Γιώργος Κασιμέρης «Ακραία φαινόμενα διαρκείας»

Γιωργοσ κασιμερησ

ακραια φαινομενα διαρκειασ: βια και τρομοκρατια στη μεταπολιτευση ‫ﱨﱧ‬ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: George Kassimeris, Inside Greek Terrorism (Originally published in English by Hurst/Oxford University Press, 2013) ©

Copyright Γιώργος Κασιμέρης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2015

Έτος 1ης έκδοσης: 2015 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα ☎ 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5894-0

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

...........................................

11

1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Το πλαίσιο της πολιτικής βίας στην Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . .

3. Αντάρτης ηγέτης: Ο Δημήτρης Κουφοντίνας και η Επαναστατική Οργάνωση 17 Νοέμβρη (17Ν) . . . . . . . .

4. Έξοδος από τη 17Ν: Πάτροκλος Τσελέντης

13 27

και Σωτήρης Κονδύλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

76

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

50

5. Αιώνιος επαναστάτης: Ο Χρήστος Τσιγαρίδας

και ο Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας (ΕΛΑ) . . . . . . . . . . . . . 110 6. Η νέα γενιά τρομοκρατών στην Ελλάδα:

Επαναστατικός Αγώνας (ΕΑ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 7. Η νέα γενιά τρομοκρατών στην Ελλάδα, μέρος 2o: Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς (ΣΠΦ) . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 8. Συμπεράσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Παράρτημα 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Παράρτημα 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Παράρτημα 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Για την Ευγενία και τον Δημήτρη Αφεντούλη

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η μεγαλύτερη χαρά που συνοδεύει την ολοκλήρωση της συγγραφής ενός βιβλίου είναι η δυνατότητα που σου δίνεται να ευχαριστήσεις δημόσια όσους συνέβαλαν άμεσα ή έμμεσα, σε σημαντικό ή λιγότερο σημαντικό βαθμό, στη δημιουργία του. Κατ’ αρχάς είμαι υπόχρεος – ιδιαίτερα μάλιστα– στο Leverhulme Trust που μου πρόσφερε μια γενναιόδωρη ερευνητική υποτροφία, όπως και στο Nuffield Foundation και στη Βρετανική Ακαδημία για τη χρηματοδότηση διαφόρων φάσεων της έρευνας στην οποία βασίζεται το βιβλίο. Δίχως την οικονομική στήριξη των σημαντικών αυτών βρετανικών ιδρυμάτων, το εγχείρημα ίσως να μην είχε προχωρήσει. Δεύτερον, εξίσου υπόχρεος αισθάνομαι στον Δημήτρη και την Ευγενία Αφεντούλη για τη μακροθυμία, τη στήριξη και την πραγματικά μοναδική φιλοξενία τους. Για άλλη μια φορά αισθάνομαι βαθιά ευγνωμοσύνη για την καλύτερη φίλη, μέντορα και επιμελήτριά μου Carol Millwood, για τη διεισδυτική κριτική, τις συμβουλές και την αδιάλειπτη στήριξή της, ιδιαίτερα σε περιόδους ακραίας πίεσης. Είναι το τέταρτο βιβλίο που δουλέψαμε μαζί και δεν μπορώ να φανταστώ τη διαδικασία χωρίς τη συμμετοχή της. Ο Richard Jackson και η Marie Breen Smyth, φίλοι, συνάδελφοι και αρχισυντάκτες του επιστημονικού έντυπου Critical Studies on Terrorism, μου πρόσφεραν στήριξη, ιδέες και ενθάρρυνση από το πρώτα στάδια του εγχειρήματος. Θέλω επίσης να καταγραφεί η θερμότερη ευγνωμοσύνη μου για τους Ignacio Sanchez-Cuenca και Peter Neumann που στάθηκαν ιδιαίτερα υποστηρικτικοί από την πρώτη στιγμή. Μια σειρά εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και μακροσκελείς συζητήσεις με τους Richard Bond και Pepe Egger με βοήθησαν να μορφοποιήσω ορισμένα από τα επιχειρήματα και τις ιδέες που βρίσκο-



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

νται στον πυρήνα του βιβλίου. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Bruce Hoffman που με ενθουσιασμό στήριξε και προώθησε το βιβλίο από την πρώτη στιγμή. Το Πανεπιστήμιο του Wolverhampton υποστήριξε αδιάλειπτα το εγχείρημα παρέχοντας ένα εξαίρετο πλαίσιο για σκέψη και συγγραφή. Θέλω να ευχαριστήσω τους συναδέλφους μου στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Ιστορίας και Μελετών Πολέμου για τη στήριξή τους. Ανάμεσα σε πολλούς που μοιράστηκαν μαζί μου τις εξειδικευμένες γνώσεις και τις συμβουλές τους, και στους οποίους είμαι ευγνώμων, είναι οι Φιόνα Ανδρικοπούλου, Σίλα Αλεξίου, Crispin Black, Martha Crenshaw, Δημήτρης Δημόπουλος, Frank Faulkner, Ανδρέας Γκόφας, Dipak Gupta, Benoit Gomis, Lee Jarvis, Brady Kiesling, Κώστας Κυριακόπουλος, Ράνια Καραμπλιάνη, Έλενα Λαζάρου, Diego Muro, Μίνα Μουστάκα, Huma Mumtaz, Μιχάλης Μαργαρίτης, Μαρία Μαργαρώνη, Dennis Pluchinsky, Νίνα-Μαρία Πασχαλίδου, Jason Ralph, Simon Reid-Henry, Wyn Rees, Παναγιώτης Ρουμελιώτης, Robert Saunders, Diane Shugart, Caroline Soper, Bob Spencer, Tim Naftali, Mark Tuley και Νικόλαος Ζαΐρης. Επίσης, ευχαριστώ θερμά τους επιμελητές στους εκδοτικούς οίκους Hurst στο Λονδίνο και Oxford University Press στη Νέα Υόρκη για τα σχόλια και τις πολύτιμες προτάσεις τους. Τέλος, οφείλω να αναφέρω ότι μέρος του υλικού δημοσιεύτηκε αρχικά στα επιστημονικά περιοδικά Terrorism and Political Violence, Studies in Conflict & Terrorism και International Affairs, και ευχαριστώ τους εκδότες και αρχισυντάκτες για την άδεια χρήσης τους.

[ 1 ]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ενώ είναι εύκολο να αποκηρύξεις τον παραβάτη, το δύσκολο είναι να τον κατανοήσεις ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

Στις 10:25 μ.μ. το Σάββατο 29 Ιουνίου 2002, η εξαιρετικά μακροχρόνια τύχη της πιο μυστηριώδους τρομοκρατικής οργάνωσης στην Ευρώπη, της Επαναστατικής Οργάνωσης 17 Νοέμβρη (17Ν), φάνηκε τελικά να στερεύει. Μια ισχυρή έκρηξη αντήχησε στον ζεστό βραδινό αέρα κοντά στα εκδοτήρια της Hellas Flying Dolphins, στο λιμάνι του Πειραιά. Ένας άνδρας τραυματίζεται σοβαρά στο πρόσωπο, τα χέρια και τον θώρακα. Κατά τα φαινόμενα η βόμβα που μετέφερε, αποτελούμενη από ξυπνητήρια, κοινούς πυροκροτητές, μπαταρίες των 9 βολτ και δυναμίτιδα, είχε εκραγεί πρόωρα. Οι λιμενικές αρχές έσπευσαν επιτόπου και ο άνδρας μεταφέρθηκε στα Επείγοντα του Τζάνειου Νοσοκομείου. Οι πρώτες πληροφορίες ανέφεραν ότι ο βομβιστής ήταν μέλος κάποιας από τις μικρότερες τρομοκρατικές ομάδες της χώρας που ήταν σχετικά ενεργές εκείνη την περίοδο, όπως οι Επαναστατικοί Πυρήνες ή η Λαϊκή Αντίσταση. Όμως το περιεχόμενο ενός σάκου (ένα 38άρι περίστροφο και δύο χειροβομβίδες) που βρέθηκε κοντά στον τραυματία –που μετά από λίγο αποκαλύφθηκε ότι ήταν ο Σάββας Ξηρός– προκάλεσαν ιδιαίτερη αναστάτωση. Τρεις μέρες μετά, ο αρχηγός της Αστυνομίας



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

Φώτης Νασιάκος ανακοίνωσε ότι το 38άρι Smith & Wesson είχε ταυτοποιηθεί ως το κλεμμένο όπλο ενός αστυνομικού που δολοφονήθηκε από τη 17Ν την παραμονή των Χριστουγέννων του 1984 και ήταν το ίδιο όπλο που αργότερα χρησιμοποιήθηκε στις δολοφονίες του εφοπλιστή Κωνσταντίνου Περατικού και του εισαγγελέα Κωνσταντίνου Ανδρουλιδάκη, όπως και σε αρκετά άλλα περιστατικά σχετιζόμενα με την οργάνωση. Ξαφνικά, στα χέρια της η αστυνομία είχε ένα μέλος της τρομοκρατικής οργάνωσης που συχνά χαρακτηριζόταν ως οργάνωση φάντασμα και δρούσε ατιμώρητη επί είκοσι επτά χρόνια. Η σύλληψη του Ξηρού αποτέλεσε την αρχή του τέλους για τη 17Ν. Από τη νοσοκομειακή κλίνη και φοβούμενος για τη ζωή του, ο αγιογράφος και –όπως αποδείχτηκε– ένας από τους βασικούς εκτελεστές της 17Ν, έδωσε στον εισαγγελέα, επόπτη των ερευνών της Αντιτρομοκρατικής, πληροφορίες που οδήγησαν σε διαδοχικές συλλήψεις και στην εξάρθρωση της οργάνωσης σε λιγότερο από έναν μήνα.1 Το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της 17Ν μπήκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2002 όταν ο επικεφαλής του επιχειρησιακού βραχίονα της οργάνωσης, ο Δημήτρης Κουφοντίνας, παραδόθηκε στην αστυνομία αφού διέφευγε της σύλληψης επί δύο μήνες. Στις 2:35 π.μ, ο Κουφοντίνας έφτασε με ταξί στη ΓΑΔΑ στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, φορώντας τζιν, μαύρο μπλουζάκι, γυαλιά η1. Οι πληροφορίες που έδωσε ο Ξηρός οδήγησαν επίσης στην αποκάλυψη του βασικού οπλοστασίου της οργάνωσης σε τρία διαμερίσματα στο κέντρο της Αθήνας. Τα διαμερίσματα –ένα από τα οποία είχε ενοικιάσει προσωπικά ο Ξηρός– περιείχαν μέρος από τις εξήντα αντιαρματικές ρουκέτες που η 17Ν είχε κλέψει από ένα στρατόπεδο της βορείου Ελλάδας το 1989, τη γραφομηχανή που είχε χρησιμοποιηθεί για να δαχτυλογραφηθούν οι πρώτες προκηρύξεις της οργάνωσης, την κόκκινη σημαία της 17Ν με το χαρακτηριστικό πεντάκτινο αστέρι, καθώς και χειροβομβίδες, περούκες, προκηρύξεις και αφίσες του Τσε Γκεβάρα, του Καρλ Μαρξ και του Άρη Βελουχιώτη. Ένα από τα όπλα, ένα τυφέκιο G-3, είχε χρησιμοποιηθεί στη δολοφονία του πιο πρόσφατου θύματος της οργάνωσης, του βρετανού στρατιωτικού ακολούθου στην Αθήνα Στίβεν Σόντερς, ο οποίος εκτελέστηκε τον Ιούνιο του 2000

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



λίου και τζόκεϊ. «Είμαι ο Δημήτρης Κουφοντίνας και ήρθα να παραδοθώ», είπε στον έκπληκτο αξιωματικό υπηρεσίας πριν οδηγηθεί στον δωδέκατο όροφο, στα γραφεία της Αντιτρομοκρατικής. Ο Κουφοντίνας κρυβόταν από τις 29 Ιουνίου και την πρόωρη έκρηξη της βόμβας που μετέφερε ο Ξηρός στον Πειραιά. Ο Ξηρός είπε αργότερα στους αξιωματικούς της Αντιτρομοκρατικής ότι είχε προτρέψει τον Κουφοντίνα να εγκαταλείψει το σημείο. Ο Κουφοντίνας, που είχε περισσότερες από 24 ώρες προκειμένου να διαφύγει πριν οι αστυνομικοί συνειδητοποιήσουν ότι ο Ξηρός σχετιζόταν με τη 17Ν, έσπευσε πρώτα σε μία από τις γιάφκες της οργάνωσης στο Παγκράτι όπου, σύμφωνα με πηγές της Αντιτρομοκρατικής, κατέστρεψε στοιχεία πριν το σκάσει. Σε αντίθεση με τον Αλέξανδρο Γιωτόπουλο,2

2. Ο Γιωτόπουλος, τα δαχτυλικά αποτυπώματα του οποίου ταυτοποιήθηκαν από την ελληνική αστυνομία σε δύο γιάφκες της 17Ν στην Αθήνα που περιείχαν το οπλοστάσιο της οργάνωσης, υποστήριξε σε όλη τη διάρκεια της δίκης ότι δεν είχε την παραμικρή σχέση με τη 17Ν. Αρνούμενος και τις 963 κατηγορίες εναντίον του, ο Γιωτόπουλος δήλωσε ότι «ο ρόλος του αρχηγού [της 17Ν] ήταν κατασκεύασμα της Αστυνομίας» και ότι ο κύριος λόγος που φυλακίστηκε ήταν επειδή «έτσι το θέλησαν οι Αμερικανοί, οι Βρετανοί και οι συνεργάτες τους στην ελληνική κυβέρνηση». Σύμφωνα με τον Γιωτόπουλο, οι κατηγορίες δεν ήταν τίποτα παραπάνω από «ένα φτηνό κατασκεύασμα των Αμερικανών και των Βρετανών που το προσυπέγραψαν εισαγγελείς και πρώην ντόπιοι αστυνομικοί, βασισμένο σε ομολογίες που ελήφθησαν στη μονάδα εντατικής θεραπείας ενός νοσοκομείου από ανθρώπους κατεστραμμένους από ψυχοτρόπα ναρκωτικά και εκβιασμούς», αναφερόμενος στην ομολογία του Σάββα Ξηρού στο νοσοκομείο, λίγο μετά την αποτυχημένη βομβιστική επίθεση τον Ιούνιο του 2002. Ο Γιωτόπουλος αρνήθηκε επίσης ότι ήταν δικές του οι ιδιόχειρες διορθώσεις σε προσχέδια προκηρύξεων της 17Ν και ισχυρίστηκε ότι τα δακτυλικά αποτυπώματα που βρέθηκαν στις γιάφκες της 17Ν, μεταξύ άλλων και του αριστερού του αντίχειρα στο εγχειρίδιο χρήσης ενός κινητού τηλεφώνου, τοποθετήθηκαν από πράκτορες σε κινητά αντικείμενα. Ο Γιωτόπουλος καταδικάστηκε ως «ο ιθύνων νους και ηγέτης» της 17Ν. Ο εισαγγελέας τον χαρακτήρισε ως «τη ρίζα του κακού τόσο πριν όσο και μετά τη σύλληψή του» και πρότεινε ποινή που ισοδυναμούσε με 2.412 χρόνια, στην οποία τελικά καταδικάστηκε ο Γιωτόπουλος. Η υπερασπιστική ομάδα του Γιωτόπουλου ισχυριζόταν σε όλη τη διάρκεια της δίκης ότι τα πει-



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

τον ιδεολογικό καθοδηγητή που αρνήθηκε την όποια εμπλοκή με τη 17Ν, ο Κουφοντίνας δεν δίστασε να αναλάβει πλήρως την ευθύνη για το σύνολο της δράσης της 17Ν και προσπάθησε να υπεραμυνθεί των ενεργειών της οργάνωσης από την αρχή ως το τέλος. Τον Δεκέμβριο του 2003, μετά από μία μαραθώνια δίκη διάρκειας εννέα μηνών (τη μεγαλύτερη στη σύγχρονη ιστορία της χώρας) σε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στις φυλακές υψίστης ασφαλείας στον Κορυδαλλό, το τριμελές ειδικό δικαστήριο καταδίκασε δεκαπέντε μέλη της οργάνωσης, ενώ άλλοι τέσσερις κατηγορούμενοι απαλλάχθηκαν λόγω έλλειψης στοιχείων. Το δικαστήριο υιοθέτησε την εισαγγελική πρόταση για δεκαεπτά φορές ισόβια συν είκοσι πέντε χρόνια κάθειρξη για τον φερόμενο ως αρχηγό και ιδεολογικό καθοδηγητή, ενώ ο ε-

στήρια ήταν ανεπαρκή και η καταδίκη του βασίστηκε κυρίως σε καταθέσεις άλλων κατηγορούμενων μελών της 17Ν, γεγονός που παραβίαζε τις διατάξεις του ποινικού κώδικα ο οποίος αναφέρει κατηγορηματικά ότι η κατάθεση ενός ενόχου από μόνη της δεν αρκεί για να στοιχειοθετηθεί ενοχή. Γιος διακεκριμένου τροτσκιστή θεωρητικού και ακτιβιστή της περιόδου πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Γιωτόπουλος σπούδαζε στη Γαλλία στη διάρκεια της χούντας των Συνταγματαρχών, όπου το 1969 βοήθησε στη δημιουργία της ριζοσπαστικής κίνησης 29 Μάη που υποστήριζε την ένοπλη επανάσταση κατά του στρατιωτικού καθεστώτος στην Ελλάδα. Το 1971 κρίθηκε ένοχος ερήμην από τις ελληνικές αρχές για τη σύσταση ένοπλης οργάνωσης και καταδικάστηκε σε φυλάκιση πέντε ετών. Παρέμεινε στο Παρίσι όπου δημιούργησε μια νέα οργάνωση, τη Λαϊκή Επαναστατική Αντίσταση (ΛΕΑ), που από τη δημιουργία της διασπάστηκε λόγω διαφωνιών για την κατεύθυνση των ενεργειών της. Ο Γιωτόπουλος υποστήριζε τις επιθετικές ενέργειες του αντάρτικου πόλης και αποχώρησε από την οργάνωση μαζί με μια μικρή κλίκα. Σύμφωνα με τον φάκελό του στην ελληνική αστυνομία, όταν επέστρεψε στην Αθήνα μετά την πτώση του καθεστώτος των Συνταγματαρχών το 1975, ήρθε σε επαφή με μέλη της άλλης διακεκριμένης οργάνωσης αντάρτικου πόλης, του Επαναστατικού Λαϊκού Αγώνα (ΕΛΑ), και επιχείρησε ανεπιτυχώς να τους πείσει να προχωρήσουν στην απαγωγή του σταθμάρχη της CIA Ρίτσαρντ Γουέλς. Ο Γουέλς δολοφονήθηκε τελικά έξω από το σπίτι του, στις 23 Δεκεμβρίου 1975, από τη 17Ν.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



πικεφαλής του επιχειρησιακού βραχίονα, ο Κουφοντίνας, καταδικάστηκε σε έντεκα φορές ισόβια συν είκοσι πέντε χρόνια.3 Η σύλληψη και φυλάκιση του Κουφοντίνα, του Γιωτόπουλου και της ομάδας τους σηματοδότησε τη διάλυση της τελευταίας και πλέον επίμονης γενιάς ιδεολόγων τρομοκρατών, η καμπάνια των οποίων προκάλεσε σοβαρά προβλήματα ασφάλειας στη χώρα για πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα. Ωστόσο, παρά τις καταθέσεις άνω των 500 ατόμων και μετά από περισσότερες από 900 ώρες ακροαματικής διαδικασίας, το ιστορικό της οργάνωσης παρέμεινε ασαφές.4 Λαμβάνοντας υπόψη τη μακροβιότητα της τρομοκρατικής καμπάνιας της 17Ν, ένας από τους βασικούς στόχους του βιβλίου είναι να αναλύσει το προσωπικό ιστορικό των φυλακισμένων μελών της ανενεργούς οργάνωσης, προκειμένου να απαντήσει σε τρία ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και αλληλένδετα ερωτήματα: «Ποια ήταν αυτά τα άτομα;», «Από πού προέρχονταν;» και κυρίως, «Τι ήταν εκείνο που τα οδήγησε να παραμείνουν στην τρομοκρατική οργάνωση όλο αυτό το διάστημα;» 3. Άλλες ποινές ισόβιας κάθειρξης συν είκοσι πέντε χρόνια (η ανώτερη ποινή σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο) καταλογίστηκαν στον Σάββα Ξηρό (πέντε φορές ισόβια), στον αδελφό του Χριστόδουλο (δέκα φορές ισόβια), στον Βασίλη Τζωρτζάτο (τέσσερις φορές ισόβια) και στον Ηρακλή Κωστάρη (τέσσερις φορές ισόβια). Τέσσερα άλλα μέλη (ο Βασίλης, ο νεότερος των αδερφών Ξηρών, ο Κώστας Καρατσώλης, ο Πάτροκλος Τσελέντης και ο Σωτήρης Κονδύλης) καταδικάστηκαν σε κάθειρξη είκοσι πέντε ετών. Ο Κωνσταντίνος Τέλιος (είκοσι δύο χρόνια), που παραδόθηκε και στη συνέχεια διαγνώστηκε με ψυχολογικά προβλήματα, ήταν ο μόνος που έλαβε ποινή ανασταλτικού χαρακτήρα και αφέθηκε ελεύθερος αναμένοντας την εκδίκαση της έφεσης, υπό τον όρο να παρουσιάζεται μία φορά το μήνα στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής του, ενώ του απαγορεύτηκε και η έξοδος από τη χώρα. Εκτός από τον Τέλιο, μόνο τέσσερις κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε λιγότερο από είκοσι πέντε χρόνια: ο Θωμάς Σερίφης (δεκαεπτά χρόνια), ο Διονύσης Γεωργιάδης (εννιά χρόνια) και από οχτώ χρόνια οι Νίκος Παπαναστασίου και Παύλος Σερίφης.

4. Βλ. «17Ν: Η δίκη δεν έδωσε απαντήσεις», Η Καθημερινή της Κυριακής, 30 Δεκεμβρίου 2003.

 – Ακραία φαινόμενα διαρκείας



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

Μελέτες για τις μακροβιότερες τρομοκρατικές οργανώσεις της Ευρώπης έχουν δείξει ότι η αντοχή και η επιβίωσή τους βασίζονταν στην ύπαρξη μιας ξεκάθαρης ηθικής ταυτότητας που χαρακτηριζόταν από την αλληλεγγύη, τους στενούς συναισθηματικούς δεσμούς και μια σχεδόν θρησκευτικού τύπου αφοσίωση σε έναν ιδεολογικό σκοπό.5 Στην περίπτωση της 17Ν τρεις από τους τρομοκράτες ήταν αδέλφια, δύο ήταν ξαδέλφια και ένας ήταν νονός των παιδιών ενός άλλου μέλους. Με άλλα λόγια οι δεσμοί αίματος, εξαιρετικά σημαντικοί στην ελληνική κοινωνία, ενίσχυαν την εμπιστοσύνη και τους κανόνες σιωπής, κάτι που εξηγεί την επιχειρησιακή διάρκεια της οργάνωσης και την εντυπωσιακή αντίστασή της στη διείσδυση ξένων στοιχείων. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, το γεγονός ότι τα μέλη της 17Ν ήταν λιγοστά και με τόσο στενές σχέσεις σήμαινε συν τοις άλλοις πως με το παραμικρό ρήγμα στη δομή της η οργάνωση θα κατέρρεε σαν «χάρτινος πύργος», για να χρησιμοποιήσουμε τη φράση του Ντένις Πλατσίνσκι,6 βετεράνου αναλυτή για θέματα τρομοκρατίας στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ, όπως ακριβώς συνέβη στις 29 Ιουνίου 2002 με την πρόω5. Βλ. για παράδειγμα, Alison Jamieson, «Identity and Morality in the Italian Red Brigades», στο Terrorism and Political Violence, Vol. 2, No. 4 (Χειμώνας 1990), σσ. 508-20· Alberto Franceschini, Mara Renato e Io, Storia dei fondatori delle BR (Μιλάνο: Armando Mondatori Editore, 1988).

6. Όπως δήλωσε στον συγγραφέα ο αναλυτής απειλών του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών Ντένις Πλατσίνσκι, «πρώτη φορά βλέπω τρομοκρατική οργάνωση να εξαρθρώνεται σε τόσο σύντομο διάστημα». Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Πλατσίνσκι είχε γράψει προφητικά ότι «η απουσία των όποιων υποστηρικτών ή συμπαθούντων ίσως αποδειχθεί η Αχίλλειος πτέρνα της 17Ν. Ουσιαστικά, σε αντίθεση με τη RAF και τη DEV SOL, η 17Ν δεν έχει επιδείξει την όποια δυνατότητα ανασύνταξης έπειτα από τυχόν αστυνομικές συλλήψεις. Η οργάνωση ίσως αποδειχτεί τρωτή σε ένα ενδεχόμενο συντριπτικό αστυνομικό χτύπημα – όπως συνέβη με τις AD και CCC. Η 17Ν μοιάζει να είναι μια μικρή, αυτάρκης ομάδα, πιθανώς με έναν πυρήνα, που μπορεί να υπονομευτεί και να εξαρθρωθεί έτσι και συλληφθούν ένα-δυο μέλη της». Βλ. Europe’s Red Terrorists: The Fighting Communist Organizations (Λονδίνο: Frank Cass, 1992), σ. 48.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



ρη έκρηξη της βόμβας που μετέφερε ο Ξηρός στον Πειραιά. Στην περίπτωση ένοπλων οργανώσεων όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες (BR) στην Ιταλία και η Φράξια Κόκκινος Στρατός (RAF) στη Γερμανία, η αναδρομή στο βιογραφικό ιστορικό τριών-τεσσάρων μελών δεν θα επαρκούσε, κατά πάσα πιθανότητα, για να κατανοήσουμε τι καθόρισε τη συμπεριφορά των οργανώσεων αυτών, κυρίως επειδή είχαν πολύ περισσότερους από μια χούφτα υποστηρικτές. Όμως στην περίπτωση της 17Ν, που ήταν συγκριτικά μια πολύ μικρή ομάδα με πιο ξεκάθαρη ιεραρχική δομή, η προσέγγιση αυτή μπορεί να λειτουργήσει. Η ανάλυση του βιογραφικού ιστορικού πρώην μελών της 17Ν όπως ο Δημήτρης Κουφοντίνας και ο Πάτροκλος Τσελέντης προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για την κατανόηση περίπλοκων διαδικασιών όπως η εμπλοκή και η απεμπλοκή από την τρομοκρατία. Οι λεπτομέρειες από την προσωπική πορεία των πρώην τρομοκρατών δίνουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την εσωτερική δυναμική της οργάνωσης και θέτουν υπό αμφισβήτηση μια σειρά από απλουστευτικά στερεότυπα, όχι μόνο για εκείνους που εμπλέκονται με την τρομοκρατία αλλά και για τους τρόπους που παίρνουν αποφάσεις και αντιμετωπίζουν τις εμπειρίες της συμμετοχή τους στην οργάνωση. Μέσα από τη μελέτη επιβεβαιώνεται ότι δεν υπάρχει ένας και μόνο δρόμος που οδηγεί στην τρομοκρατία, ενώ κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τη διαδικασία απεμπλοκής. Τα βιογραφικά στοιχεία των ελλήνων τρομοκρατών καταδεικνύουν ότι η εμπλοκή σε τρομοκρατικές δραστηριότητες και η μετέπειτα έξοδος από μια τρομοκρατική οργάνωση βιώνεται διαφορετικά σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν πρόκειται για μέλη της ίδιας οργάνωσης. Υπάρχουν αρκετές μελέτες για τις αιτίες που κάποια άτομα ή ομάδες καταφεύγουν στην τρομοκρατία, αλλά συγκριτικά ελάχιστες αναλύσεις για τους λόγους που οδηγούν ορισμένους τρομοκράτες στην απεμπλοκή από τις βίαιες ενέργειες.7 Λαμ7. Βλ. για παράδειγμα, Audrey Kurth Cronin, How Terrorism Ends: Un-



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

βάνοντας υπόψη τη δυνητική συμβολή μιας τέτοιας ανάλυσης στις προσπάθειες καταπολέμησης της τρομοκρατίας, η κατανόηση της ατομικής απεμπλοκής από μια τρομοκρατική οργάνωση πρέπει να θεωρείται εξίσου σημαντική με την εξέταση των λόγων που οδηγούν κάποιους άλλους να συμμετέχουν σε τέτοιες οργανώσεις και να συνεχίζουν να παραμένουν μέλη τους. Με αυτή την έννοια, ένας πρόσθετος στόχος της ανάλυσης των βιογραφικών στοιχείων των φυλακισμένων μελών της Επαναστατικής Οργάνωσης 17 Νοέμβρη ήταν η αναζήτηση των λόγων απεμπλοκής, διαχωρισμού και μεταμέλειας. Μέσα από την επεξεργασία ζωτικής σημασίας πρωτογενούς υλικού και τη διενέργεια συνεντεύξεων με πρώην μέλη της οργάνωσης, τους νομικούς εκπροσώπους τους, στενούς συνεργάτες των φυλακισμένων και αποφυλακισμένων μελών αλλά και πρόσωπακλειδιά της αστυνομίας και των υπηρεσιών ασφαλείας που έχουν έρθει σε επαφή με τους τρομοκράτες αποκτώντας πολύτιμες γνώσεις για την προσωπικότητά τους, ο συγγραφέας κατόρθωσε να καθορίσει ορισμένους από τους παράγοντες και τα κίνητρα που οδηγούν στην απεμπλοκή από την τρομοκρατική βία. Ένας από τους στόχους της έρευνας ήταν η συλλογή δεδομένων από συνεντεύξεις με πρώην μέλη της οργάνωσης, προκειμένου να καθοριστεί γιατί έφυγαν, ποιοι ήταν οι καταλυτικοί παράγοντες σε διάφορα σημεία της διαδικασίας που οδήγησαν στην απεμπλοκή τους και πώς βίωσαν την απεμπλοκή στις μετέπειτα εμπειρίες τους ως πρώην τρομοκράτες.

derstanding the Decline and Demise of Terrorist Campaign (Πρίνστον, Νιου Τζέρσεϊ: Princeton University Press, 2009)· για περιπτωσιολογικές μελέτες βλ.

Rogerio Alonso, «Why Do Terrorists Stop? Analyzing Why ETA Members Abandon or Continue with Terrorism», στο Studies in Conflict & Terrorism (Vol. 34, No. 9, 2011) σσ. 696-716· Peter Waldmann, «How Terrorism Ceases: The Tupamaros in Uruguay», στο Studies in Conflict & Terrorism (Vol. 34, Νο.

9, 2011) σσ. 717-731· Assaf Moghadan, «Failure and Disengagement in Red Army Faction», στο Studies in Conflict & Terrorism (Vol. 33, No. 2, 2012) σσ.

156-181.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



Ωστόσο, η διενέργεια συνεντεύξεων με τα φυλακισμένα μέλη της 17Ν αποδείχτηκε εξαιρετικά δύσκολη. Προκειμένου να έρθει σε επαφή μαζί τους, ο συγγραφέας έπρεπε πρώτα να λάβει άδεια από τους συνηγόρους τους, διαδικασία χρονοβόρα και, κατά καιρούς, προβληματική, καθώς υπήρχε ένας συγκεκριμένος βαθμός καχυποψίας από την πλευρά των νομικών ομάδων των φυλακισμένων. Συν τοις άλλοις, ορισμένοι από τους συνηγόρους ενεργούν ως εκπρόσωποι τύπου, διαμεσολαβητές και σύμβουλοι επικοινωνίας των πελατών τους. Στην περίπτωση του Κουφοντίνα για παράδειγμα, η άδεια για τη συνέντευξη θα δινόταν μόνο αν ο συγγραφέας ήταν πρόθυμος να υποβάλει για έγκριση το κείμενο που θα προέκυπτε από το υλικό της συνέντευξης πριν το δημοσιεύσει.8 Περιττό να πούμε ότι η συνέντευξη δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, καθώς εξηγήθηκε πως ο ρόλος του ακαδημαϊκού ερευνητή δεν ήταν να βοηθήσει στον εξωραϊσμό μιας συγκεκριμένης εικόνας που ίσως ήθελε να προβάλλει στον κόσμο η νομική ομάδα του Κουφοντίνα, αλλά η αμερόληπτη συλλογή, ερμηνεία και ανάλυση υλικού και πληροφοριών. Σε μια άλλη περίπτωση, ένα μέλος της 17Ν, καίτοι πρόθυμο να μιλήσει στον συγγραφέα, ξαφνικά αποσύρθηκε από τη διαδικασία έπειτα από μερικές συνεντεύξεις με το αιτιολογικό ότι η έρευνα «βοηθούσε τις δυνάμεις της Αντιτρομοκρατικής». Ένα άλλο μέλος διέθεσε γενναιόδωρα τον χρόνο του και μίλησε ελεύθερα για τα γεγονότα του παρελθόντος· όταν όμως ανακάλυψε ότι κατά πάσα πιθανότητα το βιβλίο θα εκδιδόταν και στα ελ-

8. Η συνήθης μέθοδος για συνεντεύξεις στα μέσα ενημέρωσης που χρησιμοποιεί η νομική ομάδα του Κουφοντίνα –όπως μου εξήγησε ένας δημοσιογράφος που έλαβε άδεια για μια τέτοια «συνέντευξη»– είναι η ακόλουθη: «στέλνεις στη δικηγόρο του, την Ιωάννα Κούρτοβικ, μια λίστα με ερωτήματα τα οποία εξετάζει, αφαιρεί όσα δεν την ικανοποιούν και στη συνέχεια τα δίνει στον Κουφοντίνα. Όταν πάρεις τις απαντήσεις του Κουφοντίνα, τις δημοσιεύεις ως έχουν. Αν στη δημοσίευση υπάρξει η παραμικρή αλλαγή, υφολογική ή άλλη, εσύ και η εφημερίδα σου μπαίνετε στη μαύρη λίστα ή τρώτε μήνυση». Συνέντευξη του συγγραφέα με δημοσιογράφο, Αθήνα, 11 Σεπτεμβρίου 2011.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

ληνικά, ζήτησε από τον συγγραφέα να μην αποκαλύψει το όνομά του, γεγονός που αποτελεί μια περαιτέρω υπενθύμιση, αν όχι επιβεβαίωση, της περίπλοκης, παρανοϊκής και σκοτεινής πλευράς της τρομοκρατίας στην Ελλάδα. Λαμβάνοντας υπόψη τη ρευστότητα του θέματος και κατόπιν νομικής συμβουλής, αποφασίστηκε να μη χρησιμοποιηθεί το συγκεκριμένο πρωτογενές υλικό των συνεντεύξεων και να διατηρηθεί η ανωνυμία όλων των συνεντευξιαζομένων που εμπλέκονται με την τρομοκρατία. Η κατάσταση έγινε ακόμα πιο δύσκολη επειδή η έρευνα συνέπεσε με την αλλαγή κυβέρνησης στην Ελλάδα, που συνοδεύεται πάντοτε από σαρωτικές αλλαγές στα ανώτερα κλιμάκια των υπουργείων Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη, όπως και στην Αστυνομία και στις υπηρεσίες ασφαλείας. Ταυτόχρονα, οι αιτήσεις για τη διενέργεια συνεντεύξεων στις φυλακές απορρίπτονταν από τις αρχές με το αιτιολογικό ότι η επαφή με τους φυλακισμένους επιτρέπεται μόνο σε συγγενείς πρώτου βαθμού και στους συνηγόρους. Τελικά, μετά από πάροδο σημαντικού χρονικού διαστήματος προκειμένου να δημιουργηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους συνηγόρους και με συγγενείς των μελών, ο συγγραφέας κατάφερε να πραγματοποιήσει ορισμένες συνεντεύξεις μέσω τηλεφώνου. Αν και, αρχικά, αυτό φάνηκε να απέχει πολύ από το ιδανικό, σταδιακά προέκυψε ότι, για τους συνεντευξιαζόμενους, αυτός ο τύπος συνέντευξης λειτουργούσε ως ένα «αντικειμενικό» πλαίσιο προκειμένου να αφηγηθούν ορισμένες από τις εμπειρίες τους. Ο συγγραφέας προσπάθησε να θέσει και να διερευνήσει μια σειρά από συγκεκριμένα θέματα με κάθε συνεντευξιαζόμενο, παρόλο που η ακολουθία ήταν άναρχη και καθοριζόταν κυρίως από τη διάθεση του συνεντευξιαζόμενου, η οποία διέφερε από τη μία συνέντευξη στην άλλη. Ανάλογα με την περίσταση, οι συνεντευξιαζόμενοι εμφανίζονταν θυμωμένοι, αιχμηροί, δεκτικοί, μεμψίμοιροι, σαρκαστικοί, απόλυτοι, συναισθηματικοί ή αμυντικοί. Ο συγγραφέας γρήγορα συνειδητοποίησε ότι τα αποτελέσματα του μακροχρόνιου εγκλεισμού και η εύθραυστη συναισθηματι-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



κή κατάσταση του συνεντευξιαζόμενου καθόριζαν την εξέλιξη της συνέντευξης και την επιλογή των υπό συζήτηση θεμάτων.9 Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Σάββα Ξηρού. Αναμφίβολα, η κατάθεσή του στο νοσοκομείο οδήγησε στη σύλληψη των περισσότερων συντρόφων του και αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο του κατηγορητήριου της πολιτείας κατά της 17Ν. Ισχυριζόμενος επανειλημμένα ότι εξαναγκάστηκε από την Αντιτρομοκρατική να δώσει ονόματα και να αποκηρύξει την τρομοκρατική οργάνωση που υπηρέτησε μέχρι το τέλος, ο Ξηρός αποτελεί μία μάλλον τραγική φιγούρα στην ιστορία της 17Ν. Η τραγωδία του πηγάζει από την αδυναμία (ή ακόμα και την άρνηση) να συμφιλιωθεί με τις ενοχές του για όσα συνέβησαν και αυτή η σύγκρουση ανάμεσα στις ενοχές του και την πραγματικότητα διατρέχει τη ζωή του, ειδικά από τότε που ο Κουφοντίνας αποφάσισε να παραδοθεί. Από τη στιγμή που ο Ξηρός ξαναβρέθηκε με τον επικεφαλής του επιχειρησιακού βραχίονα της 17Ν στις φυλακές Κορυδαλλού, προσπάθησε να εξορκίσει, αν όχι να διαγράψει την πραγματικότητα όσων είχαν προηγηθεί, με αντιφατικές δηλώσεις και παραληρήματα για συνωμοσίες, απειλές και ψυχοτρόπες φαρμακευτικές ουσίες.10 Ο Μαρίνος Πιταρίδης, ο γιατρός που φρόντισε τον Ξηρό στον Ευαγγελισμό και έσωσε τη ζωή του, είχε διαφορετική άποψη. Μου αφηγήθηκε το όλο επεισόδιο και η περιγραφή του αξίζει να παρατεθεί αυτούσια: 19. Επιπλέον, υπήρχαν φορές που η διατύπωση προκαθορισμένων ερωτημάτων παρουσίαζε δυσκολίες καθώς προέκυπταν άλλα ζητήματα που ο συνεντευξιαζόμενος θεωρούσε περισσότερο πιεστικά και σημαντικά, όπως π.χ. η κατάσταση της υγείας του ή οι διαπροσωπικές του σχέσεις με άλλους συγκρατούμενους.

10. Η προσπάθεια να αντιληφθεί κάποιος τις διανοητικές διεργασίες ενός τρομοκράτη της 17Ν που εμπλέκεται σε ογδόντα πέντε τρομοκρατικές ενέργειες σε διάστημα δεκαεπτά ετών είναι ριψοκίνδυνη, όμως μετά από τόσα χρόνια ο Ξηρός μοιάζει ανίκανος να συμφιλιωθεί με τις αποτυχίες του, ενώ αντιδρά με ιδιαίτερη ευαισθησία στην κατηγορία ότι κατέδωσε τους συντρόφους του. Σε μια σκληρή αλλά ανούσια μάχη για την ανοικοδόμηση της



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

Τα μέτρα ασφαλείας μέσα αλλά και έξω από το νοσοκομείο ήταν πρωτόγνωρα. Ζωσμένος από αστυνομικές δυνάμεις, ο «Ευαγγελισμός» έμοιαζε περισσότερο με φυλακή υψίστης ασφαλείας και λιγότερο με δημόσιο νοσοκομείο. Περνούσαμε καθημερινά από αμέτρητους ελέγχους στους οποίους γινόταν λεπτομερή καταγραφή των στοιχείων μας. Το όνομά μας, το επίθετό μας, η ιδιότητά μας, οι δραστηριότητές μας. Τι ώρα μπαίναμε, τι ώρα βγαίναμε. Η αλήθεια είναι ότι πέρασε κάμποσος χρόνος μέχρι να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των ανδρών της Αντιτρομοκρατικής. Στα μάτια τους, εκείνες τις πρώτες ημέρες, ήμασταν όλοι ύποπτοι τρομοκράτες. Όταν διακομίστηκε ο Σάββας Ξηρός στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, δεν ξέραμε τι «είδους» τρομοκράτης ήταν, δηλαδή από ποια οργάνωση, αφού ποτέ, κανένας αστυνομικός ή αξιωματικός της Αντιτρομοκρατικής δεν μας έδωσε την παραμικρή πληροφορία. Μας κρατούσαν στο σκοτάδι. Αν και μέχρι να μάθουμε από την τηλεόραση το όνομά του και την σχέση του με την οργάνωση κανείς μας δεν φανταζόταν ότι μπορεί να ήταν «17 Νοέμβρη». Σαν γιατρός αισθάνθηκα μεγάλο βάρος να κάνω τα αδύνατα-δυνατά να επιζήσει ο άρρωστος και με όσο το δυνατόν λι-

εικόνας του ως τρομοκράτη της 17Ν, ο Ξηρός έγραψε τα απομνημονεύματά του από την εμπειρία του στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός με τίτλο Η μέρα εκείνη: 1560 ώρες στην εντατική. Μια μαρτυρία για το δικό μας Γκουαντάναμο, που εκδόθηκαν το 2006 από την ισπανίδα σύντροφό του Αλίθια Ρομέρο. «Μια μαρτυρία», γράφει ο Ξηρός στην εισαγωγή, «για τις ανακρίσεις τύπου Μένγκελε που στοχεύουν στα βάθη της ύπαρξης, όταν με ύπουλα μέσα διαταράσσουν, ακυρώνουν την κρίση, όταν με ανίερες μεθόδους χτυπούν για να κάμψουν τη βούληση, να τη δεσμεύσουν, να τη σύρουν σε ατραπούς που δε θα βάδιζε ποτέ». Όταν μιλά για «ανακρίσεις τύπου Μένγκελε», ο Ξηρός αναφέρεται στον Τζόζεφ Ρούντολφ Μένγκελε, γνωστό ως «Άγγελο του Θανάτου», έναν γερμανό αξιωματικό των SS και γιατρό στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Ο Μένγκελε ήταν ένας από τους διαβόητους γιατρούς των SS που επέβλεπαν την επιλογή των φυλακισμένων κατά την άφιξή τους, καθορίζοντας ποιοι θα οδηγηθούν στον θάνατο και ποιοι στα καταναγκαστικά έργα, αν και η κακή του φήμη οφείλεται πολύ περισσότερο στα πειράματά του στους κρατούμενους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



γότερη αναπηρία. Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι, αν ο Ξηρός δεν κατάφερνε να ζήσει, θα υπήρχαν πολλοί που θα μας κατηγορούσαν ότι δεν προσπαθήσαμε αρκετά. Για να κάνεις καλά τη δουλειά αυτή, πρέπει να διαθέτεις νηφαλιότητα, ψυχραιμία και ουδετερότητα. Να μην ανακατεύεις ποτέ τις συγκινήσεις με το καθήκον σου και να μην κάνεις διακρίσεις. Απ’ την πρώτη στιγμή προσπάθησα να απωθήσω τη σκέψη ότι ο άνθρωπος που βρισκόταν μέσα σ’ εκείνον τον θάλαμο ήταν ένας τρομοκράτης που σκορπούσε τον θάνατο. Για μένα ήταν ένας άρρωστος τον οποίο σαν γιατρός προσπαθείς να κρατήσεις στη ζωή. Αυτή η προσπάθεια δημιουργεί αναπόφευκτα τις περισσότερες φορές μια ειδική σχέση ανάμεσα σε γιατρό και ασθενή. Αν σήμερα με βάλεις απέναντι του, θα δυσκολευτώ να του εναντιωθώ ακόμη κι αν έχει πει αυτές τις ανοησίες που έχει πει για τις συνθήκες νοσηλείας του στο νοσοκομείο και τις παραισθησιογόνες ουσίες που δήθεν του χορήγησα για να ομολογήσει. Ο Σάββας προσπαθεί τώρα να δικαιολογηθεί στους συντρόφους του γι’ αυτό που συνέβη, αλλά η αλήθεια είναι ότι ο ίδιος από μόνος του ζήτησε να μιλήσει. Και δεν μίλησε επειδή εμείς του χορηγήσαμε φάρμακα που σε κάνουν να «κελαηδάς» και που, ούτως ή άλλως, δεν υπάρχουν αλλά επειδή φοβόταν τους συντρόφους του. Μην τυχόν έλθουν και τον σκοτώσουν. Ο Σάββας ήταν πολύ φοβισμένος. Θυμάμαι να προσπαθώ να τον καθησυχάσω λέγοντας του «μη φοβάσαι, τελείωσαν όλα» και να μου απαντά «τελείωσαν ή τώρα αρχίζουν;» Όταν άρχισε να μιλάει στον εισαγγελέα Διώτη και τον Σύρο της Αντιτρομοκρατικής, μιλούσε για ώρες ολόκληρες, μέχρι αργά τη νύχτα. Πέντε φορές τουλάχιστον εγώ προσωπικά τον ρώτησα αν ήθελε να παρεμβληθώ για ιατρικούς λόγους ώστε να μη μιλάει τόσες ώρες αν δεν το επιθυμούσε, αλλά εκείνος αρνήθηκε λέγοντας μου: «Να τα πω, να τελειώνω».11

Η κατάρρευση της 17Ν δεν σήμανε το τέλος της τρομοκρατίας στην Ελλάδα. Χωρίς υπερβολή, εκείνη την περίοδο ένας 11. Συνέντευξη με τον Μαρίνο Πιταρίδη, Αθήνα, 19 Μαΐου 2006.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΣΙΜΕΡΗΣ

σημαντικός αριθμός υψηλόβαθμων αξιωματούχων στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης με τους οποίους συνομίλησε ο συγγραφέας υποστήριζαν σοβαρά ότι η διάλυση της 17Ν ισοδυναμούσε με την εξάλειψη της τρομοκρατίας στην Ελλάδα, επιμένοντας ότι οι όποιες μικρές, αμετανόητες, διασπασμένες ομάδες δεν παρέμειναν σημαντική απειλή για τη δημόσια ασφάλεια. Μακάρι τα πράγματα να ήταν τόσο απλά, αφού η ευρωπαϊκή εμπειρία έχει καταδείξει επανειλημμένα πως, όταν καταρρέει μια σημαντική επαναστατική οργάνωση, μετά από μια περίοδο προκύπτει μια νέα γενιά τρομοκρατών. Αυτή η νέα γενιά μπορεί να μη διαθέτει τις επιχειρησιακές ικανότητες και την εμβέλεια της οργάνωσης που ευελπιστεί να μιμηθεί, αυτό όμως, δεν την καθιστά λιγότερο επικίνδυνη. Στην Ελλάδα, μια νέα οργάνωση με το όνομα Επαναστατικός Αγώνας (ΕΑ) πήρε πρώτη τη σκυτάλη της βίας από τη 17Ν, πριν ολοκληρωθεί καν η δίκη της τελευταίας. Το 2008, παράλληλα με τον ΕΑ, εμφανίστηκε μια δεύτερη, αναρχική επαναστατική οργάνωση, η Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς (ΣΠΦ), που κατέληξε η πιο δραστήρια από τη νέα γενιά ένοπλων επαναστατικών οργανώσεων της Ελλάδας. Ένας επίσης σημαντικός στόχος του βιβλίου είναι να εξετάσει τις καμπάνιες βίας της νέας γενιάς του αντάρτικου πόλης και να εξηγήσει τη στρατηγική, την τακτική και την επιλογή των στόχων τους, καθώς και τη φύση της οργανωτικής και επιχειρησιακής εξέλιξής τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα τοποθετήσει την μετά-17Ν άνοδο του εξτρεμισμού και της βίας στην Ελλάδα σε ένα ευρύτερο πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο, ορίζοντας τι επιδιώκουν να πετύχουν οι νέες τρομοκρατικές οργανώσεις, ποια τα κίνητρα τους και πώς συγκρίνονται με τους προκατόχους τους.