Αποστόλης Φωτιάδης «Εξουσίες εκτός ελέγχου»

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 3

ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

Q

Η μεταδημοκρατική παραμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 4

©

Copyright Αποστόλης Φωτιάδης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017

Έτος 1ης έκδοσης: 2017 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓρΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6203-9

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 5

ΠΕρΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠρΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

11. Μια ευρωπαϊκή αποστολή χωρίς σαφές νομικό καθεστώς . .

12. Ένας συνολικός μετασχηματισμός της πολιτικής

13

για το άσυλο με γνώμονα την ομοσπονδοποίηση . . . . . . . . .

26

13. Πώς αλήθεια σφραγίστηκε ο προσφυγικός δρόμος των Δυτικών Βαλκανίων από το καλοκαίρι του 2015 έως και τον Μάρτιο του 2016; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14. Το τέλος του δρόμου των Δυτικών Βαλκανίων – Η αρχή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15. Η Σένγκεν χρειάζεται επειγόντως έναν αποδιοπομπαίο

τράγο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34 40 47

16. Στο κρεβάτι με την Επιτροπή, ή Πώς να χειραγωγήσετε

έναν διεθνή οργανισμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17. EU-Turkey Deal – Μια πολιτικά τοξική συμφωνία . . . . . . . .

18. Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας –

Ένα πολυεργαλείο υπαγόρευσης δημοσιονομικής πραγματικότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19. Frontex – Μια ευρωπαϊκή υπηρεσία που δεν θέλει να λογοδοτεί σε κανέναν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση – Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός ανοίγει οριστικά την κάνουλα για τη στρατιωτική βιομηχανία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

58 67

77 85

92

ΕΠΙΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 6

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 7

ΠρΟΛΟΓΟΣ

Την Τετάρτη 14 Οκτωβρίου 2015, εν αναμονή μιας καθοριστικής συνόδου αρχηγών κρατών για την προσφυγική κρίση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει μια ανακοίνωση καθορίζοντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα παρθούν αποφάσεις. «Τους πρώτους εννέα μήνες του χρόνου πάνω από 710.000 πρόσφυγες, εκτοπισμένοι και άλλοι μετανάστες βρήκαν τον δρόμο τους προς την Ευρώπη, μια τάση που αναμένεται να συνεχιστεί», ξεκινά η ανακοίνωση, συνοδευόμενη από την υποσημείωση: «Μεγέθη δημοσιευμένα από τη Frontex στις 13 Οκτωβρίου 2015».1 Διόλου τυχαία, μία ημέρα νωρίτερα η αρμόδια υπηρεσία για τον συντονισμό της φύλαξης των ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων είχε όντως δημοσιεύσει ένα κείμενο στην ιστοσελίδα της με τίτλο «710.000 μετανάστες μπήκαν στην Ευρώπη τους πρώτους εννέα μήνες του 2015».2 Σε διάστημα ωρών από τη δημοσίευση, κι έπειτα από την κριτική που ακολούθησε στο διαδίκτυο σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού του μεγέθους αυτού, η Frontex κυνικά παραδέχτηκε ότι διπλομετράει όσους εισέρχονται από τα ελληνικά σύνορα και μετά ξανά από τα ουγγρικά ή τα κροατικά. Αργότερα προσέθεσε μια σχετική επισήμανση και στο τέλος του κειμένου. Επί της ουσίας αυτό που κάνει η Frontex είναι πολιτική. Πολιτική όμως κάνει κανείς χρησιμοποιώντας τους αριθμούς για να προβάλει συμφέροντα ή ιδεολογικούς στόχους. Αναρωτιέται λοιπόν κάποιος εάν ήξερε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή και η Frontex πόσοι είχαν μπει μέχρι και εκείνη τη στιγμή στην ΕΕ.

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 8

8~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

Η σωστή απάντηση είναι ότι μπορεί να ήξερε, μπορεί και όχι, αλλά αυτό δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Σημασία έχει η επίτευξη των πολιτικών στόχων. Άρα προκύπτει επίσης το ερώτημα: Μπορεί μια υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να κάνει πολιτική χειραγωγώντας τα μαθηματικά μιας τόσο σημαντικής κρίσης; Εάν κάποιος βουτήξει στον ωκεανό της ενωσιακής πραγματικότητας με τους πολυδαίδαλους συσχετισμούς και τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, αργά ή γρήγορα θα καταλήξει ότι σαφώς και μπορεί. Η συγκεκριμένη περίπτωση, η Frontex, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαδικασίας αυτονόμησης που χαρακτηρίζει δομές της ΕΕ τα τελευταία χρόνια, καθώς η κρίση βαθαίνει. Πρόκειται για μια υποδόρια αλλά βαθιά τοξική διαδικασία, που εξελίσσεται ραγδαία. Για μορφώματα που δημιουργούνται εντός ενός κέντρου εξουσίας το οποίο εύστοχα μπορεί κανείς να ορίσει ως μια συγκρότηση κυριαρχίας βασισμένη σε μια εμμονικά συνεπή μεταψυχροπολεμική ανάγνωση του κόσμου και στην κουλτούρα του χυδαίου οικονομισμού. Μια κυριαρχία που αντιλαμβάνεται τη συσσώρευση ολοένα περισσότερης εξουσίας στα χέρια της ως τρόπο ελέγχου μιας δομικής κρίσης, αποκρύπτοντας μια διαδικασία αντιδημοκρατική στον πυρήνα της, εξωραϊσμένη από ανεπίκαιρα αφηγήματα περί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και αξιακής υπεροχής. Οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες, πολιτικές και στρατιωτικές αποστολές, εξειδικευμένοι μηχανισμοί ελέγχου κρίσεων δομημένοι εκτός ευρωπαϊκού κεκτημένου είναι τα θεσμικά υποπροϊόντα αυτής της διαδικασίας υπερσυσσώρευσης. Η δημιουργία και η διεύρυνση αρμοδιοτήτων τους στο όνομα της καταπολέμησης της κρίσης αποτελούν στην ουσία μια μέθοδο μεταφοράς εξουσίας εκτός πεδίου ελέγχου. Για όσους ασχολούνται με την ενωσιακή καθημερινότητα, το επίπεδο έλλειψης ελέγχου και λογοδοσίας αυτών των μορφωμάτων είναι πλέον εντυπωσιακό. Όχι μόνο γενικόλογα προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και τους Ευρωπαίους πολίτες, αλλά περιστασιακά ακόμα και προς τους ευ-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

~9

ρωπαϊκούς θεσμούς που τα δημιουργούν και τα χρησιμοποιούν ως δικά τους εργαλεία εκπόνησης πολιτικής. Δεν υπάρχει γραμμικό αφήγημα που να εξηγεί την έκρηξη νοσηρότητας αυτής της πραγματικότητας. Τα ίδια μορφώματα μπορεί να αποτελούν πεδίο σύγκρουσης εθνικών προτεραιοτήτων και στρατηγικών, και ταυτόχρονα έκφανση της τάσης αποεθνικοποίησης διάφορων μορφών εξουσίας. Εάν η θεσμική επισκόπηση είναι ένα επίπεδο μελέτης του μετασχηματισμού εξουσίας, ένα δεύτερο, και σε απόλυτη αλληλεξάρτηση με το πρώτο, είναι η εφαρμογή πολιτικής στο πεδίο. Εκεί δηλαδή που μεταμορφώνεται σε πράξη ο σχεδιασμός, αλλά και όλες οι εσωτερικές αντιφάσεις της γραφειοκρατίας. Εκεί που αποκαλύπτεται η πραγματική επάρκεια των μηχανισμών, αλλά και ουσιαστικά η πρόθεσή τους ως προς τη διαχείριση της ισχύος που κατέχουν. Δεν μπορεί να υπάρξει ολοκληρωμένη αντίληψη για τη σύγχρονη μελέτη και ανάλυση της εξουσίας στην ΕΕ σήμερα εάν οι λεπτομέρειες και των δύο επιπέδων –θεσμικού και εφαρμογής πολιτικής– δεν παρουσιαστούν συγκροτημένα σε μια κοινή ανάλυση· και η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης που εξελίσσεται από τις αρχές του 2015 έως και σήμερα είναι αυτονόητα ένα προνομιακό πεδίο γι’ αυτή τη μελέτη. Ο συσχετισμός των δύο επιπέδων μπορεί να μην εξυπηρετεί πάντα το αφηγηματικό σκέλος της, είναι όμως από άποψη ανάλυσης ιδιαίτερα σημαντικός, γι’ αυτό και διαρθρώνεται στο κείμενο ως ενιαίο αφήγημα με στόχο την απόδοση της συνύπαρξης δύο κόσμων που συχνά περιγράφονται ξεχωριστά – του αποστειρωμένου περιβάλλοντος παραγωγής πολιτικής και του αδιαφανούς πεδίου όπου η εξουσία πραγματώνεται. Μπορεί από τη μελέτη αυτή να μην επιτυγχάνονται απαντήσεις ή, ακόμα και όταν προκύπτουν, να είναι υπερβολικά σχετικές. Ωστόσο από την ερευνητική αντιπαράθεση με αυτό τον κόσμο συνάγονται χρήσιμα ερωτήματα: Ποια είναι τα εργαλεία τα οποία οι Ευρωπαίοι τεχνοκράτες διεκδικούν ώστε να μην ελέγχονται; Πώς οι φορείς εκτελεστικής εξουσίας αρ-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 10

10 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

νούνται να λογοδοτήσουν ακόμα και σε περιπτώσεις εξόφθαλμων παρατυπιών; Πώς συγκροτούνται οι δομές ώστε να είναι από τη φύση τους ανέλεγκτες, ενώ ορίζουν κοινωνικούς κανόνες, τοποθετημένες σε χώρο και χρόνο εξωκοινωνικό, συχνά ακόμα και αντικοινωνικό; Πώς τα οργανωμένα συμφέροντα ελίσσονται μέσα σε αυτό το δυστοπικό σκηνικό και πώς συσχετίζονται με τους φορείς εξουσίας, προωθώντας για χρόνια την ατζέντα τους και εις βάρους ποιανού; Πώς οι εθνικές στρατηγικές υπαγορεύονται ως ευρωπαϊκές, παράγοντας πολιτική με όρους ηγεμονίας; Και γιατί έτσι η φυγή προς την ομοσπονδοποίηση και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση επιδεινώνει την απόσταση μεταξύ Ευρωπαίων εταίρων, αντί να αμβλύνει τις αντιφάσεις μεταξύ τους; Ο προβληματισμός πάνω σε αυτά τα ζητήματα δεν είναι αμελητέο κέρδος, γιατί μόνο έτσι ένα θέμα που λόγω εξειδίκευσης σήμερα αφορά τους λίγους μπορεί να μετατραπεί σε συζήτηση των πολλών. Αυτή η εργασία δεν φιλοδοξεί, ούτε θα μπορούσε, να είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια έρευνα ενός κλάσματος του συνόλου αυτής της εξέλιξης. Το αντικείμενό της σε έναν βαθμό κινείται παράλληλα με αυτό της πρώτης δουλειάς που ολοκλήρωσα τον Φεβρουάριο του 2015 με τίτλο Έμποροι των συνόρων (Εκδόσεις Ποταμός), παρακολουθώντας την εξέλιξη των ευρωπαϊκών δομών μέσα από τη θεματική της στρατιωτικοποίησης των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα και τη συγκρότηση του συμπλέγματος ασφαλείας πανευρωπαϊκά. Σε αυτό το επίπεδο μπορεί κανείς με ευκολία να διακρίνει τη συνέχεια της εξέλιξης αυτής της ιστορίας, και παράλληλα να αντιληφθεί πώς και γιατί η κρίση μετατρέπεται σε πολύτιμη πρώτη ύλη για όσους στοχεύουν στην υπερσυγκέντρωση εξουσίας. Ακολουθεί ωστόσο με πιο λεπτομερή τρόπο το ίδιο το αντικείμενο, τη διαμόρφωση της όψης και του χαρακτήρα της εξουσίας. Σε κάθε περίπτωση επιμένει επιμελώς στην αποκάλυψη μια σειράς από σημαντικές λεπτομέρειες που αφορούν τη δημοσιογραφική έρευνα.

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

~ 11

Οι ευρωπαϊκές κρίσεις των τελευταίων χρόνων, ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, έχουν όλες μαζί προκαλέσει απίστευτη πύκνωση του πολιτικού χρόνου. Άμεση συνέπεια αυτού ήταν η επιτάχυνση όλων των προηγούμενων διαδικασιών, με κύρια την υπερσυσσώρευση εξουσίας – με τέτοιον τρόπο και τόσο γρήγορα ώστε πλέον να μην είναι ξεκάθαρο για την πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών ποιοι, πού και με ποιον τρόπο (εκτός από όσους κυβερνούν, όπου οι αναφορές παραμένουν σαφείς) συνδιαμορφώνουν το παρόν και το μέλλον τους. Μέσα σε αυτό το ρευστό σκηνικό, ο κίνδυνος της διολίσθησης –αλλά και για κάποιους ο πειρασμός της τυραννίας– είναι αναπόφευκτος. Όπως κάποιοι Ευρωπαίοι θυμούνται ακόμα, αλλά και όσοι δεν θυμούνται πολύ γρήγορα θα αντιληφθούν, η τυραννία δεν παρουσιάζεται μια μέρα ως εκτροπή της κανονικότητας. Επιβάλλεται ως αναπόφευκτη κανονικότητα όταν η κοινωνία σταματά να διεκδικεί καμιά εξουσία να μην εξασκείται εκτός ελέγχου. Δεν υπάρχει εξουσία που να είναι φορέας ενός ενστίκτου αυτοπεριορισμού. Ούτε υπάρχει αυτοέλεγχος της ισχύος από πεφωτισμένες ηγεσίες. Δυστυχώς ο ευρωπαϊκός πολιτισμός με τη βαριά κληρονομιά του 20ού αιώνα δεν φαίνεται να κατάφερε να προχωρήσει ιδιαίτερα σε αυτό το πεδίο. Ίσως πάλι οι οριστικές απαντήσεις να μην υπάρχουν και μόνος ορατός στόχος να είναι η βέλτιστη δυνατή διαχείριση. Προς το παρόν κάθε αποτυχία αποτροπής της συσσώρευσης εξουσίας είναι καταδικασμένη να καταγράφεται στην ιστορία ως τραγική. Και δυστυχώς οι ευρωπαϊκές αποτυχίες τείνουν να καταγράφονται μεταξύ των πλέον νοσηρών.

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 12

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΜΙΑ ΕΥρΩΠΑϊΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩρΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

Στις 14 Νοεμβρίου 2014 η Ευρωπαία διαμεσολαβήτρια Έμιλυ Ο’ράιλυ απευθύνει επιστολή1 προς τον αρμόδιο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικών Υποθέσεων (European External Action Service – EEAS) με την οποία ενημερώνει για την πρόθεσή της να εκκινήσει έρευνα σχετικά με καταγγελίες για διαφθορά που αφορούσαν την Ευρωπαϊκή Αποστολή Νομικής και Δικαστικής Συνδρομής (European Union Rule of Law Mission – EULEX) στο Κόσοβο. Αφορμή είναι το σκάνδαλο που έχει ξεσπάσει από τις καταγγελίες της Βρετανίδας εισαγγελέα Μαρία Μπάμιε για την ύπαρξη υποκλοπών από τις οποίες προέκυπτε το ενδεχόμενο χρηματισμού στελεχών της Αποστολής από κατηγορούμενους. Στην επιστολή της η Ο’ράιλυ φαίνεται να θεωρεί ότι υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πως τόσο η EEAS όσο και η ίδια η EULEX δεν διερεύνησαν επαρκώς τις καταγγελίες της Μπάμιε, που εκκρεμούσαν από το 2012. Σύμφωνα με όσα ήταν γνωστά μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι αρμόδιοι επικεφαλής της EULEX είχαν επιλέξει μια άτυπη εσωτερική διαδικασία αξιολόγησης των καταγγελιών στη διάρκεια του 2012 και του 2013, την οποία η εισαγγελέας έχει χαρακτηρίσει «ανέκδοτο». Ωστόσο η άτυπη έρευνα είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη εισαγγελικής ποινικής διερεύνησης τον Μάρτιο του 2014 από μεικτό κλιμάκιο της EULEX και της εισαγγελίας του Κοσόβου, στο πλαίσιο της οποίας λίγο αργότερα ζητήθηκε, και έγινε αποδεκτή, η άρση της ασυλίας

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 14

14 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

ενός από τους βασικούς υπόπτους στην υπόθεση, ενός Ιταλού δικαστή. Ενώ η έρευνα εξελισσόταν, τον Αύγουστο του 2014 η Μπάμιε ενημερώθηκε ότι η θητεία της στην EULEX επρόκειτο σύντομα να ολοκληρωθεί λόγω περικοπών στο προσωπικό και αποτυχίας της σε σχετικό διαγωνισμό για στελέχωση νέων θέσεων, κάτι το οποίο η ίδια θεώρησε το τελικό αποτέλεσμα μιας περιόδου διετούς άσκησης πιέσεων από τότε που έκανε τις καταγγελίες. Το σκάνδαλο διαφθοράς ξέσπασε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, μετά από τη διαρροή πληροφοριών σχετικά με την υπόθεση στην εφημερίδα Koha Ditore, με έδρα την Πρίστινα, που έκαναν λόγο για έναν εισαγγελέα και έναν δικαστή, στελέχη της EULEX, οι οποίοι πιθανόν είχαν ύποπτες επαφές με δικηγόρους κατηγορουμένων για σημαντικές ποινικές υποθέσεις. Από τα διαθέσιμα στοιχεία φαινόταν ότι οι ενδιάμεσοι δικηγόροι σκόπευαν να τους δωροδοκήσουν για να κερδίσουν ευνοϊκή μεταχείριση για τους πελάτες τους, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν συντριπτικές αποδείξεις ότι κάτι τέτοιο είχε δρομολογηθεί. Στις 18 Οκτωβρίου ο δημοσιογράφος Βέχμπι Καϊτάζι επικοινώνησε με την EULEX αναφέροντας ότι είχε έγγραφα που παρέπεμπαν σε υποθέσεις διαφθοράς μέσα στην Αποστολή. Την επομένη, στις 19, μία ειδική σύμβουλος του επικεφαλής της EULEX και εκπρόσωποι του Γραφείου Τύπου συναντήθηκαν με τον δημοσιογράφο. Βασικό μέλημά τους ήταν να ανακτήσουν τα έγγραφα και να διαπιστώσουν εάν η διαρροή προερχόταν από την εισαγγελέα Μπάμιε, πιέζοντας τον δημοσιογράφο να απαντήσει. Στη διάρκεια της κουβέντας η ειδική σύμβουλος προειδοποίησε τον Καϊτάζι ότι, εάν δημοσίευε το περιεχόμενο της διαρροής που αφορούσε ποινικές υποθέσεις, μπορεί να διωκόταν ο ίδιος ποινικά. Ο δημοσιογράφος ρώτησε εάν αυτό ήταν απειλή και πληροφόρησε τους εκπροσώπους της EULEX ότι θα περίμενε μία εβδομάδα για να απαντήσουν στα ερωτήματα που είχε θέσει, και μετά θα δημοσίευε το ρεπορτάζ με ή χωρίς τις απαντήσεις τους.

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 15

ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

~ 15

Απαντήσεις δεν υπήρξαν, παρά μόνο νέα ερωτήματα σχετικά με τα έγγραφα και την προέλευσή τους. Στις 26 Οκτωβρίου η εφημερίδα έκανε την πρώτη δημοσίευσή της. Ήδη από τις 23 του μήνα ο επικεφαλής της EULEX είχε αποβάλει την Μπάμιε από την Αποστολή, έναν μήνα πριν αυτή ολοκληρώσει την υπηρεσία της τυπικά. Η προέλευση της διαρροής δεν τεκμηριώθηκε ποτέ, αλλά η αποβολή θεωρήθηκε από την EULEX σκόπιμη επειδή έτσι κι αλλιώς η πηγή των πληροφοριών ήταν η εισαγγελέας. Μετά την απομάκρυνσή της η Μπάμιε κατήγγειλε δημόσια την EULEX σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξή της στο δημοφιλές τοκ σόου «Jeta në Kosovë»2 στην Πρίστινα, προσπάθησε να τεκμηριώσει τις καταγγελίες και κατονόμασε τα στελέχη της EULEX που φέρονταν να εμπλέκονται στην υπόθεση διαφθοράς. Κατήγγειλε επίσης ότι από το 2012 υπήρξε θύμα πιέσεων, καθώς και ότι υπήρξε οργανωμένη προσπάθεια μέσα στην Αποστολή προκειμένου να παρεμποδιστεί η διερεύνηση των καταγγελιών της. Η EULEX αρνήθηκε ότι η Μπάμιε στοχοποιήθηκε και υποστήριξε ότι η απομάκρυνσή της ήταν αποτέλεσμα προγραμματισμένων περικοπών προσωπικού. Αρχές Νοεμβρίου του 2014 η νέα επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων Φεντερίκα Μογκερίνι ανέλαβε καθήκοντα με μια επικοινωνιακή βόμβα να την περιμένει κάτω από την καρέκλα της. Η υπόθεση είχε ήδη βρει τον δρόμο της για τα διεθνή μέσα, προκαλώντας σοβαρή ζημιά σε μια έτσι κι αλλιώς αμφιλεγόμενη ευρωπαϊκή αποστολή. Έχοντας φτάσει στο Κόσοβο το 2008, η EULEX έχει βασικό στόχο της να επιτηρεί, συμβουλεύει και επικουρεί τους δικαστικούς θεσμούς, ώστε να δημιουργηθούν καλές θεσμικές πρακτικές και να ενισχυθεί το κράτος δικαίου και κατ’ επέκταση ο εκδημοκρατισμός στο Κοσσυφοπέδιο. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διεθνή ευρωπαϊκή αποστολή στην ιστορία, με κόστος μέχρι τώρα πάνω από 100 εκατομμύρια ευρώ το έτος και με πάρα πολύ αμφιλεγόμενα αποτελέσματα.3

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 16

16 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

Ενώ η υπόθεση ακόμα «έβραζε», παλαιότερα στελέχη της διεθνούς κοινότητας στο Κόσοβο έκαναν σημαντικά σχόλια με αφορμή τις αποκαλύψεις. Μιλώντας στον διαδικτυακό ιστότοπο EUObserver, ο Πίτερ Φέιθ, πρώην επικεφαλής της Διεθνούς Πολιτικής Αντιπροσωπείας στην Πρίστινα, ενός ευρωπαϊκούαμερικανικού οργάνου με ρόλο να επιβλέπει την κυβέρνηση της Πρίστινα, κάλεσε τη νέα επίτροπο «να εκκινήσει μια πολύ πιο διευρυμένη έρευνα η οποία θα εξετάσει τη γενικότερη αποτελεσματικότητα και επίδραση της Αποστολής», σημειώνοντας ότι η EULEX έχει αποτύχει να καταδικάσει έστω και έναν σημαντικό κατηγορούμενο στα πέντε χρόνια παρουσίας της στην περιοχή.4 Ο Ιταλός Αντρέα Καπουζέλα, πρώην υπεύθυνος οικονομικών της ίδιας αντιπροσωπείας, μίλησε για «εγκληματικές παρεμβάσεις από τους προϊσταμένους» στο έργο των δικαστικών λειτουργών και για «συστημική αλλοίωση της δικαστικής λειτουργίας της Αποστολής», αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Από το ξεκίνημά της η Αποστολή ασχολήθηκε μόνο με μικρές υποθέσεις. Ο εκπρόσωπος Τύπου θα σας πει ότι έχει εκδώσει 513 ετυμηγορίες. Ωστόσο αυτές αφορούν ανθρώπους που έκλεψαν μήλα ή αυτοκίνητα».5 Το ενδιαφέρον της διαμεσολαβήτριας Ο’ράιλυ για την υπόθεση ωστόσο δεν προέκυψε παρά μόνο μετά την πολύ αρνητική εντύπωση της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Affaires étrangères – AFET), που ακροάστηκε σε δύο κλειστές συναντήσεις στελέχη της EEAS. Συμπεριλαμβανόμενης και της νέας επιτρόπου. Μέλη της Επιτροπής φάνηκαν εξοργισμένα και από την αρχική στάση στελεχών της EEAS τα οποία δεν εμφανίστηκαν πρόθυμα να συνεργαστούν. Μερικές μέρες πριν η Ο’ράιλυ πάρει την απόφαση να ερευνήσει το θέμα, η EEAS είχε ζητήσει από τον Γάλλο ακαδημαϊκό Ζαν-Πολ Ζακέ να κάνει μια ανεξάρτητη εκτίμηση του μηχανισμού εσωτερικού ελέγχου της EULEX. Στην επιστολή της προς την EEAS η Ο’ράιλυ καλωσόριζε την εμπλοκή του ανε-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 17

ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

~ 17

ξάρτητου αξιολογητή, αλλά τη θεωρούσε περιορισμένης ευθύνης, πράγμα που συντέλεσε στην απόφασή της να εκκινήσει τη δική της έρευνα. Η έρευνα της διαμεσολαβήτριας, όπως και αυτή του Γάλλου ακαδημαϊκού δεν επικεντρώθηκαν στο εάν υπήρξε διαφθορά, αλλά στο εάν διερευνήθηκαν επαρκώς οι καταγγελίες της Μπάμιε. Κάποια στιγμή στα μέσα Νοεμβρίου του 2014 οι δρόμοι της επικαιρότητας και της υπόθεσης Μπάμιε χωρίζουν, και πολύ λίγα θα ξανακουστούν γι’ αυτήν. Τότε είναι όμως που η ιστορία αρχίζει να αποκτά πραγματικό ενδιαφέρον. Ένα βράδυ στις αρχές Δεκεμβρίου του 2014, στο λόμπι του πολυτελούς ξενοδοχείου «Ελβετικό Διαμάντι» στο κέντρο της Πρίστινα, ο δημοσιογράφος Καϊτάζι θα μιλήσει στον συγγραφέα για την υπόθεση με τη βοήθεια μιας φοιτήτριας που μεταφράζει από τα αλβανικά, μιας και ο ίδιος δεν γνωρίζει καλά τα αγγλικά. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο, τα στελέχη της EULEX είχαν ζητήσει να τον δουν αφού έστειλε συγκεκριμένα ερωτήματα. Αρχικά νόμιζε ότι ήθελαν να κουβεντιάσουν μαζί του άτυπα για το θέμα. Στη συνάντηση όμως αντιλήφθηκε ότι ήθελαν να τον πιέσουν. Ο Καϊτάζι περιγράφει την αντιμετώπιση που του επιφύλαξαν ως απαράδεκτη, και επιμένει ότι η αναφορά μιας ειδικής συμβούλου του επικεφαλής της Αποστολής που ήταν παρούσα σε πιθανές ποινικές ευθύνες εάν δημοσίευε το υλικό ήταν έμμεσα μια απειλή. «Κατάλαβα ότι ήταν μια απειλή για να δουν εάν θα με σταματούσαν και δεν θα δημοσίευα την ιστορία. Μόλις έγινε η δημοσίευση, άρχισε η πίεση. Η EULEX προσπάθησε όσα έγραψα να φανούν δημοσιογραφικές υπερβολές. Ο επικεφαλής της Αποστολής αρνήθηκε ότι υπήρξαν πιέσεις. Αργότερα παραδέχτηκε ότι οι σχετικές αναφορές ήταν αληθείς, αλλά ισχυρίστηκε ότι δεν αποτελούσαν απειλή, παρά προειδοποίηση». Το αφήγημα της Αποστολής ήταν «ότι το υλικό της διαρροής μού το έδωσε η εισαγγελέας. Της πήραν το γραφείο της χωρίς να είναι παρούσα και έκαναν έρευνα γι’ αυτήν. Όταν τη συνάντησα μετά τη δημοσίευση, κατάλαβα ότι και τους δύο μας παρακο2 – Εξουσίες εκτός ελέγχου

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 18

18 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

λουθούσε η EULEX. Όταν ζήτησα εξηγήσεις, πήρα την απάντηση ότι οι στρατιωτικοί βρίσκονταν στο ίδιο σημείο με εμάς απλώς για να γευματίσουν». Ο ίδιος ερμηνεύει τον σπασμωδικό και παραθεσμικό τρόπο με τον οποίο προσπάθησε η EULEX να αντιμετωπίσει τις καταγγελίες για διαφθορά και τη δημοσιοποίησή τους ως αποτέλεσμα της προβληματικής σχέσης μεταξύ Αποστολής και Βρυξελλών. Οι Βρυξέλλες δεν ελέγχουν διεξοδικά την Αποστολή, όπως θα έπρεπε. Είναι σαφές ότι, στο πλαίσιο λειτουργίας ενός διεθνούς οργανισμού με ασαφές καθεστώς ελέγχου, πολλά στελέχη ελίσσονται ώστε να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητες ανέλιξής τους. Έτσι εξηγείται γιατί, σύμφωνα με τον Καϊτάζι, «πολλά θέματα κρύβονται από τους προϊστάμενους στις Βρυξέλλες και γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστούν εδώ και να μην ανέβουν ψηλότερα». Κάτι ανάλογο συνέβη και με τις καταγγελίες της Μπάμιε, τις οποίες, μέχρι να δημοσιευτούν, γνώριζαν ελάχιστα άτομα μέσα στην Αποστολή, ενώ δεν είχε υπάρξει κάποια σχετική συστηματική και οργανωμένη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ Πρίστινα και Βρυξελλών. «Μου έχει κάνει εντύπωση», προσθέτει ο Καϊτάζι, «ότι κανείς από τις ευρωπαϊκές αρχές δεν επικοινώνησε μαζί μου για το θέμα. Μόνο το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε ενημέρωση από την εφημερίδα. Η αδιαφάνεια της Αποστολής είναι σοβαρό πρόβλημα, όπως και η λογοδοσία την οποία θα έπρεπε να εφαρμόζουν αλλά δεν εφαρμόζουν. Δεν μοιάζουν ικανοί να ερευνήσουν εσωτερικά την Αποστολή, ίσως να μη θέλουν ή να μην μπορούν, ωστόσο έρευνα δεν γίνεται». Δυο τρεις μέρες μετά τη συνάντησή μας η διαμεσολαβήτρια Ο’ράιλυ θα ολοκληρώσει τη δική της έρευνα,6 η οποία επικεντρώνει στα ζητήματα αδιαφάνειας, έλλειψης ελέγχου και λογοδοσίας που είχε θέσει ο Καϊτάζι. Ωστόσο ένα συγκεκριμένο εύρημα ξεπερνά κάθε φαντασία: Η διαμεσολαβήτρια θα διαπιστώσει ότι «οι καταγγελίες για παρατυπίες που αφορούν την EULEX εμφανίζονται να έχουν διατυπωθεί αρχικά σε μια αναφορά που κατατέθηκε στην EULEX τo 2012 από έναν εισαγγε-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 19

ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

~ 19

λέα του οργανισμού [Μπάμιε]. Ούτε η EULEX αλλά ούτε και η EEAS έχουν στην κατοχή τους αυτή την αναφορά. Δεν είναι ξεκάθαρο τι απέγινε». Κατά τη διερεύνηση των καταγγελιών, όπως ήταν ήδη γνωστό, αγνοήθηκαν οι τυπικές διαδικασίες, γεγονός που καθιστούσε τη διερεύνηση αυτή προβληματική, αλλά η διαμεσολαβήτρια πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, διαπιστώνοντας δομικά προβλήματα: «Όσον αφορά την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα των ερευνών, η διαμεσολαβήτρια σημειώνει ότι ο κανονισμός λειτουργίας της EULEX δεν προβλέπει την ύπαρξη ενός διαύλου που θα επέτρεπε σε ένα στέλεχος που θέλει να καταγγείλει πιθανές παρατυπίες εντός της EULEX να προσφύγει σε ένα πρόσωπο ή αρχή εκτός του οργανισμού». Η έκθεση του ανεξάρτητου ερευνητή εκ μέρους της EEAS 7 θα ολοκληρωθεί στις 31 Μαρτίου 2015. Και αυτός καταλήγει ότι η ευθύνη για πειθαρχικά ζητήματα πρέπει να περάσει, από τα χέρια του οργανισμού, σε μια ανεξάρτητη εξωθεσμική δομή που θα έχει τη δυνατότητα να διερευνά καταγγελίες και να επιβάλλει κυρώσεις. Ωστόσο ο Ζακέ αποδίδει τις έντονες υποψίες για απόπειρα συγκάλυψης της υπόθεσης Μπάμιε σε μια σειρά διοικητικών λαθών και παραλείψεων κατά τη διαδικασία ελέγχου των καταγγελιών της. Η διαπίστωσή του όσον αφορά την εξαφάνιση της αναφοράς και των σχετικών στοιχείων είναι ενδιαφέρουσα, αλλά κάποιος θα μπορούσε να πει όχι απαραίτητα αδιαμφισβήτητη: «Η απώλεια της αναφοράς ήταν ζημιογόνος. Ήταν σκόπιμη; Η αναφορά δεν εξαφανίστηκε εντελώς, αφού ο επικεφαλής του δικαστικού [τμήματος] την είχε κρατήσει στα αρχεία του και μπόρεσε να μας τη δώσει. Επίσης οι υποκλοπές, χωρίς την αναφορά, βρέθηκαν στο γραφείο του πρώην αναπληρωτή επικεφαλής [της EULEX] (πρόκειται για στοιχεία που βρέθηκαν τον Μάιο του 2013, κατά τη διάρκεια των άτυπων ελέγχων που διεξήγαγε η ηγεσία του οργανισμού), κάτι που δεν θα συνέβαινε εάν ο οργανισμός ήθελε να εξαφανιστεί το έγγραφο». Απαντώντας, η Μπάμιε είναι απόλυτη ότι ο Ζακέ δεν απέ-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 20

20 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

δωσε σωστά τα γεγονότα γύρω από το θέμα της εξαφάνισης της αναφοράς. Σύμφωνα με την εισαγγελέα, ο αξιολογητής ζήτησε το αντίγραφο της αναφοράς από τη διαμεσολαβήτρια Ο’ράιλυ, γνωρίζοντας από δημοσιεύματα ότι της την είχε δώσει η Μπάμιε. Η διαμεσολαβήτρια είχε ζητήσει την άδειά της πριν του την παραχωρήσει, και η Μπάμιε είχε απαντήσει ότι η αναφορά θα έπρεπε να ζητηθεί από την ίδια. Τότε έλαβε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από στέλεχος της EEAS με το οποίο της ζητούνταν η αναφορά – το ίδιο στέλεχος ωστόσο ήταν μέλος της επιτροπής που είχε αποφασίσει να μην επαναπροσλάβει την εισαγγελέα την περίοδο των περικοπών και αντίδικός της στα βρετανικά εργατικά δικαστήρια στα οποία η Μπάμιε είχε προσφύγει εναντίον της απόφασης αυτής ως τιμωρητικού μέτρου. Αντιδρώντας, η Μπάμιε θα στείλει απάντηση στον ανεξάρτητο ερευνητή, την επίτροπο Μογκερίνι και την Ευρωπαία διαμεσολαβήτρια διαμαρτυρόμενη για τη συμμετοχή του συγκεκριμένου στελέχους στις διαδικασίες της έρευνας. Ωστόσο, σε ανταλλαγή ηλεκτρονικής αλληλογραφίας μεταξύ του συγγραφέα και του Ζακέ τον Σεπτέμβριο του 2016, ο τελευταίος θα απαντήσει ότι, κατά την έναρξη της δικής του έρευνας, η αναφορά έφτασε στα χέρια του μέσω της Μπάμιε. Όσον αφορά τις πιέσεις προς τον δημοσιογράφο, στην έκθεσή του ο Ζακέ τις αποδίδει στο ότι όσοι παρευρίσκονταν στη συνάντηση... χάθηκαν στη μετάφραση. Η Μπάμιε προσέφυγε στα βρετανικά εργατικά δικαστήρια εναντίον της EULEX για βλάβη τον Μάρτιο του 2015. Η όλη ιστορία θα μπορούσε να είχε τελειώσει απλά ως άλλη μια αντιδικία, εάν τον Ιούλιο του ίδιου έτους ο νομικός εκπρόσωπός της, το δικηγορικό γραφείο Bindmans LLP, δεν δημοσίευε στο διαδίκτυο καταγγελία8 ότι οι εκπρόσωποι της EULEX είχαν απειλήσει τόσο την ενάγουσα όσο και –ειδικά– τον δικηγόρο της Πίτερ Ντέιλυ με ποινική δίωξη σε περίπτωση διαρροής πληροφοριών της υπόθεσης προς τρίτους. Πρόκειται για μια εντυπωσιακά επιθετική κίνηση, ακόμα και για τα διεθνή νομικά δεδομέ-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 21

ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

~ 21

να. Το περιεχόμενο της απειλής δεν είναι τελείως προσχηματικό, εάν λάβει κανείς υπόψη ότι η EULEX μπορεί να ζητήσει την έκδοση ατόμων από τη Μεγάλη Βρετανία ή να αιτηθεί την έκδοση ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης.9 Η νομική εταιρεία αντέδρασε. Σύμφωνα με τον Σαχ Κιουρεζί, επικεφαλής προσωπικού της Bindmans: «Είναι βασική πτυχή ενός λειτουργικού κράτους δικαίου οι δικηγόροι να μην απειλούνται με ποινική δίωξη απλώς επειδή εκπροσωπούν τους πελάτες τους. Η απειλή των δικηγόρων της EULEX αντιβαίνει σε αυτή τη βασική αρχή. Είναι επίσης μια απειλή εναντίον ενός ατόμου μόνο και μόνο επειδή διεκδικεί τα νόμιμα δικαιώματά του, στο πλαίσιο μιας απόπειρας, όπως μοιάζει, εκφοβισμού του για να αποσύρει τις απαιτήσεις του πριν αυτές εκδικαστούν».10 Η EULEX διεκδίκησε επίσης από τα βρετανικά δικαστήρια απόλυτη μυστικότητα και ανωνυμία σε όλα τα εναπομείναντα στάδια της διαδικασίας, κάτι που θα απέκλειε και κάθε δυνατότητα δημοσιογραφικής κάλυψης της υπόθεσης. Η προσφυγή της εκδικάστηκε στις 2 Νοεμβρίου 2015 και κατέρρευσε, με τον δικαστή να σημειώνει ότι κατά την εκδίκαση της προσφυγής οι νομικοί εκπρόσωποι της EULEX «δεν μου παρείχαν καμιά ουσιαστική λεπτομέρεια, κι όπως φαίνεται πολλές από τις πληροφορίες που ο εκπρόσωπος της EULEX ζητά να μείνουν κρυφές είναι ήδη δημοσιευμένες [...] Οι προσφεύγοντες της EULEX απέτυχαν να υποστηρίξουν τεκμηριωμένα την αναγκαιότητα [της προσφυγής τους]». Το ουσιαστικό ωστόσο που προέκυψε από τη μακρόχρονη αντιδικία και περιέπλεξε σοβαρά το σύνολο της υπόθεσης είναι το εξής: Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του δικαστή Γουέιντ –ο οποίος εκδίκασε την προσφυγή της Μπάμιε για βλάβη σε πρώτο βαθμό– στις 14 Ιουνίου 2016, η EULEX δεν έχει νομική υπόσταση τέτοια που να καθιστά εφικτή την προσφυγή εναντίον της. Δηλαδή από τη δομή της η EULEX, ένας οργανισμός με εκατοντάδες προσωπικό, ο οποίος διακινεί έναν προϋπολογισμό δισεκατομμυρίων και εμπλέκεται από τη φύση του σε οι-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 22

22 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

κονομικές συναλλαγές, του οποίου τα στελέχη μπορούν να ζητήσουν τη δίωξη, ακόμα και την έκδοση, ατόμων από άλλη χώρα, δεν έχει νομική φυσική υπόσταση και δεν μπορεί να διωχθεί. «Η EULEX είναι μια δομή που αποτελείται από το σύνολο των μερών της και δεν έχει αυτόνομη ύπαρξη στο βρετανικό δίκαιο. Πρόκειται έως έναν βαθμό για μια ιδιομορφία, όμως, λόγω του τόπου [Κόσοβο] και του σκοπού της, είναι λογικό τα νομικά αιτήματα να αποδίδονται στα συντακτικά μέρη και όχι στην Αποστολή, η οποία συγκροτείται από τα κράτη (ευρωπαϊκά) που συμμετέχουν. Υπάρχει μια ειρωνεία στο γεγονός ότι η EULEX εμπλέκεται στη βελτίωση του κράτους δικαίου, αλλά είναι ανέγγιχτη από τον προσφεύγοντα». Σε ηλεκτρονικό του μήνυμα προς τον συγγραφέα ο Ζακέ, ειδικός στο ευρωπαϊκό δίκαιο, θα ισχυριστεί ότι η προσφυγή της Μπάμιε στα βρετανικά δικαστήρια, αντί των ευρωπαϊκών, ίσως να μην ήταν η βέλτιστη τακτική. Σχετικά με το ζήτημα που έφερε στο προσκήνιο ο δικαστής Γουέιντ, ο Ζακέ θεωρεί ότι, και χωρίς αυτό, η υπόθεση δεν θα προχωρούσε λόγω της διπλωματικής ασυλίας που απολαμβάνει το προσωπικό της EULEX. Εκτιμά επίσης ότι «βασικός στόχος της εισαγγελέα δεν ήταν η EULEX αλλά το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών [Foreign Office]», διεκδικώντας αποζημίωση από τη βρετανική κυβέρνηση επειδή δεν την υπερασπίστηκε στη διάρκεια της αντιπαράθεσης. Όπως σημειώνει σκωπτικά, η εισαγγελέας είχε και στο παρελθόν επιτύχει συμβιβασμό με το βρετανικό δημόσιο, «από το οποίο εξασφάλισε σημαντικές χρηματικές απολαβές», για παρόμοια υπόθεση. Η νομική εμπλοκή ωστόσο δεν μπορεί να ήταν απλά προϊόν νομικού τακτικισμού, αφού, ακόμα και εάν η Μπάμιε είχε προσφύγει στα ευρωπαϊκά δικαστήρια, η ιστορία δείχνει ότι θα αντιμετώπιζε την ίδια ιδιομορφία. Στις 23 Μαΐου 2012 η εταιρεία Elitaliana είχε προσφύγει στο Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αίτημα να ακυρωθεί διαγωνισμός για την παροχή υπηρεσιών προς την EULEX και να υποχρεωθεί η EULEX

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 23

ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

~ 23

να αποκαταστήσει τη ζημία που υπέστη. Η εταιρεία είχε βγει δεύτερη στον διαγωνισμό και είχε ζητήσει να ενημερωθεί σχετικά με την προσφορά του μειοδότη, κάτι το οποίο η EULEX αρνήθηκε. Η EULEX προέβαλε ένσταση απαραδέκτου, ισχυριζόμενη ότι δεν ήταν αυτοτελής οργανισμός και ότι η προσφυγή που άσκησε η Elitaliana δεν μπορούσε να στρέφεται εναντίον της. Το δικαστήριο αποδέχτηκε τον ισχυρισμό, γνωμοδοτώντας ότι: «Όπως προκύπτει από τις ανωτέρω διατάξεις, η EULEX Κοσσυφοπέδιο δεν έχει νομική προσωπικότητα και δεν προβλέπεται ότι μπορεί να είναι διάδικος σε δίκη ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων της Ένωσης».11 Σχετικά με το πώς γίνεται να υπογράφει σύμβαση ο επικεφαλής ενός οργανισμού που δεν έχει νομική υπόσταση, το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι «πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι πράξεις που έλαβε ο αρχηγός της EULEX Κοσσυφοπέδιο στο πλαίσιο της διαδικασίας για τη σύναψη της επίμαχης συμβάσεως πρέπει να λογιστούν ως πράξεις της [Ευρωπαϊκής] Επιτροπής». Σε μια δικαστική διαδικασία που διάρκεσε μέχρι τον Νοέμβριο του 2015, η Elitaliana έχασε και σε δεύτερο βαθμό και υποχρεώθηκε να καλύψει τα δικαστικά έξοδα.12 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ωστόσο είχε μια άλλη, δική της ερμηνεία για το θέμα της ακριβούς υπόστασης της EULEX. Απαντώντας στις 21 Ιανουαρίου 2015 σε αίτημα του συγγραφέα να αποκτήσει πρόσβαση σε διοικητικά έγγραφα σχετικά με τα διαφημιστικά έξοδα της Αποστολής, ο επικεφαλής του Corporate Board Secretariat της EEAS ισχυριζόταν: «Αρχικά επιτρέψτε μου να σας πληροφορήσω ότι η EULEX δεν είναι υπηρεσία [agency], αλλά μια αποστολή διαχείρισης κρίσεων της ΕΕ, ιδρυμένη από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Ασφάλεια και την Άμυνα. Είναι μια νομική δομή [legal entity] ανεξάρτητη από την EEAS». Συνεπώς, όσον αφορά το στέλεχος του Corporate Board Secretariat, δεν είναι αυτονόητο ότι η EULEX υπόκειται στους κανόνες διαφάνειας και πρόσβασης σε έγγραφα όπως προκύπτουν από τις συνθήκες της ΕΕ. Το ζήτημα του ποιος είναι υ-

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 24

24 ~

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

πεύθυνος για την Αποστολή μοιάζει να είναι τόσο ασαφές ακόμα και μεταξύ των στελεχών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ώστε στην ίδια απαντητική επιστολή να αναφέρεται ότι, σε περίπτωση που επιθυμείται επανεξέταση του αιτήματος, όπως προβλέπεται από τους κανόνες διαφάνειας της σχετικής συνθήκης, παραλήπτης του σχετικού αιτήματος θα είναι και πάλι η EEAS. Σύμφωνα με την Μπάμιε σε ηλεκτρονικό της μήνυμα προς τον συγγραφέα τον Αύγουστο του 2016, το πλεονέκτημα από την απουσία νομικής σαφήνειας μοιάζει να είναι ότι το νομικό καθεστώς της Αποστολής μπορεί να προσαρμόζεται στα αναγκαία κάθε φορά επιχειρήματα. «Παίρνουμε οδηγίες από την EULEX, πρέπει να ακολουθούμε τους κανονισμούς της και τυπικά από τον νόμο θεωρούμαστε εργαζόμενοι. Αλλά δεν μπορούμε να τη μηνύσουμε για τα εργατικά μας δικαιώματά εφόσον οι αποστολές της EEAS δεν έχουν νομικό καθεστώς. Είναι εμφανές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δημιουργήσει τερατουργήματα που καταχρώνται ένα καθεστώς πλήρους ατιμωρησίας». Εκτός από τη θεσμική διάσταση, η εισαγγελεύς επισημαίνει και τους πολιτικούς κινδύνους αυτής της ιστορίας: «Η EEAS υποτίθεται ότι είναι υπεύθυνη για όλες τις αποστολές που συγκροτεί, λειτουργώντας με βάση τις εντολές των κρατών-μελών, τα οποία εκδίδουν πολιτικές οδηγίες για την εξωτερική πολιτική που θα ασκήσει η EEAS. Εδώ προκύπτει ένα κενό, αφού τα κράτη-μέλη [οι εκπρόσωποί τους] οφείλουν να πιστεύουν ό,τι τους μεταφέρεται, και είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι οι επικεφαλής των αποστολών και οι πολιτικοί διευθυντές λένε αυτά που νομίζουν ότι πρέπει να γνωρίζουν οι εκπρόσωποι των κρατών-μελών, κρατώντας πολλές από τις υποθέσεις τους μακριά απ’ αυτούς. Υπάρχει λοιπόν έλλειμμα λογοδοσίας για πολλά θέματα από την EEAS [προς τα κράτη-μέλη] και μεταξύ της EEAS και των αποστολών». Ενώ η υπόθεση της Μπάμιε συνεχίζει τον μακρύ δρόμο της στα δικαστήρια, με μια λιτή ανακοίνωσή της στις 7 Νοεμβρίου 2016, δυόμισι χρόνια μετά την έναρξη της εισαγγελικής έρευνας

FOTIADIS EKSOUSIES DDD Final_Layout 1 16/3/17 12:45 μ.μ. Page 25

ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΩΡΙΣ ΣΑΦΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

~ 25

(Μάρτιος του 2014), η εισαγγελία του Κοσόβου γνωστοποιούσε το κλείσιμό της όσον αφορά το ενδεχόμενο διαφθοράς, καταλήγοντας ότι δεν προέκυψε καμιά απόδειξη αποδοχής δωροδοκίας ή σχετικής απόπειρας.13