Μιχάλης Μοδινός - Εκουατόρια by Kastaniotis Editions

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:04 ΜΜ Page 5

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ Μυθιστόρημα

‫ﱣﱢ‬

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 6

Έτος 1ης έκδοσης: 2016 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα

210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 e-mail: info@kastaniotis.com %

www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-6092-9

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 7

ΚΕΦΑΛΑΙΑ

Πρελούδιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ιούλιος 1878, Ζανζιβάρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1. Σερ Σάμουελ Ουάιτ Μπέηκερ πασάς (1821- ) . . . . . . . . . 39 2. Η ίδρυση της Εκουατόρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Σεπτέμβριος 1888, Φατίκο . . . . . . . . . . . 3. Έντουαρντ Σνίτσερ ή Εμίν πασάς (1840- ) 4. Προς την Εκουατόρια . . . . . . . . . . . . 5. Ο Μαχντί και η τζιχάντ . . . . . . . . . . . 6. Το τέλος του Γκόρντον . . . . . . . . . . . .

. . . . .

141 145 182 219 249

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Δεκέμβριος 1890, Ζανζιβάρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 7. Χένρυ Μόρτον Στάνλεϋ (1841- ) . . . . . . . . . . . . . . . . 300 8. Η εκκένωση της Εδέμ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Υστερόγραφο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 8

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 9

στον Δημήτρη Ραυτόπουλο

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 10

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 11

Τι νόημα έχει να μετατρέπουμε τα αληθινά γεγονότα σε ιστορίες αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πάντα και ειδικά το τέλος; Και τι νόημα έχει ν’ αφηγούμαστε ιστορίες, αν όχι για να διεγείρουμε την βαθιά επιθυμία του καθενός μας για μια αλλιώτικη ζωή; ΣΟΥΖΑΝ ΣΟΝΤΑΓΚ

In America, Picador 2001

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 12

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 13

ΠΡΕΛΟΥΔΙΟ

Χτες βράδυ ονειρεύτηκα την Αφρική. Πρέπει να αποκοιμήθηκα στην βεράντα, όταν όλοι είχαν φύγει, κι ενώ ο Νούβιος μάζευε το σερβίτσιο του τσαγιού. Στην πραγματικότητα ονειρεύτηκα ότι ονειρευόμουν την Αφρική. Έτσι, κατά κάποιον τρόπο όλα ήταν πραγματικά. Ήμουν σ’ ένα μέρος που ονομαζόταν, λέει, Φορτ Φατίκο. Πλατιά περιμετρικά τείχη από συμπιεσμένη άργιλο προστάτευαν καμιά πενηνταριά κυκλικές κατασκευές με στέγες από άχυρο πάνω σε μια γρανιτική προεξοχή που ορθωνόταν καταμεσής της κίτρινης πεδιάδας. Σ’ έναν χώρο σαν πλατεία, στην σκιά μιας τζακαράντα δέσποζε το Κυβερνείο χτισμένο από κατακόκκινα τούβλα, με μια αιώρα στον εξώστη του. Σάρωνα το τοπίο μέσα από τα κιάλια μου, από τα αριστερά προς τα δεξιά, ή από τον νότο προς τον βορρά, με την πεποίθηση ότι τα εγκιβωτισμένα στο βλέμμα μου θαύματα της φύσης αντιπροσώπευαν το Όλον. Γαλάζια τρεμάμενα μες στην μεσημεριανή ζέστη βουνά, ενώ παχιά σύννεφα που θύμιζαν ορδές αγριοβούβαλων αγκιστρώνονταν στις κορυφογραμμές τους. Το ψηλό χορτάρι κυμάτιζε απαλά χωρίς να υπάρχει ίχνος ανέμου. Δυο Μαύροι διασχίζουν αίφνης την σαβάνα με το χορευτικό τους βάδισμα. Διακρίνω το ξυρισμένο τους κρανίο, το πάνω μέρος 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 14

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

της κόκκινης κουβέρτας ριγμένης στους ώμους τους, τις περιστασιακές λάμψεις της λόγχης τους που παγιδεύει μια φευγαλέα αχτίδα του ήλιου. Χάνονται πίσω από το φουντωμένο ελεφαντόχορτο, έπειτα ξαναεμφανίζονται στην ανοιχτωσιά. Μια απαλή βροχή χαϊδεύει αίφνης την κυματιστή πεδιάδα. Μοναχικά δέντρα ξεπροβάλλουν αραιά και πού, με το φύλλωμά τους ν’ ανατριχιάζει αναίτια. Το χορτάρι πρασίνισε τώρα, μια ακακία μπουμπούκιασε στέλνοντας κατακόκκινες φλόγες, ένα κοπάδι βόδια με στριφογυριστά κέρατα κατηφόρισε προς το αθέατο ποτάμι, μερικά ιμπάλα σταμάτησαν τον καλπασμό τους σκιαγμένα, σαν να μην ήξεραν από πού προερχόταν η απειλή. Η μεγέθυνση του τοπίου μέσα από τους φακούς αύξανε το βάρος της σιωπής που με τύλιγε. Ανέσυρα τους δύο Μαύρους από την ανυπαρξία. Τώρα κάθονταν ανακούρκουδα στην ελάχιστα προστατευτική λειψή ομπρέλα ενός μπάομπαμπ που θύμιζε παιδική κατασκευή από πλαστελίνη. Στον βορρά συνέλαβα τον κασσίτερο της κούρμπας του αιώνιου ποταμού – ελισσόταν ανάμεσα από συμπιεσμένες ανοιχτοπράσινες εξάρσεις του εδάφους. Πέρα από τις αιχμηρές ανταύγειες του νερού, ως τα ριζά των πρώτων λόφων, η σαβάνα ξεδίπλωνε τις πτυχές της μέσα από λόχμες, έλη και βασαλτικές εξάρσεις. Από κάπου μια λευκή στήλη καπνού ελισσόταν προς τα ουράνια. Μια αγέλη από κουντού ζωντάνεψε για μια στιγμή την Εδέμ κι έπειτα τίποτα – το απέραντο τίποτα. Ο ήλιος έκοψε τα βαριά σύννεφα με μια τσεκουριά από χυτό μπρούντζο. Οι ήχοι του κόσμου με τύλιξαν μόλις κατέβασα τα κιάλια – τύμπανα, γυναικεία τραγούδια, κοασμοί βατράχων, φωνές παιδιών, τερετίσματα, συριγμοί, μουκανητά, διαταγές, η παράφωνη σάλπιγγα του τάγματος. 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 15

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

Πού βρισκόμαστε; ρώτησα τον Σίντι Αμπάς, που στεκόταν αίφνης δίπλα μου. Στην Εκουατόρια, αφεντικό, απάντησε κοιτώντας με απορημένος. Στις πηγές του Λευκού Νείλου. Στην καρδιά της Αφρικής. Έπειτα ξύπνησα και ήξερα πως αυτός ήταν ο τόπος μου. Ο Νούβιος είχε ρίξει πάνω μου μια βαμβακερή κουβέρτα. Ο Εμίν πασά με καλεί στο Κυβερνείο, μονολόγησα ρουφώντας την θεσπέσια ευωδιά του αγιοκλήματος. Ήξερα πως η ουτοπία είχε λάβει μορφή. Τίποτα δεν θα ήταν ξανά όπως πριν.



MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 16

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 17

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 18

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 19

Ιούλιος 1878, Ζανζιβάρη

μου με το ημερολόγιο –αν μπορούμε να το ονομάσουμε έτσι– είναι σχετικά πρόσφατη. Την τρέφει η νωχελική ακινησία της Ζανζιβάρης, η άναρχη τροπική αφθονία της, ο ευδαιμονισμός της κάστας των Ευρωπαίων κτηματιών και εμπόρων – όλα αυτά μαζί. Άρχισα να γράφω μια νύχτα στην Αλεξάνδρεια πριν από έναν ακριβώς χρόνο, στην βιβλιοθήκη του πατρικού μου, όταν κατά την τελευταία μου επίσκεψη εκεί, για να ξεπροβοδίσω τα αγόρια που έφευγαν για την Αγγλία, η Πηνελόπη, η αγαπητή μου εξαδέλφη, με έπεισε πως έπρεπε επιτέλους να δώσω διέξοδο στις εμμονές μου. Φυλλομετρώντας τον δεύτερο τόμο του Great Lakes of Central Africa του Ρίτσαρντ Μπάρτον –την πρώτη του έκδοση– με κοίταξε διαπεραστικά, λέγοντας πως κατά την γνώμη της το όφειλα στον εαυτό μου να επιχειρήσω μια σύνθεση από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της ανακάλυψης των πηγών του Νείλου. Ακουμπώντας το βιβλίο πάνω στην στοίβα με τα ημερολόγια και τα χρονικά των εξερευνητών, μου άγγιξε μάλλον αναίτια το χέρι. Ξεκίνα με σύντομες προσωπογραφίες και τοπιογραφίες, είπε, και σιγά σιγά τα ερωτήματά σου θα πάρουν μορφή. Αργότερα θα ’ρθουν κι οι απαντήσεις. Έχεις όλο το απαραίτητο υλικό και τον διαθέσιμο χρόνο εκεί κάτω στην Ζανζιβάρη, πρόσθεσε χαϊδεύοντας με

ΜΑΝΙΑ



MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 20

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

το μάτι την στοίβα με τις δερματόδετες εκδόσεις. Θα σε βοηθήσω να τα πακετάρεις – μην τα εμπιστευτείς στους υπηρέτες. Γράψε στα αγγλικά αν αυτό σου έρχεται βολικότερο. Αυτή είναι άλλωστε η γλώσσα σου – εκεί μεγάλωσες. Αναρωτιέμαι ωστόσο μήπως η αρχή έγινε πολύ παλιότερα, ας πούμε στα 1863, στο νοτερό λιμάνι του Σαουθάμπτον, την μέρα της υποδοχής του Τζων Σπηκ. Όταν ο κατακτητής του Νείλου έκανε την εμφάνισή του στο κατάστρωμα, τα μέλη της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας που συνωστίζονταν στην προκυμαία άρχισαν να ζητωκραυγάζουν πετώντας στον αέρα τα καπέλα τους. Ήμουν κι εγώ εκεί, για εντελώς άλλους λόγους, μιας και περίμενα το «Σαπφώ» μ’ ένα φόρτωμα μπαμπάκι από την Αλεξάνδρεια, αλλά πρέπει να ομολογήσω πως, όπως και τόσοι άλλοι, κατέβηκα πολύ νωρίτερα στο λιμάνι, μιας και μ’ έτρωγε η περιέργεια για τον εξερευνητή. Βέβαια, αν τραβήξουμε προς τα πίσω την αιτιακή αυτή γραμμή, θα πρέπει να πάμε στα Χριστούγεννα του 1847, όταν έγινε για πρώτη φορά λόγος από τον πατέρα μου για το χειρόγραφο εκείνου του μακρινού προγόνου, του Ευστράτιου Ταταράκη, από την Μήλο, που συνόδευσε στα 1769 τον Σκωτσέζο εξερευνητή Τζέημς Μπρους στα υψίπεδα της Αιθιοπίας. Ο Μπρους ήταν πεπεισμένος ότι οι πηγές του Νείλου βρίσκονται κάπου στα ανάντη του Μεγάλου Αμπάι – του επονομαζόμενου από τους Ευρωπαίους Γαλάζιος Νείλος. Επρόκειτο, απ’ ό,τι κατάλαβα με τον καιρό, για επιστημολογικό δράμα: λάθος ποτάμι, λάθος πηγές, λάθος θεωρία. Ο ευγενής εξερευνητής αγνοήθηκε, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα λοιδορήθηκε από τους συμπατριώτες του και αναγκάστηκε να αποσυρθεί στο πατρικό του στο Κινναίρντ, ενόσω κέρδιζε έδαφος η άποψη ότι οι πηγές του μυθικού ποταμού πρέπει να αναζητηθούν στον άλλο του κλάδο, τον μακρύτερο, κά

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 21

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

που στις λίμνες και στα χιονοσκεπή όρη της κεντρικής Αφρικής. Τελικά ο Μπρους θα δημοσίευε τις περιπέτειές του μόνο μιάμιση δεκαετία αργότερα. Σε ό,τι αφορά τον Ταταράκη, τα ίχνη του χάνονται στα στενοσόκακα του Καΐρου, μέχρι να τον προσλάβει στην υπηρεσία του ο Ναπολέων Βοναπάρτης, όταν κατέπλευσε στην Αίγυπτο στα τέλη του περασμένου αιώνα, συνοδευόμενος από σύμπασα την Γαλλική Ακαδημία και θέτοντας τέλος στην κυριαρχία των Μαμελούκων. Τι ιστορία κι αυτή! Ένας Γραικός, φυγάς από το νησί για ένα ερωτικό έγκλημα που υποτίθεται ότι διέπραξε, να βρίσκεται ως συνοδός του Τζέημς Μπρους στις ακτές της Ερυθραίας, στην αυλή της Αβησσυνίας, στο απάτητο φαράγγι του Γαλάζιου Νείλου, κι έπειτα στις ερήμους του Σουδάν, στην μυθική αυτοκρατορία των Φουντζ. Ένας σύντροφος του Μπρους, που βρέθηκε ίσως κοντύτερα από τον Σκωτσέζο στην αλήθεια του άλυτου προβλήματος των πηγών του Νείλου, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι το ποτάμι δεν έχει μία και μόνη, συγκεκριμένη πηγή. Ή, αν το θέσουμε μεταφορικά, ότι η απτή πραγματικότητα των φαινομένων δεν έχει μία και μοναδική αιτία – ότι υπάρχει γύρω μας μια λεπτοϋφασμένη ιστορία, που καλό είναι να την βλέπουμε σε όλη της την πολυπλοκότητα. Το ταλαιπωρημένο χειρόγραφο του Ευστράτιου Ταταράκη έφτασε εντέλει, μέσω μιας αλυσίδας εξ αγχιστείας συγγενών στην κατοχή του πατέρα μου, κι εγώ πέρασα, θυμάμαι, νύχτες και νύχτες αποκωδικοποιώντας το με τα ανεπαρκή γαλλικά μου – μέχρις ότου βρήκε οριστικά την θέση του σ’ ένα σεντούκι της οικογένειας στην Φυλακωπή της Μήλου. Είθε να πέσει κάποτε στα σωστά χέρια, που θα το αποκαταστήσουν δίνοντάς του την θέση που του αξίζει. Ας το πάρουμε ωστόσο απόφαση: οι πηγές του ιερού ποταμού ποτέ δεν θα βρεθούν. Πηγές δεν υπάρχουν παρά μόνο στην μυ

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 22

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

θολογία, σκέφτομαι συχνά. Κάπως έτσι δεν το είπε με τον τρόπο του και ο Όμηρος; Ας είναι – διαρκώς παρεκκλίνω. Ο ιδρώτας στάζει στο χαρτί. Το ροκάνισμα των γρύλων πίσω από τις περσίδες τέμνει την υγρή, πληθωρική ακινησία της Ζανζιβάρης, ενώ τα φύλλα των δέντρων χάνονται στο σκοτάδι μ’ ένα τελευταίο ρίγος. Το μυστήριο των πηγών του ποταμού Θεού... Η Έβελυν με ειρωνεύεται που κάθε βράδυ κλείνομαι μετά το δείπνο στο γραφείο μου, ακριβώς στις εξίμισι, με την τροπική νύχτα να σαβανώνει μέσα σε λίγα λεπτά το νησί, συντροφιά με τον κοκκινόκωλο πίθηκό μου, τον Θαλή. Είναι πανέξυπνος και κοινωνικός – φαίνεται πως αυτά τα ζωάκια ζουν αποκλειστικά στην Ζανζιβάρη, για κάποιον εξελικτικό λόγο που μόνο ο κύριος Τσαρλς Ντάργουιν θα μπορούσε να αποκωδικοποιήσει πλήρως. Αν και προτιμούν τα μανγκρόβια παράκτια δάση και τις λιγοστές παρθένες συστάδες που απόμειναν στο νησί μετά την επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, τα βρίσκουμε όλο και συχνότερα μες στις φυτείες μας. Κάθε τόσο ο Θαλής χάνεται στα φυλλώματα κυνηγώντας θηλυκές, που, όπως ισχυρίζεται η Έβελυν, είναι τριπλάσιες σε αριθμό από τα αρσενικά του είδους τους. Πού τα μέτρησε η αγαπημένη μου σύζυγος; Χαϊδεύω το κατάλευκο στήθος, έπειτα την μαυροκόκκινη ράχη του ζώου. Αρπάζεται από τα μαλλιά μου σαν να θέλει να με ξεψειρίσει. Ήσυχα, μικρέ, ήσυχα. Η μούρη του είναι πλατιά και κατάμαυρη σαν νέγρου Μπαντού. Τρελαίνεται γι’ αράπικα φιστίκια. Μου αρκεί η συντροφιά του Θαλή. Αφότου ανέλαβα από την τελευταία –και χειρότερη– κρίση ελονοσίας, η Έβελυν με αφήνει μόνο όλο και συχνότερα, ανταποκρινόμενη στις προσκλήσεις σε σουαρέ, απογευματινά τέια και βόλτες με τις λιγοστές Ευρωπαίες κυρίες στην αγορά του λιμανιού. Ξημεροβραδιάζεται 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 23

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

συχνά στο σπίτι του υποπροξένου Τζων Κιρκ, που, όπως και να το κάνουμε, είναι το επίκεντρο της πολιτισμένης ζωής στο νησί. Πάντα κάτι συμβαίνει εκεί. Ο Κιρκ είναι Σκοτσέζος, εξαίρετος φυσιοδίφης και γιατρός, φίλος του σουλτάνου της Ζανζιβάρης Μπαργκάς. Υπήρξε σύντροφος του Δόκτορος Λίβινγκστοουν στο προηγούμενο ταξίδι του στο εσωτερικό της Αφρικής, όταν ο φημισμένος ιεραπόστολος και εξερευνητής θα περιδιάβαζε τις λίμνες του εσωτερικού ως μεσσίας, κηρύσσοντας έναν κατά την γνώμη μου ελάχιστα κατανοητό από τους ιθαγενείς θείο λόγο για την μετά θάνατον ζωή. Θαυμάζω τον Κιρκ για πολλούς λόγους. Είναι, μεταξύ άλλων, ο άνθρωπος που ανακάλυψε ότι οι πίθηκοι της Ζανζιβάρης, όπως ο Θαλής, είναι ιδιαίτερο, ενδογενές είδος, το οποίο εξελίχθηκε σε απομόνωση στο νησί. Γι’ αυτόν τον λόγο η Διεθνής Ζωολογική Εταιρεία τον τίμησε δίνοντας το επώνυμό του στην λατινική ονομασία του ζώου: Procolobus kirkii. Κάποιες φορές η Έβελυν επισκέπτεται στις αγροικίες τους Λακόστ ή τους Ντε Μπόερ, συνοδευόμενη σχεδόν πάντα από τον νεαρό απελεύθερο μιγά, τον Ελίας Μ’μπούτου. Αδιαφορώ. Δεν την ακολουθώ – με τα χρόνια διαπιστώνω ότι έχω όλο και λιγότερα να συζητήσω με τους Ευρωπαίους εποίκους. Τα ίδια και τα ίδια – ένα κράμα ήπιας αδιαφορίας και εξευγενισμένης πλήξης και ανεκδοτολογίας σχετικά με τους Μαύρους που με σκοτώνει, ειδικά στην διάρκεια των μουσικών βραδιών που διοργανώνονται τακτικά. Και αναίτια πολύ ποτό. Μότσαρτ στους Τροπικούς – η αντίφαση με βασανίζει. Άλλωστε κι η ίδια η Έβελυν δεν επιμένει πια να την συνοδεύω – πρέπει να ανασαίνει πού και πού από την ασφυκτικά πληθωρική παρουσία μου.



MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 24

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

Οι δουλειές πάνε καλά εδώ στην Ζανζιβάρη, όπως άλλωστε και στην Αίγυπτο. Πριν από μιάμιση δεκαετία, ο αμερικανικός εμφύλιος αποδιάρθρωσε την γεωργική παραγωγή στις Νότιες Πολιτείες, αυξάνοντας κατακόρυφα την διεθνή ζήτηση για αιγυπτιακό βαμβάκι και επομένως την τιμή του. Δημιουργήθηκαν νέες περιουσίες και πυροδοτήθηκε η οικονομική έκρηξη. Αν και η λήξη του εμφυλίου σηματοδότησε μια κάποια αναδίπλωση, οι οικογενειακές μας φυτείες στο Ασσιούτ, όπου είχα επενδύσει στην πλέον σύγχρονη αρδευτική τεχνολογία, έδωσαν τόσα κέρδη, που αρκούν –τρόπος του λέγειν– να θρέψουν κάμποσες γενιές μετά από μένα, ασχέτως αν οι Αμερικανοί θα δουλέψουν και πάλι αποδοτικά τις δικές τους φυτείες, με Μαύρους δούλους ή χωρίς, και ασχέτως αν θα ξεπηδήσουν νέες βαμβακοφυτείες κάπου αλλού πάνω στον πλανήτη. Άφησα την Αίγυπτο γιατί δεν είχε τίποτα πια να μου προσφέρει. Η ανία με βάραινε σαν ταφόπλακα. Η εταιρεία μας, η Grecoegyptian Cotton Ltd., υπό την επίβλεψη του αδελφού μου τώρα πια, τα πάει μια χαρά. Έτσι κι αλλιώς η ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας ευημερεί στο σύνολό της, ή σχεδόν. Όπως και η Αίγυπτος, όπως και ο χεδίβης Ισμαήλ. Αναρωτιέμαι ωστόσο συχνά τι μας ώθησε στην μεγάλη απόφαση να μετεγκατασταθούμε εδώ στην Ζανζιβάρη – αν εξαιρέσεις βέβαια τον πλούτο του νησιού αυτού, που ελέγχει την μισή ανατολική ακτή της Αφρικής και σημαντικό μέρος της ενδοχώρας. Κατέληξα πως ήταν η αναζήτηση της περιπέτειας – για την ακρίβεια μιας περιπέτειας στην καθαυτό Μαύρη Ήπειρο που με τραβούσε ανέκαθεν σαν μαγνήτης. Άφησα την Έβελυν να πιστεύει ότι το επέβαλαν οι οικονομικές περιστάσεις, θαρρώ μάλιστα πως θέλησε κι η ίδια να το πιστέψει. Το κεφάλαιο οφείλει να είναι κινητικό, αλλιώς θα σαπίσει, της είπα, και της άρεσε η διατύπωση. 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 25

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

Το ’πε και ο Κάρολος Μαρξ, πρόσθεσα και ανασήκωσε το φρύδι, κάνοντάς με να βάλω τα γέλια. Αχ, Έβελυν Ο’Μπράιαν, μεγάλε έρωτά μου! Γελάσαμε, αγαπηθήκαμε, ενδυθήκαμε ρόλους όταν η πραγματικότητα μας έκανε να ασφυκτιούμε. Τα χείλη της στα πρώτα μας φιλιά δεν περιείχαν απλώς υποσχέσεις αλλά την ίδια την εκπλήρωση των υποσχέσεων. Και αργότερα, ασφαλώς και πολύ αργότερα, με την προσθήκη της κεκτημένης σοφίας, περιείχαν τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα. Οι Ιρλανδοί πρόγονοί της είχαν αφήσει τα υψίπεδα του Σλάιγκο σαλπάροντας για την Αμερική στα 1848 με τον μεγάλο λιμό της πατάτας, ενώ την ίδια την ανέλαβε η θεία της, η άκληρη Λαίδη Μπράιτχεντ. Μεγάλωσε στον οικογενειακό πύργο, στο Ντέρμπυσαϊρ. Στο πρόσωπό μου πρέπει να διέκρινε, όταν πια ενηλικιώθηκε, την δυνατότητα απόδρασης από το συμβατικό, καταπιεστικό περιβάλλον του βικτωριανού Λονδίνου, ή ίσως την ευκαιρία για μια ταξιδιωτική περιπέτεια στην Αλεξάνδρεια, όπου όφειλα να επιστρέψω για να αναλάβω τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Η πιθανή αποκλήρωση από την θεία της δεν την πτόησε. Ο εξωτισμός την τραβούσε όπως οι καβαλίνες την χρυσόμυγα. Η καλή μου δεκαεννιάχρονη Έβελυν με τις κόκκινες μπούκλες της, τις σχεδόν αδιόρατες φακίδες, την διάφανη ιρλανδέζικη λευκότητά της ως ψηλά στους ελαστικούς μηρούς της, τις εκρήξεις και την αισθησιακή στοργή της, την βουλιμική της διάθεση να καταπιεί νέους κόσμους... Τι απέγιναν όλα τούτα; Ποια καταβόθρα τα ρούφηξε; Φταίνε άραγε οι Τροπικοί ή ο χρόνος; Εγώ ή η Ζανζιβάρη; Ο τόπος μάς άρεσε απ’ την αρχή, παρά το ότι τον προηγούμενο χρόνο είχε χτυπηθεί από μια επιδημία χολέρας – κατά τον υπο

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 26

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

πρόξενο Κιρκ, λόγω της εκτεταμένης χρήσης άβραστου γλυφού νερού από τα πηγάδια. Ενώ το πλοίο έριχνε άγκυρα, μια μυρωδιά μπαχαρικών υπερίπτατο του λιμανιού ανακατεμένη με την τροπική αποσύνθεση και την διάχυτη ψαρίλα. Στην προκυμαία τα ογκώδη κυβερνητικά και εμπορικά κτήρια ήταν ένα εντυπωσιακό κράμα ισλαμικής και ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, χτισμένα με γκριζωπή κοραλλιογενή πέτρα, ταλαιπωρημένα από την υγρασία και ζωσμένα από μια εκρηκτική αφθονία βαρύθυμης βλάστησης, όπου κυριαρχούσαν αρτόδεντρα, αρμυρίκια, μπάνιαν και ανθισμένες τζακαράντες. Χαζεύαμε από το κατάστρωμα την εκτυφλωτική ποικιλία των φρούτων που εκτίθεντο σε πάγκους και κατάχαμα κατά μήκος της προκυμαίας, τα παντοειδή σκουπίδια που σάπιζαν στο ελαιώδες νερό, μια νεκρή χελώνα να πλέει ανάσκελα, το κεφάλι ενός σκυλόψαρου που ξεπρόβαλλε απρόσμενα ξεσηκώνοντας κραυγές τρόμου από τις 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 27

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

κυρίες στην γέφυρα του καπετάνιου. Όταν πια αποβιβαστήκαμε, τρεις λευκές ομπρέλες άνοιξαν για να προστατεύσουν την Έβελυν από τον αδυσώπητο ήλιο, ενώ ένας ανθυποπλοίαρχος έσπευσε να μας προϋπαντήσει δηλώνοντας ότι ήταν απεσταλμένος του υποπροξένου της Μεγάλης Βρετανίας στο Σουλτανάτο, του Σερ Τζων Κιρκ. Ζητιάνοι με ανοιχτά έλκη μάς έτειναν το χέρι, ημίγυμνοι αχθοφόροι ίδρωναν για να φορτώσουν ή να ξεφορτώσουν εγκαίρως τα πάνω από πενήντα πλοία που στριμώχνονταν αγκυροβολημένα, γέροι καθισμένοι ανακούρκουδα σε εσοχές του τείχους και μπροστά σε ξυλόγλυπτες πόρτες μουρμούριζαν προσευχές, γυναίκες με φερετζέδες και πολύχρωμα σάλια χώνονταν βιαστικά στα σκιερά σοκάκια, ενώ η φωνή του μουεζίνη τρυπούσε την αποπνικτική ζέστη του καταμεσήμερου. Ήταν η Ανατολή και ταυτόχρονα ήταν οι Τροπικοί. Πάει σχεδόν μια δεκαετία από τότε. Το νησί αυτό, που κείται είκοσι μόλις μίλια απ’ τις ακτές της ηπειρωτικής Αφρικής, αποδείχθηκε ένα κράμα πρωτογονισμού και πολιτισμού κατάλληλα φτιαγμένο για τις ανάγκες μας. Ο πρώτος μας αυτός διάπλους της Ερυθράς Θαλάσσης, με σταθμούς στο Σουακίν, στο βρετανικό Άντεν, στην σομαλική Μπερμπέρα και στην παλιά περσική, μετέπειτα πορτογαλική αποικία της Μομπάζα, μας είχε κατά κάποιον τρόπο προετοιμάσει γι’ αυτό που θα αντικρίζαμε. Ήμασταν, πρέπει να σημειώσω, ανάμεσα στους πρώτους που διέπλευσαν την Διώρυγα του Σουέζ, λίγους μόνο μήνες μετά τα εγκαίνιά της και τις μεγαλοπρεπείς τελετές που ακολούθησαν με εστεμμένους απ’ όλη την Ευρώπη. Επτά χιλιάδες καλεσμένοι επέβαιναν σε δυο στολίσκους, που, εκκινώντας από το Πορτ Σάιντ και το Σουέζ αντιστοίχως, σμίξανε στην τεχνητή πόλη της Ισμαηλίας. Μουσουλμάνοι ιμάμηδες, ορθόδοξοι, καθολικοί, κόπτες και εβραίοι ιερωμένοι ευλογούσαν αδελφωμένοι την ένωση 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 28

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

των δύο θαλασσών. Χοροί μασκέ, άφθονη γαλλική σαμπάνια, εξωτικά εδέσματα και μια γενικότερη αίσθηση ανατολίτικης πολυτέλειας άφησαν καταγοητευμένους τους Ευρωπαίους, αδειάζοντας τα ταμεία του Ισμαήλ. Ο χεδίβης της Αιγύπτου, αυτός ο σαραντάχρονος Ανατολίτης δανδής με το φέσι και το εγγλέζικο κοστούμι, ο άνθρωπος που ξέρει να ξοδεύει με χαριτωμένη ανεμελιά επιβαρύνοντας τα κρατικά ταμεία, θα πληρώσει ακριβά την μεγαλομανία του εν ευθέτω χρόνω. Τότε πάντως, στα 1869, απολάμβανε μέρες δόξας και λαμπρότητας, έχοντας πλήρως αυτονομηθεί από την Υψηλή Πύλη. Ήταν σ’ έναν απ’ αυτούς τους χορούς που κάλεσε στο γραφείο του τον Σάμουελ Μπέηκερ και του πρότεινε να αναλάβει την καταστολή του δουλεμπορίου στον Άνω Νείλο. Ήταν πασιφανές ότι επειγόταν να βελτιώσει την εικόνα του στα μάτια των Ευρωπαίων ηγετών. Τον διόρισε, μέσα στην ευφορία εκείνων των ημερών, κυβερνήτη της Εκουατόρια, απονέμοντάς του τον βαθμό του πασά. Αλλά στον φίλο μου τον Σάμουελ Μπέηκερ θα επανέλθω έτσι κι αλλιώς αναλυτικά. Ο εμπνευστής της διάνοιξης της Διώρυγας του Σουέζ, ο φίλος μας Φερντινάν ντε Λεσέπς, μας ξεπροβόδισε υποσχόμενος να μας επισκεφθεί στην Ζανζιβάρη με την πρώτη ευκαιρία. Χάζευε με βλέμμα ονειροπόλο τα πηχτά ιριδίζοντα νερά του καναλιού, τα ατμόπλοια που σάλπαραν, τους αχθοφόρους που ιδροκοπούσαν κάτω από τον ανελέητο ήλιο. Να γιατί επέμενα τόσο να γίνει αυτό το όνειρο πραγματικότητα, κυρία μου, είπε χειροφιλώντας την Έβελυν. Ο κόσμος μας έγινε μεμιάς πολύ μα πολύ μικρότερος. Η Μεσόγειος ενώθηκε οριστικά με τον Ινδικό Ωκεανό. Έσφιξε έπειτα το δικό μου χέρι στην κάθιδρη παλάμη του, και έκλεισε το λογύδριό του με την επωδό η Αφρική έγινε νησί – το σύνθημα που χρησιμοποιούσε από τον καιρό που αναζητούσε χρηματοδότες για το έργο. 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 29

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

Ο σύζυγός μου είχε ανέκαθεν τις επιφυλάξεις του, απάντησε η Έβελυν μ’ εκείνο το μυστηριώδες της υπομειδίαμα που εστιάζει στα διάκενα των πραγμάτων, δίνοντάς σου την εντύπωση ότι τα έχει συλλογιστεί όλα τούτα εδώ και πολύ, πάρα πολύ καιρό. Θεωρεί πιθανή την υπερχρέωση της Αιγύπτου με όλα αυτά τα ανοίγματα. Δεν απάντησα στην πρόκληση. Έκανε υπερβολική ζέστη έτσι κι αλλιώς. Αντ’ αυτού έδωσα οδηγίες στον επικεφαλής των αχθοφόρων, που κατέφθασαν με δύο ακόμα από τα κιβώτιά μας. Κι όμως ο κόσμος έτσι πάει μπροστά. Με τόλμη, έλεγε τώρα ο Ντε Λεσέπς. Είναι το ρίσκο που μας τρέφει. Η τεχνική θριαμβεύει. Ακόμα και οι Αιγύπτιοι έχουν αρχίσει να κατανοούν την σημασία της προόδου, κυρία μου. Ο σύζυγός σας είναι σπουδαίος επιχειρηματίας, και η Διώρυγα θα προαγάγει τις δουλειές. Η διαδρομή Μασσαλία – Βομβάη έχει μειωθεί στο μισό. Δεν θα είναι αναγκαίο τώρα πια να μεταφέρονται τα προϊόντα με τραίνο ως την Ισμαηλία –αφού θα έχουν πρώτα ξεφορτωθεί στην Αλεξάνδρεια– για να ξαναφορτωθούν στα πλοία της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών. Ούτε το αντίστροφο φυσικά. Δεν ζούμε στα χρόνια του Βάσκο ντα Γκάμα για να περιπλέουμε την Αφρική. Έτσι δεν είναι; Συνέχισαν την ανταλλαγή απόψεων ενώ ένας σαρικοφόρος μάς σέρβιρε παγωμένη λεμονάδα. Με αγνοούσαν – σίγουρα με αγνοούσαν. Ο Γάλλος μου έδινε την εντύπωση ότι την φλέρταρε εδώ και καιρό, κι αν δεν γνώριζα καλά τα γούστα της Έβελυν μπορεί να παγιδευόμουν σε μια από κείνες τις εξαντλητικές κρίσεις ζήλιας που με κάνουν να απορώ με τον εαυτό μου όταν με τον καιρό τις ξεπερνώ. Χάζευα τις πύρινες αναλαμπές στα νερά αυτά που ένωναν την Μεσόγειο με την Ερυθρά Θάλασσα και τις υπόφαιες εξάρσεις της απέναντι ερήμου του Σινά. Άκουγα τις κραυγές των φελάχων και το κροτάλισμα των βαρούλκων. Ο ι

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 30

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

δρώτας είχε ποτίσει το κολάρο μου, η υγρασία κοβόταν με το μαχαίρι. Αναμετριόμουν με το μέλλον –με την Μαύρη Αφρική–, καθώς, όπως και να το κάνουμε, η μπασταρδεμένη Αλεξάνδρεια είναι πάνω απ’ όλα Ευρώπη. Επί τριάντα τέσσερις καυτές μέρες περιπλέαμε την αφρικανική ακτή. Ένιωσα ότι εμβαπτιζόμουν σε μια νέα πραγματικότητα όταν παρακάμψαμε το λεγόμενο Κέρας της Αφρικής και ξανοιχτήκαμε στον Ινδικό Ωκεανό στα ανοιχτά της γης των Σομαλών. Είχε προηγηθεί λίγες βδομάδες πριν το ζεύγος Μπέηκερ, έχοντας επισήμως επωμιστεί, με τις ευλογίες της διεθνούς κοινότητας, την πάταξη του δουλεμπορίου στον Άνω Νείλο. Εκείνοι βέβαια, σε αντίθεση μ’ εμάς, είχαν ξεμπαρκάρει στο Σουακίν και από κει μ’ ένα καραβάνι από καμήλες έκοψαν δρόμο για το Χαρτούμ του Σουδάν προκειμένου να συναντήσουν τον κύριο όγκο της αποστολής τους, που εκκινώντας από το Κάιρο ανηφόριζε κατά μήκος του ποταμού. Προς στιγμήν είχα φλερτάρει κι εγώ με την ιδέα να ακολουθήσω τον φίλο μου σ’ αυτή την συναρπαστική περιπέτεια. Δεν ήμουν ωστόσο ακόμα έτοιμος. Οι εκκρεμείς επιχειρηματικές μου υποθέσεις, τα παιδιά, η Έβελυν, και βέβαια ο έμφυτος συντηρητισμός μου είχαν τον πρώτο λόγο. Εναλλακτικά, η Ζανζιβάρη προσέφερε ευχάριστες προοπτικές φυγής, που δεν συνιστούσαν πραγματικό ξερίζωμα. Επιπλέον η εδώ μετεγκατάσταση εγκυμονούσε αμελητέους κινδύνους. Το Σουλτανάτο της Ζανζιβάρης τότε, στα 1869, αποδείχθηκε πως ήταν κάτι πολύ παραπάνω από ένα τροπικό νησί στα ανοιχτά της ανατολικής αφρικανικής ακτής. Στην πραγματικότητα απαρτίζεται από τρία ευμεγέθη νησιά –την Ουνγκούζα, όπου βρίσκεται η πρωτεύουσα Στόουν Τάουν, την Πέμπα και την 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 31

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

Μάφια– συν κάποια μικρότερα. Οι κτήσεις του Σουλτανάτου περιλαμβάνουν μια βαθιά αιγιαλίτιδα ζώνη που εκτείνεται κατά μήκος της Αφρικής και την χερσαία ζώνη από το Λαμού ως την Κιλούα, σ’ ένα μήκος χιλίων και βάλε ναυτικών μιλίων. Κατ’ ουσίαν, όπως θα ανακάλυπτα με έκπληξη, ελέγχει όλη την ανατολική ακτή της Αφρικής νοτίως του Άντεν. Η Ζανζιβάρη ευημερούσε χάρη στο δουλεμπόριο εδώ και αιώνες, διοικούμενη από το Σουλτανάτο του Ομάν, στη νοτιοανατολική απόληξη της Αραβικής Χερσονήσου. Αφότου οι εκεί σουλτάνοι μετέφεραν την πρωτεύουσά τους από την Μουσκάτ στην Στόουν Τάουν, μεταβλήθηκε στην μείζονα δύναμη της ανατολικής Αφρικής. Μάλιστα το 1861 η Ζανζιβάρη αποκόπηκε οριστικά και τυπικά από το Ομάν, αν και αυτή η εξέλιξη δεν επηρέασε ούτε εμάς ούτε τις επιχειρήσεις – το αντίθετο μάλιστα. Όταν φτάσαμε εδώ πριν από μια δεκαετία, κεντρική οικονομική δραστηριότητα στο νησί εξακολουθούσε να είναι το δουλεμπόριο, παρά την απαγόρευσή του ήδη από το 1833, την σχετική διακρατική συμφωνία, την διεθνή κατακραυγή και τις κατά



MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 32

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

καιρούς απειλές της Βρετανίας για ναυτικό αποκλεισμό της Ζανζιβάρης. Επί αιώνες ήταν στα χέρια των Αράβων, και πρώτη του ύλη ήταν οι Μαύροι του εσωτερικού της Αφρικής. Κάπου είκοσι χιλιάδες Νέγροι εκτιμώ ότι έφταναν κάθε χρόνο στις αγορές της Στόουν Τάουν ή του Μπαγκαμόγιο, στην απέναντι αφρικανική ακτή. Οι μισοί περίπου απ’ αυτούς τους δυστυχείς, κρυμμένοι στα αμπάρια ειδικά διαμορφωμένων αραβικών σκαφών –των ντόου–, έπαιρναν νύχτα τον δρόμο για την Αραβία, την Υεμένη και την Περσία, όπου οι τιμές που έπιαναν ήταν τουλάχιστον δεκαπλάσιες, παρά τις διεθνείς περιπολίες, ή μάλλον ακριβώς εξαιτίας τους: όσο μεγαλύτερα ήταν τα ρίσκα, τόσο το δουλεμπόριο ανθούσε και τα κέρδη αύξαναν. Η άλλη σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην Ζανζιβάρη ήταν ανέκαθεν η εξαιρετικά προσοδοφόρος καλλιέργεια των μπαχαρικών –κανέλας, πιπεριού, μοσχοκάρυδου και κυρίως γαρύφαλλου–, που έφερνε τεράστια έσοδα στο Σουλτανάτο. Πολύ πρόσφατα είχαν αρχίσει να ξεπηδούν και φυτείες με καουτσουκόδεντρα. Ο λόγος ήταν ότι η βραζιλιάνικη συγκομιδή, με τις παραδοσιακές μεθόδους συλλογής της ρητίνης που χρησιμοποιούν ακόμα στην λεκάνη του Αμαζονίου, αδυνατούσε να ικανοποιήσει την τεράστια διεθνή ζήτηση γι’ αυτό το καταπληκτικό προϊόν. Μάλιστα καθ’ υπόδειξιν του Τζων Κιρκ και με διευκολύνσεις από πλευράς του νέου σουλτάνου, του Μπαργκάς, επρόκειτο σύντομα να επενδύσω κι εγώ σ’ αυτή την κατεύθυνση. Ας σημειώσω ακόμα ότι ο πληθυσμός του νησιού ξεπερνούσε τους πεντακόσιες χιλιάδες κατοίκους – των σκλάβων και πρώην σκλάβων περιλαμβανομένων φυσικά, μιας και αποτελούσαν ζωτικό μέρος της οικονομίας.



MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 33

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

Είχα επενδύσει εκ του μακρόθεν, ήδη από το 1855, σε οκτακόσια εκτάρια φυτείας γαρύφαλλου στην νοτιοανατολική ακτή του νησιού. Η αρχική ιδέα ήταν του πατέρα μου. Τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς φιλοξενήσαμε για λίγες μέρες τον Αμερικανό ιδιοκτήτη της μετέπειτα φυτείας μου, τον Χέρμαν ΜακΝτέρματ. Σαραντάρης, ψηλόλιγνος και ξερακιανός, ο άνθρωπος αυτός είχε αίφνης αποφασίσει να εγκαταλείψει την Ζανζιβάρη για να επιστρέψει στο Ντέλαγουερ και να πολεμήσει κατά των Νοτίων και του δουλεμπορίου – αυτός που είχε υπό τις διαταγές του εκατόν είκοσι δούλους. Άλλο το ένα κι άλλο το άλλο, μας εξηγούσε απολογούμενος στην βεράντα μας, απαντώντας στην απορία του πατέρα μου, κι ενώ ο Νούβιος του ξαναγέμιζε κάθε τόσο το ποτήρι του. Άλλο η Μαύρη Ήπειρος και άλλο οι νεόκοπες Ηνωμένες Πολιτείες με το Σύνταγμα και την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας τους. Ο συλλογισμός του μου είχε φανεί ότι έμπαζε νερά, αλλά λίγο με ένοιαζε την ώρα εκείνη. Αργότερα το ίδιο βράδυ, όταν πια μείναμε μόνοι μας, ο πατέρας μου ονόμασε την στάση του Αμερικανού πολιτισμικό σχετικισμό – όρο που μόνο τώρα πια κατανοώ καλά. Όπως και να ’χε όμως, την επομένη συμφωνήσαμε με συνοπτικές διαδικασίες στην αγορά της φυτείας και των εντός αυτής εγκαταστάσεων, έναντι συμβολικού αντιτίμου. Ο Αμερικανός επειγόταν να επιστρέψει. Ήταν άρρωστος από νοσταλγία για τον τόπο του. Για καλή μας τύχη, ένας αγγλόφωνος επιστάτης από την υβριδική φυλή των Σουαχίλι –σοκολατόχρωμο κράμα Νέγρων και Αράβων, που κυριαρχεί εδώ και αιώνες στο νησί και σε όλη την απέναντι αφρικανική ακτή–, ο Κάμα Σαούντ, είχε μείνει στο κτήμα του ΜακΝτέρματ με τις δύο συζύγους και τα έντεκα παιδιά του. Δεν είχε επομένως χρειαστεί να επισκεφθώ την απόμακρη κτήση μου όλα αυτά τα χρόνια. Ο Κάμα μου απέδιδε λογαριασμό με το νι και με το σίγμα, αν και ποτέ δεν του το εί o

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 34

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

χα ζητήσει. Κρατούσε την ασήμαντη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα αμοιβή του από τα κέρδη, συν την παραγωγή από τα μποστάνια για αυτοκατανάλωση. Κατά την Έβελυν, με έκλεβε χαριτωμένα – αλλά τι πείραζε; Αργότερα η ιδέα τής εκεί εγκατάστασης άρχισε να τριβελίζει το μυαλό μου. Γιατί όχι η Ζανζιβάρη; σκεφτόμουν συχνά. Ο ραγδαίος αιγυπτιακός εκσυγχρονισμός δεν ήταν έτσι κι αλλιώς του γούστου μου. Σιδηροδρομικές γραμμές, κανάλια, έργα ύδρευσης, αναδασμός, βουλεβάρτα, ιππήλατα τραμ, ακόμα και η περίφημη Όπερα όπου θα ανέβαινε η Αΐντα του Τζουζέπε Βέρντι σε παγκοσμία πρώτη, έφερναν τα χρόνια εκείνα στην Αλεξάνδρεια, στο Κάιρο κι ως πάνω στο Ασσουάν λογιών λογιών τυχοδιώκτες. Ο παρασιτισμός, η φτηνή αισθητική, η ζητιανιά και η εκπόρνευση συμβάδιζαν με την αύξηση του πλούτου. Οι ανισότητες επίσης. Το Σουέζ έμοιαζε με πυριτιδαποθήκη – μια βραδυφλεγής βόμβα που κάτω της αργοσάλευαν τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων. Στην πραγματικότητα βέβαια η αρχική ιδέα της φυγής μας στην Ζανζιβάρη ήταν της Έβελυν. Η Μαύρη Αφρική την τραβούσε σαν να επρόκειτο για μια παράλληλη, ήδη βιωμένη πραγματικότητα, σαν –με τα ίδια της τα λόγια– να είχε ζήσει εκεί σε μια άλλη ζωή. Την καταλάβαινα – πόσο την καταλάβαινα! Μου υπέβαλλε την ιδέα σε ανεπαίσθητες δόσεις, κάνοντάς με να πιστεύω πως ήταν δική μου. Υποδαύλιζε τις φαντασιώσεις μου, όπως τόσο καλά ήξερε να κάνει στις ιδιωτικές μας στιγμές. Τελικά ποιος έπεισε ποιον; Αναμορφώσαμε την φυτεία σε χρόνο μηδέν, αν και η αλήθεια είναι πως δεν υπήρχαν και πολλά που έπρεπε να γίνουν για να ξα

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 35

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

ναπάρει μπρος η παραγωγή σε επιχειρηματική βάση. Ο Κάμα Σαούντ είχε κάνει σπουδαία δουλειά. Στην επίσημη οικονομία της Ζανζιβάρης οι εξαγωγές γαρύφαλλου κατέχουν κυρίαρχη θέση. Το νησί διαθέτει το συγκριτικό πλεονέκτημα και ο Σουλτάνος το γνωρίζει καλά, εξ ου και οι διευκολύνσεις που μας παρείχαν οι αξιωματούχοι του, με αρωγό το πάντα απαραίτητο μπαχτσίς. Το φυτό είναι περιζήτητο ως καρύκευμα, αλλά χρησιμεύει επίσης ως φάρμακο και ως αρωματικό και έχει χίλιες δυο άλλες χρήσεις. Η φύτευση των καουτσουκόδεντρων θα περίμενε, και ευτυχώς όπως αποδείχθηκε, γιατί έτσι απέφυγα τον μεγάλο τροπικό τυφώνα που σάρωσε την ψηλή βλάστηση του νησιού στα 1872. Οι εξαγωγές της φυτείας μου ήταν εξασφαλισμένες, ήδη από τον καιρό του Αμερικάνου, με κύριους προορισμούς την Ιάβα και την Κελέβη. Αργότερα θα βλέπαμε πιθανή επέκτασή τους σε νέες αγορές. Στο κέντρο της καλλιεργούμενης έκτασης δέσποζε η παλιά πορτογαλική αγροικία με τα γαλαζόχρωμα αζουλέζους της, την στέγη σε ύφος τροπικού μανουελίνο, τις ευάερες παλιές αίθουσες και τους σκαλιστούς ξύλινους εξώστες. Ήθελε βέβαια ένα γερό χέρι επισκευών, καθώς η μούχλα κι η αποσάθρωση των Τροπικών είχαν κάνει την δουλειά τους, αλλά όλα έγιναν σε εύλογο χρονικό διάστημα. Αρχίσαμε μάλιστα με την Έβελυν να μαθαίνουμε σουαχίλι, την τεχνητή αυτή, πανεύκολη και εύηχη γλώσσα, με τις άφθονες αραβικές και τουρκικές προσμίξεις, που είναι η λίνγκουα φράνκα σ’ αυτά τα μήκη και πλάτη, ως βαθιά μέσα στην αφρικανική ενδοχώρα. Προσλήφθηκε προσωπικό – ένας τοπικός δουλέμπορος, ο Τίπου Τιμπ, ευγενής Άραβας, μας επισκέφθηκε για να μας παράσχει τις υπηρεσίες του. Είχε εντυπωσιακό παράστημα, στοχαστικά γλαυκά μάτια και μια επιχείρηση που εκτεινόταν, όπως μας εξήγησε με περηφάνια, ως τις Μεγάλες Λίμνες της κε

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 36

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

ντρικής Αφρικής. Κατά τον Κιρκ, αυτός ο Τίπου Τιμπ ήταν ένα εντυπωσιακό κράμα γκάνγκστερ και Ανατολίτη τζέντλεμαν, που θα είχε άνετα θέση στο σύμπαν του Καρόλου Ντίκενς έτσι και τύχαινε να διαμένει στο Λονδίνο. Από την μεριά μου, χρειαζόμουν επειγόντως εκπαιδευμένο, υγιές προσωπικό και οι όποιες δειλές υπενθυμίσεις της Έβελυν για την διεθνή απαγόρευση του δουλεμπορίου σταδιακά παραμερίστηκαν. Αυτή η στάση ονομάζεται ηθικός σχετικισμός, το γνωρίζω καλά, όμως τι άλλο μπορούσαμε να κάνουμε; Το έβλεπε και η ίδια πως δεν γινόταν αλλιώς – σ’ αυτά τα γεωγραφικά πλάτη θεωρούσαν το δουλεμπόριο κατάρα και ταυτόχρονα ευλογία του Αλλάχ. Ο ίδιος ο σουλτάνος Μπαργκάς είχε δηλώσει στον Κιρκ ενώπιόν μου ότι χωρίς δουλεμπόριο Ζανζιβάρη δεν υφίσταται, και παρά την προ δεκαετίας απαγόρευση εξαγωγής δούλων από το Σουλτανάτο και τις συνακόλουθες διεθνείς περιπολίες, η οικονομία του νησιού εξακολουθούσε να βασίζεται σ’ αυτό. Αρχίσαμε να επισκεπτόμαστε το εβδομαδιαίο παζάρι, κοντά στο μεγάλο τζαμί της πρωτεύουσας, όπου, παρά την αποστροφή μας για τα τεκταινόμενα που θύμιζαν δικιά μας ζωοπανήγυρη, συμφωνήσαμε ότι οι δουλέμποροι έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να διατηρηθεί το εμπόρευμά τους στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. Οι αγοραστές έφταναν πάνω σ’ ένα γαϊδούρι μ’ έναν σκλάβο να τους ανοίγει δρόμο μέσα από το πλήθος, ενώ οι έμποροι περιέφεραν τους δύσμοιρους ημίγυμνους αλυσοδεμένους Μαύρους διαλαλώντας τα προσόντα τους. Καλύτερα σ’ εμάς – καλύτερα θα ζουν στην φυτεία μας, ψιθύρισε στο αυτί μου η Έβελυν, προσχωρώντας στην άποψή μου. Αργότερα μας άρεσε να επισκεπτόμαστε την αγορά και τα πολύβουα σκιερά δρομάκια πίσω από το παλάτι, με τους χρυσοχόους, τους αργυροχόους, τους τοκογλύφους και τους εμπό

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 37

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

ρους ελεφαντοστού ή δοντιών ιπποποτάμου να επιδεικνύουν την τέχνη και το προϊόν τους. Όπως και να ’χει, προσλάβαμε προσωπικό –ανάμεσά τους έναν εξαίρετο μάγειρα Ταμίλ από το Μαντράς– και σύντομα η μυρωδιά της μούχλας εξαφανίστηκε από το σπίτι, τα στρώματα αερίστηκαν, τα έπιπλα και τα πατώματα γυαλίστηκαν υπό την επιστασία της Έβελυν, ενώ διακοσμήσαμε το γραφείο και την μεγάλη αεράτη σάλα με εβένινα αφηρημένα γλυπτά των Μακόντε από το Μπαγκαμόγιο και το Νταρ ες Σαλάαμ, και με ταριχευμένα κεφάλια από μακρυκέρατες αντιλόπες όλων των ειδών. Απολάμβανα την αύρα του Ινδικού Ωκεανού μέσα από τα μεγάλα ανοίγματα του σπιτιού, κι ακόμα τις σκιές από τα αρτόδεντρα, την πηχτή υγρασία, τα παχιά σύννεφα των μουσώνων και τις βόλτες στην φυτεία, ενώ τα μπαχαρικά, απλωμένα πάνω στις ψάθες για την ξήρανση, με τύλιγαν στην πικάντικη οσμή τους. Επέβλεψα προσωπικά τις εργασίες όταν χτίστηκαν οι ξύλινες αχυροσκεπείς καλύβες για το προσωπικό και κατασκευάστηκαν μικρά αρδευτικά και αποχετευτικά καναλέτα. Έδωσα εντολή να αποξηράνουν ένα μικρό παραθαλάσσιο έλος που γειτόνευε με το κτήμα και νομίζω ότι τα κουνούπια μειώθηκαν αισθητά. Φυτέψαμε μεγάλα τροπικά ανθοφόρα είδη, από τζακαράντες μέχρι μιμόζες και δέντρα του Ιούδα, ακόμα και γιασεμιά, που οι Άραβες του νησιού τα απαγόρευαν για το υποτιθέμενα θηλυπρεπές άρωμά τους. Κάναμε συχνά μεγάλους περιπάτους κατά μήκος της λιμνοθάλασσας με την εσπερινή αμπώτιδα, όταν αποκαλύπτονταν εκατοντάδες μέτρα κοραλλιογενούς ακτής σπαρμένης με συστάδες μαύρων φυκιών. Της Έβελυν της άρεσε να τρέχει ξυπόλητη στην εκτυφλωτικά λευκή παραλία κι έπειτα να ξαπλώνει εξαντλημένη κάτω από τους κοκκοφοίνικες και να με περιμένει παίζοντας την ανυπεράσπιστη. Τα αγόρια μάς επισκέφθηκαν δύο φορές 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 38

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

στα πρώτα εκείνα χρόνια –το εικοσαήμερο ταξίδι από το Λίβερπουλ μέσω Σουέζ δεν ήταν πια τίποτα. Έπειτα μεγάλωσαν, έκαναν οικογένεια και οι υποθέσεις τους στην Αγγλία τους απορρόφησαν. Όλα πήγαν κατ’ ευχήν, παράπονο δεν έχω. Πέρασε κοντά μια δεκαετία κι είμαστε πάντα εδώ. Χαζεύω από το παράθυρο τον αφρό των κυμάτων του ωκεανού που στεφανώνει τον κοραλλιογενή ύφαλο στα ανοιχτά, την σμαραγδιά θάλασσα και τα ντόου που επιστρέφουν από το ψάρεμα με τα πανιά ορθάνοιχτα στον ανακουφιστικό απογευματινό ζέφυρο, όπως ακριβώς έκαναν εδώ και αιώνες. Ινδικά κοράκια εφορμούν με φριχτά κρωξίματα σε ακαθόριστους στόχους. Όπου να ’ναι θα αρχίσει η παλίρροια ξεπλένοντας τα νεκρά φύκια και χιλιάδες μαύρα καβούρια θα διασχίσουν την κοραλλένια αμμουδιά για το νυχτερινό τους καταφύγιο. Γράφω – τι άλλο να κάνω; Το μακρόσυρτο πολυφωνικό τραγούδι των Νέγρων που απλώνουν για αποξήρανση τα μπουμπούκια των γαρύφαλλων αιωρείται αίφνης στην εσπερινή χρυσαφιά ατμόσφαιρα. Κάπου μακριά, σε κάποιο χωριό της ακτής, τα ταμ ταμ προαναγγέλλουν μια κηδεία. Όπου να ’ναι θα αιωρηθεί πάνω από το μικρό μας σύμπαν η φωνή του μουεζίνη. Χτύπησε η πόρτα και μπήκε διακριτικά ο Μπιν Μαχντί, με την αλληλογραφία σ’ έναν ασημένιο δίσκο. Πάνω πάνω ήταν το πολυαναμενόμενο γράμμα του Μπέηκερ.



MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 39

1. Σερ Σάμουελ Ουάιτ Μπέηκερ πασάς (1821- )

ΟΝ πρωτοσυνάντησα επιστρέφοντας βραδάκι στο σπίτι μας

Τ στην Αλεξάνδρεια στα 1865 –την 31η Οκτωβρίου, αν θυμάμαι καλά–, καθισμένο αναπαυτικά σε μια ψάθινη πολυθρόνα

στην βεράντα, να ξεφυλλίζει τα σημειωματάριά του, ενώ δίπλα του ο πατέρας μου έσκυβε για να διακρίνει στο χαρτί αυτό που του περιέγραφε ο θρυλικός στα μάτια όλων Βρετανός – αυτός που έφτασε, πρόσκαιρα έστω, να θεωρείται κατακτητής του Νείλου. Απ’ ό,τι κατάλαβα μετά απ’ τις απαραίτητες συστάσεις, κουβέντιαζαν σχετικά με το σκαρίφημα μιας από τις μεγάλες, αχαρτογράφητες ως τότε αφρικανικές λίμνες –Νυάνζα στις τοπικές γλώσσες μπαντού–, που ο Μπέηκερ είχε ανακαλύψει και είχε ονομάσει Άλμπερτ Νυάνζα, εις μνήμην του άρτι αποβιώσαντος βασιλικού συζύγου της Θαλασσοκράτειρας. Κάθισα αναπαυτικά, ξέσφιξα τον γιακά μου και σερβιρίστηκα ένα ποτηράκι πορτ από την καράφα. Θεωρούσε, όπως υποστήριξε σθεναρά σαν να αντιμετώπιζε κάποιον φανταστικό εχθρό, ότι αυτή ήταν η πηγή του Νείλου, ή τέλος πάντων μια από τις βασικές πηγές, καθώς τότε κυριαρχούσε η άποψη ότι ως πηγή του ποταμού Θεού πρέπει να θεωρηθεί η υπερχείλιση της λίμνης Βικτώρια στην Τζίντζα, εκεί δηλαδή όπου τις είχε τοποθετήσει ο συγχωρεμένος πλέον Τζων Χάννινγκ Σπηκ. Ο Βρετανός, πλα

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 40

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

τυπρόσωπος και γενειοφόρος, έφερνε κάθε τόσο στο στόμα την παγωμένη μπύρα της προτίμησής του (Allsopp’s Αle) που του ανανέωνε διακριτικά ο Νούβιος. Τον είχε στοιχειώσει, απ’ ό,τι μας περιέγραψε χαμογελώντας πλατιά σαν να απολογείτο για την δίψα του, η βασανιστική έλλειψη μπύρας στα έλη του Σουντ, στο Νότιο Σουδάν, και αργότερα στην αυλή του βασιλιά Καμράσι, στο Μπανυόρο, ειδικά στις περιόδους της ατέρμονης ανίας κατά την περίοδο των βροχών, ενώ συχνά κειτόταν σ’ ένα αχυρένιο στρώμα ριγώντας από τους πυρετούς. Σκόρπιζε ανέμελα στην εσπερινή ατμόσφαιρα τα άγνωστα σ’ εμάς ονόματα, κι ακόμα δυναστείες, τοπωνύμια και αφρικανικές φυλές που δεν είχαμε ως τότε ακουστά. Έμοιαζε να τον ηδονίζει ο ήχος των λέξεων. Ο Σερ Σάμουελ Ουάιτ Μπέηκερ πασάς ήταν τώρα πια καθ’ οδόν για την πατρίδα, καθώς οι σκοποί της τετραετούς αποστολής του είχαν υλοποιηθεί: είχε χαρτογραφήσει το υδατικό δίκτυο των παραποτάμων του Λευκού Νείλου, είχε έρθει σε επαφή με τους εξερευνητές Τζων Σπηκ και Τζέημς Γκραντ, η τύχη της αποστολής των οποίων αγνοείτο από καιρό, είχε ανακαλύψει τις πηγές –ή ακριβέστερα μία από τις πηγές του ιερού ποταμού– και το κυριότερο είχε επιβιώσει από μύριες όσες αντιξοότητες οι οποίες επρόκειτο να περιγραφούν λεπτομερώς στα βιβλία που είχε ήδη στα σκαριά. Ο λογαριασμός του πίσω στο Λονδίνο είχε φουσκώσει αισθητά, καθώς η προσυμφωνημένη με τον χεδίβη αμοιβή για τις υπηρεσίες του παρέμενε ανέγγιχτη, ενώ οι υψηλότατες δαπάνες της περιήγησής του στα ενδότερα της Αφρικής βάρυναν αποκλειστικά σχεδόν τα δημόσια ταμεία. Μάλιστα, όπως μας είπε αργότερα με δύσκολα συγκαλυμμένη περηφάνια, επρόκειτο να του απονεμηθεί το μετάλλιο της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας για τα επιτεύγματά του. Στο 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 41

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

Λονδίνο ετοιμαζόταν επίσημη υποδοχή και εθεωρείτο μάλλον βέβαιο ότι η βασίλισσα Βικτωρία θα τον δεχόταν σε τιμητική ακρόαση. Φυσικό ήταν να το γιορτάζει. Ο Μπέηκερ αποδείχθηκε ευχάριστος συνομιλητής – ένας άνθρωπος με παγιωμένες αρχές και ξεκάθαρους στόχους. Μετά

από ολιγόωρη συζήτηση οι απόψεις και οι αρχές του γίνονταν ξεκάθαρες. Εν ολίγοις: Η Βρετανική Αυτοκρατορία όφειλε να ελέγξει επιτέλους την Αφρική. Η βαρβαρότητα έπρεπε να παταχθεί και η χριστιανοσύνη όφειλε να ανακόψει την επέλαση του ισλάμ. Το δουλεμπόριο έπρεπε επιτέλους να πάψει να αποτελεί 

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 42

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ

διεθνή καταισχύνη, ο λευκός χάρτης της Αφρικής όφειλε να γεμίσει με σύμβολα που θα απεικόνιζαν τα έργα του ανθρώπου, οι άγνωστοι φυσικοί παράγοντες –το κλίμα, η βλάστηση, το υδρογραφικό δίκτυο, οι γεωλογικοί σχηματισμοί– να γίνουν κατανοητοί και εντέλει να τιθασευθούν. Η βραδιά ήταν ευχάριστη. Ήταν, πρέπει να πω, και καθοριστική για μένα, καθώς στα λόγια του ανίχνευα τους απόηχους των γραπτών των πρώιμων εκείνων εξερευνητών και ιεραποστόλων που δεν εφείσθησαν κόπων και κινδύνων για να εκπολιτίσουν την ανθρωπότητα. Από πολύ νωρίς στην ζωή μου, πρέπει να πω, με είλκυε το μυστήριο των πηγών του Νείλου, σε αντίθεση με τα σεβαστά μέλη των ελληνικών κοινοτήτων στην Αλεξάνδρεια, το Κάιρο, το Ασσουάν και το Χαρτούμ, που περί άλλα ετύρβαζαν στις ατέρμονες σουαρέ και τις βεγγέρες τους. Ο ποταμός δεν ήταν γι’ αυτούς τίποτα παραπάνω από συγκοινωνιακή αρτηρία και σταθερή πηγή αρδευτικού νερού που ποτέ στην ιστορία δεν είχε προδώσει την γεωργική παραγωγή. Οι συμπατριώτες μου θεωρούσαν εκκεντρικούς τους εξερευνητές εκείνους οι οποίοι κάθε τρεις και λίγο εκκινούσαν με πολυμελείς αποστολές για να ανακαλύψουν τις πηγές αυτές που τόσοι και τόσοι είχαν αναζητήσει από τον καιρό του Ηροδότου, του Καμβύση, του Πτολεμαίου, των ρωμαϊκών λεγεώνων του Νέρωνα, κι ακόμα παλιότερα, χωρίς εντούτοις να έχουν πλησιάσει ούτε στο ελάχιστο την αλήθεια – αν εξαιρέσουμε τις μυθολογικές αναφορές σε τέρατα, τρικυμισμένες εσωτερικές θάλασσες, νάνους με ουρές και κανιβάλους. Ακόμα και ιεραπόστολοι σαν τον Γιόχαν Ρέμπμαν, τον Λούντβιχ Κραπφ αλλά και τον διάσημο Δόκτορα Λίβινγκστοουν παρήγαν κάθε τόσο αντιφατικούς χάρτες και μαρτυρίες, που ο πολιτισμένος κόσμος τελικά τις απέρριπτε, όταν δεν τις γελοιοποιούσε. Θυμάμαι καθαρά ότι δεν είχαν ακόμα κοπάσει οι πανηγυρι

MODINOS_EQUATORIA sel_Final_Layout 1 05/10/2016 1:05 ΜΜ Page 43

ΕΚΟΥΑΤΟΡΙΑ

σμοί για την ελληνική ανεξαρτησία, δεν είχε καλά καλά δολοφονηθεί ο Καποδίστριας στο Ναύπλιο, κι εγώ ήμουν βυθισμένος, με την βοήθεια φυσικά του πατέρα μου, εξάχρονος ακόμα τότε, στις συναρπαστικές περιγραφές του Τζέημς Μπρους από το μεγάλο ταξίδι του στην Αβησσυνία και το Σουδάν για την εύρεση των πηγών του Γαλάζιου Νείλου – του Μεγάλου Αμπάι των Αιθιόπων. Αργότερα ήρθε το κηλιδωμένο, ξεσχισμένο ημερολόγιο του Ευστράτιου Ταταράκη, που, όπως ήδη είπα, βάλθηκα να αποκαταστήσω και να μεταφράσω, τα βιβλία του Ρίτσαρντ Μπάρτον, και βέβαια η γνωριμία με το ζεύγος Μπέηκερ. Θυμάμαι εκείνο το οικογενειακό ταξίδι για υποθέσεις του πατέρα στην Ιταλία, όπου στην Πιάτσα Ναβόνα της Ρώμης μείναμε για ώρα μπροστά στην περίφημη μπαρόκ Κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών του Μπερνίνι. Ο θεός Νείλος αναπαρίστατο με το κεφάλι του –δηλαδή τις πηγές του, όπως μας εξήγησε ο πάντα αναλυτικός πατέρας μου– καλυμμένο από ένα πανί. Ήταν μια σαφής υποδήλωση του μεγαλύτερου ίσως γεωγραφικού μυστηρίου στην ιστορία, αν εξαιρέσουμε ίσως την ανακάλυψη της Αμερικής. Πάντως, η οκτωβριάτικη εκείνη βραδιά του 1865, όταν γνωρίστηκα με τον Σάμουελ Μπέηκερ και την σύζυγό του Φλόρενς, δεν μ’ άφησε έκτοτε να ησυχάσω. Η Αίγυπτος, υπό τον χεδίβη Ισμαήλ, είχε αποδυθεί, όπως ήδη ανέφερα, σε φιλόδοξα αναπτυξιακά σχέδια, η Διώρυγα του Σουέζ διανοιγόταν με ταχείς ρυθμούς, η ελληνική κοινότητα ανθούσε λόγω βαμβακιού και αμερικανικού εμφυλίου, η πρόοδος με την μορφή του τηλεγράφου και του σιδηροδρόμου είχε αρχίσει να ξυπνάει τις μισοκοιμισμένες αχανείς ερημικές εκτάσεις στα ανάντη του Νείλου. Είχα χρόνο να σκεφτώ, είχα χρόνο να διαβάσω, αλλά τελικά δεν ήξερα τι να τον κάνω. Ιδού λοιπόν η Ρόδος, σκεφτόμουν. Η πρώτη αυτή αφήγηση των περιπετειών του Σάμουελ 