Άμος Οζ - «Ιούδας»

ΑΜΟΣ ΟΖ

ΙΟΥΔΑΣ c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΕΒΡΑΪΚΑ

ΜΑγΚΥ ΚΟΕΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της Πρεσβείας του Ισραήλ στην Αθήνα. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: © ©

,

Copyright 2014, Amos Oz. All rights reserved Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2014

Έτος 1ης έκδοσης: 2016 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. γΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6121-6

Στον Ανταίο Χρυσοστομίδη

Να ο προδότης τρέχει στην άκρια του κάμπου. Ο νεκρός κι όχι ο ζωντανός την πρώτη πέτρα ας του ρίξει. ΝΑΤΑΝ ΑΛΤΕΡΜΑΝ, «Ο προδότης», από τo Η χαρά των φτωχών

Τα χωρία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης του κειμένου είναι από τη μετάφραση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας. Οι σημειώσεις του βιβλίου είναι της μεταφράστριας.

1

μια ιστορία που διαδραματίστηκε τον χειμώνα, τέλη του 1959 και αρχές του 1960. Η ιστορία μιλάει για ένα σφάλμα και μια επιθυμία, για μια απεγνωσμένη αγάπη και ένα θρησκευτικό ζήτημα που παραμένει άλυτο. Μερικά κτίρια έφεραν ακόμα τα σημάδια του πολέμου που είχε χωρίσει την πόλη στα δύο πριν από μια δεκαετία. Στο φόντο άκουγες τη μακρινή μελωδία ενός ακορντεόν ή τους λυπητερούς ήχους μιας αρμόνικας πίσω από ένα κλειστό παραθυρόφυλλο. Σε πολλά διαμερίσματα στην Ιερουσαλήμ μπορεί να έβρισκες την Έναστρη νύχτα ή το τρικύμισμα των Κυπαρισσιών του Βαν γκογκ στους τοίχους του σαλονιού, ψάθες στο πάτωμα των μικρών δωματίων, και το Δόκτωρ Ζιβάγκο ή το Μέρες του Τσικλάγκ1 να κείτεται ανοιχτό, μπρούμυτα, σ’ έναν καναπέκρεβάτι από αφρολέξ που ήταν καλυμμένος με ένα κομμάτι ανατολίτικο ύφασμα και στολισμένος με κεντητά μαξιλαράκια. Μια σόμπα πετρελαίου έκαιγε όλο το βράδυ με μια γαλαζωπή φλόγα. Και σε μια γωνιά του δωματίου ένα καλαίσθητο μπουκέτο από ξεράγκαθα φύτρωνε μέσα από έναν κάλυκα οβίδας. Στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Σμούελ Ας διέκοψε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο και αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ιερουσαλήμ, μετά από μια σχέση που τελείωσε άδοξα, μια διατριβή που κόλλησε, και, κυρίως, επειδή η οικονομική κατάσταση του πατέρα του πήρε την κατιούσα και ο ίδιος έπρεπε να βρει μια δουλειά.

Ε

11

iναι

12

Ο Σμούελ ήταν ένας σωματώδης γενειοφόρος νέος, γύρω στα είκοσι πέντε, ντροπαλός, ευκολοσυγκίνητος, σοσιαλιστής, ασθματικός και με την τάση να ενθουσιάζεται εύκολα και να απογοητεύεται με την ίδια ευκολία. Είχε φαρδιές πλάτες, κοντόχοντρο σβέρκο, και τα δάχτυλά του ήταν κι αυτά κοντά και χοντρά λες και απ’ το καθένα έλειπε μια φάλαγγα. Από κάθε πόρο του προσώπου και του λαιμού του Σμούελ Ας ξεφύτρωναν αγκαθωτά γένια που θύμιζαν συρμάτινο σφουγγαράκι. Τα γένια αυτά συνεχίζονταν προς τα πάνω ώσπου μπλέκονταν με τα σγουρά μαλλιά στην κεφαλή του και προς τα κάτω ώς το δασύ τρίχωμα του στήθους του. Από μακριά, καλοκαίρι και χειμώνα, έδινε μονίμως την εντύπωση ότι είναι ξαναμμένος και κάθιδρος. Από κοντά όμως, ωσάν ευχάριστη έκπληξη, ανακάλυπτες ότι αντί για ξινισμένη μυρωδιά ιδρώτα το δέρμα του ανέδιδε, Κύριος οίδε γιατί, λεπτό άρωμα ταλκ. Οι νέες ιδέες ασκούσαν ακαριαία πάνω του μεθυστική επίδραση, με την προϋπόθεση να παρουσιάζονται ντυμένες ευφυώς και να εμπεριέχουν κάποιο παράδοξο. Είχε όμως και την τάση να κουράζεται γρήγορα, εξαιτίας ίσως της διογκωμένης του καρδιάς και των ενοχλήσεων από το άσθμα. Τα μάτια του πολύ εύκολα πλημμύριζαν δάκρυα, πράγμα που του προκαλούσε αμηχανία, έως και ντροπή. Αν ένα γατάκι νιαούριζε μια χειμωνιάτικη νύχτα κοντά στη μάντρα, έχοντας προφανώς χάσει τη μάνα του, κι έριχνε στον Σμούελ σπαραξικάρδιες ματιές καθώς τριβόταν στο πόδι του, τα μάτια του αμέσως βούρκωναν. Ή αν, στο φινάλε μιας μέτριας ταινίας για τη μοναξιά και την απόγνωση στον κινηματογράφο Έντισον, αποδεικνυόταν ότι ο πιο σκληρός από όλους είχε χρυσή καρδιά, τον έπνιγαν τα δάκρυα. Κι αν έβλεπε μια αδύνατη γυναίκα με ένα παιδάκι, παντελώς άγνωστούς του, να βγαίνουν απ’ το νοσοκομείο Σααρέι Τσέντεκ, αγκαλιασμένοι και κλαίγοντας με αναφιλητά, τον έπιαναν κι αυτόν τα κλάματα. Τον καιρό εκείνο, το σύνηθες ήταν το κλάμα να θεωρείται

13

γυναικεία υπόθεση. Ένας δακρυσμένος άνδρας προκαλούσε αποστροφή, αν όχι ελαφρά απέχθεια, κάτι σαν μια γυναίκα με μούσι. Ο Σμούελ ντρεπόταν πολύ γι’ αυτή του την αδυναμία κι έκανε τεράστιες προσπάθειες να την ελέγξει, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Βαθιά μέσα του συμμεριζόταν τον περίγελο που προκαλούσε η ευαισθησία του και είχε μάλιστα συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι η ανδροπρέπειά του ήταν ελαφρώς προβληματική και, ως εκ τούτου, το πιθανότερο ήταν η ζωή του να είναι στείρα και να μην καταλήξει πουθενά. Μα τι κάνεις, αναρωτιόταν καμιά φορά με αηδία, τι κάνεις εκτός από το να ελεεινολογείς; Πάρε για παράδειγμα εκείνο το γατάκι: θα μπορούσες κάλλιστα να το περιμαζέψεις, να το βάλεις μες στο παλτό σου και να το φέρεις στο δωμάτιό σου. Ποιος σε εμπόδιζε; Όσο για κείνη τη γυναίκα που έκλαιγε με το παιδάκι, θα μπορούσες απλούστατα να πας κοντά της και να την ρωτήσεις πώς θα μπορούσες να της φανείς χρήσιμος. Ή θα μπορούσες να βάλεις το παιδί να καθίσει στο μπαλκόνι με ένα βιβλίο και μερικά μπισκότα, όσο εσύ και η γυναίκα θα κάθεστε πλάι πλάι στο κρεβάτι σου, κουβεντιάζοντας για το τι της συνέβη και τι θα μπορούσες να κάνεις γι’ αυτήν. Λίγες μέρες προτού τον εγκαταλείψει η γιαρντένα του είχε πει: «Εσύ είσαι ή του ύψους ή του βάθους ή που θα κάνεις σαν ζωηρό, αεικίνητο κουτάβι, ακόμα και όταν κάθεσαι στην καρέκλα θα βρίσκεις τρόπο να κυνηγάς την ουρά σου, ή που θα μουχλιάζεις μέρες ολόκληρες ξαπλωμένος στο κρεβάτι, σαν πάπλωμα που δεν αερίζεται ποτέ». Η γιαρντένα αναφερόταν απ’ τη μια στην αιώνια κούρασή του και απ’ την άλλη σε κάποια ιδιόμορφη φούρια στο περπάτημά του σαν να ήταν πάντα στα πρόθυρα να το ρίξει στην τρεχάλα. Τα σκαλοπάτια τα ανέβαινε δυο δυο. Και τους πολύβοους δρόμους τους διέσχιζε διαγωνίως, βιαστικά, απερίσκεπτα, χωρίς να κοιτάξει δεξιά ή αριστερά, σαν να χυμούσε στη μέση ενός καβγά, με το γενειοφόρο, σγουρόμαλλο κεφάλι του ριγμένο με φό-

14

ρα μπροστά, το κορμί γερμένο κι αυτό μαζί του, σαν να ήταν έτοιμο για μάχη. Τα πόδια του έμοιαζαν πάντα να κυνηγούν το σώμα του, το οποίο σώμα κυνηγούσε με τη σειρά του το κεφάλι, λες και φοβόντουσαν μη βραδυπορήσουν και ο Σμούελ χαθεί στη στροφή του δρόμου. Έτρεχε ολημερίς πυρετωδώς, ασθμαίνοντας, όχι επειδή φοβόταν μην τυχόν καθυστερήσει σε κάποιο μάθημα ή κάποια πολιτική συνάντηση, αλλά επειδή κάθε ώρα και στιγμή, είτε πρωί ήταν είτε βράδυ, μονίμως αδημονούσε να ξεμπερδέψει με όλες του τις υποχρεώσεις, να σβήσει ό,τι είχε σημειώσει στη λίστα με τις καθημερινές του εκκρεμότητες και μετά να επιστρέψει επιτέλους στη γαλήνη του δωματίου του. Κάθε μέρα της ζωής του τού φαινόταν σαν ένας σισύφειος κυκλικός αγώνας δρόμου μετ’ εμποδίων, από το βάναυσο πρωινό ξύπνημα ώς την πολυπόθητη επιστροφή κάτω από το πάπλωμα. Του άρεσε να κάνει διάλεξη σε όποιον τύχαινε να τον ακούει, ιδίως στους συντρόφους του στην Ομάδα Σοσιαλιστικής Ανανέωσης: του άρεσε να αποσαφηνίζει, να επιχειρηματολογεί, να αντικρούει, να καταρρίπτει και να επαναδομεί. Μακρηγορούσε με ευχαρίστηση, με οξυδέρκεια και οίστρο. Όταν όμως του ανταπαντούσαν, όταν ερχόταν η σειρά του να ακούσει τις ιδέες των άλλων, τον Σμούελ τον καταλάμβανε αίφνης μια ανυπομονησία, μια αδυναμία να συγκεντρωθεί, μια τέτοια κούραση που τα μάτια του γλάρωναν και το αναμαλλιασμένο κεφάλι του έγερνε στο δασύτριχο στήθος του. Και στη γιαρντένα του άρεσε να αγορεύει, να γκρεμίζει προκαταλήψεις, να κλονίζει πεποιθήσεις, να εξάγει συμπεράσματα μέσα από υποθέσεις και το αντίστροφο. Όταν όμως του μιλούσε εκείνη, τα βλέφαρά του έκλειναν στα πρώτα κιόλας λεπτά. Εκείνη τότε τον κατηγορούσε ότι δεν την άκουγε καν, αυτός το αρνιόταν, εκείνη του ζητούσε να επαναλάβει ό,τι του είχε πει μόλις πριν λίγο, εκείνος άλλαζε θέμα συζήτησης και της μιλούσε για κάποια γκάφα του Μπεν-γκουριόν. Ήταν καλόκαρδος, γενναιόδωρος, φιλότιμος και μαλακός σαν μάλλινο γάντι, πά-

15

ντα πρόθυμος να φανεί χρήσιμος σε όλους, μα ταυτόχρονα ήταν μπερδεμένος και ανυπόμονος. Ποτέ δεν ήξερε πού είχε βάλει την άλλη κάλτσα, τι ακριβώς τον ήθελε ο σπιτονοικοκύρης ή σε ποιον είχε δανείσει τις σημειώσεις του από τη διάλεξη. Εντούτοις, δεν μπερδευόταν ποτέ όταν σηκωνόταν για να παραθέσει με εξαντλητική ακρίβεια τι είχε πει ο Κροπότκιν για τον Νετσάγιεφ μετά την πρώτη τους συνάντηση και τι είχε πει δυο χρόνια αργότερα. Ή ποιος από τους αποστόλους του Ιησού ήταν λιγότερο ομιλητικός από τους υπόλοιπους. Αν και της γιαρντένα της άρεσε το ανήσυχο πνεύμα του, το ανυπεράσπιστο του χαρακτήρα του και η πληθωρικότητά του, που της έφερνε στον νου έναν φιλικό, ασυγκράτητο σκύλο, που κολλάει συνεχώς πάνω σου για να τον χαϊδέψεις και σε πασαλείφει με τα σάλια του, αποφάσισε να τον αφήσει και να δεχτεί την πρόταση γάμου του πρώην φίλου της, ενός εργατικού όσο και λιγομίλητου υδρολόγου ονόματι Νέσερ Σαρσάβσκι, που εκτός από ειδικός στη συλλογή ομβρίων υδάτων ήταν και σχεδόν πάντα σε θέση να μαντέψει την κάθε της επιθυμία. Ο Νέσερ Σαρσάβσκι της είχε αγοράσει ένα ωραιότατο φουλάρι για τα κοσμικά της γενέθλια, και δυο μέρες μετά, στα θρησκευτικά της γενέθλια, της έφερε μια πρασινωπή ανατολίτικη ψάθα. Αυτός θυμόταν ακόμα και τα γενέθλια των γονιών της.

 2

ρεις βδομάδες περίπου πριν από τον γάμο της γιαρντένα, ο Σμούελ παράτησε οριστικά τη διατριβή του, Εβραϊκές απόψεις για τον Ιησού, μια εργασία που την είχε ξεκινήσει με τεράστιο ενθουσιασμό, ηλεκτρισμένος από τη δύναμη της παράτολμης διαίσθησης που άστραψε στο μυαλό του όταν επέλεγε το θέμα. Σαν άρχισε όμως να μελετά στοιχεία και να ερευνά πηγές, πολύ γρήγορα διαπίστωσε πως η φαεινή ιδέα του δεν είχε στην ουσία τίποτα το ανακαινιστικό, είχε ήδη δημοσιευτεί πριν καν αυτός γεννηθεί, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, ως υποσημείωση σε ένα σύντομο άρθρο γραμμένο από τον διαπρεπή δάσκαλό του, τον καθηγητή γκούσταβ γιομ Τοβ Έιζενσλος. Και στην Ομάδα Σοσιαλιστικής Ανανέωσης επίσης ξέσπασε κρίση: το γκρουπούσκουλο συναντιόταν τακτικά κάθε Τετάρτη βράδυ στις οκτώ σε ένα χαμηλοτάβανο, αποπνικτικό καφέ, που βρισκόταν σε ένα απόμερο δρομάκι της συνοικίας γεγκία Καπάιμ. Τεχνίτες, σιδεράδες, ηλεκτρολόγοι, ελαιοχρωματιστές και τυπογράφοι σύχναζαν εκεί για να παίξουν τάβλι, εξού και ο λόγος για τον οποίο τα μέλη της Ομάδας Σοσιαλιστικής Ανανέωσης θεωρούσαν το μέρος αυτό αρκούντως προλεταριακό. Η αλήθεια είναι ότι οι μπογιατζήδες και οι επισκευαστές ραδιοφώνων ποτέ δεν πήγαιναν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με τα μέλη της Ομάδας, πότε πότε όμως ένας απ’ αυτούς έκανε μια ερώτηση ή μια παρατήρηση από απόσταση

16

Τ

17

δυο ή τριών τραπεζιών, ενίοτε δε συνέβαινε και το αντίστροφο, δηλαδή κάποιο από τα μέλη της Ομάδας μπορεί να σηκωνόταν και να πλησίαζε άφοβα στο τραπέζι των ταβλαδόρων για να ζητήσει από έναν εκπρόσωπο της εργατικής τάξης φωτιά για το τσιγάρο του. Ύστερα από θυελλώδεις διαβουλεύσεις, σχεδόν όλα τα μέλη της Ομάδας συμφώνησαν με την έκθεση του 20ού Συνεδρίου του Κομουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, που κατήγγειλε το καθεστώς τρομοκρατίας του Στάλιν, υπήρχε όμως και μια φράξια σκληροπυρηνικών που απαιτούσε από τους συντρόφους να επανεξετάσουν όχι μόνο την αφοσίωσή τους στον Στάλιν αλλά και την εν γένει στάση τους ως προς τις ίδιες τις θεμελιακές αρχές της δικτατορίας του προλεταριάτου όπως τις είχε διατυπώσει ο Λένιν. Δύο από τα μέλη έφτασαν στο σημείο να επικαλεστούν τις ιδέες του νεαρού Μαρξ ως προβοκάτσια στη σιδηρά θεωρία του ώριμου Μαρξ. Όταν ο Σμούελ Ας προσπάθησε να συγκρατήσει την εκτροπή τα τέσσερα από τα έξι μέλη της Ομάδας κήρυξαν διάσπαση και δήλωσαν ότι έχουν πρόθεση να ιδρύσουν ξεχωριστό πυρήνα. Μεταξύ των τεσσάρων αποσχισθέντων ήταν και τα δυο κορίτσια της παρέας, χωρίς τα οποία το όλο θέμα δεν είχε πλέον κανένα γούστο. Τον ίδιο εκείνο μήνα, ο πατέρας του Σμούελ έχασε οριστικά την υπόθεση, μετά από μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα, σε διάφορους βαθμούς δικαιοσύνης, κατά του παλιού συνεταίρου του σε μια μικρή εταιρεία στη Χάιφα (Σάχαφ Ε.Π.Ε., Τοπογραφικά σχέδια, Χάρτες και Αεροφωτογραφίες). Οι γονείς του Σμούελ αναγκάστηκαν να του κόψουν το μηνιαίο επίδομα που του επέτρεπε να συντηρείται από την αρχή των σπουδών του. Κατέβηκε λοιπόν κι αυτός στην αυλή και βρήκε πίσω από το υπόστεγο με τους σκουπιδοτενεκέδες τρεις τέσσερις χρησιμοποιημένες κούτες, τις κουβάλησε πάνω στο νοικιασμένο δωμάτιό του, στη συνοικία Τελ Άρζα, και κάθε μέρα σώρευε μέσα, φύρδην μίγδην, μερικά από τα βιβλία, τα ρούχα και τα α-

ντικείμενά του. Ακόμα όμως δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το πού θα μπορούσε να μετακομίσει. για κάποια βράδια ο Σμούελ περιπλανιόταν στους βροχερούς δρόμους σαν παραζαλισμένη αρκούδα που την έβγαλαν από τη χειμερία νάρκη. Με τις βαριές δρασκελιές του όργωνε τους δρόμους του κέντρου, που ήταν σχεδόν έρημοι από ανθρώπινα όντα εξαιτίας του κρύου και της βροχής. Αρκετές φορές, μετά το σούρουπο, στεκόταν ασάλευτος μες στη βροχή σε ένα δρομάκι της συνοικίας Ναχαλάτ Σιβά κοιτάζοντας την καγκελόπορτα του κτιρίου όπου δεν έμενε πια η γιαρντένα. Καμιά φορά τα βήματά του τον οδηγούσαν να περιπλανηθεί σε απομακρυσμένες χειμωνιάτικες γειτονιές που δεν γνώριζε, στη Ναχλαότ, την Μπέιτ Ισραέλ, την Αχβά ή τη Μουσράρα, τσαλαβουτώντας σε νερόλακκους, αποφεύγοντας σκουπιδοτενεκέδες αναποδογυρισμένους από τον αέρα. Κάνα δυο φορές κόντεψε να κουτουλήσει το προτεταμένο, σαν πολιορκητικό κριό, κεφάλι του πάνω στον τσιμεντένιο τοίχο που χώριζε την ισραηλινή Ιερουσαλήμ από την ιορδανική. Σταματούσε αφηρημένα για να χαζέψει τις στραβές πινακίδες που τον προειδοποιούσαν ανάμεσα από τα σκουριασμένα συρματοπλέγματα: ΣΤΟΠ! ΣΥΝΟΡΑ ΜΠΡΟΣΤΑ! ΠΡΟΣΟΧΗ, ΝΑΡ-

18

ΚΕΣ! ΚΙΝΔΥΝΟΣ – ΟΥΔΕΤΕΡΗ ΖΩΝΗ! ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΔΙΑΣΧΙΣΕΤΕ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΚΤΕΘΕΙΜΕΝΗ – ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ ΤΩΝ ΕΧΘΡΩΝ! Ο Σμούελ έχασκε διστακτι-

κός μπροστά σ’ αυτές στις πινακίδες σαν να του είχαν βάλει μπροστά του ένα πλούσιο μενού κι αυτός έπρεπε να διαλέξει. Σχεδόν κάθε βράδυ βολόδερνε έτσι στη βροχή, μουσκεμένος ώς το κόκαλο, τρέμοντας από το κρύο και την απόγνωση, με την άγρια γενειάδα του να στάζει, ώσπου να συρθεί επιτέλους εξουθενωμένος έως το κρεβάτι του και να κουκουλωθεί μέχρι το επόμενο βράδυ: κουραζόταν εύκολα, εξαιτίας ίσως της διογκωμένης του καρδιάς. Με το λυκόφως, σηκωνόταν με κόπο, ξαναφόραγε τα ρούχα και το πανωφόρι του, που δεν είχαν

Μια φορά συνάντησε τον Στάλιν στο όνειρό του. Η συνάντηση έλαβε χώρα σε ένα χαμηλοτάβανο πίσω δωμάτιο, στο αποπνικτικό στέκι της Ομάδας Σοσιαλιστικής Ανανέωσης. Ο Στάλιν έδινε εντολή στον καθηγητή γκούσταβ Έιζενσλος να απαλλάξει τον πατέρα του Σμούελ από όλες του τις σκοτούρες και τις χασούρες, ενώ ο Σμούελ, για κάποιον λόγο, έδειχνε στον Στάλιν από ένα σημείο με θέα, πάνω στη στέγη του μοναστηριού της Κοίμησης στην κορυφή του όρους Σιών, την άκρη του Τείχους των Δακρύων πέρα από τα σύνορα, στον ιορδανικό τομέα. Δεν κατάφερνε να εξηγήσει στον Στάλιν, ο οποίος χαμογελούσε κάτω από τα μουστάκια του, για ποιο λόγο οι Εβραίοι είχαν αποκηρύξει τον Ιησού και γιατί επέμεναν πεισματικά να του γυρνούν την πλάτη. Ο Στάλιν αποκάλεσε τον Σμούελ «Ιούδα». Στο τέλος του ονείρου αχνοφάνηκε η ισχνή μορφή του Νέσερ Σαρσάβσκι να προσφέρει στον Στάλιν ένα κλαψιάρικο κουτάβι μέσα σε ένα τενεκεδένιο κουτί. Το μινύρισμα αυτό του σκύλου στάθηκε αιτία να ξυπνήσει ο Σμούελ με την αλλόκοτη αίσθηση πως οι περίπλοκες εξηγήσεις του το μόνο που είχαν καταφέρει ήταν να χειροτερέψουν τα πράγματα, καθώς είχαν προκαλέσει στον Στάλιν όχι μόνο καχυποψία μα και περιφρόνηση.

19

προλάβει να στεγνώσουν από τις περιπλανήσεις της προηγούμενης νύχτας, και αλώνιζε ξανά τα δρομάκια στις παρυφές της πόλης, ώς την Ταλπιότ ή την Αρνόνα. Μονάχα όταν έφτανε μπροστά στην καγκελόπορτα του κιμπούτς Ραμάτ Ραχέλ, και ένας καχύποπτος φρουρός του έριχνε στο πρόσωπο τον φακό του, έκανε μεταβολή και ξανάβαζε πλώρη για το σπίτι με νευρικά, βιαστικά βήματα, σαν κυνηγημένος. Με το που επέστρεφε, έτρωγε βιαστικά δυο φέτες ψωμί και ένα γιαούρτι, έβγαζε τα μουσκεμένα ρούχα και ξαναχωνόταν κάτω από το πάπλωμα, παλεύοντας μάταια να ζεσταθεί. Στο τέλος βυθιζόταν στον ύπνο και κοιμόταν μέχρι το επόμενο βράδυ.

20

Το ανεμόβροχο χτυπούσε το παράθυρο του δωματίου του. Τα ξημερώματα, όταν η καταιγίδα αγρίεψε, μια μεταλλική σκάφη κρεμασμένη στα κάγκελα του μπαλκονιού κοπανούσε με ένα κούφιο τυμπάνισμα το κιγκλίδωμα. Δυο σκυλιά, μακριά από το δωμάτιό του, ίσως και μακριά το ένα από το άλλο, δεν σταματούσαν να γαβγίζουν όλη τη νύχτα, πότε πότε το γάβγισμά τους γυρνούσε σε ουρλιαχτό. Του πέρασε λοιπόν από τον νου να φύγει από την Ιερουσαλήμ και να βρει μια ελαφριά δουλειά κάπου μακριά, νυχτοφύλακας ίσως στα βουνά του Ραμόν, όπου χτιζόταν, απ’ ό,τι είχε ακούσει, μια καινούργια πόλη στην έρημο. Εντωμεταξύ όμως ήρθε η πρόσκληση γάμου της γιαρντένα: προφανώς αυτή και ο Νέσερ Σαρσάβσκι, ο υπάκουος υδρολόγος της, ο ειδήμων στη συλλογή ομβρίων υδάτων, δεν έβλεπαν την ώρα να παντρευτούν. Ούτε καν μέχρι το τέλος του χειμώνα δεν μπορούσαν να κρατηθούν. Ο Σμούελ αποφάσισε να καταπλήξει κι αυτούς και όλη την παρέα αποδεχόμενος την πρόσκληση: κόντρα στις κοινωνικές συμβάσεις, θα εμφανιζόταν απλά, όλος κέφι και ζωντάνια, μοιράζοντας απλόχερα χαμόγελα και φιλικά χτυπήματα στην πλάτη, θα παρουσιαζόταν ουρανοκατέβατος στη μέση της γαμήλιας τελετής, όπου θα ήταν καλεσμένος υποτίθεται μόνο ο σκληρός πυρήνας των συγγενών και των φίλων, και στη συνέχεια θα ριχνόταν ολόψυχα στο γαμήλιο γλέντι, προσφέροντας στους νεόνυμφους και στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα τις καταπληκτικές του μιμήσεις του καθηγητή Έιζενσλος. Όμως, τη μέρα που ήταν ο γάμος της γιαρντένα, ο Σμούελ Ας έπαθε μια σοβαρή κρίση άσθματος που τον οδήγησε άρον άρον στο κοντινό δημόσιο ιατρείο. Εκεί προσπάθησαν μάταια να τον συνεφέρουν με εισπνεόμενα και διάφορα φάρμακα κατά της αλλεργίας. Κι όπως η κατάστασή του πήγαινε από το κακό στο χειρότερο τον μετέφεραν στο νοσοκομείο Μπικούρ Χολίμ.

21

Έτσι, τις ώρες του γάμου της γιαρντένα, ο Σμούελ τις πέρασε στα επείγοντα. Μετά, σε όλη τη διάρκεια της πρώτης νύχτας του γάμου της, ανέπνεε μέσα από τη μάσκα οξυγόνου. Την επομένη αποφάσισε να φύγει από την Ιερουσαλήμ χωρίς άλλη αναβολή.

 3

αρχές Δεκεμβρίου, τη μέρα που άρχισε να πέφτει στην Ιερουσαλήμ ένα ελαφρύ χιονόνερο, ο Σμούελ Ας ανακοίνωσε στον καθηγητή γκούσταβ γιομ Τοβ Έιζενσλος και στους άλλους καθηγητές του (στις σχολές Ιστορίας και Θρησκειολογίας) ότι θα διέκοπτε τις σπουδές του. Έξω, στο ουάντι, αιωρούνταν ξέφτια ομίχλης σαν λερό βαμβάκι. Ο καθηγητής Έιζενσλος ήταν ένας κοντός, κορδωμένος άνδρας με χοντρά γυαλιά σαν πάτους από μπιροπότηρο και κοφτές κινήσεις που θύμιζαν κούκο που πετάγεται φουριόζος από ρολόι τοίχου. Έγινε έξαλλος στο άκουσμα των προθέσεων του Σμούελ Ας. «Μα πώς είναι δυνατόν! Τι είναι αυτές οι ανοησίες! Τι μας κατέλαβε αίφνης! Εβραϊκές απόψεις για τον Ιησού! Είναι βέβαιον ότι ανοίγεται ενώπιόν μας ένα πεδίον έρευνας εξαιρετικώς γόνιμον! Στο Ταλμούδ! Την Τοσέφτα! Το Μιντράς!2 Την λαϊκή μας παράδοση! Τον Μεσαίωνα! Πρόκειται να κομίσομεν μίαν άκρως σημαντική καινοτομία εδώ! Λοιπόν; Τι λέτε; Μήπως, παρά ταύτα, να συνεχίσομεν αργά πλην σταθερά την έρευνά μας; Άνευ αμφιβολίας, θα αποδιώξομεν πάραυτα την αρνητική ταύτην ιδέα – να λιποτακτήσομεν εν μέσω μαθημάτων!» Είπε, και φύσηξε πάνω στους φακούς των γυαλιών του προτού βαλθεί να τους τρίβει μετά μανίας με ένα τσαλακωμένο μαντίλι. Ξαφνικά, και ενώ άπλωνε απότομα το χέρι για χειραψία, είπε σε άλλο τόνο, κάπως ντροπαλό:

Σ

22

τις

23

«Ωστόσο, εάν μας ανέκυψαν, φευ, κάποιες δυσκολίες υλικής φύσεως, τούτο δεν σημαίνει ότι δεν υφίσταται ένας διακριτικός τρόπος να επιστρατευθεί, αργά πλην σταθερά, κάποια μικρή βοήθεια». Έσφιξε ξανά το χέρι του Σμούελ τόσο δυνατά που τα κόκαλά του κροτάλισαν ελαφρά και ανέκραξε άγρια: «Δεν θα καταθέσομεν τα όπλα τόσο γρήγορα! Ούτε εις ό,τι αφορά τον Ιησού ούτε τους Εβραίους μήτε κι εσάς! Θα σας επαναφέρομεν στην εσωτερική σας αίσθηση του καθήκοντος!» Στον διάδρομο, βγαίνοντας από το γραφείο του καθηγητή Έιζενσλος, ο Σμούελ χαμογέλασε ασυναίσθητα: θυμήθηκε τα φοιτητικά πάρτι όπου ο ίδιος πρωταγωνιστούσε στον ρόλο του καθηγητή γκούσταβ γιομ Τοβ Έιζενσλος, ο οποίος προβάλλει ξαφνικά σαν κούκος από το πορτάκι του ρολογιού και, κατά το συνήθειό του, απευθύνεται σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο με στομφώδη δασκαλίστικο τόνο ακόμα και στη σύζυγό του στην κρεβατοκάμαρα. Το ίδιο κιόλας βράδυ ο Σμούελ Ας έγραψε στη γραφομηχανή μια αγγελία για να πουλήσει σε πολύ χαμηλή τιμή, λόγω «ξαφνικής αναχώρησης», μια μικρή συσκευή ραδιοφώνου (από βακελίτη) μάρκας Philips, μια γραφομηχανή Hermes Βaby, κι ένα μεταχειρισμένο γραμμόφωνο μαζί με είκοσι δίσκους – κλασική μουσική, τζαζ και γαλλικές καντσονέτες. Καρφίτσωσε την αγγελία στον πίνακα ανακοινώσεων από φελλό κοντά στη σκάλα της καφετέριας, στο υπόγειο του Κτιρίου Κάπλαν. Καθώς δε υπήρχαν εκεί ένα σωρό σημειώματα, αγγελίες και διαφημιστικά, αναγκάστηκε να την βάλει με τέτοιον τρόπο που σκέπαζε εντελώς μια προηγούμενη, μικρότερη αγγελία: ένα γαλαζωπό σημείωμα με πέντε ή έξι αράδες – ενώ το έθαβε ο Σμούελ πρόλαβε να διακρίνει ότι ήταν γραμμένο μ’ έναν γυναικείο γραφικό χαρακτήρα, ακριβή και λεπτεπίλεπτο. Ύστερα κάλπασε, με το σγουρόμαλλο κεφάλι κριαριού ριγμένο μπροστά σαν να ήθελε να αποκοπεί από τον χοντρό λαιμό απ’ όπου φύτρωνε, προς τη στάση των λεωφορείων, μπροστά

από τις πύλες του κάμπους. Μετά όμως από καμιά πενηνταριά βήματα, όταν είχε πια προσπεράσει το γλυπτό του Χένρι Μουρ, μια ξαπλωμένη, τροφαντή πρασινωπή γυναίκα από μπρούντζο, τυλιγμένη με έναν τραχύ χιτώνα, έκανε απότομα μεταβολή και έτρεξε πίσω στο Κτίριο Κάπλαν, στον πίνακα ανακοινώσεων κοντά στη σκάλα της καφετέριας. Τα κοντόχοντρα δάχτυλά του δίπλωσαν βιαστικά τη δική του αγγελία, προκειμένου να διαβάσει και να ξαναδιαβάσει αυτό που ο ίδιος είχε κρύψει δυο λεπτά πρωτύτερα από τα ίδια του τα μάτια: ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ

24

Προσφέρεται σε άγαμο φοιτητή ανθρωπιστικών επιστημών, ικανό συνομιλητή και με έφεση στην Ιστορία, δωρεάν στέγη και μικρό μηνιαίο ποσό, έναντι πέντε περίπου βραδινών ωρών συντροφιάς σε εβδομηντάρη ανάπηρο άνδρα, καλλιεργημένο και ευρυμαθή. Είναι σε θέση να φροντίζει τον εαυτό του, έχει ανάγκη συντροφιάς, όχι φροντίδας. για μια πρώτη συνέντευξη γνωριμίας παρακαλείσθε να παρουσιαστείτε από Κυριακή έως Πέμπτη, μεταξύ των ωρών 4-6 μ.μ., στο δρομάκι Ραβ Ελμπάζ 17, συνοικία Σααρέι Χέσεντ (Παρακαλώ ζητήστε την Ατάλια). για ειδικούς λόγους θα ζητηθεί από τον επιτυχόντα υποψήφιο γραπτή δέσμευση ότι θα τηρήσει απόλυτη εχεμύθεια.

 4

δρομάκι Ραβ Ελμπάζ έβγαζε χαμηλά στην κατηφόρα της Σααρέι Χέσεντ, προς την Κοιλάδα του Σταυρού. Το σπίτι με τον αριθμό 17 ήταν το τελευταίο, στο τέρμα του δρόμου, στο σημείο όπου τον καιρό εκείνο τέλειωνε η συνοικία και η πόλη και άρχιζαν εκτάσεις με κατσάβραχα που απλώνονταν έως τα απομεινάρια του αραβικού χωριού Σέιχ Μπάντερ. Αμέσως μετά το ακριανό σπίτι, ο χωματόδρομος μετατρεπόταν σε ένα κακοτράχαλο μονοπάτι που κατηφόριζε αβέβαια προς την κοιλάδα – φιδοσερνόταν σαν να μετάνιωνε που συνέχιζε προς εκείνη την ερημιά και λαχταρούσε να ξαναγυρίσει σε κατοικημένα μέρη. Εντωμεταξύ η βροχή είχε σταματήσει. Από τις κορυφές των λόφων, στα δυτικά, ανάβλυζε ήδη το εσπερινό φως, γλυκό και μεθυστικό σαν άρωμα. Μακριά, ανάμεσα στα βράχια στην αντικρινή πλαγιά, φαινόταν ένα μικρό κοπάδι πρόβατα· ο βοσκός τους, τυλιγμένος με μια σκούρα κάπα, καθόταν στητός σ’ ένα διάλειμμα της νεροποντής, στο φως του συννεφιασμένου απόβραδου, αγναντεύοντας ασάλευτος από την έρημη λοφοπλαγιά τα τελευταία αυτά σπίτια στο δυτικό άκρο της Ιερουσαλήμ. Το ίδιο το σπίτι φάνηκε στον Σμούελ Ας κάπως υπόγειο, χαμηλότερο από το επίπεδο του δρόμου, καταχωνιασμένο σχεδόν ώς τα παράθυρα μες στη βαριά γη της πλαγιάς. Με μια ματιά, από το δρομάκι, έμοιαζε με κοντοπίθαρο άνδρα με φαρδιές πλάτες, που φορούσε σκούρο καπέλο και είχε γονατίσει για να ψάξει κάτι μες στη λάσπη.

Τ

25

ο

Τα δύο φύλλα της σκουριασμένης καγκελόπορτας θα πρέπει να είχαν στραβώσει από καιρό στους μεντεσέδες τους και είχαν βουλιάξει μες στο χώμα από το ίδιο τους το βάρος, σαν να είχαν ριζώσει. Έτσι, η πόρτα έμενε μισάνοιχτη, ούτε κλειστή ούτε ανοιχτή. Το κενό ανάμεσα στα δυο φρακαρισμένα φύλλα της μετά βίας έφτανε για να περάσει κανείς στριμωχτά χωρίς να γρατσουνίσει τους ώμους του. Πάνω από την καγκελόπορτα υπήρχε μια σκουριασμένη μεταλλική αψίδα με ένα αστέρι του Δαυίδ, χαραγμένο στην κορυφή, και τις εξής εβραϊκές λέξεις σφυρηλατημένες με τετράγωνα γράμματα: ΚΑΙ ΘΑ ΕΛΘΕΙ ΛΥΤΡΩΤΗΣ ΣΤΗ ΣΙΩΝ

26

ΕΙΘΕ ΝΑ ΚΤΙΣΤΕΙ ΠΑΛΙ ΤΑΧΕΩΣ 5674

Από την καγκελόπορτα, ο Σμούελ κατέβηκε έξι ραγισμένα, ανόμοια πέτρινα σκαλοπάτια, για να βρεθεί σε μια μικρή αυλή που τον μάγεψε με την πρώτη ματιά και ξύπνησε μέσα του ριγηλή νοσταλγία για ένα μέρος που δεν του ήταν μπορετό να θυμηθεί. Η σκιά μιας φευγαλέας ανάμνησης τρεμόπαιξε στον νου του, θύμηση αχνή και ανεξιχνίαστη από άλλες εσωτερικές αυλές, πολλά χρόνια πριν, αυλές που ο ίδιος δεν ήξερε μήτε πού βρίσκονταν μήτε πότε τις είχε δει, είχε όμως την αόριστη βεβαιότητα ότι εκείνες δεν ήταν αυλές χειμωνιάτικες όπως ετούτη, απεναντίας, ήταν πλημμυρισμένες από καλοκαίρι και φως. Η ανάμνηση χόρδισε μέσα του ένα αίσθημα, ανάμεσα στη θλίψη και την αγαλλίαση, σαν τη μοναχική νότα ενός βιολοντσέλου στο σκοτάδι της νύχτας. Η αυλή ήταν περιτριγυρισμένη από πέτρινο μαντρότοιχο στο ύψος περίπου ανθρώπου και στρωμένη με πλάκες που τα χρόνια τις είχαν λειάνει και λεπτύνει, δίνοντάς τους μια ρόδινη γυαλάδα, υφασμένη με γκρίζα νήματα. Εδώ κι εκεί λαμπύριζαν κηλίδες από φως. Μια γέρικη συκιά και μια πολύκλαδη κληματαριά έριχναν τη σκιά τους σε όλη την αυλή. Τα κλαδιά τους ή-

27

ταν τόσο πυκνά και τόσο σφιχταγκαλιασμένα που ακόμη και τώρα, πάνω στο φυλλορρόημά τους, μονάχα μια χούφτα χρυσαφένια φλουριά κοσκινίζονταν ανάμεσα από τον θόλο και λαμπογυάλιζαν στο πλακόστρωτο. Σάμπως ετούτη να μην ήταν μια λιθόστρωτη αυλή παρά μια μυστική λίμνη, με μύριες μικρές μαρμαρυγές στην επιφάνειά της. Σε όλο το μήκος του μαντρότοιχου και στην πρόσοψη του σπιτιού και στα περβάζια των παραθύρων έκαιγαν μικροσκοπικοί πυρσοί από γεράνια, κόκκινα, ροζ, μαβιά, και άλικα. Τα γεράνια ξεφύτρωναν μέσα από ένα συνονθύλευμα από σκουριασμένες κατσαρόλες και άχρηστες κανάτες, στόφες, κουβάδες, λεκάνες, τενεκέδες μέχρι και μια ραγισμένη λεκάνη τουαλέτας. Όλα, γεμισμένα με χώμα, είχαν προαχθεί σε ρόλο γλάστρας. Τα παράθυρα τα προστάτευαν σιδερένια κάγκελα και τα σκίαζαν πράσινα μεταλλικά παντζούρια. Οι τοίχοι του σπιτιού ήταν κτισμένοι με ιερουσαλημίτικη πέτρα που σου έδειχνε τη γυμνή, απελέκητη πλευρά της. Και πέρα από το σπίτι και τον μαντρότοιχο απλωνόταν ένα πυκνό παραπέτασμα από κυπαρίσσια, το χρώμα τους μες σε τούτο το εσπερινό φως δεν ήταν πράσινο παρά μαύρο. Όλα τα σκέπαζε η ησυχία μιας κρύας χειμωνιάτικης βραδιάς. Δεν ήταν το είδος εκείνο της διάφανης ησυχίας που σε καλεί κοντά της, παρά μια ησυχία αδιάφορη, αρχέγονη, που σου γυρνάει την πλάτη. Η στέγη του σπιτιού ήταν σκεπασμένη με κεραμίδια, και στη μέση της πρόσοψης υπήρχε μια μικρή σοφίτα, μια τριγωνική κατασκευή που θύμισε στον Σμούελ κολοβή σκηνή. Το αέτωμα ήταν κι αυτό σκεπασμένο με ξεθωριασμένα κεραμίδια. Ξαφνικά τον κυρίεψε μεγάλη επιθυμία να έρθει και να κατοικήσει σε αυτή τη σοφίτα, να φωλιάσει εκεί με ένα βουνό βιβλία, ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί, μια σόμπα, ένα πάπλωμα, ένα γραμμόφωνο και μερικούς δίσκους, και να μην ξεμυτίσει πια ούτε για διαλέξεις ούτε για συζητήσεις ούτε για έρωτες. Να μέ-

νει εκεί και να μη βγαίνει ποτέ, τουλάχιστον όσο έξω έκανε κρύο. Σε όλη την πρόσοψη του σπιτιού σκαρφάλωνε μια αναρριχητική ρολογιά, γαντζωμένη με τους στιλπνούς μίσχους της από τις προεξοχές της πέτρας. Ο Σμούελ διέσχισε την αυλή, κοντοστάθηκε να ψηλαφίσει με το βλέμμα τις κηλίδες το φως που παιχνίδιζαν στο πλακόστρωτο και το δίχτυ από γκριζωπά νήματα στη ρόδινη πέτρα. Τώρα στεκόταν μπροστά σε μια δίφυλλη σιδερένια πόρτα βαμμένη πράσινη, στολισμένη με το κεφάλι ενός τυφλού λιονταριού για ρόπτρο. Τα δόντια του λιονταριού ήταν σφιγμένα γύρω από ένα μεγάλο σιδερένιο δαχτυλίδι. Στο κέντρο του δεξιού πορτόφυλλου ήταν χαραγμένη η ακόλουθη επιγραφή: ΟΙΚΕΙΑ γΙΟΥΑΚΙΝ ΑΜΠΡΑΒΑΝΕΛ ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΟΥ Ο Θ-ΟΣ, ΔΙΑ ΝΑ ΑΝΑγγΕΙΛΕΙ ΠΩΣ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ

Κάτω από την επιγραφή αυτή υπήρχε ένα μικρό, απλό, μπιλιετάκι κολλημένο στην πόρτα με δυο λεπτές ταινίες σελοτέιπ, όπου ο Σμούελ αναγνώρισε τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα που είχε δει στην αγγελία στο Κτίριο Κάπλαν: μια γραφή από επιμελές και ευχάριστο γυναικείο χέρι. Δεν υπήρχε «και» ανάμεσα στα δυο ονόματα, τα χώριζε ένα μεγάλο κενό: Ατάλια Αμπραβανέλ

γκέρσομ Βαλντ

28

Προσοχή – σπασμένο σκαλοπάτι αμέσως πίσω από την πόρτα

 5

ευθεία παρακαλώ. Κατόπιν στρίψτε δεξιά. Προχωρήστε, αν έχετε την καλοσύνη, προς την πηγή του « φωτός και θα με βρείτε», του είπε μέσα από τα βάθη του σπιτιού η φωνή ενός ηλικιωμένου άνδρα. Ήταν μια βαθιά, ελαφρώς παιγνιώδης φωνή, σαν ο άνδρας να περίμενε τον συγκεκριμένο επισκέπτη, και όχι άλλον, τη συγκεκριμένη ώρα, και όχι άλλη, και τώρα πανηγύριζε για τη διορατικότητά του και χαιρόταν που έβλεπε να εκπληρώνονται οι προσδοκίες του. Η εξώπορτα δεν ήταν κλειδωμένη. Ο Σμούελ σκόνταψε προτού μπει καλά καλά στο σπίτι, επειδή φανταζόταν ένα σκαλοπάτι που ανεβαίνει, όχι που κατεβαίνει. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν καν σκαλοπάτι παρά ένα υποκατάστατο, ένα ετοιμόρροπο ξύλινο σκαμνί. Μόλις ο επισκέπτης πάτησε το πόδι του στην άκρη του, το σκαμνί ανασηκώθηκε σαν μοχλός, αναποδογυρίζοντας σχεδόν αυτόν που είχε ρίξει πάνω του όλο του το βάρος. Η βιασύνη ήταν αυτή που γλίτωσε τον Σμούελ από μια άσχημη πτώση, μιας και, ενώ το σκαμνί μετατοπιζόταν και ανασηκωνόταν στον αέρα, αυτός είχε ήδη προσγειωθεί με μια μεγάλη δρασκελιά στο πέτρινο δάπεδο, με τα σγουρά τσουλούφια του να πετάγονται μπροστά, τραβώντας και το υπόλοιπο σώμα στον διάδρομο, που ήταν σχεδόν κατασκότεινος. Όσο ο Σμούελ προχωρούσε στο εσωτερικό του σπιτιού, με το κούτελο να ανοίγει δρόμο σαν το κεφάλι ενός εμβρύου που

Π

29

ορευθείτε

30

προωθείται από το κανάλι της μήτρας, τόσο μεγάλωνε μέσα του η αίσθηση πως το δάπεδο δεν ήταν ίσιο μα ελαφρώς κατηφορικό, σαν να ήταν η κοίτη ενός ξεροπόταμου κι όχι ένας σκοτεινός διάδρομος. Εντωμεταξύ, τα ρουθούνια του έπιασαν μια ευχάριστη μυρωδιά, μια μυρωδιά φρέσκιας μπουγάδας, καθαριότητας, αμύλου και σιδερώματος. Στο τέρμα του διαδρόμου διακλαδιζόταν ένας άλλος διάδρομος. Ήταν μικρότερος, και από το βάθος του ερχόταν το φως που του είχε υποσχεθεί η παιγνιώδης φωνή. Το φως οδήγησε τον Σμούελ Ας σε ένα ζεστό, ψηλοτάβανο δωμάτιο-βιβλιοθήκη. Τα σιδερένια παντζούρια ήταν τελείως κλειστά και μια σόμπα πετρελαίου έκαιγε με μια ευχάριστη γαλαζωπή φλόγα. Το μοναδικό φως του ηλεκτρικού προερχόταν από μια καμπουριαστή επιτραπέζια λάμπα που έγερνε πάνω από μια στοίβα βιβλία και χαρτιά, εστιάζοντας αποκλειστικά σε αυτά σαν να απαρνιόταν όλο το υπόλοιπο δωμάτιο για χάρη τους. Πίσω από αυτόν τον ζεστό φωτεινό κύκλο, ανάμεσα σε δυο μεταλλικά καροτσάκια, παραφορτωμένα με βιβλία, φυλλάδια, ντοσιέ και σημειωματάρια, καθόταν ένας ηλικιωμένος άνδρας μιλώντας στο τηλέφωνο. Είχε μια κουβέρτα ριγμένη στους ώμους σαν σάλι προσευχής. Ήταν ένας άσχημος άνδρας, φαρδύς, στραβοχυμένος και καμπούρης. Η μύτη του ήταν μυτερή σαν ράμφος διψασμένου πουλιού και το κυρτό σαγόνι του θύμιζε δρεπάνι. Μια λευκή λεπτή χαίτη, σχεδόν γυναικεία, χυνόταν από την κεφαλή του και του κάλυπτε το σβέρκο. Τα μάτια του ήταν κρυμμένα πίσω από πυκνά λευκά φρύδια που έμοιαζαν με χνουδωτή πάχνη. Και το παχύ μουστάκι του αλά Αϊνστάιν ήταν ίδιο λοφάκι χιονιού. Χωρίς να διακόψει το τηλεφώνημά του, κάρφωσε στον επισκέπτη ένα διαπεραστικό, περιπαιχτικό βλέμμα. Το μυτερό σαγόνι του ήταν γερμένο προς τον αριστερό του ώμο. Το αριστερό του μάτι ήταν μισόκλειστο και το άλλο ορθάνοιχτο – ένα γλαυκό ολοστρόγγυλο μάτι, αφύσικα μεγάλο. Το σύνολο προσέδιδε στο πρόσωπο του άν-

31

δρα μια παιχνιδιάρικη έκφραση που θα μπορούσε να κυμαίνεται από το πονηρό κλείσιμο του ματιού έως τη σαρκαστική καταγγελία: έμοιαζε να έχει καταλάβει ευθύς εξαρχής το ποιόν του νεαρού που στεκόταν ενώπιόν του, να έχει διαβάσει τις σκέψεις του και αποκρυπτογραφήσει όλες του τις προθέσεις. Μετά από μια στιγμή, έσβησε τον φακό της ματιάς του, επιβεβαίωσε με μια ελαφριά κλίση της κεφαλής την παρουσία του ξένου και τράβηξε τα μάτια από πάνω του, συνεχίζοντας όλη αυτή την ώρα το τηλεφωνικό του κήρυγμα: «Όποιος είναι διαρκώς καχύποπτος, όποιος νομίζει συνεχώς ότι όλοι του λένε ψέματα, οποιανού η ζωή δεν είναι άλλο από παγίδες προς αποφυγήν – με συγχωρείς μια στιγμή, ένας αγγελιαφόρος εμφανίστηκε στο σπίτι μου ή κάποιος τεχνίτης ίσως, τον οποίο εγώ ουδόλως κάλεσα». Και λέγοντας αυτά, σκέπασε το ακουστικό με το ένα χέρι, τα ροζ δάχτυλά του στο φως της λάμπας πάνω στο γραφείο έγιναν σχεδόν διάφανα, φασματικά. Ξαφνικά το αυλακωμένο του πρόσωπο που έμοιαζε με κορμό ελιάς, φωτίστηκε από ένα φευγαλέο, σκανταλιάρικο χαμόγελο κάτω από τα θυσανωτά λευκά μουστάκια, σαν να κατάφερε να ρίξει στην παγίδα τον επισκέπτη του χωρίς καν αυτός να αντιληφθεί τι συνέβη. «Καθίστε. Εκεί. Περιμένετε». Έβγαλε το χέρι από το ακουστικό και συνέχισε, με τη λευκόμαλλη κεφαλή του ακόμα γερμένη προς τον αριστερό του ώμο: «Ένας διωκόμενος άνθρωπος, είτε είναι διωκόμενος επειδή με τα ίδια του χέρια μετέτρεψε τους πάντες σε διώκτες είτε επειδή η δύστυχη η φαντασία του βρίθει από λεγεώνες ολόκληρες ύπουλων εχθρών, και στη μία περίπτωση και στην άλλη, ένας τέτοιος άνθρωπος έχει, εκτός από τη δυστυχία του, και ένα ηθικό ψεγάδι: σίγουρα υπάρχει μια θεμελιακή ανεντιμότητα στη μανία καταδίωξης, αυτή καθαυτήν. Παρεμπιπτόντως, ένας τέτοιος άνθρωπος κατατρύχεται από βάσανα, μοναξιά, α-

32

τυχήματα και αρρώστιες περισσότερο από άλλους, δηλαδή εμάς τους υπόλοιπους. Από τη φύση του, ο καχύποπτος είναι προορισμένος για την καταστροφή. Η καχυποψία δρα όπως ακριβώς ένα οξύ φθείρει το σκεύος που την περιέχει και κατατρώγει τον ίδιο τον καχύποπτο: το να φυλάγεται μέρα νύχτα από ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, το να μηχανεύεται αδιάκοπα τρόπους για να ξεφύγει από συνωμοσίες και δολοπλοκίες, το να μη σκέφτεται παρά ποιο τέχνασμα θα σκαρφιστεί για να μυριστεί από μακριά τα δίχτυα που του στήνουν – αυτά είναι που ονομάζει το Ταλμούδ πρωτεύουσες κατηγορίες ζημίας. Και αυτά τα πράγματα είναι που, όπως λέει ο ραβίνος, βγάζουν έναν άνθρωπο έξω από τον κόσμο. Με συγχωρείς ένα λεπτό, σε παρακαλώ –» Ξανασκέπασε το ακουστικό με τα πτωματικά του δάχτυλα και απευθύνθηκε στον Σμούελ Ας με χαμηλή, ειρωνική, σχεδόν δουλοπρεπή, φωνή: «Περιμένετε σας παρακαλώ ακόμα ένα λεπτό. Εντωμεταξύ, μπορείτε να ακούτε ελεύθερα τα λεγόμενά μου. Αν και ένας νεαρός σαν εσάς ασφαλώς ζει σε εντελώς διαφορετικό πλανήτη». Δίχως να περιμένει απάντηση, ο γέρος έβγαλε το χέρι από το ακουστικό και ξανάρχισε την ομιλία του: «... Μολονότι, κατά βάθος, η καχυποψία, η μανία καταδίωξης, ακόμη και το μίσος για όλο το ανθρώπινο είδος είναι πολύ λιγότερο θανατηφόρα από την αγάπη για την ανθρωπότητα, η οποία βρομάει από πανάρχαιους ποταμούς αίματος. Το αναίτιο μίσος είναι κατά τη γνώμη μου λιγότερο κακό από την αναίτια αγάπη: οι λάτρεις όλης της ανθρωπότητας, οι ιππότες της αναμόρφωσης του κόσμου,3 αυτοί που σε κάθε γενιά και γενιά ενσκήπτουν πάνω μας για να μας σώσουν, χωρίς να υπάρχει κανείς να μας σώσει απ’ τα χέρια τους, αυτοί είναι κατά βάθος... καλά. Καλά. Έχεις δίκιο. Ας μην επεκταθούμε τώρα σε αυτό το θέμα. Όση ώρα εσύ κι εγώ αναλύαμε πάσης φύσεως σωτηρίες και παρηγοριές, ένας σωματώδης νεανίας με γε-

** Παροιμίαι 10:12. ** Άσμα Ασμάτων 8:7.

2 – Ιούδας

33

νειάδα ανθρώπου των σπηλαίων εμφανίστηκε ενώπιόν μου, ένας νεαρός με στρατιωτικό χιτώνιο και πιθανόν στρατιωτικά άρβυλα. Λες να ήρθε να στρατολογήσει και την αφεντιά μου; Λοιπόν, πρέπει να διακόψουμε. Θα ξαναμιλήσουμε για όλα αυτά και αύριο και μεθαύριο. Θα ξαναμιλήσουμε, ασφαλώς και θα ξαναμιλήσουμε, φίλε μου. Θα ξαναμιλήσουμε, αναγκαστικά. Τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν άνθρωποι σαν και του λόγου μας απ’ το να μιλούν; Να κυνηγήσουν φάλαινες; Να αποπλανήσουν τη βασίλισσα του Σαβά; Á propos, μιας και μιλάμε για τη βασίλισσα του Σαβά, έχω την προσωπική μου, αντιρομαντική, κάπως βέβηλη στην ουσία, ερμηνεία σχετικά με το χωρίο “Τα λάθη όλα η αγάπη τα σκεπάζει”.* Όσο για το “Πλήθος νερά να σβήσουν την αγάπη δεν μπορούν κι ούτε μπορούν ποτάμια να την πνίξουν”** ανέκαθεν μου θύμιζε τον δυσοίωνο ήχο της σειρήνας της πυροσβεστικής. Δώσε τα χαιρετίσματά μου στην αγαπητή Ζένια, αγκάλιασέ την και φίλησέ την εκ μέρους μου, αγκάλιασέ την και φίλησέ την με τον τρόπο τον δικό μου, όχι τον δικό σου, τον δημοσιοϋπαλληλικό. Πες της ότι επιθύμησα πάρα πολύ τη λάμψη του προσώπου της. Όχι, δεν αποζητά η καρδιά μου τη λάμψη του προσώπου σου, άλλωστε το πρόσωπό σου είναι “σαν τη μούρη της γενιάς”. Σκυλομούρη. Ναι. Εις το επανιδείν μία των ημερών. Όχι. Δεν ξέρω πότε θα γυρίσει η Ατάλια. Ασχολείται με τις υποθέσεις της και την αφεντιά μου, καθότι είναι κι αυτή δική της υπόθεση. Ναι. Εις το επανιδείν. Ευχαριστώ. Αμήν, όπως λες κι εσύ, ας είναι κι έτσι». Και λέγοντας αυτά, στράφηκε στον Σμούελ, που είχε καθίσει εντωμεταξύ μετά από μικρό δισταγμό σε μια μάλλον εύθραυστη ψάθινη καρέκλα που έμοιαζε να ταλαντεύεται κάτω από το βάρος του ανοικονόμητου κορμιού του. Ξαφνικά ο άνδρας αναφώνησε:

34

«Βαλντ!» «Συγγνώμη;» «Βαλντ! Βαλντ! Το όνομά μου είναι Βαλντ! Κι εσείς ποιος είστε; Πιονιέρος; Από κιμπούτς; Μας ήρθατε από τα υψώματα της γαλιλαίας; Ή, απεναντίας, ανεβήκατε από τους κάμπους του Νέγκεβ;» «Είμαι από δω. Από την Ιερουσαλήμ. Δηλαδή, είμαι από τη Χάιφα, αλλά σπουδάζω εδώ. Ή, μάλλον, δεν σπουδάζω, σπούδαζα». «Σας παρακαλώ, νεαρέ μου φίλε, ας ξεδιαλύνουμε τα πράγματα: σπουδάζετε ή σπουδάζατε; Από τη Χάιφα ή από την Ιερουσαλήμ; Απ’ το αλώνι ή απ’ τον αμπελώνα;» «Συγγνώμη. Να σας εξηγήσω». «Και πέραν αυτού, να υποθέσω ότι είστε θετικό άτομο; Φωτισμένο; Προοδευτικό; Θιασώτης της αναμόρφωσης του κόσμου, της ηθικής και της δικαιοσύνης; Αυτό που ονομάζω ιδεόφιλο, ιδεαλιστή-ιδεολόγο όπως όλοι σας; Έχω δίκιο; Ανοίξτε το στόμα σας και αφήστε τα έπεά σας να με διαφωτίσουν διά το άτομόν σας». Είπε, και περίμενε καρτερικά μιαν απάντηση, με το κεφάλι γερμένο προς τον αριστερό του ώμο, το ένα μάτι μισόκλειστο και το άλλο ορθάνοιχτο, σαν κάποιος που περιμένει στωικά να σηκωθεί η αυλαία και ν’ αρχίσει μια παράσταση για την οποία δεν τρέφει και πολλές ελπίδες και δεν του απομένει παρά να δει τι επιφυλάσσουν οι χαρακτήρες σε εαυτούς και αλλήλους: πώς θα αλληλοκαταποντιστούν ώς τον πάτο της δυστυχίας, εάν υπάρχει πάτος, και με ποιον τρόπο θα καταλήξουν όλοι στην προδιαγεγραμμένη για τον καθένα τους αυτοκαταστροφή. Ο Σμούελ ξανάρχισε λοιπόν από την αρχή, και τούτη τη φορά με περισσότερη προσοχή: είπε όνομα και επίθετο – όχι, όχι, από όσο ήξερε δεν υπήρχε καμία συγγένεια με τον διάσημο συγγραφέα Σόλεμ Ας, η οικογένειά του ήταν μια οικογένεια υπαλλήλων και τοπογράφων από τη Χάιφα, και αυτός είναι, δη-

35

λαδή ήταν, φοιτητής εδώ στην Ιερουσαλήμ, σπούδαζε Ιστορία και Θρησκειολογία, μολονότι δεν είναι θρησκευόμενος, σίγουρα όχι, κάθε άλλο μάλιστα θα ’λεγε κανείς, αν και, κατά κάποιον τρόπο, η μορφή του Ιησού από τη Ναζαρέτ... και ο Ιούδας ο Ισκαριώτης... και ο πνευματικός κόσμος των αρχιερέων και των Φαρισαίων που απόδιωξαν τον Ιησού, και το πόσο γρήγορα ο Ναζωραίος στα μάτια των Εβραίων μετατράπηκε από διωκόμενο πρόσωπο σε σύμβολο του διωγμού και της καταπίεσης... και πώς αυτό συνδέεται κατά κάποιον τρόπο, κατά τη γνώμη του, με τη μοίρα των μεγάλων σύγχρονων αναμορφωτών... καλά, αυτό είναι κάπως μεγάλη ιστορία, ελπίζει να μην ενοχλεί, ήρθε για την αγγελία, την αγγελία σχετικά με την προσφορά συντροφιάς, που ανακάλυψε τυχαία στον πίνακα ανακοινώσεων στο Κτίριο Κάπλαν. Στην είσοδο της καφετέριας των φοιτητών... Ακούγοντας αυτά, ο ανάπηρος ανακλαδίστηκε, αφήνοντας να πέσει χάμω η μάλλινη σκοτσέζικη κουβέρτα, σήκωσε το μακρύ, παραμορφωμένο σώμα του από την καρέκλα, λύγισε με μια σειρά από περίπλοκες κινήσεις το πάνω μέρος του κορμού του, γράπωσε τα μπράτσα της καρέκλας με τα δυο του χέρια και στάθηκε όρθιος σχηματίζοντας μια παράξενη γωνία, παρότι ήταν φανερό ότι δεν ήταν τα πόδια, μα τα γερά του μπράτσα, που ήταν γαντζωμένα πάνω στην καρέκλα, αυτά που κρατούσαν το βάρος του σώματός του. Επέλεξε να μην αγγίξει τα δεκανίκια που ήταν ακουμπισμένα στην άκρη του γραφείου. Ήταν δυνατός και στραβοκάνης, καμπούρης και συνάμα τόσο ψηλός που το κεφάλι του λίγο έλειψε να χτυπήσει στον πολυέλαιο που κρεμόταν χαμηλά από το ταβάνι, κι όταν στεκόταν όρθιος φαινόταν σκεβρός σαν τον κορμό γέρικου λιόδενδρου. Ήταν χοντροκόκαλος και άκαμπτος, με μεγάλα αυτιά, και όμως, σχεδόν αρχοντικός, με τη λευκή χαίτη που του έπεφτε στον αυχένα, τις χιονένιες τούφες των φρυδιών, τη στιλπνή λευκότητα του πυκνού μουστακιού. Όταν τα μάτια του Σμούελ συνά-

36

ντησαν για μια στιγμή τα μάτια του γέρου, ο Σμούελ ξαφνιάστηκε παρατηρώντας ότι, σε αντίθεση με την παιχνιδιάρικη φωνή και τον ειρωνικό τόνο, τα γαλανά μάτια ήταν συννεφιασμένα και θλιμμένα. Ύστερα ο άνδρας στηρίχτηκε με τις παλάμες του πάνω στην επιφάνεια του γραφείου και, ξαναρίχνοντας όλο το βάρος του κορμιού του στους μυς των μπράτσων, βάλθηκε να προχωράει σιγά κατά μήκος του γραφείου, με μεγάλη προσπάθεια, σαν τεράστιο χταπόδι που ξέπεσε στην ξηρά και παλεύει να συρθεί στην ακτή για να γυρίσει στο νερό. Έτσι μετακινήθηκε ο άνδρας, σέρνοντας τον εαυτό του με τη δύναμη των μπράτσων του από την καρέκλα σε όλο το μήκος του γραφείου του, ώσπου έφτασε σε έναν ταπετσαρισμένο ψάθινο καναπέ, κάτι σαν σεζ λογκ, που τον περίμενε πλάι στο γραφείο, κάτω από το παράθυρο. Εδώ, έξω από τον φωτεινό κύκλο της λάμπας του γραφείου, βάλθηκε να εκτελεί μια σειρά από κάμψεις και συστροφές, στηρίζοντας το βάρος του πότε στο ένα χέρι και πότε στο άλλο, ώσπου να καταφέρει να σωριάσει το μεγάλο κορμί του σε αυτό του το λίκνο. Κι αμέσως μετά αποφάνθηκε με την παιγνιώδη φωνή του: «Αχά! Η αγγελία! Ώστε υπάρχει αγγελία! Κι εγώ που μες στην αδημονία μου έλεγα... Μπα. Αυτό όμως, ουσιαστικά, αφορά εκείνη κι εσάς. Εγώ δεν έχω καμία δουλειά με τα μυστήριά της. Κι εντωμεταξύ, αν θέλετε, έχετε το ελεύθερο να καθίσετε εδώ και να την περιμένετε όσο επιθυμείτε. Και ποιον θησαυρό κρύβετε εκεί; Κάτω από τα γένια σας; Μπα. Απλώς αστειεύομαι. Και μη με παρεξηγήσετε αν τώρα, με την άδειά σας, κλείσω λιγάκι τα μάτια μου. Όπως μπορείτε να δείτε, έχω μια εκφυλιστική ασθένεια. Όσο πάω εκφυλίζομαι. Ή μάλλον “εκφυλίζομαι” αλλά δεν “πάω”. Κι εσείς, νεαρέ, παρακαλώ καθίστε, καθίστε, μη φοβάστε, κανένα κακό δεν θα σας βρει εδώ, στο σπιτικό μου, μπορείτε μάλιστα να διαλέξετε κι ένα δυο βιβλία για να διαβάσετε μέχρις ότου γυρίσει εκείνη, εκτός κι

37

αν προτιμάτε να πάρετε κι εσείς έναν υπνάκο. Καθίστε. Μα καθίστε». Κατόπιν σιώπησε. Και μπορεί πράγματι να είχε κλείσει τα μάτια, μισοξαπλωμένος στον καναπέ του, τυλιγμένος σαν τεράστιο κουκούλι μεταξοσκώληκα με μια καρό μάλλινη κουβέρτα, πανομοιότυπη με την άλλη, που τον περίμενε στη νέα του θέση. Μέσα σε μια στιγμή είχε μεταμορφωθεί σε μια ακαθόριστη, σιωπηλή βουνοσειρά. Ο Σμούελ παραξενεύτηκε λίγο με τις αλλεπάλληλες προτροπές του κυρίου Βαλντ προς το μέρος του να καθίσει, τη στιγμή που αρκούσε να ρίξει μια γρήγορη ματιά στον επισκέπτη του για να διαπιστώσει ότι όλη τούτη την ώρα είχε μείνει καθιστός και δεν είχε σηκωθεί ούτε μια φορά ούτε είχε κουνηθεί από τη θέση του. Μια κοιλάδα, λόφοι, λιόδενδρα, ένα χάλασμα και ένα φιδωτό ορεινό μονοπάτι εικονίζονταν σε ένα σχέδιο του ζωγράφου Ρούμπιν, στο ημερολόγιο που κρεμόταν, λίγο στραβά, στον τοίχο αντίκρυ στο γραφείο, ανάμεσα στα ράφια με τα βιβλία. Ξαφνικά, υπακούοντας σε μια ενστικτώδη σχεδόν παρόρμηση, ο Σμούελ σηκώθηκε και πήγε να ισιώσει τη στραβή εικόνα. Ύστερα γύρισε και ξανακάθισε στη θέση του. Ο γκέρσομ Βαλντ δεν έβγαλε άχνα: μπορεί όντως να λαγοκοιμόταν. Ή μπορεί τα μάτια του να μην ήταν τελείως κλειστά κάτω από τα πυκνά λευκά φρύδια και να είδε τη διόρθωση, την δέχτηκε όμως σιωπηρά.