978 960 03 6258 9

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 3

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ Μυθιστόρημα

‫ﱣﱢ‬

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 4

©

Copyright Κώστας Λογαράς – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017

Έτος 1ης έκδοσης: 2017 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα

% 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-6258-9

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 5

ΚΕΦΑΛΑΙΑ

R Στην ταράτσα μιας τριώροφης οικοδομής . . . . . . . . . . . Ο πρώην ισοβίτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μάνα και γιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Άγνωστος στους δρόμους της Πάτρας . . . . . . . . . . . . . Μυρίζει ο αέρας βία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ελκυστική ασχήμια του Μαρίνου Τριάντη . . . . . . . . . Στο καφενείο του Σταυριανού, μέρες του ’80 . . . . . . . . . Το Μούτρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Στην πλατεία του Θεάτρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μπροστά στον καθρέφτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Απομακρυσμένη παραλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πόσο αντέχουν οι σχέσεις των ανθρώπων; . . . . . . . . . . Το αλισβερίσι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο ζωγράφος στο μεταίχμιο καλού και κακού . . . . . . . . . Επισκέψεις στον Μαρκήσιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Στα καταγώγια της πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Να τελειώνουμε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μέσα του στριφογυρίζει ο θάνατος . . . . . . . . . . . . . . . Η φαντασία μπερδεύεται με την πραγματικότητα . . . . . 

9 14 19 24 27 34 42 52 56 59 66 70 75 81 90 96 100 107 109

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 6

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

Νύχτα του Μάρτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι μνήμες ορμούν σαν χείμαρροι . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι καφετέριες της Ρήγα Φεραίου . . . . . . . . . . . . . . . . Διάχυση του κακού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δίπλα στη βρόμικη μάντρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κέλτικος σταυρός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η συνάντηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ανάμεσα στους Σταυροφόρους της Κάθαρσης . . . . . . . . Κρυφά συρτάρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο χορός των τεράτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η πόλη ξαπλώνει στο λιμάνι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Στο δρόμο προς την Ελεκίστρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κλειστές, μανταλωμένες πόρτες . . . . . . . . . . . . . . . . . Αναδρομική έκθεση του Λεό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Χάνει ο πιο αδύναμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . Με όλα τα ρίσκα ανοιχτά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



113 123 126 135 143 147 152 159 166 173 179 186 199 201 207 214 218

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 7

Ο ιδανικός πολίτης της ολοκληρωτικής εξουσίας δεν είναι ούτε ο πεπεισμένος ναζί, ούτε ο πεπεισμένος κομμουνιστής, αλλά ο άνθρωπος που δεν μπορεί να κάνει το διαχωρισμό μεταξύ γεγονότος και μύθου, μεταξύ αληθινού και ψεύτικου. ΧΑΝΑ ΑΡΕΝΤ

Το ολοκληρωτικό σύστημα (μετάφραση Γιάννη Λάμψα)

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 8

Την αφορμή για να γραφτεί αυτό το μυθιστόρημα έδωσε ένα πραγματικό γεγονός. Όμως οι ήρωες και η εξέλιξη της ιστορίας είναι αποτέλεσμα μυθοπλασίας.

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 9

Στην ταράτσα μιας τριώροφης οικοδομής

Π ’ ΤΑ χΑΡΑΜΑΤΑ μέχρι το βράδυ αργά, τα βρομερά που-

Α λιά γρούζουν με πείσμα. Όταν φυσάει νοτιάς, οι κάργες και οι δεκαοχτούρες βγάζουν έναν πνιχτό, σκουριασμένο ή-

χο απ’ το λαιμό τους. Άλλες φορές βουβαίνονται. Τότε απλώνεται μια παράξενη σιωπή, πιο απειλητική κι από το θρήνο της φωνής τους. Ξέχνα τες, κλείσε τ ’αφτιά σου! σφίγγει τα δόντια ο Μαρίνος, τις παλάμες του, ζορίζει τον εαυτό του. μην ακούς! Παλεύει να σβήσει απ’ το μυαλό τη μονότονη βραχνή κραυγή τους. Μάταια. Τα σιχαμερά πουλιά κουρνιάζουν στα γεισώματα, φτιάχνουν τις φωλιές τους στα περβάζια, χώνονται στα κουφώματα των τοίχων. Ένας κοφτός ρυθμός –κουκούου-κου... κουκούου-κου...– γίνεται δίνη και μέσα της τον απορροφά φορτωμένο με μνήμες και εικόνες. Ένα αναφιλητό που πάει κάθε φορά να σβήσει, κι εκεί που λες «τώρα τελειώνει το μαρτύριο», ξεκινάει πάλι, κουκούου-κου... – και τον κρατάει ξάγρυπνο. Σηκώνεται, χτυπάει τις παλάμες –μια, δυο, τρεις–, χωρίς ν’ ανοίξει γρίλιες ή παράθυρα. Ένα αλαφιασμένο φρρρ! 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 10

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

ακούγεται. Όλα μαζί σηκώνονται και φεύγουν. Για λίγο. Μετά ξανάρχονται. Σμήνη ολόκληρα. Προσγειώνονται στην ταράτσα του σπιτιού του και το βάσανο αρχίζει πάλι. Ο αδύνατος άντρας, γύρω στα πενήντα –μελαχρινός, γερμένοι ώμοι, φρύδια που αραιώνουν απ’ τη μέση και μετά, αφήνοντας τα μάτια να βουλιάζουν απροστάτευτα στις κόγχες τους–, ζει στη σοφίτα μιας τριώροφης οικοδομής. Ένα πρώην πλυσταριό, μεταποιημένο τώρα σε δωμάτιο για εργένη, σε κάποιον παράδρομο του λιμανιού. Αν διάλεξε να μείνει σ’ αυτή την αποθήκη ο Μαρίνος Τριάντης –τούτη δω η σούδα είναι μικρότερη κι απ’ το κελί μιας φυλακής– ήταν γιατί το νοίκι τού φάνηκε φτηνό. Φτιαγμένη τη δεκαετία του ’70 η οικοδομή, μοιάζει με κουφάρι καραβιού ξεβρασμένο στη στεριά, διαβρωμένο απ’ την αρμύρα της θάλασσας. Οι μεσιανοί όροφοι, τρίτος και δεύτερος, έχουν απ’ τα τότε απομείνει ντουβάρια μισοτελειωμένα, που ο άνεμος τα διαπερνάει ανεμπόδιστος. Μόνο το ισόγειο κατοικείται, μια οικογένεια Αλβανών είναι εγκατεστημένη χρόνια, καθώς και το δωμάτιο-πλυσταριό το νοικιασμένο από τον ίδιο. Απ’ το παράθυρό του βλέπει το λιμάνι και τη θάλασσα. Στα διακόσια μέτρα απόσταση, όχι παραπάνω. Κι ούτε πρόκειται να χτιστεί μπροστά του τίποτα και να του κλείσει τον ορίζοντα. Ένα χέρσο οικόπεδο, λειψό, που χρησιμοποιείται για μάντρα αυτοκινήτων, δίπλα κάτι παλιές ισόγειες αποθήκες διατηρητέες, με τα παράθυρα και τη σκεπή να χάσκουν, μεσολαβούν ανάμεσα στον παραλιακό δρόμο τον γεμάτο κίνηση και στο σοκάκι του δικού του σπιτιού. 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 11

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ

Στ’ αντικρινά χαλάσματα έχει φυτρώσει μια ξερακιανή συκιά, που στα κλαριά της, καθώς και στα φυλλώματα του διπλανού φοινικόδεντρου, κουρνιάζουνε χειμώνα καλοκαίρι οι κάργες και οι δεκαοχτούρες. Από την άνοιξη και μετά, κίσσες και κοράκια. Όταν πριν από δυο τρεις μήνες ήρθε ως εδώ ψάχνοντας ένα σπίτι να νοικιάσει, το βλέμμα του κόλλησε στη θάλασσα. Και ενώ ο ιδιοκτήτης προσπαθούσε να τον δελεάσει με τις «ανέσεις» του επιπλωμένου δωματίου –τις φθαρμένες φορμάικες της κουζίνας, ένα πτυσσόμενο τραπέζι με τις δυο καρέκλες, η μια κουτσή, το ντιβάνι, μια μικρή βιβλιοθήκη από τάβλες στριμωγμένες στη γωνιά του τοίχου, όλα πετσικαρισμένα απ’ την αρμύρα και την υγρασία–, εκείνος ταξίδευε ήδη με τη φαντασία του. Είχε μπαρκάρει κιόλας στο ανοιχτό πέλαγος. Η πόλη του, χτισμένη σ’ ένα από τα περάσματα της Μεσογείου από κάποιον εξόριστο Πατρέα, διατηρεί στη ρίζα της τη μνήμη μιας οδυνηρής απόρριψης αλλά και την ασίγαστη επιθυμία του νόστου. Σαν παρατεταμένη οδύνη. Άλλοι πάλι λένε ότι εδώ, στην πόλη αυτή, βρήκαν καταφύγιο ο Διόνυσος ο Μεσατέας κι ο όμορφος θεός απ’ τη Φρυγία Άττις. Πως ανατράφηκαν και ρίζωσαν στην πατραϊκή γη, κι ότι η ονομασία της κρύβει κάτι από τη βακχική μανία που θολώνει το μυαλό του ανθρώπου. Γι’ αυτό κι οι κάτοικοι της πόλης εξευμενίζουν κάθε χρόνο τον Όργιο θεό τιμώντας τον με πάνδημες γιορτές. Ενώ μυθοπλάστες ποιητές επιμένουν να ανακαλύπτουν στην Πάτρα αρώματα και μύθους της Ανατολής. 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 12

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

Τίποτα δε θα τον εμπόδιζε λοιπόν, είχε σκεφτεί ικανοποιημένος ο Μαρίνος, να παρακολουθεί απ’ το παράθυρο την κίνηση του λιμανιού, κι απ’ την ταράτσα τη δίχως γύρω γύρω κάγκελα να βλέπει τη στενή λωρίδα θάλασσας και τα βουνά στην απέναντι στεριά. Στ’ αριστερά του, προς τα δυτικά, στο βάθος του ορίζοντα κι ακόμα παραπέρα, υποψιαζόσουν το ανοιχτό Ιόνιο. Με καθαρό καιρό, μπορεί και να έβλεπες κάποια βουνά νησιών. Μόνο στο πλάι, από τα δεξιά και κάθετα στο σοκάκι του σπιτιού, υψωνόταν ένα γκρίζο κτήριο, τεράστιο, με τους τοίχους μαυρισμένους απ’ τα καυσαέρια, και του εμπόδιζε τη θέα. Αλλιώς το βλέμμα του θ’ αγκάλιαζε το παλιό κολυμβητήριο της πόλης, θα πέρναγε απ’ το έλος της Αγυιάς και θα ’φτανε ως πέρα, στην καινούργια γέφυρα που ενώνει τις δύο κοντινές στεριές. Αλλά ας μην τα θέλω όλα δικά μου, συλλογίστηκε ο Μαρίνος. Είπε στον ιδιοκτήτη «ναι» και την άλλη μέρα κουβάλησε στη σοφίτα όλη την περιουσία του. Στρίμωξε σε μια βαλίτσα τα λιγοστά του ρούχα, τα βιβλία του σ’ ένα χάρτινο κουτί, πήρε μαζί το σκύλο του, μια τηλεόραση μικρή. Αυτό είναι το βιος του, άλλο τίποτα δεν έχει. Βολεύτηκε ο Μαρίνος στη σοφίτα. Ακόμα και το γκρίζο κτήριο στα δεξιά του –παλιοί αλευρόμυλοι απ’ τον καιρό που η Πάτρα άκμαζε και ήταν κόμβος εμπορευμάτων για τις χώρες της Ευρώπης– κρύβει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το παρατημένο στην τύχη του ερείπιο παρουσιάζει από μόνο του ένα θέαμα. Έχει μετατραπεί τα τελευταία χρόνια σε άτυπο κατάλυμα για μετανάστες 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 13

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ

Κούρδους, Αφγανούς, Πακιστανούς. Που φτάνουν ως εδώ απ’ την άκρη του Θεού. Οι εσωτερικοί του χώροι ασφυκτιούν. Και παρότι οι πόρτες του και τα παράθυρα είναι σφαλισμένα με καδρόνια, καρφωμένα σταυρωτά, κλειστά με λαμαρίνες βαλμένες απ’ τους λιμενικούς, το κουφάρι μέσα σφύζει από ζωή και χνότα βρόμικα, απλυσιά και ιδρώτα. Ζωή που ακόμα ελπίζει. Γιατί δυο βήματα από δω, απέναντι ακριβώς, δένουν τα πλοία της γραμμής για Ιταλία. Ανκόνα, Μπάρι. Με το που νυχτώνει, οι σκιές ξεφυτρώνουν από τα υπόγεια του κτηρίου, από σχάρες και υπονόμους, σαν μέσα από τάφους. Παραφυλάνε να μπουκάρουνε στ’ αμπάρια. Όσοι τα καταφέρνουν να δραπετεύσουν χάνονται στις σκοτεινές κοιλιές των πλοίων, λουφάζουν στα ημιαξόνια των φορτηγών, χώνονται σε ψυγεία-νταλίκες που μεταφέρουν εμπορεύματα, φρούτα και κατεψυγμένα κρέατα. Όσοι μένουν πίσω γυροφέρνουνε σαν τα σκυλιά στους κάδους των απορριμμάτων, βουτάνε τα κεφάλια τους και ψάχνουν στα σκουπίδια για φαΐ. Η οικονομική κρίση έχει τσακίσει τον ντόπιο πληθυσμό και μαζί τους μετανάστες. Κάμποσοι απ’ αυτούς πουλάνε ναρκωτικά. Άλλοι ψωνίζονται, κάποιους παίρνουν, κάποιοι τους παίρνουν – βρόμικους, εξαθλιωμένους, άπλυτους. Σέρνεται μια αρρώστια στους δρόμους της πόλης. Σαν απειλή.



LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 14

Ο πρώην ισοβίτης

’ΑΥΤΗ την περιοχή του λιμανιού, κέντρο απόκεντρο, ζει

Σ μόνος του ο πρώην ισοβίτης. Δίχως επαφές ή φίλους. Ό,τι μαθαίνει για τον κόσμο φτάνει στ’ αφτιά του μέσα απ’

το γυαλί, ή απ’ όσα μπορεί να δει και να καταλάβει ο ίδιος. Μένει μονάχος του σχεδόν. Ένα σκυλί, Ραμόν τον λέει, είναι μαζί του νύχτα μέρα. Διασταύρωση λαμπραντόρ με τσοπανόσκυλο. Βλέμμα ζωηρό και ήρεμο, σώμα ρωμαλέο, και στο στέρνο σχηματίζονται δυο μυώνες δυνατοί σαν γυμνασμένου αθλητή. Έξυπνο ζώο. Όταν κάθεται στα πισινά του πόδια, τεντώνεται το στέρνο κι ανοίγουν οι μυώνες, ασπίδα ζωντανή. Απ’ το κεφάλι, το λαιμό και τη γραμμή της ωμοπλάτης ως την αιχμηρή ουρά, γυαλίζει το καφετί κοντό του τρίχωμα. Του μιλάει ο Μαρίνος, του λέει λόγια που δεν έχει πει ποτέ σε άνθρωπο, εκείνο έρχεται κοντά του, τρίβεται πάνω του και παραδίνεται στα χάδια του. Τον παρακολουθεί με το βλέμμα, αθόρυβα. Όταν μετακινείται, όταν διαβάζει χωμένος στα βιβλία του, όταν στήνεται μπροστά στην τηλεόραση. Πολλές φορές ξαπλώνει δίπλα του και κλείνει τα μά

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 15

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ

τια του νωχελικά. Ο Ραμόν είναι η παρέα του απ’ τον καιρό της φυλακής. Και τον πήρε φεύγοντας, αποφυλακίστηκαν μαζί. Πρέπει να ξαναφτιάξω τη ζωή μου, συλλογίζεται ο Μαρίνος καθώς κοιτάζει έξω απ’ το παράθυρο, κάτι να κάνω. Να βρω κάποια δουλειά, οτιδήποτε. Φτάνει να μη ζητήσουν τίποτα χαρτιά, μη σκαλίσουνε το παρελθόν... Το βλέμμα του κολλάει πάνω στα ντουβάρια του κτηρίου δεξιά, που του κλείνει τη θέα προς το έλος της Αγυιάς. Παίρνει τη ματιά του απ’ το γκρίζο απομεινάρι, αναζητώντας μια διέξοδο στα ανοίγματα της θάλασσας. Αν έψαχνα κάποιον απ ’τους παλιούς γνωστούς; αναρωτιέται, χωρίς να ενθουσιάζεται και πολύ με την ιδέα. Το μυαλό του πηγαίνει μονάχα στον Λεωνίδα. Δεν είχε κρατήσει με κανέναν επαφές μετά τα γεγονότα, ούτε μ’ αυτόν. Τον είχανε ξεγράψει όλοι. Κι ο ίδιος τους είχε σβήσει απ’ τα κατάστιχα. Όλοι είχαν εξαφανιστεί. Οι περισσότεροι προσπάθησαν να πετάξουν από πάνω τους το στίγμα, τη γνωριμία τους μαζί του. Τινάζεται ο Μαρίνος νευρικά, κι ο Ραμόν τεντώνοντας τ’ αφτιά τον παρακολουθεί δίχως να σαλεύει, ακίνητος. Ανοίγει το παράθυρο, έξω η λεπτή ομίχλη θολώνει τα νερά, ένα σεντόνι διάφανο σκεπάζει τη θάλασσα. Για λίγο, μόνο για λίγο, μπαίνει στη σκέψη του από κάποια χαραμάδα μια γυναικεία φιγούρα. Πώς του ήρθε αυτή; Πού τη θυμήθηκε; Θα χ’ ει φτιάξει τη ζωή της, σκέφτεται χωρίς καμιά συγκίνηση ή ίχνος νοσταλγίας. Δεν ξέρει καν πού βρίσκεται, λες κι άνοιξε ένα κενό και την κατάπιε, κι αυτήν και το παιδί μαζί – το γιο του, ας τον πούμε έτσι. Δο

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 16

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

κίμασε κάποτε να της μιλήσει –είχε βρει η μάνα του ένα τηλέφωνο δικό της, κάπου στη Γερμανία– κι αυτό ήταν όλο. Και μάλιστα την πήρε μέσα από τη φυλακή, με τους μπαγλαμάδες γύρω του να περιμένουν στην ουρά. Μόλις τον άκουσε, του το ’κλεισε στη μούρη, «Μην ξαναπάρεις!» ούρλιαξε. Δίκιο είχε. «Γιος μου!» γελάει άβολα ο Μαρίνος. Ψάχνει να βρει μια λέξη άλλη, να μη φανερώνει σχέση πατέρα – γιου, αλλά δε βρίσκει. «Πώς; Δίχως να τον έχω δει ποτέ;» απορεί, χτυπώντας ρυθμικά με τα δάχτυλα το σαπισμένο κάσωμα του παραθύρου. Το ερώτημα αυτό, που μονολογώντας το απευθύνει στον εαυτό του, του είναι αρκετό. Η σαρκαστική του διάθεση, σχεδόν κυνική, του φαίνεται δικαιολογημένη, φυσιολογική. Σοβαρεύει ξαφνικά, μένει για λίγο σιωπηλός, «Τουλάχιστον να μην έχει πάρει τα δικά μου χούγια», ψιθυρίζει. Κάνει μια παύση, «Αν υπάρχει», καταλήγει. Δεν ήτανε αυτός για οικογένεια. Να φροντίζει ένα κουτσούβελο και μια γυναίκα! Προτού γεννήσει ακόμα, το ’χανε διαλύσει. Ήταν μια παρόρμηση κι αυτό, όπως όλα στη ζωή του – σχέσεις, αποφάσεις, χωρισμοί. Κι όταν εκείνος έγινε πρωτοσέλιδο, αυτή εξαφανίστηκε. Πήρε το παιδί και φύγανε απ’ την πόλη, απ’ τη χώρα. Να μην ακούει, να μη διαβάζει εφημερίδες, να μην της λέει ο κόσμος τίποτα. Ούτε καν την ίδια γλώσσα δε θα μιλάει ο γιος του. Καλύτερα που οι γέφυρες έχουν κοπεί, συλλογίζεται δαγκώνοντας με θυμό τα χείλια του ο Μαρίνος, καρφί δεν του καίγεται. Κοντά τριάντα χρόνια από τότε, μοιάζει να μην ήτανε δικά του όλα αυτά, σαν να ήταν ξένα. Σαν κάποιος άλλος να 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:56 μ.μ. Page 17

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ

τα έζησε, όχι ο ίδιος. Άλλωστε δεν είναι αυτά που τον έχουν σημαδέψει. Η δική του η ζωή ξεκινάει απ’ τα μοιραία γεγονότα και μετά. Από το καλοκαίρι του ’80 κι ύστερα. Από τη συνάντησή του με τον Στράτο –της άρνησης και του θανάτου–, αυτόν που τώρα του μιλάει βουβά και τον λέει Στρατή, νομίζοντας πως έτσι τον εξευμενίζει. Όλα τα προηγούμενα δεν ήταν τίποτα γι’ αυτόν. Ό,τι κι αν ήταν. Για ώρα μένει ακίνητος μπρος στο παράθυρο, τα μάτια του είναι κολλημένα στη γέφυρα ενός πλοίου. Έχει σηκώσει άγκυρες και βγαίνει αργά απ’ το λιμάνι. Πρέπει να φύγεις γι ’ άλλη χώρα αν θες ν ’ αλλάξεις τη ζωή σου... απευθύνεται στον εαυτό του. Να φύγεις μια για πάντα, να ξαναγεννηθείς αλλού. Τίποτα να μη θυμίζει παρελθόν. Δρόμοι και πρόσωπα. Καμιά μυρωδιά. Ούτε οι εποχές κι οι αλλαγές του χρόνου. Τα κυριακάτικα απογεύματα. μα ούτε οι λέξεις, ούτε η γλώσσα που ήξερες – προπαντός αυτή, που τη μιλάς και την ακούς. Τότε ναι, μπορείς να διαγράψεις το παρελθόν. Αλλιώς... Το σφύριγμα που ακούγεται, του καραβιού καθώς βγαίνει απ’ το λιμάνι, κόβει στη μέση τους συλλογισμούς του. Το πλοίο έχει καβατζάρει τον κυματοθραύστη, στρίβει κιόλας δυτικά, μπαίνει σε ρότα. Και καθώς απομακρύνεται, γίνεται ακόμα πιο θολό στο μούχρωμα και στην ομίχλη. Μικραίνει, όλο μικραίνει, σαν παιχνίδι παιδικό. Τραβάει το κουρτινάκι, χρατς! – μόνο έτσι είναι εύκολο να αφήσει απ’ έξω τη ζωή, τα προβλήματα, το φόβο. Το κενό.  o

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:57 μ.μ. Page 18

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

Ο Ραμόν έρχεται κοντά του, τρίβεται στα πόδια του, γρυλίζει ευχαριστημένος. Και κατεβάζοντας τ’ αφτιά, στέλνει τα μάτια του επάνω του και τον κοιτάζει. Ύστερα κάθεται, γίνεται ένα με το πάτωμα. Μες στη θολούρα της ταραγμένης σκέψης του ο Μαρίνος νιώθει το ζεστό, ανυπόκριτο βλέμμα του ζώου, γεμάτο ενδιαφέρον για κείνον.



LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:57 μ.μ. Page 19

Μάνα και γιος

μεσήλικα άντρα, πρώην ποινικό, που παρακολουθεί απ’ την τηλεόραση ή απ’ το παράθυρο τη ζωή της πόλης, που διώχνει με μανία τις δεκαοχτούρες και τις κάργες απ’ την ταράτσα του σπιτιού του, που μιλάει με τα φαντάσματα του παρελθόντος, η φιλική παρουσία ενός ζώου είναι αρκετή. Μια στις δεκαπέντε τον επισκέπτεται η μάνα του. Γερασμένη και δυσκίνητη, γύρω στα ογδόντα. Του φέρνει φαγητό – ό,τι περισσεύει το τρώει ο Ραμόν. Συμμαζεύει τ’ ακατάστατα του γιου της, καθαρίζει το δωμάτιο όπως όπως. Βάζοντας μια τάξη, όσο της επιτρέπουν οι δυνάμεις της. Αλλάζει τα σεντόνια, έχει μαζί της άλλα καθαρά, και παίρνει φεύγοντας τα λερωμένα του. Η απόσταση να φτάσει ως εδώ είναι μία ώρα σκάρτη με το αστικό. Άλλο τόσο να γυρίσει. Η γριά γυναίκα –τη λένε Στυλιανή· ούτε Στέλα ούτε άλλα υποκοριστικά θυμάται να τη φώναξε ποτέ κανείς, μήτε η μάνα της η ίδια, σκέτο Στυλιανή, που ακούγεται περσότερο σαν όνομα αντρικό, τραχύ, λες και την προετοίμαζαν

Γ

ΙΑ ΕΝΑΝ



LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:57 μ.μ. Page 20

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

από μικρή για μια ζωή σκληρή και βάρη που σηκώνουν ώμοι στιβαροί–, η γριά γυναίκα περπατάει γέρνοντας. Σε κάθε βήμα της λυγίζει το σώμα, δεξιά, αριστερά. Οι πόνοι στις αρθρώσεις την παιδεύουν χρόνια, όμως ούτε ότι πονάει λες, ούτε ότι ζυγιάζεται στο βηματισμό της. Μάνα και γιος ανταλλάσσουν λιγοστές κουβέντες, βλέμματα στον αέρα φευγαλέα. Κανείς τους δεν επιχειρεί να πλησιάσουν μεταξύ τους πιο πολύ. Οι συναντήσεις τους είναι μια δοκιμασία, ένα βασανιστήριο και για τους δυο. Λόγια κλειδωμένα, που ο καθένας τους τα έχει στο μυαλό και τους κρατάνε μακριά. Καμιά φορά ο Μαρίνος εκδηλώνει ένα ενδιαφέρον για την αδερφή του, ρωτάει τη μάνα του τι κάνει. Ο πατέρας του δε ζει, μα και να ζούσε, αυτός δε θ’ άνοιγε κουβέντα για το γέρο. Του απαντάει η Στυλιανή ένα κοφτό «Καλά», και περιμένει την κατάλληλη στιγμή να τον ρωτήσει για τα ριτροβίρ και τα στεντόν. Τα φάρμακά του. Αυτή είναι η έγνοια της. Να του το θυμίζει, τάχα αδιάφορα, για να μην προκαλέσει το θυμό του. Αποφεύγει να λέει λόγια που θα τον εξοργίσουν, γιατί ποτέ δεν ξέρεις, κανείς δεν ξέρει, τι μπορεί να τον βγάλει ξαφνικά απ’ τα ρούχα του. Όταν το μάτι της πέφτει στα κουτιά με τα ηρεμιστικά, «Αυτά;» κάνει μια κίνηση ερωτηματική με το κεφάλι, με το ύφος της τυχαίας έκπληξης. «Εντάξει;» του λέει, δείχνοντας τα χάπια στον πάγκο της κουζίνας. Μένει η ερώτηση αναπάντητη, η Στυλιανή την αφήνει να περάσει έτσι, κι ύστερα, χωρίς να τον κοιτάζει, «Μην τα σταματήσεις, Μαρίνο», λέει. Κρύβει την αγωνία της και με 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:57 μ.μ. Page 21

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ

το ασπράδι του ματιού, λοξά, προσπαθεί να ανιχνεύσει την απάντηση στα σκοτάδια των ματιών του, στο ανέκφραστο πρόσωπο. Ο γιος αρκείται σ’ ένα νεύμα αβέβαιο, που εκείνη το ερμηνεύει θετικά. Ξέρει τις σιωπές, τις κινήσεις του, τη γλώσσα του. Δε συνεχίζει. Σήμερα πήγε καλά η συνάντηση, μην τη στραβώσει. Παίρνει τα ρούχα η μάνα –η επίσκεψη κι ο ρόλος της εδώ έχουν τελειώσει–, πλησιάζει την εξώπορτα και κοντοστέκεται κρατώντας το σιδερένιο πόμολο. «Φεύγω...» μουρμουρίζει. Η λέξη «γιε μου» που πάει να ψελλίσει, μασημένη έστω, πνίγεται. «Να προσέχεις», συμπληρώνει. Σιγανά, χωρίς να τον κοιτάζει. Τραβάει την πόρτα και, στρέφοντας το δυσκίνητο κορμί, στέλνει το βλέμμα της κλεφτά επάνω του. Τα μάτια του Μαρίνου, απροστάτευτα στις κόγχες τους, τα διαπερνά ανεξιχνίαστη σκληρότητα αλλά και θλίψη απόκοσμη. Η καλοσύνη της τον ταπεινώνει. «Ναι», ξεστομίζει απρόθυμα. Ένα αόριστο «ναι». Και στρέφοντας το πρόσωπό του αλλού, ρίχνει τα μάτια στο σκυλί του. Αφήνεται στο αφοσιωμένο βλέμμα του. Και τεντώνοντας το χέρι τού χαϊδεύει το λαιμό. Ο Ραμόν γρυλίζει ευχαριστημένος, με τη μουσούδα του τον σπρώχνει να συνεχίσει τ’ αρχινισμένα χάδια του. Όλος ο κόσμος του είναι εκείνος και παραδίνεται στο άγγιγμά του, στα τραχιά του δάχτυλα. Το σκυλί είναι το μόνο ζωντανό πλάσμα που ανέχεται κοντά του ο Μαρίνος, δίπλα του. Κι αν τον ρώταγε κανείς «ποιους άλλους πέρα απ’ τον Ραμόν; ποια είναι τα καρντάσια σου;», ο μέχρι πρόσφατα ισοβίτης θα του απαντούσε ί

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:57 μ.μ. Page 22

ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ

σως ότι μετράει για δικούς του ανθρώπους καμιά δεκαριά ακόμα λέρες, ίδια φτιαξιά με τη δικιά του. Κορμιά χαμένα, κλέφτες, θανατοποινίτες και πρεζόνια. Ρεμάλια, μπλεγμένα σε ιστορίες αξεδιάλυτες, που τα γνώρισε στη φυλακή. Κάποιον Ρασκόλνικοφ εγκληματία, έναν αρσενοκοίτη καβγατζή από τη Βρέστη, έναν μισότρελο βιαστή γιο διπλωμάτη. Κι έναν παράξενο Αλγερινό, τον Μαρσό, ξηγημένο τύπο. Ήρωες βγαλμένοι από μυθιστορήματα. Πρόσωπα σκοτεινά κι αλαφροήσκιωτα. Γαβριάδες κι άγιοι όλοι. Μαζί τους κουβεντιάζει ο Μαρίνος πιο καλά κι απ’ τους αληθινούς ανθρώπους. Του μιλάνε, τους ακούει, τον καταλαβαίνουν. Από την ίδια στόφα καμωμένοι, η ζωή τους πέφτει πάνω στη δική του, δεν είναι μόνος. Στην παρέα του τους λογαριάζει, στα κοντινά του πρόσωπα υπολογίζει και αυτούς. Κι αν έχει διάθεση, θα σου πει ότι το νιτερέσο του μαζί τους είχε ξεκινήσει πίσω απ’ τα κάγκελα. Ότι είχε μπει σε κάτι προγράμματα της φυλακής κι εκεί άρχισε να διαβάζει. Στην αρχή για πλάκα. Μυθιστορήματα, βιβλία, τέτοια. Στην πορεία όμως, θα σου πει, τον άγγιξαν, τον στύλωσαν. Έγινε αναγνώστης. Φανατικός. Κι όταν έφτανε στο τέλος του βιβλίου, θα σ’ το πει κι αυτό, έπρεπε κάθε φορά να γράφει αναφορές για κάθε ιστορία. Έτσι κόλλησε το χούι από τότε να κρατάει τεφτέρι, να σκαλίζει τις σκέψεις του για έναν κόσμο αλλόκοτο, που τον ψάχνει –μέσα του κι έξω– ακόμα. Τη συνήθεια βέβαια να μουτζουρώνει και να γράφει σε χαρτιά –λόγια στο φτερό– την είχε και παλιότερα. Αλλά στη φυλακή είχε το χρόνο, το ’κανε πιο συχνά. Αναζητώντας τον 

LOGARAS_POULIA DDDD Final_Layout 1 6/12/17 12:57 μ.μ. Page 23

ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΚΟΛΑΡΟ

εύθραυστο κόσμο και τον λερό, που ο ίδιος είναι. Και πάνω στα παλιά χαρτιά, προσθέτει τώρα τα καινούργια: [...] Κράζουνε τα πουλιά. Η φωνή καρφώνεται σα σφίνα στο στομάχι. [...] Δε μπορώ να κυμηθώ. Γίνονται γύπες και κοράκια. Όσο κι αν τα διόχνω, η εικόνα του Στρατή είναι καρφομένη στο μυαλό. με παρακολουθεί. Ακούω το γέλιο. Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο στο λαιμό με κρατάνε ξάγρυπνο. [...] Γράφω για τη ζωή μου, για τη δική του. Λόγια σαν το μαχέρι μου. μπηγμένο δέκα, δώδεκα φορές στο στήθος, στην κοιλιά. Στα μάτια. Στο λαιμό. [...] Η επιθημία να τον εξαφανήσω ήταν το ίδιο πράμα με το πάθος μου γι ’αυτόν [...] μπερδεύεται η φαντασία με την πραματικότητα. Τριάντα χρόνια. [...] Ο ήλιγγος, το χάος, τα σβυσμένα μάτια του, ο τρόμος μέσα τους. Ούτε η φυλακή ούτε η ζωή είναι βασανιστική όσο το άδιο βλέμα του. Η μάσκα του τρόμου με σιντροφέβει νύχτα μέρα. Προπάντον νύχτα. Η φυλακή μου είναι μέσα μου. Σεπτέμβρης 2011

