους πιο ισχυρούς υπουργούς Οικονομικών στη μάχη της διαπραγμάτευσης. Επίσης, με την επικοινωνιακή του άνεση στη διεθνή σκηνή, θα μπορούσε να προωθήσει στην ευρωπαϊκή και την αμερικανική κοινή γνώμη τις ελληνικές θέσεις. Άλλωστε, ο Βαρουφάκης διέθετε περίσσευμα αυτοπεποίθησης για να πείσει κάποιον, που δεν θα εντόπιζε τις αδυναμίες της προσωπικότητάς του, ότι θα ξεπερνούσε οποιοδήποτε εμπόδιο! Όμως ο Τσίπρας υπερτίμησε τις ικανότητες του Βαρουφάκη και υποτίμησε τις αδυναμίες του. Το πρόβλημα με τον Βαρουφάκη ήταν πολύ σοβαρό, διότι η αχίλλειος πτέρνα του ήταν αυτή

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 17

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 17

καθαυτή η προσωπικότητά του. Οι Αγγλοσάξονες έχουν παραφράσει μια αποστροφή του Ηράκλειτου επισημαίνοντας πως «ο χαρακτήρας είναι το πεπρωμένο» (character is destiny). Τούτο ίσχυε απολύτως για τον υπουργό Οικονομικών ο οποίος είχε επιλεγεί για να διαχειρισθεί τις τύχες της χώρας. Παρόμοιες αυτάρεσκες προσωπικότητες δεν ελέγχουν τις αντιδράσεις τους. Ούτε μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο. Έχουν ακατάπαυστη ροπή προς την υπερπροβολή. Δεν λειτουργούν ομαδικά. Το «εγώ» τους σφραγίζει τα πάντα. Η σκέψη τους δεν είναι αυστηρά δομημένη. Είναι δηλαδή παντελώς ακατάλληλοι ως διαπραγματευτές. Προκαλούν και ενοχλούν. Στο τέλος απομονώνονται. Στη διαπραγματευτική της προσπάθεια, η Ελλάδα είχε τεράστια ανάγκη από συμμάχους. Η προσωπικότητα του Βαρουφάκη θα διέλυε συμμαχίες, θα πολλαπλασίαζε τους «εχθρούς». Ήταν από μόνη της το μεγαλύτερο εμπόδιο στη διαπραγμάτευση. Σε μια πρώτη φάση τουλάχιστον, όπως αναφέραμε, ο Αλέξης Τσίπρας θα πρέπει να εντυπωσιάστηκε ακόμη περισσότερο από τον Βαρουφάκη. Ειδικά στο εσωτερικό της χώρας το «στυλ Βαρουφάκη», με το ανάλογο υπεροπτικό ύφος και τη συγκρουσιακή ρητορική, πρόσθετε πόντους στη δημοτικότητα της κυβέρνησης. Η επεισοδιακή συνάντηση με τον Γερούν Ντάισελμπλουμ έγινε hit στην τηλεόραση, ανεξάρτητα από την ουσιαστική ζημιά που προκάλεσε στην εικόνα της κυβέρνησης στην Ευρώπη. Όταν ο πρωθυπουργός ισχυριζόταν πως «ο Βαρουφάκης τούς ενοχλεί [στο Eurogroup] γιατί μιλάει καλύτερα τη γλώσσα τους από τους ίδιους»(!), είχε ήδη αρχίσει να προβληματίζεται με την επιλογή του. Όμως η φρασεολογία αυτή παρέπεμπε σε εκείνα που νωρίτερα τον είχαν πείσει για το «όπλο Βαρουφάκη». Στην πραγματικότητα βεβαίως, τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Όπως σημείωνε ο έμπειρος στα διεθνή θέματα δημοσιογράφος Αθανάσιος Έλλις στις 10 Ιουνίου 2015, όταν πλέον οι μετοχές Βαρουφάκη κατρακυλούσαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, το πρόβλημα ήταν ότι ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών μιλούσε όντως διαφορετική γλώσσα από τους ομολόγους του στο Eurogroup. Έτσι η χώρα έφτασε στο «18 εναντίον ενός», δηλαδή στην πλήρη

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 18

18 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

απομόνωση. Αυτό μάλιστα συνέβαινε σε συνθήκες εντεινόμενης οικονομικής ασφυξίας. Ο Αλέξης Τσίπρας διέθετε ένστικτα αυτοσυντήρησης. Αυτά άργησε να τα ενεργοποιήσει. Τούτο συνέβη μόνο όταν η «μαγεία» Βαρουφάκη άρχισε να φθίνει. Έγινε λοιπόν μια προσπάθεια να πεισθεί ο υπουργός Οικονομικών να περιορίσει τις δηλώσεις και συνεντεύξεις του που έκαναν όλο και περισσότερη ζημιά στη διαπραγματευτική προσέγγιση της κυβέρνησης. Τούτο κράτησε για πολύ λίγο διότι ερχόταν σε σύγκρουση με την προσωπικότητα Βαρουφάκη. Ο επιλεγείς υπουργός Οικονομικών ήταν αδύνατο να αυτοσυγκρατηθεί. Ο χείμαρρος δεν μπορούσε να μπει σε κάποια κοίτη. Παρέσυρε τα πάντα στο διάβα του. Ακόμη και τον ίδιο τον Βαρουφάκη, στο βαθμό που μπορεί κανείς να δεχτεί ότι διέθετε ίχνη πρόθεσης για αυτοσυγκράτηση. Έτσι, σταδιακά, όλοι οι λόγοι για τους οποίους ο Αλέξης Τσίπρας είχε επιλέξει τον Βαρουφάκη αυτοαναιρούνταν, ένας προς έναν. Η τακτική του «υψηλού ρίσκου», που είχε επιλέξει ο υπουργός Οικονομικών, οδηγούσε σε ρήξη. Όχι σε συμφωνία. Η χρεοκοπία ερχόταν όλο και πιο κοντά. Ο ίδιος μετατρεπόταν στο κυριότερο εμπόδιο για να βρεθεί λύση. Είχε επίσης αρχίσει να καταστρέφει την εικόνα του και στο εσωτερικό της χώρας. Άρα ακόμη και το υποτιθέμενο επικοινωνιακό «όπλο» του στρεφόταν εναντίον του εαυτού του. Κυρίως όμως, στρεφόταν κατά της χώρας.

Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ «ΥΨΗΛΟΥ ΡΙΣΚΟΥ»

Επισημάναμε ότι ο Βαρουφάκης ήταν παντελώς ακατάλληλος για υπουργός Οικονομικών και διαπραγματευτής. Πέρα από αυτό όμως, ο Τσίπρας όφειλε να συνυπολογίσει ότι επιλέγοντάς τον, του παραχωρούσε τον έλεγχο που όφειλε ο ίδιος να έχει στην όλη διαδικασία. Όπως θα έλεγαν οι Αγγλοσάξονες, ο Βαρουφάκης «κατέλαβε τη σκηνή ως θύελλα» (he took the stage by storm). Αυτός έγινε το κεντρικό σημείο συζήτησης και παρουσίας, ειδικά εκτός Ελλάδος. Ήταν ο μηχανοδηγός σε μια τυφλή πορεία.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 19

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 19

Ο Αλέξης Τσίπρας από μόνος του αποτελούσε, ούτως ή άλλως, έναν μικρό σεισμό εντός της Ευρωζώνης. Η Ελλάδα είχε αποκτήσει την πρώτη ριζοσπαστική αριστερή κυβέρνηση στην καρδιά της Ευρώπης. Αμφισβητούσε προγενέστερες συμφωνίες. Ήθελε να απαλλαχτεί από τα «μνημόνια» που ενσωμάτωναν ελέγχους από εταίρους και δανειστές. Επικαλούνταν το ότι είχε «νωπή λαϊκή εντολή» για να επιδιώξει το στόχο αυτόν. Και ενώ η προεκλογική ρητορική του ήταν δεδομένη, η νέα ελληνική κυβέρνηση καλούνταν πλέον να προσαρμοστεί, από θέση αδυναμίας, σε μια ενδοευρωπαϊκή σκληρή πραγματικότητα. Οι Ευρωπαίοι γενικά τηρούσαν στάση αναμονής. Αρχικά τα περισσότερα ΜΜΕ δεν ήταν εχθρικά προς την κυβέρνηση Τσίπρα. Υπήρχε μια αναγνώριση, όπως λ.χ. από τους Financial Times, ότι η υπέρμετρη εμμονή εταίρων και δανειστών στη λιτότητα είχε ξεπεράσει το όριο της ωφελιμότητας, έστω κι αν η δημοσιονομική ισορροπία ήταν απολύτως αναγκαία. Πολλοί αναλυτές αναγνώριζαν πως οι Έλληνες πολίτες είχαν κάνει σοβαρές θυσίες. Όταν ο Αλέξης Τσίπρας αναφερόταν στην «κοινωνική κρίση», απευθυνόταν σε ευήκοα ώτα. Από την άλλη πλευρά όμως (και ορθώς), αυξανόταν η πίεση για μεταρρυθμίσεις που θα άλλαζαν ένα οικονομικό πρότυπο το οποίο αδυνατούσε να δημιουργήσει συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης. Αναγνωριζόταν επίσης ότι οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ, που εξέφραζαν την Κεντροαριστερά και την Κεντροδεξιά, είχαν αποτύχει μαζί με το πελατειακό και διεφθαρμένο κράτος το οποίο είχαν οικοδομήσει. Σε πολλούς Ευρωπαίους, αρχικά, υπήρχε η καλή διάθεση να δοκιμαστεί ο Τσίπρας ως νέος και φρέσκος πολιτικός, αρκεί να υπερέβαινε τις ιδεοληψίες του κόμματός του. Αυτό το επιφυλακτικά θετικό κλίμα άρχισε αμέσως να το αποδομεί ο Γ. Βαρουφάκης. Ο Βαρουφάκης δεν πήρε καν ανάσα για να ζυγίσει συγκυρίες και πρόσωπα. Ξεκίνησε ως οδοστρωτήρας. Το ξεκίνημα τούτο δεν ήταν κάτι πρόσκαιρο. Επρόκειτο για μια ασχεδίαστη και παρορμητική εφόρμηση. Ως τέτοια αγνόησε όσα ήταν στο διάβα της. Η κατάληξή της ήταν ένας τοίχος.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 20

20 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

Το πρώτο δείγμα γραφής δόθηκε κατά την επίσκεψη (στις 30/1) του προέδρου του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ. Σε συνέντευξή του ο τελευταίος, ένα μήνα αργότερα, θα εξηγούσε στους Financial Times (2/3/2015) πως η επιδίωξη της επίσκεψής του στην Αθήνα ήταν να χτίσει χωρίς καθυστέρηση σχέσεις κατανόησης με τη νέα κυβέρνηση. Ήταν άποψή του πως είχε έρθει η ώρα να λειανθούν οι εντάσεις της προεκλογικής περιόδου. Διαφοροποιήθηκε μάλιστα από όσους Ευρωπαίους είχαν εμπλακεί στις ελληνικές εκλογές με δηλώσεις τους. φτάνοντας στην Αθήνα, σημείωσε ότι έπρεπε να υπάρξει «αλληλοκατανόηση» διότι «ο χρόνος για μια συμφωνία ήταν ασφυκτικός». «Ήθελα να πω [στην κυβέρνηση Τσίπρα] ότι σας αποδέχομαι πλήρως ως συνεταίρους. Γι’ αυτό ας αρχίσουμε να συνομιλούμε», έλεγε στην εφημερίδα. Η επίσκεψη Ντάισελμπλουμ ήταν λοιπόν ευκαιρία για ήρεμα νερά, όχι για μια καταιγίδα. Την καταιγίδα προκάλεσε ο Βαρουφάκης. Ο τελευταίος μετέτρεψε μια συνάντηση καλής θέλησης και γνωριμίας σε πεδίο μάχης. Τούτο έκανε το γύρο του κόσμου τηλεοπτικά με τις δηλώσεις του, μετά τη συνάντηση των δύο ανδρών, στην κοινή συνέντευξη Τύπου. Τι ελέχθη στην κατ’ ιδίαν συνάντηση; Ποιο ήταν το κλίμα; Όταν εμφανίστηκαν δημόσια οι δύο άνδρες, ο Ντάισελμπλουμ ήταν χαμογελαστός και ήρεμος. Έμοιαζε ικανοποιημένος. Όπως θα δήλωνε στον Αθανάσιο Έλλις, η συζήτηση είχε διεξαχθεί «σε καλό κλίμα». Γι’ αυτό αποσβολώθηκε όταν πήρε το λόγο ο Βαρουφάκης και προέβη στο δημόσιο ξέσπασμά του. Ένα ξέσπασμα με στόχο το εσωτερικό ακροατήριο. Η έκπληξη του Ντάισελμπλουμ ήταν οδυνηρή. Το χειρότερο ήταν πως στελνόταν με προκλητικό και άμετρο τρόπο το λάθος μήνυμα στην Ευρώπη. Ήταν ένα πολύ κακό ξεκίνημα. Πέρα από τα όσα έλεγε ο Βαρουφάκης, ιδιαίτερα ενοχλητικό ήταν το όλο ύφος του και η γλώσσα του σώματός του. Όλα εξέπεμπαν έπαρση και οξύτητα. Ταυτόχρονα, η δήλωση του Έλληνα υπουργού Οικονομικών αποτελούσε μια ολομέτωπη επίθεση στους δανειστές και τους ελέγχους τους. Όπως θα δήλωνε ο Βαρουφάκης, η τρόικα είναι μια «σαθρά δομημένη αποστολή»! Για να ακολουθήσει ο πομπώδης αφορισμός ότι μαζί της «η ελληνική

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 21

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 21

κυβέρνηση δεν συνεργάζεται»! Όλα αυτά τα εξωφρενικά ακούγονταν εντυπωσιακά στο εσωτερικό ακροατήριο. Ξαφνικά μια κυβέρνηση «έβγαζε γλώσσα» στους ξένους. Ας υποθέσουμε όμως ότι η Ελλάδα ξαφνικά θα διέγραφε την τρόικα. Θα αρνιόταν τους ελέγχους. Τι θα σήμαινε αυτό πρακτικά; Πολύ απλά, θα τερματιζόταν η χρηματοδότηση! Για τον Ντάισελμπλουμ, όπως θα δήλωνε αργότερα, η απογοήτευση ήταν μεγάλη. Είχε έρθει να συζητήσει νηφάλια, και η επίσκεψή του είχε αξιοποιηθεί από τον Βαρουφάκη για κομματικά πυροτεχνήματα. «Ξαφνικά αισθάνθηκα ότι βρίσκομαι εν μέσω προεκλογικής εκστρατείας», θα δήλωνε μιλώντας στους Financial Times. Το όλο περιστατικό βεβαίως ήταν πιο σοβαρό από την ευθεία πρόκληση προς τον πρόεδρο του Eurogroup και τον θεσμικό ρόλο του στη διαπραγμάτευση. Διότι οι Ευρωπαίοι άρχιζαν να διερωτώνται αν η ελληνική πλευρά όντως επιθυμούσε μια συναινετική λύση. Όμως το πιο ανησυχητικό –παρά τον αρχικό ενθουσιασμό στη χώρα– ήταν ότι η Ελλάδα διέθετε έναν αμετροεπή διαπραγματευτή που έμοιαζε ήδη να μεταβάλλεται σε ταύρο εν υαλοπωλείω και σε πηγή κινδύνων. Πέρα όμως από την προκλητική δήλωση-πυροτέχνημα, ο Βαρουφάκης προχώρησε σε άλλο ένα μείζον ατόπημα, και πάλι με στόχο το εγχώριο ακροατήριο. Διέρρευσε τη δική του εκδοχή για το τι είχαν ψιθυρίσει οι δύο άνδρες πριν αποχαιρετιστούν. Σύμφωνα με την εκδοχή Βαρουφάκη, ο Ντάισελμπλουμ του είχε πει: «Μόλις σκότωσες την τρόικα»! φυσικά ήταν αδύνατο να είχε πει κάτι τέτοιο ο Ολλανδός. Ο Ντάισελμπλουμ δεν υπήρχε περίπτωση να κάνει τη χάρη του Βαρουφάκη και να τον αναγορεύσει «εκτελεστή» της τρόικας. Όταν ο πρόεδρος του Eurogroup πληροφορήθηκε το περιεχόμενο της διαρροής, αναγκάστηκε να διαρρεύσει τη δική του εκδοχή για το τι όντως είχε πει και που φάνταζε απολύτως λογικό: «Έκανες ένα λάθος». Πέρα όμως από το μήνυμα που έστελνε ο Βαρουφάκης σε εταίρους και δανειστές, υπήρχε και ένα μήνυμα για τον Τσίπρα: είχε επιλέξει για διαπραγματευτή μια ανεξέλεγκτη και αμετροεπή προσωπικότητα. Δυστυχώς όμως, ο πρωθυπουργός δεν φάνηκε

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 22

22 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

να έλαβε έγκαιρα το μήνυμα αυτό. Άλλωστε, το όλο επεισόδιο, το οποίο είχε προκαλέσει ο Βαρουφάκης, είχε εκτοξεύσει τη δημοτικότητα της νέας κυβέρνησης στο εσωτερικό της χώρας. Κυριαρχούσε η αίσθηση ότι η κυβέρνηση Τσίπρα «αντιστεκόταν σκληρά» και «έδινε μια μετωπική μάχη» για «εθνική κυριαρχία». Ένα ερώτημα που γεννιέται στο σημείο αυτό είναι κατά πόσον η δήλωση για μη συνεργασία με τους Ευρωπαίους τεχνοκράτες είχε την έγκριση του Τσίπρα και είχε σχεδιαστεί προσεκτικά. Ασφαλής απάντηση δεν υπάρχει. Πάντως η σχετική φρασεολογία μοιάζει να ήταν «κτήμα» του Βαρουφάκη, έστω κι αν κάποιας μορφής συνεννόηση είχε προηγηθεί για να σταλεί ένα παρεμφερές μήνυμα. Επίσης η διαρροή για το τι είχε δήθεν πει ο Ντάισελμπλουμ φαντάζει ως «βαρουφάκειος» έμπνευση. Σε κάθε περίπτωση, ένα είναι δεδομένο: δήλωση και διαρροή είχαν ήδη αρχίσει να σωρεύουν κόστος στη χώρα. φυσικά, θα ακολουθούσαν τα ακόμη χειρότερα. Πάντως, ανεξάρτητα από τα πυροτεχνήματα εσωτερικής κατανάλωσης, τα σύννεφα πάνω από την ελληνική οικονομία πύκνωναν με μεγάλη ταχύτητα. Άλλωστε, στα τέλη φεβρουαρίου η χώρα θα βρισκόταν με ένα ληγμένο πρόγραμμα και άρα χωρίς χρηματοδότηση. Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), στις 3 φεβρουαρίου, ανακοίνωσε ότι στη μεταβατική περίοδο μέχρι να λήξει η συμφωνία και να αντικατασταθεί με μια νέα, θα περιορίζονταν τα όρια των χρηματοδοτήσεων από έντοκα γραμμάτια, ενώ δεν θα επιστρέφονταν κέρδη από ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου που κατείχε η ΕΚΤ. Παράλληλα η ΕΚΤ, δυσφορώντας με την ανακοίνωση της κυβέρνησης Τσίπρα για πρόθεση εξόδου από το πρόγραμμα, απέσυρε τη δυνατότητα το ελληνικό χρέος να χρησιμοποιείται ως εγγύηση δανεισμού. Η πρόωρη απόσυρση της εγγύησης, που ούτως ή άλλως θα έληγε εάν η χώρα έβγαινε εκτός προγράμματος, προκάλεσε κάποιες διαφωνίες στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ. Όμως η πλειοψηφική άποψη, όπως έγραφαν οι Financial Times στις 5/2/2015, στηρίχτηκε στο δεδομένο ότι η ελληνική πλευρά απειλούσε με έξοδο από το πρόγραμμα. Ταυτόχρονα, η συμφωνία

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 23

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 23

για αποδοχή της σχετικής εγγύησης ήταν ούτως ή άλλως προσωρινή, με δεδομένο ότι είχε λάβει τη βαθμολογία «σκουπίδια» (junk) και, εξάλλου, είχε ως κύρια προϋπόθεση την ένταξη σε πρόγραμμα. Άρα οι παλικαρισμοί περί απόφασης εξόδου από το πρόγραμμα και την όποια επιτήρηση, όπως και η άρνηση έστω να συνεχιστεί το υπάρχον πρόγραμμα μέχρι να υπάρξει νέα συμφωνία και άρα νέο πρόγραμμα, άνοιξαν το δρόμο της πιστωτικής ασφυξίας που θα βίωνε η χώρα. Η χρηματοδότηση από την ΕΚΤ θα γινόταν με το σταγονόμετρο, η χώρα έτρωγε πλέον από τις σάρκες της και το τραπεζικό σύστημα άρχισε να αιμορραγεί με τη φυγή καταθέσεων. Ο Ζ.-Κ. Γιούνκερ, πάντα μια φωνή λογικής, προέτρεπε την κυβέρνηση να επιδιώξει παράταση του υπάρχοντος προγράμματος πέραν της 28ης φεβρουαρίου. Όμως η θέση του Βαρουφάκη, όπως αποκάλυπταν αξιωματούχοι που συναντήθηκαν μαζί του στο Λονδίνο, ήταν «ότι δεν μπορεί να ζητήσει την παράταση του υπάρχοντος μνημονίου για πολιτικούς λόγους, διότι αλλιώς θα έστελνε μήνυμα στην ελληνική κοινή γνώμη ότι συντάσσεται με το μνημόνιο»! Όπως έγραφαν οι Financial Times, «τραπεζίτες που ήταν παρόντες στη συνάντηση [του Βαρουφάκη] στο Λονδίνο δήλωναν ότι η ελληνική πλευρά αντιλαμβάνεται ότι το ρίσκο που παίρνει είναι πολύ μεγάλο, όμως νιώθει ότι “βρίσκεται σε αποστολή [mission]”» (δηλαδή κινείται με ιδεολογικούς όρους). Παράλληλα, το όλο κλίμα ήταν πως ο υπουργός Οικονομικών δίνει την εντύπωση «ότι η κυβέρνηση είναι προετοιμασμένη να ρισκάρει πολύ». Ήδη λοιπόν, στις 3 φεβρουαρίου, ο Βαρουφάκης έστελνε το μήνυμα σε ξένους παράγοντες ότι επέλεγε μια πολιτική «υψηλού ρίσκου», την οποία μάλιστα θα ακολουθούσε αποφασιστικά. Καθώς η στάση του Βαρουφάκη γίνονταν αντιληπτή στην Ευρώπη, ότι δηλαδή ήταν ο «σκληρός» και «άτεγκτος», σημαντικοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θα άρχιζαν να τον παρακάμπτουν και να απευθύνονται άμεσα στον Αλέξη Τσίπρα. Ήδη ο πρώτος που έκανε την κίνηση αυτήν ήταν ο Γιούνκερ, διατυπώνοντας την προτροπή της παράτασης του προγράμματος. Την ίδια προσέγγιση πα-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 24

24 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

ράκαμψης του Βαρουφάκη θα ακολουθούσε λίγο αργότερα ο Ντάισελμπλουμ. Εν τω μεταξύ ο χρόνος έτρεχε αντίστροφα απ’ ό,τι φανταζόταν ο Βαρουφάκης. Όσο εντεινόταν η πιστωτική ασφυξία, τόσο περιορίζονταν τα περιθώρια η χώρα να πετύχει κάποιους από τους διαπραγματευτικούς της στόχους. Και τούτο διότι γινόταν όλο και πιο αδύναμη διαπραγματευτικά. Βρισκόταν όλο και περισσότερο στο έλεος των δανειστών της. Με το κλίμα ήδη να βαραίνει για την Ελλάδα στην Ευρωζώνη, ο Γ. Βαρουφάκης έφτασε στη Γερμανία, στις 5 φεβρουαρίου, για μια πρώτη γνωριμία με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Αυτή ήταν μια ευκαιρία να χαμηλώσει κάπως τους τόνους, καθώς διέρρεε ήδη η σκλήρυνση της γερμανικής στάσης. Η όλη συνάντηση κατέληξε, όπως αναμενόταν, σε αδιέξοδο. Οι Financial Times μάλιστα σημείωναν πως «βαθαίνει το ρήγμα μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας». Ανάλογο κλίμα αποτύπωσαν η Wall Street Journal και το Reuters. φωτογραφίες των δύο πολιτικών τούς παρουσιάζουν να κοιτούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Χημεία και ουσία έπαιρναν άλλους δρόμους. Ενώ ο Σόιμπλε αρκέστηκε σε μια απλή διαπίστωση ότι «συμφωνήσαμε ότι διαφωνούμε», ο Βαρουφάκης δεν άντεξε στον πειρασμό να επιχειρήσει να τον υπερκεράσει με την αποστροφή: «Δεν συμφωνήσαμε καν ότι διαφωνούμε»! Η ατάκα αυτή ήταν ανόητη και περιττή. φυσικά, πολλά ξένα ΜΜΕ την αναπαρήγαγαν, ως υπερτονισμό μιας σύγκρουσης. Όταν ο Βαρουφάκης έκανε λόγο για «νωπή λαϊκή εντολή», ο Σόιμπλε σημείωσε «ότι πρέπει να σεβαστούμε τους Έλληνες ψηφοφόρους, αλλά αυτό ισχύει και για τους υπόλοιπους ψηφοφόρους όλων των χωρών της Ευρωζώνης». Ενδιαφέρον όμως έχουν δύο ακόμη αποστροφές του Έλληνα υπουργού Οικονομικών. Με την πρώτη, αφού ξεκίνησε από τη δέσμευση της Ελλάδας έναντι συμφωνιών, τόνισε πως τούτο πρέπει να γίνει «χωρίς όμως να διαλύουμε τη Δημοκρατία με μια βαριοπούλα (sic) που να λέει ότι οι εκλογές δεν μετρούν». Η δεύτερη όμως ήταν πιο σοβαρή, περιέχοντας την έμμεση απειλή για

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 25

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 25

χρεοκοπία της Ελλάδας και τονίζοντας ότι «θα επιχειρήσουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποφύγουμε τη χρεοκοπία»! Το «όπλο» του απελπισμένου καμικάζι επιστρατευόταν με ωμότητα και ακρισία (περί του «όπλου» αυτού συζητάμε αναλυτικά στο επόμενο κεφάλαιο). Προφανώς ο Σόιμπλε δεν είχε κανένα λόγο να ανησυχεί στρατηγικά βλέποντας τον Βαρουφάκη να κινείται με αυτοκαταστροφικό πάθος. Η Γερμανία υιοθέτησε στάση αναμονής, δίνοντας (για να θυμηθούμε τον Λένιν) στον υπερκινητικό και υπερορμητικό Βαρουφάκη «σχοινί να κρεμαστεί»! Ήδη από τις 4/2 ένα δημοσίευμα του Bloomberg ανέφερε πως «η Γερμανία είναι έτοιμη να παίξει “παιχνίδι αναμονής” με την Ελλάδα έως τον Απρίλιο ή τον Μάιο, καθώς θα πλησιάζει η κομβική στιγμή ρευστότητας. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, η Ελλάδα δεν θα προχωρήσει άμεσα σε αθέτηση πληρωμών, γιατί έχει πόρους για να διατηρηθεί πέρα από το σημείο αυτό και η Γερμανία είναι έτοιμη να κρατήσει αποστάσεις έως ότου να υπάρξει πιο επείγουσα ανάγκη για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική της θέση». Με δυο λόγια, η Γερμανία θα ανέμενε η ασφυξία να γίνει πνιγηρή. Αφήνοντας το θύμα της ασφυξίας να ρητορεύει ακατάπαυστα, μέχρι τελικού πνιγμού! Ήδη λοιπόν γινόταν φανερό πως ο Γ. Βαρουφάκης υιοθετούσε μια προσέγγιση που είχε δύο συστατικά: υψηλούς τόνους και υψηλό ρίσκο. Δεν επρόκειτο φυσικά περί συγκροτημένης στρατηγικής, διότι δεν συνυπολόγιζε ούτε τα πραγματικά δεδομένα του τοπίου συνολικά, ούτε τη συγκεκριμένη θέση της χώρας στην εξίσωση, ούτε καν τις πιθανές αντιδράσεις της άλλης πλευράς. Επρόκειτο περισσότερο για μια εκτονωτική αντίδραση που ικανοποιούσε πρόσκαιρα τα συναισθήματα ενός εσωτερικού ακροατηρίου. Στρατηγικό βάθος στις κινήσεις αυτές δεν υπήρχε! Ήδη γινόταν αντιληπτό πως ο Βαρουφάκης δεν διέθετε στρατηγικό σχέδιο διαπραγμάτευσης. Διέθετε μόνο μια συγκεκριμένη επικοινωνιακή προσέγγιση που αφορούσε το εσωτερικό μέτωπο. Απλώς επιδιωκόταν να ντοπαριστεί η κοινή γνώμη, ώστε να εμφανίζεται υποστηρικτική στην κυβέρνηση και να κερδίζει πόντους ο ΣΥΡΙΖΑ. Εκτός Ελλάδος, η προσέγγιση διαρκώς διολί-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 26

26 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

σθαινε στην απειλή ότι η χώρα θα μεταβαλλόταν σε καμικάζι. φέρνοντας όλο και πιο κοντά τη χρεοκοπία, ο Βαρουφάκης πίστευε πως οι Ευρωπαίοι θα τρομοκρατούνταν από τον βομβιστή αυτοκτονίας που θα αυτοεκρήγνυτο! Αυτή δεν ήταν θεωρία παιγνίων αλλά παραμύθι για παιδιά! Συμπληρωματικό στοιχείο της προσέγγισης αυτής ήταν η περιβόητη «δημιουργική ασάφεια» που θα υιοθετούσε η ελληνική πλευρά στις διαπραγματεύσεις. Επιδίωξη ήταν η χώρα να αναλάβει τις λιγότερες δυνατές δεσμεύσεις σε επίπεδο μεταρρυθμίσεων που βρίσκονταν πέρα από τα ιδεολογήματα του ΣΥΡΙΖΑ και τον ακραίο δογματισμό της αριστερής του πτέρυγας. Επιδίωξη ήταν λοιπόν να υπάρξει μια συμφωνία πνιγμένη στην ασάφεια, ώστε η ελληνική πλευρά να μπορέσει να εφαρμόσει α λα καρτ τις όποιες δεσμεύσεις της ή και να τις παρακάμψει! Το δίλημμα που θα ετίθετο στους δανειστές θα ήταν «ασάφεια ή μετωπική σύγκρουση», με όλες τις συνέπειες της τελευταίας. Υπήρχε λοιπόν η ψευδαίσθηση ότι εταίροι και δανειστές θα έβρισκαν την ασάφεια ελκυστική ως δίοδο διαφυγής! Τόσο η ελληνική πλευρά όσο και η Ευρωζώνη θα δέχονταν ένα σύμφωνο, χαλαρό και ευέλικτο, με το οποίο θα ήταν έτοιμες να συμβιώσουν, βάζοντας όλοι νερό στο κρασί της εφαρμογής του. Αυτό ήταν το νόημα της ασάφειας, και ας μην ξεκαθαρίστηκε ποτέ. Άλλωστε, το όποιο ξεκαθάρισμα μιας ασάφειας αποτελεί εγγενή αντίφαση! Οι παραπάνω επισημάνσεις είναι αναγκαίες ώστε η ανερμάτιστη πορεία Βαρουφάκη να αποκτήσει κάποιο σκελετό και να γίνουν έστω και ημι-κατανοητές οι κινήσεις του. φυσικά το πού θα οδηγούσαν αυτές ήταν προδιαγεγραμμένο. Η χώρα μας πάντως δεν είχε την πολυτέλεια των υψηλών τόνων. Αυτές έκαναν τους «εχθρούς» της εντός της Ευρωζώνης ακόμη πιο εχθρικούς. Ενώ ταυτόχρονα η χώρα έχανε τον έναν «φίλο» μετά τον άλλο. Ο χρόνος δούλευε εις βάρος της προσέγγισης Βαρουφάκη και η Γερμανία ήταν, όπως είδαμε, έτοιμη να αναμείνει την ολοκληρωτική οικονομική ασφυξία της Ελλάδας. Εκεί οδηγούσαν οι επιλογές Βαρουφάκη, στριμώχνοντας τη χώρα στη γωνία. Με ελάχιστους συμμάχους και με ακόμη λιγότερη οικονομική ρευστότητα.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 27

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 27

Την επομένη της συνάντησης με τον Σόιμπλε, η στρατηγική υψηλών τόνων του Βαρουφάκη συνεχίστηκε με τέτοια ένταση που προκάλεσε την ανησυχία του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα. Αυτή τη φορά ο Γ. Βαρουφάκης επέλεξε να εκφραστεί μέσω ανώνυμου στελέχους του υπουργείου Οικονομικών, ο οποίος αναφέρθηκε στις θέσεις του, με την προφανέστατη έγκρισή του. Το μήνυμα που εξέπεμψε το στέλεχος αυτό ήταν πως «ο υπουργός Οικονομικών Γ. Βαρουφάκης είναι διατεθειμένος να φτάσει μέχρι τέλους υποστηρίζοντας τη θέση της ελληνικής κυβέρνησης [περί μη παράτασης του υπάρχοντος προγράμματος]». Για να προσθέσει σε άκρως υψηλούς τόνους: «Αυτό θα το πράξει [ο Βαρουφάκης] ανεξαρτήτως των συνεπειών που αυτό μπορεί να έχει για τη χώρα και την Ευρωζώνη»! Η δήλωση προκάλεσε σάλο. Το Μέγαρο Μαξίμου έκανε μια απόπειρα διάψευσης, σε μια προσπάθεια να καθησυχαστούν εταίροι και αγορές. Η διάψευση βεβαίως δεν ήταν πειστική (όπως σημείωσε ο δημοσιογράφος Σωτήρης Νίκας). Άλλωστε, ήταν διπλωματικά σωτήριο το ότι δεν την είχε κάνει αυτοπροσώπως ο Βαρουφάκης. Ήδη πάντως η προσέγγιση του Έλληνα υπουργού Οικονομικών είχε αρχίσει να απομονώνει πλήρως τη χώρα, όπως διεφάνη στο Euroworking Group. Εκεί η Ελλάδα δεν είχε καμιά στήριξη ούτε καν από τις πιο «φιλικές» ευρωπαϊκές χώρες. Η εγωπάθεια δύσκολα μπορεί να συνυπάρξει με έναν συγκροτημένο στρατηγικό σχεδιασμό και να τον υπηρετήσει. Διότι τότε η στρατηγική θα γίνει πιο σημαντική από τον εγωπαθή. Αυτός άλλωστε επιδιώκει την «ελευθερία» να αυτοσχεδιάζει. Να ακολουθεί την παρόρμησή του. Να μην εντάσσεται σε ομαδικούς σχεδιασμούς. Ο Βαρουφάκης δεν μπορούσε παρά να ’ναι ανερμάτιστος. Έτσι ανερμάτιστα, πορευόταν η χώρα στο διαπραγματευτικό πεδίο.

ΠΑΙΓΝΙΑ ΡΗΞΗΣ ΤΗ φΕΡΝΟΥΝ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ

Μετά τη συνάντηση με τον Σόιμπλε και το «σόου» με τον Ντάισελμπλουμ, ο Γ. Βαρουφάκης θα έπρεπε να πετούσε στον έβδομο

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 28

28 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

ουρανό. Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν την απήχησή του να βρίσκεται σε στρατοσφαιρικά ύψη, σε παράλληλη τροχιά με τον μεγάλο νικητή των εκλογών Αλέξη Τσίπρα. Απολάμβανε έναν καταιγισμό προβολής στα ΜΜΕ. Τον πρώτο καιρό ήταν το πιο συζητημένο πρόσωπο, μέσα από το άθροισμα των αντισυμβατικών του στοιχείων, ειδικά στο εξωτερικό. Οι Financial Times, στην έκδοσή τους του Σαββατοκύριακου, τον φιλοξενούσαν στη θέση της «προσωπικότητας της εβδομάδας» υπό τον τίτλο: «Ένας Αθηναίος μποξέρ δίνει τον αγώνα τον καλό». Η στήλη αυτή, που αναφερόταν στον «πυγμάχο Βαρουφάκη», βεβαίως χαριτολογούσε! Όμως το σκίτσο του και το κείμενο σίγουρα κολάκεψαν την αυταρέσκειά του καθώς τον παρομοίαζαν με τον πυγμάχο τον οποίο υποδυόταν ο Μπρους Γουίλις στην ταινία Pulp Fiction του Ταραντίνο. Σημειωνόταν ότι έφτασε στο υπουργείο του πάνω σε μια Yamaha 1300 cc. Και προστίθετο πως «δεν στερείται θαυμαστριών». Μια βουλευτίνα από την Πορτογαλία, που ανήκε στην Αριστερά, έγραφε πως τον έβρισκε sexy! Όλα αυτά ήταν βούτυρο στο ψωμί της συγκεκριμένης προσωπικότητας. Για να γλιστρά ταχύτερα στην καταστροφή, με τη χώρα υπό μάλης. Από το πρώτο Eurogroup του φεβρουαρίου έως το Eurogroup του Απριλίου στη Λετονία όπου ξεκίνησε η πτώση του, ο Γ. Βαρουφάκης έβαζε, με αχαλίνωτη πληθωρικότητα, τα αποτυπώματά του παντού στη διαπραγμάτευση. Κάθε αποτύπωμα έσπρωχνε τη χώρα πιο κοντά στην απειλή της χρεοκοπίας, με την οικονομία να έχει παραλύσει στο βωμό μιας «ηρωικής μαχητικότητας». Όπως θα έλεγε στη σχετική προσωπογραφία του στους Financial Times ο ίδιος ο Βαρουφάκης, «μερικές φορές οι μεγάλες ισχυρές δημοκρατίες υπονόμευαν τον εαυτό τους όταν συνέθλιβαν τις πιο μικρές». Μέχρι όμως να συνθλιβούν οι «μεγάλες», η «μικρή» δημοκρατία ακύρωνε όσα ελάχιστα βήματα είχαν γίνει με τεράστιες θυσίες των πολιτών. Μέσα στον ξέφρενο ενθουσιασμό του «ηρωισμού», λίγοι πρόσεξαν τους κινδύνους που έκρυβε μια αμετροεπής προσωπικότητα. Βέβαια αρκετοί από τους ενθουσιώδεις ήλπιζαν πως μετά το

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 29

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 29

απότομο γκάζι, ο Βαρουφάκης, θα άρχιζε να πατάει φρένο. Η ορμή δεν θα ήταν δυνατό να μην αυτοτιθασευθεί και να μη συνδυαστεί με κάποια δοσολογία σύνεσης. Δυστυχώς όμως, παρόμοιες σκέψεις ήταν ουτοπικές. Η ορμή ανατροφοδοτούνταν. Απλώς υπηρετώντας τον εαυτό της. Το ξεκίνημα, λοιπόν, θα προσδιόριζε τη συνέχεια. Οι θετικές δημοσκοπήσεις είχαν ντοπάρει τον εφορμούντα. Ακόμη και όταν άρχισαν να δυναμώνουν τα συναισθήματα φόβου και ανησυχίας της κοινής γνώμης, η πορεία του υπουργού Οικονομικών δεν άλλαξε. Η γενική κατεύθυνση έμοιαζε να ορίζεται από αυτόματο πιλότο. Την άκρως επικίνδυνη πραγματικότητα περιέγραφε στα τέλη φεβρουαρίου η Ελευθερία Αρλαπάνου στην Ημερησία, καθώς το χρηματοδοτικό κενό «είχε παραλύσει τη χώρα»: «Σε παγίδα ρευστότητας βρίσκεται η Ελλάδα, θέμα που εξελίσσεται σε υπ’ αριθμόν ένα απειλή για την πραγματική οικονομία, την πολιτική σταθερότητα και τη δυναμική των διαπραγματεύσεων με τους εταίρους. φέτος η Ελλάδα, αποκλεισμένη από τις αγορές, αντιμετωπίζει υποχρεώσεις 35 δισ. ευρώ για τοκοχρεολύσια και αναχρηματοδότηση εντόκων γραμματίων, ενώ εντείνονται τα σενάρια για τρίτο πακέτο στήριξης, έως και 30 δισ. ευρώ έως το καλοκαίρι. Όπως όλα δείχνουν, η κυβέρνηση θα υποστεί το μαρτύριο της σταγόνας μέχρι τα τέλη Απριλίου, με δεδομένη την υστέρηση των εσόδων και τη σκληρή στάση του Ευρωσυστήματος, με τους θεσμούς να φαίνονται αποφασισμένοι να πιέσουν όσο περισσότερο μπορούν προκειμένου να “κερδίσουν” πόντους στο μπρα-ντε-φερ για το πακέτο μεταρρυθμίσεων που θα προωθήσει η κυβέρνηση. Η μεγάλη μάχη ως προς αυτό αναμένεται να κορυφωθεί τον Απρίλιο, ενώ στο μεσοδιάστημα το “κλειδί” για τη χρηματοδότηση της χώρας είναι η ΕΚΤ».

Το ρεπορτάζ ήταν ακριβέστατο και προφητικό. Με την ελληνική οικονομία σε κατάσταση εντεινόμενης πιστωτικής ασφυξίας, η κυβέρνηση Τσίπρα έκανε την αυτονόητη κίνηση-υποχώρηση: ζήτησε στα τέλη φεβρουαρίου μια τετράμηνη παράταση του προγράμματος. Όπως θα αποκάλυπτε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ σε

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 30

30 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

συνέντευξή του στους Financial Times (2/3/2015), τούτο κατέστη δυνατόν μόνο μέσω της παράκαμψης Βαρουφάκη. Ήδη είχε προηγηθεί σύγχυση μεταξύ μιας άτυπης και πιο επιεικούς πρότασης από τον Πιερ Μοσκοβισί και της πρότασης του Ντάισελμπλουμ, που ήταν πιο αυστηρή. Η πρώτη είχε δοθεί στον Βαρουφάκη, χωρίς να ενημερωθεί ο πρόεδρος του Eurogroup, που ήταν και ο αρμόδιος. Αυτό το εκμεταλλεύθηκε ο Βαρουφάκης, με αποτέλεσμα να σημειωθεί νέο αδιέξοδο, καθώς ο ίδιος διέρρευσε το πιο «σκληρό» κείμενο του Ντάισελμπλουμ, βρίσκοντας αφορμή να αντιταχθεί στο κείμενο αυτό. «Μπροστά στο αδιέξοδο, ο Ντάισελμπλουμ, με τη στήριξη όλων των μελών του Eurogroup που προσυπέγραψαν τις προτάσεις του, αποφάσισε να παρακάμψει τον Βαρουφάκη. Δεν συνομίλησε καθόλου μαζί του, όπως σημειώνει στη σχετική συνέντευξη. Άρχισε έτσι μια πολύωρη τηλεφωνική διαπραγμάτευση με τον Αλέξη Τσίπρα. Όταν ολοκλήρωσε το σχετικό κείμενο, το έστειλε στον Έλληνα πρωθυπουργό, που πλέον είτε έπρεπε να το αποδεχτεί είτε να το απορρίψει. Μετά από δεκαπέντε λεπτά, ο Αλέξης Τσίπρας τον ειδοποιούσε, με ελάχιστες αλλαγές, ότι το αποδεχόταν. Παρόλα αυτά, το κείμενο που έλαβε ο Ντάισελμπλουμ, υπογεγραμμένο από τον Βαρουφάκη, δεν ήταν το συμφωνημένο με τον Τσίπρα! “Τηλεφώνησα ξανά στον Τσίπρα”, λέει ο Ντάισελμπλουμ, και του είπα, “κοίτα, δεν ξέρω τι συνέβη, αλλά μου έστειλες ένα άλλο κείμενο”. Ο Τσίπρας εξεπλάγη. “Πώς συμβαίνει κάτι τέτοιο;” Ήλεγξε σχετικά. Και μου είπε, “κάποιος το άλλαξε”. Τελικά, όπως σημειώνουν οι Financial Times, υπήρξε μια συμφωνία, “όμως με βάση τους όρους του Ντάισελμπλουμ”. Τα εμπόδια του Βαρουφάκη είχαν παρακαμφθεί. Ο Τσίπρας είχε –για την ώρα– σώσει την παρτίδα».

Όμως αυτό το μικρό βήμα προόδου θα εξουδετερωνόταν εκ νέου εξαιτίας του Βαρουφάκη. Οι δηλώσεις και οι συνεντεύξεις του προκαλούσαν ιδιαίτερη ενόχληση στους Ευρωπαίους. Τώρα ισχυριζόταν πως η συμφωνία για παράταση «κατήργησε το μνημόνιο» και πως επρόκειτο «για φύλλο συκής, για να τελειώσει το μνημόνιο» (Η Καθημερινή, 1/3/2015 και Ημερησία, 28/3/2015). Επιπρόσθετα έκα-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 31

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 31

νε λόγο για ασάφειες στη συμφωνία, διότι «οι Ευρωπαίοι ήθελαν ασάφειες ώστε να περάσει η συμφωνία από τα Κοινοβούλια». Αντιδρώντας με δυσφορία, οι Ευρωπαίοι υπογράμμιζαν πως η συμφωνία προβλέπει την επέκταση ενός μνημονίου (memorandum of understanding). Αυτή άλλωστε ήταν και η πραγματικότητα. Θεώρησε ο Βαρουφάκης την αναδίπλωση του Τσίπρα ως ήττα, ειδικά μάλιστα καθώς ο ίδιος είχε παρακαμφθεί; Αυτό ήταν πιθανό. Πάντως η αντίδρασή του ήταν να αρχίσει έναν κλεφτοπόλεμο υπεκφυγών. Η λεγόμενη «δημιουργική ασάφεια» έφτασε στο απόγειό της. Προφανώς ήταν πεπεισμένος πως οι Ευρωπαίοι δεν θα τολμούσαν να οδηγήσουν την Ελλάδα στη χρεοκοπία μόνο και μόνο γιατί οι προτάσεις της ήταν ασαφείς και ατεκμηρίωτες. Έτσι, ο Βαρουφάκης παρουσίαζε γενικόλογες «δεσμεύσεις». Αυτές απορρίπτονταν. Τότε επανερχόταν με υποτίθεται βελτιωμένες, που όμως ήταν συνειδητά γενικόλογες, με αποτέλεσμα να απορρίπτονται εκ νέου! Γιατί ακολουθούσε αυτή την τακτική ο ειδικός της «θεωρίας των παιγνίων»; Ίσως να πίστευε πως έτσι θα εξουθένωνε τους συνομιλητές του. φυσικά εκείνη που βήμα-βήμα εξουθενωνόταν ήταν η οικονομία της χώρας. Τα ταμειακά διαθέσιμα εξαντλούνταν. Ο Βαρουφάκης συνέχιζε λοιπόν να οδηγεί τη χώρα στη χρεοκοπία, χρησιμοποιώντας την απειλή της προοπτικής αυτής ως «διαπραγματευτικό όπλο». Επρόκειτο για μια κατά φαντασίαν «στρατηγική». Όταν παρουσίασε τις περιβόητες έξι μεταρρυθμίσεις, αυτές εν χορώ απορρίφθηκαν σαν εκθέσεις ιδεών. Άλλωστε, η «δημιουργική ασάφεια» του Βαρουφάκη συνοδευόταν από μίνι διαλέξεις γενικού περιεχομένου και «μαθήματα» οικονομίας προς τους παρευρισκόμενους. Έτσι, ο ατάραχος Μάριο Ντράγκι θα έφτανε στο σημείο να ξεσπάσει λέγοντας στον Βαρουφάκη: «Δεν με ενδιαφέρουν οι θεωρίες σου»! Ακολούθησαν οι προτάσεις με τα οκτώ μέτρα. Στη συνέχεια νέες (υποτίθεται) μεταρρυθμίσεις που περιλάμβαναν την απίστευτη ιδέα για σύλληψη της φοροδιαφυγής στις τουριστικές περιοχές με καλωδιωμένους φοιτητές, τουρίστες και νοικοκυρές. Αυτοί θα ήταν οι διώκτες! Ειδικά η φαεινή αυτή ιδέα, με τη

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 32

32 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

γραφικότητά της, έκανε το γύρο των ευρωπαϊκών ΜΜΕ ως ανέκδοτο και με πρωταγωνίστριες τουρίστριες με μαγιό. Η όλη ιστορία θα ήταν κωμικοτραγική, αν τα πράγματα δεν ήταν πλέον τόσο σοβαρά και επικίνδυνα για την πορεία της οικονομίας και της χώρας. Ο Βαρουφάκης εξελισσόταν σε μέγα πρόβλημα για την κυβέρνηση όχι μόνο με τις επιλογές «υψηλού ρίσκου» με τις οποίες «έπαιζε». Ταυτόχρονα, η ακατάσχετη έκθεσή του στα ΜΜΕ τραυμάτιζε την όποια διαπραγματευτική προσπάθεια, εντείνοντας την απομόνωση της Ελλάδας. Με τη χώρα να μπαίνει στην κρίσιμη διαπραγματευτική περίοδο του Μαρτίου, ήταν φανερό ότι το πρωθυπουργικό γραφείο προσπαθούσε να πείσει τον Βαρουφάκη να περιορίσει την έκθεσή του στα ΜΜΕ. Ένας από τους πιο σημαντικούς αρθρογράφους και διανοητές της Αριστεράς, ο Θανάσης Καρτερός, στη στήλη του στην Αυγή, φώτιζε την καταιγιστική δημοσιότητα που επιδίωκε ο υπουργός Οικονομικών: «Δεν υπάρχει μέρα να μην ανοίξεις ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τον υπολογιστή σου και να μη βρεις μπροστά σου το πρόσωπό του, να μη σκοντάψεις σε μια συνέντευξή του. Να μη σκαλώσεις σε έναν τίτλο που αναφέρεται σε αυτόν». Για να επισημάνει στη συνέχεια: «Κανένας, ούτε ο χαρισματικός αυτός υπουργός, δεν μπορεί να γλιτώσει τη φθορά από την υπερπροβολή. [...] Γιάνη, μη μας απλώνεις άλλο το μαντίλι σου. Διότι η οικονομία δεν σημαίνει μόνο την επιστήμη της διαχείρισης του οίκου μας. Σημαίνει και φειδώ. Την αποφυγή του περιττού. Τα λίγα λόγια, με πολύ βάρος». φυσικά ο Βαρουφάκης ήταν ταυτισμένος με πολλά λόγια και ελάχιστο βάρος. Όμως η υπερέκθεση του Βαρουφάκη στα ΜΜΕ –με βάση και την όλη προγενέστερη διαδρομή του– δεν ήταν απλώς μια ελεύθερη επιλογή. Για κάποιον που θα παρατηρούσε την όλη προσωπικότητά του, ήταν φανερό πως υπεισερχόταν έντονα ένα στοιχείο εθισμού. Και εδώ ίσχυε επίσης το character is destiny. Ο Βαρουφάκης δεν μπορούσε να αυτοσυγκρατηθεί και να αυτοελεγχθεί. Ακόμη και αν το επιχειρούσε έως ένα σημείο, τούτο θα ήταν εξαιρετικά πρόσκαιρο. Ενώ προχωρούσαν οι διαπραγματεύσεις και το ζητούμενο ή-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 33

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 33

ταν να αναληφθούν δεσμεύσεις από μέρους της χώρας για μεταρρυθμίσεις, ο Γ. Βαρουφάκης έλεγε αφ’ υψηλού: «Δεν θα δώσουμε τον υπέρ πάντων αγώνα για μια δόση» (5/3)! Καθώς μάλιστα οι μεταρρυθμιστικές «δεσμεύσεις» Βαρουφάκη κρίνονταν ασαφείς, ένα non paper της κυβέρνησης κινούνταν πλέον στο δικό του κλίμα. Σ’ αυτό τονιζόταν πως «η κυβέρνηση έκανε απολύτως σαφές σε όλα τα επίπεδα της Ευρωζώνης και του ΔΝΤ ότι δεν πρόκειται να συνεχίσει την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους από ίδιους πόρους εάν οι δανειστές δεν προχωρήσουν σε άμεση εκταμίευση των δόσεων που καθυστερούν από το 2014». Ο όλος τόνος δύσκολα μπορούσε να μην ταυτιστεί με τη «λογική» Βαρουφάκη (28/3). Άλλωστε, την ίδια ημέρα ο υπουργός Οικονομικών διευκρίνιζε: «Δημιουργούμε ασάφεια στους εταίρους μας για τις προθέσεις μας σκοπίμως, γιατί πρέπει να ξέρουν ότι είμαστε έτοιμοι για ρήξη. Αλλιώς δεν διαπραγματεύεσαι»! Λίγο νωρίτερα, κατά τη διάρκεια των εορτασμών της 25ης Μαρτίου, ο Βαρουφάκης βρέθηκε στα Χανιά της Κρήτης. Εν μέσω ακροατηρίου, έγινε και πάλι ασυγκράτητος. Κάλεσε λοιπόν τον κόσμο να στηρίξει την κυβέρνηση «και σε περίπτωση ρήξης»! Βεβαίως όλα αυτά τα μηνύματα έφταναν στους εταίρους και δανειστές, που σκλήραιναν ακόμη περισσότερο τη στάση τους. Αντί να τους «τρομάζει» ο Βαρουφάκης με τους παλικαρισμούς του, τους έκανε να κλείνουν ένα προς ένα τα περάσματα διαφυγής μιας κυβέρνησης που τα ταμεία της άδειαζαν από ρευστό. Ταυτόχρονα, η απειλή της για αυτοκτονία τούς πτοούσε όλο και λιγότερο. Απλώς η χρεοκοπία ερχόταν όντως πιο κοντά. Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά τα σοβαρά, ο Γ. Βαρουφάκης αποφάσισε να «εκτονωθεί επικοινωνιακά» αρχίζοντας μια υστερική αντιδικία κυρίως με ξένα ΜΜΕ. Ήταν δείγμα ότι πλέον έχανε κάθε νήμα που τον συνέδεε με μια στοιχειώδη νηφαλιότητα. Ο Γιάννης Παλαιολόγος, αξιόλογος αναλυτής της Καθημερινής, είχε πάντως την υπομονή να καταγράψει την ασυγκράτητη αυτή πορεία του Βαρουφάκη που μόνο αποτέλεσμα είχε να βλάψει τη δική του εικόνα και εκείνη της χώρας. Δύο ημέρες μετά τις εκλογές, ο Βαρουφάκης έγραφε πως τα 2 – Η νέα πράξη της ελληνικής τραγωδίας

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 34

34 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

blog posts του μπορεί να γίνονταν πιο σύντομα, όμως οι «οπτικές» του θα ήταν «πιο ζουμερές»! Το ξεκίνημα έγινε από τη συνέντευξή του στο Newsnight του BBC, όπου κατηγόρησε στο blog του την παρουσιάστρια για «ευδιάκριτη αγένεια», σημειώνοντας επίσης ότι ο ίδιος «έφριξε» από το ρεπορτάζ του BBC. Κατά το πρώτο Eurogroup (11/2/2015) επιτέθηκε στον Peter Spiegel των Financial Times για «απρέπεια» στο ρεπορτάζ του. Είχε άλλωστε ήδη επιτεθεί μέσω twitter στον Simon Dixon της Wall Street Journal. Στις 13 φεβρουαρίου ακολούθησε η απίστευτη πρόκληση, σε συνέντευξή του στο Spiegel, όταν παραλλήλισε τα μέλη της τρόικας με βασανιστές της CIA κάνοντας λόγο για μεθόδους εικονικών πνιγμών (water boarding)! Ακολούθησε αντιδικία με τη γερμανική εφημερίδα Bild. Στις αρχές Μαρτίου έκανε επίθεση στον Hugo Dixon του Reuters, έναν από τους σοβαρότερους σχολιαστές, προτρέποντάς τον να «φρεσκάρει» τα Ελληνικά και τις «πηγές» του! Σειρά είχε η Corriere della Sera που κατηγορήθηκε για «κιτρινισμό ολκής», όταν ο Βαρουφάκης απείλησε τους πιστωτές με δημοψήφισμα, λέγοντας ότι αυτό δεν θα αφορούσε τη θέση της χώρας στο ευρώ, αλλά τις μεταρρυθμίσεις και το δημοσιονομικό. Η πορεία της αυτοκαταστροφής του ήταν σε πλήρη ανάπτυξη. Οι σοφές προτροπές του Θανάση Καρτερού «πήγαν στο βρόντο». Ταυτόχρονα, είχε κιόλας μπει η σπορά για την ολέθρια κίνηση του δημοψηφίσματος. Ο Βαρουφάκης ήταν ήδη θιασώτης της αδιέξοδης αυτής επιλογής.

ΤΙΤΛΟΙ ΤΕΛΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΡΟΥφΑΚΗ

Το ότι ο Βαρουφάκης ήταν αυτοκαταστροφικός, στην όλη πορεία του, τον είχε τελικά καταστήσει ακόμη πιο καταστροφικό σε σχέση με το πού έσπρωχνε τη χώρα. Από την άλλη πλευρά όμως, οι αυτοκαταστροφικές ροπές του αποτελούσαν και ευλογία. Αρκεί, εν τέλει να προηγoύνταν η δική του αυτοκαταστροφή. Κάτι που τελικά έγινε. Τον Απρίλιο, στο Eurogroup της Ρίγας, έπεσαν οι τίτλοι τέλους, με τον Αλέξη Τσίπρα να ξεμαρμαρώνει. Και να επι-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 35

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 35

στρατεύει τα ένστικτα αυτοσυντήρησής του, με τη χώρα να οδεύει ολοταχώς στη χρεοκοπία. Το αποτέλεσμα ήταν λοιπόν η αντικατάσταση του Βαρουφάκη ως διαπραγματευτή, χωρίς όμως να χάσει τη θέση του υπουργού Οικονομικών. Προφανώς επρόκειτο περί παραδόξου. Απέπνεε αδυναμία από μέρους του Αλέξη Τσίπρα. Το ότι είχε αφεθεί ο Βαρουφάκης να σπρώχνει τη λαϊκιστική ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ στα άκρα, ήταν σοβαρό λάθος του νέου πρωθυπουργού. Τα χαλινάρια δεν τραβήχτηκαν από την πρώτη στιγμή και το άλογο είχε αφηνιάσει. Καθυστερημένα επιχειρούνταν πλέον ο περιορισμός του σε έναν πιο περίκλειστο χώρο. Εκείνο που είχε συμβεί ήταν ότι όχι μόνο ο Βαρουφάκης, αλλά και ο ίδιος ο Τσίπρας είχαν πέσει θύματα της ρητορικής τους. Η διαφορά ήταν ότι ο πρώτος άρχιζε να απαλύνει σταδιακά τη ρητορική του καθώς λάμβανε υπόψη τις χειροπιαστές προκλήσεις που είχε μπροστά του. Αυτή τη διαδρομή ήταν αδύνατο να τη διανύσει ο Βαρουφάκης. Ο ουσιαστικός παραμερισμός του Βαρουφάκη από τη σκηνή όπου έχτιζε τη διεθνή του εικόνα ήταν σοβαρό πλήγμα για τον ίδιο. Ήταν ταυτόχρονα μια από τις πιο σημαντικές διορθωτικές παρεμβάσεις του Αλέξη Τσίπρα. Ήδη ο τελευταίος, εμπλεκόμενος άμεσα στη διαπραγμάτευση, συνειδητοποιούσε ποιο ήταν το κλίμα στην Ευρώπη. Επίσης αντιλαμβανόταν όλο και καθαρότερα την έκταση των λαθών του Βαρουφάκη. Το κρίσιμο ζήτημα για τον Αλέξη Τσίπρα ήταν να απεγκλωβιστεί από τα συρματοπλέγματα της ρητορικής του. Η τελευταία ήταν σε μεγάλο βαθμό προϊόν πεποιθήσεων. Ευτυχώς για τον ίδιο πάντως, οι πεποιθήσεις νερώνονταν από στοιχεία ρεαλισμού. Σταδιακά και επίπονα, ο πρωθυπουργός αντιλαμβανόταν το κενό μεταξύ ιδεατού και εφικτού. Εδώ οι διεθνείς του επαφές τού άνοιγαν ορίζοντες σε όλα εκείνα που όφειλε να συνυπολογίσει εξαρχής. Ιδεολογία και ρεαλισμός ισορροπούσαν ασταθώς. Ήταν πάντως ένας πολιτικός που διαρκώς μάθαινε. Έστω κι αν αναγκαζόταν να μαθαίνει μέσα από λάθη που κόστισαν στη χώρα. Επίσης, όπως θα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια, στα πρώτα βήματά του ο Τσίπρας άκουγε περισσότερο τις αντιλήψεις του

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 36

36 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

σκληρού πυρήνα των ψηφοφόρων του. Αγνοούσε τις προτροπές της εκλογικά πολύ πιο κρίσιμης «περιφέρειας» των ψηφοφόρων που τον είχαν εκτινάξει στην πρωθυπουργία. Αυτοί εξαρχής τον προέτρεπαν να παλέψει διαπραγματευτικά, αλλά και να συμβιβαστεί. Έστω και επώδυνα. Στη Ρίγα πάντως ξέσπασε, κυριολεκτικά, μια θύελλα συσσωρευμένης οργής κατά του Βαρουφάκη. Δεν απομονώθηκε απλώς. Ουδείς συνάδελφός του στο Eurogroup ήθελε πλέον να συνομιλήσει μαζί του. Ουδείς άντεχε τις ασάφειες, τις υπεκφυγές και τα γενικόλογα «μαθήματα» που έδινε αφ’ υψηλού. Ο τίτλος των Financial Times στις 25 Απριλίου ήταν: «Η δυσφορία έναντι της Ελλάδας ξεχειλίζει». Όπως έγραφε χαρακτηριστικά η έγκριτη εφημερίδα: «Ο ανταγωνισμός μεταξύ του κ. Βαρουφάκη και των άλλων υπουργών έγινε τόσο σοβαρός κατά τη συνάντηση του Eurogroup, που ο υπουργός Οικονομικών της Σλοβενίας ισχυρίστηκε πως εάν οι διαπραγματεύσεις δεν προχωρήσουν πιο γρήγορα, η Ευρωζώνη οφείλει να ετοιμαστεί για ένα Σχέδιο Β το οποίο θα αντιμετώπιζε την ελληνική χρεοκοπία». Ο πρόεδρος του Eurogroup ήταν πιο χαμηλότονος, προειδοποίησε όμως πως έπρεπε να γίνει «πολύ μεγαλύτερη πρόοδος στις διαπραγματεύσεις». Πρόσθετε μάλιστα πως η κατάσταση ήταν τόσο σοβαρή, που η διαδικασία έπρεπε να αναδιαρθρωθεί. Τόνιζε πως το ζητούμενο ήταν η επιστροφή σε μια εις βάθος ανάλυση των δεδομένων της ελληνικής οικονομίας από τους τεχνοκράτες ελεγκτές. Αυτοί είχαν εγκλωβιστεί σε αθηναϊκό ξενοδοχείο, αγκομαχώντας να βρουν τα αναγκαία στοιχεία ώστε να εκπληρώσουν την αποστολή τους. «Η ρευστότητα γίνεται μείζον πρόβλημα για την Ελλάδα», υπογράμμιζε. Ο λιγόλογος Ντράγκι θα πρόσθετε: «Ο χρόνος τελειώνει για την Ελλάδα». Ενώ οι εταίροι και δανειστές ζητούσαν, όπως έγραφε η Ελένη Βαρβιτσιώτη στην Καθημερινή, «μια ολοκληρωμένη λίστα μεταρρυθμίσεων», ο Βαρουφάκης συνέχιζε να γενικολογεί. Ισχυριζόταν πως οι προτάσεις του «απαρτίζουν μια συνολική δέσμη μέτρων» – την ώρα που το ζητούμενο ήταν τα χειροπιαστά λεπτομερή μέτρα. Όλοι οι παρευρισκόμενοι υφίσταντο το μαρτύριο της επωδού περί

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 37

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 37

«πολιτικών ικανών να θέσουν τέλος στην ανατροφοδότηση της ύφεσης». Σε αντίθεση με όλους τους παρόντες υπουργούς μάλιστα, ο Βαρουφάκης ανακάλυπτε «σαφέστατη πρόοδο και σύγκλιση στις συζητήσεις». «Είναι απίστευτο (Ιt’s unbelievable)» θα αναφωνούσε ο Σλοβάκος υπουργός Οικονομικών. Ο Βαρουφάκης συνέχισε, αρνούμενος την «ολική επαναφορά» των ελέγχων επί ελληνικού εδάφους. Η συνέχεια καταγράφεται από την ανταποκρίτρια της Καθημερινής (26/4/2015): «Ο κ. Βαρουφάκης ξαναγύρισε στο αρχικό πρόβλημα της διαδικασίας που πρέπει να ακολουθηθεί –ενδεικτικό της μεγάλης απόκλισης των δύο πλευρών– υπονοώντας ακόμα και υπονόμευση της διαδικασίας από τους θεσμούς. Συγκεκριμένα, είπε ότι η ελληνική πλευρά προσπάθησε να παρουσιάσει την πλήρη λίστα προτάσεων στο επίπεδο Euroworking Group, αλλά διαδικαστικά η μόνη λίστα που μπορεί να παρουσιαστεί σε αυτό το επίπεδο και στη συνέχεια στους υπουργούς, είναι αυτή που θα πρέπει να έχει συμφωνηθεί με τους θεσμούς. Άλλωστε, ο κ. Ντάισελμπλουμ έχει εξηγήσει επανειλημμένως ότι πρώτα πρέπει να συμφωνηθούν οι μεταρρυθμίσεις με τους θεσμούς (staff level agreement) και στη συνέχεια με το Euroworking Group και τους υπουργούς. »Όταν του ξαναδόθηκε ο λόγος στο τραπέζι του Eurogroup, ο Έλληνας υπουργός, σύμφωνα με Ευρωπαίο αξιωματούχο, πίεσε τους επικεφαλής των θεσμών να υπάρξει μια θετική αναφορά για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων και αυτοί συμφώνησαν να αναφερθούν σε μια “μικρή πρόοδο” που έχει σημειωθεί τις τελευταίες ημέρες. Ενδεικτική του άσχημου κλίματος μέσα στη συνεδρίαση ήταν και η πίεση που ασκήθηκε από τον κ. Ντάισελμπλουμ προς τον κ. Βαρουφάκη να δεχτεί ότι δεν θα υπάρξει ενδιάμεση λύση. Ο κ. Βαρουφάκης από τη μεριά του προσπάθησε να ξεγλιστρήσει από την πίεση του προέδρου για το Eurogroup και να αλλάξει θέμα, για να δεχτεί το επικριτικό σχόλιο του κ. Ντάισελμπλουμ: “Συγγνώμη, δεν ακούω αυτό που όλοι θέλουμε να ακούσουμε”, αφαιρώντας του και τον λόγο».

Σύμφωνα με το Bloomberg, ο Βαρουφάκης δέχτηκε σκληρότατες επιθέσεις στο Eurogroup. Χαρακτηρίστηκε τζογαδόρος, ε-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 38

38 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

ρασιτέχνης και ανεύθυνος. Ο ίδιος το διέψευσε. Όμως ουσιαστικά παραδέχτηκε τη μαζική επίθεση. Σε tweet του έγραφε: «Είναι ενωμένοι στο μίσος εναντίον μου. Υποδέχομαι ευχάριστα το μίσος τους» (27/4). Δεν επρόκειτο όμως περί μίσους. Αλλά οργής. Και απαξίωσης. Μάλιστα, στη διάρκεια της συνάντησης, ο Βαρουφάκης παρομοίωσε τον εαυτό του με τον φραγκλίνο Ρούσβελτ. Είχαν ως κοινό το New Deal! Διότι και οι προτάσεις Βαρουφάκη εκεί κατέτειναν! Μετά τη συνάντηση του Eurogroup, ο Βαρουφάκης θα έκανε μια αποκαλυπτική δήλωση στους Έλληνες δημοσιογράφους. Σ’ αυτήν θα εξηγούσε την προσέγγισή του της ασάφειας και των συνεχών καθυστερήσεων στο να φτάσει σε συμφωνία. Έλεγε λοιπόν: «Όταν έχεις τριάντα ημέρες να τα βρεις με κάποιον, γιατί να τα βρεις την εικοστή; Πας μέχρι την τριακοστή!» Αυτό που δεν συνυπολόγιζε βεβαίως ήταν το αυτονόητο: Ότι επιλέγεις την καθυστέρηση εφόσον αυτή σε ευνοεί. Όχι εάν εσύ κινδυνεύεις να πεθάνεις από ασφυξία! Ήδη από τις 27/4/2015 οι Financial Times δημοσιοποίησαν την πληροφορία ότι ο Βαρουφάκης θα παραμεριζόταν από διαπραγματευτής. Το κλίμα κατά του Βαρουφάκη συνόψιζε ο Ισπανός υπουργός Οικονομικών Λουίς ντε Γκίντος: «Όλοι οι υπουργοί Οικονομικών είπαν [στον Βαρουφάκη] ότι η κατάσταση δεν πάει άλλο». Στις 25 Απρίλιου, σύμφωνα με την ανάλυση της Βούλας Κεχαγιά στην εφημερίδα Τα Νέα, «ο Αλέξης Τσίπρας δεν φαίνεται πλέον να ταυτίζεται με τον υπουργό Οικονομικών». Προστίθετο επίσης πως στον πρωθυπουργό «δεν άρεσε καθόλου» η «λεκτική κακοποίηση» του διαπραγματευτή του στη Ρίγα. Επισημαινόταν επιπρόσθετα ότι ο Τσίπρας είχε προειδοποιήσει τον υπουργό του ότι «στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές-τεχνοκράτες, δεν πρέπει κανείς να μιλάει περί διαγραμμάτων». «Ο Βαρουφάκης, μέσα από μια μυθιστορηματική προσέγγιση της ελληνικής κρίσης, όταν πηγαίνει στο παζάρι της διαπραγμάτευσης, δημιουργεί –εκών, άκων– καταστάσεις εμπλοκής», προστίθετο στην ανάλυση. Επισημαινόταν επίσης ότι «ο πρωθυπουργός έχει κατανοήσει πλήρως τι σημαίνει πιστωτικό γεγονός». Ο τελευταίος, σημειω-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 39

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 39

νόταν, «δεν δείχνει καμιά επιθυμία να σκάσει η χώρα στα χέρια του, με όλες τις απρόβλεπτες συνέπειες. Και μάλιστα ως μέρος ενός σχεδίου χρεοκοπίας εντός της Ευρωζώνης, που δεν είναι καν δικής του έμπνευσης». Στις 28 Απριλίου η είδηση της απομάκρυνσης του Γ. Βαρουφάκη από τη θέση του διαπραγματευτή κυριάρχησε στα περισσότερα ξένα ΜΜΕ και φυσικά σε όλα τα ελληνικά. Ο τίτλος των Financial Times ήταν: «Ο Βαρουφάκης παραμερίζεται, καθώς ο Τσίπρας ταρακουνά την ελληνική διαπραγματευτική ομάδα». Χαρακτηριστικός ήταν και ο υπότιτλος: «Οι επίσημοι της Ευρωζώνης αναθαρρούν. Νέες δυνατότητες για τους ελεγκτές. Οι μετοχές ανακάμπτουν στην Αθήνα». Το αίτημα των εταίρων ήταν μεγαλύτερη εμπλοκή των Τσίπρα-Δραγασάκη στις διαπραγματεύσεις, ενώ το δημοσίευμα αναφερόταν στον αντικαταστάτη του Βαρουφάκη στις διαπραγματεύσεις. Αυτός ήταν ο αναπληρωτής υπουργός Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Ευκλείδης Τσακαλώτος, που γινόταν ο κύριος διαπραγματευτής, μαζί με τον πρόεδρο του ΣΟΕ Γιώργο Χουλιαράκη (συνεργάτη του Γιάννη Δραγασάκη) τον οποίο ο Βαρουφάκης είχε παραμερίσει. Η έγκριτη εφημερίδα μνημόνευε την ακόλουθη δήλωση του Mujtaba Rahman, επικεφαλής του τμήματος Ευρωπαϊκής Ανάλυσης του Eurasia Group Risk Consultancy: «Ο Βαρουφάκης έχει μεταβληθεί στο μοναδικό μεγαλύτερο εμπόδιο για να βρεθεί λύση στο ελληνικό πρόβλημα». Η απομάκρυνση του Βαρουφάκη όμως δεν ήταν μια καθαρή λύση. Έγινε με ερμαφρόδιτο τρόπο. Απομακρύνθηκε, αλλά και... δεν απομακρύνθηκε! Επί της ουσίας αποδοκιμάστηκε η προσέγγισή του, αλλά την ίδια ώρα, επιφανειακά και δημόσια, ο ίδιος επαινέθηκε για τα όσα είχε πράξει! Έπαψε να είναι διαπραγματευτής, όμως ανακοινώθηκε πως η ομάδα που τον αντικατέστησε ήταν «υπό την ευθύνη» του! Την ίδια ώρα ο Νίκος Παππάς, ο στενότερος συνεργάτης του Τσίπρα, και ο γενικός γραμματέας της κυβέρνησης (Σπύρος Σαγιάς) ανέλαβαν «ειδικές αποστολές». Όλα αυτά για να περισωθεί η υπερηφάνεια του Βαρουφάκη. Οι Ευρωπαίοι βρέθηκαν μπροστά σε ένα νέο ασαφές τοπίο στο διαπραγματευτικό μέτωπο.

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 40

40 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

Αντί λοιπόν ενός ξεκάθαρου τοπίου, είχαμε ενδοκυβερνητικές ισορροπίες ή μάλλον πρωθυπουργικούς ακροβατισμούς. Μπορεί ο Βαρουφάκης να μη διαπραγματευόταν, αλλά εξακολουθούσε να ασκεί επιρροή στη διαπραγμάτευση! Όλα αυτά πρόδιδαν έναν πρωθυπουργό φοβισμένο, που κοίταζε στο εσωτερικό του μέτωπο, αντί να έχει το βλέμμα στραμμένο αποκλειστικά στο διαπραγματευτικό πεδίο. Δεν ήθελε μια δημόσια σύγκρουση με τον παταγωδώς αποτυχόντα υπουργό Οικονομικών του. Ανησυχούσε για το πώς όλα αυτά θα αντιμετωπίζονταν από την αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ και προσπαθούσε να την κατευνάσει. Μπορούσε όμως, με τόση συσσώρευση φόβου, ο Τσίπρας να δώσει καθαρές διαπραγματευτικές λύσεις; Υπήρχε όμως εδώ και άλλο ένα κρίσιμο ζήτημα: Το μη ξεκαθάρισμα με τη «φάση Βαρουφάκη» δεν απέκοπτε τον Τσίπρα από τις τοξίνες με τις οποίες ο υπουργός Οικονομικών είχε διαποτίσει την ίδια την κυβέρνηση. Προφανώς όλα όσα περιγράψαμε δεν είχαν συμβεί ερήμην του Τσίπρα. Ο νέος πρωθυπουργός «βολευόταν» με την προσέγγιση Βαρουφάκη όσο του έδινε πόντους στις δημοσκοπήσεις, πιστεύοντας όμως (αφελώς) ότι ο υπουργός του των Οικονομικών δεν θα έσπρωχνε τα πράγματα στα άκρα. Άλλωστε, ούτε η ευνοϊκή κοινή γνώμη δεν επιθυμούσε η αδύναμη Ελλάδα να υπερεκτιμήσει τις δυνάμεις της διακινδυνεύοντας μια ρήξη. Όμως η διαπραγμάτευση Βαρουφάκη διαμόρφωσε ένα «κλίμα». Αυτό ως ομίχλη κατακάθισε πάνω στην κυβέρνηση, θολώνοντας την όρασή της. Έτσι, το λάθος καραδοκούσε. Μόνο μια καθαρή ρήξη με τη «βαρουφάκειο» περίοδο θα διασφάλιζε μια πραγματικά νέα διαπραγματευτική τροχιά. Χωρίς κινδύνους διολίσθησης. Ο παραμερισμός του Βαρουφάκη λοιπόν δεν σηματοδότησε μια ολοκληρωμένη αλλαγή σελίδας στη διαπραγμάτευση. Ήταν ένα μετέωρο βήμα στη σωστή κατεύθυνση. Δεν διαμόρφωνε όμως ένα ριζικά νέο βλέμμα σε νέα κατεύθυνση. Μόνο αν απομάκρυνε πλήρως ο Τσίπρας τον Βαρουφάκη από την κυβέρνηση, μπορούσε κάποιος να αισθανθεί ασφαλής ότι ξέκοβε από τις τοξίνες της διαπραγματευτικής φάσης Βαρουφάκη. Με τις τοξίνες να είναι πά-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 41

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 41

ντα παρούσες, ο Αλέξης Τσίπρας θα έκανε την ολέθρια επιλογή του δημοψηφίσματος που ο Βαρουφάκης, σε ανύποπτο χρόνο, το είχε υποστηρίξει στη συνέντευξή του στην Corriere della Sera, όπως αναφέραμε. Άρα, η βαριά σκιά Βαρουφάκη πάνω από τον Τσίπρα δεν είχε απομακρυνθεί. Δυστυχώς ο Αλέξης Τσίπρας δεν τόλμησε να απαλλάξει τον Βαρουφάκη από όλα τα καθήκοντά του. Την αντικατάστασή του από τη θέση του υπουργού Οικονομικών θα την έκανε ο Τσίπρας αμέσως μετά την καταγραφή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος και το θρίαμβο του ΟΧΙ. Όπως θα δούμε στο οικείο κεφάλαιο, ο θρίαμβος αυτός θορύβησε τον Τσίπρα που είχε αντιληφθεί ότι η νίκη του ήταν πύρρειος και το Grexit βρισκόταν πιο κοντά παρά ποτέ. Αισθάνθηκε όμως πλέον πολιτικά ισχυρός για να πράξει εκείνο που όφειλε να είχε κάνει νωρίτερα. Τότε ήρθε ένα πολιτικό τέλος για τον Βαρουφάκη, που η μεγάλη καθυστέρησή του κόστισε πολύ ακριβά στη χώρα. Θα εξετάσουμε αργότερα τη στάση του Βαρουφάκη όταν ο Αλέξης Τσίπρας θα συγκρουόταν με την αριστερή πτέρυγα του κόμματος. Ήδη όμως ο πρώην λαμπερός υπουργός Οικονομικών ήταν πλέον μια καρικατούρα της αρχικής του εικόνας. Ήδη στις 17/5 είχε εμφανιστεί να υπερασπίζεται το «σύνδρομο Κούγκι». Επιπλέον στις 21/5 έγινε γνωστό, μέσω συνέντευξής του στο New York Times Μagazine, ότι είχε ηχογραφήσει τις συνομιλίες με τους Ευρωπαίους στο Eurogroup της Ρίγας. Έλεγε αλήθεια; Ήταν δυνατόν να είχε προβεί σε μια τόσο αδιανόητη ενέργεια; Το έλεγε για να απειλήσει τους συνομιλητές του οι οποίοι τον είχαν απαξιώσει; Επρόκειτο πάντως για το άκρον άωτον της επιπολαιότητας. Πάντως, αυτό που τότε φαινόταν αδιανόητο, επιβεβαιώθηκε κατηγορηματικά από τον ίδιο τον Βαρουφάκη μερικούς μήνες αργότερα. Σε τηλεοπτική συνέντευξή του στον Αλέξη Παπαχελά, στις 19/1/2016, ο Βαρουφάκης παραδέχτηκε ότι έχει ηχογραφήσει όλες τις συνεδριάσεις του Eurogroup πλην της πρώτης. Η εξήγηση που έδωσε ήταν ότι βγαίνοντας από την πρώτη συνεδρίαση, ζήτησε τα πρακτικά και με έκπληξη πληροφορήθηκε ότι δεν κρατιούνταν πρακτικά. Καθώς του ήταν αδύνατο να θυμηθεί τι είχε

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 42

42 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

ειπωθεί και από ποιον στη διάρκεια της δεκάωρης συνεδρίασης, προχώρησε στην κρυφή ηχογράφηση: «Ήταν ηθική μου υποχρέωση ως υπουργός μιας χώρας η οποία βρίσκεται στην άκρη του γκρεμού, να μπορώ ν’ απαντώ στα ερωτήματα του πρωθυπουργού, των συναδέλφων στο υπουργικό συμβούλιο, των βουλευτών, των δημοσιογράφων στο τι είπε ποιος, και πού, εφόσον κρίνω ότι πρέπει να το πω. […] Νομίζω ότι όλοι τα ηχογραφούν. Αν δεν το κάνουν, πράττουν πολύ άσχημα». Το σοβαρότερο όμως ερώτημα ήταν πλέον το πώς ήταν δυνατόν να βρεθεί μια παρόμοια προσωπικότητα, με τον συγκεκριμένο ρόλο, στη συγκεκριμένη συγκυρία, όταν κρινόταν η πορεία της χώρας για δεκαετίες. Από εκεί και πέρα πάντως, ο συγκεκριμένος εφιάλτης είχε τουλάχιστον τελειώσει. Με δεδομένο το μέγιστο κόστος για την κυβέρνηση και τη χώρα.

ΑΝΤΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ, ΧΑΟΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ

Η περίοδος Βαρουφάκη σφραγίστηκε λοιπόν από μια ανερμάτιστη πορεία υψηλότατου ρίσκου και μια κούφια και συγκρουσιακή ρητορική. Τι έλειψε; Μια στοιχειώδης συγκροτημένη στρατηγική. Πολλά ζητήματα περί στρατηγικής αναλύονται στο σημαντικό βιβλίο του Richard Rumelt Good Strategy Bad Strategy, το οποίο το 2011 θεωρήθηκε από τους Financial Times και την Goldman Sachs ως ένα από τα έργα της χρονιάς. Μάλιστα ο συγγραφέας δεν είναι θεωρητικός, αλλά σύμβουλος επιχειρήσεων στη χάραξη στρατηγικής. Ο Rumelt προσδιορίζει την έννοια της στρατηγικής με βάση την επιλογή του πεδίου «μάχης» στο οποίο γίνεται χρήση του πιο δυνατού όπλου εκεί όπου είναι αδύναμος ο ανταγωνισμός. Με λίγα λόγια, χαράζεται μια πορεία αναζήτησης της «καλύτερης δυνατής ευκαιρίας» στην υλοποίησή της. Ζητούμενο λοιπόν είναι μια συγκροτημένη στρατηγική που συντονίζει σχέδιο και δράσεις. Αν επιτευχθεί ο συντονισμός αυτός, η στρατηγική, πέρα από τις αρχικές δυνάμεις της, δημιουργεί νέες. Αυτή καθαυτή η υλοποίηση

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 43

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 43

οδηγεί συχνά σε αναπροσαρμογές σε επίπεδο σχεδιασμών και δράσεων. Διότι σημαντικό στοιχείο μιας στρατηγικής είναι και η ευελιξία της η οποία, αναπόφευκτα, γεννά νέες ανάγκες. Δεν θέλω να κουράσω τον αναγνώστη με θεωρητικές αναλύσεις. Έχει όμως σημασία να υπογραμμιστεί εδώ πως το μονοπώλιο της «καλής στρατηγικής» δεν το έχει μόνο η μια πλευρά, έστω κι αν αυτή ξεκινά με μεγαλύτερα πλεονεκτήματα. Οι δύο πλευρές ενδέχεται να είναι ανισομερείς, όμως η καθεμιά μπορεί να μεγιστοποιεί τα όποια πλεονεκτήματά της μέσα από μια «καλή» στρατηγική. Τούτο θα μπορούσε να είχε πράξει η κυβέρνηση Τσίπρα, ακόμη κι αν το πεδίο ήταν γι’ αυτή δυσμενές. Όμως οι επιλογές Βαρουφάκη (που ο Τσίπρας αρχικά δέχτηκε και αργότερα ανέχτηκε) απέκλειαν τη διαμόρφωση μιας «καλής στρατηγικής». Πότε έχουμε μια «κακή στρατηγική»; Τούτο συμβαίνει, όπως σημειώνει ο Rumelt, και με την απουσία στρατηγικής. Αυτό συμβαίνει όταν η μια πλευρά στερείται πυξίδας και πορεύεται σπασμωδικά και πρόχειρα, δηλαδή πάνω σε σαθρές βάσεις, χωρίς συγκρότηση. Προσωπικά έχω περιγράψει, σε άρθρα και βιβλία μου, το φαινόμενο αυτό ως «στρατηγικό κενό». Πρόκειται για μια πορεία στο σκοτάδι και γι’ αυτό η απόληξη είναι τραυματική ή καταστροφική. Χαρακτηριστικότατη είναι στο σημείο αυτό η πορεία του Βαρουφάκη που περιγράψαμε. Ας ξαναγυρίσουμε όμως στον Rumelt. Μια «κακή στρατηγική» συνοδεύεται επίσης από «συγκεκριμένες λανθασμένες εκτιμήσεις, καθώς και δυσλειτουργικές ηγετικές συμπεριφορές». Και εδώ η περίπτωση Βαρουφάκη ταιριάζει γάντι! Μια λανθασμένη εκτίμηση ήταν ότι με το να αδειάζει η κλεψύδρα του χρόνου και να οδηγούνται τα πράγματα σε ακραίες καταστάσεις, ευνοούνταν η ελληνική διαπραγματευτική πλευρά. Η πιο δυσλειτουργική συμπεριφορά του Βαρουφάκη ήταν η συγκρουσιακή του διάθεση, καθώς και η αλαζονεία του. Έτσι, θα έμενε μόνος. Σε μια γωνιά, εξαντλώντας εκεί το ναρκισσισμό του. Σύμφωνα με τον Rumelt, υπάρχουν πολλά πλοκάμια που συνθέτουν μια «κακή στρατηγική». Το ένα είναι η υποκατάσταση της στρατηγικής με συνθήματα και πομπώδεις γενικολογίες. Η πλευ-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 44

44 ~

°π∞¡¡∏™ §√À§∏™

ρά που κάνει αυτή την επιλογή νομίζει αυτάρεσκα ότι η ρητορική της αποτελεί στρατηγική. Και τούτο χαρακτηρίζει τον Βαρουφάκη. Ένα επόμενο πλοκάμι είναι η «φούσκα» στη σκέψη, το άδειο μπαλόνι των φράσεων και λέξεων (που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν fluff). Εδώ ο Βαρουφάκης ήταν πρωτομάστορας. Και βεβαίως θύμα του εαυτού του. Ένα επόμενο πλοκάμι είναι η αποτυχία καταγραφής των πραγματικών συστατικών μιας πρόκλησης. Στην περίπτωση αυτήν, κατασκευάζονται εικονικές πραγματικότητες. φυσικά ό,τι σχεδιάζεται με βάση τις πραγματικότητες αυτές βρίσκεται στον αέρα. Είναι κάτι μεταξύ «κακής στρατηγικής» και απουσίας στρατηγικής. Τέλος, ένα κλασικό σφάλμα συντελείται όταν οι στόχοι που θέτει μια πλευρά οδηγούν στη μέγιστη αυταπάτη τού να θεωρούνται στρατηγική! Εδώ ο Βαρουφάκης θα «έδινε τα ρέστα του»! Αν βάλει κανείς στη ζυγαριά τα δύο συστατικά της «πορείας Βαρουφάκη», την απουσία στρατηγικής από τη μια μεριά και την ύπαρξη μιας κακής στρατηγικής από την άλλη, ποιο θα υπερίσχυε ως ισχυρότερο χαρακτηριστικό της πορείας του; Σε ένα επίπεδο η απάντηση δεν είναι εύκολη. Αν όμως κάποιος ψάξει κάτω από την επιφάνεια, θα διαπιστώσει πως τα κυρίαρχα στοιχεία της προσέγγισής του είναι τα ανερμάτιστα και χαοτικά, πολύ περισσότερο από τα λανθασμένα. φυσικά ο Βαρουφάκης διέθετε κάποιας μορφής σχέδιο όταν προσέγγιζε τη διαπραγμάτευση. Τούτο όμως έφερνε στο νου τον λαϊκό χαρακτηρισμό: «χύμα»! Μόνο ελλείψει άλλης καταλληλότερης λέξης, κάτι τέτοιο θα ονομαζόταν «σχέδιο». Ποιο συμπέρασμα προκύπτει λοιπόν από τις επιλογές Βαρουφάκη; Μια συγκροτημένη προσέγγιση απουσίαζε. Σκόρπιες ιδέες μπορεί να υπήρχαν. Ήταν όμως ανερμάτιστες. Στόχοι που τέθηκαν ήταν αδύνατο να προσεγγισθούν. Προϋπόθεση για μια «λανθασμένη στρατηγική» είναι να υπάρχει στρατηγική! Αυτή δεν υπήρξε. Ούτε βεβαίως η απειλή ότι θα χρεοκοπήσουμε αυτοκτονώντας ήταν στρατηγική. Αντί λοιπόν στρατηγικής, υπήρξε μια χαοτική πορεία. Επομένως, αν η χώρα βρισκόταν εκτός ευρώ, αυτό δεν θα ήταν προϊόν στρατηγικού σχεδιασμού. Η χαοτική σκέψη θα οδη-

LOULIS_TRAGODIA Final_Layout 1 29/03/2016 4:59 ΜΜ Page 45

√ ∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ ∫∞π ∞À∆√∫∞∆∞™∆ƒ√ºπ∫√™ µ∞ƒ√Àº∞∫∏™

~ 45

γούσε την Ελλάδα στην καταστροφή. Μαζί με μια προσωπικότητα που τη γεννούσε. Επί της ουσίας βεβαίως, η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης ήταν μια παταγώδης αποτυχία. Τελικά μάλιστα, τούτο θα αναγνώριζε το 70% μιας αρχικά εκστασιασμένης κοινής γνώμης. Τουλάχιστον πάντως, στο τέλος, αποφεύχθηκε η καταστροφή.