978 960 03 6240 4

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 5

ΧΟΥΑΝ ΓΚΟΜΕΘ ΜΠΑΡΘΕΝΑ

γυναικα ΑΠΟ μελανι c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΝΗΤΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 6

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ινστιτούτου Γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων. ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Juan Gómez Bárcena, El cielo de Lima

Copyright Juan Gómez Bárcena 2014 Editorial Salto de Página S.L. 2014 Published by arrangement with The Ella Sher Literary Agency, www.ellasher.com, working in conjuction with the Ersilia Literary Agency © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2016 ©

Έτος 1ης έκδοσης: 2017 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6240-4

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 7

Στους φίλους που με συνόδεψαν σ’ αυτό το ταξίδι. Χωρίς αυτούς, η Γυναίκα από μελάνι θα έμοιαζε κάπως λιγότερο στο βιβλίο που ήθελα να γράψω. Στις αδερφές μου Ντιάνα και Μάρτα, που ξέρουν τα πάντα για μένα, αλλά δεν ξέρουν ακόμα τίποτα γι’ αυτές τις σελίδες.

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 8

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 9

Μία κωμωδία

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 10

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 11

Σ φορές ώσπου να πάρει την τελική της μορφή, αγαπητέ φίτην

αρχή είναι μόνο μια επιστολή που γράφεται πολλές

1. Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου είναι Almas de violeta και κυκλοφόρησε στη Μαδρίτη το 1900. (Σ.τ.Μ.)

11

λε, αξιότιμε ποιητή, αξιοσέβαστε κύριε· διαφορετική αρχή για κάθε πρόχειρο που καταλήγει τσαλακωμένο κάτω απ’ το γραφείο, δόξα των ισπανικών γραμμάτων, αξιότιμε κύριε Ραμόν Χιμένεθ, εξέχοντα δάσκαλε, συνάδελφε. Την επόμενη μέρα η μιγάδα υπηρέτρια θα σκουπίσει τις μπάλες απ’ το τσαλακωμένο χαρτί που έχουν σκορπιστεί στο πάτωμα, περνώντας τες για ποιήματα του νεαρού αφέντη Κάρλος Ροδρίγες. Απόψε, όμως, ο νεαρός αφέντης δεν γράφει ποιήματα. Καπνίζει το ένα τσιγάρο πίσω απ’ το άλλο συντροφιά με τον φίλο του τον Χοσέ Γκάλβες και ζυγιάζουν μαζί με ακρίβεια τα λόγια με τα οποία θα απευθυνθούν στον Δάσκαλο. Νωρίτερα είχαν αναζητήσει το τελευταίο του βιβλίο σε όλα τα βιβλιοπωλεία της Λίμας, αλλά το μόνο που βρήκαν ήταν ένα μεταχειρισμένο αντίτυπο του Ψυχές βιολέτας,1 που το έχουν διαβάσει ήδη πολλές φορές και που τους στίχους του είναι ήδη σε θέση να απαγγείλουν από μνήμης. Και τώρα γράφουν ένα σωρό λόγια, που μετά από λίγο θα τους φαίνονται γελοία, αγαπητέ φίλε, διακεκριμένε λογοτέχνη, τολμηρέ ανανεωτή των Γραμμάτων μας, μήπως θα μπορούσατε, κινούμενος από την άμετρη γενναιοδωρία σας, να κάνετε μία χάρη

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 12

12

σ’ εμάς, τους ταπεινούς σας φίλους στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στους αφοσιωμένους αναγνώστες σας από το Περού – γιατί θα πρέπει να γνωρίζετε, δον Χουάν Ραμόν, ότι εδώ παρακολουθούμε το ποιητικό σας έργο με έναν θαυμασμό για τον οποίο ενδεχομένως δεν είστε ενήμερος· θα ήταν ίσως απρέπεια από την πλευρά μας εάν σας ικετεύαμε να μας αποστείλετε ένα αντίτυπο του τελευταίου σας βιβλίου, με αυτά τα θλιμμένα σας τραγούδια που είναι αδύνατον να βρεθούν εδώ στη Λίμα· θα ήταν ίσως κατάχρηση της γενναιοδωρίας σας το να περιμένουμε αυτήν τη μικρή χάρη από σας χωρίς να σας στείλουμε πρώτα τις τρεις πεσέτες που κοστίζει. Όταν κουράζονται, πίνουν πίσκο.2 Ανοίγουν τα παράθυρα και κοιτάζουν έξω τους έρημους δρόμους. Είναι μια βραδιά χωρίς φεγγάρι, του έτους 1904· οι δυο τους δεν είναι παρά δύο εικοσάχρονα παιδιά, τόσο νέα που θα επιζήσουν από δύο παγκοσμίους πολέμους και θα γιορτάσουν τη νίκη του Περού στο Κόπα ντε Αμέρικα, σχεδόν τριάντα πέντε χρόνια αργότερα. Τώρα, όμως, φυσικά δεν ξέρουν τίποτε απ’ όλα αυτά. Μουτζουρώνουν μονάχα χαρτιά, το ένα πίσω απ’ το άλλο, ψάχνοντας λέξεις που είναι αδύνατον να βρεθούν. Γιατί με το τελευταίο γράμμα που πετάνε στο πάτωμα, καταλαβαίνουν εντέλει ότι δεν θα καταφέρουν να αποκτήσουν το υπογεγραμμένο τους αντίτυπο του Θλιμμένοι σκοποί,3 όσο κι αν τον αποκαλούν επιφανή λογοτέχνη, τιμή και δόξα της Ισπανίας και της Αμερικής· ούτε μια αράδα δεν θα τους στείλει ως απάντηση με το ταχυδρομείο, αν του εξομολογηθούν πως είναι δύο νεαροί αριστοκράτες που συναντιούνται σε μια σοφίτα στη Λίμα παίζοντας τους φτωχούς. Πρέπει να διανθίσουν την πραγματικότητα, γιατί στο κάτω κάτω αυτό κάνουν οι ποιητές κι εκείνοι είναι 2. Pisco: δυνατό αλκοολούχο ποτό, που παράγεται στο Περού και στη Χιλή, με απόσταξη μοσχάτων σταφυλιών. (Σ.τ.Μ.)

3. Ο πρωτότυπος τίτλος είναι Arias tristes (Μαδρίτη 1902). (Σ.τ.Μ.)

ποιητές ή τουλάχιστον ονειρεύονται να γίνουν μένοντας ξάγρυπνοι πολλές μεγάλες νύχτες σαν κι εκείνη. Κι αυτό ακριβώς ετοιμάζονται να κάνουν τώρα, να συνθέσουν το δυσκολότερο ποίημα, ένα που να μην έχει στίχους, αλλά να μπορεί να συγκινήσει την καρδιά ενός αληθινού καλλιτέχνη. Την πρώτη φορά ακούγεται σαν αστείο, αλλά τελικά αποδεικνύεται πως δεν είναι αστείο, ο ένας από τους δύο λέει σχεδόν χωρίς να το σκεφτεί: θα ήταν ευκολότερο αν ήμασταν μία όμορφη γυναίκα, θα ’βλεπες τότε πώς θα ’θελε ο δον Χουάν Ραμόν να μας απαντήσει με όλη του την ψυχή, μ’ εκείνη την ψυχή βιολέτας, και τότε σταματάει έξαφνα, οι δύο νεαροί κοιτάζονται μια στιγμή και άθελά τους σχεδόν έχουν ήδη καταστρώσει το πονηρό τους σχέδιο, γελούν, συγχαίρουν ο ένας τον άλλον για την ιδέα, ανταλλάσσουν φιλικά χτυπήματα στην πλάτη και ποτήρια πίσκο, και το επόμενο πρωί συναντιούνται στη σοφίτα με ένα αρωματισμένο φύλλο χαρτί, που είχε συμφωνήσει ο Κάρλος να κλέψει από το γραφείο της αδερφής του. Ο ίδιος ο Κάρλος είναι κι αυτός που γράφει· τόσες φορές τον είχαν κοροϊδέψει στο λύκειο για τη γυναικεία καλλιγραφία του, με τα στρογγυλά κι απαλά σαν χάδι γράμματά του, και επιτέλους ήρθε πια η ώρα να βγάλει κι ένα όφελος από δαύτη. Όποτε είστε έτοιμος, κύριε Γκάλβες, λέει συγκρατώντας το γέλιο του, κι αρχίζουν μαζί να απαγγέλλουν εκείνα τα λόγια που ωρίμαζαν επί μακρόν, για τα οποία χρειάζονται μόνο ριγωτό χαρτί κι έναν γραφέα με γυναικείο γραφικό χαρακτήρα· αυτό το δίχως στίχους ποίημα που δεν θα συμπεριληφθεί σε κανένα βιβλίο, αλλά που ετοιμάζεται να κάνει εκείνο που μόνο η καλύτερη ποίηση ξέρει: να κατονομάσει κάτι που δεν έχει υπάρξει ποτέ ξανά ως τώρα και να του δώσει ζωή. Απ’ αυτές τις λέξεις θα γεννηθεί η Χεορχίνα, ντροπαλή αρχικά, γιατί έτσι επιλέγουν να είναι, μία κοπελίτσα από το Μιραφλόρες, που αναστενάζει διαβάζοντας τους στίχους του Χουάν Ραμόν και που η αφέλειά της τους κάνει να γελάνε στα

13

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 13

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 14

14

διαλείμματα. Μία κοπέλα τόσο αφελής, που δεν μπορεί παρά να είναι όμορφη. Αυτή είναι που ζητάει ένα αντίτυπο του Θλιμμένοι σκοποί· αυτή που ντρέπεται τόσο πολύ για το τόλμημά της· αυτή που παρακαλάει τον ποιητή να τη συγχωρήσει και να την καταλάβει. Λείπει η υπογραφή και μαζί της ένα επώνυμο ηχηρό και ποιητικό, στο οποίο καταλήγουν μετά από μακρά συζήτηση, κατά τη διάρκεια της οποίας τελειώνουν όλο το ποτό και τα γλυκά: Χεορχίνα Ούμπνερ. Και η Χεορχίνα αρχίζει να υπάρχει ως αυτό μόνο, ένα όνομα και μία σφραγισμένη επιστολή, που θα ταξιδέψει από χέρι σε χέρι για πάνω από έναν μήνα, πρώτα στο μπούστο της αναλφάβητης υπηρέτριας, μετά στην τσέπη του μικρού για τα θελήματα, που γι’ αυτήν τη δουλειά χρεώνει μισό σολ4 και μια τσιμπιά στον τεράστιο αφρικανικό κώλο της υπηρέτριας. Έπειτα θα περάσει από τα χέρια δύο υπαλλήλων του ταχυδρομείου, ενός στοιβαδόρου στο λιμάνι κι ενός ναυτικού της γραμμής· από κει στο ατμόπλοιο που κάνει τη διαδρομή Λίμα-Μοντεβιδέο, σε έναν σάκο με γράμματα, όπου εν γένει αφθονούν τα κακά νέα. Από το Μοντεβιδέο μία περιττή παράκαμψη ως την Ασουνθιόν, λόγω της αμέλειας ενός ταχυδρόμου που του λείπουν ακόμα τριάντα μέρες για να βγει στη σύνταξη και η καθαρή όραση που χρειάζεται για να διακρίνει κανείς τα μικρά καλλιγραφικά γράμματα. Από την Ασουνθιόν με τρένο και πάλι στο Μοντεβιδέο μέσω της ζούγκλας, για να φορτωθεί στο αμπάρι ενός πλοίου όπου θα σωθεί ως εκ θαύματος από τα σαγόνια ενός αρουραίου που είχε κάνει μέχρι τότε αγνώριστα πολλά άλλα γράμματα. Και τότε ακόμα η Χεορχίνα δεν θα έχει αρχίσει να ζει· δεν θα είναι ακόμα παρά ένα επιστολόχαρτο που μες στη σκοτει4. Sol: το νόμισμα του Περού, από το 1863 ως το 1985, οπότε και αντικαταστάθηκε από το ίντι (Ιnti), για να επανέλθει σε χρήση το 1991 ως «καινούργιο σολ» (Nuevo sol). (Σ.τ.Μ.)

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 15

15

νιά του ταχυδρομικού σάκου θα έχει αρχίσει πια να χάνει και το τελευταίο ίχνος αρώματος. Της μένουν ακόμα τρεις εβδομάδες υπερατλαντικού ταξιδιού, με τη συντροφιά δύο λαθρεπιβατών που κάθε τόσο ανταλλάσσουν ψιθυριστά τις εντυπώσεις τους σε κάτι επαρχιώτικα πορτογαλικά· και μετά η εκφόρτωση στη Λα Κορούνια, το τρένο, το ταχυδρομικό γραφείο, κι έπειτα πάλι το τρένο, ο ταχυδρομικός υπάλληλος που δεν διαβάζει ποίηση και στον οποίο δεν λέει τίποτα το όνομα του παραλήπτη, και μετά η Μαδρίτη, επιτέλους η Μαδρίτη. Και φαίνεται πως σε κάποιο σημείο εκείνου του μεγάλου διάπλου η Χεορχίνα έχει αρχίσει να ανασαίνει και να ζει· πως όταν τελικά φτάνει στο σπίτι του ποιητή, είναι πια μια γυναίκα με σάρκα και οστά, μια χλομή δεσποινίδα που πάλλει μέσα από ένα ρυάκι μελανιού και τώρα περιμένει απάντηση στην έπαυλή της στο Μιραφλόρες. Ένα πλάσμα τόσο αληθινό, όσο και η δίχως άρωμα επιστολή που θα ανοίξει εκείνο το πρωί ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ στο γραφείο του, με χέρια σταθερά στην αρχή και τρεμάμενα έπειτα.

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 16

Δ λιγάκι το περιτύλιγμα του πακέτου για να βεβαιωθεί ότι δεν

16

ύο

ταχυδρομικοί υπάλληλοι, ένας τελωνειακός που σκίζει

περιέχει προϊόν λαθρεμπορίου· άλλος σάκος στον οποίο τα κακά νέα –θάνατοι, αποβολές, απρόσμενες αναγκαστικές διαμονές σε ιαματικά λουτρά και σανατόρια· ένας μήνας του μέλιτος που τελειώνει με τα κοσμήματα εκείνης παιγμένα και χαμένα στο καζίνο του Εστορίλ – είναι και πάλι περισσότερα από τα καλά· ένας ταξιδιώτης που έφτασε σώος και αβλαβής· ένας Ινδιάνος που δέχεται να αναγνωρίσει τον μιγάδα γιο του. Διά θαλάσσης στο Μοντεβιδέο, σε ένα αμπάρι χωρίς λαθρεπιβάτες και αρουραίους· από το πλοίο στο ταχυδρομικό γραφείο και από κει ξανά στον μόλο για να φορτωθεί σε ένα καράβι για τη Λίμα, ακολουθώντας τον σωστό δρόμο αυτήν τη φορά, αφού ο μύωπας ταχυδρομικός υπάλληλος έχει πάρει τη σύνταξή του στο μεταξύ και απολαμβάνει τις ταπεινές του μέρες ανάπαυσης σε μια γειτονιά του Ποθίτος· από το λιμάνι της Λίμας στο υποκατάστημα του ταχυδρομείου και οκτώ χέρια αργότερα στο ταγάρι του ίδιου εκείνου μικρού για τα θελήματα, που και πάλι χρεώνει μισό σολ και άλλη μια τσιμπιά στον κώλο της υπηρέτριας. Μόνο που αυτήν τη φορά το πακέτο δεν θα χωράει στο σουτιέν της, οπότε θα αρκεστεί να το αφήσει πάνω στο γραφείο του νεαρού κυρίου Χοσέ, χωρίς να μπει στον κόπο να κοιτάξει εκείνα τα ορνιθοσκαλίσματα που έτσι κι αλλιώς δεν θα ήταν σε θέση να καταλάβει. ... Έλαβα σήμερα το πρωί το γράμμα σας, αυτό το τόσο όμορ-

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 17

5. Ο πρωτότυπος τίτλος είναι Ninfeas (Μαδρίτη 1900). (Σ.τ.Μ.)

6. Ο συγγραφέας αναφέρεται στην Πουέρτα ντελ Σολ, στη Μαδρίτη και

στον πεζόδρομο Λας Ράμπλας στη Βαρκελώνη. (Σ.τ.Μ.)

17

φο για μένα γράμμα, και σπεύδω να σας στείλω το βιβλίο μου Θλιμμένοι σκοποί, αν και φοβούμαι πως οι στίχοι μου δεν θα σταθούν στο ύψος των προσδοκιών σας, Χεορχίνα... Το ίδιο εκείνο βράδυ γιορτάζουν στις ταβέρνες για το υπογεγραμμένο τους αντίτυπο και την ιδιόχειρη επιστολή του Δασκάλου. Κερνούν τους φίλους τους, άλλους ποιητές φτωχούς όσο και οι ίδιοι, που έρχονται με τις ιππήλατες άμαξές τους, κι ενόσω τους βοηθούν να βγάλουν τα πανωφόρια τους τους λένε πιείτε, πιείτε όσο θέλετε, απόψε κερνάει η Χεορχίνα Ούμπνερ. Έπειτα ακολουθούν οι εξηγήσεις, οι προπόσεις και η μεγαλόφωνη ανάγνωση της επιστολής· κάποιοι πιστεύουν την ιστορία και κάποιοι δεν την πιστεύουν, άσε τις εξυπνάδες, Καρλίτο, δεν είναι δυνατόν αυτές τις ανοστιές να τις έχει γράψει ο δημιουργός του Νούφαρα5 και Ψυχές βιολέτας. Ύστερα, όμως, βλέπουν πάνω στο τραπέζι την υπογραφή του ποιητή κι εκείνο το βιβλίο που μπορεί να το βρει κανείς μόνο στα βιβλιοπωλεία της Σολ και των Ράμπλας6 κι αρχίζουν τα φιλικά χτυπήματα στην πλάτη και τα χαχανητά. Η επιστολή σας είναι από τις 8 Μαρτίου, αλλά σ’ εμένα έφτασε μόλις σήμερα, 6 Μαΐου. Μη με θεωρήσετε υπεύθυνο για την αργοπορία. Αν μου στέλνετε πάντα τη διεύθυνσή σας –σε περίπτωση που σκοπεύετε να αλλάξετε κατοικία–, εγώ θα σας αποστέλλω τα βιβλία που εκδίδω και πάντα φυσικά με μεγάλη μου χαρά... Οι απόψεις διίστανται, κάποιοι λένε ότι πρέπει να απαντήσουν στο γράμμα, άλλοι ότι δεν πρέπει να απαντήσουν στο γράμμα, ότι η Χεορχίνα οφείλει να ανταποκριθεί στην ευγενική χειρονομία του Δασκάλου στέλνοντάς του μία φωτογραφία της ή έστω μερικές καρτ ποστάλ από τη Λίμα· ότι δεν αξίζουν τέτοιες κοροϊδίες στους μεγάλους ποιητές κι ότι πρέπει να ομο-

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 18

18

λογήσουν την αλήθεια το συντομότερο δυνατόν, ότι σιγά, τι θα βγάλουν αν πουν την αλήθεια, ότι όχι, πρέπει να πάψουν αυτό το αστείο πριν πάρουν άσχημη τροπή τα πράγματα· ότι θα έχουν άσχημη κατάληξη και ότι δεν πειράζει. Τελικά είναι ο Χοσέ αυτός που παίρνει τον λόγο, ρίχνοντας μια ηχηρή γροθιά στο τραπέζι: εγώ λέω να του απαντήσουμε, διάβολε. Και θα απαντήσουν, αλλά αυτό θα γίνει πια την επόμενη μέρα, όταν πάνε στη σοφίτα, νωχελικοί και νυσταγμένοι μετά το αποψινό μεθύσι, οπλισμένοι με το παρφουμαρισμένο με άρωμα τριαντάφυλλου επιστολόχαρτο που αγόρασαν για την περίσταση. Απόψε προτιμούν να διασκεδάσουν. Να σκαρφιστούν διάφορες πιθανές απαντήσεις στον ποιητή, στην αρχή συνετές εν γένει κι έπειτα όλο και πιο παράτολμες, παρασυρμένοι από το αλκοόλ και την ευφορία. Να βγουν στο χάραμα της Λίμας απαγγέλλοντας εν χορώ τους Θλιμμένους σκοπούς, που με ένα μπουκάλι τσίτσα 7 στο χέρι δεν φαντάζουν πια και τόσο θλιμμένοι. Και έπειτα –αν και πρέπει να τους συγχωρήσουμε, γιατί σ’ εκείνη τη φάση πια είναι περισσότερο μεθυσμένοι παρά ποιητές– ν’ αρχίσουν να φέρονται ο ένας στον άλλο λες και είναι κυρίες ή δεσποινίδες· να αποκαλούν ο ένας τον άλλο «Χεορχίνα!» φωνάζοντας με όλη τους τη δύναμη και να λεπταίνουν τη φωνή τους, να ανασηκώνουν τις φούστες που δεν φορούν, να παριστάνουν ότι ζαλίζονται κι ότι λιποθυμούν και τέλος να κάθονται και να κατουρούν ανακούρκουδα, μαζί και οι δυο, σκασμένοι στα γέλια, στον ροδόκηπο των Ντεσκάλθος.8 7. Chicha: αλκοολούχο ποτό, διαδεδομένο στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Ειδικότερα στη Χιλή φτιάχνεται από μήλο ή από σταφύλι, χωρίς απόσταξη, με ζύμωση μόνο. (Σ.τ.Μ.)

8. Η φραγκισκανική μονή των «Ξυπόλυτων μοναχών» (Descalzos) ιδρύθηκε το 1595 και βρίσκεται στη συνοικία Ρίμακ της Λίμας. Το μοναστήρι περιβάλλεται από κήπους και αμπελώνες, ενώ φτάνει κανείς σ’ αυτό ακολουθώντας την οδό των Ξυπόλυτων (Alameda de los Descalzos), έναν φαρδύ δρόμο με πρασιές. (Σ.τ.Μ.)

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 19

19

... Σας ευχαριστώ για την καλοσύνη σας. Και πιστέψτε με, το λέω σοβαρά, σας φιλώ τα πόδια. Χουάν Ραμόν Χιμένεθ

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 20

Α τον Κάρλος με μία και μόνη αράδα. Ότι μας επιτρέπεται ς

υποθέσουμε ότι πρέπει να περιγράψουμε τον Χοσέ και

20

να πούμε, για παράδειγμα, μόλις δέκα λέξεις γι’ αυτούς· όλη τους η ύπαρξη να χωρέσει στην έκταση ενός τηλεγραφήματος. Εν τοιαύτη περιπτώσει, μάλλον θα λέγαμε τα εξής: Είναι πλούσιοι. Πιστεύουν πως είναι ποιητές. Θέλουν να γίνουν σαν τον Χουάν Ραμόν Χιμένεθ. Ευτυχώς, όμως, κανένας δεν απαιτεί από μας να είμαστε τόσο λακωνικοί.

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 21

Ε Είναι και οι δύο, αν κι αυτό δεν αποτελεί τόσο σύμπτωση ίναι

πλούσιοι.

9. Πρόκειται για μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν, που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε διάφορες εκδόσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε: 1) Μαρκ Τουέιν, Ο πρίγκιπας και ο φτωχός, μτφρ. Ντίνα Σάπκα, Μίνωας (Αθήνα 2016). 2) Μαρκ Τουέιν, Πρίγκιπας και φτωχός, μτφρ. Ρούλα Χατζοπούλου, Άγκυρα (Αθήνα 2013) 3) Μαρκ Τουέιν, Ο πρίγκιπας και ο φτωχός, μτφρ. Μαρία Σπηλιοπούλου, Modern Times (Αθήνα 2007). (Σ.τ.Μ.)

21

όσο κάτι το αυτονόητο. Το 1904 η φιλία μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις είναι κάτι σαν είδος λογοτεχνίας του φανταστικού· ένα είδος λογοτεχνίας προοριζόμενο για ιδιαίτερα αφελή πνεύματα, σαν εκείνο ενός παιδιού που διαβάζει το μυθιστόρημα Ο πρίγκιπας και ο φτωχός9 πριν δεχτεί το καθιερωμένο φιλί της καληνύχτας. Υπάρχουν, φυσικά, περιστάσεις κατά τις οποίες προκύπτουν αγνές σχέσεις σ’ αυτό το πλαίσιο. Όλοι έχουμε ακούσει κατά καιρούς, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, να γίνεται λόγος για γαιοκτήμονες που χαίρονται να μοιράζουν αφειδώλευτα χάρες στους χωρικούς που εργάζονται στα κτήματά τους, απολαμβάνοντας ίσως αντί άλλης αποζημίωσης τη χαρά του να τους βλέπουν να περιμένουν ώρα πολλή στο γραφείο όπου υποδέχονται τους επισκέπτες, με τον σκούφο σφιγμένο πάνω στο στήθος και το βλέμμα να καθρεφτίζει τον φόβο τους μην τυχόν και λερώσουν με λάσπες τα χαλιά. Έπειτα είναι και οι πλούσιες

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 22

22

καλοσυνάτες χήρες, που συμβουλεύουν τρυφερά τις υπηρέτριές τους· που ίσως μάλιστα μπαίνουν στον κόπο να αναζητήσουν γι’ αυτές ευυπόληπτους και ευαίσθητους συζύγους μεταξύ των υπηρετών των φιλενάδων που παίζουν μαζί τους τρεσίγιο.10 Κύριοι που μεταμφιέζονται σε εργάτες και μεθοκοπούν σε γραφικές ταβέρνες, συντροφιά με άντρες που αργότερα δεν θα θυμούνται τα ονόματά τους. Σε καμία από αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορούμε να βρούμε συμπτώματα φιλίας. Μόνο μια επίπλαστη συντροφικότητα κατά την οποία ο χωρικός, η υπηρέτρια ή ο μπάτλερ, παίζουν τον χειρότερο ρόλο· να απαντούν με επιφυλακτικά μονοσύλλαβα στις ερωτήσεις, που συχνά είναι περίτεχνα ζαχαρωμένες διαταγές, και να δέχονται με ντροπή την ελεημοσύνη της προσοχής που τους προσφέρει ο αφέντης. Τα αφεντικά, από την άλλη, βρίσκουν ικανοποιητικές και εποικοδομητικές αυτές τις σύντομες συζητήσεις, που προκαλούν και διακόπτουν κατά βούληση. Κάποια συγκεκριμένη στιγμή ο υπηρέτης θα φύγει –μπορείς να αποσυρθείς, Αλφρέδο– κι εκείνοι θα μείνουν αραχτοί στις πολυθρόνες τους, πάνω στο τραπέζι ανέγγιχτο το ποτηράκι με το κονιάκ που ο ντροπαλός υπηρέτης δεν τόλμησε να δοκιμάσει και στις συνειδήσεις τους η ικανοποίηση ότι φέρθηκαν με γενναιοδωρία και ανθρωπιά. Επομένως δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε ότι είναι και οι δύο πλούσιοι. Εντούτοις, δεν υπάρχει λόγος να είναι πλούσιοι με τον ίδιο τρόπο. Η περιουσία των Γκάλβες, για παράδειγμα, έρχεται από πολύ παλιά, συνδεδεμένη με ένα λαμπρό γενεαλογικό δέντρο μεγάλων ανδρών της πατρίδας. Και ενώ πράγματι αληθεύει ότι πολλά από τα σολ που συγκέντρωσαν οι ένδοξοι αυτοί πρόγονοι έχουν πλέον εξανεμιστεί, οι απόγονοί τους διατηρούν ακόμα το 1904 έσοδα επαρκή, ώστε 10. Tresillo: παιχνίδι που παίζεται με την ισπανική τράπουλα και ήταν πολύ διαδεδομένο τον 19ο αιώνα. (Σ.τ.Μ.)

να επιτρέπουν στους εαυτούς τους μία άνετη διαβίωση. Για να μη μιλήσουμε για την άμεμπτη υπόληψή τους, που στην πορεία θα αποδειχθεί τόσο πολύτιμη όσο και το χαμένο χρυσάφι. Γιατί ο κάθε πρωτευουσιάνος ξέρει πως ο παππούς Χοσέ Γκάλβες Εγούσκιθα πέθανε υπερασπιζόμενος το Καγιάo ενάντια σ’ ένα σύνταγμα Ισπανών το 1866 κι ότι ο θείος του, ο Χοσέ Γκάλβες Μορένο, ήταν ένας ήρωας του Πολέμου του Ειρηνικού, και με τέτοια διαπιστευτήρια ποιος θα μπορούσε να αρνηθεί στον νεαρό Χοσέ, όταν μεγάλωνε, μια θέση ευθύνης· ίσως σε μια διπλωματική αποστολή στο εξωτερικό ή ακόμα και ένα Υπουργείο Πολιτισμού στη Λίμα. Η περιουσία της οικογένειας Ροδρίγες, από την άλλη, έχει αποκτηθεί ντροπιαστικά πρόσφατα. Ο πατέρας του άρχισε να τη συγκεντρώνει μόλις πριν από τρεις δεκαετίες, όταν κατά τη διάρκεια του πυρετού του καουτσούκ δοκίμασε την τύχη του αφαιμάσσοντας τη ζούγκλα και παίρνοντας τους χυμούς και τους Ινδιάνους της. Πριν απ’ αυτό δεν ήταν τίποτα. Απλώς ένας πωλητής κεριών και σαπουνιών που δούλευε πόρτα πόρτα και που ίσως ονειρευόταν από τότε να γίνει ένας από τους τόσους και τόσους κυρίους που δεν καταδέχονταν να τον δεχτούν στο σπίτι τους. Έπειτα θα ερχόταν το λευκό χρυσάφι και μαζί του η φυτεία με τους τέσσερις χιλιάδες εργάτες, η χειμερινή και η θερινή κατοικία, οι άμαξες και το δικό του υπηρετικό προσωπικό, που τόσο έμοιαζε μ’ εκείνους τους άθλιους υπηρέτες που τον σταματούσαν στο κατώφλι. Επιπλέον ένας βοτανικός κήπος με ασυνήθιστα άνθη και ζώα, στα χαλικόστρωτα μονοπάτια του οποίου έβγαζε βόλτα ο αφέντης τις πολλές του έγνοιες. Είχε τα πάντα εκτός από κείνο το ένδοξο παρελθόν που ούτε καν με το καουτσούκ δεν μπορεί να αγοραστεί: το γενεαλογικό του δέντρο είχε κάμποσα κλαράκια ινδιάνικα που έπρεπε να κλαδευτούν. Αυτή η άσημη καταγωγή του θεωρείται μη αποδεκτή σε κάποια σαλόνια, σε κάποιες επίσημες δεξιώσεις· πράγμα που εξηγεί γιατί οι κύριοι υποκλί-

23

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 23

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 24

24

νονται στο πέρασμά του σκύβοντας το κεφάλι δέκα με δώδεκα μοίρες λιγότερο και οι κυρίες προτείνουν την ανάστροφη του χεριού τους με τη μύτη ελαφρά ζαρωμένη, σαν να τις ενοχλεί μια άβολη μυρωδιά. Λες και έχει κολλήσει πάνω στους Ροδρίγες μια επίμονη ελαφρά οσμή απ’ τους νερόλακκους της ζούγκλας, από νεκρούς Χίμπαρο,11 από βουλκανισμένο καουτσούκ, από παραφίνη· από την παραφίνη που τριάντα χρόνια νωρίτερα πουλούσε πόρτα πόρτα για φραγκοδίφραγκα. Αυτό είναι ό,τι πιο κοντινό μπορούμε να βρούμε σε φιλία μεταξύ μελών διαφορετικών τάξεων. Ένας πλούσιος με ένδοξη γενεαλογία κι ένας άλλος, ακόμα πιο πλούσιος, που οι πρόγονοί του υπήρξαν φτωχοί. Και ίσως είναι υπερβολικό το να αφιερώνει κανείς τόσες λέξεις σ’ αυτήν την ιστορία, αφού οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της δεν φαίνονται να την παίρνουν και πολύ στα σοβαρά. Ας μην ξεχνάμε πως θεωρούν εαυτούς ποιητές κι αυτή η πίστη τούς κάνει να ίπτανται ελαφρά πάνω από τη γη και να αντιμετωπίζουν με μια αφηρημένη αδιαφορία ό,τι θυμίζει την πραγματικότητα και τις πεζές συμβάσεις της. Οπότε τι τους νοιάζει αυτούς αν η οικογένεια του Κάρλος δεν έχει ένδοξους νεκρούς, ενώ εκείνη του Χοσέ έχει πάρα πολλούς· η Ποίηση, η Τέχνη, η φιλία τους, κυρίως η φιλία τους, είναι πάνω απ’ όλα. Έτσι θα απαντούσαν τουλάχιστον αν κάποιος έμπαινε στον κόπο να τους ρωτήσει. Δεν μας ενδιαφέρει το θέμα, θα έλεγαν, δεν βλέπετε ότι είμαστε ποιητές· και θα έπρεπε να αρκεστεί κανείς σ’ αυτήν την απάντηση. Να αρκεστεί, αλλά όχι και να πειστεί. Διότι είναι σαφές ότι κι εκείνους τους ενδιαφέρουν οι επιπτώσεις του επιθέτου και της καταγωγής –είπαμε ήδη ότι βρισκόμαστε στο 1904 και δεν θα μπορούσε να ’ναι διαφορετικά– κι ας μην το παραδέχονται· 11. Jíbaro ή αλλιώς Σουάρ (Shuar): ο πλέον πολυάριθμος λαός ιθαγενών του Αμαζονίου, που κατοικεί ανάμεσα στα δάση του Περού και του Εκουαδόρ. (Σ.τ.Μ.)

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 25

25

κι ενδεχομένως ας μην το ξέρουν καν. Και ίσως γι’ αυτό οι γνώμες του Χοσέ, του ανιψιού του περιβόητου Χοσέ Γκάλβες Μορένο, φαντάζουν πάντοτε κάπως πιο συνετές από κείνες του φίλου του, τα ποιήματά του πιο ολοκληρωμένα, τα ανέκδοτά του για Περουβιανούς, Χιλιανούς και Ισπανούς πιο αστεία και οι ερωμένες του πιο όμορφες· θα έλεγε μάλιστα κανείς ότι ενίοτε δείχνει επίσης κάπως πιο ψηλός, αν και μία αμερόληπτη μεζούρα τούς αποκάλυψε πριν από λίγο καιρό ότι ο Κάρλος τον περνάει σχεδόν δύο εκατοστά. Ο Χοσέ ήταν αυτός που δημιούργησε τη Χεορχίνα –ο Κάρλος, χαμογελαστός, θαμπωμένος, εντελώς μεθυσμένος, απλώς κατένευε– κι επίσης αυτός θα είναι που θα αποφασίσει τον θάνατό της αν –Θεός φυλάξοι– πρέπει κάποια στιγμή να επέλθει. Πίνει απλώς άλλο ένα ποτήρι πίσκο και κάνει μια πρόποση για την εξαιρετική ιδέα του φίλου του· τι αξία έχουν οι απόψεις του γιου ενός ανθρώπου που πλούτισε απ’ το καουτσούκ όταν έχει εναντίον του όλους τους ένδοξους νεκρούς μιας χώρας.

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 26

Ο πό την πρώτη. Τώρα κρίνεται ένα ζήτημα πιο αποφασι-

26

ι επόμενες επιστολές απαιτούν περισσότερα πρόχειρα α-

στικής σημασίας απ’ το να καταφέρουν να πάρουν ένα βιβλίο με ποιήματα: αν δεν απαντήσει ο Χουάν Ραμόν, η κωμωδία τελειώνει εδώ. Και για κάποιον λόγο αυτή η κωμωδία φαίνεται στους αυτουργούς της ως κάτι το πολύ σοβαρό. Ίσως γι’ αυτό δεν γελούν σχεδόν καθόλου και ο Κάρλος έχει ένα ύφος βλοσυρό καθώς πιάνει την πένα. Αν και στην πραγματικότητα δεν υπάρχει λόγος να υποθέσει κανείς ότι η αλληλογραφία θα μπορούσε να διακοπεί τόσο σύντομα. Ο Χουάν Ραμόν απαντά πάντα με το ταχυδρομείο· ενίοτε μάλιστα στέλνοντας δύο ή και τρία γράμματα μέσα στην ίδια εβδομάδα, που αργότερα θα ταξιδέψουν μαζί, με το ίδιο υπερωκεάνιο για τη Λίμα. Κι εκείνος επίσης φαίνεται να ενδιαφέρεται να συνεχιστεί το αστείο για πολλά κεφάλαια ακόμα, έστω κι αν είναι με επιστολές σύντομες και κάπως επίσημες. Γράμματα ενίοτε στ’ αλήθεια πληκτικά, αλλά στο τέλος τέλος τόσο χουανραμονιακά όσο και οι Θλιμμένοι σκοποί ή οι Ψυχές βιολέτας κι αυτό είναι αρκετό για να τα μαθαίνουν απέξω ο Χοσέ και ο Κάρλος και να τους πλέκουν το εγκώμιο κατά τη διάρκεια πολλών λατρευτικών βραδιών. Κάποιες φορές οι σελίδες έρχονται πιτσιλισμένες από κηλίδες μελάνης ή με ορθογραφικά λάθη, αλλά ακόμα κι αυτό το συγχωρούν, με επιείκεια, με χαρά. Ο Χουάν Ραμόν, ο τόσο τέλειος στους στίχους

του, ο τόσο έξιπνος –έτσι, με γιώτα–, κάνει κι αυτός μουτζούρες με την πένα του· ακόμα κι αυτός μπερδεύεται, γράφει γιώτα αντί για ύψιλον και «οι» αντί για «ει» ή παραλείπει εντελώς κάποια άηχα σύμφωνα ταυτίζοντάς τα με τον ήχο τους – δηλαδή, με το τίποτα. Για ποια θέματα μιλούν σ’ εκείνες τις πρώτες επιστολές; Η αλήθεια είναι ότι κανένας δεν νοιάζεται και πολύ γι’ αυτό. Ούτε καν οι ίδιοι. Αφιερώνουν πολύ χρόνο στο να τις συντάξουν, να τις βάλουν σε φάκελο, να τις στείλουν· χρόνο ξοδεμένο σε ανταλλαγές συνταγών ενάντια στη γρίπη ή σε κουβέντες για το κρύο και τη ζέστη στη Μαδρίτη ή για τα Νυχτερινά του Σοπέν ή για το πόσο άβολα είναι τα ταξίδια με αυτοκίνητο. Είναι ένας άχρηστος χρόνος, στον οποίο καλό θα ήταν να σταθούμε όσο λιγότερο γίνεται. Εκείνο που έχει όντως ενδιαφέρον, και πολύ μάλιστα, είναι οι προσφωνήσεις και οι αποφωνήσεις σ’ αυτά τα γράμματα. Ο τρόπος με τον οποίο γλιστρούν διακριτικά από το Κύριε δον Χουάν Ρ. Χιμένεθ και το Δεσποινίς Χεορχίνα Ούμπνερ στο Αγαπητέ φίλε και φίλη, μέσα σε δεκατέσσερις μόλις επιστολές. Για να μη μιλήσουμε για τις αποφωνήσεις: η αφοσιωμένη και πιστή θαυμάστριά σας· με εγκάρδιους χαιρετισμούς· φιλικά· με όλη μου τη συμπάθεια· με τη στοργή μου. Αυτή η εξέλιξη, που πραγματοποιείται μέσα σε επτακόσιες σαράντα δύο αράδες αλληλογραφίας, που ισοδυναμούν κατά προσέγγιση με μία ώρα και πενήντα λεπτά συζήτησης σε μία καφετέρια, φαντάζει ενδεχομένως ως μία πολύ απότομη μεταστροφή. Αν όμως λάβουμε υπόψη μας ότι τον διάπλου Λίμα-Λα Κορούνια τον κάνουν μόνο δύο πλοία τον μήνα και ότι το καθένα απ’ αυτά σπανίως μεταφέρει περισσότερα από δυο τρία γράμματά τους, καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για μια σχέση που εξελίσσεται μάλλον αργά, όπως ακριβώς επιτάσσει το κλίμα της εποχής. Θυμίζουν λιγάκι εκείνους τους εραστές που κάνουν μισό χρόνο να πάρουν την άδεια να μιλήσουν ανάμεσα απ’ τα κάγκελα του φράχτη και τουλάχιστον έ-

27

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 27

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 28

28

ναν ολόκληρο χρόνο μέχρι να ανταλλάξουν το πρώτο, αγνό φιλί στα χείλη. Φυσικά η λέξη αγάπη δεν έχει ειπωθεί ακόμη από καμία πλευρά.

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 29

Κ τόσημο από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Χοσέ τρέάθε

φορά που βλέπει στην αλληλογραφία του το γραμμα-

12. Club de la Unión: λέσχη που ιδρύθηκε το 1868. Το κτίριό της βρίσκεται στην Πλάσα Μαγιόρ, στο κέντρο της Λίμας, όπου και λειτουργεί μέχρι σήμερα. (Σ.τ.Μ.)

29

χει να συναντήσει τον Κάρλος. Έχουν συμφωνήσει να διαβάζουν τα γράμματα πάντα μαζί –στο κάτω κάτω και οι δυο τους είναι η Χεορχίνα– και ο Γκάλβες κρατάει σχολαστικά την υπόσχεσή του, αν και κάποιες φορές υποκύπτει στον πειρασμό να σκίσει λίγο την άκρη του φακέλου. Διαβάζουν μεγαλόφωνα τα λόγια του Δασκάλου στα παγκάκια του Πανεπιστημίου ή στην αίθουσα μπιλιάρδου της Λέσχης της Ένωσης12 κι έπειτα βλέπουν το δειλινό να πεθαίνει στη σοφίτα τους, όπου αναλύουν λέξη προς λέξη την απαντητική του επιστολή. Στην πορεία τούς βρίσκει συχνά η νύχτα και την ώρα που ολοκληρώνουν το τελικό σχεδίασμα της δικής τους απάντησης, τα κουνούπια κάνουν γύρω από τη λάμπα πετρελαίου κύκλους, με ολοένα και μικρότερη διάμετρο, μέχρι που στο τέλος τσουρουφλίζονται από τη φλόγα. Και οι δύο σκέφτονται διαρκώς τον Χουάν Ραμόν, αλλά μόνο ο Κάρλος δίνει σημασία στην ίδια τη Χεορχίνα. Για τον Χοσέ είναι μόνο ένα πρόσχημα· ένα εργαλείο μέσω του οποίου μπορεί να γεμίσει με κειμήλια το συρτάρι του γραφείου του. Για παράδειγμα, μια φωτογραφία με αφιέρωση. Για παράδειγ-

30

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 30

μα, ένα ανέκδοτο ποίημα του ποιητή. Αυτό είναι που τον νοιάζει σε κάθε γράμμα: πώς θα αποκτήσει περισσότερα αντίτυπα, περισσότερα αυτόγραφα, περισσότερο Χουάν Ραμόν. Ο Κάρλος, από την άλλη, προσπαθεί να δώσει στη Χεορχίνα μία προσωπικότητα και μία βιογραφία. Θα έλεγε κανείς ότι αρχίζει να υποψιάζεται πως η ηρωίδα τους στο τέλος θα γίνει η πρωταγωνίστρια της ίδιας της της ιστορίας. Γι’ αυτό επιλέγει προσεκτικά τις λέξεις που λέει σε κάθε γράμμα, με την ίδια επιμέλεια που δείχνει κι όταν μιμείται τον γραφικό της χαρακτήρα. Επίσης έχει αναλάβει τα επιρρήματα, τα σημεία στίξης, τα επιφωνήματα. Λέει: Άσε με να τα φροντίσω εγώ αυτά, εσύ είσαι μοναχογιός και δεν καταλαβαίνεις τη γλώσσα των γυναικών· ευτυχώς που εγώ έχω τρεις αδερφές κι έχω μάθει να τις ακούω. Οι γυναίκες αναστενάζουν συχνά και κάθε φορά που το κάνουν, βάζουν σημεία στίξης. Υπερβάλλουν όλη την ώρα κι όταν το κάνουν βάζουν επιφωνήματα. Νιώθουν έντονα και γι’ αυτό όλα τους τα συναισθήματα συνοδεύονται κι από ένα επίρρημα. Ο Χοσέ γελάει, αλλά τον αφήνει να κάνει ό,τι θέλει, να σβήνει και να μακιγιάρει τις παραπανίσια αρρενωπές του εκφράσεις. Κάποιες φορές, αστειεύεται, φυσικά. Τον αποκαλεί Καρλότα και λέει πως του φαίνεται πολύ όμορφη απόψε. Άντε γαμήσου, μουρμουρίζει η Καρλότα –μουρμουρίζει ο Κάρλος–, χωρίς να σηκώνει το βλέμμα του από το χαρτί. Δεν πηγαίνει, βέβαια. Κανένας από τους δυο τους δεν το κουνάει. Πρώτα πρέπει να συζητήσουν τις απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα. Μήπως είναι ορφανή η Χεορχίνα; Τρέχει καθόλου ινδιάνικο αίμα στις φλέβες της ή μήπως έχει το σκούρο δέρμα των μιγάδων; Ποια ακριβώς είναι η ηλικία της και τι θέλει από τον Χουάν Ραμόν; Δεν το ξέρουν, όπως επίσης δεν ξέρουν ακόμα τι κάνουν εκεί πέρα ή γιατί είναι τόσο σημαντικό να τους απαντήσει και πάλι ο Χουάν Ραμόν. Γιατί δεν ξεχνάνε την όλη ιστορία και δεν επιστρέφουν στις υποχρεώσεις τους· να μελετήσουν τα μαθήματα που χρωστάνε στη Νομική και να

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 31

31

ψάξουν να βρουν μια γυναίκα με σάρκα και οστά να συνοδέψουν στον ανοιξιάτικο χορό. Για κάποιον λόγο, όμως, συνεχίζουν να γράφουν για πολλή ώρα μετά τον ερχομό της νύχτας. Δεν φαίνονται να ξέρουν το γιατί και αν το ξέρουν, δεν το λένε.

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 32

32

Π

ιστεύουν

πως είναι ποιητές. Γνωρίστηκαν στα αμφιθέατρα του Πανεπιστημίου του Σαν Μάρκος, σ’ εκείνη την κρίσιμη ηλικία κατά την οποία οι φοιτητές αρχίζουν να αποκτούν δικές τους ιδέες και μαζί μ’ αυτές και τις πρώτες τρίχες στα μουστάκια τους. Και για τους δύο, μία από τις πρώτες εκείνες ιδέες –το διστακτικό μουστάκι θα ακολουθούσε πολύ αργότερα– ήταν η ποίηση. Μέχρι τότε όλες οι αποφάσεις της ζωής τους βρίσκονταν στα χέρια των οικογενειών τους, από την εγγραφή τους στη Νομική Σχολή μέχρι τα κουραστικά μαθήματα πιάνου. Και οι δυο τους φορούσαν κοστούμια που είχαν παραγγελθεί από κατάλογο στην Ευρώπη, χρησιμοποιούσαν τους ίδιους τύπους ευγενείας και στις οικογενειακές συγκεντρώσεις είχαν μάθει να εκφέρουν γνώμη με παρόμοιους όρους σχετικά με τον πόλεμο της Χιλής, την απρέπεια ορισμένων μοντέρνων χορών και τις καταστροφικές συνέπειες της ισπανικής αποικιοκρατίας. Ο Κάρλος θα γινόταν δικηγόρος για να φροντίζει τις υποθέσεις του πατέρα του και ο Χοσέ, ε, καλά, ο Χοσέ αρκεί να έπαιρνε οποιοδήποτε πτυχίο και οι διασυνδέσεις της οικογένειάς του θα φρόντιζαν για τα υπόλοιπα. Η αγάπη τους για την ποίηση, όμως, δεν τους είχε επιβληθεί από κανέναν και δεν χρησίμευε σε τίποτε απολύτως. Ήταν η πρώτη τους επιθυμία που ανήκε αποκλειστικά στους ίδιους. Λέξεις μόνο, αλλά στο τέλος τέλος λέξεις που τους μιλούσαν για άλλα μέρη, για έναν κόσμο πέρα από την άνετη

φυλακή τους με τα παραβάν και τα παρασόλια, τα πούρα Αβάνας στο γραφείο υποδοχής των επισκεπτών και τα δείπνα που σερβίρονταν στις οκτώ και μισή ακριβώς. Για να ’μαστε ειλικρινείς, δεν είναι ποιητές, τουλάχιστον όχι ακόμα, αλλά μαζί οι δυο τους έχουν μάθει να φέρονται σαν να ήταν, πράγμα που τους κάνει να νιώθουν σχεδόν λες κι έχουν γίνει στ’ αλήθεια. Πηγαίνουν στις συναντήσεις της Μαντάμ Λινάρντ κάθε Τρίτη και στη Λέσχη της Ένωσης τις Πέμπτες· βγάζουν από τις ντουλάπες σκονισμένα φουλάρια, καπέλα και γιλέκα εκατόχρονα με τα οποία μεταμφιέζονται σε Μποντλέρ τα βράδια· φαίνονται ολοένα και πιο αδύνατοι, σκανδαλωδώς αδύνατοι σύμφωνα με την κρίση των μανάδων τους. Σε μια ταβέρνα της συνοικίας Χιρόν ντε λα Ουνιόν, στο κέντρο της πόλης, συντάσσουν μαζί με άλλους τρεις φοιτητές ένα επίσημο μανιφέστο στο οποίο ορκίζονται να μην ξαναπατήσουν στα μαθήματα της Νομικής όσο ζουν, ακόμα κι αν είναι να καταδικαστούν στη μετριότητα. Κάποιες φορές μάλιστα γράφουν κιόλας: ποιήματα χωρίς καμία αξία ακόμα, στίχους που μοιάζουν με κακή μετάφραση του Ρίλκε ή –πράγμα χειρότερο– με ακόμα πιο κακή μετάφραση του Μπέκερ. Δεν έχει σημασία. Το να γράφουν καλά είναι μια λεπτομέρεια που αναμφίβολα θα έρθει αργότερα, χάρη στη βοήθεια των ενδυμάτων του Μποντλέρ, το αψέντι του Ρεμπό ή το μουστάκι του Μαλαρμέ με τις στριφτές άκρες. Και στίχο τον στίχο θρυμματίζονται σιγά σιγά οι πεποιθήσεις που έχουν κληρονομήσει από τους γονείς τους· αρχίζουν να σκέφτονται ότι στον πόλεμο της Χιλής ενδεχομένως το δίκιο να ήταν με τη Χιλή κι ότι απρεπές είναι μάλλον το να συνεχίσουν, ζώντας στον 20ό αιώνα, να χορεύουν τους χορούς των παππούδων τους κι ότι η ισπανική αποικιοκρατία, ε, καλά, στο θέμα της ισπανικής αποικιοκρατίας οφείλουν να παραδεχτούν ότι εξακολουθούν να πιστεύουν τα ίδια με τους πατεράδες τους, όσο κι αν δεν τους αρέσει. Από πότε θεωρούν τους εαυτούς τους ποιητές; Και οι ίδιοι

2 – Γυναίκα από μελάνι

33

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 33

BARTENA OURANOS sel_Final_Layout 1 13/09/2017 7:04 ΜΜ Page 34

34

δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα. Ίσως να ήταν ανέκαθεν, χωρίς να το ξέρουν, κι αυτό το ενδεχόμενο τούς χαρίζει την ικανοποίηση να βλέπουν με άλλα μάτια τα τετριμμένα επεισόδια της παιδικής τους ηλικίας. Μήπως δεν είχε συνθέσει ο Κάρλος το πρώτο του ποίημα εκείνο το πρωί της εκδρομής στην εξοχή, όταν είχε ρωτήσει την γκουβερνάντα του αν έχουν και τα βουνά μπαμπά και μαμά; Και το βλέμμα με το οποίο του άρεσε του Χοσέ να κάθεται και να κοιτάζει τα δειλινά της Τάρμα την εποχή που μόλις είχε αρχίσει να λέει τις πρώτες του λέξεις, δεν ήταν ήδη από τότε το βλέμμα ενός ποιητή; Όταν βιώνουν τέτοιες στιγμές αποκάλυψης, ομολογούν αναπόφευκτα ότι πράγματι, ανέκαθεν ήταν ποιητές, και τότε αφοσιώνονται ώρες ολόκληρες στο να αναζητούν στη βιογραφία τους τα σημάδια μιας ευφυΐας από τα οποία πάντα βρίθουν οι ζωές των μεγάλων πνευμάτων, χτυπούν φιλικά ο ένας τον άλλο στην πλάτη όταν τα βρίσκουν και δηλώνουν πως θαυμάζουν ο ένας τους στίχους του άλλου, μετά από μεγάλες βραδιές όπου ρέει το πίσκο. Έξαφνα νιώθουν πως είναι το ζωντανό μέλλον της περουβιανής ποίησης, ο δαυλός που θα φωτίσει τον δρόμο των νέων λογοτεχνικών ρευμάτων. Και κυρίως ο εγγονός του ξακουστού Χοσέ Γκάλβες Εγούσκιθα, του οποίου το φως, για κάποιον λόγο, φαίνεται να λάμπει πάντα λίγο πιο έντονα.