Μπιλ Μπράουντερ - «Κόκκινο Σήμα»

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 5

ΜΠΙΛ ΜΠΡΑΟΥΝΤΕΡ

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

Q

Πώς έγινα ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός του Βλαντίμιρ Πούτιν ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ

ΣΤΕΛΛΑ ΚΑΣΔΑΓΛΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 6

Η μετάφραση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη της NORLA. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Bill Browder, Red Notice © ©

Copyright Hermitage Media Limited 2015 Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2015

1η έκδοση: Απρίλιος 2019 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6038-7

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Ανεπιθύμητος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Πώς επαναστατείς ενάντια σε μια οικογένεια

13

κομμουνιστών; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 3. Τσιπ και Γουίνθροπ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. «Μπορούμε να βρούμε μια κοπέλα να σας ζεσταίνει

34

τα βράδια» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 5. Η ακάλυπτη επιταγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Οι τράτες του Μουρμάνσκ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Λα Λεοπόλντα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Γκρινέικερς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Στα πατώματα του Νταβός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Προνομιούχες μετοχές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. Η Sidanco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Το μαγικό ψάρι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13. Δικηγόροι, όπλα και λεφτά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14. Αναχώρηση από τη Βίλα ντ’ Έστε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15. Και καταρρέουμε όλοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16. Κάθε Τρίτη με τον Μόρρι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17. Ανάλυση κλοπής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18. Πενήντα τοις εκατό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19. Απειλή για την εθνική ασφάλεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20. Καφέ Βογκ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21. Οι G8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22. Οι έφοδοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23. Τμήμα Κ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24. «Οι ρωσικές ιστορίες δεν έχουν ποτέ ευτυχισμένο τέλος» . .

63 79 95 111 123 132 144 156 166 177 186 193 206 218 227 232 244 252 266 272

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 8

8~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

25. Κόφτης σήματος υψηλής συχνότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26. Ο γρίφος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27. Η DHL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28. Χαμπαρόφσκ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29. Η ένατη εντολή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30. 16 Νοεμβρίου 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31. Η αρχή του Κατίν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32. Ο πόλεμος του Κάιλ Πάρκερ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33. Ράσελ 241 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34. Αλώβητοι Ρώσοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35. Λογαριασμοί στην Ελβετία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36. Η Πριγκίπισσα της Εφορίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37. Φτιάχνοντας λουκάνικα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38. Η αντιπροσωπεία Μάλκιν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39. Δικαιοσύνη για τον Σεργκέι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40. Εξευτελίζεις, εξευτελίζεσαι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41. Κόκκινο Σήμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42. Συναισθήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

284 299 309 321 331 349 361 374 385 400 407 416 420 436 447 456 464 474

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 9

Στον Σεργκέι Μαγκνίτσκι, τον πιο γενναίο άνθρωπο που έχω γνωρίσει στη ζωή μου

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 10

Παρότι η ιστορία που περιγράφεται σε αυτό το βιβλίο είναι αληθινή, είναι σίγουρο ότι θα ενοχλήσει ορισμένους πολύ ισχυρούς και επικίνδυνους ανθρώπους. Για να προστατευτούν οι αθώοι, κάποια από τα ονόματα και τις τοποθεσίες που αναφέρονται στο βιβλίο έχουν αλλαχθεί.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 11

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ : επίσημη ανακοίνωση μέσω της οποίας η Ιντερπόλ ζητά τη σύλληψη καταζητούμενων ατόμων με σκοπό την απέλασή τους. Το Κόκκινο Σήμα της Ιντερπόλ είναι σήμερα ό,τι πλησιέστερο στο διεθνές ένταλμα σύλληψης.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 12

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 13

[ 1 ]

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

13 Νοεμβρίου 2005

Ε

άνθρωπος των αριθμών, γι’ αυτό και θα ξεκινήσω με κάποιους σημαντικούς: 260, 1 και 4.500.000.000. Να και η σημασία τους: κάθε δεύτερο Σαββατοκύριακο ταξίδευα από τη Μόσχα, την πόλη όπου ζούσα, ως το Λονδίνο, την πόλη που ένιωθα σπίτι μου. Στη διάρκεια των δέκα τελευταίων χρόνων είχα κάνει το ταξίδι αυτό 260 φορές. Ο ένας και μοναδικός σκοπός αυτού του ταξιδιού ήταν να βλέπω τον γιο μου, τον Ντέιβιντ, που ήταν τότε οκτώ ετών και ζούσε με την πρώην γυναίκα μου στο Χάμστεντ. Όταν πήραμε διαζύγιο, δεσμεύτηκα ότι θα τον επισκέπτομαι κάθε δεύτερο Σαββατοκύριακο πάση θυσία. Κι αυτή τη δέσμευση δεν την είχα παραβεί ως τότε.

4.500.000.000 ήταν οι λόγοι που με ανάγκαζαν να επιστρέφω συστηματικά στη Μόσχα. Αυτή ήταν η συνολική αξία, σε δολάρια, των επενδύσεων που διαχειριζόταν η εταιρεία μου, η Hermitage Capital. Ήμουν ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας και στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας είχα δημιουργήσει μεγάλες ποσότητες πλούτου για πολλούς ανθρώπους. Το 2000 το Hermitage Fund, το αμοιβαίο μας κεφάλαιο αντιστάθμισης κινδύνου, ανακηρύχθηκε ως το αμοιβαίο κεφάλαιο αναδυόμενης αγοράς με την καλύτερη απόδοση σε όλο τον κόσμο. Προσφέραμε αποδόσεις ύψους 1500% σε επενδυτές που ήταν μαζί μας από τότε που λανσάραμε το fund, το 1996. Η επιτυχία της επιχείρησής μου είχε ξεπεράσει κατά πολύ ακόμα και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις μου. Η μετασοβιετική Ρωσία έκρυβε ορισμένες από τις πιο θεαματικές επενΙΜΑΙ

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 14

14 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

δυτικές ευκαιρίες στην ιστορία των οικονομικών αγορών και το να δουλεύει κανείς εκεί ήταν και περιπετειώδες και επικερδές – καμιά φορά όμως και επικίνδυνο. Βαρετό πάντως δεν ήταν ποτέ. Τη διαδρομή Λονδίνο-Μόσχα την είχα κάνει τόσες φορές που την ήξερα πια απ’ έξω κι ανακατωτά: ήξερα πόση ώρα χρειαζόμουν για να περάσω από τον έλεγχο ασφαλείας στο αεροδρόμιο Χίθροου, πόση για να επιβιβαστώ στο αεροσκάφος της Αεροφλότ, πόση ώρα έπαιρνε η απογείωση και η πτήση προς τα ανατολικά, προς τη σκοτεινή χώρα που στα μέσα του Νοεμβρίου όδευε πλέον ολοταχώς προς έναν ακόμη κρύο χειμώνα. Η πτήση διαρκούσε 270 λεπτά, αρκετά για να διαβάσω στα γρήγορα τους Financial Times, τη Sunday Telegraph, το Forbes και τη Wall Street Journal, μαζί με τυχόν επείγοντα e-mail και έγγραφα. Καθώς το αεροπλάνο ανέβαινε όλο και πιο ψηλά, άνοιξα τον χαρτοφύλακά μου για να βγάλω ό,τι είχα πάρει μαζί μου για διάβασμα εκείνη την ημέρα. Ανάμεσα στα έγγραφα, τα ιλουστρασιόν περιοδικά και τις εφημερίδες βρισκόταν κι ένας μικρός δερμάτινος φάκελος. Μέσα υπήρχαν 7.500 δολάρια σε χαρτονομίσματα των εκατό δολαρίων. Με τόσα λεφτά στα χέρια μου, θα πίστευε κανείς ότι βρισκόμουν στην τελευταία μου πτήση από τη Μόσχα προς κάπου αλλού – όπως όλοι εκείνοι που είχαν δραπετεύσει παρά τρίχα από την Πνομ Πενχ ή τη Σαϊγκόν προτού οι χώρες τους καταρρεύσουν μέσα στο χάος. Όμως εγώ δεν το έσκαγα από τη Μόσχα· αντίθετα, επέστρεφα εκεί. Επέστρεφα στη δουλειά μου. Κατά συνέπεια, ήθελα να ενημερωθώ για τα τελευταία νέα του Σαββατοκύριακου. Προς το τέλος της πτήσης τράβηξε την προσοχή μου ένα άρθρο του Forbes. Έλεγε για έναν τύπο ονόματι Τζουντ Σάο, έναν Κινεζο-αμερικανό ο οποίος, όπως εγώ, είχε μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Ήταν στη σχολή μερικές χρονιές πριν από μένα. Δεν τον ήξερα, αλλά ήταν κι εκείνος, όπως εγώ, επιτυχημένος επιχειρηματίας σε ξένη χώρα. Στην περίπτωσή του, η χώρα ήταν η Κίνα. Ο Σάο είχε εμπλακεί σε μια διαμάχη με κάποιους διεφθαρμένους Κινέζους αξιωματούχους και τον Απρίλιο του 1998 είχε συλ-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 15

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

~ 15

ληφθεί, αφού αρνήθηκε να λαδώσει με 60.000 δολάρια έναν εφοριακό στη Σαγκάη. Τελικά είχε καταδικαστεί με ψεύτικο κατηγορητήριο σε δεκαέξι χρόνια φυλάκιση. Κάμποσοι απόφοιτοι του Στάνφορντ οργάνωσαν μια εκστρατεία για να τον ελευθερώσουν, αλλά η προσπάθειά τους απέτυχε. Όπως διάβαζα στο άρθρο, ο Σάο σάπιζε τώρα σε κάποια φρικτή φυλακή της Κίνας. Το άρθρο μού προκάλεσε ανατριχίλα. Η Κίνα ήταν δέκα φορές πιο ασφαλής από τη Ρωσία σε θέματα επιχειρηματικότητας. Καθώς το αεροπλάνο χαμήλωνε πάνω από το αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο της Μόσχας, έμεινα αρκετά λεπτά να αναρωτιέμαι μήπως φερόμουν σαν βλάκας. Για πολλά χρόνια η βασική μου προσέγγιση στις επενδύσεις ήταν ο μετοχικός ακτιβισμός. Αυτό σήμαινε ότι στη Ρωσία έβαζα σε δοκιμασία τη διαφθορά των ολιγαρχών, δηλαδή των κάπου είκοσι ανθρώπων που φέρονταν να έχουν κατακλέψει το 39% της χώρας μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού και είχαν γίνει, σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη, δισεκατομμυριούχοι. Οι ολιγάρχες ήλεγχαν την πλειοψηφία των εταιρειών που δραστηριοποιούνταν στο ρωσικό χρηματιστήριο, πολύ συχνά μάλιστα τις έκλεβαν κάτω από τη μύτη τους. Εγώ, ως επί το πλείστον, τους είχα αντιμετωπίσει ως τώρα αποτελεσματικά, όμως αυτή μου η στρατηγική, εκτός από την επιτυχία του fund, μου είχε εξασφαλίσει και ένα σωρό προσωπικούς εχθρούς. Καθώς έφτανα στο τέλος της ιστορίας του Σάο, σκέφτηκα: Ίσως θα έπρεπε να ρίξω λίγο τους τόνους. Έχω αρκετούς λόγους για να θέλω να ζήσω. Εκτός από τον Ντέιβιντ, είχα και μια καινούργια σύζυγο στο Λονδίνο. Η Ελένα ήταν Ρωσίδα, πανέμορφη και απίστευτα έξυπνη, ενώ σύντομα θα έφερνε στον κόσμο και το πρώτο μας παιδί. Ίσως θα πρέπει να ξεκόψω λίγο. Εκείνη τη στιγμή όμως οι ρόδες του αεροπλάνου άγγιξαν το έδαφος κι εγώ μάζεψα τα περιοδικά, άνοιξα το Μπλάκμπερι κι έκλεισα τον χαρτοφύλακά μου. Άρχισα να τσεκάρω τα e-mail μου και η προσοχή μου στράφηκε από τον Τζουντ Σάο και τους ολιγάρχες σε όλα όσα μου είχαν ξεφύγει όσο βρισκόμασταν στον αέρα. Έπρεπε να περάσω από τον τελωνειακό έλεγχο, να πάρω το αυτοκίνητο και να επιστρέψω στο διαμέρισμά μου.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 16

16 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

Το αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο είναι περίεργο μέρος. Ο σταθμός που γνώριζα πιο καλά, το Σερεμέτιεβο 2, είχε χτιστεί ειδικά για τους θερινούς Ολυμπιακούς του 1980. Λογικά θα έδειχνε εντυπωσιακός όταν είχε πρωτοανοίξει, όμως το 2005 είχε πια τα χάλια του. Μύριζε ιδρώτα και φτηνό καπνό. Η οροφή του ήταν διακοσμημένη με σειρές ολόκληρες από μεταλλικούς κυλίνδρους που έμοιαζαν με σκουριασμένα τενεκεδάκια. Στον έλεγχο των διαβατηρίων δεν υπήρχε επίσημη ουρά, πράγμα που σήμαινε ότι έπρεπε να σταθείς μέσα σ’ ένα ανάκατο πλήθος ανθρώπων και να μείνεις σε επιφυλακή για να μη σου πάρει κανένας τη σειρά. Κι αν είχες και βαλίτσα; Αλίμονό σου. Αφού σου σφράγιζαν το διαβατήριο, είχες ακόμα μία ώρα αναμονή για να πάρεις τις αποσκευές σου. Κι όλα αυτά, μετά από μια πτήση τεσσάρων και βάλε ωρών, δεν έκαναν την είσοδό σου στη Ρωσία ιδιαίτερα διασκεδαστική, ειδικά αν έκανες το ίδιο ταξίδι κάθε δεύτερο Σαββατοκύριακο, όπως εγώ. Ταξίδευα έτσι από το 1996, όμως γύρω στο 2000 ένας φίλος μού μίλησε για το λεγόμενο σέρβις διακεκριμένων προσώπων. Έναντι ενός μικρού επιπλέον ποσού γλίτωνες περίπου μία ώρα, καμιά φορά και δύο. Ήταν πολυτέλεια, δεν υπήρχε αμφιβολία γι’ αυτό, όμως άξιζε μέχρι και την τελευταία δεκάρα. Πήγα λοιπόν κατευθείαν από το αεροπλάνο μου στο σαλόνι των διακεκριμένων προσώπων. Οι τοίχοι και το ταβάνι ήταν βαμμένα στο πράσινο του αρακά. Το δάπεδο ήταν από καφεκίτρινο λινόλεουμ. Οι πολυθρόνες, ντυμένες με καφεκόκκινο δέρμα, πρόσφεραν ίσα ίσα το μίνιμουμ της άνεσης. Όσο περίμενες, οι αεροσυνοδοί εδάφους σού σέρβιραν νερουλό καφέ ή παραβρασμένο τσάι. Διάλεξα τσάι με μια φέτα λεμόνι, έδωσα το διαβατήριό μου στον υπεύθυνο της υπηρεσίας μετανάστευσης και αμέσως βυθίστηκα ξανά στο χάος των e-mail που είχαν κατακλύσει το Μπλάκμπερί μου. Μόλις που πρόσεξα τον οδηγό μου, τον Αλεξέι, που είχε ειδική άδεια για το σαλόνι, να μπαίνει μέσα και να πιάνει κουβέντα με τον υπεύθυνο της υπηρεσίας μετανάστευσης. Ο Αλεξέι ήταν κι αυτός σαράντα ενός, όπως εγώ, αλλά είχε ύψος ένα κι ενενήντα πέντε, βάρος εκατόν οχτώ κιλά, ξανθά μαλλιά και σκληρά χαρακτηριστικά. Ήταν πρώην συνταγματάρχης στην τροχαία της Μό-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 17

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

~ 17

σχας και δεν μιλούσε λέξη αγγλικά. Ήταν πάντα στην ώρα του και ήξερε να ξεγλιστράει με το λέγειν του από μικροσυμπλοκές με την τροχαία. Δεν έδωσα σημασία στην κουβέντα τους, συνέχισα να απαντάω στα e-mail και να πίνω το χλιαρό μου τσάι. Ύστερα από λίγο ακούστηκε από τα μεγάφωνα μια ανακοίνωση που καλούσε τους επιβάτες της πτήσης μου να περάσουν να πάρουν τις αποσκευές τους. Τότε ήταν που σήκωσα το κεφάλι και σκέφτηκα: Είμαι κιόλας μία ώρα εδώ; Κοίταξα το ρολόι μου και συνειδητοποίησα πως είχε όντως περάσει μία ώρα. Η πτήση μου είχε προσγειωθεί γύρω στις εφτάμιση και τώρα ήταν 8.32. Οι άλλοι δύο επιβάτες από την πτήση μου που βρίσκονταν στο σαλόνι των διακεκριμένων προσώπων είχαν φύγει εδώ και ώρα. Κοίταξα τον Αλεξέι κι εκείνος μου ανταπέδωσε το βλέμμα με ένα που έλεγε: Μισό να τσεκάρω. Ενώ εκείνος μιλούσε με τον υπάλληλο, εγώ πήρα τηλέφωνο την Ελένα. Στο Λονδίνο η ώρα ήταν μόλις 5.32, οπότε ήξερα ότι θα τη βρω στο σπίτι. Όσο μιλούσαμε, παρακολουθούσα με την άκρη του ματιού μου τον Αλεξέι και τον υπεύθυνο της υπηρεσίας μετανάστευσης. Η κουβέντα τους σύντομα εξελίχθηκε σε καβγά. Ο Αλεξέι χτυπούσε τα δάχτυλά του στο γκισέ, ενώ ο υπάλληλος τον κοιτούσε θυμωμένος. «Κάτι δεν πάει καλά», είπα στην Ελένα. Σηκώθηκα και κατευθύνθηκα προς το γκισέ, περισσότερο εκνευρισμένος παρά ανήσυχος, και ρώτησα τι πρόβλημα υπήρχε. Καθώς πλησίαζα, συνειδητοποίησα ότι το πρόβλημα ήταν σοβαρό. Έβαλα την Ελένα σε ανοιχτή ακρόαση και της ζήτησα να μου μεταφράζει. Δεν τα πάω και πολύ καλά με τις γλώσσες – παρότι είχα περάσει δέκα χρόνια στη Ρωσία, μιλούσα ακόμα τα ρωσικά σαν πρωτάρης τουρίστας. Η συζήτηση δεν έβγαζε πουθενά. Έμεινα να την παρακολουθώ σαν θεατής σε αγώνα τένις, με το κεφάλι μου να γυρίζει μία δεξιά και μία αριστερά. Κάποια στιγμή η Ελένα είπε: «Νομίζω πως υπάρχει κάποιο θέμα με τη βίζα σου, αλλά ο υπεύθυνος δεν λέει τι».

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 18

18 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

Εκείνη τη στιγμή μπήκαν στην αίθουσα δύο ένστολοι υπάλληλοι της υπηρεσίας μετανάστευσης. Ο ένας έδειξε με το χέρι το τηλέφωνό μου και ο άλλος τις βαλίτσες μου. «Είναι εδώ δύο υπάλληλοι που μου ζητούν να κλείσω το τηλέφωνο και να τους ακολουθήσω», είπα στην Ελένα. «Θα σε ξαναπάρω αμέσως μόλις μπορέσω». Και έκλεισα το τηλέφωνο. Ο ένας υπάλληλος πήρε τις βαλίτσες μου και ο άλλος μάζεψε τα χαρτιά μου. Προτού τους ακολουθήσω, έριξα ένα βλέμμα στον Αλεξέι. Εκείνος άφησε τους ώμους του να πέσουν και χαμήλωσε τα μάτια με μισάνοιχτο στόμα. Δεν είχε τι να πει. Ήξερε ότι όταν στη Ρωσία τα πράγματα πηγαίνουν στραβά, πηγαίνουν συνήθως πολύ στραβά. Ακολούθησα τους υπεύθυνους και μαζί χωθήκαμε στους κρυφούς διαδρόμους του Σερεμέτιεβο 2, πηγαίνοντας προς τη μεγαλύτερη, κανονική αίθουσα της υπηρεσίας μετανάστευσης. Τους έκανα μερικές ερωτήσεις με τα φριχτά ρωσικά μου, αλλά εκείνοι δεν μου απάντησαν, μόνο με οδήγησαν σ’ ένα μεγάλο δωμάτιο κράτησης. Ο φωτισμός του ήταν σκληρός και οι πλαστικές καρέκλες του βιδωμένες στο πάτωμα, σε σειρές. Οι τοίχοι ήταν βαμμένοι μπεζ και η μπογιά είχε ξεφτίσει σε μερικά σημεία. Τριγύρω περιφέρονταν αρκετοί ακόμα θυμωμένοι ταξιδιώτες, υπό κράτηση κι αυτοί. Κανείς δεν μιλούσε. Όλοι κάπνιζαν. Οι υπάλληλοι έφυγαν. Πίσω από το τζάμι ενός γκισέ, στην άλλη άκρη του δωματίου, βρίσκονταν μαντρωμένοι ένα σωρό άλλοι ένστολοι. Έπιασα μια θέση κοντά τους και προσπάθησα να καταλάβω τι συνέβαινε. Για κάποιο λόγο μού είχαν επιτρέψει να κρατήσω όλα μου τα υπάρχοντα, συμπεριλαμβανομένου και του κινητού μου, το οποίο δούλευε και είχε ακόμα σήμα. Το θεώρησα καλό οιωνό. Προσπάθησα να βολευτώ, αλλά στο μυαλό μου τρύπωσε ξανά απρόσκλητη η ιστορία του Τζουντ Σάο. Κοίταξα το ρολόι μου: 8.45 μ.μ. Ξαναπήρα την Ελένα. Δεν είχε ανησυχήσει. Μου είπε ότι ετοίμαζε ένα ενημερωτικό φαξ, το οποίο θα έστελνε άμεσα στους αρμόδιους της βρετανικής πρεσβείας στη Μόσχα.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 19

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

~ 19

Τηλεφώνησα στον Άριελ, έναν Ισραηλινό πρώην πράκτορα της Μοσάντ, ο οποίος δούλευε ως σύμβουλος ασφαλείας της εταιρείας μου στη Μόσχα. Θεωρούνταν ένας από τους καλύτερους συμβούλους ασφαλείας στη χώρα και ήμουν σίγουρος ότι θα μπορούσε να βρει τη λύση στο πρόβλημά μου. Ο Άριελ έμεινε κατάπληκτος ακούγοντας τι είχε συμβεί. Μου είπε ότι θα έκανε μερικά τηλέφωνα και θα με ξανάπαιρνε αμέσως. Γύρω στις δέκα και μισή τηλεφώνησα στη βρετανική πρεσβεία και μίλησα με έναν τύπο ονόματι Κρις Μπάουερς, από το προξενικό τμήμα. Είχε ήδη λάβει το φαξ της Ελένα και ήταν ενήμερος για την κατάστασή μου – τουλάχιστον στον βαθμό που ήμουν ενήμερος κι εγώ. Διπλοτσέκαρε όλα τα στοιχεία μου: ημερομηνία γέννησης, αριθμό διαβατηρίου, ημερομηνία έκδοσης της βίζας μου, τα πάντα. Μου είπε ότι, επειδή ήταν βράδυ Κυριακής, δεν θα μπορούσε πιθανότατα να κάνει και πολλά, όμως θα προσπαθούσε. «Σας έδωσαν τίποτα να φάτε ή να πιείτε, κύριε Μπράουντερ;» με ρώτησε πριν κλείσουμε. «Όχι», του απάντησα. Εκείνος μουρμούρισε κάτι σιγανά κι εγώ τον αποχαιρέτησα, αφού πρώτα τον ευχαρίστησα για τη βοήθειά του. Προσπάθησα να βολευτώ στην πλαστική μου καρέκλα αλλά δεν μπορούσα. Η ώρα δεν περνούσε με τίποτα. Σηκώθηκα και άρχισα να βηματίζω πέρα δώθε, μέσα σ’ ένα πυκνό παραπέτασμα καπνού. Προσπάθησα να αγνοήσω τα άδεια βλέμματα των υπόλοιπων αντρών που βρίσκονταν επίσης υπό κράτηση εκεί. Τσέκαρα τα e-mail μου. Τηλεφώνησα στον Άριελ αλλά δεν το σήκωσε. Πήγα ως το τζάμι του γκισέ και άρχισα να μιλάω στους υπαλλήλους με τα φτωχά ρωσικά μου. Με αγνόησαν. Για κείνους ήμουν ένα τίποτα. Ή μάλλον κάτι χειρότερο: ήμουν ήδη ένας φυλακισμένος. Αξίζει στο σημείο αυτό να πούμε ότι στη Ρωσία δεν υφίσταται κανένας σεβασμός απέναντι στο άτομο και τα δικαιώματά του. Οποιοσδήποτε μπορεί να θυσιαστεί για τις ανάγκες του κράτους, να χρησιμοποιηθεί ως ανθρώπινη ασπίδα, ως μονάδα συναλλαγής ή απλώς ως αναλώσιμο σκουπίδι. Αν κριθεί απαραίτητο, ε-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 20

20 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

κείνοι που θα το κρίνουν μπορούν να τον ξεφορτωθούν. Και υπάρχει μια διάσημη φράση του Στάλιν που περιγράφει με ακρίβεια την κατάσταση: «Χωρίς άνθρωπο δεν υπάρχει και πρόβλημα». Τότε τρύπωσε ξανά στο μυαλό μου η ιστορία του Τζουντ Σάο από το Forbes. Μήπως έπρεπε να έχω φανεί πιο προσεκτικός; Είχα εξοικειωθεί τόσο πολύ με τον πόλεμο ενάντια στους ολιγάρχες και τους διεφθαρμένους Ρώσους αξιωματούχους που δεν έβλεπα πια ότι υπήρχε πιθανότητα να εξαφανιστώ κι εγώ ο ίδιος ακόμα, αν κάποιος το ήθελε πάρα πολύ. Κούνησα πέρα δώθε το κεφάλι, προσπαθώντας να διώξω τη σκέψη του Σάο απ’ το μυαλό μου. Ξαναγύρισα στους φύλακες και προσπάθησα να τους αποσπάσω κάποια –οποιαδήποτε– πληροφορία, μάταια όμως. Επέστρεψα στη θέση μου και ξαναπήρα τον Άριελ. Αυτή τη φορά μού απάντησε. «Τι συμβαίνει, Άριελ;» «Έχω ρωτήσει πολλούς, αλλά κανένας δεν μιλάει». «Τι εννοείς “κανένας δεν μιλάει”;» «Εννοώ ότι κανένας δεν μιλάει. Λυπάμαι, Μπιλ, χρειάζομαι περισσότερο χρόνο. Κανείς δεν είναι διαθέσιμος». «Εντάξει. Ενημέρωσέ με μόλις μάθεις κάτι». «Εννοείται». Κλείσαμε το τηλέφωνο και ξαναπήρα την πρεσβεία. Ούτε εκείνοι είχαν κάνει καμία πρόοδο. Είτε είχαν πέσει σε εμπλοκή, είτε δεν ήμουν ακόμα στο σύστημά τους, ή και τα δύο. Προτού κλείσουμε το τηλέφωνο, ο πρόξενος με ρώτησε ξανά: «Σας έδωσαν τίποτα να φάτε ή να πιείτε;» «Όχι», επανέλαβα. Η ερώτηση μου φαινόταν ανόητη, αλλά προφανώς ο Κρις Μπάουερς είχε άλλη γνώμη. Πιθανότατα του είχαν τύχει και άλλα παρόμοια περιστατικά – κι αυτό μ’ έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η τακτική να μην προσφέρει κανείς σ’ έναν κρατούμενο τροφή ή νερό ήταν απολύτως αναμενόμενη από τους Ρώσους. Μετά τα μεσάνυχτα η αίθουσα γέμισε με ακόμα περισσότερους κρατούμενους. Ήταν όλοι τους άντρες και έδειχναν να προέρχονται από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες: Γεωργία, Αζερ-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 21

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

~ 21

μπαϊτζάν, Καζακστάν, Αρμενία. Είχαν για αποσκευές –όσοι δηλαδή είχαν όντως αποσκευές– κάτι απλούς πάνινους σάκους ή παράξενες, υπερμεγέθεις νάιλον τσάντες, τυλιγμένες γύρω γύρω με ταινία. Όλοι τους κάπνιζαν αδιάκοπα. Κάποιοι μιλούσαν ψιθυριστά. Κανείς τους δεν εξέφραζε οποιοδήποτε ψήγμα συναισθήματος ή ανησυχίας. Κατέβαλλαν κι εκείνοι εξίσου μεγάλη προσπάθεια με τους φύλακες να παραστήσουν ότι δεν με βλέπουν, παρόλο που ξεχώριζα σαν ψάρι έξω από το νερό, έτσι όπως περίμενα αγχωμένος, με το μπλε σπορ σακάκι, το Μπλάκμπερι και τη μαύρη βαλίτσα μου με τα ροδάκια. Πήρα ξανά τηλέφωνο την Ελένα. «Τίποτα νεότερο από κει;» Εκείνη αναστέναξε. «Όχι. Από κει;» «Τίποτα». Μάλλον θα διέκρινε την ανησυχία στη φωνή μου. «Όλα θα πάνε καλά, Μπιλ. Αν πρόκειται όντως για θέμα με τη βίζα, θα γυρίσεις αύριο εδώ και θα το τακτοποιήσεις. Είμαι σίγουρη». Η ηρεμία της με βοήθησε πολύ. «Το ξέρω». Κοίταξα το ρολόι μου. Η ώρα ήταν δέκα και μισή στην Αγγλία. «Πήγαινε για ύπνο, γλυκιά μου. Χρειάζεσαι ξεκούραση, κι εσύ και το μωρό». «Εντάξει. Θα σε πάρω αμέσως αν έχω νέα». «Κι εγώ». «Καληνύχτα». «Καληνύχτα. Σ’ αγαπώ», πρόσθεσα, αλλά η Ελένα είχε ήδη κατεβάσει το ακουστικό. Ξαφνικά τρύπωσε στο μυαλό μου η αμφιβολία. Κι αν δεν επρόκειτο απλώς για κάποιο θέμα με τη βίζα μου; Θα ξανάβλεπα ποτέ την Ελένα; Θα γνώριζα ποτέ το αγέννητο παιδί μας; Θα ξανάβλεπα ποτέ τον γιο μου, τον Ντέιβιντ; Ενώ προσπαθούσα να διώξω τις δυσοίωνες σκέψεις, δοκίμασα να ξαπλώσω πάνω στις σκληρές καρέκλες με το σακάκι μου

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 22

22 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

για μαξιλάρι. Όμως οι καρέκλες ήταν, φαίνεται, ειδικά κατασκευασμένες για να εμποδίζουν τον οποιονδήποτε να κοιμηθεί. Για να μην αναφέρω ότι ήμουν περιτριγυρισμένος από ένα τσούρμο ανθρώπους που έδειχναν τουλάχιστον απειλητικοί. Ήταν δυνατό να με πάρει ο ύπνος ανάμεσά τους; Δεν ήταν. Κάθισα και άρχισα να πληκτρολογώ στο Μπλάκμπερι, φτιάχνοντας λίστες με ανθρώπους που είχα γνωρίσει όλα αυτά τα χρόνια στη Ρωσία, τη Βρετανία και την Αμερική και οι οποίοι θα μπορούσαν ίσως να με βοηθήσουν: πολιτικούς, επιχειρηματίες, δημοσιογράφους. Ο Κρις Μπάουερς με κάλεσε μία τελευταία φορά προτού τελειώσει η βάρδιά του στην πρεσβεία. Με διαβεβαίωσε ότι το άτομο που θα αναλάμβανε μετά από κείνον θα ενημερωνόταν πλήρως για την υπόθεση. Επέμενε ακόμα να μάθει αν μου είχαν προσφέρει τροφή ή νερό. Δεν μου είχαν προσφέρει. Μου ζήτησε συγγνώμη, παρότι δεν υπήρχε τίποτα που να μπορούσε να κάνει ο ίδιος. Ήταν προφανές ότι κρατούσε ιστορικό κακομεταχείρισης για την περίπτωση που θα του χρειαζόταν. Σκατά, σκέφτηκα μόλις κλείσαμε. Η ώρα είχε ήδη πάει δύο ή τρεις τα ξημερώματα. Έκλεισα το Μπλάκμπερι για να μη σπαταλάω μπαταρία και ξαναδοκίμασα να κοιμηθώ. Έβγαλα ένα πουκάμισο από την τσάντα μου και σκέπασα τα μάτια μου, κατέβασα χωρίς νερό δύο Νούροφεν για τον πονοκέφαλο που είχε αρχίσει να με ταλαιπωρεί και προσπάθησα να τα ξεχάσω όλα. Προσπάθησα να πείσω τον εαυτό μου ότι την επόμενη μέρα θα έφευγα από κει μέσα. Επρόκειτο απλώς για κάποιο πρόβλημα με τη βίζα μου. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πάντως θα έφευγα από τη Ρωσία. Ύστερα από λίγο με πήρε ο ύπνος. Ξύπνησα γύρω στις εξίμιση, όταν μπήκε στην αίθουσα νέα φουρνιά κρατουμένων. Μια από τα ίδια. Κανένας σαν εμένα. Κι άλλα τσιγάρα, κι άλλοι ψίθυροι. Η οσμή του ιδρώτα εντάθηκε κατά αρκετές βαθμίδες. Είχα μια απαίσια γεύση στο στόμα μου και για πρώτη φορά συνειδητοποίησα πόσο διψούσα. Ο Κρις Μπάουερς είχε δίκιο που με ρωτούσε αν μου είχαν προσφέρει τίποτα να φάω

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 23

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

~ 23

ή να πιω. Είχαμε πρόσβαση σε μια λεκάνη τουαλέτας, αλλά δεν θα ’πρεπε οι μπάσταρδοι να είχαν δώσει σε όλους μας φαγητό και νερό; Όπως και να ’χε, εγώ ξύπνησα με την αισιοδοξία ότι όλο αυτό ήταν απλώς μια γραφειοκρατική παρεξήγηση. Πήρα τηλέφωνο τον Άριελ, αλλά δεν είχε καταφέρει ακόμα να καταλάβει τι συνέβαινε· μου είπε ωστόσο ότι η επόμενη πτήση για Λονδίνο θα έφευγε στις 11.15 π.μ. Δύο εναλλακτικές είχα. Είτε θα με συλλάμβαναν είτε θα με απέλαυναν, γι’ αυτό και προσπάθησα να πείσω τον εαυτό μου ότι θα έμπαινα σ’ αυτή την πτήση. Έβαλα τα δυνατά μου για να κρατήσω απασχολημένο το μυαλό μου. Απάντησα σε μερικά e-mail, λες και ήταν μια συνηθισμένη μέρα στη δουλειά, κι ύστερα τηλεφώνησα στην πρεσβεία για να μάθω νεότερα. Ο πρωινός πρόξενος με διαβεβαίωσε ότι μόλις θα άρχιζαν να λειτουργούν οι υπηρεσίες θα φρόντιζαν και για μένα. Μάζεψα τα πράγματά μου και προσπάθησα για μία ακόμα φορά να μιλήσω στους φύλακες. Τους ζήτησα το διαβατήριό μου, αλλά εκείνοι συνέχισαν να με αγνοούν. Ήταν λες κι αυτή ήταν η μοναδική δουλειά τους: να κάθονται πίσω από το τζάμι και να αγνοούν τους κρατούμενους. Άρχισα να βηματίζω πάνω κάτω στο δωμάτιο: 9.00, 9.15, 9.24, 9.37. Ο εκνευρισμός μου μεγάλωνε διαρκώς. Ήθελα να τηλεφωνήσω στην Ελένα, αλλά στο Λονδίνο ήταν ακόμα πολύ νωρίς. Ξαναπήρα τον Άριελ, αλλά ούτε τώρα είχε κάτι νεότερο να μου πει. Οπότε σταμάτησα να παίρνω τηλέφωνα τον κόσμο. Στις δέκα και μισή χτυπούσα πια με τις γροθιές μου το τζάμι, ενώ οι υπάλληλοι εξακολουθούσαν να με αγνοούν με απόλυτο επαγγελματισμό. Εκείνη την ώρα με πήρε τηλέφωνο η Ελένα, αλλά αυτή τη φορά δεν κατάφερε να με καθησυχάσει. Μου υποσχέθηκε ότι θα έβγαζε άκρη σχετικά με την κατάστασή μου, αλλά εγώ ένιωθα ότι αυτό δεν είχε πια καμία σημασία. Η ιστορία του Τζουντ Σάο είχε στρογγυλοκαθίσει στο μυαλό μου για τα καλά.

10.45. Άρχισα να πανικοβάλλομαι στ’ αλήθεια.

10.51. Μα τόσο ηλίθιος; Τι ήταν αυτό που μ’ έκανε να πιστέψω ό-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 24

24 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

τι ένας συνηθισμένος τυπάκος από τη Νότια Πλευρά του Σικάγου θα μπορούσε να τα βάλει με τους Ρώσους ολιγάρχες, έναν-έναν με τη σειρά, και να τη γλιτώσει; 10.58. Ηλίθιος και πάλι ηλίθιος! ΑΛΑΖΟΝΑΣ ΚΑΙ ΗΛΙΘΙΟΣ, ΑΥΤΟ ΕΙΣΑΙ, ΜΠΙΛ! ΑΛΑΖΟΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΗΛΙΘΙΟΣ!

11.02. Θα με χώσουν σε καμιά ρωσική φυλακή. Θα με χώσουν σε

καμιά ρωσική φυλακή. Θα με χώσουν σε καμιά ρωσική φυλακή, αυτό ήταν.

11.05. Δυο αξιωματικοί με άρβυλα όρμησαν στο δωμάτιο και ήρθαν κατευθείαν καταπάνω μου. Με άρπαξαν από τα μπράτσα, μάζεψαν τα πράγματά μου και με έσυραν έξω από την αίθουσα κράτησης. Διασχίσαμε ένα σωρό άλλες αίθουσες και ανεβήκαμε έναν όροφο από τις σκάλες. Αυτό ήταν. Θα με πετούσαν μέσα σε καμιά κλούβα και θα με πήγαιναν ένας θεός ξέρει πού. Εκείνοι όμως άνοιξαν με κλοτσιές μια πόρτα και ξαφνικά βρεθήκαμε να διασχίζουμε τρέχοντας την αίθουσα αναχωρήσεων. Η καρδιά μου αναθάρρησε καθώς περνούσαμε μπροστά από θύρες επιβίβασης και απορημένους επιβάτες. Επιτέλους φτάσαμε στη θύρα επιβίβασης για την πτήση των 11.15 προς Λονδίνο. Μ’ έσπρωξαν μέσα στη φυσούνα, μ’ έβαλαν στο αεροπλάνο, προσπεράσαμε βιαστικά τη διακεκριμένη θέση και μ’ έβαλαν να καθίσω σε ένα από τα μεσαία καθίσματα της οικονομικής θέσης. Δεν μου είπαν λέξη. Έχωσαν την τσάντα μου στο ντουλαπάκι πάνω από το κάθισμα και έφυγαν χωρίς να μου δώσουν το διαβατήριό μου. Οι υπόλοιποι επιβάτες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μην καρφωθούν, αλλά, φυσικά, ήταν αδύνατο να μη με κοιτάξουν. Τους αγνόησα. Την είχα γλιτώσει τη ρωσική φυλακή. Έστειλα μήνυμα στην Ελένα ότι είχα πάρει τον δρόμο της επιστροφής και ότι θα την έβλεπα σε λίγο. Της έγραψα ότι την αγαπώ. Τη στιγμή της απογείωσης, καθώς οι ρόδες βροντούσαν πάνω στην άτρακτο του αεροσκάφους, ένιωσα τη μεγαλύτερη ανακούφιση που είχα αισθανθεί ποτέ στη ζωή μου. Κέρδη και ζημίες εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων δεν έπιαναν μία μπροστά σ’ αυτό. Όταν πια κερδίσαμε αρκετό ύψος, οι αεροσυνοδί άρχισαν να σερβίρουν το γεύμα. Είχα είκοσι τέσσερις ώρες να βάλω μπουκιά

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 25

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ

~ 25

στο στόμα μου. Το μενού εκείνη τη μέρα είχε ένα απαίσιο φιλέτο Στρογκανόφ, αλλά για μένα ήταν ό,τι πιο νόστιμο είχα φάει ποτέ. Πήρα τρία έξτρα ψωμάκια και ήπια τέσσερα μπουκαλάκια νερό. Κι ύστερα έπεσα ξερός για ύπνο. Δεν ξύπνησα παρά μόνο όταν οι ρόδες του αεροπλάνου ακούμπησαν τον βρετανικό αεροδιάδρομο. Μέχρι να αποβιβαστούμε, έφτιαχνα στο μυαλό μου τη λίστα των πραγμάτων που είχα να αντιμετωπίσω. Το πρώτο ήταν πώς θα περνούσα από το βρετανικό τελωνείο χωρίς διαβατήριο. Αυτό όμως θα ήταν εύκολο. Ζούσα χρόνια στην Αγγλία και από τότε που είχα πάρει τη βρετανική υπηκοότητα, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, τη θεωρούσα δεύτερη πατρίδα μου. Το θέμα τώρα ήταν η Ρωσία. Πώς θα ξεμπέρδευα αυτό το κουβάρι; Ποιος έφταιγε γι’ αυτό που είχε συμβεί; Σε ποιον θα μπορούσα να τηλεφωνήσω στη Ρωσία; Σε ποιον στη Δύση; Το αεροπλάνο σταμάτησε, από τα μεγάφωνα ακούστηκε το γνώριμο κουδούνισμα και όλοι ξεκούμπωσαν τις ζώνες ασφαλείας. Όταν ήρθε η σειρά μου, διέσχισα όλο άγχος τον διάδρομο μέχρι την έξοδο του αεροσκάφους. Φτάνοντας στην πόρτα, δεν πρόσεξα τον πιλότο, που στεκόταν στο μπροστινό μέρος και παρακολουθούσε τους επιβάτες να κατεβαίνουν. Όταν έφτασα στο σημείο όπου στεκόταν, εκείνος διέκοψε τις σκέψεις μου απλώνοντάς μου το χέρι. Κοίταξα και είδα ότι κρατούσε το βρετανικό μου διαβατήριο. Το πήρα χωρίς να πω λέξη. Μου πήρε μόλις πέντε λεπτά να περάσω από τον τελωνειακό έλεγχο. Μπήκα σ’ ένα ταξί και πήγα κατευθείαν στο διαμέρισμά μου στο Λονδίνο. Αμέσως μόλις έφτασα, πήρα την Ελένα αγκαλιά και την κράτησα σφιχτά για αρκετή ώρα. Ποτέ στη ζωή μου δεν είχα νιώσει τόση ευγνωμοσύνη που αγκάλιαζα κάποιον. Της είπα πόσο πολύ την αγαπούσα κι εκείνη μου χάρισε ένα πλατύ χαμόγελο και το πιο τρυφερό της βλέμμα. Μιλήσαμε για την περιπέτειά μου και κατευθυνθήκαμε χέρι χέρι προς το γραφείο που μοιραζόμασταν στο σπίτι. Καθίσαμε στις καρέκλες μας, ανοίξαμε τους υπολογιστές, σηκώσαμε τα τηλέφωνα και στρωθήκαμε στη δουλειά. Έπρεπε να βρω τρόπο να ξαναγυρίσω στη Ρωσία.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 26

[ 2 ]

ΠΩΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ;

Α

ακούγατε να μιλάω τώρα, πιθανότατα θα αναρωτιόσασταν: «Πώς είναι δυνατόν αυτός ο τύπος με την αμερικάνικη προφορά και το βρετανικό διαβατήριο να έγινε ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στη Ρωσία μόνο και μόνο για να τον πετάξουν τελικά έξω με τις κλοτσιές;» Η ιστορία είναι μεγάλη και ξεκίνησε όντως από την Αμερική, από μια ασυνήθιστη αμερικανική οικογένεια. Ο παππούς μου, ο Ερλ Μπράουντερ, ήταν συνδικαλιστής από τη Γουίτσιτα του Κάνσας. Ήταν τόσο καλός στη δουλειά του που τον ξεχώρισαν οι κομμουνιστές και τον προσκάλεσαν να πάει στη Σοβιετική Ένωση το 1926. Με το που έφτασε, έκανε αυτό που κάνουν και οι περισσότεροι θερμόαιμοι Αμερικανοί στη Μόσχα: γνώρισε μια όμορφη Ρωσίδα. Λεγόταν Ραΐσα Μπέρκμαν και ήταν μία από τις πρώτες γυναίκες δικηγόρους στη Ρωσία. Οι δυο τους ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν. Αργότερα θα έκαναν τρία αγόρια: το πρώτο ήταν ο πατέρας μου, ο Φίλιξ, που γεννήθηκε στη ρωσική πρωτεύουσα τον Ιούλιο του 1927. Το 1932 ο Ερλ επέστρεψε μαζί με την οικογένειά του στις ΗΠΑ, στο Γιόνκερς της Νέας Υόρκης, για να γίνει επικεφαλής του αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Βρέθηκε δυο φορές υποψήφιος με το χρίσμα του ΚΚ των ΗΠΑ για την προεδρία της χώρας, το 1936 και το 1940. Και παρότι συγκέντρωσε μόλις καμιά ογδονταριά χιλιάδες ψήφους σε κάθε αναμέτρηση, η υποψηφιότητά του συνέβαλε στο να συνειδητοποιήσει η Αμερική της οικονομικής ύφεσης τις αποτυχίες του μέινστριμ καπιταλισμού και ώθησε Ν ΜΕ

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 27

Π Ω Σ Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ε Ι Σ Ε Ν Α Ν Τ Ι Α Σ Ε Μ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α ...

~ 27

όλους τους παίκτες του παιχνιδιού να αναθεωρήσουν τις πολιτικές τους προς τα αριστερά. Ήταν τόσο αποτελεσματικός που έφτασε να φιγουράρει και στο εξώφυλλο του Time το 1938, με τη λεζάντα «Ο σύντροφος Ερλ Μπράουντερ». Αυτή η αποτελεσματικότητα προκάλεσε και την οργή του προέδρου Ρούσβελτ. Το 1941, αφού ο παππούς μου συνελήφθη και καταδικάστηκε για «παραβίαση του νόμου περί διαβατηρίων», ξεκίνησε να εκτίει την τετραετή ποινή του στις Ομοσπονδιακές Φυλακές της Ατλάντας στην Τζόρτζια. Ευτυχώς, λόγω της συμμαχίας των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα χρόνο αργότερα ο Ερλ πήρε χάρη. Τα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του πολέμου ο Ερλ τα πέρασε σε πολιτική απομόνωση – μέχρι που ο γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι άρχισε το περιβόητο κυνήγι μαγισσών του, σε μια προσπάθεια να ξεφορτωθεί η χώρα του και τον τελευταίο κομμουνιστή. Η δεκαετία του ’50 ήταν μια περίοδος παράνοιας για την Αμερική και δεν είχε σημασία αν ήσουν καλός ή κακός κομμουνιστής – αρκεί που ήσουν κομμουνιστής. Ο Ερλ δεχόταν κλητεύσεις και υποβαλλόταν επί μήνες ολόκληρους σε ανακρίσεις από την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων του Λευκού Οίκου. Οι πολιτικές διώξεις και οι πεποιθήσεις του παππού μου είχαν, φυσικά, σημαντικό αντίκτυπο και στην υπόλοιπη οικογένεια. Η γιαγιά μου ήταν Ρωσοεβραία διανοούμενη και δεν είχε καμία διάθεση να δει κάποιον από τους γιους της να μπαίνει στο βρόμικο παιχνίδι της πολιτικής. Για κείνη το υψηλότερο λειτούργημα ήταν η ακαδημαϊκή καριέρα, ιδιαίτερα στον τομέα της επιστήμης ή των μαθηματικών. Ο Φίλιξ, ο πατέρας μου, αντεπεξήλθε ως όφειλε στις προσδοκίες της –τις υπερέβη μάλιστα κιόλας– μπαίνοντας στο ΜΙΤ, το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, στην ηλικία των 16. Πήρε το πρώτο του πτυχίο μέσα σε δύο μόλις χρόνια, γράφτηκε στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα μαθηματικών του Πανεπιστημίου Πρίνστον και μέχρι τα είκοσί του είχε ολοκληρώσει και ένα διδακτορικό. Παρότι ο πατέρας μου ήταν ένας από τους καλύτερους νέους μαθηματικούς της Αμερικής, εξακολουθούσε να είναι ο «γιος του

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 28

28 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

Ερλ Μπράουντερ». Όταν ο πρόεδρος Τρούμαν καθιέρωσε τη στρατιωτική θητεία σε εθνικό επίπεδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Φίλιξ ζήτησε αναβολή, όμως ο εργοδότης του, το Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών του Πρίνστον, αρνήθηκε να γράψει την απαραίτητη επιστολή. Κανένας από τους ανωτέρους του δεν ήθελε να υπερασπιστεί δημοσίως τον γιο ενός διάσημου κομμουνιστή. Κι έτσι, χωρίς το χαρτί της αναβολής, ο Φίλιξ κλήθηκε άμεσα και άρχισε να υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία το 1953. Μετά από τη βασική εκπαίδευση ο πατέρας μου στάλθηκε σε μια μονάδα στρατιωτικών πληροφοριών στο Φορτ Μόνμαουθ του Νιου Τζέρζι, στην οποία δούλεψε για αρκετές εβδομάδες, μέχρι που ο διοικητής αναγνώρισε το επίθετό του. Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Τον έσυραν από την κουκέτα του αργά μέσα στη νύχτα, τον πέταξαν μέσα σ’ ένα στρατιωτικό αυτοκίνητο και τον μετέφεραν στο Φορτ Μπραγκ της Βόρειας Καρολίνας, σ’ ένα σταθμό ανεφοδιασμού στις παρυφές της στρατιωτικής βάσης, όπου του ανέθεσαν να γεμίζει ντεπόζιτα με βενζίνη για τα επόμενα δύο χρόνια. Μόλις απολύθηκε, το 1955, έκανε αίτηση για το πρώτο ακαδημαϊκό πόστο που βρέθηκε μπροστά του: μια θέση βοηθού καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μπράντεϊς. Οι καθηγητές του Μπράντεϊς δεν πίστευαν στην τύχη τους που έκανε αίτηση για τη δουλειά ένας κορυφαίος μαθηματικός του Πρίνστον. Όταν όμως παρουσίασαν την εισήγησή τους για την πρόσληψη, το διοικητικό συμβούλιο του πανεπιστημίου αντιτάχθηκε στην ιδέα να υποστηρίξουν τον γιο ενός πρώην ηγέτη του ΚΚ των ΗΠΑ. Εκείνη την εποχή πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου ήταν η Έλινορ Ρούσβελτ, η οποία, παρότι ο σύζυγός της ήταν ο βασικός υπεύθυνος για τη φυλάκιση του παππού μου, δήλωσε ότι «το να στερήσουμε από έναν μεγάλο επιστήμονα το λειτούργημά του εξαιτίας του ποιος ήταν ο πατέρας του θα ήταν το πιο αντιαμερικανικό πράγμα που θα μπορούσαμε να κάνουμε». Τελικά ο Φίλιξ πήρε τη δουλειά κι αυτή τον οδήγησε σε υψηλότερες θέσεις στο Γέιλ, το Πρίνστον και το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, όπου τελικά έγινε και πρόεδρος του Τμήματος Μαθηματικών. Είχε μια μακρόχρονη και επιτυχημένη καριέρα, και το 1999 ο πρόεδρος Κλίντον

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 29

Π Ω Σ Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ε Ι Σ Ε Ν Α Ν Τ Ι Α Σ Ε Μ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α ...

~ 29

τον τίμησε με το Εθνικό Μετάλλιο Επιστημών, την κορυφαία διάκριση της χώρας στον τομέα των μαθηματικών. Και της μητέρας μου η ιστορία ήταν εξίσου αξιοσημείωτη. Η Εύα γεννήθηκε από Εβραία ανύπαντρη μητέρα στη Βιέννη το 1929. Το 1938 ήταν πλέον σαφές ότι οι ναζί είχαν βάλει στόχο τους Εβραίους κι έτσι όποιος Εβραίος έβρισκε ευκαιρία έφευγε όσο πιο μακριά μπορούσε από την Ευρώπη. Επειδή ακριβώς υπήρχε τόσος κόσμος που προσπαθούσε να φύγει, ήταν σχεδόν αδύνατο να εξασφαλίσει κανείς βίζα για τις ΗΠΑ, κάτι που οδήγησε τη γιαγιά μου στη σπαραξικάρδια απόφαση να δώσει τη μητέρα μου για υιοθεσία, μόνο και μόνο για να μπορέσει η κόρη της να ζήσει μια καλύτερη ζωή στην Αμερική. Οι Άπλμπαουμ, μια συμπαθητική οικογένεια Εβραίων από το Μπελμόντ της Μασαχουσέτης, συμφώνησαν να αναλάβουν την Εύα. Έτσι, σε ηλικία εννέα ετών εκείνη διέσχισε ολομόναχη την Ευρώπη με το τρένο, επιβιβάστηκε σ’ ένα ποταμόπλοιο και ταξίδεψε ως την Αμερική για να γνωρίσει τη νέα της οικογένεια. Όταν έφτασε εκεί, έμεινε κατάπληκτη από το απάνεμο λιμάνι που της είχε επιφυλάξει η τύχη. Έζησε τα επόμενα χρόνια σ’ ένα άνετο σπίτι, με δικό της δωμάτιο, ένα κόκερ σπάνιελ και καλοκουρεμένο γρασίδι, χωρίς να απειλείται από καμία γενοκτονία εκεί γύρω. Ενώ η Εύα προσαρμοζόταν στην καινούργια της ζωή, η γιαγιά μου, η Έρνα, κατάφερε να το σκάσει από την Αυστρία και να φτάσει ως τη Μεγάλη Βρετανία. Ο αποχωρισμός από την κόρη της τής ήταν αφόρητος, κι εκείνη περνούσε την κάθε της μέρα προσπαθώντας να εξασφαλίσει βίζα για τις ΗΠΑ, έτσι ώστε να μπορέσει να την ξαναβρεί. Ύστερα από τρία χρόνια τα κατάφερε. Ταξίδεψε από την Αγγλία ως τη Βοστόνη και εμφανίστηκε στο κατώφλι των Άπλμπαουμ στο Μπελμόντ, προσδοκώντας μια ευτυχή επανασύνδεση. Την υποδέχτηκε όμως ένα παιδί που μόλις και μετά βίας αναγνώριζε, ένα Αμερικανάκι που είχε εξοικειωθεί τόσο πολύ με τους Άπλμπαουμ ώστε δεν ήθελε πια να φύγει. Ύστερα από μια τραυματική μάχη η επιθυμία της γιαγιάς μου τελικά επικράτησε, κι έτσι οι δυο τους μετακόμισαν σε μια γκαρσονιέρα στο Μπρούκλαϊν της Μασαχουσέτης. Η γιαγιά μου δούλευε ο-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 30

30 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

γδόντα ώρες την εβδομάδα ως ράφτρα για να ζήσει την οικογένεια, αλλά η φτώχεια τους ήταν τέτοια που ως βασική τους πολυτέλεια είχαν το να μοιράζονται μια μερίδα ροστ μπιφ με πουρέ μια φορά τη βδομάδα στην καφετέρια της περιοχής. Η μετάβαση από τη φτώχεια στις ανέσεις κι ύστερα πάλι πίσω στη φτώχεια ήταν τόσο τραυματική που μέχρι και σήμερα η μητέρα μου μαζεύει φακελάκια ζάχαρης και κρύβει στην τσάντα της τα ψωμάκια από τα εστιατόρια. Παρά τη στερημένη εφηβική της ηλικία, διακρίθηκε ακαδημαϊκά και πήρε καθολική υποτροφία για το ΜΙΤ. Εκεί το 1948 γνώρισε τον Φίλιξ, με τον οποίο παντρεύτηκαν μερικούς μήνες αργότερα. Εγώ γεννήθηκα το 1964 μέσα σ’ αυτή την παράξενη, ακαδημαϊκή, αριστερή οικογένεια. Τα βασικά θέματα συζήτησης στο τραπέζι ήταν τα μαθηματικά θεωρήματα και οι λόγοι για τους οποίους ο κόσμος όδευε ολοταχώς προς την καταστροφή εξαιτίας των διεφθαρμένων επιχειρηματιών. Ο μεγάλος μου αδερφός, ο Τόμας, ακολούθησε τα βήματα του πατέρα μας και μπήκε στο πανεπιστήμιο του Σικάγου – σε ηλικία 15 ετών. Πήρε το πτυχίο του στη φυσική (με άριστα, βέβαια) και ξεκίνησε κατευθείαν το διδακτορικό του στην ηλικία των 19. Σήμερα είναι ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες στον κόσμο στον τομέα της φυσικής σωματιδίων. Εγώ, από την άλλη, βρισκόμουν στον αντίθετο άκρο του ακαδημαϊκού φάσματος. Στα δώδεκα οι γονείς μου μού ανακοίνωσαν ότι θα έπαιρναν άδεια από τη διδασκαλία για ένα χρόνο και μου έδωσαν την επιλογή είτε να τους ακολουθήσω στο ταξίδι τους είτε να πάω εσώκλειστος σε σχολείο. Διάλεξα το δεύτερο. Λόγω των ενοχών της, η μητέρα μου με άφησε να διαλέξω μόνος μου όποιο σχολείο προτιμούσα. Κι επειδή δεν είχα κανένα ενδιαφέρον για την ακαδημαϊκή μου απόδοση αλλά μεγάλο ενδιαφέρον για το σκι, εγώ άρχισα να ψάχνω σχολεία που βρίσκονταν κοντά σε χειμερινά θέρετρα. Έτσι βρήκα τη Σχολή Γουάιτμαν, που βρισκόταν στο Στίμμποουτ Σπρινγκς του Κολοράντο. Οι γονείς μου ήταν τόσο απορροφημένοι από το δικό τους ακαδημαϊκό σύμπαν που δεν μπήκαν στη διαδικασία να τσεκάρουν ουσιαστικά το συγκεκριμένο σχολείο. Αν το είχαν κάνει, θα

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 31

Π Ω Σ Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ε Ι Σ Ε Ν Α Ν Τ Ι Α Σ Ε Μ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α ...

~ 31

είχαν ανακαλύψει ότι εκείνη την περίοδο η Σχολή Γουάιτμαν δεν ήταν αυτό που θα έλεγε κανείς «εκλεκτική», κι έτσι προσείλκυε ένα σωρό προβληματικούς μαθητές: παιδιά που είτε είχαν αποβληθεί από άλλα σχολεία ή είχαν προβλήματα με τον νόμο. Για να πάω εσώκλειστος εκεί, θα έπρεπε να πηδήξω την όγδοη τάξη,1 κι έτσι έφτασα στη Σχολή Γουάιτμαν ως ένας μικρούλης δεκατριάχρονος, ο μικρότερος και ο πιο μικροκαμωμένος μαθητής της τάξης. Με το που με είδαν –ένα αδύνατο παιδάκι με μπλε σακάκι– τα άλλα παιδιά αναγνώρισαν αμέσως επάνω μου το επόμενο θύμα τους. Την πρώτη μου νύχτα μια ομάδα μαθητές ήρθαν στο δωμάτιό μου και άρχισαν να σκαλίζουν τα συρτάρια μου, παίρνοντας ό,τι τους γυάλιζε στο μάτι. Όταν πρόβαλα τις αντιρρήσεις μου, μου ρίχτηκαν, με ακινητοποίησαν στο πάτωμα και άρχισαν να φωνάζουν ρυθμικά: «Ώρα να σου στρίψουμε τις ρώγες, Μπίλι Μπράουντερ! Ώρα να σου στρίψουμε τις ρώγες!» Τις πρώτες εβδομάδες το σκηνικό αυτό επαναλαμβανόταν κάθε νύχτα. Καταντροπιασμένος και γεμάτος μελανιές, έτρεμα κάθε βράδυ, μόλις έκλειναν τα φώτα, για το τι άλλα φρικτά πράγματα μου επιφύλασσαν τα παιδιά εκείνα. Στις αρχές Οκτωβρίου ήρθε η μητέρα μου να με επισκεφθεί. Από εγωισμό και μόνο δεν της είχα πει τίποτε απ’ όλα όσα συνέβαιναν. Υπέφερα κάθε στιγμή, αλλά πίστευα ότι θα κατάφερνα να το αντέξω. Μόλις μπήκα όμως στο αυτοκίνητό της για να πάμε για φαγητό, έβαλα τα κλάματα. Ανήσυχη εκείνη, με ρώτησε τι συμβαίνει. «Το σιχαίνομαι αυτό το σχολείο!» φώναξα μέσ’ από τα δάκρυά μου. «Είναι απαίσιο!» Δεν της είπα ότι κάθε βράδυ με χτυπούσαν και δεν ξέρω αν υποψιάστηκε κάτι. Το μόνο που μου είπε ήταν: «Μπίλι, αν δεν θέλεις να μείνεις άλλο εδώ, πες το και θα σε πάρω μαζί μου στην Ευρώπη». Το σκέφτηκα για λίγο και δεν της απάντησα αμέσως. Καθώς όμως πλησιάζαμε στο εστιατόριο, σκέφτηκα ότι, παρότι εκείνη τη στιγμή το να επιστρέψω στην ασφαλή αγκαλιά της μαμάς μου

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 32

32 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

φάνταζε ως το πιο ελκυστικό πράγμα στον κόσμο, δεν ήθελα και να αποχωρήσω από το Γουάιτμαν ηττημένος. Καθίσαμε στο τραπέζι μας και παραγγείλαμε φαγητό. Ενώ τρώγαμε, ξαναβρήκα την αυτοκυριαρχία μου και στα μισά του γεύματος την κοίταξα και της είπα: «Ξέρεις, νομίζω ότι θα μείνω. Θα τα καταφέρω». Περάσαμε το Σαββατοκύριακο οι δυο μας, εκτός σχολείου, και με άφησε ξανά εκεί το βράδυ της Κυριακής. Αφού την αποχαιρέτησα, γύρισα στο δωμάτιό μου και, καθώς περνούσα από τους κοιτώνες των δευτεροετών, άκουσα δυο αγόρια να μουρμουρίζουν μέσα από τα δόντια τους: «Ώρα να στρίψουμε τις ρώγες του Μπι Μπι, ώρα να στρίψουμε τις ρώγες του Μπι Μπι». Άνοιξα το βήμα μου, αλλά τα δυο αγόρια σηκώθηκαν και με ακολούθησαν. Ένιωθα τέτοια οργή και τέτοια ντροπή που, λίγο πριν στρίψω για να μπω στο δωμάτιό μου, γύρισα και ρίχτηκα στο πιο μικρόσωμο από τα δύο αγόρια. Του έχωσα μία στη μύτη κι όταν έπεσε κάτω ανέβηκα πάνω του και άρχισα να τον γρονθοκοπώ, μέχρι που μάτωσε παντού στο πρόσωπο κι ο φίλος του μ’ έπιασε από τους ώμους και μ’ έκανε πέρα. Μου ’δωσαν κι εκείνοι τότε ένα γερό χέρι ξύλο, προτού εμφανιστεί ο υπεύθυνος των κοιτώνων και βάλει τέλος στον καβγά. Από εκείνη τη στιγμή όμως κανείς δεν ξανάπλωσε χέρι πάνω μου στη Σχολή Γουάιτμαν. Πέρασα εκεί όλη τη χρονιά κι έμαθα ένα σωρό πράγματα για τα οποία δεν είχα ιδέα ως τότε. Άρχισα να καπνίζω τσιγάρα, να ξεγλιστράω τις νύχτες και να επιστρέφω στους κοιτώνες με σκληρά ποτά κάτω από τη μασχάλη. Μπλέχτηκα σε τόσους μπελάδες που στο τέλος της χρονιάς αποβλήθηκα από το σχολείο. Επέστρεψα στο σπίτι μας στο Σικάγο, αλλά δεν ήμουν πια ο ίδιος Μπίλι Μπράουντερ. Για την οικογένειά μου, αν δεν ήσουν παιδί-θαύμα, τότε δεν είχες καμία θέση πάνω στη γη. Κι εγώ είχα βγει πια τόσο πολύ εκτός ελέγχου που οι γονείς μου δεν ήξεραν τι να κάνουν με την περίπτωσή μου. Μ’ έστειλαν σε μια σειρά ψυχιάτρους, συμβούλους και γιατρούς προσπαθώντας να καταλάβουν πώς θα μπο-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 33

Π Ω Σ Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Τ Ε Ι Σ Ε Ν Α Ν Τ Ι Α Σ Ε Μ Ι Α Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α ...

~ 33

ρούσαν να με «διορθώσουν». Όσο περισσότερο όμως τραβούσε σε μάκρος αυτή η ιστορία, με τόσο μεγαλύτερο ζήλο επαναστατούσα εγώ. Το γεγονός ότι είχα απορρίψει το σχολείο ήταν μια καλή αρχή, αν όμως ήθελα να τη σπάσω πραγματικά στους γονείς μου, έπρεπε να σκαρφιστώ κάτι άλλο. Και τότε, προς το τέλος του γυμνασίου, μου ήρθε η τέλεια ιδέα. Θα φορούσα κοστούμι και γραβάτα και θα γινόμουν καπιταλιστής. Τίποτα δεν θα μπορούσε να κάνει τους δικούς μου πιο έξαλλους απ’ ό,τι αυτό.

2o

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 34

[ 3 ]

ΤΣΙΠ ΚΑΙ ΓΟΥΙΝΘΡΟΠ

Τ

πρόβλημα ήταν ότι, επειδή ακριβώς ήμουν τόσο κακός μαθητής, όλα τα πανεπιστήμια στα οποία έκανα αίτηση με απέρριψαν. Χρειάστηκε να παρέμβει ο σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού του σχολείου μου και να υποβάλουμε ένσταση για να γίνω τελικά δεκτός στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, στο Μπόλντερ. Αν και το γεγονός ότι μετά βίας είχα καταφέρει να μπω στο Μπόλντερ ήταν ταπεινωτικό, ανέκαμψα αρκετά γρήγορα με το που συνειδητοποίησα ότι το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο είχε βρεθεί πρώτο στη λίστα του περιοδικού Playboy για τα καλύτερα φοιτητικά πάρτι της χώρας. Με βάση τις αμέτρητες φορές που είχα δει την ταινία Ένα τρελό-τρελό θηριοτροφείο, αποφάσισα ότι, αν ήταν να πάω σ’ ένα πανεπιστήμιο διάσημο για τα πάρτι του, θα έπρεπε να το κάνω σωστά και να ενταχθώ σε κάποια αδελφότητα. Έκανα λοιπόν αίτηση για την αδελφότητα Δέλτα Ύψιλον και μετά από τα απαραίτητα τελετουργικά μύησης έγινα δεκτός. Εκεί καθένας είχε το παρατσούκλι του –Σπάρκι, Γουίφ, Ντόρστοπ, Σλιμ– και το δικό μου, εξαιτίας των μαύρων σγουρών μαλλιών μου, αποφασίστηκε να είναι Μπρίλο.2 Είχε όντως πλάκα να είμαι ο Μπρίλο, όμως μετά από μερικούς μήνες που πέρασα πίνοντας τεράστιες ποσότητες μπίρας, κυνηγώντας κορίτσια, κάνοντας γελοίες φάρσες και παρακολουθώντας ατελείωτες ώρες αγώνων στην τηλεόραση, άρχισα να σκέφτομαι πως, αν συνέχιζα έτσι, τότε το μόνο είδος καπιταλιστή που θα μπορούσα να γίνω ήταν το είδος που μαζεύει πουρμπουάρ ως παρκαδόρος. Το ποτήρι ξεχείλισε όταν ένα από τα παιδιά της Δέλτα Ο ΜΟΝΟ

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 35

ΤΣΙΠ ΚΑΙ ΓΟΥΙΝΘΡΟΠ

~ 35

Ύψιλον, ένας τύπος που θαύμαζα πολύ, συνελήφθη ενώ λήστευε τη United Bank του Μπόλντερ προκειμένου να χρηματοδοτήσει τον εθισμό του στην κοκαΐνη, που είχε πια βγει εκτός ελέγχου. Εκείνος καταδικάστηκε σε φυλάκιση αρκετών μηνών στις ομοσπονδιακές φυλακές κι εγώ είχα τότε κάτι σαν επιφοίτηση. Συνειδητοποίησα ότι, αν συνέχιζα έτσι, θα ήμουν και ο μόνος που θα υπέφερε από τη μορφή επανάστασης που είχα επιλέξει. Από εκείνη τη στιγμή σταμάτησα τα πάρτι και άρχισα να περνάω τα βράδια μου στη βιβλιοθήκη και να παίρνω Α σε όλα μου τα μαθήματα. Στο τέλος του δεύτερου έτους έστειλα αιτήσεις σε κορυφαία πανεπιστήμια σ’ όλη τη χώρα και έγινα δεκτός από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Στο Σικάγο δούλεψα ακόμα πιο σκληρά και οι φιλοδοξίες μου μεγάλωσαν. Όσο όμως πλησίαζε η ώρα της αποφοίτησης, άρχισα να νιώθω την ακατανίκητη ανάγκη να καθίσω να δω τι θα έκανα τελικά στη ζωή μου. Πώς θα κατάφερνα να γίνω καπιταλιστής; Ενώ το σκεφτόμουν, το μάτι μου έπεσε τυχαία σε μια ανακοίνωση για μια διάλεξη που θα έδινε ο πρύτανης μεταπτυχιακών σπουδών στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων. Κι αφού το σχέδιό μου ήταν να μπω με κάποια ιδιότητα στον κόσμο των επιχειρήσεων, αποφάσισα να την παρακολουθήσω. Η ομιλία του πρύτανη είχε να κάνει με τις ευκαιρίες σταδιοδρομίας που ανοίγονταν στους απόφοιτους της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Σικάγου, ευκαιρίες που φάνταζαν σημαντικές και καλοπληρωμένες. Όπως έδειχναν τα πράγματα, η διοίκηση επιχειρήσεων ήταν το αυτονόητο επόμενο βήμα για μένα. Σύμφωνα με τον πρύτανη, ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κανείς δεκτός σε κάποιο από τα κορυφαία μεταπτυχιακά στη διοίκηση επιχειρήσεων ήταν να δουλέψει πρώτα για δύο χρόνια σε κάποια εταιρεία όπως η McKinsey ή η Goldman Sachs, ή τέλος πάντων σε κάποια εταιρεία από τις είκοσι πέντε αντίστοιχες που υπήρχαν εκείνη την εποχή. Έστειλα σε όλες τους επιστολές και τις βομβάρδισα με τηλεφωνήματα ζητώντας δουλειά. Δεν ήταν τόσο απλό, βέβαια, γιατί οι μισοί τουλάχιστον από τους φοιτητές με φιλοδοξίες παρόμοιες με τις δικές μου έκαναν το ίδιο ακριβώς

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 36

36 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

πράγμα που έκανα κι εγώ. Τελικά έλαβα είκοσι τέσσερις απορριπτικές επιστολές και μία μοναδική προσφορά για δουλειά από την εταιρεία Bain & Company της Βοστόνης, μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες συμβούλων επιχειρήσεων στη χώρα. Δεν ήταν ξεκάθαρο πώς είχα καταφέρει να ξεγελάσω τα φίλτρα τους, με κάποιον τρόπο όμως τα είχα καταφέρει κι έτσι δέχτηκα την προσφορά τους με ευγνωμοσύνη. Η Bain επέλεγε φοιτητές με καλά πτυχία από καλά πανεπιστήμια, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να δουλεύουν δεκαέξι ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, επί δύο χρόνια συνεχώς. Ως αντάλλαγμα, υποσχόταν να τους βοηθήσει να μπουν σε κάποια από τις κορυφαίες σχολές διοίκησης επιχειρήσεων. Εκείνη τη χρονιά ωστόσο υπήρχε μια διαφορά. Οι δουλειές της Bain μεγάλωναν με τέτοια ταχύτητα που η εταιρεία χρειαζόταν 120 τέτοιους έξυπνους «σκλάβους φοιτητές» αντί για 20, όπως όλες οι άλλες εταιρείες που είχαν διετή προγράμματα προετοιμασίας για ΜΒΑ. Δυστυχώς αυτή η λεπτομέρεια τίναξε στον αέρα την άτυπη συμφωνία που είχε η Bain με τα πανεπιστήμια. Οι σχολές τους ήθελαν πράγματι να κάνουν δεκτούς τους νεαρούς συμβούλους της Bain, όμως το ίδιο ήθελαν να κάνουν και για τη McKinsey, την Boston Consulting Group, τη Morgan Stanley, την Goldman Sachs και δεκάδες ακόμα φάμπρικες παραγωγής φιλόδοξων νεαρών καπιταλιστών. Στην καλύτερη περίπτωση λοιπόν οι σχολές αυτές μπορούσαν να δεχτούν μόνο είκοσι άτομα από την Bain, όχι εκατόν είκοσι. Οπότε η Bain σού πρόσφερε την ευκαιρία να λειώσεις στη δουλειά για 28.000 δολάρια τον χρόνο και για 16% πιθανότητες, στην καλύτερη περίπτωση, να μπεις στο Χάρβαρντ ή στο Στάνφορντ. Η διαδικασία των αιτήσεων προς τα πανεπιστήμια, όπως διαμορφώθηκε από την παραπάνω συνθήκη, δημιούργησε για όλους εμάς στην Bain μια τεράστια κρίση. Για βδομάδες ολόκληρες κοιταζόμασταν καχύποπτα, προσπαθώντας να καταλάβουμε πώς θα μπορούσαμε να διαφοροποιηθούμε ο ένας από τον άλλον. Εγώ σίγουρα δεν ήμουν καλύτερος από τους συμμαθητές μου. Πολλοί από αυτούς είχαν τελειώσει το Χάρβαρντ, το Πρίνστον ή το Γέιλ

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 37

ΤΣΙΠ ΚΑΙ ΓΟΥΙΝΘΡΟΠ

~ 37

και στο διάστημα που δούλευαν στην Bain τα είχαν πάει καλύτερα από μένα στις αξιολογήσεις. Τότε όμως μου άστραψε μια ιδέα. Μπορεί όλοι μου οι συνάδελφοι να είχαν καλύτερα βιογραφικά, όμως ποιος απ’ αυτούς είχε για παππού τον επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ; Κανείς, αυτή είναι η απάντηση. Έκανα λοιπόν αίτηση σε δύο πανεπιστήμια, στο Χάρβαρντ και στο Στάνφορντ, λέγοντας και στα δύο την ιστορία του παππού μου. Το Χάρβαρντ με απέρριψε με συνοπτικές διαδικασίες, όμως για κάποιον περίεργο λόγο το Στάνφορντ με έκανε δεκτό. Κι έτσι έγινα ένας από τους τρεις μόλις εργαζόμενους της Bain που μπήκαν στο Στάφορντ εκείνη τη χρονιά. Στα τέλη Αυγούστου του 1987 φόρτωσα το Τογιότα Τέρσελ μου και διέσχισα τη χώρα οδηγώντας ως την Καλιφόρνια. Όταν έφτασα στο Πάλο Άλτο, έστριψα δεξιά, βγήκα από το Ελ Καμίνο Ρεάλ και μπήκα στο Παλμ Ντράιβ, το οποίο οδηγούσε κατευθείαν στο κεντρικό κάμπους του Στάνφορντ. Ο δρόμος είχε δεξιά κι αριστερά δύο διπλές σειρές από φοίνικες, που σταματούσαν μπροστά από κτήρια ισπανικού στυλ, με στέγες από τερακότα. Ο ήλιος έλαμπε και ο ορίζοντας ήταν καταγάλανος. Ήμουν στην Καλιφόρνια και ένιωθα λες κι είχα μόλις αγγίξει τα ουράνια. Σύντομα κατάλαβα ότι το μέρος αυτό ήταν τα ουράνια. Ο αέρας ήταν καθαρός, ο ορίζοντας καταγάλανος και κάθε μέρα ένιωθα σαν να ζούσα στον παράδεισο. Όλοι όσοι ήταν στο Στάνφορντ είχαν περάσει διά πυρός και σιδήρου για να βρεθούν εκεί: δούλευαν ογδόντα ώρες την εβδομάδα σε φάμπρικες όπως η Bain, μελετούσαν ξανά και ξανά λογιστικά φύλλα και αποκοιμιούνταν πάνω στα γραφεία τους, θυσιάζοντας τη διασκέδαση στον βωμό της επιτυχίας. Ήμασταν όλοι μαχητές που είχαν ανταγωνιστεί ο ένας τον άλλο για να κερδίσουν το δικαίωμα να βρίσκονται τώρα εδώ. Μόλις φτάσαμε όμως «εδώ», η συνθήκη άλλαξε. Το Στάνφορντ δεν επέτρεπε σε κανέναν να δείξει τους βαθμούς του σε υποψήφιους εργοδότες. Όλες οι προσλήψεις γίνονταν με βάση τις συνεντεύξεις που δίναμε και την προηγούμενη εργασιακή εμπειρία μας. Το πλεονέκτημα αυτής της διαδικασίας ήταν ότι ο συνή-

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 38

38 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

θης ακαδημαϊκός ανταγωνισμός είχε αντικατασταθεί από κάτι που κανείς μας δεν περίμενε να συναντήσει: μια ατμόσφαιρα συνεργασίας, συντροφικότητας και φιλίας. Σύντομα συνειδητοποίησα ότι για το Στάνφορντ η επιτυχία δεν εξαρτιόταν από το αν θα τα πήγαινες καλά εκεί: ήταν δεδομένη και μόνο από το ότι, όπως και να ’χε, βρισκόσουν εκεί. Τα υπόλοιπα ήταν σάλτσες. Για μένα και για όλους τους συμφοιτητές μου εκείνα τα δύο χρόνια ήταν τα καλύτερα της ζωής μας. Εκτός από το να απολαύσουμε την εμπειρία, ο άλλος στόχος του Στάνφορντ ήταν να βρούμε τι θα κάναμε αφού τελειώναμε τη σχολή. Από τη στιγμή που φτάσαμε στο πανεπιστήμιο οι συμφοιτητές μου κι εγώ περνούσαμε όλες μας σχεδόν τις μέρες πηγαίνοντας από ενημερωτικές συναντήσεις με εταιρείες σε ανεπίσημες συζητήσεις μετά φαγητού, και από βραδινές δεξιώσεις σε δείπνα και συνεντεύξεις, προσπαθώντας να επιλέξουμε ποια απ’ όλες τις διαθέσιμες δουλειές ήταν η σωστή για μας. Πήγα σε μια ομιλία της Procter & Gamble, για όρθιους μόνο, και παρακολούθησα τρεις χαμηλόβαθμες υπαλλήλους του τμήματος μάρκετινγκ, με μπλε πλισέ φούστες, λευκά πουκάμισα και μαλακές γραβάτες, να μιλούν ενθουσιασμένες, σε άπταιστη εταιρική ορολογία, για τους φανταστικούς τρόπους με τους οποίους πουλούσαν τα σαπούνια. Πήγα στο κοκτέιλ πάρτι της Trammell Crow. Ένιωθα τόσο έξω από τα νερά μου που έσφιγγα τα δάχτυλα των ποδιών μου μέσα στα παπούτσια, καθώς ένα τσούρμο γλυκομίλητοι, εμφανίσιμοι Τεξανοί χτυπούσαν ο ένας τον άλλον στην πλάτη και αναλώνονταν σε αερολογίες γύρω από το μπέιζμπολ, τους λεφτάδες και την ανάπτυξη ακινήτων (που ήταν και το αντικείμενο της εταιρείας). Κι ύστερα ήταν η δεξίωση της Drexel Burnham Lambert, όπου χρειάστηκε να βάλω τα δυνατά μου για να μείνω ξύπνιος ενώ μια ομάδα από πωλητές ομολόγων, με αρχή φαλάκρας και εξεζητημένα κοστούμια, μιλούσαν ασταμάτητα για τον συναρπαστικό κόσμο των επενδύσεων υψηλής απόδοσης, τις οποίες έκαναν από τα γραφεία τους στο Μπέβερλι Χιλς. Όχι, όχι και πάλι όχι, ευχαριστώ, σκεφτόμουν.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 39

ΤΣΙΠ ΚΑΙ ΓΟΥΙΝΘΡΟΠ

~ 39

Σε όσο περισσότερες τέτοιες εκδηλώσεις βρισκόμουν, τόσο πιο άβολα ένιωθα, ώσπου μια συγκεκριμένη συνέντευξη μου άνοιξε τα μάτια για τα καλά. Ήταν για μια καλοκαιρινή εποχική θέση στην JP Morgan. Δεν είχα φοβερή διάθεση να δουλέψω εκεί, αλλά πώς θα μπορούσα να αρνηθώ μια συνέντευξη για δουλειά στην JP Morgan, μία από τις κορυφαίες εταιρείες της Γουόλ Στριτ; Μπήκα σε μια μικρή αίθουσα στο κέντρο διαχείρισης σταδιοδρομίας, όπου με υποδέχτηκαν δύο ψηλοί τύποι γύρω στα τριάντα, με θεληματικά πιγούνια και φαρδιές πλάτες. Ο ένας ήταν ξανθός και ο άλλος καστανός, και οι δύο όμως φορούσαν πουκάμισα με μονόγραμμα, ανοιχτά στον λαιμό, σκουρόχρωμα κοστούμια Μπρουκς Μπράδερς και κόκκινες τιράντες. Όταν ο ξανθός τύπος μού άπλωσε με ζέση το χέρι, είδα ότι φορούσε στον καρπό του ένα Ρόλεξ αρκετά ακριβό. Πήραν και οι δύο τις επαγγελματικές τους κάρτες, από ένα μικρό πάκο στο τραπέζι ο καθένας, και μου τις έδωσαν. Τα ονόματά τους ήταν κάτι τύπου Τζέικ Τσιπ Μπραντ Γ΄ και Γουίνθροπ Χίγκινς Δ΄. Η συνέντευξη ξεκίνησε με την πιο κλασική ερώτηση: «Γιατί θέλεις να δουλέψεις στην JP Morgan;» Σκέφτηκα να απαντήσω: Επειδή με καλέσατε και επειδή χρειάζομαι μια δουλειά για το καλοκαίρι, αλλά ήξερα ότι δεν ήταν αυτή η σωστή επιλογή. Αντ’ αυτού είπα: «Επειδή η JP Morgan διαθέτει ταυτόχρονα τα πλεονεκτήματα μιας επενδυτικής και μιας εμπορικής τράπεζας και πιστεύω ότι ο συνδυασμός αυτός αποτελεί την πιο ακαταμάχητη συνταγή επιτυχίας στη Γουόλ Στριτ». Είπα στ’ αλήθεια τέτοιο πράγμα; Εδώ δεν καταλαβαίνω καλά καλά τι σημαίνει, σκέφτηκα. Ούτε οι Τσιπ και Γουίνθροπ ενθουσιάστηκαν με την απάντησή μου. Συνέχισαν με μερικές ακόμα κλασικές ερωτήσεις, τις οποίες απέκρουσα με μερικές ακόμα εξίσου αδιάφορες απαντήσεις. Ο Γουίνθροπ έκλεισε με μια άκακη ερώτηση, προσφέροντάς μου μια ευκαιρία να βρούμε επιτέλους κάποιο κοινό έδαφος: «Μπορείς να μου πεις τι αθλήματα έκανες στο κολέγιο, Μπιλ;» Αυτό ήταν εύκολο: δεν έκανα κανένα άθλημα στο κολέγιο.

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 40

40 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

Ήμουν τόσο φυτό που δεν έβρισκα καλά καλά χρόνο να φάω και να πάω τουαλέτα, πόσο μάλλον να αθληθώ. «Κανένα, εδώ που τα λέμε», απάντησα άχρωμα. «Μου αρέσει όμως το σκι και η πεζοπορία», πρόσθεσα, με την ελπίδα ότι αυτά τα δύο αθλήματα θα ήταν αρκετά για να τους εντυπωσιάσουν. Ε λοιπόν δεν ήταν. Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος είπαν λέξη μετά από αυτό – δεν έκαναν καν τον κόπο να σηκώσουν το βλέμμα τους από το πάκο με τα βιογραφικά. Η συνέντευξη είχε τελειώσει. Καθώς έβγαινα από το κτήριο, συνειδητοποίησα ότι οι τύποι αυτοί δεν ενδιαφέρονταν ούτε στο ελάχιστο γι’ αυτά που τους είχα πει. Το μόνο που ήθελαν ήταν να εξακριβώσουν αν «ταίριαζα» στην κουλτούρα της JP Morgan. Προφανώς δεν ταίριαζα. Πήγα ως την καφετέρια αμήχανος και αποκαρδιωμένος. Στάθηκα στην ουρά, πήρα κάτι να φάω, βρήκα ένα τραπέζι κι άρχισα να τσιμπολογάω αφηρημένος. Την ώρα που τελείωνα το σάντουιτς, είδα να μπαίνει μέσα ο καλύτερός μου φίλος, ο Κεν Χερς,3 με το κοστούμι του – σημάδι ότι είχε κι εκείνος περάσει μόλις από κάποια αντίστοιχη συνέντευξη. «Έι, Κεν. Πού ήσουν;» τον ρώτησα. Εκείνος τράβηξε μια καρέκλα. «Συνέντευξη στην JP Morgan». «Αλήθεια; Γνώρισες κι εσύ τον Τσιπ και τον Γουίνθροπ; Πώς πήγε;» Ο Κεν γέλασε με τα παρατσούκλια και σήκωσε τους ώμους. «Δεν είμαι σίγουρος. Δεν πήγαινε καθόλου καλά μέχρι που είπα στον “Τσιπ” ότι μπορεί το καλοκαίρι να χρησιμοποιήσει για το πόλο τα πόνι μου στη λέσχη του Χάμπτονς. Από κει και πέρα γύρισε το φύλλο», μου είπε και χαμογέλασε. Ο Κεν ήταν ένας κοντούλης Εβραίος μεσοαστός από το Ντάλας του Τέξας. Κι αν είχε δει ποτέ του πόνι για πόλο, θα ήταν στο λογότυπο του Ραλφ Λόρεν, σε κάποιο μολ του Ντάλας. «Εσύ πώς πήγες;» «Θα δουλέψουμε παρέα μού φαίνεται φέτος! Την έχω στο τσεπάκι τη δουλειά, αφού είπα στον Γουίνθροπ ότι θα τον πάω βαρκάδα με το σκιφ στο γιοτ κλαμπ του Κένεμπανκπορτ».

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 41

ΤΣΙΠ ΚΑΙ ΓΟΥΙΝΘΡΟΠ

~ 41

Ούτε εγώ ούτε ο Κεν πήραμε τη δουλειά, όμως από κείνη τη μέρα εκείνος με φώναζε Τσιπ κι εγώ τον φώναζα Γουίνθροπ. Μετά από αυτή την εμπειρία με την JP Morgan δεν μπορούσα να πάψω να αναρωτιέμαι γιατί υπέβαλλα τον εαυτό μου στην απόρριψη των Τσιπ και των Γουίνθροπ αυτού του κόσμου. Δεν ήμουν σαν αυτούς και δεν ήθελα να δουλέψω για λογαριασμό τους. Είχα διαλέξει αυτόν τον δρόμο ως αντίδραση απέναντι στους γονείς μου και στον τρόπο με τον οποίο είχα μεγαλώσει, όμως ήταν αδύνατο να ξεφύγω από το γεγονός ότι θα ήμουν για πάντα ένας Μπράουντερ. Άρχισα λοιπόν να ψάχνω για δουλειές που να σχετίζονται κατά κάποιον τρόπο με την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά μου. Πήγα σε μια διάλεξη που έδινε ο επικεφαλής του Συνδικάτου Ενωμένων Χαλυβουργών και ξετρελάθηκα. Ακούγοντάς τον να μιλάει, άκουγα τη φωνή του παππού μου, ενός άντρα με άσπρα μαλλιά και μουστάκι, τον οποίο θυμόμουν με μεγάλη τρυφερότητα να κάθεται στο γραφείο του, περιτριγυρισμένος από τα βιβλία του και τη γλυκιά μυρωδιά του καπνού που πότιζε τα πάντα. Ο άνθρωπος αυτός με ενέπνευσε τόσο που, όταν τελείωσε την ομιλία του, τον πλησίασα και του πρότεινα να με προσλάβει για να βοηθήσω το συνδικάτο να διαπραγματευτεί με τους εκμεταλλευτές εργοδότες των μελών του. Εκείνος με ευχαρίστησε για το ενδιαφέρον μου, αλλά μου εξήγησε ότι στα κεντρικά του συνδικάτου προσλαμβάνονταν μόνο εργάτες της χαλυβουργίας. Απτόητος εγώ, άρχισα να διερευνώ άλλες πτυχές της ζωής του παππού μου τις οποίες θα μπορούσα ν’ αντιγράψω, κι έτσι μου ήρθε η ιδέα της Ανατολικής Ευρώπης. Εκείνος είχε περάσει ένα σημαντικό μέρος της ζωής του στο σοβιετικό μπλοκ και αυτή του η εμπειρία είχε σταθεί καθοριστική για τη μετέπειτα διεθνή σταδιοδρομία του. Αν λοιπόν ο παππούς μου είχε διαμορφώσει εκεί τη θέση του και το κοινό του, ίσως να μπορούσα να κάνω κι εγώ το ίδιο. Στο μεταξύ, μέσα σε όλη αυτή την ενδοσκόπηση, είχα αρχίσει να μαζεύω και πραγματικές επαγγελματικές προτάσεις, για την περίπτωση που η αναζήτηση της ουτοπίας μου δεν απέδιδε καρπούς. Μία από αυτές προερχόταν από τα κεντρικά γραφεία της

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 42

42 ~

ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΗΜΑ

Boston Consulting Group στο Σικάγο. Ήμουν κι εγώ από το Σικάγο και είχα δουλέψει παλιότερα ως σύμβουλος στην Bain, κάτι που σήμαινε ότι πληρούσα όλα τα κριτήρια που έθεταν για τα νέα φιντάνια τους. Μόνο που εγώ δεν ήθελα να γυρίσω στο Σικάγο, ήθελα να φύγω και να γνωρίσω τον κόσμο – και κάτι περισσότερο: ήθελα να δουλέψω σε όλο τον κόσμο (αυτό που ήθελα στην πραγματικότητα ήταν να γίνω ο Μελ Γκίμπσον στην ταινία Επικίνδυνα χρόνια, που ήταν και η αγαπημένη μου). Στην προσπάθειά τους να με πείσουν να δεχτώ την προσφορά τους οι τύποι της BCG με κάλεσαν μαζί με άλλα φιντάνια στο Σικάγο για μια «ημέρα ψησίματος». Εκεί μας υπέβαλαν σε αλλεπάλληλες συναντήσεις με ενθουσιασμένους συμβούλους, που διένυαν την πρώτη ή τη δεύτερη χρονιά τους εκεί και μας βομβάρδιζαν με απίστευτες διηγήσεις σχετικά με τις συναρπαστικές ζωές τους στην εταιρεία. Ήταν φανταστικό, αλλά δεν με έπειθε. Η τελευταία μου συνάντηση θα γινόταν με τον Καρλ Στερν, επικεφαλής των γραφείων του Σικάγου. Αυτό θα ήταν, υποτίθεται, το τέλος της διαδικασίας, το σημείο στο οποίο θα έδινα το χέρι μου στο μεγάλο αφεντικό, θα τον ευχαριστούσα μέσ’ από την καρδιά μου και θα του έλεγα: «Ναι». «Λοιπόν, Μπιλ, τι λες;» μου είπε θερμά με το που μπήκα στο γραφείο του. «Θα μας έρθεις; Σ’ έχουν κατασυμπαθήσει όλοι εδώ». Τα λόγια του με κολάκευαν, φυσικά, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να δεχτώ. «Λυπάμαι πολύ», του είπα. «Όλοι εδώ με κάνατε να νιώσω πραγματικά ευπρόσδεκτος, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να με φανταστώ να ζω και να δουλεύω στο Σικάγο». Ο Στερν σάστισε για λίγο, κυρίως επειδή δεν είχα εκφράσει καμία σχετική ανησυχία κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων. «Δεν σου φταίει δηλαδή η BCG;» «Όχι, όχι ακριβώς». Εκείνος έσκυψε προς το μέρος μου. «Αφού είναι έτσι τα πράγματα, πες μου... Πού θα ήθελες να δουλέψεις;»

BROWDER sel_Final.qxp_Layout 1 28/03/2019 15:59 Page 43

ΤΣΙΠ ΚΑΙ ΓΟΥΙΝΘΡΟΠ

~ 43

Αυτό ήταν. Αν μπορούσα στ’ αλήθεια να πάω όπου ήθελα, γιατί να μην του πω; «Στην Ανατολική Ευρώπη». «Α» είπε, εμφανώς αιφνιδιασμένος. Δεν είχε ξανακούσει τέτοιο πράγμα από κανέναν. Έγειρε πίσω στην καρέκλα του και κοίταξε το ταβάνι. «Άσε με λίγο να το σκεφτώ... Ναι... Όπως φαντάζομαι γνωρίζεις, δεν έχουμε κανένα γραφείο στην Ανατολική Ευρώπη. Υπάρχει όμως ένα άτομο στα γραφεία μας στο Λονδίνο που ειδικεύεται σ’ αυτή την περιοχή και λέγεται Τζον Λίντκουιστ. Μπορούμε να σου κανονίσουμε μια συνάντηση μαζί του, αν θεωρείς ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να σου αλλάξει γνώμη». «Θα μπορούσε». «Ωραία. Θα μάθω πότε είναι διαθέσιμος και θα το κανονίσω». Δύο εβδομάδες αργότερα πετούσα για το Λονδίνο.