Τζέννυ Έρπενμπεκ - «Περαστικοί»

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 5

ΤΖΕΝΝΥ ΕΡΠΕΝΜΠΕΚ

ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΙ c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΥΠΡΙΩΤΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 6

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ινστιτούτου Γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Jenny Erpenbeck, Gehen, ging, gegangen

Copyright 2015 by Albrecht Klaus Verlag, a division of Verlagsgruppe Random House GmbH, München, Germany © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2017 ©

1η έκδοση: Μάρτιος 2019 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6546-7

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 7

Για τον Βόλφγκανγκ Για τον Φραντς Για τους φίλους μου

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 8

Η εργασία του μεταφραστή ενισχύθηκε οικονομικά από το TOLEDO, ένα πρόγραμμα του Ιδρύματος Ρόμπερτ Μπος (Robert Bosch Stiftung) και του Γερμανικού Ταμείου Μεταφραστών (Deutscher Übersetzerfonds), συμπεριλαμβανομένης διαμονής εργασίας στο Λογοτεχνικό Συμπόσιο Βερολίνου (LCB), καθώς και από τη Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD), συμπεριλαμβανομένης διαμονής εργασίας στο Ευρωπαϊκό Συμπόσιο Μεταφραστών στο Στράλεν της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας (EÜK).

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 9

Ο Θεός δημιούργησε τον όγκο, ο Διάβολος την επιφάνεια. ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΠΑΟΥΛΙ

Ακόμη και αν με ενοχλεί πολύ, πρέπει να ξεπεράσω μια μεγάλη αναστολή για να σκοτώσω ένα έντομο. Δεν ξέρω αν είναι οίκτος. Δεν νομίζω, όχι. Ίσως απλώς μια συνήθεια στις καταστάσεις. Και μια προσπάθεια προσαρμογής στις καταστάσεις που υπάρχουν, μια συναίνεση. ΧΑΪΝΕΡ ΜΥΛΛΕΡ

Στο τέλος δεν θα θυμόμαστε τα λόγια των εχθρών μας, αλλά τη σιωπή των φίλων μας. ΜΑΡΤΙΝ ΛΟΥΘΕΡ ΚΙΝΓΚ

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 10

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 11

z1å

Ί

έχει πολλά χρόνια ακόμα μπροστά του, ίσως ένα δυο ακόμα μόνο. Το θέμα πάντως είναι ότι από τώρα και στο εξής ο Ρίχαρντ δεν θα χρειάζεται πια να σηκώνεται στην ώρα του, για να δίνει το παρών κάθε πρωί στο Ίδρυμα. Τώρα απλώς μόνο χρόνο έχει. Χρόνο για να κάνει ταξίδια, λένε. Χρόνο για να διαβάζει βιβλία. Προυστ. Ντοστογιέφσκι. Χρόνο για ν’ ακούει μουσική. Δεν ξέρει πόσο καιρό θα του πάρει να συνηθίσει να έχει χρόνο. Το κεφάλι του πάντως δουλεύει ακόμα όπως πάντα. Τι θα πρωτοκάνει τώρα με το κεφάλι του; Με τις σκέψεις εκείνες, που συνεχίζουνε να σκέφτονται μες στο κεφάλι του; Επιτυχία είχε. Και τώρα; Αυτό που λέμε επιτυχία. Τα βιβλία του εκδόθηκαν, σε συνέδρια τον προσκάλεσαν, φοιτητές διάβαζαν τα βιβλία του, σημείωναν μέσα τους χωρία και τα μάθαιναν απέξω για τις εξετάσεις. Πού είναι αυτοί οι φοιτητές τώρα; Κάποιοι έχουνε θέση βοηθού σε πανεπιστήμια, δύο ή τρεις εν τω μεταξύ είναι καθηγητές οι ίδιοι. Από άλλους έχει καιρό πια να μάθει νέα. Ένας κρατάει φιλικές επαφές μαζί του, ένας δυο δίνουν από καιρό σε καιρό κάποιο σημείο ζωής. Μάλιστα. Απ’ το γραφείο του βλέπει τη λίμνη.

Ο Ρίχαρντ φτιάχνει να πιει έναν καφέ. Πηγαίνει με το φλιτζάνι στο χέρι στον κήπο και κοιτάζει να δει αν οι τυφλοπόντικες έχουνε φτιάξει καινούργιους λόφους.

11

σως

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 12

12

Η λίμνη είναι ήσυχη, όπως πάντα φέτος το καλοκαίρι. Ο Ρίχαρντ περιμένει, αλλά δεν ξέρει τι. Ο χρόνος τώρα είναι ένα εντελώς άλλο είδος χρόνου. Μεμιάς. Σκέφτεται. Κι ύστερα σκέφτεται ότι φυσικά δεν μπορεί να σταματήσει το να σκέφτεται. Το να σκέφτεται είναι όντως αυτός ο ίδιος, κι είναι συγχρόνως η μηχανή στην οποία είναι υποταγμένος. Ακόμα κι όταν είναι εντελώς μόνος του με το κεφάλι του, δεν μπορεί, φυσικά, να σταματήσει να σκέφτεται. Ακόμα κι όταν στην πραγματικότητα κανενός δεν του καίγεται καρφί, εκείνος σκέφτεται. Φαντάζεται για μια σύντομη στιγμή ένα καρφί να ξεφυλλίζει με τη μύτη του την πραγματεία του για την Έννοια του κόσμου στο έργο του Λουκρήτιου. Μπαίνει πάλι μες στο σπίτι. Αναλογίζεται αν κάνει πολλή ζέστη για σακάκι. Χρειάζεται αλήθεια σακάκι, όταν τριγυρίζει μες στο σπίτι του μονάχος;

Πριν από χρόνια, όταν συμπτωματικά έμαθε ότι η ερωμένη του τον απατούσε, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει την απογοήτευση με τίποτ’ άλλο παρά μεταμορφώνοντας την απογοήτευση σε εργασία. Για μήνες η συμπεριφορά εκείνης της ερωμένης ήταν το αντικείμενο των ερευνών του. Σχεδόν εκατό σελίδες είχε γράψει, για να εξακριβώσει όλα όσα είχαν οδηγήσει σ’ εκείνη την απάτη και στον τρόπο επίσης με τον οποίο η απάτη είχε γίνει πράξη από τη νεαρή γυναίκα. Η εργασία του όσον αφορά τη σχέση δεν είχε οδηγήσει σε κανένα ιδιαίτερο αποτέλεσμα, διότι η ερωμένη του λίγο αργότερα τον εγκατέλειψε οριστικά. Αλλά τουλάχιστον μ’ αυτόν τον τρόπο είχε αφήσει πίσω του τους πρώτους μήνες μετά την ανακάλυψη, κατά τους οποίους πραγματικά αισθανόταν ελεεινά. Το καλύτερο φάρμακο για την αγάπη, το ήξερε και ο Οβίδιος στην εποχή του, είναι η εργασία. Τώρα όμως δεν τον βασανίζει ο χρόνος που είναι γεμισμέ-

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 13

Ίσως στην κατάστασή του μια πλεκτή ζακέτα να είναι πράγματι πιο κατάλληλη απ’ ό,τι ένα σακάκι. Πιο άνετη εν πάση περιπτώσει. Και τώρα πια που δεν βρίσκεται καθημερινά με ανθρώπους, ουσιαστικά δεν χρειάζεται και να ξυρίζεται πια κάθε πρωί. Ας μεγαλώνει ό,τι θέλει να μεγαλώνει. Απλώς να μην αντιστέκεται πια, ή μήπως αυτό είναι κιόλας η αρχή τού ότι πεθαίνει; Το μεγάλωμα η αρχή τού ότι πεθαίνει; Όχι, δεν μπορεί να ισχύει αυτό, σκέφτεται. Τον άντρα, που είναι στον βυθό της λίμνης, δεν τον έχουνε βρει ακόμα. Δεν αυτοκτόνησε, παρά πνίγηκε ενώ έκανε μπάνιο. Από εκείνη την ημέρα του Ιουνίου η λίμνη είναι ήσυχη. Κάθε μέρα ήσυχη. Τον Ιούνιο ήσυχη. Τον Ιούλιο ήσυχη. Και τώρα, σε λίγο θα ’ναι φθινόπωρο κιόλας, ακόμα ήσυχη. Ούτε βάρκες, ούτε παιδιά να στριγκλίζουνε, ούτε ψαράδες. Αν φέτος το καλοκαίρι κάνει κάποιος καμιά βουτιά με το κεφάλι στο νερό απ’ την προβλήτα της δημόσιας πλαζ, μόνο ξένος μπορεί να είναι, που δεν ξέρει τίποτα για το δυστύχημα. Ενώ θα σκουπίζεται, θα του μιλήσει ίσως ύστερα κάποια που γνωρίζει τα της περιοχής, που εκείνη την ώρα θα βγάζει βόλτα τον σκύλο της, ή ένας ποδηλάτης, που θα κατέβει για λίγο απ’ το ποδήλατο για να ρωτήσει: Καλά, δεν ξέρετε; Ο Ρίχαρντ δεν έχει πει ποτέ ακόμα κάτι για το δυστύχημα σ’ έναν τέτοιον ανίδεο, και γιατί να πει, γιατί να χαλάσει την ημέρα σε κάποιον που θέλει να περάσει μια ωραία ημέρα μόνο. Μπροστά απ’ τον φράχτη του περνάνε οι εκδρομείς το ίδιο εύθυμοι όπως ήρθαν, γυρίζοντας στο σπίτι τους.

13

νος με μια ανώφελη αγάπη, αλλά ο χρόνος αυτός καθαυτόν. Θα περάσει, αλλά και δεν θα περάσει. Για μια σύντομη στιγμή έχει το όραμα ενός σιδερένιου, πυρακτωμένου καρφιού, που με τη μύτη του ξεσκίζει ένα βιβλίο που ο τίτλος του είναι: Πραγματεία περί αναμονής.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 14

Αλλά αυτός, όποτε κάθεται στο γραφείο του, είναι αναγκασμένος να βλέπει τη λίμνη.

14

Την ημέρα που συνέβη ήταν στην πόλη. Στο Ίδρυμα ακόμα, αν και ήταν Κυριακή. Είχε ακόμα στην κατοχή του το γενικό κλειδί, το οποίο έχει εν τω μεταξύ παραδώσει. Ένα από εκείνα τα Σαββατοκύριακα που προσπαθούσε σιγά σιγά ν’ αδειάσει το γραφείο του. Τα συρτάρια, τα ντουλάπια. Κατά τις δύο παρά τέταρτο το μεσημέρι. Τότε αυτός μάζευε βιβλία απ’ τη βιβλιοθήκη, απ’ το πάτωμα, απ’ τον καναπέ, από την πολυθρόνα, απ’ το τραπεζάκι και τα ’βαζε σε κούτες. Είκοσι, είκοσι πέντε βιβλία κάτω σε κάθε κούτα, κι από πάνω ύστερα τα πιο ελαφρά πράγματα: χειρόγραφα, επιστολές, συνδετήρες, ντοσιέ, παλιά αποκόμματα εφημερίδων. Μολύβια, στιλό, γομολάστιχες, η ζυγαριά των επιστολών. Δύο βάρκες ήτανε, λέει, κοντά, αλλά κανένας απ’ τους επιβάτες τους δεν πίστεψε ότι εκείνη τη στιγμή συνέβαινε ένα δυστύχημα. Είδανε τον άντρα να κάνει νοήματα και το πήρανε γι’ αστείο. Κάνανε μάλιστα κουπί και φύγανε, άκουσε. Ποιοι ήτανε οι επιβάτες, δεν το ξέρει αυτό κανείς. Νεαροί άντρες, λένε. Δυνατοί μάλιστα, που θα μπορούσαν να είχανε βοηθήσει. Ποιοι ακριβώς, δεν το ξέρει αυτό κανείς. Ή μήπως φοβηθήκανε ότι ο άντρας θα τους τραβούσε κάτω μαζί του, ποιος ξέρει.

Η γραμματέας του είχε προσφερθεί να τον βοηθήσει στο πακετάρισμα. Ευχαριστώ πολύ, πάντως. Κάπως του φαινότανε, λες κι όλοι –ακόμα και, ή ίσως ακριβώς εκείνοι που τον συμπαθούσαν– νοιάζονταν πολύ να τον βγάλουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα απ’ το οπτικό τους πεδίο. Γι’ αυτό είχε προτιμήσει να πακετάρει μόνος του, Σάββατα και Κυριακές, όταν στο Ίδρυμα είχε απόλυτη ησυχία. Πρόσεξε ότι χρειαζόταν πολύ χρόνο

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 15

Μία ημέρα αρχές Αυγούστου έβγαλαν ύστερα ένα ποτό και μερικούς λόγους με αφορμή την αναγόρευσή του σε ομότιμο καθηγητή, η γραμματέας του, κάποιοι συνάδελφοί του και ο ίδιος επίσης ήταν δακρυσμένοι, αλλά κανένας, ούτε κι ο ίδιος, δεν είχε κλάψει πραγματικά. Όλοι βέβαια κάποτε γερνούσαν. Ήταν κάποτε γέροι. Τα προηγούμενα χρόνια τού είχε επανειλημμένα συμβεί να βγάζει αυτός τους αποχαιρετιστήριους λόγους, συχνά ήταν αυτός που συζητούσε με τη γραμματέα του – πόσα καναπεδάκια, και μήπως κρασί, μήπως σαμπάνια, μήπως χυμό πορτοκάλι ή νερό. Τώρα κάποιος άλλος είχε φροντίσει γι’ αυτά. Όλα θα γίνονταν και χωρίς αυτόν. Κι αυτό δικό του επίτευγμα. Τους τελευταίους μήνες αναγκάστηκε πολλές φορές ν’ ακούσει πόσο άξιος είναι ο διάδοχός του, πόσο ευτυχής η επιλογή του, στην οποία είχε συμβάλει και αυτός, και αυτός επαινούσε, όταν το ’φερνε η κουβέντα, τον νεαρό άντρα, λες κι αφορούσε και τον ίδιο η χαρά της προσμονής, ξεστόμιζε τ’ όνομά του, που οσονούπω θα το διαβάζανε στη θέση του δικού του ονόματος στα επιστολόχαρτα του Ιδρύματος, χωρίς να διστάζει καθόλου, απ’ το φθινόπωρο ο διάδοχός του θ’ αναλάμβανε τις παραδόσεις του και θα τηρούσε το πρόγραμμα

15

για να ξεχωρίσει όλα εκείνα που –εν μέρει εδώ και χρόνια– ήταν παρατημένα στη βιβλιοθήκη ή σ’ ένα απ’ τα συρτάρια, και ν’ αποφασίσει αν έπρεπε να πάνε στην μπλε σακούλα για τα σκουπίδια ή σε μία απ’ τις κούτες που ήθελε να πάρει στο σπίτι μαζί του. Άθελά του είχε αρχίσει να ξεφυλλίζει το ένα ή τ’ άλλο χειρόγραφο κι ύστερα στεκόταν όρθιος μες στη μέση του δωματίου διαβάζοντας για ένα τέταρτο ή μισή ώρα. Την εργασία κάποιου φοιτητή για τη «λ ραψωδία της Οδύσσειας», την εργασία κάποιας φοιτήτριας, με την οποία κάποτε ήτανε λίγο ερωτευμένος, για τα «Σημασιολογικά επίπεδα στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου».

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 16

16

μαθημάτων που αυτός, ομότιμος καθηγητής τώρα, είχε γράψει λίγο πριν την αποχώρησή του, για τον καιρό που θα τα έβγαζαν πέρα χωρίς αυτόν. Όποιος αναχωρεί μόνος του πρέπει να οργανώσει την αναχώρησή του, αυτό είναι πολύ συνηθισμένο, αλλά τώρα μόλις του έρχεται στον νου ότι αυτός ποτέ πριν δεν κατάλαβε πραγματικά τι σημαίνει ουσιαστικά αυτό. Και δεν το καταλαβαίνει και τώρα. Εξίσου δεν μπορεί να καταλάβει ότι ο αποχαιρετισμός του για τους άλλους είναι μέρος μιας καθημερινότητας, γι’ αυτόν όμως μόνο του είναι πράγματι ένα τέλος. Όταν τους τελευταίους μήνες τού έλεγε κάποιος τι θλιβερό, τι κρίμα, τι αδιανόητο που είναι το ότι σύντομα θα φύγει, του ήτανε δύσκολο να δείξει την αναμενόμενη συγκίνηση, διότι ο θρήνος εκείνου που προσποιούνταν ότι είναι συγκλονισμένος σήμαινε μόνο ότι το θλιβερό, το αδιανόητο γεγονός ότι αυτός θα φύγει – πολύ κρίμα!– είχε γίνει προ πολλού αποδεκτό από εκείνον ως κάτι αναπότρεπτο.

Από τα κρύα πλατό που είχαν σερβιριστεί στο Ίδρυμα με αφορμή τον αποχαιρετισμό του, εκτός από τον μαϊντανό μόνο μερικά ψωμάκια με σολομό είχαν περισσέψει, πιθανόν επειδή με τόσο πολλή ζέστη κάποιοι δεν εμπιστεύονταν το ψάρι. Η λίμνη, που τώρα είναι εκεί μπροστά του και λάμπει, γνώριζε πάντα, του φαίνεται, πιο πολλά απ’ ό,τι αυτός, που το επάγγελμά του είναι να συλλογίζεται. Ή ήταν; Για τη λίμνη είναι το ίδιο και το αυτό αν μέσα της αποσυντίθεται ένα ψάρι ή ένας άνθρωπος. Την ημέρα μετά τη δεξίωση είχε αρχίσει η θερινή περίοδος που έκλεινε το Ίδρυμα, ο ένας σκόπευε να πάει εδώ, ο άλλος εκεί, μόνο αυτός δεν είχε προγραμματίσει κανένα ταξίδι, γιατί γι’ αυτόν το ξεντέριασμα του γραφείου του, που είχε μεγαλώσει με τα χρόνια, είχε μπει τώρα στην τελευταία φάση του.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 17

Τώρα θα έπρεπε εδώ στο σπίτι του να ψάξει να βρει τις ταιριαστές θέσεις για τα έπιπλα, ν’ ανοίξει τις κούτες και όλα όσα είναι εκεί μέσα να τα ενσωματώσει στο προσωπικό νοικοκυριό του. Πόδι με πόδι, αίμα με αίμα, να κολλήσουν. Τα ξόρκια του Μέρσεμπουργκ, βέβαια. Κι αυτό που λέμε μόρφωση, όλα όσα γνωρίζει κι έχει μάθει, από τώρα και στο εξής είναι απλώς προσωπική περιουσία του. Από εχθές όλα είναι στο κελάρι και περιμένουν. Αλλά πώς να είναι άραγε μια τέτοια ημέρα, που θα ήταν κατάλληλη για ν’ αρχίσει με το ξεπακετάρισμα; Σαν τη σημερινή πάντως όχι. Αύριο ίσως; Ή αργότερα. Κάποια ημέρα που δεν θα έχει να κάνει τίποτ’ άλλο. Κατά πόσο αξίζει γενικά το ξεπακετάρισμα είναι το ερώτημα. Πόσο αξίζει ακόμα. Αν είχε παιδιά. Ή τουλάχιστον ανιψιούς κι ανιψιές. Έτσι όμως όλ’ αυτά, που η γυναίκα του παλιά πάντοτε τ’ αποκαλούσε οι σαβούρες του, υπάρχουν μόνο προς δική του απόλαυση. Κι όταν κάποτε αυτός δεν θα υπάρχει πια, προς κανενός απόλαυση. Φυσικά, κάποιος παλαιοπώλης θα πάρει πιθανόν τότε τα βιβλία, και το ’να ή τ’ άλλο, μια πρώτη έκδοση ή ένα υπογεγραμμένο

17

Δύο εβδομάδες αργότερα τα ράφια της βιβλιοθήκης ήταν δεμένα όλα μαζί μ’ έναν σπάγκο και ακουμπισμένα στον τοίχο, οι κλεισμένες κούτες ήταν στοιβαγμένες πίσω από την πόρτα, και τα ένα δυο έπιπλα που θα κανόνιζε να μεταφερθούν στο σπίτι του σχημάτιζαν μες στη μέση του δωματίου έναν μικρό, ογκώδη σωρό. Μια σκούπα με φαγωμένες τρίχες ήταν ακουμπισμένη πάνω τους, ένα ψαλίδι ήταν στο πρεβάζι του παραθύρου δίπλα σ’ έναν σκονισμένο φάκελο αλληλογραφίας, τεσσεράμισι μεγάλες σακούλες σκουπιδιών ήταν σε μια γωνία, ένα ρολό κολλητική ταινία ήταν στο πάτωμα, στον τοίχο είχαν μείνει ένα δυο καρφιά ακόμα, στα οποία δεν ήταν κρεμασμένος πια κανένας πίνακας. Στο τέλος είχε παραδώσει το κλειδί για το Ίδρυμα.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 18

18

αντίτυπο ίσως να βρει ακόμα μια φορά έναν λάτρη. Έναν σαν κι αυτόν, έναν που ακόμα, ενώ θα ζει, θα μπορεί να συσσωρεύει σαβούρες. Και ούτω καθεξής. Αλλά όλα τ’ άλλα; Όλα όσα σχηματίζουνε γύρω του ένα σύστημα και έχουν απλώς νόημα όσο αυτός περιφέρεται ανάμεσά τους, χειρονομεί, θυμάται το ’να ή τ’ άλλο – όλα αυτά θα διαλυθούνε και θα χαθούνε, όταν αυτός δεν θα υπάρχει πια. Γι’ αυτό θα μπορούσε και να γράψει κάποια στιγμή, για τη βαρύτητα που συνενώνει τα άψυχα πράγματα με τα ζωντανά πλάσματα σ’ έναν κόσμο. Είναι ένας ήλιος του λόγου του; Πρέπει να προσέχει να μην τρελαθεί, όταν τώρα θα είναι μόνος του ολόκληρες ημέρες και δεν θα μιλάει με κανέναν.

Όμως παρ’ όλ’ αυτά. Η χωριάτικη ντουλάπα, στην οποία λείπει ένα σιρίτι, μετά τον θάνατό του σίγουρα δεν θα είναι πια στο ίδιο νοικοκυριό με το φλιτζάνι, στο οποίο φτιάχνει πάντα το απόγευμα τον τούρκικο καφέ του, την πολυθρόνα, στην οποία κάθεται όταν βλέπει τηλεόραση, θα τη σπρώχνουν πέρα δώθε άλλα χέρια από εκείνα που θα ανοίγουν τα συρτάρια του γραφείου του, το τηλέφωνό του δεν θα μοιράζεται τον ίδιο ιδιοκτήτη με το κοφτερό μαχαίρι, με το οποίο κόβει πάντα τα κρεμμύδια, ούτε και η ξυριστική του μηχανή. Πολλά που αυτός τα εκτιμά, που λειτουργούν ακόμα μια χαρά ή που απλώς του αρέσουν, θα πεταχτούνε. Ανάμεσα στη χωματερή των σκουπιδιών, στην οποία για παράδειγμα θα προσγειωθεί το παλιό του ξυπνητήρι, και στο νοικοκυριό εκείνου που θα μπορεί ν’ αγοράσει το σερβίτσιό του με το σχέδιο των κρεμμυδιών θα υπάρχει μετά μια αόρατη σύνδεση, η οποία θα έγκειται στο ότι και τα δυο ανήκαν κάποτε σ’ αυτόν. Μόνο που, φυσικά, όταν αυτός δεν θα ζει πια, κανένας δεν θα γνωρίζει αυτή τη σύνδεση. Ή μήπως μια τέτοια σύνδεση υφίσταται παρ’ όλ’ αυτά για όλες τις εποχές,

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 19

αντικειμενικά τρόπον τινά; Κι αν ναι, με ποια μονάδα μέτρησης μετριέται τότε; Αν πράγματι το νόημα που έχει δημιουργηθεί από αυτόν είναι αυτό που μεταμορφώνει το νοικοκυριό του, από την οδοντόβουρτσα μέχρι τον γοτθικό Εσταυρωμένο που κρέμεται στον τοίχο, σε ένα σύμπαν, προκύπτει αμέσως το επόμενο θεμελιώδες ερώτημα: Έχει το νόημα μάζα;

Κι αυτός μέχρι το τέλος θα κάνει ό,τι τον ευχαριστεί. Κρύβοντας το κεφάλι του μες στον λάκκο. Θα συλλογίζεται. Θα διαβάζει. Κι όταν κάποια στιγμή το κεφάλι δεν θα συνεργάζεται πια, δεν θα ξέρει πια και κανένα κεφάλι τι έχει. Μπορεί ν’ αργήσει ν’ ανέβει πάλι το σώμα πάνω, είπανε. Σχεδόν τρεις μήνες πάνε κιόλας. Μπορεί και να μείνει εξαφανισμένο, είπανε. Να έχει πιαστεί στα φύκια ή να μείνει για πάντα βουλιαγμένο μες στη λάσπη, που στον πάτο της λίμνης είναι υποτίθεται ένα μέτρο παχιά. Είναι βαθιά λίμνη, δεκαοχτώ μέτρα. Προς τα πάνω

19

Ο Ρίχαρντ πρέπει πράγματι να προσέχει να μην τρελαθεί. Ίσως να είναι καλύτερα, όταν βρεθεί επιτέλους ο πεθαμένος. Μάσκα κατάδυσης, λένε, φορούσε ο δυστυχής. Μπορεί να ήτανε γελοίο αυτό, αλλά κανέναν απ’ αυτούς που το ξέρουν δεν τον είδε να γελάει γι’ αυτό φέτος το καλοκαίρι. Πρόσφατα στη γιορτή του χωριού, που έγινε παρ’ όλ’ αυτά, απλώς χωρίς χορό, είχε ακούσει τον πρόεδρο της Ένωσης Αλιέων να λέει πολλές φορές τη μία μετά την άλλη: Με μάσκα κατάδυσης! Με μάσκα κατάδυσης! Λες κι αυτή η λεπτομέρεια ήταν το πιο δύσκολο ν’ αντέξει κανείς στον θάνατο του κολυμβητή, και όντως όλοι οι άλλοι άντρες, που ήταν εκεί με το ποτήρι της μπίρας στο χέρι, δεν απαντούσαν για πολλή ώρα τίποτα, παρά σιωπηλοί κοιτούσανε τον αφρό στο ποτήρι της μπίρας τους και κουνούσαν το κεφάλι τους.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 20

20

όμορφη, αλλά στην πραγματικότητα μια χαράδρα. Κάθε κάτοικος, κι ο ίδιος, κοιτάζει μ’ έναν συγκεκριμένο δισταγμό από τότε τα καλάμια, μ’ έναν συγκεκριμένο δισταγμό τη γυαλιστερή σαν καθρέφτη επιφάνεια της λίμνης, τις ημέρες που ’χει άπνοια. Αυτός μπορεί απ’ το γραφείο του να βλέπει τη λίμνη. Ωραία είναι η λίμνη, όπως και τ’ άλλα καλοκαίρια, αλλά αυτό δεν έφτανε φέτος το καλοκαίρι. Η λίμνη, όσο δεν βρίσκουνε τον πεθαμένο και δεν τον παίρνουν από κει, ανήκει σ’ εκείνον τον πεθαμένο. Ήδη ένα ολόκληρο καλοκαίρι, και σε λίγο μπαίνει φθινόπωρο, η λίμνη ανήκει σ’ έναν πεθαμένο.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 21

z2å

Μντρες έξω απ’ το Κόκκινο Δημαρχείο στο Βερολίνο. Μιια

Πέμπτη τέλη Αυγούστου συγκεντρώνονται δέκα ά-

λάνε αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά. Και άλλες γλώσσες, που σε αυτή τη χώρα κανείς δεν τις καταλαβαίνει. Τι θέλουν οι άντρες; Δουλειά θέλουν. Κι απ’ τη δουλειά αυτή να ζουν. Να μείνουν στη Γερμανία θέλουν. Ποιοι είστε, τους ρωτούν η Αστυνομία και οι δημόσιοι υπάλληλοι της Γερουσίας, που τους φωνάζουν κι αυτούς εκεί. Αυτό δεν θα το πούμε, λένε οι άντρες. Πρέπει όμως να το πείτε, λένε οι άλλοι, αλλιώς δεν θα ξέρουμε αν εμπίπτετε στον νόμο και μπορείτε να μείνετε και να εργαστείτε εδώ. Δεν θα πούμε ποιοι είμαστε, λένε οι άντρες. Μα εσείς, αν ήσαστε στη θέση μας, θα δεχόσαστε έναν φιλοξενούμενο που δεν τον γνωρίζετε, λένε οι άλλοι. Οι άντρες σωπαίνουν. Πρέπει να εξετάσουμε αν έχετε πράγματι ανάγκη, λένε οι άλλοι. Οι άντρες σωπαίνουν. Ίσως, λένε οι άλλοι, να είστε εγκληματίες, πρέπει να το εξετάσουμε αυτό. Οι άντρες σωπαίνουν. Ή απλώς χαραμοφάηδες. Οι άντρες σωπαίνουν. Κι εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε αρκετά, λένε οι άλλοι. Υπάρχουν κανόνες εδώ, λένε, πρέπει να τους τηρείτε, αν θέλετε να μείνετε. Και στο τέλος λένε: Να μας εκβιάσετε δεν μπορείτε. Οι άντρες με το μαύρο χρώμα δέρματος δεν λένε όμως ποιοι είναι. Δεν τρώνε, δεν πίνουν, δεν λένε ποιοι είναι. Είναι απλώς εκεί. Η σιωπή των αντρών, που προτιμούν να πεθάνουν απ’ το να πουν ποιοι είναι, ενώνεται με την αναμονή των άλλων για απάντηση όλων των ερωτήσεων

21

1

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 22

22

και γίνεται μια μεγάλη σιγή μες στη μέση της Αλεξάντερπλατς στο Βερολίνο.2 Αυτή η σιγή δεν έχει καμία σχέση με το γεγονός ότι στην Αλεξάντερπλατς από τους ήχους της κυκλοφορίας στους δρόμους και από τις εργασίες των εκσκαφών στον νέο σταθμό του μετρό έχει πάντα πολλή φασαρία.

Γιατί τότε ο Ρίχαρντ, που το απόγευμα περνά μπροστά από τους μαύρους κι άσπρους, καθισμένους και όρθιους ανθρώπους, δεν μπορεί ν’ ακούσει αυτή τη σιγή; Σκέφτεται το Ζέσουφ.3 Ένας φίλος του, ένας αρχαιολόγος, του μίλησε για τα ευρήματα στις ανασκαφές στην Αλεξάντερπλατς και τον προσκάλεσε να επισκεφτεί τις εκσκαφές. Χρόνο έχει βέβαια τώρα πια, και στη λίμνη να κολυμπήσει ούτως ή άλλως δεν μπορεί, λόγω του άντρα. Υπήρχαν εκτεταμένα υπόγεια κάποτε παλιά γύρω γύρω απ’ το Κόκκινο Δημαρχείο, του είπε ο φίλος του. Υπόγειες αίθουσες, στις οποίες τον Μεσαίωνα ήταν η αγορά. Ενώ οι άνθρωποι περιμένανε κάποια εκδίκαση, κάποιο ραντεβού, κάποια ειδοποίηση, κάνανε τα ψώνια τους, βασικά όχι διαφορετικά απ’ ό,τι σήμερα. Ψάρι, τυρί και κρασί, όλα όσα διατηρούνται καλύτερα δροσερά, τα εμπορεύονταν σ’ εκείνες τις κατακόμβες. Όπως στο Ζέσουφ. Όταν ήτανε φοιτητής ο Ρίχαρντ, τη δεκαετία του εξήντα, καθότανε καμιά φορά μεταξύ δύο παραδόσεων στο χείλος του σιντριβανιού του Ποσειδώνα, με τα μπατζάκια του παντελονιού του γυρισμένα και σηκωμένα, τα πόδια του μες στο νερό, μ’ ένα βιβλίο στην αγκαλιά του. Και τότε υπήρχαν ήδη εκείνοι οι κοίλοι χώροι στα βαθιά, μ’ ένα δυο μέτρα χώμα μόνο να τους χωρίζουν απ’ τα πόδια του, χωρίς να το ξέρει αυτός. Πριν από μερικά χρόνια, όταν η γυναίκα του ζούσε ακόμα, είχαν επισκεφτεί στην άδειά τους την πολωνική μικρή πόλη του Ζέσουφ, που στον Μεσαίωνα ήταν ολόκληρη σκαμμένη με

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 23

Μήπως κάποιος απ’ τους άντρες έχει ήδη καταρρεύσει; ρωτά μια νεαρή γυναίκα μ’ ένα μικρόφωνο στο χέρι, πίσω της στέκεται ένα νταμάρι με κάμερα στον ώμο. Όχι, λέει ένας απ’ τους αστυνομικούς. Τρέφονται τεχνητά; Μέχρι τώρα όχι ακόμα, λέει ο αστυνομικός, δείτε κι εσείς. Διαμετακομίστηκε κάποιος ήδη στο νοσοκομείο; Χθες ένας, νομίζω, λέει ένας άλλος ένστολος, αλλά πριν απ’ τη βάρδιά μου. Μπορείτε μήπως να μου πείτε σε ποιο; Όχι, δεν μας επιτρέπεται. Μα τότε δεν θα βγάλω το ρεπορτάζ. Ε, λέει ο πρώτος, δυστυχώς δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Καταλαβαίνετε, λέει η νεαρή γυναίκα, αν δεν συμβεί τίποτα ιδιαίτερο, εγώ δεν μπορώ να βγάλω καμία ιστορία. Ναι, ναι, το καταλαβαίνω. Κι ύστερα κανένας δεν θα μου παίρνει το θέμα. Ο άλλος: Ίσως προκύψει κάτι σήμερα, ίσως το βράδυ. Η γυναίκα: Εγώ έχω το πολύ μία ώρα ακόμα. Το

23

τούνελ από κάτω. Σαν μια δεύτερη, από τη φευγαλέα ματιά κρυμμένη, πόλη είχε μεγαλώσει υπογείως εκείνος ο λαβύρινθος, συμμετρικά προς τα ορατά σπίτια πάνω από τη γη. Κάθε αστικό σπίτι μέσα από το δικό του κελάρι διέθετε πρόσβαση σ’ εκείνη τη φωτισμένη μόνο με πυρσούς δημόσια αγορά. Κι όταν πάνω γινότανε πόλεμος, πηγαίνανε και κρύβονταν οι κάτοικοι της μικρής πόλης κάτω. Αργότερα επί φασισμού οι Εβραίοι. Οι ναζί πρώτοι είχανε την ιδέα να διοχετεύσουν καπνό στους διαδρόμους. Το Ζέσουφ. Οι θαμμένες αίθουσες στο Κόκκινο Δημαρχείο παρέμειναν όμως ακόμα και για τους ναζί κρυμμένες. Μόνο τα τούνελ του μετρό του Βερολίνου πλημμύρισαν τις τελευταίες μέρες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Κατά πάσα πιθανότητα για να πνίξουνε τον ίδιο τον λαό τους, που είχε βρει εκεί καταφύγιο απ’ τους βομβαρδισμούς των Συμμάχων. Κάλλιο να σκάσεις απ’ το φαΐ, παρά να πάει χαράμι.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 24

24

μοντάζ. Υπάρχει προθεσμία. Καταλαβαίνω, λέει ο ένστολος και μειδιά.

Και δύο ώρες αργότερα, στον δρόμο της επιστροφής προς το κτήριο του σταθμού, ο Ρίχαρντ δεν βλέπει απέναντι στο Δημαρχείο, κοιτάζει προς τ’ αριστερά τα σιντριβάνια, βλέπει τις κλιμακωτά σχεδιασμένες στέρνες που οδηγούν προς τα πάνω στη βάση του Πύργου της Τηλεόρασης. Χτισμένες τη σοσιαλιστική εποχή, ξεχειλισμένες κάθε καλοκαίρι από νερό, ένα τόλμημα για ευτυχισμένα παιδιά που προσπαθούσαν να κρατήσουν την ισορροπία τους πάνω στα πατήματα ανάμεσά τους διασχίζοντάς τα απ’ τη μια άκρη μέχρι την άλλη, γύρω γύρω οι υπερήφανοι γονείς τους που γελούσαν, και παιδιά όπως και γονείς να σηκώνουν από καιρό σε καιρό το βλέμμα τους στην ασημένια σφαίρα του Πύργου, απολαμβάνοντας τον ίλιγγο: Πέφτει! Πέφτει πάνω μας! Τριακόσια εξήντα πέντε μέτρα μέχρι την πιο ψηλή κορφή, οι μέρες ενός ολόκληρου έτους μετρημένες σε μέτρα, λέει ο πατέρας, και: όχι δεν πέφτει, απλώς έτσι φαίνεται, λέει η μητέρα στα παιδιά που στάζουν. Ο πατέρας θα πει στα παιδιά, αλλά μόνο αν θέλουνε, την ιστορία του χτίστη· στο χτίσιμο της κορφής του Πύργου, λένε, έπεσε, αλλά επειδή ο Πύργος είναι όντως τόσο ψηλός, η πτώση του χτίστη κράτησε τόσο πολύ, που οι ένοικοι των τριγύρω σπιτιών κατάφεραν να μαζέψουνε γρήγορα στρώματα, ενώ ο εργάτης έπεφτε, μια ολόκληρη στοίβα στρώματα, ενώ εκείνος έπεφτε, έπεφτε κι έπεφτε, και η στοίβα ήταν έτοιμη ακριβώς τη στιγμή που ο εργάτης έφτασε κάτω μετά την ατελείωτη πτώση του, προσγειώθηκε μαλακά πάνω της – όπως η πριγκίπισσα με το μπιζέλι στο παραμύθι!– και σηκώθηκε πάλι όρθιος εντελώς σώος κι αβλαβής. Τα παιδιά χαίρονται που ο εργάτης σώθηκε από θαύμα, τώρα όμως θέλουνε να παίξουν πάλι. Δίπλα στα σιντριβάνια στην Αλεξάντερπλατς στο Βερολίνο η ανθρωπότητα φαινόταν

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 25

Στους άντρες, που προτιμούν να πεθάνουν απ’ το να πουν ποιοι είναι, πήγαν να κάνουνε παρέα υποστηρικτές. Μια νεαρή κοπέλα πήγε και κάθισε οκλαδόν μ’ έναν απ’ τους άντρες με το μαύρο δέρμα, μιλά σιγανά μαζί του, γνέφει με το κεφάλι πού και πού, και συγχρόνως στρίβει ένα τσιγάρο. Ένας νεαρός άντρας συζητά με τους αστυνομικούς, δεν θα μείνουνε καν εδώ, λέει ο νεαρός αυτή τη στιγμή, και ο αστυνομικός λέει, αυτό δεν θα επιτρεπόταν κιόλας, ε, τι λέμε, λέει ο νεαρός άντρας. Οι μαύροι άντρες είναι ξαπλωμένοι ή κάθονται ανακούρκουδα στο έδαφος, κάποιοι έχουν απλώσει έναν υπνόσακο από κάτω τους, άλλοι μία κουβέρτα, άλλοι πάλι τίποτα εντελώς. Ένα πτυσσόμενο τραπέζι το έχουν στήσει ως στήριγμα για μια πινακίδα. Η πινακίδα, που είναι ακουμπισμένη πάνω του, είναι ένα μεγάλο

25

ήδη κάθε καλοκαίρι τόσο σώα και ικανοποιημένη, όπως γενικά το είχαν υποσχεθεί για το μέλλον, για τη μακρινή, εντελώς ευτυχισμένη εποχή που τη λέγανε κομμουνισμό, η οποία θα έφτανε κάποια στιγμή για όλους τους ανθρώπους, μετά την κλιμακωτά σχεδιασμένη πρόοδο ίσαμε ιλιγγιώδη, απίστευτα ύψη, δηλαδή σε εκατό, διακόσια ή το αργότερο τριακόσια χρόνια. Παρά τα αναμενόμενα όμως ο εντολοδόχος για τα σιντριβάνια, το λαϊκό κράτος, ύστερα από σαράντα χρόνια χάθηκε ξαφνικά, μαζί με το κράτος και το συνεξαρτώμενο μέλλον, μόνο τα κλιμακωτά σχεδιασμένα υδάτινα παιχνίδια συνέχισαν να αναβλύζουν, αναβλύζουν ακόμα και τώρα κάθε καλοκαίρι σε ιλιγγιώδη, απίστευτα ύψη· τολμηρά, ευτυχισμένα παιδιά συνεχίζουν να προσπαθούν να κρατήσουν την ισορροπία τους απ’ τη μια άκρη μέχρι την άλλη, ενώ τα θαυμάζουν οι υπερήφανοι γονείς τους που γελάνε. Τι αφηγείται, αλήθεια, μια τέτοια εικόνα, απ’ την οποία χάθηκε η αφήγηση; Τι διαφημίζουν οι ευτυχισμένοι άνθρωποι σήμερα; Έχει σταματήσει ο χρόνος; Έχει μείνει ακόμα κάτι που να θέλουν;

26

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 26

βαμμένο άσπρο χαρτόνι, που πάνω του γράφει με μαύρα γράμματα: We become visible. Από κάτω κάποιος έχει γράψει με μικρότερα πράσινα γράμματα τη μετάφραση με μαρκαδόρο: Γινόμαστε ορατοί. Ίσως ο νεαρός άντρας ή η κοπέλα. Από τον Ρίχαρντ, που περνά από μπροστά τους αυτή τη στιγμή, οι άνθρωποι με το μαύρο δέρμα, αν κοίταζαν, θα προλάβαιναν ακόμα να δουν την πλάτη του τώρα. Ευθυτενής κατευθύνεται ένας κύριος προς το κτήριο του σταθμού, φορά ένα σακάκι, παρά τη ζέστη, τώρα πια εξαφανίζεται ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, απ’ τους οποίους κάποιοι βιάζονται και ξέρουν ακριβώς πού θέλουν να πάνε, άλλοι απλώς σουλατσάρουν, με τον χάρτη της πόλης στα χέρια, θέλουν να επισκεφτούν την Άλεξ, το κέντρο του τμήματος του Βερολίνου, που τόσα χρόνια ονομαζόταν Ρωσική Ζώνη, Ανατολική Ζώνη, λένε αστειευόμενοι και σήμερα πολλοί ακόμα. Στο φόντο του συνωστισμού, και ένα πάτωμα από πάνω υπερυψωμένο, θα έβλεπαν οι άντρες που σωπαίνουν, αν σήκωναν το βλέμμα τους, και τα παράθυρα του κέντρου γυμναστικής που βρίσκεται δίπλα στη βάση του Πύργου κάτω από ένα τολμηρά πτυχωτό πρόστεγο. Πίσω απ’ τα παράθυρα άνθρωποι σε ποδήλατα κι άνθρωποι που τρέχουν, θα έβλεπαν πώς οδηγούν και τρέχουν αυτοί οι άνθρωποι με τις ώρες προς τα γιγαντιαία παράθυρα, λες και θέλουν, όσο πιο γρήγορα γίνεται να έρθουν εδώ, απέναντι στο Δημαρχείο, σ’ αυτούς, τους άντρες με το μαύρο δέρμα ή στην Αστυνομία να δηλώσουν την αλληλεγγύη τους με τον έναν ή τον άλλον, κι αν χρειαστεί, στον δρόμο προς τα εκεί να κάνουν θρύψαλα τα παράθυρα και το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής να το καλύψουν πετώντας ή κάνοντας άλματα. Αλλά είναι αυτονόητο ότι τα ποδήλατα και οι διάδρομοι είναι μονταρισμένοι σταθεροί, και ότι οι άνθρωποι που γυμνάζονται κινούνται μόνο επιτόπου, αλλά όχι προς τα εμπρός. Είναι πιθανό να βλέπουν αυτοί που προπονούνται τι τρέχει στην πλατεία, αλλά για να διαβάσουν για παράδειγμα τι γράφει στην πινακίδα είναι σίγουρα πάρα πολύ μακριά.

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 27

z3å

Γμπόν, μαζί και σαλάτα. Το τυρί σήμερα στο σούπερ μάρκετ, βραδινό ο Ρίχαρντ φτιάχνει φέτες ψωμί με τυρί και ζα-

που παλιά το λέγανε κάουφ χάλλε,4 ήτανε σε τιμή προσφοράς, γιατί η ημερομηνία λήξης του είναι πολύ κοντά. Δεν χρειάζεται να κάνει οικονομία, η σύνταξή του του φτάνει, αλλά γιατί να πληρώνει περισσότερα απ’ όσο είναι απαραίτητο. Για σαλάτα κόβει κρεμμύδια, όλη του τη ζωή κόβει κρεμμύδια, αλλά μόλις πρόσφατα είδε σ’ ένα βιβλίο μαγειρικής πώς κρατάς το κρεμμύδι αν δεν θέλεις να σου γλιστράει όταν το κόβεις. Για τα πάντα υπάρχει μια ιδανική φόρμα, για τα καθημερινά πράγματα της ζωής, όπως ακριβώς για την εργασία και την τέχνη. Κατά βάθος, σκέφτεται, όλη μας τη ζωή προσπαθούμε πιθανότατα να φτάσουμε μόνο αυτή τη φόρμα. Κι όταν την έχουμε επιτέλους φτάσει σε μερικά πράγματα, μας τρώει το χώμα. Τουλάχιστον λίγο καιρό τώρα έχει πια ξεπεράσει το να θέλει με αυτά που καταφέρνει ν’ αποδεικνύει κάτι στους άλλους, βέβαια δεν υπάρχουν κι άλλοι. Η γυναίκα του δεν το βλέπει πια. Και η ερωμένη του λίγο θα ενδιαφερόταν με την καρδιά της για την τέχνη τού να κόβεις ένα κρεμμύδι. Μόνο αυτός μπορεί τώρα, όταν καταφέρνει κάτι ή όταν έχει καταλάβει κάτι, να χαίρεται ακόμα. Χαίρεται. Και η χαρά του δεν κυνηγάει κανέναν σκοπό πια. Αυτό είναι το πρώτο πλεονέκτημα του να ζεις μόνος σου: Κάθε φιλαρέσκεια αποδεικνύεται φορτίο. Και το δεύτερο: Δεν υπάρχει κανένας πια να διαταράσσει την τάξη. Απ’ το μπαγιάτικο ψωμί

27

ια

28

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 28

φτιάχνεις κρουτόν για τη σαλάτα, γύρω απ’ το φακελάκι τσάι τυλίγεις, όταν το βγάζεις απ’ την τσαγέρα, την κλωστή και το στύβεις άλλη μία φορά καλά, τα τριαντάφυλλα με ψηλό μίσχο τα λυγίζεις τον χειμώνα προς τα κάτω και τα σκεπάζεις με χώμα – και τα λοιπά. Η χαρά γι’ αυτό που είναι στη σωστή θέση, που δεν χάνεται, που χρησιμοποιείται με τον σωστό τρόπο και δεν σπαταλιέται, η χαρά γι’ αυτό που πετυχαίνει, χωρίς να εμποδίζει κάτι άλλο να πετύχει, είναι, έτσι το βλέπει αυτός, στην πραγματικότητα η χαρά για μια τάξη που δεν χρειάζεται να τη ρυθμίζει αυτός αλλά μόνο να την ανακαλύπτει, που βρίσκεται πέρα απ’ αυτόν, και γι’ αυτό ακριβώς τον συνδέει με ό,τι μεγαλώνει, πετάει ή γλιστράει, αντ’ αυτού βέβαια τον απομακρύνει από κάποιους ανθρώπους, αλλά αυτό δεν τον νοιάζει. Τότε ωστόσο, όταν η ερωμένη του άρχισε να τον κοροϊδεύει κι ύστερα όλο και πιο συχνά εκνευριζόταν από τις νουθεσίες του, αυτός δεν μπορούσε να σταματήσει να επιμένει στη μία ή στην άλλη κίνηση, που του φαινόταν να είναι σωστή κάθε φορά. Με τη γυναίκα του, απ’ αυτή την άποψη τουλάχιστον, ήταν σχεδόν πάντα σύμφωνος. Εκείνη στο τέλος του πολέμου όταν ήταν μικρή Γερμανιδούλα την είχαν πυροβολήσει στα πόδια γερμανικά αεροσκάφη χαμηλών πτήσεων, όταν έτρεξε να σωθεί από τα ρωσικά τεθωρακισμένα. Αν ο αδελφός της δεν την είχε τραβήξει τότε απ’ τον δρόμο, σίγουρα δεν θα είχε επιβιώσει. Ό,τι δεν αντιλαμβάνεσαι είναι θανατηφόρο, είχε μάθει η γυναίκα του ήδη στα τρία της χρόνια. Ο ίδιος στη μετανάστευση της οικογένειάς του από τη Σιλεσία στη Γερμανία ήταν ακόμη βρέφος, και μες στη φασαρία της αναχώρησης παραλίγο να είχε χωριστεί από τη μάνα του, αν στην υπερπλήρη αποβάθρα δεν τον είχε δώσει ένας Ρώσος στρατιώτης στη μάνα του περνώντας τον πάνω απ’ τα κεφάλια πολλών άλλων μεταναστών μέχρι μέσα στο κουπέ του τρένου. Αυτή την ιστορία τού την είχε πει τόσο πολλές φορές η μάνα του, που αυτός τη θεωρούσε σχεδόν δική του ανάμνηση. Ανακατωσούρες του πολέμου, το έ-

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 29

29

λεγε εκείνη. Κι ο πατέρας του ήτανε πιθανότατα υπαίτιος για ανακατωσούρες του πολέμου, όταν ήτανε στρατιώτης στο μέτωπο στη Νορβηγία και στη Ρωσία. Πόσα παιδιά να είχε άραγε χωρίσει ο πατέρας του, παιδί σχεδόν ακόμα ο ίδιος, απ’ τους γονείς τους; Ή να είχε δώσει την τελευταία στιγμή στις οικογένειές τους; Μόλις δυο χρόνια αργότερα ξαναβρήκε γυρίζοντας στην πατρίδα την οικογένειά του, που είχε εν τω μεταξύ μεταναστεύσει στο Βερολίνο, και είδε τον γιο του για πρώτη φορά στη ζωή του. Αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού ακούγονταν στο ραδιόφωνο πολλά χρόνια ακόμα, τότε ο πατέρας του καθόταν ήδη προ πολλού πάλι στον καναπέ δίπλα στη μάνα του, μ’ ένα κομμάτι τούρτα μπίνενστιχ5 κι ένα φλιτζάνι πραγματικό καφέ, τότε το βρέφος που παραλίγο να χαθεί μες στις ανακατωσούρες του πολέμου ήταν ήδη προ πολλού σχολιαρόπαιδο. Να ρωτήσει τον πατέρα του για τον πόλεμο ποτέ δεν μπόρεσε το παιδί. Άσε τώρα, η μητέρα, κούνημα του κεφαλιού, νόημα να φύγει, άσε τώρα τον πατέρα σου στην ησυχία του. Ο πατέρας του απλώς σιωπηλός. Τι θα είχε απογίνει το βρέφος, αν το τρένο είχε αρχίσει να κινείται δυο λεπτά νωρίτερα; Τι θα είχε απογίνει το κορίτσι, η μετέπειτα γυναίκα του Ρίχαρντ, αν ο αδελφός του δεν το είχε τραβήξει απ’ τον δρόμο; Ανάμεσα σ’ ένα ορφανό αγόρι και μια πεθαμένη πάντως δεν θα γινότανε κανένας γάμος, αυτό είναι σίγουρο. Μη μου τους κύκλους τάραττε, λένε ότι είπε ο Αρχιμήδης, σχεδιάζοντας με το δάχτυλο γεωμετρικά σχήματα στο χώμα, στον Ρωμαίο στρατιώτη, που μετά απ’ αυτό τον μαχαίρωσε. Το μη μπερδεμένο δεν είναι αυτονόητο, επ’ αυτού πάντα συμφωνούσε ο Ρίχαρντ με τη γυναίκα του. Πιθανότατα γι’ αυτό καταλάβαινε εκείνη πολύ καλύτερα απ’ τη νεαρή ερωμένη του τι τον απασχολούσε, όταν αυτός σε όλα όσα τον έβρισκαν αναζητούσε το πραγματικά σωστό. Εκείνη βέβαια έπινε κιόλας. Αλλά αυτή ήτανε μια άλλη ιστορία.

30

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 30

Πηγαίνει και κάθεται στο τραπέζι και ανάβει την τηλεόραση, στο νυχτερινό δελτίο έχει ειδήσεις απ’ την πόλη και την ευρύτερη περιοχή: μια επίθεση σε μια τράπεζα, η απεργία του προσωπικού στο αεροδρόμιο, η βενζίνη ακριβαίνει πάλι, στην Αλεξάντερπλατς έχουν συγκεντρωθεί δέκα άντρες, πρόσφυγες προφανώς, και άρχισαν απεργία πείνας, ένας απ’ τους απεργούς κατέρρευσε και τον μετέφεραν στο νοσοκομείο. Στην Αλεξάντερπλατς; Βλέπουμε έναν άντρα πάνω σ’ ένα φορείο να τον βάζουν σ’ ένα ασθενοφόρο. Εκεί που ήταν σήμερα ο Ρίχαρντ; Μια νεαρή δημοσιογράφος μιλά σ’ ένα μικρόφωνο, στο φόντο κάθονται ανακούρκουδα ή είναι ξαπλωμένες μια δυο φιγούρες, βλέπουμε ένα πτυσσόμενο τραπέζι με μια χάρτινη πινακίδα: We become visible. Με πράσινα, μικρότερα γράμματα από κάτω: Γινόμαστε ορατοί. Γιατί τότε αυτός δεν είδε τη διαδήλωση; Στο πρώτο ψωμί έβαλε μια φέτα τυρί, τώρα έρχεται το δεύτερο, με ζαμπόν. Κάποιες φορές στο παρελθόν είχε ντραπεί που έτρωγε βραδινό ενώ έβλεπε στην οθόνη ανθρώπους που τους πυροβόλησαν και τους σκότωσαν, πτώματα από θύματα σεισμών, συντριβές αεροσκαφών, εδώ ένα παπούτσι έπειτα από μια επίθεση αυτοκτονίας, εκεί σώματα θυμάτων κάποιου λοιμού τυλιγμένα σε ισοθερμικές κουβέρτες, να κείτονται το ένα δίπλα στ’ άλλο στον ομαδικό τάφο. Ντρέπεται και σήμερα, και συνεχίζει παρ’ όλ’ αυτά να τρώει, όπως κι άλλες φορές. Όταν ήτανε παιδί έμαθε τι πάει να πει ανάγκη. Αλλά γι’ αυτό ακριβώς δεν χρειάζεται να πεθάνει κι αυτός από την πείνα, μόνο και μόνο επειδή ένας απελπισμένος κάνει απεργία πείνας σήμερα. Λέει από μέσα του. Ούτε αυτόν που κάνει την απεργία πείνας θα τον βοηθούσε. Και του λόγου του, αν ήτανε τόσο καλά όσο αυτός, θα καθότανε κι εκείνος για βραδινό και θα έτρωγε. Μέχρι που γέρασε προσπαθούσε ν’ αποτινάξει από πάνω του την προτεσταντική κληρονομιά της μητέρας του, τη βασική κατάσταση της μετανοίας. Για τα στρατόπεδα όμως κι εκείνη δεν ήξερε τίποτα. Υποτίθεται. Τι υπήρχε αλήθεια, πριν

έρθει ο Λούθηρος, στη θέση της ψυχής, στην οποία έχει απλωθεί από τότε η βεβαρημένη συνείδηση; Μια κάποια κωφότητα από τη θυροκόλληση των θέσεων και μετά επιβάλλεται ως άμυνα, κατά πάσα πιθανότητα. Με το πιρούνι του βουτάει στο γεμάτο μπολ με τη σαλάτα και σκέφτεται, ενώ μασουλάει, ότι και θεωρητικά θα ήταν ακάθαρτο αν μια μέρα αυτός πράγματι από αλληλεγγύη για τον έναν ή τον άλλον φτωχό ή απελπισμένο αυτού του κόσμου σταματούσε να τρώει. Απ’ το κελί της ελεύθερης απόφασης εντούτοις δεν θα έβγαινε ποτέ. Έγκλειστος μες στην πολυτέλεια να μπορεί να επιλέξει, η αποχή του απ’ το φαγητό δεν θα ήταν σε τίποτα λιγότερο καπριτσιόζικη απ’ την πολυφαγία. Τα κρεμμύδια στη σαλάτα τού αρέσουν. Φρέσκα κρεμμύδια. Και οι άντρες συνεχίζουν ακόμη να αρνούνται να πουν τ’ όνομά τους, λέει τώρα η νεαρή γυναίκα. Μοιάζει ν’ ανησυχεί για τους άντρες που κάνουν απεργία πείνας, ανησυχεί πειστικά. Μήπως ο τόνος που δείχνει ανησυχία έχει γίνει εν τω μεταξύ υποχρεωτικό μάθημα για τους δημοσιογράφους; Και είναι άραγε η εικόνα του άντρα πάνω στο φορείο από την Αλεξάντερπλατς; Summa λέγονταν στον Μεσαίωνα οι παγκόσμιες εγκυκλοπαίδειες, σ’ εκείνα τα βιβλία ο χάρτης της πόλης της Μαδρίτης ήταν ολόιδιος με της Νυρεμβέργης ή του Παρισιού – ο χάρτης της πόλης έλεγε μόνο ότι αυτό που έφερε το ’να ή τ’ άλλο όνομα ήταν μια πόλη. Σήμερα ίσως δεν ήτανε και πολύ διαφορετικά. Άλλωστε μια τέτοια φιγούρα, που μεταφέρεται πάνω σ’ ένα φορείο, δεν την είχε ήδη δει σε αμέτρητες εκπομπές ειδήσεων για τα πλέον διαφορετικά μέρη του κόσμου και με αφορμή τις πλέον διαφορετικές καταστροφές; Γιατί ήτανε δηλαδή σημαντικό αν αυτές οι εικόνες, που εμφανίζονταν για δέκατα του δευτερολέπτου, μοιράζονταν πράγματι τόπο και χρόνο με τον τρόμο που προκάλεσε την είδηση; Μπορούσε μια εικόνα να είν’ απόδειξη; Και θα ’πρεπε να είναι; Ποια αφήγηση αποτελεί τη βάση τυχαίων εικόνων σήμερα; Ή δεν επρόκειτο πια για αφήγηση; Έξι άνθρω-

31

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 31

ERPENBECK PERASTIKOI SKLHRO sel_Final new.qxp_Layout 1 05/03/2019 11:05 Page 32

32

ποι πνίγηκαν σε ατυχήματα λουομένων μόνο τη σημερινή ημέρα στις λίμνες και τα ποτάμια γύρω από το Βερολίνο, λέει ο εκφωνητής των ειδήσεων τώρα στο κλείσιμο, ένα θλιβερό ρεκόρ το αποκαλεί και περνά στο δελτίο του καιρού. Έξι άνθρωποι όπως ο άντρας που είναι ακόμα στον βυθό της λίμνης. We become visible. Γιατί δεν είδε ο Ρίχαρντ τους άντρες στην Αλεξάντερπλατς;