Βασιλική Γεωργιάδου - «Η Άκρα Δεξιά στην Ελλάδα»

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 5

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Η ΑΚΡΑ ΔΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1965-2018)

Q

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 6

©

Copyright Βασιλική Γεωργιάδου – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2019

1η έκδοση: Μάρτιος 2019 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6562-7

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

1.1. Η διερεύνηση των αιτιών της ανόδου της ευρωπαϊκής

Άκρας Δεξιάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.2. Εστιάζοντας στην ελληνική Άκρα Δεξιά της Μεταπολίτευσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1.3. Η δομή του βιβλίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2. ΚΟΜΜΑ 4ΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ: ΦΥΤΩΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΗΣ ΑΚΡΑΣ ΔΕΞΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . .

35

2.1. Ίδρυση και ιδεολογικές δεξαμενές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

2.2. Φυσιογνωμία του Κ4Α: Τι πρεσβεύει . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

2.3. Συνηγορία υπέρ της απόρριψης της δημοκρατίας:

Το αντιδημοκρατικό πλέγμα ιδεών στο Κ4Α . . . . . . . . . . . . . 42 2.4. Κ4Α: «Κόμμα εθνικοσοσιαλιστικόν» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

2.5. Το Κ4Α και η Χούντα της 21ης Απριλίου . . . . . . . . . . . . . . . .

50

2.6. To K4A και η μεταπολιτευτική Ακροδεξιά . . . . . . . . . . . . . . .

56

3. Η ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ: ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΝΕΚ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

60

3.1. Μπουσουλώντας στη Μεταπολίτευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

60

3.1.1. Η Άκρα Δεξιά μετά την πτώση της Χούντας . . . . . . . . . .

60

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 8

8~

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

3.1.2. Η συμμετοχή στις εκλογές απέναντι στο «κόμμα

των πολιτικών κομμάτων» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Τα πρόσωπα της Άκρας Δεξιάς μέχρι το 1984: Πολλά ή ένα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. Ο αντιδραστικός χαρακτήρας της ακροδεξιάς σκηνής: Επιδίωξη για επαναφορά του status quo ante . . . . . . . . . .

3.3. Ένα Κίνημα κατά της «δημοκρατίας του 1974» . . . . . . . . . . .

3.3.1. Οργανωμένες μορφές αλληλεπίδρασης γύρω από το «Κίνημα»: Πνευματική Αναμορφωτική Κίνησις και Πατριωτικός Σύνδεσμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.2. «Κίνημα», «4η Αυγούστου», «Χρυσή Αυγή»: Θεματικές-ιδεολογικές συγκλίσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4. Από την ΕΝΕΠ στο ΕΝΕΚ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4.1. Εθνική Παράταξις και ΕΝΕΠ: Μια δύσκολη cohabitatio . .

3.4.2. ΕΝΕΚ: Ιδρυτική πράξη, σύμβολα, ιδεολογία, οργάνωση . .

61 64 69 71

77 79 83 83 87

4. ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΣΙΛΟΧΟΥΝΤΙΚΑ ΜΟΡΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΩΝ ΧΟΥΝΤΙΚΩΝ: Η ΕΠΕΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

4.1. ΕΠΕΝ-Παπαδόπουλος: Το κόμμα του «επωνύμου

αρχηγού» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.1. ΕΠΕΝ και Κορυδαλλός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. ΕΠΕΝ – Καραμανλής/Νέα Δημοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3. Νεολαία και κόμμα: Συμπόρευση και διαφοροποιήσεις τακτικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.4. Η ΕΠΕΝ μετά την ΕΠΕΝ: Εθνικό Κόμμα . . . . . . . . . . . . . . . . .

97 105 109 112 125

5. Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΙ ΛΑ.Ο.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

5.1. Ελληνικό Μέτωπο: Απόγονος της ΕΠΕΝ και μιμητής

του γαλλικού Εθνικού Μετώπου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.1.1. Οργανώσεις νεολαίας: Θέσεις και μορφές κινητοποίησης . . 145 5.2. Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός: Πολιτικός κυνισμός και αντιμεταναστευτική στάση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 9

~9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

5.2.1. Ο «μεσαίος χώρος» και η ίδρυση του ΛΑ.Ο.Σ. . . . . . . . . . . 150 5.2.2. Δεξιά και Ακροδεξιά: Ώσμωση με τον ΛΑ.Ο.Σ. . . . . . . . . . 152 5.2.3. Το ιδεολογικο-πολιτικό προφίλ του ΛΑ.Ο.Σ. . . . . . . . . . . . 156 5.2.4. Η ψήφος στον ΛΑ.Ο.Σ.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

5.2.6. Άνοδος και πτώση ενός όχι εφήμερου κόμματος . . . . . . . 166 6. ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ: ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ – ΚΑΣΤΡΑ – ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ . . . . . . 170 6.1. Ένα γκρουπούσκουλο στην κεντρική πολιτική σκηνή:

Εισαγωγικές σκέψεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 6.2. Οι συνθήκες ανόδου της Χρυσής Αυγής στην πολιτική

σκηνή: Υποχώρηση της υποστήριξης στη δημοκρατία και περιορισμός των προσδοκιών ζωής . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3. «Κάστρα» και εκλογική απογείωση της Χρυσής Αυγής . . .

6.4. Ο δεσπόζων τύπος ψηφοφόρου της Χρυσής Αυγής . . . . . .

6.5. Η Χρυσή Αυγή από τη σκοπιά της «προσφοράς» και της «ζήτησης»: Καταληκτικές σκέψεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.6. Post scriptum: H Άκρα Δεξιά μετά τη Χρυσή Αυγή – Η περίπτωση των ΑΝΕΛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

175 179 190 194 201

7. ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 7.1. Η Άκρα Δεξιά και τα μνημόνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 7.2. Η υποχώρηση του δικομματισμού και οι ιστορικές

κληρονομιές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 7.3. Οι προοπτικές της Άκρας Δεξιάς στην κομματική σκηνή . . 215 ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 10

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 11

Στη μνήμη του παππού μου Γεωργίου Βουτυρά, προέδρου του Εργατικού Κέντρου Ναούσης, που δολοφονήθηκε στις 17 Απριλίου 1946. Ο δράστης αθωώθηκε, καθώς του αναγνωρίστηκε ότι «εκινήθη από πατριωτικά και εθνικόφρονα ελατήρια».

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 12

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 13

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΝΕΛ CEDADE

CSU ΔΑΠ-ΝΔΦΚ Ε.Γ. Ε.Ε. Ε.Μ. ΕΑΡ ΕΔΕ ΕΕΕ ΕΚΟΦ ΕΝΕΚ ΕΝΕΠ ΕΟΚ ΕΟΚΑ Ε.Π. ΕΠΕΝ ΕΣΕΣΙ FEN

Ανεξάρτητοι Έλληνες Círculo Español de Amigos de Europa (= Ισπανικός Κύκλος των Φίλων της Ευρώπης) Christlich-Soziale Union (= Χριστιανοκοινωνική Ένωση) Δημοκρατική Ανανεωτική Πρωτοπορία – Νέα Δημοκρατική Φοιτητική Κίνηση Εκτελεστική Γραμματεία Ευρωπαϊκή Ένωση Ελληνικό Μέτωπο Ελληνική Αριστερά Εθνική Δημοκρατική Ένωση Εθνική Ένωσις Ελλάς Εθνική Κοινωνική Οργάνωσις Φοιτητών Ενιαίο Εθνικιστικό Κίνημα Ελληνική Νεολαία Εθνικής Παρατάξεως Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών Εθνική Παράταξις Εθνική Πολιτική Ένωσις Εθνικός Σύνδεσμος Ελλήνων Σπουδαστών Ιταλίας Fédération des Étudiants Nationalistes (= Ομοσπονδία Εθνικιστών Σπουδαστών)

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 14

14 ~

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

FN FPÖ FYROM

GRECE

Κ4Α ΚΚΕ ΚτΠ ΛΑ.Ο.Σ.1 ΛΕΠΕΝ ΛΟΑΤΚΙ ΜΑΚΙ ΜΕΚ Μ.Π.

MSI ΝΑΤΟ

Ν.Δ. ΝΕΜ NPD

Front National (= Εθνικό Μέτωπο) Freiheitliche Partei Österreichs (= Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας) Former Yugoslav Republic of Macedonia (= Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας) Groupement de recherche et d’études pour la civilisation européenne (= Ομάδα Έρευνας και Μελέτης του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού) Κόμμα 4ης Αυγούστου Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας Κόμμα των Προοδευτικών Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός Λαϊκή Ελληνική Πατριωτική Ένωση Λεσβία, Ομοφυλόφιλος, Αμφιφυλόφιλος, Τρανς, Κουίρ, Ίντερσεξ Μαθητική Ανεξάρτητη Κίνηση Μαθητικό Εθνικιστικό Κίνημα μαχητικός πυρήνας Movimento Sociale Italiano (= Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα) North Atlantic Treaty Organization (= Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου) Νέα Δημοκρατία Νεολαία του Ελληνικού Μετώπου Nationaldemokratische Partei Deutschlands (= Εθνικοδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας)

1 Προκρίναμε τη γραφή με τη χρήση των τελειών προκειμένου η συντομογραφία να διακρίνεται από το ουσιαστικό «ο λαός». Ο αρχηγός του ΛΑ.Ο.Σ. ήθελε τη συντομογραφία οξύτονη (ΛΑΌΣ) και χωρίς τελείες, προκειμένου να δημιουργείται η εντύπωση ότι το κόμμα του εξισώνεται με τον (ελληνικό) λαό και τον αντιπροσωπεύει ως σύνολο (βλ. σχετικά το άρθρο του Π. Μπουκάλα «Ονόματα και κόμματα», εφημ. Η Καθημερινή, 17/3/2012).

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 15

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

NSDAP

ΟΝΝΕΔ ΠΑΣΟΚ ΠΟΛΑΝ PFN ΣΥΡΙΖΑ Τ.Ο. ΦΕΠ Χ.Α.

UKIP VL-TB/LNNK

WUNS

~ 15 Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (= Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα) Οργάνωση Νέων Νέας Δημοκρατίας Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα Πολιτική Άνοιξη Partito Nazionale Fascista (= Εθνικό Φασιστικό Κόμμα) Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς Τοπική Οργάνωση Φοιτητική Εθνική Πρωτοπορία Χρυσή Αυγή UK Independence Party (= Κόμμα Ανεξαρτησίας Ηνωμένου Βασιλείου) Visu Latvijai! – Tēvzemei un Brīvībai / Latvijas Nacionālās Neatkarības Kustība (= Όλα για τη Λετονία! – Για την Πατρίδα και την Ελευθερία / Κίνημα Εθνικής Ανεξαρτησίας της Λετονίας) World Union of National Socialists (= Παγκόσμια Ένωση Εθνικοσοσιαλιστών)

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 16

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 17

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΩΝ

Γραφήματα 6.1 Εξέλιξη της εκλογικής δύναμης της Χρυσής Αυγής στις δημοσκοπήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 6.2 Εκλογική εξέλιξη της Άκρας Δεξιάς στη Μεταπολίτευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 6.3 Πολιτική εμπιστοσύνη στην Ελλάδα: Τείνουν να εμπιστεύονται τους θεσμούς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 6.4 Προσδοκίες ζωής και αίσθημα γενικής ικανοποίησης στην Ελλάδα και στις χώρες της Ε.Ε. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 6.5 Εκλογική δύναμη της Χρυσής Αυγής στα νησιά, βουλευτικές εκλογές Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου 2015 . . 189 6.6 Αριθμός επιθέσεων κατά μεταναστών που αποδίδονται σε ακροδεξιές οργανώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

Πίνακες 4.1 Η εκλογική εικόνα της ΕΠΕΝ και του Εθνικού Κόμματος-ΕΠΕΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 5.1 Η εκλογική εικόνα του Ελληνικού Μετώπου . . . . . . . . . . . 140 5.2 Η εκλογική εικόνα του ΛΑ.Ο.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 5.3 Κίνητρα ψήφου για τον ΛΑ.Ο.Σ. στις βουλευτικές εκλογές του 2009, εκλογείς του ΛΑ.Ο.Σ. και εκλογικό σώμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 5.4 Ιδεολογική αυτοτοποθέτηση εκλογέων του ΛΑ.Ο.Σ. στις βουλευτικές εκλογές του 2007 και του 2009 . . . . . . . . . 167 2 – Η Άκρα Δεξιά στην Ελλάδα

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 18

18 ~

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

6.1 H Χρυσή Αυγή στις δημοτικές και περιφερειακές

εκλογές του 2010, ψήφοι και ποσοστά . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 6.2 Τοπική απήχηση και επικρατειακή επιρροή της Χρυσής Αυγής – Κάστρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 6.3 Η κοινωνική δημογραφία των ψηφοφόρων της Χρυσής Αυγής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 19

ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά (αρχές δεκαετίας του 2000), δεν είχα σκοπό να παραμείνω ερευνητικά για μεγάλο διάστημα στη συγκεκριμένη θεματική. Επίσης δεν είχα σκεφτεί το ενδεχόμενο να περιλάβω την Ελλάδα στο ερευνητικό μου πεδίο. Ακόμη και το 2008, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο μου Η Άκρα Δεξιά και οι συνέπειες της συναίνεσης (Εκδόσεις Καστανιώτη), το οποίο αναφερόταν στην ακροδεξιά κομματική σκηνή σε έξι χώρες της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης (Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία), κάποιοι φίλοι και συνάδελφοι καλοπροαίρετα μου επισήμαναν ότι «μπλέχτηκα» σε ένα ερευνητικά μάλλον περιθωριακό αντικείμενο. Η εκτίμηση αποδείχθηκε λανθασμένη, καθώς για την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά ακολούθησε μια πορεία σχεδόν διαρκώς ανοδική, σε εκλογές όχι μόνο «δεύτερης» τάξης (ευρωεκλογές), αλλά και «πρώτης» (βουλευτικές, προεδρικές). Το ενδιαφέρον μου για την ελληνική Άκρα Δεξιά υπήρξε αρχικά συμπληρωματικό, ενώ απέκτησε κεντρική θέση στον ερευνητικό μου ορίζοντα κυρίως μέσα από τη διδασκαλία μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Μπορώ να πω ότι ειδικότερα η εστίαση στην ελληνική Άκρα Δεξιά καταρχάς προέκυψε στο πλαίσιο της προσπάθειάς μου να ανταποκριθώ περισσότερο στα ενδιαφέροντα των φοιτητών/τριών μου που ζητούσαν να υπάρχει ένα μεγαλύτερο κομμάτι ελληνικής πολιτικής στα μα-

GEORGIADOU_AKRODEKSIA DDD Final.qxp_Layout 1 27/02/2019 16:05 Page 20

20 ~

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

θήματα για την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά, τα οποία άρχισα να διδάσκω πριν από μια δωδεκαετία. Η μελέτη της ελληνικής Ακροδεξιάς έχει τη δυσκολία ότι οι πηγές είναι διάσπαρτες και όχι εύκολα προσβάσιμες. Με την ευκαιρία της έκδοσης αυτού του βιβλίου, θέλω ειλικρινά να ευχαριστήσω όσους και όσες βοήθησαν ώστε να έρθει στα χέρια μου χρήσιμο υλικό –όπως σειρές ή μεμονωμένα τεύχη περιοδικών, εφημερίδες, φυλλάδια, έγγραφα κτλ.– που ήταν αποφασιστικής σημασίας προκειμένου να συγκροτηθεί το προφίλ του συγκεκριμένου χώρου. Θα ήταν παράλειψη να μην εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου για την πρόσβαση που μου επιτράπηκε το 2014 να έχω σε αρχεία της, προκειμένου να λάβω γνώση των ιδρυτικών δηλώσεων κομματικών σχηματισμών, όπως και άλλων συναφών εγγράφων που μου παρείχαν χρήσιμες πληροφορίες όσον αφορά το προφίλ των υπό εξέταση οργανώσεων. Το βιβλίο αυτό ίσως να μη γραφόταν αν δεν υπήρχε η συνεχής παρότρυνση των Εκδόσεων Καστανιώτη. Η δημοσίευση το 2008 της μελέτης μου για την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά ήταν μια απόφαση του εκδοτικού οίκου που μου έδωσε θάρρος για να συνεχίσω. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται επίσης σε συνεργάτες/τριες που πορευόμαστε μαζί τα τελευταία χρόνια στη μελέτη του πεδίου της Άκρας Δεξιάς. Έχω κερδίσει πολλά από αυτές τις συνεργασίες. Όπως πάντα, το μεγαλύτερο ευχαριστώ ανήκει στον Ηλία Κατσούλη, που διάβασε όλες τις εκδοχές αυτού του βιβλίου, διόρθωσε και σχολίασε κάθε χειρόγραφο που του έδινα. Απέφυγα πολλές παγίδες μέσα από τη δική του κριτική και προσεκτική ματιά· για τα όποια λάθη και τις παραλείψεις η συγγραφέας φέρει ωστόσο ακέραια την ευθύνη. Αθήνα, 5 Δεκεμβρίου 2018