Μπέρτολτ Μπρεχτ «Με-τι» by Kastaniotis Editions

ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ

ΜΕ-ΤΙ

το βιβλιο των παρεμβασεων στη ροη των πραγματων

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΑΛΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του Αυστριακού Υπουργείου Πολιτισμού. ß ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Bertolt Brecht, Me-ti, Buch der

Wendungen Copyright Bertolt-Brecht-Erben / Suhrkamp Verlag All rights reserved by and controlled through Suhrkamp Verlag Berlin © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017 ©

Έτος 1ης έκδοσης: 2018 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6414-9

ΤΑΥΤΟΠΟIΗΣΗ (ΟΡΙΣΜEΝΩΝ) ΕΠΙΝΟΗΜEΝΩΝ

Αν-τσε } Ανατόλ Φρανς Γιου } Άρνολντ Γιουνγκντάλ /Arnold Ljungdal Γιου Σέζερ } Ιούλιος Καίσαρ Γκα } Γερμανία Γκε-ελ } Γερμανία Γκερ } Γερμανία Εν-εγκ } Αγγλία Ε-φου } Φρίντριχ Ένγκελς Ίντιν } Άλμπερτ Άινσταϊν Κα-με } Καρλ Μαρξ Κα-ος } Καρλ Κορς Κεν-γε } Μπέρτολτ Μπρεχτ Κι-εν-λε } Μπέρτολτ Μπρεχτ Κιν } Μπέρτολτ Μπρεχτ Κιν-γε } Μπέρτολτ Μπρεχτ Κο } Καρλ Κορς Λάι-του } Ρουτ Μπέρλαου Λαν-κιου } Καρλ Λίμπκνεχτ Λε-πε } Γκεόργκι Πλεχάνοφ Λου } Έμιλ Λούντβιχ Μι-εν-λε } Βλαντίμιρ Λένιν Μο-σου } Μόσχα

ΟΝΟΜAΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΩΝΥΜIΩΝ

Μου-σιν } Βαϊμάρη Μπι-λε } Βερολίνο Νι } Ιαπωνία Νι-εν } Ιωσήφ Στάλιν Νο } Νορβηγία Ντε } Δανία Ους } Σοβιετική Ένωση Σεν-τε } Ρουτ Μπέρλαου Σου } Σοβιετική Ένωση Σουή } Σουηδία Τι-χι } Αδόλφος Χίτλερ Το-τσι } Λέων Τρότσκι Του-Φου } Ρουτ Μπέρλαου Τσεν } Σοβιετική Ένωση Φαν-τσε } Ανατόλ Φρανς Φε-χου-γουάνγκ } Λίον Φόιχτβανγκερ Φου-εν } Φρίντριχ Ένγκελς Χε-λε } Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ Χι-γε } Αδόλφος Χίτλερ Χου-γε } Αδόλφος Χίτλερ Χου-ι } Αδόλφος Χίτλερ Χούι-γε } Αδόλφος Χίτλερ

Επισημαίνοντας το ουσιώδες

Ο ΔΆΣΚΑΛΟΣ Με-τι συζητούσε με παιδιά. Ξαφνικά ένα αγόρι βγήκε έξω. Όταν και ο ίδιος ο Με-τι βγήκε έξω μετά από λίγο, είδε το αγόρι να στέκει πίσω από έναν θάμνο και να κλαίει. Καθώς περνούσε πλάι του, είπε ο Με-τι αδιάφορα: Δεν ακούγεσαι, ο αέρας είναι πολύ δυνατός. Όταν επέστρεψε, παρατήρησε ότι το αγόρι είχε σταματήσει να κλαίει. Το αγόρι κατάλαβε ότι ο λόγος που του είχε επισημάνει ο δάσκαλος Με-τι –δηλαδή να ακουστεί– ήταν ουσιώδης.

Εκμετάλλευση της γης και των ανθρώπων

Ο ΜΕ-ΤΙ είπε: Πριν έρθει ο δάσκαλος Κα-με πίστευαν ότι η εκμετάλλευση της γης παράγει πλούτο. Ο δάσκαλος Κα-με δίδαξε ότι ο πλούτος παράγεται από την εκμετάλλευση των ανθρώπων. Δεν είναι το δάσος που αποφέρει το κέρδος, αλλά οι άνθρωποι που οδηγούνται εκεί για να το υλοτομήσουν. Δεν είναι το βαμβάκι που αποφέρει το κέρδος, αλλά οι εργάτες στη συγκομιδή· εκείνοι που γνέθουν και οι υφαντές αποφέρουν το κέρδος. Το δάσος και το βαμβάκι είναι τα εργαλεία με τα οποία βγάζεις κέρδος απ’ τους ανθρώπους. Ο Με-τι είπε: Μετά τον Κα-με άλλαξε η άποψή μας για τους αργαλειούς: αν οι αργαλειοί βελτιωθούν, τότε θα μπορούν σε έναν αργαλειό πέντε υφαντές να παράγουν εκατό φορές περισσότερο ύφασμα απ’ όσο παρήγαν πριν. Όμως δεν είναι η αύξηση της ποσότητας του υφάσματος που αποφέρει το κέρδος, αλλά οι πέντε εργαζόμενοι. Αυτό έχει την παρακάτω αιτία: κάθε πράγμα αποφέρει τόσο μόνο, όσος χρόνος εργασίας απαιτείται για την παραγωγή του. Ο άνθρωπος ο οποίος αγοράζει τον αργαλειό αγοράζει και τους εργάτες ή, μάλλον, αγοράζει την εργατική τους δύναμη, και μάλιστα για ολόκληρη τη μέρα. Ο αργαλειός, το βαμβάκι, ο εργασιακός χώρος, τα καύσιμα και η εργατική δύναμη κοστίζουν τόσο, όσος ήταν ο απαιτούμενος χρόνος εργασίας για την παραγωγή τους – όταν παρήχθησαν. Το ύφασμα επίσης, το οποίο παράγεται με τον 12

αργαλειό, το βαμβάκι, o εργασιακός χώρος, το καύσιμο και η εργατική δύναμη αποφέρουν τόσο, όσος είναι ο απαιτούμενος χρόνος εργασίας για την παραγωγή τους – όταν παράγονται. Από πού προέρχεται τότε το κέρδος; Όταν όλα κοστίζουν τόσο όσο αποφέρουν; Το κέρδος προέρχεται από την εργατική δύναμη, που είναι το μοναδικό πράγμα, από όλα όσα απαιτούνται για την παραγωγή του υφάσματος, το οποίο μπορείς να ξεχειλώσεις. Αυτό που είναι αναγκαίο για την παραγωγή της ημερήσιας εργατικής δύναμης (το φαγητό, η κατοικία, η ενδυμασία που χρειάζεται ο εργαζόμενος για να μπορεί να δουλεύει κάθε μέρα) κοστίζει λιγότερο από αυτό το οποίο αποφέρει. Επειδή ο υφαντής δεν χρειάζεται πολύ περισσότερα, είτε δουλεύει μια ώρα είτε δουλεύει μια μέρα. Γι’ αυτό ακριβώς η εργατική του δύναμη είναι το εμπόρευμα με τη μεγαλύτερη απόδοση.

Εκμετάλλευση της γης και των ανθρώπων

Ο ΝΙ-ΕΝ-ΛΕ είπε: Τα παλιά χρόνια ένας άνθρωπος μπορούσε να εκμεταλλευτεί τη γη μόνο αν χρησιμοποιούσε άλλους ανθρώπους. Σήμερα η εκμετάλλευση της γης έχει γίνει πιο εύκολη. Τώρα ένας τέτοιος άνθρωπος χρησιμοποιεί τη γη για να εκμεταλλευτεί άλλους ανθρώπους. Ο Νι-εν-λε είπε: Το αν θα καταργηθεί η εκμετάλλευση των ανθρώπων εξαρτάται από το πόσο απλοποιείται η εκμετάλλευση της γης. Αν είχε καταργηθεί η εκμετάλλευση των ανθρώπων όταν ήταν ακόμα πολύ δύσκολη η εκμετάλλευση της γης, θα είχε προκληθεί λιμός και θανατικό. Σήμερα θα προκληθεί λιμός και θανατικό αν δεν καταργηθεί η εκμετάλλευση του ανθρώπου. Οι κάτοχοι των εργαλείων και οι μισθωτές των ανθρώπων έχουν φτάσει στο σημείο, για να μπορούν να εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους, να περιορίσουν ακόμα και την εκμετάλλευση της γης. Εκείνοι που λένε: Αν η κατάργηση της εκμετάλλευσης των ανθρώπων ήταν εφικτή, τότε θα είχε καταργηθεί εδώ και πολύ καιρό, δεν έχουν δίκιο. Η εκμετάλλευση ήταν πάντα βαριά, όμως δεν μπορούσε πάντα να καταργηθεί.

Τα ρητά του μπογιατζή

ΌΤΑΝ ο μπογιατζής είπε το ρητό: Το κοινό όφελος προηγείται του ατομικού, πολλοί θεώρησαν ότι χάραζε μια νέα εποχή. Θα μπορούσε κανείς ακόμα να πει: Κυρίως οι πολλοί θεώρησαν ότι χάραζε μια νέα εποχή, καθώς η φράση ερμηνεύτηκε από αυτούς ως εάν το δημόσιο συμφέρον ταυτιζόταν με την ευημερία των πολλών, η οποία από εδώ και στο εξής θα είχε προτεραιότητα σε σχέση με την ευημερία των λίγων. Έτσι η φράση έκανε εξαιρετική εντύπωση. Γενικώς, δεν περίμεναν ότι θα ήταν και τόσο εύκολο για τον μπογιατζή να την επιβάλει. Όπως όμως γρήγορα αποδείχτηκε, δεν ήταν και τόσο δύσκολο. Επειδή δεν ζήτησε μόνο από τους λίγους εύπορους, ή ιδιαίτερα από αυτούς, να βάλουν το δημόσιο συμφέρον πάνω απ’ το δικό τους, αλλά ζήτησε κυρίως από τους πολλούς και από τον καθένα από αυτούς να βάλει το δημόσιο συμφέρον πάνω από το δικό του. Ο εργάτης έπρεπε να παραιτηθεί από την απαίτηση ικανοποιητικού μισθού και να κατασκευάσει δρόμους για το κοινωνικό σύνολο. Ο μικροκτηνοτρόφος έπρεπε να παραιτηθεί από το επικερδές εμπόριο και να εφοδιάσει την αγορά με φτηνό κρέας και ούτω καθεξής. Έτσι λοιπόν η φράση άρχισε να χάνει την εξαιρετικότητά της. Αποδείχτηκε ότι το έθνος βρισκόταν σε μια κατάσταση όπου κάποιος μπορούσε πραγματικά να ωφεληθεί μόνο αν έβλαπτε κάποιους άλλους και το όφελος ήταν ευθέως ανάλογο με τον αριθμό όσων έβλαπτε. Όσο μεγαλύτερα ήταν τα εργοστάσια, τόσο μεγαλύτερο κέρδος απέφεραν. 15

Όλα αυτά παρέμειναν ως είχαν, σε όλα αυτά η εξαιρετική φράση δεν επέφερε καμία αλλαγή. Αναγκαίο λοιπόν για τους πολλούς δεν ήταν η εξαιρετική εκείνη φράση, αλλά μια μετατροπή όλων των σχέσεων ιδιοκτησίας, έτσι ώστε να μην μπορεί το ένα άτομο να αποκομίζει όφελος από τους πολλούς. Αυτό θα συνέβαινε αν ο μπογιατζής έπαιρνε από τους λίγους όλα τα καταστήματα και τα εργοστάσια και τα ιδιόκτητα σπίτια και τα χωράφια, από τα οποία θα μπορούσε να προκύψει όφελος, και τα έδινε στους πολλούς. Σε ένα έθνος το οποίο υλοποιεί τέτοιες ενέργειες δεν υφίσταται πια το όφελος των λίγων σε αντιδιαστολή με το όφελος των πολλών. Όσο πιο μεγάλο είναι το ατομικό, τόσο πιο μεγάλο είναι το κοινό όφελος. Όμως στο έθνος του μπογιατζή συνεχίζει να ισχύει το αντίθετο, παρ’ όλες τις νουθεσίες και τα εξαιρετικά λόγια.

Βελτίωση εκείνων που χρήζουν βελτίωσης

ΕΊΠΑΝ στον Με-τι: Πάντα θα υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι χρήζουν βελτίωσης. Ο Με-τι απάντησε: Οι αντικοινωνικοί που έχω συναντήσει εγώ επιχείρησαν με δική τους πρωτοβουλία να επιφέρουν βελτιώσεις στην κοινωνία, και μάλιστα τέτοιες που ωφελούσαν μόνο τους ίδιους. Όσοι αντιμετώπισαν ιδιαίτερες δυσκολίες στο να επιφέρουν τέτοιες αιφνιδιαστικές αλλαγές τις περισσότερες φορές απέτυχαν και ενήργησαν ανόητα, όμως αυτό σημαίνει απλώς ότι το νόημα των ενεργειών τους ήταν αδύνατον να διασαφηνιστεί. Και αυτοί επίσης επιχείρησαν βελτιώσεις με δική τους πρωτοβουλία. Στη χώρα Τσεν η ανισότητα έχει εξαλειφθεί, η καταπίεση του ανθρώπου από τον άνθρωπο έχει δυσκολέψει όσο αυτό ήταν πρακτικά δυνατόν. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα αντικοινωνικοί. Αυτοί τυγχάνουν ιδιαίτερης μεταχείρισης. Για να μην συνεχίσουν να προξενούν κακό με δική τους πρωτοβουλία, τους απομονώνουν για ένα διάστημα. Αυτό παλιά γινόταν με εγκλεισμό σε ειδικά κτίρια, τώρα απομονώνονται απλώς μέσω της επιφυλακτικής συμπεριφοράς που επιδεικνύουν απέναντί τους όσοι έχουν κοινωνική συνείδηση. Η ποινή τους είναι να βελτιώσουν τους κοινωνικούς θεσμούς. Αυτοί που είχαν κάποτε περάσει από δίκη μεταμορφώνονται τώρα σε δικαστές. Πρέπει να εντοπίσουν τα αίτια του δικού τους παραπτώματος και, στην περίπτωση που εντοπίζουν ενόχους, 17

να τους καταγγέλλουν δημοσίως αυτοί οι ίδιοι. Διεξάγουν δίκες τόσο εναντίον των δασκάλων τους, όσο και εναντίον εκείνων που ευθύνονται για ορισμένους κοινωνικούς θεσμούς. Αν επιφέρουν αλλαγές ή εάν οι προτάσεις τους δεν είναι εφαρμόσιμες, τότε η καταναγκαστική εργασία τους θεωρείται λήξασα. Σ’ αυτή την περίπτωση τους ανατίθενται δραστηριότητες στις οποίες έχουν ασκήσει κριτική. Οι κακοί βελτιώνονται, είπε ο Με-τι, όταν τους αναθέσεις να επιφέρουν βελτιώσεις.

Κάνε τη δουλειά σου και άσε τη φύση να κάνει τη δική της

ΣΤΗ χώρα Σου επικρατούσε ένας άγριος αγώνας ανάμεσα σε πολλές κοινωνικές ομάδες. Ο Νι-εν-λε πήρε το μέρος των αροτροποιών διότι πίστευε ότι μόνο αυτοί μπορούσαν να βοηθήσουν τη χώρα. Μπορούσες να ζητήσεις από αυτούς να καταβάλλουν τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια, και η προσπάθειά τους, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, θα απέβαινε προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Οι αγρότες, ακόμα κι αν διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους, θα αυξήσουν ελάχιστα τη σοδειά. Ενώ, αντίθετα, αν παραχθεί ικανοποιητικός αριθμός αρότρων, τότε η παραγωγή θα είναι πολύ μεγαλύτερη. Εκείνη την εποχή υπήρχαν δύο ειδών άροτρα. Υπήρχαν αυτά που σύμφωνα με τον παλιό τρόπο ήταν κατασκευασμένα από ξύλο και τα άλλα, τα πιο σύγχρονα, που ήταν από σίδερο, και μάλιστα κατασκευάζονταν σε μεγάλα σιδηρουργεία, τα οποία ανήκαν σε ισχυρούς ανθρώπους. Όμως τέτοια άροτρα από σίδερο υπήρχαν σχετικά λίγα. Ήταν ακριβά και παρείχαν πλεονέκτημα μόνο όταν χρησιμοποιούνταν σε μεγάλα χωράφια και σέρνονταν από ζεμένα άλογα. Αντίθετα, τα απλά ξύλινα άροτρα ήταν κατασκευασμένα από τους αγρότες και τα έσερναν αυτοί οι ίδιοι. Ή άροση του εδάφους ήταν σχετικά επιφανειακή. Αυτά τα άροτρα τα χρησιμοποιούσαν οι φτωχοί αγρότες. Αυτοί μάλιστα κατείχαν τόσο λίγη γη, που δεν αρκούσε να τους θρέψει. Συχνά ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν έναντι μισθού στα μεγάλα υποστατικά. Οι γιοι τους πήγαιναν στις πόλεις και 19

αναζητούσαν εργασία στα μεγάλα σιδηρουργεία και σε αλλά εργαστήρια. Όμως μόνο ένα μέρος αυτών που δεν μπορούσε να θρέψει η γη έβρισκε τα μέσα συντήρησης στην πόλη. Το εμπόριο των αρότρων ήταν αυστηρά οριοθετημένο. Πρώτον, ο αριθμός των μεγάλων υποστατικών ήταν μικρός και, δεύτερον, οι ιδιοκτήτες των σιδηρουργείων έπρεπε να διατηρήσουν την τιμή τους προϊόντος τους σε υψηλά επίπεδα. Δεν αύξαναν το κέρδος τους μέσω των αυξημένων πωλήσεων αρότρων, αλλά μέσω της αυξημένης καταπίεσης των καλφάδων. Η διαρκώς αυξανόμενη αστυφιλία των φτωχών γιων των αγροτών οδήγησε στην πτώση των μισθών των καλφάδων. Υπέφεραν από μεγάλη ένδεια. Με τη συνδρομή του Νι-εν-λε οι αροτροποιοί έδιωξαν τους ιδιοκτήτες των σιδηρουργείων και πήραν την εξουσία στα χέρια τους. Οι φτωχοί αγρότες είχαν συνδράμει τους σιδηρουργούς, όταν εκείνοι εκδίωξαν τους ιδιοκτήτες των σιδηρουργείων, και τώρα οι σιδηρουργοί βοήθησαν τους αγρότες να εκδιώξουν τους ιδιοκτήτες γης. Οι φτωχοί αγρότες μοίρασαν αμέσως αναμεταξύ τους τη γη που είχαν εξασφαλίσει. Πριν ο Νι-εν-λε πάρει την εξουσία στα χέρια του, είχε διδάξει ότι όλη η γη έπρεπε να καλλιεργείται με σιδερένια άροτρα. Κάποιοι το εξέλαβαν ως πρόθεση να απαλλοτριώσει τη μικρή ιδιοκτησία. Όταν όμως κατέλαβε την εξουσία με τη βοήθεια των σιδηρουργών, έκανε το αντίθετο. Άφησε στους φτωχούς αγρότες τη γη και στους σιδηρουργούς τα εργαστήρια, και μάλιστα το μερίδιο του καθενός ήταν τέτοιο, που να μπορούσε να το διαχειριστεί με τη δική του δύναμη. Μ’ αυτόν τον τρόπο αυξήθηκε σημα20

ντικά ο αριθμός των μικρών κλήρων, οι οποίοι όμως ήταν πολύ μικροί για τα σιδερένια άροτρα. Λίγα μόνο μεγάλα αγροκτήματα κράτησε ο ίδιος, για να τα διαχειριστεί με τους μαθητές του. Ο φιλόσοφος Σα επέκρινε έντονα τον Νι-εν-λε. Είπε: Ο Νι-εν-λε είναι όπως όλοι οι άλλοι. Η εξουσία αδυνατίζει τη μνήμη. Και: Όταν πατήσεις στεριά τα ξεχνάς όλα. Ο Νι-εν-λε απάντησε: Εγώ δίδαξα, τώρα αυτοί μαθαίνουν. Με άκουσαν, τώρα αποκομίζουν εμπειρίες. Ο Νι-εν-λε γελούσε με όλους όσοι νόμιζαν ότι θα μπορούσες από τη μια μέρα στην άλλη με ένα διάταγμα να εξαλείψεις δεινά που συσσωρεύονταν εδώ και ολόκληρες χιλιετίες και συνέχισε τον δρόμο του. Πολύ σύντομα δημιουργήθηκε η εξής κατάσταση: Οι αροτροποιοί, αφού εκδίωξαν τους καταπιεστές τους, κατασκεύαζαν όσο περισσότερα άροτρα μπορούσαν δίχως να ρωτούν για την τιμή που θα μπορούσαν να πετύχουν στην αγορά. Οι ιδιοκτήτες γης είχαν κι αυτοί επίσης εκδιωχθεί και τη γη τους τώρα τη διαχειριζόταν το κράτος ή οι αναρίθμητοι μικροί αγρότες. Ανάμεσα στους αγρότες υπήρχαν και κάποιοι που είχαν, λίγο πολύ, αρκετή γη, καθώς επίσης και άλογα για να σύρουν τα άροτρα. Αυτοί όμως δεν μπορούσαν ακόμα να αγοράσουν σιδερένια άροτρα, επειδή ο κλήρος τους ήταν πολύ μικρός. Οι εντελώς φτωχοί αγρότες δεν είχαν άλογα και λιμοκτονούσαν. Αναγκάστηκαν πάλι να πάνε στους πιο εύπορους και να προσφέρουν εργασία έναντι μισθού, ή τόση εργασία ώστε να μπορέσουν να δανειστούν άλογα. Πολύ γρήγορα έδειξαν και πάλι μεγάλη δυσαρέσκεια. Το μίσος τους είχε στόχο τους πιο εύπορους αγρότες. Ο Νι-εν-λε δεν πήρε κάποια μέτρα, αντίθετα υποδαύ21

λιζε αυτό το μίσος. Οι αροτροποιοί έστειλαν ανθρώπους τους στο χωριό, για να προπαγανδίσουν τη χρήση του σιδερένιου άροτρου. Συμβούλευαν τους φτωχούς αγρότες να μαζευτούν όσο το δυνατόν περισσότεροι και να συνεισφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερη γη, έτσι ώστε να αξίζει η χρήση του σιδερένιου άροτρου. Σε εκείνους που ακολούθησαν τη συμβουλή τους έστειλαν άροτρα επί πιστώσει. Στους εύπορους αγρότες, όμως, δεν έδωσαν πίστωση και τους έστειλαν τα άροτρα μετά από πολύ καιρό. Εμείς και οι φτωχοί αγρότες είμαστε σύμμαχοι, έλεγαν ήρεμα· εμείς οι σιδηρουργοί δεν έχουμε ο καθένας τη δική του μέγγενη· δεν θα μπορούσε καθένας μόνος του να φτιάξει άροτρα. Το σύνθημα του Νι-εν-λε ήταν: θέλατε τη γη για το στάρι· δώστε τώρα τη γη για το στάρι! Εννοούσε: αν δώσετε τα κουρελάκια γης που κατέχετε, θα βγάλετε περισσότερο στάρι. Αυτή ήταν η αλήθεια. Σύντομα σχηματίστηκαν τεράστια αγροκτήματα, μεγαλύτερα από εκείνα των προηγούμενων γαιοκτημόνων. Ύστερα από κάμποσο καιρό αναγκάστηκαν και οι πιο εύποροι αγρότες να προσχωρήσουν στα μεγάλα αυτά αγροκτήματα, καθώς δεν έβρισκαν εργάτες να δουλέψουν έναντι μισθού και τα χωράφια τους είχαν μικρή απόδοση, διότι τα παλιά ξύλινα άροτρα απλώς έξυναν την επιφάνεια της γης. Με αυτόν τον τρόπο πραγματοποίησε ο Νιεν-λε το πρόγραμμά του, κάνοντας τη δουλειά του και αφήνοντας τη φύση να κάνει τη δική της.

Η αρετή της δικαιοσύνης

ΥΠΆΡΧΟΥΝ κράτη που έχουν τη δικαιοσύνη σε μεγάλη υπόληψη. Σ’ αυτά τα κράτη, όπως μπορεί κανείς να υποθέσει, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ασκηθεί η δικαιοσύνη. Πολλοί άνθρωποι αποκλείονται, είτε διότι είναι πολύ φτωχοί ή τους έχουν βρει πολλές συμφορές, έτσι που να μην μπορούν να συμπεριφερθούν δίκαια, ή δεν μπορούν να κατανοήσουν τη δικαιοσύνη ως κάτι άλλο εκτός από την παροχή βοήθειας προς τους ίδιους. Το είδος όμως αυτό της δικαιοσύνης το οποίο αξιώνεις μόνο για σένα τον ίδιο δεν έχει μεγάλη ισχύ. Αυτοί οι καταπιεσμένοι σπάνια θεωρούνται φίλοι της δικαιοσύνης: τους λείπει ο αλτρουισμός. Δεν έχουν όμως αισθήματα αλτρουισμού επειδή βρίσκονται σε ένδεια και είναι καταπιεσμένοι. Κάποιων άλλων πάλι το αίσθημα δικαιοσύνης εγείρει την υποψία ότι είναι απλώς και μόνο προσωρινά χορτάτοι, κι έτσι φροντίζουν για τις επόμενες εβδομάδες ή χρόνια. Άλλοι ανησυχούν για τις συνθήκες που τους εξασφαλίζουν τη διαρκή ικανοποίηση, φοβούμενοι την εξέγερση όσων υφίστανται άδικη μεταχείριση. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν το δίκιο εκείνων τους οποίους θα επιθυμούσαν να εκμεταλλεύονται αυτοί οι ίδιοι. Οι χώρες που διοικούνται σωστά δεν έχουν ιδιαίτερη ανάγκη από δικαιοσύνη. Εκεί ο δίκαιος έχει τόσο λίγη ανάγκη τη δικαιοσύνη, όσο και ο βασανισμένος τον πόνο. Σ’ αυτές τις χώρες η έννοια της δικαιοσύνης είναι συνδεδεμένη με δημιουργικές δραστηριότητες, μια γόνιμη δια23

δικασία η οποία εξισορροπεί τα διαφορετικά συμφέροντα. Μια πράξη απονομής δικαιοσύνης τραβάει την προσοχή. Είναι ακριβή. Έχει κόστος για τον δράστη, ή για τους συγγενείς του.

Ένας καλός αγωνιστής

Ο ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΌΣ Τα σχεδίασε ένα πολύ ακανόνιστο σχήμα και ανέθεσε στους μαθητές του να υπολογίσουν το εμβαδόν του. Εκείνοι, όπως είχαν μάθει, χώρισαν το σχήμα σε τρίγωνα, τετράγωνα, κύκλους και άλλα σχήματα, όμως κανένας δεν κατάφερε να υπολογίσει ακριβώς το εμβαδόν αυτού του πολύ ακανόνιστου σχήματος. Τότε ο δάσκαλος Τα πήρε ένα ψαλίδι, έκοψε το σχήμα, το τοποθέτησε πάνω στον έναν δίσκο μιας ζυγαριάς ενώ στον άλλο έβαλε ένα απλό τετράγωνο, από το οποίο άρχισε να αφαιρεί κομμάτια μέχρι να ισορροπήσουν οι δύο δίσκοι. Ο Νι-εν-λε, στο μάθημά του, τον χαρακτήρισε καλό αγωνιστή και παρότρυνε τους μαθητές του να τον μιμηθούν.

Αλλάζοντας τακτική

Ο ΜΕ-ΤΙ έλεγε την εξής ιστορία: Είδαν τρεις άντρες από τη χώρα Σου να πολεμούν με τρεις άντρες από τη χώρα Γκα. Ύστερα από πολύωρη μάχη δύο άντρες από τη χώρα Σου σκοτώθηκαν· από τη χώρα Γκα ένας άντρας τραυματίστηκε βαριά και ένας ελαφρά. Τότε ο μοναδικός επιζών άντρας από τη χώρα Σου τράπηκε σε φυγή. Η ήττα της χώρας Σου διαφαινόταν ολοκληρωτική. Όμως τότε, ξαφνικά, η φυγή του άντρα από τη χώρα Σου άλλαξε εντελώς την κατάσταση. Ο αντίπαλός του από τη χώρα Γκα τον καταδίωξε, μόνος του, μια που οι δύο συμπατριώτες του ήταν τραυματισμένοι. Έτσι μόνος του όπως ήταν, τον σκότωσε ο άντρας από τη χώρα Σου. Και δίχως καθυστέρηση επέστρεψε ο άντρας από τη χώρα Σου και σκότωσε άνετα τους δύο τραυματισμένους αντιπάλους του. Είχε καταλάβει ότι η υποχώρηση δεν είναι μόνο ένα σημάδι ήττας, αλλά και ένα μέσο για να επιτύχεις τη νίκη. Και κάτι ακόμα, πρόσθεσε ο Με-τι: Τον άντρα από τη χώρα Σου μπορούμε να τον αποκαλέσουμε Διαλεκτικό και για έναν πρόσθετο λόγο: επειδή, από μια συγκεκριμένη άποψη, αντιμετώπισε τον εχθρό ως ανομοιογενή εχθρό. Οι τρεις μαζί μπορούσαν να πολεμήσουν, όμως μόνο ο ένας μπορούσε να τρέξει. Μπορούμε να το διατυπώσουμε καλύτερα: Ο εχθρός μπορούσε να πολεμήσει ως σύνολο, όμως μόνο κατά το ένα τρίτο να τρέξει. Κατανοώντας αυτό το γεγονός, μπόρεσε να ξεδιαλύνει τα δεδομένα.

Καμιά χώρα δεν πρέπει να έχει εξειδικευμένους ηθικούς κανόνες

ΌΤΑΝ μια εκστρατεία είναι άσχημα σχεδιασμένη, ο στόχος της υπερβολικός για τα διαθέσιμα στρατεύματα και η εκτέλεσή της κακή, τότε οι στρατιώτες πρέπει να επιδείξουν εξαιρετική ανδρεία. Με την αρετή της εξαιρετικής ανδρείας οφείλουν οι στρατιώτες να επιτύχουν αυτό που δεν μπορεί να επιτύχει η ηλιθιότητα των στρατηγών. Το ίδιο συμβαίνει και με την ηθική. Το ψωμί και το γάλα είναι ακριβά και η εργασία αποφέρει λίγα ή δεν είναι διαθέσιμη. Τότε περιμένουν από τους φτωχούς να είναι ιδιαίτερα ηθικοί και να μην κλέβουν. Σε αυτές τις καταστάσεις ακούει κανείς ότι οι εύποροι είναι υπέρ της ηθικής και δεν κλέβουν, και μάλιστα στους κύκλους τους καταδιώκουν όσους είναι αποδεδειγμένο ότι έχουν κλέψει. Δεν είναι λοιπόν υπέρ της ηθικής, αφού καταδιώκουν όσους έχουν κλέψει; Δεν θα έπρεπε να λέμε ότι είναι υπέρ της ηθικής· διότι κάθε κατάσταση έχει τους δικούς της ηθικούς κανόνες, που πρέπει να τηρούνται, και για να τηρηθούν είναι θεμιτό να υποκαταστήσουν όλους τους ισχύοντες κανόνες που θα στέκονταν εμπόδιο. Και για μια κατάσταση όπως αυτή που περιγράψαμε μπορεί να πει ότι είναι υπέρ της ηθικής μόνο εκείνος ο οποίος φροντίζει να μην υπάρχουν εξειδικευμένοι ηθικοί κανόνες – έτσι ώστε η πρόσβαση στα τρόφιμα να είναι εφικτή. Γενικώς μπορούμε να πούμε ότι κάθε χώρα η οποία έχει την ανάγκη εξειδικευμένων ηθικών κανόνων διοικείται άσχημα. 27

Αναζητώντας τα όρια της γνώσης

Ο ΜΕ-ΤΙ ήταν αντίθετος στην πολύ ένθερμη αναζήτηση των ορίων της γνώσης. Έλεγε: Είναι πολύ χρήσιμο να ανακαλύπτονται τα όρια στη γνώση, τα οποία λειτουργούν ανασταλτικά στα διαφορετικά πεδία, ώστε να τα διευρύνουμε. Είναι καλό να γνωρίζουμε πόσο μακριά μπορούμε να βλέπουμε με γυμνό μάτι τα μικρά και τα μεγάλα και να εφευρίσκουμε όργανα με τα οποία θα βελτιώσουμε την όραση. Όμως οι φιλόσοφοι, όταν μιλάνε για τη γνώση, πηγαίνουν ταυτόχρονα μακριά και όχι αρκετά μακριά. Δεν τους ενδιαφέρει το λίγο ή πολύ, αλλά το όλο ή τίποτα. Ο δάσκαλος Ε-φου είχε πει ότι επιτρέπεται να μιλήσεις για βέβαιη γνώση των πραγμάτων τα οποία μπορείς να χειριστείς. Όταν μπορείς να φυτέψεις στάρι και να προβλέψεις τις εκλείψεις, τότε είναι θεμιτό να μιλάς για δυνατότητα γνώσης της φύσης. Εκείνοι που θέλουν να γνωρίζουν περισσότερα θέλουν επί της ουσίας να γνωρίζουν λιγότερα, διότι δεν θέλουν να γνωρίζουν αυτά στα οποία μόλις αναφερθήκαμε. Θέλουν με λέξεις μόνο, δίχως τη συνδρομή πειραμάτων, να προκαλέσουν αποφάσεις οι οποίες θα έχουν συνέπειες στον πρακτικό βίο. Επί της ουσίας προσπαθούν μόνο να τοποθετήσουν έναν σωρό από λέξεις σε μια τέτοια σειρά έτσι ώστε, αναπόφευκτα κατά κάποιον τρόπο, οι εν χρήσει λέξεις να μην αλλάζουν νόημα και να ακολουθούν τους κανόνες της σύνταξης, να μπορούν δηλαδή να δηλώσουν ότι όλα είναι δυνατόν να γίνουν γνωστά ή ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε απολύτως τίποτα. 28

Συνήθως δείχνουν ένα εμφανές ενδιαφέρον να αποδείξουν το τίποτα (όπου, παρεμπιπτόντως, το όλα επίσης δεν σημαίνει και πολλά), κι αν έχουν τοποθετήσει τις λέξεις έτσι που να υπολείπονται κάποια πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να γνωρίσουμε, δεν θεωρούν ότι τα πράγματα αυτά ελάχιστα ενδιαφέρουν τους ανθρώπους, αντιθέτως τους αποδίδουν μια ιδιαίτερη επίδραση όσον αφορά τη συμμετοχή τους στην ανθρώπινη πράξη. Σε σχέση με όλα αυτά δείχνουν έναν τεράστιο σκεπτικισμό, ως άνθρωποι που δεν εξαπατώνται και δεν έχουν ψευδαισθήσεις, πράγμα το οποίο έχει ως μοναδικό αποτέλεσμα το ότι γι’ αυτούς υπάρχει ένας θεός ή ένα πνεύμα, στο οποίο μπορούν να έχουν τυφλή εμπιστοσύνη. Αντικρούουν με όλη την αμφιβολία και την επιστημοσύνη τους, μούσκεμα στον ιδρώτα, την αντίρρηση των γνήσιων σκεπτικιστών, ότι δεν υπάρχει εκ των έξω θεϊκή επέμβαση, διότι αυτό είναι αδύνατον να το γνωρίζουμε. Λένε: Αν ο άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει, τότε πώς μπορείς να ζητήσεις απ’ τους θεούς να φανερωθούν; Ισχυρίζονται ότι τέτοιου είδους σκέψεις δεν μπαίνουν εμπόδιο στις ανθρώπινες δραστηριότητες· έχουν την απαίτηση να συνεχίσουν οι άνθρωποι τις δραστηριότητές τους, ακόμα κι αν δεν μπορούν να γνωρίζουν, και επισημαίνουν με περιφρόνηση ότι αυτοί όντως συνεχίζουν τις δραστηριότητές τους. Για δραστηριότητες αυτού του είδους, δηλαδή για τις ανθρώπινες δραστηριότητες, λένε με έπαρση ότι αυτή η γνώση, αυτή η μισότυφλη, ανεπαρκής γνώση είναι υπεραρκετή. Φυσικά, δεν λένε για ποιο πράγμα δεν είναι αρκετή.

Η παραβολή του Φαν-Τσε

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Φαν-τσε κι ένας συνάδελφός του πήγαν σε μια κηδεία. Συντετριμμένος από τη θλίψη, που δεν θα μπορούσε πια να μιλήσει στον νεκρό, και αηδιασμένος από το θλιβερό θέαμα του λάκκου, έκανε ο συνάδελφος την ακόλουθη παρατήρηση: Πιστεύω τόσο λίγο όσο κι εσύ ότι υπάρχουν θεοί. Όμως γιατί να μην υπάρχει κάπου μια πνευματική δύναμη, η οποία να επηρεάζει το σύμπαν; Δεν βλέπω κάτι παράλογο σε μια τέτοια υπόθεση. Ο Φαντσε είπε αμέσως, όχι δίχως σκωπτική διάθεση: Γιατί να μην ζει στην πόλη Πιν Τσάου και μάλιστα στο τέταρτο σπίτι, στο Σοκάκι της Αλεπούς, ένας κύριος ονόματι Λου; Δεν βλέπω κάτι παράλογο σε μια τέτοια υπόθεση.

Συζητήσεις για τη χώρα Σου

Ο ΚΙΝ-ΓΕ μιλούσε στον Κο για μια δίκη, που είχε δει στη Σου. Ένας αγρότης είχε έρθει στην πόλη για να δουλέψει σε σιδηρουργείο. Μια οικογένεια τον είχε δεχτεί στο σπίτι της, καθώς ο γιος έλειπε σε ταξίδι εκείνη την εποχή κι έτσι υπήρχε διαθέσιμος χώρος. Είχε υποσχεθεί να φύγει όταν θα επέστρεφε ο γιος. Όμως όταν ο γιος επέστρεψε, δεν έφευγε, καθώς ήταν δύσκολο να βρει σπίτι. Τότε ο διαχειριστής του σπιτιού έκανε αγωγή εναντίον του. Το δικαστήριο όμως δεν έβγαλε οριστική απόφαση. Ανέθεσε στον διαχειριστή να ψάξει για σπίτι και απέσπασε από τον ίδιο τον αγρότη την υπόσχεση ότι θα άρχιζε κι εκείνος να ψάχνει. Ο Κιν-γε εξέφρασε την ευαρέσκειά του, καθώς το δικαστήριο είχε αναγνωρίσει ότι το να βγεις από ένα σπίτι σήμαινε ότι έπρεπε να μπεις σε ένα άλλο. Ο Κο είπε: Ωραίο θα ήταν, αν ήταν κι αληθινό. Θα είχαμε τότε να κάνουμε με ένα κράτος όπως το είχαν σχεδιάσει οι δάσκαλοι. Ξέρω όμως ότι πολλά πράγματα δεν μπορούν να γίνουν στη Σου όπως τα είχαν σκεφτεί οι δάσκαλοι, γι’ αυτό δεν την πιστεύω αυτή την ιστορία. Σκέψου μόνο τι καταστάσεις θα μπορούσαν να δημιουργηθούν αν όλες οι υποθέσεις αντιμετωπίζονταν με τόσο χαλαρό τρόπο! Ο Κιν-γε απάντησε: Προφανώς αντιμετωπίζονται με χαλαρό τρόπο. Ίσως μάλιστα δημιουργηθούν οι καταστάσεις, για τις οποίες κάνεις λόγο. Και μετά; Ο Κο είπε: Δεν την πιστεύω αυτή την ιστορία. Ο Κιν είπε: Την είδα με τα μάτια μου. Τότε έπαιζαν θέατρο, απάντη31

σε ο Κο πεισματωμένος. Μόνο επειδή ήσουν εσύ παρών, έβγαλαν αυτή την απόφαση. Ο Κιν είπε: Ακόμα κι αν ήταν για μία και μοναδική φορά και μόνο εξαιτίας μου, θα αποτελούσε μεγάλο κατόρθωμα να πάρουν μια τόσο συνετή απόφαση. Αν άκουγες ότι υπήρχε κάπου ένας άνθρωπος ο οποίος τρέχει γρηγορότερα από κάθε άλλον και το έκανε μόνο για σένα όταν θα ήσουν παρών για να τον δεις – θα έπαυε να είναι ένα μεγάλο κατόρθωμα;

ΣΤΗΝ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΜΑΖΕΣ

η σκέψη του ατόμου αλλάζει Ο πολιτικός Σι-γε παρατήρησε ότι μπροστά σε μεγάλα ακροατήρια έλεγε εντελώς διαφορετικά πράγματα από εκείνα που είχε προετοιμάσει στο σπίτι του. Ο φιλόσοφος Μιν θεωρούσε ότι αυτό είναι μια σωματική αντίδραση. Εφιστούσε την προσοχή στο χτυποκάρδι που νιώθουν οι ομιλητές πριν εκφωνήσουν τον λόγο τους. Έτσι και ο κατηγορούμενος στο δικαστήριο συχνά καταβάλλει προσπάθεια να μείνει ανεπηρέαστος από τη σκέψη των δικαστών του. Αν δεν το καταφέρει, τότε αντιμετωπίζει μια ανάλογη κατάσταση, απλώς και μόνο επειδή οι δικαστές είναι πολλοί (φαίνεται σαν να αντιπροσωπεύουν πολλούς). Αν το βάλεις στα πόδια δεν ξεφεύγεις απ’ τον κίνδυνο, αφού αυτός έχει μεγαλύτερη αντοχή.

33 2 – Με-τι

Οι διανοούμενοι και η κοινωνική αλλαγή

Ο ΦΕ-ΧΟΥ-ΓΟΥΆΝΓΚ ρώτησε: Ποιο ιδιαίτερο συμφέρον, εκτός από το γενικό, έχουν οι διανοούμενοι, για να επιδιώξουν την κοινωνική αλλαγή; Ο Με-τι απάντησε: Ας πάρουμε τους γιατρούς. Όλοι ξέρουν ότι οι γιατροί είναι πολλοί, ώστε να βγάζουν όλοι καλά λεφτά, αλλά λίγοι είναι αυτοί που ξέρουν να γιατρεύουν καλά. Πολλοί είναι οι γιατροί που ζορίζονται να βρουν δουλειά, ωστόσο βιάζονται να τελειώσουν τις σπουδές τους και είναι επιπόλαιοι. Τα λιγότερα κερδίζουν εκείνοι που έχουν τους πιο πολλούς αρρώστους· επειδή οι περισσότεροι άρρωστοι είναι φτωχοί. Οι φτωχοί είναι πιο πολύ απ’ όλους εκτεθειμένοι στις ασθένειες και θεραπεύονται με τον χειρότερο τρόπο. Οι γιατροί τους δεν έχουν χρόνο για μετεκπαίδευση. Ασχολούνται τόσο πολύ με λανθασμένες μεθόδους θεραπείας, που δεν βρίσκουν χρόνο να μελετήσουν τις πιο σωστές. Τον πρώτο λόγο για τη χρήση ενός σκευάσματος τον έχουν οι έμποροι φαρμάκων. Πολύ συχνά συμβαίνει να συνταγογραφείται στους ασθενείς όχι το φάρμακο που θα τους γιατρέψει αλλά αυτό που είναι το πιο ακριβό. Το χειρότερο όμως είναι ότι οι γιατροί δεν μπορούν να κάνουν τίποτε για να αποτρέψουν τις ασθένειες. Η συμβολή τους περιορίζεται στο να αποφέρουν κέρδη στους εκμεταλλευτές· αυτό, ευκαιριακά, μπορεί να συμβεί με τη λήψη μέτρων τα οποία ωφελούν τον άνθρωπο, συχνά όμως ή και συχνότερα με μέτρα τα οποία τον βλάπτουν. Οι γιατροί συνηθίζουν να λένε ότι στο χειρουργικό τραπέζι όλοι οι 34

άνθρωποι είναι ίδιοι. Οι γιατροί βλέπουν τον ασθενή στα νοσοκομεία τους όπως δεν τον έχει δει κανείς άλλος: ένα γυμνό σώμα, δίχως επάγγελμα, δίχως συγκεκριμένο παρελθόν και μέλλον. Τα αίτια της ασθένειάς του δεν εξαλείφονται, το πολύ πολύ να θεραπευτεί ο ασθενής. Η θέση των γιατρών γίνεται πολύ ξεκάθαρη στον πόλεμο. Εδώ δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να εμποδίσουν τον πόλεμο, μπορούν μόνο να μπαλώσουν τα κομματιασμένα ανθρώπινα μέλη. Και οι πόλεις βρίσκονται πάντα σε εμπόλεμη κατάσταση.

για να κερδίσει τα προς το ζην ως σκουλήκι, θα ήταν ένας πραγματικός χαμάλης.

Ο ΚΑ-ΜΕ ΕΙΠΕ: ΑΝ Ο ΜΕΤΑΞΟΣΚΩΛΗΚΑΣ ΕΓΝΕΘΕ

Κατά της δημιουργίας κοσμοεικόνων

Ο ΜΕ-ΤΙ είπε: Τις κρίσεις τις οποίες εξάγουμε με βάση τις εμπειρίες γενικώς δεν μπορούμε να τις συνδέουμε με τον ίδιο τρόπο που συνδέουμε τα περιστατικά τα οποία οδήγησαν στις εμπειρίες. Η συνένωση των κρίσεων δεν αποδίδει την ακριβή εικόνα των υποκείμενων σε αυτές περιστατικών. Όταν πολλές κρίσεις συνάπτονται μεταξύ τους, η αναδρομή στα περιστατικά είναι συχνά πολύ δύσκολη. Όλος ο κόσμος φτιάχνει μια εικόνα, όμως η εικόνα αυτή δεν περιλαμβάνει όλον τον κόσμο. Είναι καλύτερο να επισυνάπτουμε τις κρίσεις στις εκάστοτε εμπειρίες, παρά σε άλλες κρίσεις, αν σκοπός των κρίσεων είναι να επιβάλλουν την κυριαρχία τους πάνω στα πράγματα. Ο Με-τι ήταν αντίθετος στην κατασκευή απόλυτων κοσμοεικόνων.

Η ιατρική θεωρία του Κιν-Γε

Ο ΜΕ-ΤΙ εξιστορούσε: Ο Κιν-γε είχε σπουδάσει κάποτε Ιατρική. Έλεγε ότι, έχοντας ως βάση τη Μεγάλη Μέθοδο, μπορεί κανείς να συμπεράνει τα εξής: Έχει παρατηρηθεί ότι μπορούμε να θεραπεύσουμε ορισμένες ασθένειες του σώματος με σκευάσματα τα οποία προκαλούν παρόμοια συμπτώματα σε υγιείς οργανισμούς. Έτσι μπορείς, ας πούμε, να θεραπεύσεις εμπύρετα νοσήματα με σκευάσματα τα οποία προκαλούν πυρετό. Μπορείς να αντιμετωπίσεις το ασθενές σώμα ως κάτι το οποίο μπορεί να θεραπευτεί μόνο του. Στον οργανισμό παρουσιάστηκε μια σύγκρουση, κι ο οργανισμός προσπαθεί τώρα με την ασθένεια, η οποία συνιστά την κακή πλευρά της σύγκρουσης, να επιτύχει μια κατάσταση με την οποία θα ανταποκριθεί στις καινούργιες ανάγκες. Σκευάσματα που ενισχύουν αυτή την κακή πλευρά οδηγούν τελικά στην εξυγίανση, καθώς εξωθούν την κακή πλευρά σε πλήρη ανάπτυξη και τη βοηθούν να κυριαρχήσει. Ο Με-τι αφηγούνταν αυτή τη θεωρία του Κιν-γε κάποιες φορές, επειδή του φαινόταν ότι ήταν ένα καλό παράδειγμα για τις επαναστάσεις.

Η τέχνη του ελιγμού

Ο ΜΙ-ΕΝ-ΛΕ δίδασκε: Όταν οδηγείς το αμάξι σου σ’ έναν στενό δρόμο, πρέπει απαραίτητα να προσέχεις το αμάξι που προπορεύεται, αλλιώς θα πέσεις πάνω του. Πώς προσέχεις το αμάξι που προπορεύεται; Προσέχεις και το αμάξι που βρίσκεται μπροστά από εκείνο που προπορεύεται. Προσέχεις όλα όσα στέκονται εμπόδιο στον δρόμο του αμαξιού που προπορεύεται, καθώς η συνέχιση της πορείας του ή το σταμάτημά του εξαρτάται από όλα αυτά. Οδηγείς σαν να οδηγούσες το αμάξι που προπορεύεται. Αν συναντήσει κάποιο εμπόδιο, πρέπει να σταματήσει. Τότε πρέπει κι εγώ να σταματήσω, αν αυτός που πορεύεται μπροστά μου συναντήσει κάποιο εμπόδιο, διότι ούτε αυτός είναι ανεξάρτητος. Είναι πολύ σημαντικό να λαμβάνουμε πάντοτε υπόψιν από τι εξαρτάται αυτός που προπορεύεται.

Οι ερωτευμένοι πλάθουν εικόνες ο ένας για τον άλλον

Ο ΜΕ-ΤΙ είπε: Υπάρχουν πολλοί οι οποίοι δεν θεωρούν αρκετά ικανοποιητική την εικόνα που έχουν σχηματίσει οι φίλοι τους γι’ αυτούς. Η ματαιοδοξία τους δεν τους επιτρέπει να δουν ότι ο ερωτευμένος δημιουργεί μια καινούργια εικόνα. Πρέπει να συναναστρέφεσαι με όσους έχουν σχηματίσει μια καλή εικόνα για σένα, με αυτόν τον τρόπο μπορείς να γίνεις καλύτερος, προσπαθώντας να τη δικαιώσεις. Όμως είναι κακό να διατηρείς μια εικόνα που δεν δικαιώνεται. Διότι ο ερωτευμένος παίρνει εκδίκηση όταν το πρωτότυπο αποτυγχάνει· όχι από την εικόνα, αλλά από το πρωτότυπο.

Η αδυναμία των ηλικιωμένων

Η ΑΔΥΝΑΜΊΑ των ηλικιωμένων, στην οποία πρέπει να δείχνουμε κατανόηση, συνίσταται στο ότι δεν μπορούν πια να βασίζονται στη δύναμη της πειθούς τους και γι’ αυτόν τον λόγο επικαλούνται το κύρος της αυθεντίας. Οι εμπειρίες που έχουν αποκομίσει τους δίνουν το δικαίωμα να συμβουλεύουν σε κάποιες περιπτώσεις, όμως συμβαίνει συχνά να έχουν ξεχάσει τις εμπειρίες τους. Δεν είναι αρκετά δυνατοί για να εμπνεύσουν τον έρωτα, γι’ αυτό πρέπει να αρκεστούν στους έρωτες του παρελθόντος. Δεν μπορούν να μιλήσουν δυνατά, γι’ αυτό όταν εκείνοι είναι παρόντες πρέπει να σιωπούμε. Μιλάνε πολύ, γιατί χάνουν τον ειρμό. Είναι τυραννικοί, γιατί δεν είναι πια αγαπητοί. Είναι ανυπόμονοι, γιατί πρόκειται σύντομα να πεθάνουν. Είναι δύσπιστοι, γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα να επαληθεύσουν. Από αυτούς μόνο αναμνήσεις μπορείς να έχεις, καθώς μαζί τους δεν μπορείς πια να βιώσεις καινούργιες εμπειρίες. Δύσκολα αποκομίζεις κάτι χρήσιμο από αυτό που μπορούν να δώσουν και δύσκολα εμποδίζεις τη ζημιά που αυτό μπορεί να προκαλέσει. Πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε με ιδιαίτερη καλοσύνη.

Ο Με-τι εξιστορεί κόλπα κατεργάρηδων

Ο ΜΕ-ΤΙ άκουσε ότι ο Με-τι δείχνει μια προτίμηση στις ιστορίες με κόλπα κατεργάρηδων, και μάλιστα διαισθάνεσαι ότι βρίσκει διασκεδαστική την πονηριά και τη δύναμη των κατεργάρηδων. Είναι αλήθεια αυτό; Ο Με-τι υπερασπίστηκε τον εαυτό του ως εξής: Με διασκεδάζει η πονηριά και η δύναμη. Αν έχετε μια χώρα στην οποία οι πονηροί και οι δυνατοί διαπράττουν κατεργαριές, τότε θα αναζητήσω την ευχαρίστηση που νιώθω για την πονηριά και τη δύναμη εκεί όπου αυτά γίνονται πράξη. Στο χέρι σας είναι να μου δώσετε το κίνητρο για μια καλή διάλεξη, αφού συγχρόνως θα νιώθω και ευχαρίστηση.

Ο ΜΕ-ΤΙ ΕΙΠΕ: Η ΣΚΕΨΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ που τρέχει πίσω απ’

τους μπελάδες και μπροστά από τις πράξεις.

ΡΩΤΗΣΕ Ο ΡΟ: Θα μιλήσεις για βιβλία; Είναι η φιλοσοφία

αποτέλεσμα σκέψης, και τη βρίσκουμε στα βιβλία; Ο Μετι απάντησε: Όχι, ας αφήσουμε τις φιλοσοφίες στην άκρη και ας μιλήσουμε για το φιλοσοφείν. Αυτό είναι κάτι που βλέπουμε να το κάνουν οι άνθρωποι. Και ας δούμε τι κάνει ο λαός. Ο λαός λέει: ο τάδε και ο δείνα είναι φιλόσοφοι, πέθανε όπως πεθαίνουν οι φιλόσοφοι, μιλάει στη γυναίκα του όπως μιλούν οι φιλόσοφοι, η στάση του απέναντι στο κράτος είναι όπως αυτή ενός φιλοσόφου. Ο Ρο είπε: Ο λαός καμιά φορά λέει: Είναι αιθεροβάμων όπως ένας φιλόσοφος, μιλάει με γρίφους, σκέπτεται πράγματα ασύλληπτα, είναι αδέξιος. Ο Με-τι είπε: Μιλάει ο λαός γι’ αυτούς με σεβασμό; Ο Ρο είπε: Όχι, με περιφρόνηση. Ο Με-τι είπε: Ας μιλήσουμε λοιπόν κι εμείς γι’ αυτούς δίχως σεβασμό. Ας επιστρέψουμε όμως στους πρώτους, σε αυτούς που χαίρουν εκτίμησης. Διαφέρουν από τους τελευταίους, στο μέτρο που η φιλοσοφία τους είναι ένας οδηγός για μια πράξη, μια χρήσιμη πράξη.