Ραφαέλ Τάζις «Η Βαλενσιάνικη Βίβλος»

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 5

ΡΑΦΑΕΛ ΤΑΖΙΣ

Η βαλενσιάνικη Βίβλος P

Mυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΑΛΑΝΙΚΑ

ΕΥΡΥΒΙΑΔΗΣ ΣΟΦΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 6

Το παρόν έργο μεταφράστηκε με την αρωγή του Ινστιτούτου Ραμόν Λιουλ (Institut Ramon Llull). ❧

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Rafael Tasis, La Bíblia valenciana

Copyright Rafael Tasis, 1955. Translation rights arranged by IMC Agència Literària, SL and IRIS Literary Agency. All rights reserved. © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2016 ©

1η έκδοση: Μάρτιος 2019 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6583-2

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 7

ΚΕΦΑΛΑΙΑ

1. Ο θάνατος ενός ξεπεσμένου αριστοκράτη . . . . . . . . . . . . . . .

11

2. Ένα αδικαιολόγητο έγκλημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

3. Όλοι αρχίζουν να μιλούν για ένα βιβλίο . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

4. Μια έρευνα δίχως αποτελέσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

59

5. Ο δημόσιος πλειστηριασμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

75

6. Νυχτερινή δεξίωση στο Πεδράλμπες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

92

7. Ο θάνατος ενός μεγάλου κυρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 8. Ο Κάλντες αρχίζει να ενθουσιάζεται . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 9. Εξηγήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 10. Το τρίτο θύμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 11. Η μέθοδος Ντιπέν και η μέθοδος Ντομ Βισένς . . . . . . . . . . . 165 ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Ένα βιβλίο με ουρά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 8

Ο μεταφραστής ευχαριστεί την Ευστρατία Σοφού για τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις της στο κείμενο που θα διαβάσετε.

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 9

Στο σεβαστό και κοσμικό «Σωματείο Παλαιοβιβλιοπωλών Βαρκελώνης» με αγάπη, θαυμασμό... και απολογίες

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 10

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 11

1 } Ο θάνατος ενός ξεπεσμένου αριστοκράτη

Ε

ΙΧΕ πάει να πιει καφέ με τον κύκλο του, που ήταν ο πιο μεγάλος και ο πιο κλειστός από όλους στη Βαρκελώνη. Είχε φάει, όμως, βραδινό πριν; Δεν ήταν σίγουρο. Ανάμεσα στα μέλη της λέσχης, που περνούσαν ώρες καθισμένα σε μεγάλες και βαθιές πολυθρόνες, βυθισμένα σε ένα ονειροπόλημα δίχως σκέψεις, σαν χρυσόψαρα πίσω από τα θαμπωμένα τζάμια εκείνου του ημιώροφου της Ράμπλα, ο άνθρωπος μετρούσε περισσότερους γνωστούς παρά φίλους. Υπήρχε η υποψία –και κάποιοι πρέπει να ήταν αρκετά σίγουροι γιατί είχαν προσωπικούς λόγους– ότι ήταν οικονομικά κατεστραμμένος. Ίσως όχι εντελώς φτωχός, αλλά με μειωμένους οικονομικούς πόρους που τον είχαν οδηγήσει σε αρκετά δύσκολη κατάσταση. Οι εμφανίσεις του στη χαρτοπαικτική λέσχη ήταν ολοένα και πιο σποραδικές· ήταν γνωστό εδώ και πολλά χρόνια πόσο του άρεσαν τα «αλογάκια»1 και το «τριάντα και σαράντα»,2 αλλά και το πείσμα με το οποίο είχε αντιμετωπίσει τους καλύτερους παίκτες πόκερ της λέσχης, ώστε να προκύπτουν εύλογα συμπεράσματα για την απομάκρυνσή του από τη λέσχη. Παρ’ όλα αυτά, είχε διατηρήσει το αλαζονικό του ύφος, το θράσος του και την υπεροψία με την οποία έκοβε κάθε απόπειρα οικειότητας. Εκείνο το βράδυ είχε ασχοληθεί αρκετά με την πολιτική επικαιρότητα και είχε μιλήσει άσχημα για την αναταραχή των κολίγων που επιδίωκαν την αναδιαπραγμάτευση των συμβολαίων καλλιέργειας. Είχε φανεί πολύ δριμύς και πολύ σκληρός στα σχόλιά του για τη διοίκηση. Ήταν τέτοιο το πάθος του όταν πρότεινε τους τρόπους για την καταστολή του 11

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 12

κινήματος των αγροτών, ώστε, μόλις ο Γκουστάου ντε Κατλιάρ έφυγε από τη μέση, κάποιος παρατήρησε: «Αν τον άκουγε κάποιος να μιλάει μ’ αυτή την ένταση, θα έλεγε ότι εξακολουθεί να έχει στην κατοχή του εκατοντάδες στρέμματα γης!» «Ε, δεν νομίζω να του μένουν και πολλά απ’ την κληρονομιά του. Πάντως, στο Βεντρέλ λένε ότι τα ξεπούλησε όλα», απάντησε ο ηλικιωμένος κύριος Γκαλσεράν, που ήξερε τα πάντα για όλους. «Οπότε ήταν εύστοχος. Έτσι θ’ αποφύγει τις σκοτούρες». «Εύστοχοι ήταν οι πιστωτές. Λένε ότι είχε υποθηκεύσει τόσο πολλά κτήματα, ώστε, αν μπορούσε να τα πουλήσει, δεν θα του έμειναν χρήματα ούτε για να πληρώσει τον συμβολαιογράφο. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να έχει ιδέες για την καλή διαχείριση της γης και κουράγιο για να τις υπερασπίσει». «Κουράγιο, μόνο στη θεωρία». «Ποπό! Εδώ, πάντως, λένε ότι μέχρι και μονομαχίες έκανε πριν από χρόνια. Πάντα κουβαλάει όπλο και είναι δεινός σκοπευτής. Αν θέλετε να είμαι απόλυτα ειλικρινής, σε αυτούς τους καιρούς που ζούμε, νομίζω ότι θα ήταν καλύτερα οι παρεμβάσεις του σε αυτά τα προβλήματα με τους χωρικούς να είναι μόνο αυτές που μας ανέφερε σήμερα. Θεωρώ ότι οι μέθοδοι που υπερασπίζει θα οδηγήσουν σε ολοκληρωτική καταστροφή». Αν ο Γκουστάου ντε Κατλιάρ είχε ακούσει αυτά τα σχόλια, θα είχε χαμογελάσει υποτιμητικά. Τι δειλοί όλοι εκείνοι οι πλούσιοι γαιοκτήμονες! Είχαν την εντύπωση ότι μπορούν να τον κρίνουν και να τον κριτικάρουν ως σπάταλο, γιατί είχε αποτελειώσει μια ήδη ροκανισμένη, από κάθε πλευρά, περιουσία εδώ και πολύ καιρό. Κι αυτοί, δηλαδή, τι έκαναν για να διαφυλάξουν τις δικές τους περιουσίες; Για ν’ αντιταχτούν στις απαιτήσεις των διαμεσολαβητών και των εργατών; Εκείνος είχε επίγνωση των ιδεών και των απόψεών του, και ήταν διατεθειμένος να τις υποστηρίξει σε όλους τους τομείς. Αλλά δεν θα ήταν αυτός που θα υποχωρούσε στις απαιτήσεις των κολίγων!

12

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 13

Δυστυχώς, όμως, κανένας διαμεσολαβητής δεν θα δεχόταν να διαπραγματευτεί μαζί του, ούτε να επανεξετάσει συμβόλαια, ούτε να μοιράσει ξανά τη σοδειά. Είχαν τελειώσει για κείνον οι σοδειές και η συγκομιδή. Είχαν τελειώσει τα κέρδη και τα έσοδα από τις ενοικιάσεις, που κάθε τρεις μήνες έμπαιναν τακτικά στα συρτάρια του υπουργικού του γραφείου. Είχαν εξαντληθεί τα τόσο επιμελώς κομμένα λαχεία που σας έδιναν την ευχάριστη βεβαιότητα ότι τα χρήματά σας αβγάτιζαν. Διότι εδώ και καιρό τα χρήματα εξαφανίζονταν αντί να αβγατίζουν. Γλιστρούσαν σαν το νερό από ένα δοχείο, ξέφευγαν από τα δάχτυλα του Γκουστάου αφήνοντας μόνο λίγη σκόνη από σφραγισμένο χαρτί, μια σκόνη ακόμα πιο θλιβερή από αυτήν που αφήνουν τα πολύχρωμα φτερά μιας πεταλούδας, όταν την πιάσεις με το χέρι. Εκείνος είχε την πεποίθηση ότι οι γυναίκες είχαν συμβάλει πολύ σε μια τέτοια καταστροφή. Οι γυναίκες και, κυρίως, η δική του, εκείνη η παραπονιάρα η Τερέζα, με την οποία είχε παντρευτεί πριν από είκοσι χρόνια –δεν ήξερε ακριβώς γιατί– σε μια στιγμή αδυναμίας, που του είχε καταστρέψει τη νεότητα για να καταλήξει να τον βγάλει απ’ το ίδιο του το σπίτι. Αν είχε καταφέρει να ξαναφτιάξει τη ζωή του! Αν μπορούσε να επιστρέψει πίσω, δεν θα είχε πέσει ξανά σε εκείνη την άθλια παγίδα. Θα του ήταν αδιάφορο αν η μητέρα του τον είχε αναγκάσει να αναλογιστεί όλα αυτά τα ηθικά ζητήματα απειλώντας τον. Σε καμία περίπτωση δεν θα είχε δεχτεί να δεσμευτεί για όλη του τη ζωή με την Τερέζα. Τώρα, όμως, εκείνα τα είκοσι χρόνια γάμου βάραιναν στις πλάτες του σαν δυσβάσταχτο φορτίο θυμού και συνεχούς εκνευρισμού. Δυστυχώς, ήταν αδύνατο να ξανακάνει την ίδια διαδρομή... Παρ’ όλα αυτά, κάτι μπορούσε ακόμα να κάνει! Το σκεφτόταν εδώ και καιρό, και τώρα του ήταν σαφές. Αισθανόταν ότι πλησίαζε μια σημαντική ανατροπή της ύπαρξής του. Μπορούσε να επιτρέψει στον εαυτό του κάθε ελπίδα. Περπατούσε με το κεφάλι πολύ ψηλά, με εκείνο το περήφανο και περισπούδαστο ύφος που πάντα τον διέκρινε, καθώς 13

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 14

παρατηρούσε με την άκρη του ματιού του τις γυναίκες που κοσμούσαν τις γωνιές στους ελάχιστα φωτισμένους δρόμους ή που έβγαιναν από τα καφέ της Ράμπλα, τα οποία έβριθαν από μουσική και λάμψη. Η βαθιά του βεβαιότητα ότι θα έβρισκε λίαν συντόμως εκείνη την εξαιρετική ευκαιρία που θα μπορούσε να τον απελευθερώσει από όλες τις ανησυχίες του τον μάγευε λιγάκι. Εκείνο το βράδυ είχε το στομάχι γεμάτο, είχε πιει έναν καλό καφέ, ένα ωραίο ποτήρι κονιάκ και τώρα κάπνιζε ένα πούρο Αβάνας ενώ κατευθυνόταν προς το σπίτι του. Ένα από τα πράγματα που θα έκανε, όταν όλα θα ήταν κανονισμένα, θα ήταν ν’ αφήσει το σπίτι. Ήταν κουρασμένος, εδώ και καιρό, από εκείνα τα τεράστια δωμάτια, με τα μαύρα και βαριά έπιπλα σε όλες τις γωνίες, από τα μπαλκόνια που έβλεπαν στον παλιό, ξεπεσμένο από κάθε αλλοτινό γόητρο δρόμο ή πάνω από τα παρτέρια στο πίσω μέρος, ήσυχα και μικρά σαν σεντόνι. Του φαινόταν ασφυκτικός εκείνος ο χώρος όπου τον είχε βρει η μιζέρια, απ’ όπου πάντα ονειρευόταν να ξεφύγει, ιδίως μετά το χωρισμό του με την Κάρμε. Χωρίς εκείνη, το διαμέρισμα του φαινόταν πιο μεγάλο και πιο στενόχωρο. Θα γύριζε, όμως, η Κάρμε! Δεν θα μπορούσε ν’ αντισταθεί στα λόγια του. Ο Γκουστάου την ήξερε αρκετά καλά. Αν και εκείνο το βράδυ είχε ήδη πρόγραμμα. Αφήνοντας τη Ράμπλα, είχε εισχωρήσει στους δρόμους της παλιάς πόλης. Διέσχισε μια έρημη πλατεία που πλαισιωνόταν από αναγεννησιακά κτήρια και ρομανικούς πύργους, και πέρασε μπροστά από το σπίτι του. Σπίτι του; Δεν ήξερε αν είχε ακόμα δικαίωμα να λέει κάτι τέτοιο, μιλώντας για εκείνο το κτήριο. Μήπως, άλλωστε, δεν το είχε κι αυτό υποθηκευμένο, σε τέτοιο σημείο ώστε, όταν θα πλήρωνε τους τόκους, μετά δυσκολίας θα του έμεναν από την ενοικίασή του κάποια χρήματα για τις εισφορές; Και είχε καθυστερήσει περίπου τρία χρόνια... Ο Γκουστάου ζούσε στον πρώτο όροφο, που είχε δική του σκάλα. Ήταν ένα διαμέρισμα με πολύ ψηλό ταβάνι, αριστοκρατικό αλ14

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 15

λά άβολο. Έτσι, γλύτωνε το ενοίκιο που θα έπρεπε να πληρώνει αν ζούσε σε έναν άλλο χώρο. Αλλά είχε βαρεθεί το σπίτι και τον αέρα της φθαρμένης αριστοκρατίας που απέπνεε, εκείνο το σπίτι που ταρακουνιόταν από τις μηχανές του τυπογραφείου της εφημερίδας, οι οποίες ήταν στο ισόγειο. Μέχρι το πρωί, ο θόρυβος από τις μηχανές δεν τον άφηνε να κοιμηθεί. Οι ενοικιαστές ήταν άνθρωποι χωρίς κανένα ενδιαφέρον, μικροαστοί, δημόσιοι υπάλληλοι και άλλοι που ήταν παντελώς αδιάφοροι. Η θυρωρός δεν ήταν ποτέ στη θέση της και η πόρτα της σκάλας ήταν αναγκαστικά πάντα ανοιχτή, αφού συνέχεια μπαινόβγαινε κόσμος για το τυπογραφείο. Επειδή εδώ και πολύ καιρό πλήρωνε με μεγάλη ασυνέπεια τη θυρωρό και τον φύλακα, δίσταζε να παραπονεθεί. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, τι σημασία θα μπορούσε να έχει να είναι η πόρτα ανοιχτή ή κλειστή; Προτού διασχίσει την είσοδο του σπιτιού, σήκωσε τα μάτια προς το πέτρινο οικόσημο που έφερε σκαλισμένα τα σύμβολά του, τα σύμβολα των Κατλιάρ, μια φωλιά από ορτύκια σε χρυσό φόντο. Ήταν το μόνο πράγμα που θα νοσταλγούσε όταν εκείνο το σπίτι δεν θα ήταν πια δικό του, όταν θα εγκατέλειπε για πάντα το διαμέρισμα. Αν εκείνη η κομμένη πέτρα, με τις στρογγυλεμένες άκρες από το χρόνο, έλεγε κάτι στον Γκουστάου ήταν γιατί, ακόμα και στο σκοτάδι της νύχτας, ανάμεσα στη μακρινή λάμψη που ερχόταν από τα φανάρια, μπορούσε να διακρίνει τις λεπτομέρειες, εκείνα τα φτερά κι εκείνα τα μυτερά ράμφη των εραλδικών πουλιών, εκείνο το έμβλημα που έστεφε το ανάγλυφο. Κανείς άλλος, ούτε τα παιδιά του, δεν κοίταζε ούτε θα κοίταζε ποτέ εκείνη την πέτρα, το σφηνόλιθο στο κατώφλι του σπιτιού, του δικού του σπιτιού. Ίσως, όταν αυτό θα έχει περάσει στα χέρια ενός καινούργιου ιδιοκτήτη, το οικόσημο ξυστεί και ασπριστεί, για να καθαριστεί η μαυρισμένη πρόσοψη από το βάρος του χρόνου κι από τη μουτζούρα του δρόμου. Αποχωρίστηκε αυτές τις σκέψεις που δεν συνήθιζε να κάνει. Μια μέρα, ναι, η περηφάνια για το όνομα και την καταγωγή του τον είχαν κυριέψει, αλλά είχε κλάψει πολύ από τότε μέχρι τώρα.

15

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 16

Τόση περηφάνια, χωρίς κληρονομιά, δεν είχε ιδιαίτερο νόημα. Ο Γκουστάου ντε Κατλιάρ αισθανόταν ότι βρισκόταν σε μια αποφασιστική καμπή της ζωής του, όπου θα είχε τη δυνατότητα ν’ αλλάξει δέρμα, ν’ απελευθερωθεί απ’ το παρελθόν, από το όνομα και τους προγόνους που τον είχαν μετατρέψει σε αυτόν που ήταν σήμερα, έναν ξεπεσμένο ευγενή, φορτωμένο με οικογένεια και χρέη, που κανείς δεν σεβόταν, γιατί χωρίς χρήματα είναι πολύ δύσκολο να σε υπηρετούν και να σε αγαπούν. Η καμπάνα ακούστηκε να χτυπά αργά έντεκα φορές από το καμπαναριό της εκκλησίας. Ο Γκουστάου ανέβηκε τη σκάλα που έβγαζε κατευθείαν στο διαμέρισμά του. Ήξερε τόσο καλά τα σκαλιά, ώστε καθόλου δεν χρειαζόταν να ανάψει κερί. Στα σκοτεινά ξεκλείδωσε την πόρτα και εισήλθε στο απέραντο χολ, όπου κάποια σημάδια πιο ανοιχτόχρωμα υποδείκνυαν τα σημεία στα οποία κάποτε βρίσκονταν οι παλιές φωτογραφίες και τα κάδρα του 19ου αιώνα, τα οποία είχαν μεταφερθεί στο παλαιοπωλείο. Ήταν Οκτώβριος κι έκανε ακόμα ζέστη. Ο Ντε Κατλιάρ θέλησε να ανοίξει την πόρτα βιτρό που έβγαζε στο διάδρομο, αλλά ο θόρυβος της μηχανής του τυπογραφείου από κάτω τον εκνεύριζε τόσο πολύ, ώστε σύντομα την ξανάκλεισε. Ήταν στο γραφείο του, ένα βαθύ δωμάτιο, με ράφια γύρω γύρω και ντουλάπια όπου πακέτα με παλιά χαρτιά ήταν ευθυγραμμισμένα δίπλα στα δεμένα βιβλία με περγαμηνή και χαρτί σαγρέ. Είχε χρόνο, καθώς περίμενε μια επίσκεψη, για να γράψει ένα γράμμα στη γυναίκα του, μια καθόλου ευχάριστη δουλειά, αλλά που όμως αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να κάνει. Στο συρτάρι, στο αριστερό του χέρι, είχε το χαρτί. Ανοίγοντάς το, είδε το πιστόλι βολών ακριβείας, που του είχε χρησιμέψει κάποτε για να κερδίσει τόσα βραβεία στη σκοποβολή. Με έναν μηχανικό τρόπο, σαν να επρόκειτο για ένα οικογενειακό μικρό κατοικίδιο, χάιδεψε την καθαρή κάννη κι άφησε το όπλο πάνω στο τραπέζι. Μετά, έβγαλε μια άσπρη κόλλα κι άρχισε να γράφει. «Τερέζα».

16

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 17

Σταμάτησε, σημείωσε την ημερομηνία σε μια γωνία της κόλλας και σκέφτηκε για λίγο προτού συνεχίσει. Πάει καιρός που είχε υιοθετήσει αυτό τον τρόπο για να απευθύνεται στη γυναίκα του, παραλείποντας κάθε ίχνος τρυφερότητας, που κι οι δύο ήξεραν πολύ καλά ότι δεν υπήρχε πια μεταξύ τους, ή κάθε ίχνος ευγένειας που ήταν ανίκανος να προσποιηθεί προς εκείνη τη βαρετή γυναίκα. Ο Γκουστάου ήξερε ότι και εκείνη ένιωθε την ίδια αποστροφή με εκείνον και ότι είχε καταφέρει να του πάρει την αγάπη των παιδιών. Ακόμα χειρότερα γι’ αυτήν! Θα έβρισκε τον τρόπο ν’ αποκοπεί από εκείνη την αχάριστη οικογένεια με την ίδια ευκολία που τα φίδια αλλάζουν δέρμα. Αυτό ακριβώς έπρεπε ν’ αλλάξει: δέρμα. Ο Ντε Κατλιάρ χαμογέλασε μπροστά σε εκείνη την εικόνα και συνέχισε το γράμμα: Όταν θα λάβεις αυτά τα γράμματα δεν θα είμαι πλέον εδώ. Πρέπει να τα εγκαταλείψω όλα, κι αν δεν το κάνω εγώ ο ίδιος σύντομα, θα είναι οι ίδιοι οι πιστωτές κι οι δικαστικοί επιμελητές αυτοί που θα με διώξουν. Το ξέρεις πολύ καλά, γιατί πάντα ήσουν ενημερωμένη για τις υποθέσεις μου. Είμαι κατεστραμμένος, εντελώς κατεστραμμένος. Η μόνη επιλογή που μου μένει είναι να εξαφανιστώ. Οι εκτάσεις στο Αρμπός κι εκείνες στο Μπισμπάλ δεν είναι δικές μου πια εδώ και καιρό. Πέρσι πουλήσαμε εκείνες του Βεντρέλ κι εσείς φάγατε τα λιγοστά λεφτά που βγάλαμε από κει. Όσον αφορά το σπίτι όπου μένετε, δεν μπορεί ούτε να πουληθεί, ούτε να μπει σε υποθήκη. Τα ξέρεις, η μητέρα μου το κανόνισε έτσι ώστε να μην μπορώ να το αποτελειώσω κι αυτό, όπως έκανα με τα άλλα εξοχικά. Επειδή είναι των παιδιών, θ’ αναλάβεις εσύ να τους το διαφυλάξεις. Όταν δεν θα είμαι εδώ για να σας δίνω τα χρήματα που χρειάζεστε για να ζήσετε, ξέρω καλά πως θα μπορέσεις ν’ αποδείξεις ότι έχεις ψυχή νοικοκυράς και πως θα κάνεις ό,τι χρειαστεί για ν’ αναθρέψεις τα παιδιά. Στο κάτω κάτω της γραφής, είναι πια αρκετά μεγάλα, για να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, και φοβάμαι ότι δεν θα τους λείψω ιδιαίτερα.

17 2 – Η Βαλενσιάνικη Βίβλος

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 18

Μένει το ερείπιο στη Βαρκελώνη, αυτή η σπιταρόνα των παππούδων μου, όπου εσύ πάντα ένιωθες ξένη και όπου, για να πω και την αλήθεια, ήσουν λιγάκι. Μένει το επιπλωμένο διαμέρισμα από τους προπαππούδες, που κάποτε είχε τόσα όμορφα πράγματα –εσύ δεν ήξερες τίποτε απ’ αυτά, το γνωρίζω– που σήμερα είναι μοιρασμένα στους παλαιοπώλες και στα καταστήματα διακόσμησης σπιτιού. Νομίζω ότι δεν θα σου προκαλούσα έκπληξη, αν σου έλεγα ότι είναι τόσο υποθηκευμένο, ώστε μόνο κατ’ όνομα είναι δικό μου. Σύμφωνα με όσα μού εξήγησε ο κύριος Μποράς, εκκρεμούν τόσες εισφορές και τόκοι, ώστε ανά πάσα στιγμή το λογιστήριο του κράτους θα το βγάλει προς πώληση. Κάθε αισιοδοξία θα ήταν υπερβολική σε σχέση με το καθαρό υπόλοιπο, όταν θα έχει ολοκληρωθεί αυτή η αναγκαστική διαδικασία. Όταν οποιοσδήποτε φτάνει σ’ αυτό το σημείο, λίγα πράγματα μπορούν να γίνουν. Θα μπορούσα να ζητήσω από τα παιδιά μου να μου προσφέρουν φιλοξενία πλάι σου, όμως σας ξέρω καλά όλους, και εμένα επίσης. Δεν θα μπορούσα ν’ αντέξω έστω και μια μέρα τα μαχαίρια που θα μου έμπηγες, αλλά και την αλαζονεία –σαν κι αυτήν που θα επιδείκνυαν μαθητευόμενοι θηριοδαμαστές– που θα κυρίευε αυτό τον νεαρό κι εκείνα τα κορίτσια που έμαθες να με υποτιμούν, όταν θα έβλεπαν τον σπάταλο πατέρα τους κλεισμένο στο οικογενειακό κλουβί. Αυτά τα τόσο αγνά συναισθήματα με λιγώνουν. Ίσως να μπορούσα να δουλέψω. Κάποιες φορές, στα κρυφά, άρχισα να δουλεύω. Έκανα γενεαλογικά δέντρα, έκανα μαθήματα σκοποβολής ή ξιφασκίας... Τέλος πάντων, πράγματα που θα μπορούσαν να μου φτάνουν για να πληρώσω τον καπνό ενός μήνα. Ποτέ, όμως, δεν θα ήταν αρκετά για να μου λύσουν τα προβλήματα. Είμαι αρκετά μεγάλος πλέον για να πιάσω μια κανονική δουλειά. Το ήξερες ότι δεν παντρευόσουν έναν γραφειοκράτη, ούτε τεχνίτη, αλλά έναν άντρα που έχει όνομα, μια θέση και κάποιες κοινωνικές συνήθειες, από τις οποίες δεν θέλει, ούτε μπορεί ν’ αποκοπεί. Όπως και να ’χει, πιστεύω ότι το πιο λογικό πράγμα είναι να τα εγκαταλείψω όλα. Είναι μια μελετημένη κίνηση που δί18

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 19

νει την καλύτερη λύση. Δεν θα σας ενοχλήσω άλλο, ούτε εσείς θα με ξαναενοχλήσετε· κι εσύ θα είσαι ελεύθερη ν’ αναθρέψεις τα παιδιά σου όπως σου αρέσει και να τα κάνεις μικροαστούς, σπαγκοραμμένους και δουλευταράδες, αφού ο πλούσιος πατέρας τους θα έχει εξαφανιστεί μαζί με όλες τις κακές συνήθειες και το κακό παράδειγμα που έδινε. Κρίμα που δεν μπορούν ν’ απαλλαγούν από το όνομα μου! Είναι μεγάλο γι’ αυτούς, το ομολογώ. Είμαι σίγουρος, όμως, ότι θα σκεφτούν ν’ αφαιρέσουν το «Ντε» για να μπορούν να αναμιχθούν καλύτερα σε αυτό το κατώτερο περιβάλλον που τόσο τούς αρέσει και που είναι και το δικό σου από τότε που γεννήθηκες...

Προτού γυρίσει σελίδα, άρχισε να ξαναδιαβάζει αργά τις γραμμές. Ήθελε ν’ απολαύσει με ένα χαμόγελο όλο το σαρκασμό που απέπνεε το γράμμα. Τα παιδιά θα είχαν κακές αναμνήσεις από εκείνον, το ήξερε. Θα έλεγαν ότι ο πατέρας τους δεν τους είχε αγαπήσει και θα έδιναν, για ακόμα μια φορά, το δίκιο στην Τερέζα, τη μητέρα. Αλλά πλέον ήταν πολύ αργά για να προσπαθήσει να τα κερδίσει. Και το πατρικό ένστικτο, αν κάποτε ήταν περιορισμένης έντασης στην καρδιά του Γκουστάου ντε Κατλιάρ, εδώ και καιρό είχε σβήσει. Στην πραγματικότητα, έβρισκε σε εκείνες τις γραμμές την ένταση που προκαλεί μια πλάκα και που μόνο εκείνος μπορούσε να διακρίνει την κακία της. Αυτή η κακιά, η πανούργα η Τερέζα θα έπαιρνε, στο τέλος, αυτό που της άξιζε! Το κουδούνι της πόρτας χτύπησε με μια ισχνή μεταλλική δόνηση· ο Γκουστάου ντε Κατλιάρ σηκώθηκε από το γραφείο του, διέσχισε το δωμάτιο και τον μακρύ διάδρομο και πήγε να ανοίξει την πόρτα της σκάλας. Πριν το κάνει, κοίταξε από το ματάκι και αναγνώρισε τον επισκέπτη που περίμενε. Βιάστηκε να ξεκλειδώσει την κλειδαριά. «Καλησπέρα. Περάστε, περάστε, παρακαλώ».

19

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 20

Στις έξι το πρωί, τελείωνε το τιράζ της Les Darreres Notícies στο τυπογραφείο που η εφημερίδα διατηρούσε στο ισόγειο του σπιτιού του κυρίου Ντε Κατλιάρ σε εκείνο τον ήσυχο δρόμο της περιοχής του Καθεδρικού. Εδώ και καιρό όλοι μιλούσαν για μετακόμιση σε έναν πιο μοντέρνο χώρο, αλλά η αμηχανία και ο φόβος του διαχειριστή ότι το μεγαλύτερο μέρος των μηχανημάτων θα χαλούσε, αν μετακινιόταν, τους ανάγκαζε να κρατούν τα παλιά. Η πρώτη έκδοση για την περιφέρεια έβγαινε στις τέσσερις, και λίγο μετά ακολουθούσαν οι εκδόσεις που έπρεπε να διανεμηθούν στους πωλητές μέσα στην πόλη. Στις πέντε, οι ξένες συνδρομές ήταν πακεταρισμένες, και το φορτηγό που περίμενε στην πόρτα τις πήγαινε στο σταθμό. Τέλος, στις έξι, η μηχανή πετούσε την έκδοση για τους συνδρομητές της πόλης, αυτήν που οι υπαίθριοι πωλητές θα μοίραζαν σε όλη τη Βαρκελώνη. Εκατοντάδες διψασμένα χέρια άρπαζαν, μπροστά από τον πάγκο, τα πακέτα με τα είκοσι πέντε αντίτυπα και την κοπανούσαν, αφού είχαν πληρώσει ή είχαν υπογράψει μια επιταγή. Από τις έξι ως τις εφτά και μισή, το σπίτι είχε κάποια ηρεμία. Ήταν εκείνη τη στιγμή που ο ύπνος της κυρίας Ενρικέτα, της θυρωρού, γινόταν πιο βαρύς και πιο απαλός. Δυστυχώς, η καμπάνα στις και μισή χτυπούσε πάντα πολύ αργά, και τότε έπρεπε να σηκωθεί, να φτιάξει το πρωινό για όλα τα παιδιά, να ετοιμάσει το μεσημεριανό του συζύγου, που ήταν οικοδόμος και δεν είχε χρόνο να έρθει σπίτι το μεσημέρι, και αμέσως ν’ αρχίσει να σκουπίζει την αυλή και τη σκάλα του κτηρίου. Ήταν πια εννιά, όταν η κυρία Ενρικέτα ανέβαινε στο σπίτι του κυρίου Ντε Κατλιάρ με την αλληλογραφία –αν υπήρχε, πράγμα όχι πολύ συχνό– και έφτιαχνε το πρωινό του ιδιοκτήτη. Ήταν μια δουλειά που πάντα έκανε γκρινιάζοντας χαμηλόφωνα, αλλά χωρίς ποτέ να τολμήσει να παραπονεθεί δυνατά, γιατί φοβόταν πολύ τον κακό χαρακτήρα του ιδιοκτήτη. Ήταν κατεστραμμένος, όλοι το ήξεραν, αλλά μια τέτοια συνθήκη δεν ήταν αρκετή για να περιορίσει τον εγωισμό του. Είχε 20

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 21

τέτοιο τρόπο να της μιλάει λες και ήταν ένα ταπεινό μικρό ζώο ή να την αγνοεί εντελώς καθώς εκείνη έτρεχε γύρω από το κρεβάτι του κρατώντας το δίσκο με τη σοκολάτα, αλά γαλλικά, και τις ακόμα ζεστές και μυρωδάτες ενσαϊμάδες3 που μόλις είχαν βγει από το φούρνο, ώστε κάθε παράπονο –για τα συμφωνημένα φιλοδωρήματα, για παράδειγμα, που ποιος ξέρει πόσους μήνες δεν της είχε πληρώσει– σφήνωνε στα μισά του λαιμού της. Μπήκε, λοιπόν, εκείνο το πρωινό με το κλειδί της, άφησε πάνω στο τραπέζι της κουζίνας το γάλα και τις ενσαϊμάδες, όπως και τη Λα Βανγουάρδια 4 και το Μπρούζι,5 που μόλις είχαν αφήσει στην πόρτα, και άναψε το μάτι της κουζίνας για να λειώσει τη σοκολάτα. Έριξε μια ματιά στις εφημερίδες καθώς ετοίμαζε το φλιτζάνι και το δίσκο, άδειασε το ρόφημα που άχνιζε και το πήγε στην κρεβατοκάμαρα του κυρίου. Προτού μπει, ως συνήθως, η κυρία Ενρικέτα χτύπησε με τις αρθρώσεις των δαχτύλων της και χωρίς να περιμένει απάντηση, επίσης ως συνήθως, έσπρωξε την πόρτα και εισήλθε με το φορτίο της. Το δωμάτιο ήταν άδειο και το κρεβάτι φαινόταν ανέγγιχτο. Η θυρωρός δεν παραξενεύτηκε. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο κύριος Ντε Κατλιάρ κοιμόταν εκτός σπιτιού, αλλά γενικά της άφηνε κάποιες αράδες για να την ειδοποιήσει ώστε να μη χρειαστεί να φτιάξει πρωινό. Η κυρία Ενρικέτα επέστρεψε στην κουζίνα. Όταν πέρασε ξανά από το διάδρομο, συνειδητοποίησε ότι το καπέλο και το ελαφρύ παλτό του κυρίου Γκουστάου ήταν κρεμασμένα στον καλόγερο. Το μπαστούνι και τα γάντια ήταν επίσης εκεί, μπροστά από τη συρταριέρα του χολ, ως συνήθως. Αυτό την παραξένεψε λίγο. Πήγε προς την άλλη άκρη του διαμερίσματος, εκεί όπου βρίσκονταν η τραπεζαρία και το γραφείο. Η τραπεζαρία ήταν άδεια. Αλλά στο άλλο δωμάτιο, είδε, καθισμένο πίσω από το γραφείο, με το κεφάλι γερμένο από τη μια πλευρά και το μπούστο πεσμένο πάνω στο σουμέν, τον ιδιοκτήτη του σπιτιού. Έμοιαζε σαν να είχε αποκοιμηθεί γράφοντας. Καθώς τον πλη21

TAZIS_BIBLOS DDD XARTODETO Final.qxp_Layout 1 29/03/2019 14:02 Page 22

σίαζε η κυρία Ενρικέτα για να τον ξυπνήσει, είδε δύο πράγματα που την πάγωσαν από τρόμο. Το δεξί χέρι του άντρα κρατούσε ένα πιστόλι, πεσμένο πάνω στο τραπέζι. Στον δεξή κρόταφο υπήρχε ένας μαύρος λεκές, καλυμμένος όλος με αίμα και κάποια σημάδια μπαρουτιού από τον πυροβολισμό. Τα μάτια ήταν ανοιχτά, με ένα τόσο ανέκφραστο βλέμμα, τόσο απόμακρο, ώστε τρόμαξε την καημένη την κυρία Ενρικέτα, μολονότι ήταν αρκετά συνηθισμένη από την απόμακρη ψυχρότητα του κυρίου Γκουστάου ντε Κατλιάρ, που σχεδόν πάντα περνούσε μπροστά από την πόρτα χωρίς να γυρίσει καν να χαιρετήσει τους θυρωρούς. Η αθώα γυναίκα έπνιξε ένα ουρλιαχτό φόβου. Πήγε να πλησιάσει το ακίνητο σώμα, αλλά το ξανασκέφτηκε και έφυγε τρέχοντας από το σκοτεινό δωμάτιο και από το διαμέρισμα, το οποίο ξαφνικά της φαινόταν σαν να ήταν γεμάτο φιγούρες που έκαναν γκριμάτσες, κρυμμένες πίσω από τις ντουλάπες, παραμονεύοντας στο βάθος των θαμπωμένων καθρεφτών. Κατέβηκε τα σκαλοπάτια δύο δύο, έκανε πίσω, έκλεισε την πόρτα του διαμερίσματος και βιάστηκε να πάει στο φούρνο της γωνίας να πει τα καθέκαστα στον κύριο Τομάς. Έπειτα από μισή ώρα, όλος ο δρόμος ήταν γεμάτος, κι όταν έφτασε ο αστυνομικός επιθεωρητής της περιοχής, τον υποδέχτηκαν οι αγχωμένοι ψίθυροι αναμονής από περίπου είκοσι γειτόνισσες που περιτριγύριζαν την κυρία Ενρικέτα κάνοντας χειρονομίες, φλύαρες ηρωίδες ενός δράματος δίχως προηγούμενο στα χρονικά της οδού Καπελιάνς.

22