Βουδαπέστη

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 5

ΣΙΚΟ ΜΠΟΥΑΡΚΕ

ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΑ

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 6

Obra publicada com apoio do Ministério das Relações Exteriores do Brasil em cooperação com a Fundação Biblioteca Nacional / Ministério da Cultura. | Το έργο εκδόθηκε με την αρωγή του Υπουργείου Εξωτερικών της Βραζιλίας σε συνεργασία με το Ίδρυμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης / Υπουργείο Πολιτισμού. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Chico Buarque, Budapeste

Copyright 2003 by Chico Buarque Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017 © ©

1η έκδοση: Νοέμβριος 2018 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6437-8

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΙΚΟ ΜΠΟΥΑΡΚΕ ΝΤΕ ΟΛΑΝΤΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

ΣΗΜΕIΩΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡAΣΤΡΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

του Ζοζέ Σαραμάγκου

Βουδαπέστη Θα ’πρεπε να απαγορεύεται . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Στην υπόθεση των παιδιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Δεν είχα δει ποτέ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Υπήρχαν χιονοθύελλες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Ο μεγάλος κύριος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Ακούγοντας τον παφλασμό της θάλασσας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Γράψει αυτό το βιβλίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 ΣΗΜΕIΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡAΣΤΡΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161

8

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 8

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 9

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

ΣΙΚΟ ΜΠΟΥΑΡΚΕ ΝΤΕ ΟΛΑΝΤΑ

Υπάρχουν άραγε παράλληλα σύμπαντα; Μπροστά στις ποικίλες «αποδείξεις» που παρουσιάζουν στο δικαστήριο της κοινής γνώμης οι συγγραφείς που υπηρετούν την επιστημονική φαντασία, δεν είναι όντως δύσκολο να πιστέψουμε ότι αυτά υπάρχουν, ή, έστω, να δεχτούμε να δώσουμε σ’ αυτή την παράτολμη υπόθεση κάτι που σε κανέναν δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε, δηλαδή το προνόμιο της αμφιβολίας. Αν λοιπόν υποθέσουμε πράγματι πως υπάρχουν τα παράλληλα αυτά σύμπαντα, θα είναι λογικό και πιστεύω αναπόφευκτο να παραδεχτούμε επίσης την ύπαρξη παράλληλων λογοτεχνιών, παράλληλων συγγραφέων, παράλληλων βιβλίων. Ένα σαρκαστικό πνεύμα δεν θα παρέλειπε να μας υπενθυμίσει πως δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά για να συναντήσουμε παράλληλους συγγραφείς, γνωστότερους ως λογοκλόπους, οι οποίοι ωστόσο ποτέ δεν είναι εντελώς λογοκλόποι, γιατί όλο και κάτι από τον δικό τους μόχθο αισθάνονται την υποχρέωση να βάλουν στο έργο που θα υπογράψουν με το όνομά τους. Απόλυτος λογοκλόπος υπήρξε ο Πιερ Μενάρ, που, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Μπόρχες, αντέγραψε τον Δον Κιχότη λέξη προς λέξη, παρ’ όλα αυτά όμως, μας εφιστά την προσοχή ο ίδιος ο Μπόρχες, όταν γράφει κανείς τον όρο δικαιοσύνη στον 20ό αιώνα δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα (ούτε και είναι η ίδια δικαιοσύνη) όπως αν τον είχε γράψει τον 17ο... Άλλο είδος παράλληλου συγγραφέα (που αποκαλείται ε-

9

του Ζοζέ Σαραμάγκου

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 10

10

πίσης nègre ή, πιο μοντέρνα, ghost) είναι εκείνος που γράφει ώστε άλλοι να απολαύσουν την υποτιθέμενη ή πραγματική δόξα να δουν το όνομά τους γραμμένο στο εξώφυλλο ενός βιβλίου. Αυτό πραγματεύεται φαινομενικά το μυθιστόρημα –Βουδαπέστη– του Σίκο Μπουάρκε ντε Ολάντα, κι όταν λέω «φαινομενικά», είναι γιατί ο συγγραφέας «φάντασμα», τις κωμικοτραγικές περιπέτειες του οποίου παρακολουθούμε διασκεδαστικά, αλλά και συμπονετικά ταυτόχρονα, είναι απλώς η ασυνείδητη αιτία μιας διαδικασίας διαδοχικών επαναλήψεων που, παρότι δεν αφορούν σύμπαντα ούτε και λογοτεχνίες, αφορούν αναμφισβήτητα συγγραφείς και βιβλία. Το πιο ανησυχητικό ωστόσο είναι το διαρκές αίσθημα ιλίγγου που αδράχνει τον αναγνώστη, ο οποίος ξέρει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκεται, δεν ξέρει όμως ανά πάσα στιγμή πού θα βρεθεί. Χωρίς να μοιάζει να το επιδιώκει, κάθε σελίδα του μυθιστορήματος εκφράζει ένα «φιλοσοφικό» ερώτημα και μια «οντολογική» πρόκληση: Τι είναι τελικά η πραγματικότητα; Τι και ποιος είμαι τελικά σ’ αυτό που μου δίδαξαν να αποκαλώ πραγματικότητα; Ένα βιβλίο υπάρχει, παύει να υπάρχει, θα υπάρξει ξανά. Ένας άνθρωπος έγραψε, άλλος υπέγραψε, αν το βιβλίο εξαφανιστεί, θα εξαφανιστούν κι οι δυο τους; Κι αν εξαφανιστούν, θα εξαφανιστούν εντελώς ή μόνο εν μέρει; Αν κάποιος επιβίωσε, επιβίωσε σ’ αυτό το σύμπαν ή σε άλλο; Ποιος θα είμαι εγώ αν, έχοντας επιβιώσει, δεν είμαι πια αυτός που ήμουν; Ο Σίκο Μπουάρκε τόλμησε τα μέγιστα, έγραψε διασχίζοντας την άβυσσο πάνω σε σύρμα κι έφτασε στην άλλη πλευρά. Στην πλευρά όπου βρίσκονται τα έργα που έχουν εκτελεστεί με δεξιοτεχνία ως προς τη γλώσσα, την αφηγηματική δομή, την απλότητα. Πιστεύω ότι δεν κάνω λάθος όταν λέω πως κάτι καινούριο συνέβη στη Βραζιλία μ’ αυτό το βιβλίο. Από το βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου Το τετράδιο Μετάφραση: Αθηνά Ψυλλιά

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 11

Το βιβλίο αυτό έχει να κάνει κυρίως με τη γλώσσα, τη μητρική γλώσσα, τις άλλες γλώσσες, την ξενότητά τους και την οικειοποίησή τους, τους μηχανισμούς επιθυμίας, απώθησης, κατάκτησης, νοσταλγίας και εντέλει την επιλογή και υιοθέτηση μιας γλώσσας. Τόσο η πορτογαλική γλώσσα, στην οποία είναι γραμμένο το βιβλίο, όσο και η ουγγρική, στην οποία είναι αφιερωμένο, είναι για τον Έλληνα αναγνώστη γλώσσες ανοίκειες στο αυτί, και η φωνητική μεταγραφή τους είναι πάντα κατά προσέγγιση. Διατήρησα στη μετάφρασή μου λέξεις και εκφράσεις άλλων γλωσσών όπως υπάρχουν στο πρωτότυπο, βάζοντας υποσημειώσεις όπου έκρινα πως ήταν απαραίτητο. Μετέγραψα φωνητικά τα κύρια ονόματα, ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια εκτός όσων έχουν ήδη τεκμηριωμένη ιστορική απόδοση στα ελληνικά. Στην προσπάθειά μου να αποδώσω φωνητικά τα ουγγρικά κύρια ονόματα –είτε ανθρωπωνύμια είτε τοπωνύμια–, ανακάλυψα με έκπληξη ότι όλα τους, με εξαίρεση την ηρωίδα Φίλεμιλε Κρίστινα ή Κρίσκα και τον γιο της Πίστι, είναι δανεισμένα από τους παίκτες της περίφημης «χρυσής ενδεκάδας» της Εθνικής Ουγγαρίας του 1954, οι οποίοι στο μυθιστόρημα του Σίκο Μπουάρκε γίνονται επιφανείς λόγιοι, συγγραφείς και ποιητές, αλλά και εκδότες, αστυνόμοι, δρόμοι και πλατείες προς δόξα της λογοτεχνίας, η οποία μεταμορφώνει αέναα την πραγματικότητα, και της μετάφρασης, που την πολλαπλασιάζει σε νέες γλωσσικές πραγματικότητες.

11

ΣΗΜΕI ΩΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡA ΣΤΡΙΑΣ

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 12

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 13

Βουδαπέστη

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 14

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 15

Θα ’πρεπε να απαγορεύεται

Θμά να εκφραστεί σε ξένη γλώσσα. Εκείνο το πρωί, βγαίνο’πρεπε να απαγορεύεται να περιγελούν όποιον αποτολ-

ντας από το μετρό, αντιλήφθηκα πως είχα κάνει λάθος στη στάση· περίπου το ίδιο μπλε χρώμα, σχεδόν το ίδιο όνομα με τη δική της, τηλεφώνησα από τον δρόμο και της είπα: εγώ σχεδόν φτάνω. Την ίδια στιγμή, υποψιάστηκα πως είχα πει κοτσάνα, γιατί η καθηγήτρια μου ζήτησε να επαναλάβω τη φράση μου. Εγώ σχεδόν φτάνω... ήταν μάλλον η λέξη σχεδόν που δημιουργούσε το πρόβλημα. Όμως αντί να μου επισημάνει το λάθος, με έβαλε να την επαναλάβω, να την επαναλάβω, να την επαναλάβω, και τότε έσκασε σε τέτοια γέλια, που με έκανε να κατεβάσω το ακουστικό. Βλέποντάς με στο κατώφλι της πόρτας της είχε μια καινούρια κρίση, όμως όσο το στόμα της προσπαθούσε να καταπνίξει το γέλιο άλλο τόσο το κορμί της ολόκληρο τρανταζόταν απ’ τους σπασμούς. Στο τέλος μου είπε ότι είχε καταλάβει πως θα έφτανα λίγο λίγο, πρώτα η μύτη, μετά ένα αυτί, έπειτα ένα γόνατο, ένα αστείο που δεν το βρήκα καθόλου αστείο. Είδα πάραυτα να περνάει μια σκιά θλίψης στα μάτια της Κρίσκας, που μην ξέροντας πώς να ζητήσει συγγνώμη, άγγιξε ελαφρά με τα ακροδάχτυλά της τα τρεμάμενα χείλη μου. Πάντως, σήμερα μπορώ να πω ότι μιλάω τέλεια ουγγρικά, ή σχεδόν. Το βράδυ, όταν αρχίζω να μουρμουρίζω ολομόναχος, η υποψία της παραμικρής ξενικής προφοράς κάποιες φορές με στενοχωρεί αφόρητα. Στους κύκλους που συχνάζω,

15

α

16

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 16

όπου αγορεύω μεγαλόφωνα για εθνικά θέματα, χρησιμοποιώ σπάνια ρήματα και διορθώνω καλλιεργημένους ανθρώπους, αίφνης μια ελαφριά ξενική προφορά θα ήταν καταστροφική. Για να διώξω τις αμφιβολίες μου, μόνο στην Κρίσκα μπορώ να προσφύγω, όμως κι αυτή δεν είναι πολύ αξιόπιστη· προκειμένου να με κρατάει στο χέρι για να τρώω από την παλάμη της, όπως μάλλον το επιθυμεί, πάντα θα μου αρνείται το τελευταίο ψίχουλο. Ακόμα κι έτσι, συχνά τη ρωτάω εμπιστευτικά: έχασα την ξενική μου προφορά; Με σκανταλιάρικο ύφος, απαντάει: λίγο λίγο, πρώτα η μύτη, έπειτα ένα αυτί... και πεθαίνει στα γέλια, έπειτα μετανιώνει, τυλίγει τα χέρια της στον λαιμό μου και η ζωή συνεχίζεται. Βρέθηκα στη Βουδαπέστη εξαιτίας μιας απρόβλεπτης στάσης, ενώ πετούσα από Κωνσταντινούπολη για Φραγκφούρτη, όπου είχα ανταπόκριση για το Ρίο. Η εταιρεία πρόσφερε στους επιβάτες διανυκτέρευση σ’ ένα ξενοδοχείο του αεροδρομίου και δεν μας ενημέρωσε παρά μόνο το επόμενο πρωί πως το τεχνικό πρόβλημα που είχε προκαλέσει αυτή τη στάση, στην πραγματικότητα ήταν μια ανώνυμη προειδοποίηση για βόμβα στο αεροπλάνο. Όμως, καθώς χάζευα αφηρημένα στην τηλεόραση τις μεταμεσονύκτιες ειδήσεις, μου είχαν ήδη γεννηθεί υποψίες αναγνωρίζοντας το αεροσκάφος της γερμανικής εταιρείας σταθμευμένο σε μια πίστα του τοπικού αεροδρομίου. Αύξησα την ένταση του ήχου, αλλά το ρεπορτάζ ήταν στα ουγγρικά, τη μόνη γλώσσα του κόσμου που, όπως λένε οι κακές γλώσσες, σέβεται ο διάβολος. Έκλεισα την τηλεόραση, στο Ρίο ήταν επτά το βράδυ, καλή ώρα για να τηλεφωνήσω στο σπίτι· έπεσα στον αυτόματο τηλεφωνητή, δεν άφησα μήνυμα, δεν θα είχε νόημα να πω: εμπρός, αγάπη μου, εγώ είμαι, είμαι στη Βουδαπέστη, το αεροπλάνο είχε ένα πρόβλημα, σε φιλώ. Θα έπρεπε να νυστάζω, όμως όχι, δεν νύσταζα, οπότε γέμισα την μπανιέρα, έριξα άλατα στο χλιαρό νερό και για λίγο διασκέδασα κάνοντας αφρό. Ήμουν απασχολημένος μ’ αυτό, όταν, zil, χτύπησαν το κου-

δούνι, θυμόμουν ακόμα πως το κουδούνι στα τούρκικα λέγεται zil. Τυλιγμένος με την πετσέτα, άνοιξα την πόρτα και βρέθηκα μύτη με μύτη μ’ έναν γέρο που φορούσε τη στολή του ξενοδοχείου και κρατούσε στο χέρι του ένα ξυραφάκι μιας χρήσης. Είχε κάνει λάθος στο δωμάτιο και βλέποντάς με, έκανε ένα ω λαρυγγικό, σαν το ω ενός κωφάλαλου. Γύρισα στο μπάνιο μου, αλλά το βρήκα παράξενο που ένα πολυτελές ξενοδοχείο χρησιμοποιούσε έναν κωφάλαλο για κλητήρα. Όμως στο μυαλό μου έμεινε το zil, είναι μια ωραία λέξη, πολύ καλύτερη απ’ το κουδούνι. Δεν θα αργούσα να την ξεχάσω, όπως είχα ξεχάσει τα χάι-κάι που είχα αποστηθίσει στην Ιαπωνία, τις αραβικές παροιμίες, το Ότσι Τσόρνιγε που τραγουδούσα στα ρώσικα, από κάθε χώρα κουβαλάω έτσι κάτι διασκεδαστικό, μια ανάμνηση που σβήνει. Έχω αυτί μικρού παιδιού που πιάνει και ξεχνάει τις γλώσσες με την ίδια ευκολία, αν επέμενα θα μπορούσα να μάθω τα ελληνικά, τα κορεάτικα, μέχρι και τα βασκικά. Αλλά τα ουγγρικά, ποτέ μου δεν είχα ονειρευτεί να τα μάθω. Ήταν ήδη περασμένη μία το πρωί όταν πήγα να ξαπλώσω γυμνός, άνοιξα πάλι την τηλεόραση και η ίδια γυναίκα που είχα δει τα μεσάνυχτα, μια ξανθιά με έντονο μακιγιάζ, παρουσίαζε μια επανάληψη των προηγούμενων ειδήσεων. Κατάλαβα πως ήταν επανάληψη διότι είχα ήδη προσέξει αυτή τη χωρική με το πλατύ πρόσωπο που κάρφωνε το βλέμμα της στην κάμερα, με γουρλωμένα μάτια, κρατώντας ένα λάχανο μεγάλο σαν το κεφάλι της. Κουνούσε το κεφάλι της πάνω-κάτω ταυτόχρονα με το λάχανο και μιλούσε χωρίς να αφήνει τον ρεπόρτερ να αρθρώσει λέξη. Και έμπηγε τα δάχτυλά της στο λάχανο, και έκλαιγε, και τσίριζε, και το πρόσωπό της ολοένα και κοκκίνιζε και πρηζόταν, και έχωνε και τα δέκα της δάχτυλα στο λάχανο, και τώρα οι ώμοι μου συσπόνταν όχι εξαιτίας αυτού που έβλεπα, αλλά από την προσπάθεια να καταλάβω έστω και μία λέξη. Μία λέξη; Χωρίς την παραμικρή γνώση για τη μορφή, τη δομή, το ίδιο το σώμα των λέξεων, δεν ήμουν σε θέση να ξέρω πού

2 – Βουδαπέστη

17

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 17

18

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 18

άρχιζε και πού τελείωνε η καθεμιά τους. Αδύνατον να ξεχωρίσω τη μία από την άλλη, ήταν σαν να ισχυριζόμουν πως μπορούσα να κόψω το ποτάμι με μαχαίρι. Στ’ αυτιά μου, τα ουγγρικά θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι μια γλώσσα μονοκόμματη, η οποία δεν αποτελούνταν από λέξεις και που θα μπορούσες να τη μάθεις μόνο ως σύνολο. Και το αεροπλάνο εμφανίστηκε ξανά στον διάδρομο προσγείωσης, μια εικόνα μακρινή, σκοτεινή, στατική, που την τόνιζε ακόμα περισσότερο η φωνή του σχολιαστή. Λίγο με ενδιέφερε πια να μάθω νεότερα για το αεροπλάνο, το μυστήριο του αεροπλάνου είχε καλυφθεί από το μυστήριο της γλώσσας που μετέδιδε τα νέα. Ακούγοντας προσεκτικά αυτό το αμάλγαμα των ήχων, ξαφνικά, διέκρινα τη λαθραία λέξη Lufthansa. Ναι, Lufthansa, χωρίς αμφιβολία, ο σχολιαστής είχε αφήσει να του ξεφύγει αυτή η γερμανική λέξη που είχε διεισδύσει στο τείχος του ουγγρικού λεξιλογίου, η ρωγμή που θα μου επέτρεπε να ξεχωρίσω την κάθε λέξη. Το δελτίο ειδήσεων το διαδέχτηκε μια στρογγυλή τράπεζα όπου οι συμμετέχοντες έμοιαζαν να μη συμφωνούν, έπειτα ένα ντοκιμαντέρ για τον θαλάσσιο βυθό με διάφανα ψάρια, και στις δύο η ώρα ακριβώς επέστρεψε η μακιγιαρισμένη φίλη μου, η οποία γερνούσε ώρα με την ώρα. Μετεωρολογικό δελτίο, Κοινοβούλιο, Χρηματιστήριο, φοιτητές στους δρόμους, εμπορικά κέντρα, η χωρική μου και το λάχανό της, το αεροπλάνο μου, και ήδη αποτολμούσα να αναπαραγάγω μερικά φωνήματα, έχοντας ως αναφορά τη λέξη Lufthansa. Τότε εμφανίστηκε στην οθόνη μια νεαρή, με κόκκινο σάλι και μαύρο κότσο, και με την απειλή ότι θα μιλούσε ισπανικά, με έκανε να αλλάξω αμέσως κανάλι. Έπεσα σ’ ένα κανάλι στα αγγλικά, κι άλλο, κι άλλο, σ’ ένα γερμανικό κανάλι, ένα ιταλικό, και πάλι στη συνέντευξη με την Ανδαλουσιανή χορεύτρια. Απενεργοποίησα τον ήχο, συγκεντρώθηκα στους υπότιτλους και παρατηρώντας για πρώτη φορά τη γραφή των ουγγρικών λέξεων, είχα την εντύπωση ότι έβλεπα τον σκελετό τους: ӧ az álom elӧtti talajon táncol.1

Στις έξι το πρωί, όταν το τηλέφωνο χτύπησε για την αφύπνιση, ήμουν ήδη καθισμένος στην άκρη του κρεβατιού. Ήμουν σε θέση να εκφωνήσω ακριβώς σαν τον σχολιαστή, τα νέα για το αεροπλάνο, κάπου είκοσι δευτερόλεπτα στα ουγγρικά. Μετά από αυτό, με βαριά καρδιά έβαλα τα ρούχα που φορούσα την προηγούμενη μέρα, γιατί δεν είχαμε μπορέσει να πάρουμε μαζί μας παρά μόνο τη χειραποσκευή μας, και κατέβηκα στο λόμπι, όπου βρήκα μια αληθινή Βαβυλωνία. Καθώς οι διαφορετικές γλώσσες δεν επέτρεπαν την παραμικρή συνεννόηση, εντείνονταν όλο και πιο πολύ οι διαμαρτυρίες κατά της τρομοκρατίας, κατά της αεροπορικής εταιρείας, κατά των έξτρα χρεώσεων που ζητούσε το ξενοδοχείο. Οι φωνές ηρέμησαν μόνο όταν άνοιξε το εστιατόριο, για το δωρεάν πρωινό, αλλά το κακό είχε ήδη γίνει· προσπάθησα να βρω στο μυαλό μου τις ουγγρικές μου λέξεις και βρήκα μόνο τη Lufthansa. Προσπάθησα κι άλλο να συγκεντρωθώ, κοίταξα επίμονα το πάτωμα, άρχισα να περιφέρομαι εδώ κι εκεί, τίποτα. Στο βάθος της αίθουσας διέκρινα μερικά γκαρσόνια που φλυαρούσαν και σκέφτηκα ότι θα μπορούσα τουλάχιστον να καταλάβω κάποιες απ’ τις λέξεις τους. Όμως όταν με αντιλήφθηκαν, σταμάτησαν απότομα να μιλάνε μεταξύ τους και με υποχρέωσαν να καθίσω μαζί με τρεις μαντραχαλάδες με σλάβικα χαρακτηριστικά, σ’ ένα τραπέζι γεμάτο ψίχουλα, φλούδες φρούτων, φλούδες τυριών και τέσσερα κεσεδάκια από γιαούρτι σκουπισμένα επιμελώς. Τα μόνα που έμεναν ανέγγιχτα στο καλάθι του ψωμιού ήταν κάτι κοκκινωπά ψωμάκια τύπου μπριός, χωρίς αμφιβολία μια ντόπια σπεσιαλιτέ που δοκίμασα με επιφύλαξη, από ευγένεια. Η ζύμη ήταν ελαφριά, γλύκιζε και μετά από λίγο σου άφηνε στη γλώσσα μια πικρή επίγευση. Έφαγα το πρώτο, το δεύτερο, στο τέλος καταβρόχθισα και τα τέσσερα μιας και πέθαινα της πείνας, τελικά δεν ήταν κακά και με το τσάι πήγαιναν μια χαρά. Είναι ψωμί από κολοκύθα, με πληροφόρησε στα αγγλικά ο μετρ ντ’ οτέλ, όμως εγώ δεν ήθελα τη συνταγή του μπριός, ή-

19

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 19

BOUARKE SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 19/10/2018 12:43 Page 20

20

θελα να γευτώ τον ήχο του ονόματός του στα ουγγρικά. In Hungarian, επέμεινα και μάλλον αγαπούσαν ζηλότυπα τη γλώσσα τους, διότι ο μετρ έκανε τον ανήξερο· έβγαλε ένα λαρυγγικό ω, στοίβαξε στο πιάτο μου τα αφημένα ψωμάκια από τα γύρω τραπέζια και χτύπησε τα χέρια του για να βιαστώ, δείχνοντάς μου πως το εστιατόριο ήταν ήδη άδειο. Στο λόμπι, μια αεροσυνοδός, κρατώντας στο χέρι μια λίστα και ένα γουόκι-τόκι, φώναζε Mister Costa! Mister Costa!, ήμουν ο τελευταίος που ενώθηκε με το πλήθος, το οποίο συνωστιζόταν στον κυλιόμενο διάδρομο, δέκα μέτρα από την πόρτα του ξενοδοχείου. Προχωρήσαμε μέχρι την πύλη επιβίβασης διασχίζοντας μια μακριά και απαστράπτουσα επικράτεια, μια χώρα χωρίς καμία γλώσσα, μια πατρίδα από αριθμούς, εικόνες και λογότυπους. Στο γκισέ της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας, ένας μυστακοφόρος υπάλληλος ξεφύλλιζε νωχελικά τα διαβατήρια και τα επέστρεφε χωρίς να τα σφραγίσει. Στο πρόσωπό του χανόταν η ελπίδα μου να ακούσω την τελευταία φωνή ενός Ούγγρου, γιατί από το στόμα του δεν βγήκε ούτε μια καλημέρα, ούτε ένα ευχαριστώ πολύ, ούτε ένα καλό ταξίδι και πολύ λιγότερο ένα στο επανιδείν. Σαν αντιστάθμισμα ίσως, όταν κάθισα στη θέση μου στην business class, μου ξαναήρθε η γεύση από το ψωμάκι από κολοκύθα, και τώρα ήταν και πάλι γλυκό. Έδεσα τη ζώνη μου, έκλεισα τα μάτια, σκέφτηκα ότι ποτέ πια στη ζωή μου δεν θα μπορούσα να κοιμηθώ, πήρα ένα υπνωτικό και το αεροπλάνο απογειώθηκε. Ακούμπησα το πρόσωπό μου στο παράθυρο, παντού ήταν σύννεφα, το χάπι άρχιζε να επιδρά. Όταν άνοιξε μια τρύπα στα σύννεφα, μου φάνηκε πως πετάγαμε πάνω απ’ τη Βουδαπέστη, κομμένη στα δύο από ένα ποτάμι. Ο Δούναβης, σκέφτηκα, αλλά δεν ήταν γαλάζιος, ήταν κίτρινος, όλη η πόλη ήταν κίτρινη, οι στέγες, η άσφαλτος, τα πάρκα, ήταν αστείο, μια πόλη κίτρινη, νόμιζα πως η Βουδαπέστη ήταν γκρίζα, όμως όχι, η Βουδαπέστη ήταν κίτρινη.