VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 3
ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ
GEORGES CANGUILHEM (1904-1995) Ιδέες, έννοιες και μέθοδοι της ζωής
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 4
©
copyright Ευστάθιος Βέλτσος – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017
Έτος 1ης έκδοσης: 2018 aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓρΑφΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒλΙΟΠΩλΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FaX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com isBn 978-960-03-6250-3
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 5
ΠΕρΙΕΧΟΜΕΝΑ
I. Εισαγωγή
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................
13
ΙΙ. Ένα «γαλλικό ύφος» στη φιλοσοφική ιστορία
των επιστημών και των ιδεών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
II.1.
«Ύφος», «σχολή» ή «παράδοση»; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
II.2.
Η αγγλική προϊστορία του γαλλικού ύφους . . . . . . . . . . . . . .
23
II.3.
Το «γαλλικό ύφος» την περίοδο του Διαφωτισμού . . . . . . . . .
27
II.3.a.
Η θεσμοποίηση ενός ύφους γραφής – Bernard de Fontenelle
(1657-1757) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.3.b.
Οι δεσμοί της ιατρικής με τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό
– Kurt sprengel (1766-1833) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II.3.c.
30
Η ιδέα της προόδου και της τελειοποίησης των ανθρώπινων
δυνατοτήτων – d’alembert (1717-1783) και condorcet (1743-1794) . II.4. Το
29
Τα Μαθηματικά, η αστρονομία και η εξέλιξη του πνεύματος
– Jean-Étienne montucla (1725-1799) και Jean Bailly (1775-1782) . . II.3.d.
27
31
«γαλλικό ύφος» και η θετικιστική φιλοσοφία – auguste
comte (1798-1857) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
III. Ο Canguilhem πριν από το κανονικό
και το παθολογικό (1921-1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
Ο δάσκαλος alain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
normale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
III.1.
III.2. École III.3. Από
την άοπλη ειρήνη στη στρατευμένη αντίσταση
για την ειρήνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
Η επιλογή της ιατρικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
III.4.
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 6
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ερώτημα για τους Γερμανούς . . . . . . . . . . . . . . . . . .
56
III.4.b.
Ο αντίκτυπος της φαινομενολογίας του husserl . . . . . . . .
57
III.4.c.
Οι έννοιες της ψυχολογίας και του περιβάλλοντος . . . . . .
61
III.4.d.
Μία κριτική φιλοσοφία για την ιδέα του ανθρώπου . . . . .
64
αντινομία στην επιστήμη της ζωής . . . . . . . . . . . . . . .
67
III.4.a. Το
III.4.e. Η
IV. Οι κοινές έννοιες της φιλοσοφίας, της ιατρικής
και του πολιτισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
IV.1.
φιλοσοφία και το ανοίκειο υλικό της ιατρικής . . . . . . . . . . .
74
IV.2.
Τα κείμενα για Το κανονικό και το παθολογικό. . . . . . . . . . .
78
IV.3.
Οι βασικές αρχές ενός φιλοσοφικού στοχασμού για τη ζωή . .
86
IV.4.
Η φιλοσοφία και οι σχέσεις της με την επιστήμη και
τις ανθρωπιστικές επιστήμες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
IV.5.
Η εμφάνιση των εννοιών του κανόνα και του κανονικού. . . . .
95
IV.6.
Οι ορισμοί των λεξικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
IV.7.a. Ο
κανόνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
IV.7.b. Το
κανονικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
IV.7.c.
Η υγεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
IV.7.d.
Η ασθένεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
V. Η «ιστορική επιστημολογία» του φιλοσόφου
G. Canguilhem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
112
ΜeρΟΣ 1 – Τα χαρακτηριστικά της «ιστορικής επιστημολογίας» . . .
112
και επιστήμη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
112
Επιστημολογία και γνωσιολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
119
και ιστορική επιστημολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121
V.1. φιλοσοφία V.2.
V.3. Επιστήμη V.4.
Κριτική ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
V.5. Αναδρομική V.6. Η
ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
ιστορία των επιστημών και η ιστορία των ιδεών. . . . . . . . . . 136
ΜeρΟΣ 2 – Η ιστορία της ιατρικής και οι διαμορφώσεις
των εννοιών της . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 V.7.
Η ιατρική ως πολιτισμικό φαινόμενο . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
V.7.a.
Οι πρώτες ιδέες της ασθένειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ V.7.b. Η
διαμόρφωση μίας επιστημονικής ιατρικής τον 17ο
και 18ο αιώνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 V.7.c. Το
δόγμα της ταυτότητας κανονικού και παθολογικού
τον 19ο αιώνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 V.7.d. Η
θετική φιλοσοφία του comte και τα φαινόμενα της ζωής . 149
V.7.e. Η
φυσιολογία του Bernard και η ιδέα της πειραματικής
ιατρικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 V.7.f. Η
παθολογία του leriche και η κρίση του αρρώστου . . . . . 156
VI. Μία φιλοσοφία για τις αξίες της ζωής και τη ζωή ως αξία VI.1. Η
159
ταυτότητα κανονικού-παθολογικού, ένα ιατρικό,
πολιτισμικό, κοινωνικό και πολιτικό δόγμα . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 VI.2. Μία
ιστορική ανάλυση για τη φιλοσοφία . . . . . . . . . . . . . . . 162
VI.3. Βιταλιστική VI.4. Οι
φιλοσοφία τον 21ο αιώνα; . . . . . . . . . . . . . . . . 165
αξίες της ζωής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
173
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 8
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 9
Στη Ζοζεφίνα
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 10
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 11
«Μία ψυχή αποτελεί την πάντα δύσκολη προσπάθεια, την τραγική πολλές φορές, με την οποία ο άνθρωπος κάνει το ξεκίνημα με ό,τι ενστικτώδες, τυφλό, φθαρτό, περιορισμένο, κουβαλάει από τη γέννησή του, σε ό,τι λογικό, συνειδητό, άφθαρτο και καθολικό επιθυμεί να εγκαθιδρύσει και να ταξινομήσει στον ίδιο».1 g. canguilhem
1. canguilhem g. [1930a], «Discours prononcé par à la distribution des prix au lycée chanzy de charleville», που βρίσκεται στη συλλογή κειμένων του canguilhem, Braunstein J.-F., schwartz Y. (διεύθ.), george canguilhem. Écrits philosophiques et politiques (1926-1939), Paris, Vrin, vol. i, 2011, σελ. 306.
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 12
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΠΑρΑΠΟΜΠΕΣ
Εφόσον η χρονολογία βρίσκεται σε αγκύλες, τούτο σημαίνει ότι αφορά στην πρώτη δημοσίευση του κειμένου.
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 13
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο georges canguilhem αποτελεί μία σπάνια περίπτωση διανοητή στη γαλλική και παγκόσμια φιλοσοφική σκηνή του 20ού αιώνα, καθώς επέλεξε να προσθέσει το υλικό και τα ζητήματα της ιατρικής στις φιλοσοφικές του σπουδές και στις μετέπειτα αναζητήσεις του γύρω από την έννοια του υποκειμένου. Μέσα από την ιστορική εξέλιξη του επιστημολογικού και θεσμικού καθεστώτος της ιατρικής, εξέτασε τις σημασίες που αποδόθηκαν στο δίκτυο των εννοιών της ζωής, της υγείας, της ασθένειας, του κανόνα ή της κανονικότητας, προκειμένου να διαγνώσει τον αντίκτυπό τους στις διαδικασίες διαμόρφωσης του ατόμου, αλλά και της ίδιας της ιατρικής. Κι έτσι έφερε στο προσκήνιο την αντινομία μιας «επιστήμης της ζωής» η οποία καθιστά αντικείμενό της τον άνθρωπο, αναζητώντας καθολικές και σταθερές αρχές σε βιολογικά κυρίως αλλά και ψυχολογικά φαινόμενα. Για τον λόγο αυτό το έργο του χαρακτηρίζεται κυρίως ως επιστημολογικό και αποκλειστικά βασισμένο στην ιστορία των βιο-ιατρικών επιστημών, ενώ τοποθετείται ενδιάμεσα σ’ εκείνο των gaston Bachelard και michel Foucault, θέση την οποία και ο ίδιος ο canguilhem επιθυμούσε να έχει.2 Παρ’ όλο όμως που το πεδίο με το οποίο θα ασχοληθεί την περίοδο 1940 έως 1970 ήταν χωρίς αμφιβολία λιγότερο δημοφι2. lecourt D., «g. canguilhem, le philosophe», στο Braunstein J.-F. (διεύθ.), canguilhem. histoire des sciences et politique du vivant, Paris, Puf, 2007, σελ. 32.
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 14
ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ
λές και φτωχότερο σε συνέπειες από άλλες πλευρές της φιλοσοφικής δραστηριότητας –όπως της φαινομενολογίας, του υπαρξισμού ή της πολιτικής φιλοσοφίας–, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό και τη μεταπολεμική Γαλλική φιλοσοφία των g. Deleuze, J. lacan, l. althusser, a. Badiou, P. macherey, F. Dagognet και m. Foucault. Όπως εξάλλου σημειώνει ο τελευταίος, αν και ο ίδιος ο canguilhem είχε «φροντίσει να απέχει» από τις συζητήσεις και το πολιτικό σκηνικό της Γαλλίας του 1960, αποκόβοντας το έργο του, «με δυσκολία» θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τα βασικά ρεύματα της εποχής εκείνης, όπως του μαρξισμού, της κοινωνιολογίας ή και της ψυχανάλυσης,3 πόσο μάλιστα θα προσθέταμε και το έργο του ίδιου του Foucault. Τα τελευταία όμως χρόνια είτε με τα διάφορα αφιερώματα στο έργο του,4 είτε με τις προσεγγίσεις που το προεκτείνουν,5 3. Foucault m. [1978], «Ζ. Κανγκιλέμ: Ο φιλόσοφος του σφάλματος», στο Κουζέλης Γ. (επιμ.), Επιστημολογία-Κείμενα, Αθήνα, Νήσος, 1997 σελ. 396. Το κείμενο αυτό αποτελεί την εισαγωγή του m. Foucault στην αγγλική έκδοση το 1978 του έργου του canguilhem Το κανονικό και το παθολογικό, ενώ έχει ανατυπωθεί και στην ελληνική μετάφραση του βιβλίου: canguilhem g., Το κανονικό και το παθολογικό, Αθήνα, Νήσος, 2007. 4. Δες ενδεικτικά 1) Dagognet F., georges canguilhem, Philosophie de la vie, Paris, collection “les empêcheurs de penser en rond”, institut synthélabo, 1997, 2) Pignarre P (διεύθ.), actualité de georges canguilhem. le normal et le pathologique, Paris, collection “les empêcheurs de penser en rond”, institut synthélabo, 1998, αποτελεί τα πρακτικά του 10ου συνεδρίου της société internationale d’histoire de la psychiatrie et de la psychanalyse που οργανώθηκε από τους Bing F., Braunstein J.-F., roudinesco É. το 1993, 3) cassou-noguès P. και gillot P. (επιμ.), le concept, le sujet et la science cavaillès, canguilhem, Foucault, Paris, Vrin, 2009, 4) lecourt D., georges canguilhem, Que sais-je ?, Paris, Puf, 2008. 5. Δες ενδεικτικά 1) ό.π. Braunstein J.-F. (διεύθ.) (2007), που συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων άρθρα των hacking Ι. «canguilhem parmi les cyborgs» και utaker a. «canguilhem et Wittgenstein: une rencontre autour de “le cerveau et la pensée”», 2) Borck c., hess V., schmidgen h., maß und eigensinn. studien im anschluß an georges canguilhem, münchen, Fink, 2005, 3) ένα συνέδριο το 2004 με θέμα «Que est-ce que c’est la psychologie aujourd’hui»,
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 15
GEORGES CANGUILHEM (1904-1995)
ή ακόμα με την αναδίφηση των πρώιμων κειμένων του,6 η εικόνα που διαθέτουμε για την αποκαλούμενη «ιστορική επιστημολογία» του canguilhem –ενός δηλαδή αυστηρά επιστημολογικού και περιορισμένου στην ιατρική στοχασμού– αναδιαμορφώνεται σταδιακά. Υπερβαίνοντας το εμπόδιο της πρώτης αυτής εντύπωσης το έργο του επαναπροσδιορίζεται σε ό,τι αφορά τις θεωρητικές και μεθοδολογικές του επιλογές, ενώ σταδιακά μελετάται όλο και περισσότερο και μ’ έναν τρόπο ανεξάρτητο, από συγγραφείς που προτείνουν την ανανέωση αυτής της ιδιότυπης φιλοσοφικής σκέψης και δράσης, χωρίς να θεωρείται πλέον ο συνεχιστής του Bachelard και ο δάσκαλος του Foucault. Σε τι συνίσταται λοιπόν το έργο του canguilhem, «το ίχνος του επιτηδεύματός του»,7 όπως ο ίδιος προτιμά να το αποκαλεί, συνδέοντάς το έτσι με την αντίληψη που είχε για το εύρος και την πρακτική της φιλοσοφίας; Επιπλέον πώς αποτυπώνονται σ’ αυτό τα βασικά χαρακτηριστικά μιας μεθοδολογικά αυστηρής αλλά υπό διαρκή αναδιαμόρφωση σκέψης, που για τη διερεύνηση των μεταφυσικών της ερωτημάτων γύρω από την ανθρώπινη ύπαρξη προστρέχει στο γνωστικό πεδίο των βιο-ιατρικών επιστημών, προκειμένου να εξετάσει τον ρόλο και τα αποτελέσματα τους στις πρακτικές υποκειμενοποίησης μέσα από τις θεωρίες και τα εργαλεία όχι μόνο της φιλοσοφίας, της εδιοργάνωση lecourt D. 4) ένα συνέδριο το 2005 με θέμα «Philosophie et médecine. en hommage à georges canguilhem», διοργάνωση Fagot-largeault a., Debru c. και morange m., ή ακόμα 5) Braunstein J.-F., la philosophie de la médecine d’auguste comte, Vaches carnivores, Vierge mère et morts vivants, Paris, Puf, 2009. 6. Ό.π., Braunstein J.-F., schwartz Y. (διεύθ.) (2011). 7. «georges canguilhem. Philosophe, historien des sciences», actes du colloque organisé au Palais de la Découverte les 6, 7 et 8 décembre 1990 par Balibar É., cardot m., Duroux F., Fichant m., lecourt D. και roubaud J., Paris, Bibliothèque de collège international de philosophie, albin michel, 1993, και όπως παρατίθεται στην εισαγωγή του φουρτούνη Γ. της ελληνικής μετάφρασης του ό.π. canguilhem g. (2007), σελ. 18.
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 16
ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ
πιστημολογίας ή της ιστορίας των επιστημών και των τεχνικών, αλλά και της ιστορίας των ιδεών ή και γενικότερα των επιστημών του ανθρώπου; Από τη στιγμή που η «ιδιαιτερότητα του βιολογικού αντικειμένου»,8 κοινού για την ιατρική, τη φιλοσοφία αλλά και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, απαιτεί για την εξέταση του ένα ιδιόμορφο σύμπλεγμα εννοιών και μεθόδων, το έργο του canguilhem μπορούμε να το προσπελάσουμε με διαφορετικούς τρόπους. Για να απαντηθούν όμως τα παραπάνω ερωτήματα και να γίνει κατανοητή η συνοχή των πολλαπλών επιπέδων ανάλυσής του, η προβληματική της παρούσας μελέτης θα ξεδιπλωθεί σε πέντε ενότητες, αυτοτελείς αλλά και αλληλοσυμπληρούμενες. Στην πρώτη ενότητα της χαρτογράφησης του διανοητικού πλαισίου που ανήκει ο canguilhem, θα πραγματοποιηθεί μια σύντομη αναφορά σ’ ένα ιδιαίτερο «γαλλικό ύφος» στη φιλοσοφία και ιστορία των επιστημών, που ξεκινά τον 18ο αιώνα από επιστήμονες, φιλοσόφους και ανθρώπους των γραμμάτων, όπως τους Fontenelle, condorcet, D’ alembert, για να συνεχιστεί και να λάβει μια πιο συγκροτημένη μορφή τον 19ο αιώνα με τη θετικιστική φιλοσοφία του comte. Κάτι τέτοιο θα επιτρέψει την τοποθέτηση του έργου του canguilhem –και εν μέρει των Bachelard και Foucault– σε αυτό το ύφος, κάνοντας φανερή τη στενή συνάρθρωση των αντικειμένων και των μεθοδολογικών προσεγγίσεών τους. Στη δεύτερη ενότητα της βιογραφικής προσέγγισης, η ανάλυση θα περάσει στον canguilhem πριν από τον canguilhem του κανονικού και του παθολογικού, στα σχεδόν άγνωστα δηλαδή πρώτα χρόνια των σπουδών του, στα πρώιμα κείμενά του, ή ακόμα και σε ορισμένα γεγονότα που σημάδεψαν τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις στο διανοητικό, ιδεολογικό και πο8. canguilhem g. [1951a], «expérimentation en biologie animale», στο canguilhem g., la connaissance de la vie, Paris, Vrin, 2003, σελ. 39.
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 17
GEORGES CANGUILHEM (1904-1995)
λιτικό περιβάλλον της περιόδου 1924-1943. Η ενότητα θα βασιστεί σε ορισμένες πρόσφατες μελέτες των D. lecourt, J.-F. Braunstein, F. Dagognet και e. roudinesco,9 δίνοντας τη δυνατότητα να αποκτήσουμε ένα προνομιούχο σημείο θέασης της περιόδου εκείνης, όπως και των ζητημάτων που τον απασχόλησαν, εντάσσοντας παράλληλα τη σκέψη και τη δράση του στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Θα μας επιτρέψει όμως να απαντήσουμε και σ’ ένα πρώτο και σημαντικό ερώτημα· τους λόγους που οδήγησαν ένα φιλόσοφο στην επιλογή του «υλικού» της ιατρικής ώστε στη συνέχεια να επανέλθει και να επεξεργασθεί εκ νέου τα αρχικά του ερωτήματα. Στην τρίτη ενότητα παρατήρησης και οργάνωσης των ζητημάτων που επεξεργάζεται ο canguilhem, θα αναδυθούν οι βασικές του θέσεις για το ρόλο της φιλοσοφίας στον επιστημονικό και τεχνολογικό πολιτισμό, οι θεμελιώδεις του αρχές για τις πιο σημαντικές έννοιες και ιδέες των βιο-ιατρικών επιστημών αλλά και ο τρόπος με τον οποίο καθορίζει ο ίδιος τις σχέσεις ανάμεσα στη φιλοσοφία και την επιστήμη, προκειμένου να επεξεργαστεί τις παραπάνω έννοιες και ιδέες. Στο τέλος της ενότητας, θα πραγματοποιηθεί μία σύνθεση των κοινά αποδεκτών σημασιών, κι εν είδη ορισμών, που απέκτησαν οι έννοιες στο σύγχρονο πολιτισμό (τι είναι κανόνας, κανονικό, παθολογικό), τις οποίες ο ίδιος ο canguilhem αντιστρατεύεται. Στην τέταρτη ενότητα διερεύνησης των πολλαπλών προσεγγίσεων του Γάλλου φιλοσόφου, αναζητούνται τα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν οι σχέσεις ανάμεσα στη φιλοσοφία, τις επιστήμες και την ιστορία των επιστημών ή των ιδεών, αλλά και η μεθοδολογική σημασία τέτοιων πολλαπλών προσεγγί9. 1) Ό.π., Dagognet F. (1997), 2) Ό.π., lecourt D. (2008), 3) lecourt D., «g. canguilhem, le philosophe» και Braunstein J.-F., «Psychologie et milieu. Éthique et histoire des sciences chez georges canguilhem» στο ό.π. Braunstein J.-F. (διεύθ.) (2007) και 4) rudinesco É., «georges canguilhem, de la médecine a la résistance: destin du concept de normalité», στο ό.π. Pignarre P (διεύθ.) (1998). 2o
VELTSOS_CANGUILHEM DDD_Layout 1 1/3/18 2:52 μ.μ. Page 18
ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΒΕΛΤΣΟΣ
σεων τόσο των βιο-ιατρικών εννοιών, ιδεών ή αξιών για τον άνθρωπο και τη ζωή, όσο κι εκείνων της συνέχειας ή της ασυνέχειας, των επιστημολογικών εμποδίων ή της προόδου, της επιστήμης ή των τεχνικών, ή ακόμα του ορθολογισμού, της αντικειμενικότητας, της ιδεολογίας, του σφάλματος και της αλήθειας που επίσης συνδέονται με τη γνώση του ανθρώπου για τη ζωή. Κι αυτό προκειμένου να γίνει κατανοητό πως η επιστημολογική του προσέγγιση προτείνει ουσιαστικά μια συστηματική και μεθοδολογική συζήτηση μεταξύ της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της επιστημολογίας, της ιστορίας των εννοιών και των ιδεών αλλά και ευρύτερα των επιστημών του ανθρώπου. Τέλος, στην έκτη ενότητα παρουσιάζεται η επέκταση του ιατρικού δόγματος της ταύτισης των εννοιών του κανονικού και του παθολογικού στην κοινωνία, την πολιτική και τον πολιτισμό τον 19ο αιώνα προκειμένου να γίνουν φανερές οι λανθασμένες σηματοδοτήσεις των εννοιών αυτών όπως και οι ιδιαιτερότητες των βιολογικών κανόνων. Έτσι θα δοθεί η ευκαιρία να τεθεί για ακόμα μια φορά ένα ερώτημα τόσο περί του γνωσιολογικού, επιστημολογικού αλλά και θεσμικού καθεστώτος των επιστημών και γενικότερα της γνώσης, όσο όμως και γύρω από ένα κριτικό άρα και πρακτικό ερώτημα, ως προς τη μορφή που έχει λάβει σήμερα το υποκείμενο. Σκοπός της τελευταίας αυτής ενότητας είναι να γίνει αντιληπτή η μορφή και η λειτουργία του έργου του φιλοσόφου της ζωής, με ποιον τρόπο δηλαδή ένα έργο γύρω από τις έννοιες και τις ιδέες της ζωής εγγράφεται ευρύτερα σ’ έναν επίκαιρο φιλοσοφικό, και κατ’ επέκταση κοινωνικό και πολιτισμικό στοχασμό.