Νίκη Αναστασέα - Η ιστορία ενός δικού μας ανθρώπου

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 5

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μυθιστόρημα

‫ﱣﱢ‬

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 6

©

Copyright Νίκη Αναστασέα – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2015

Έτος 1ης έκδοσης: 2015 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-5940-4

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 7

ΚΕΦΑΛΑΙΑ òô

ΣΗμΕΙΩμΑ ΤΗΣ ΣυΓΓΡΑΦΕΩΣ

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Αποσπάσματα από τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης του Αλέξη Ραζή και μερικές πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δεν είναι ξένοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Στο συνεργείο του Σίμου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η μελαγχολία της Φανής μιχαλίτση, εργάτριας στο μπαρουτάδικο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ένας απλός άνθρωπος (από το βιβλίο του Κωστή Σκαρλάτου) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Π’ ανάθεμα την ψυχή σου, κράτησέ με! . . . . . . . . . . . . . . . . Η Φανή μιχαλίτση και ο μπάλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Απόσπασμα από τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης του Αλέξη Ραζή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι ρίζες (από το βιβλίο του Κωστή Σκαρλάτου) . . . . . . . . . . Στο πατρικό της Νίνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο δάσκαλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Απόσπασμα από τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης του Αλέξη Ραζή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Από το γράμμα του Αλέξη Ραζή στη Νίνα . . . . . . . . . . . . . . 

15 45 48 73 88 110 119 121 136 138 148 174 203 208

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 8

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

Πάλι θα φύγεις; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Απόσπασμα από τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης του Αλέξη Ραζή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το ημιτελές βιβλίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η κατάρρευση (από το βιβλίο του Κωστή Σκαρλάτου) . . . . . . Επικράνθη, διά χειρός Αλέξη Ραζή . . . . . . . . . . . . . . . . . .



211 215 233 239 256

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 9

στον Έκτορα

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 10

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 11

Και θα ήθελα να πω σ’ έναν πίνακά μου κάτι που να παρηγορεί σαν μουσική. Θα ήθελα να ζωγραφίσω άντρες και γυναίκες με κάτι, κι εγώ δεν ξέρω τι, το αιώνιο, που άλλοτε σύμβολό του ήταν το φωτοστέφανο και που τώρα το ζητάμε από αυτή την ίδια την ακτινοβολία των χρωμάτων μας. ΒΙΝΣΕΝΤ ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 12

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 13

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ

Το βιβλίο Η ιστορία ενός δικού μας ανθρώπου κυκλοφόρησε πρώτη φορά πριν από δέκα χρόνια περίπου, με τίτλο Επικράνθη, διά χειρός Αλέξη Ραζή. μολονότι είχα δουλέψει πολύ για να το φτιάξω, διαπίστωσα αργότερα πως αρκετά πράγματα έπρεπε να αλλάξουν. Κάποια κεφάλαια να αφαιρεθούν, να προσθέσω καινούργια, μερικά να τα συντομέψω, άλλα να πάρουν ανάσα και κάποια πρόσωπα να λάβουν τον χώρο που τους έπρεπε. Έτσι ξαναστρώθηκα στη δουλειά. Προϊόν αυτής της προσπάθειας είναι η παρούσα έκδοση. Η ιστορία παραμένει η ίδια, πρόκειται για μια παρέα νεαρών, στα χρόνια της μεταπολίτευσης, που ανήκουν στον χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, μεταξύ των οποίων και ο Αλέξης Ραζής, ένας ταλαντούχος ζωγράφος που η σταδιοδρομία του υπήρξε σύντομη αλλά εντυπωσιακή. Το Επικράνθη ήταν ο τελευταίος του πίνακας. Όλα τα πρόσωπα του βιβλίου είναι φανταστικά. Για τις περιγραφές των πινάκων χρησιμοποιήθηκε η ανάλογη βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη, και για τις αγιογραφίες βιβλία των μανόλη Χατζηδάκη, Γεωργίου Κόρδη, Γεωργίου και μαρίας Σωτηρίου και οι θησαυροί του Αγίου Όρους. Το βιβλίο Ανύπαρχτο λιμάνι είναι του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου. Το απόσπασμα του Ρίλκε είναι από το βιβλίο Ράινερ μαρία Ρίλκε Γράμματα για τον Σεζάν. 

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 14

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 15

Αποσπάσματα από τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης του Αλέξη Ραζή και μερικές πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του

«“θάλασσα του καλοκαιριού”. Λάδι σε μουσαμά, 79,5×80 εκ. Πρόκειται για έναν από τους νεανικούς πίνακες του Αλέξη Ραζή. Ο πίνακας παριστά έναν κολπίσκο κάποια ώρα του πρωινού. Πλατιές πινελιές, με τα διάφορα επίπεδα να συνδέονται μέσω μιας συνεχούς διαβάθμισης των χρωμάτων από το απαλό γαλάζιο ως το δεσποτικό μπλε στο βάθος, που δίνει στη σύνθεση κάτι επίσημο, σχεδόν εκκλησιαστικό. Πάνω στο νερό, στην άκρη της θάλασσας, πέφτει μια σκιά. Είναι το κεφάλι ενός ανθρώπου, και μάλλον είναι άντρας. Το σκούρο μαύρο έρχεται σε χτυπητή αντίθεση με τα καθησυχαστικά γαλανά χρώματα της ήσυχης θάλασσας και δημιουργεί την αίσθηση μιας επικείμενης απειλής. Τον ίδιο ρόλο παίζουν οι σκιές και σε άλλους πίνακες». Που τους περισσότερους τους κατέστρεψε ο ίδιος ο ζωγράφος και που ένα μέρος της δουλειάς του υπάρχει μόνο σε προσχέδια και φωτογραφίες. Που τις είχε τραβήξει ο Σίμος μιχαλίτσης, αδελφικός φίλος του Αλέξη Ραζή. «“Αυτοπροσωπογραφία”. Λάδι σε μουσαμά, 110,5×85,5 εκ. Σ ’ αυτό το έργο βλέπουμε τον ζωγράφο σχεδόν ολόσωμο, με το πρόσωπο στραμμένο στον θεατή. Τα μαλλιά του είναι δεμένα πίσω, 

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 16

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

το βλέμμα έντονο και τα φρύδια ελαφρώς σμιχτά. Το όμορφο, αριστοκρατικό του πρόσωπο έχει κάτι άπιαστο, τον αέρα μιας επιφυλακτικής μοναξιάς, σχεδόν απαραβίαστης. Η μαύρη πουκαμίσα τονίζει το ωχρό πρόσωπο και τα χείλη σε ίσια γραμμή υπονοούν τη μελαγχολική του διάθεση. Το φόντο είναι ένα ανεξιχνίαστο τοπίο φτιαγμένο από μπλε, κόκκινες και βιολετί σκιές, οι οποίες είναι τόσο πυκνές, ώστε ο ζωγράφος μοιάζει να προβάλλει μέσα από αυτό τον ζοφερό κόσμο των σκιών σαν όραμα δαιμονικό, μυστηριώδες και ταυτοχρόνως επιβλητικό. Το έργο αυτό το ζωγράφισε αρκετά χρόνια πριν αρρωστήσει. Τότε ήταν μόλις είκοσι τριών ετών, κι όμως κατά κάποιο τρόπο προαναγγέλλει τη μαρτυρική πορεία του Αλέξη Ραζή». Που γεννήθηκε το ’51 στην Αθήνα και σπούδασε στην Καλών Τεχνών. Που την εγκατέλειψε αν και αριστούχος, αλλά δεν εγκατέλειψε ποτέ τη ζωγραφική μέχρι τη μέρα που κατέρρευσε. Που συμμετείχε στους αγώνες της γενιάς του και απογοητεύτηκε και απογοήτευσε και ο ίδιος όσους περίμεναν και πίστευαν σ’ εκείνον, «Όχι μόνο επειδή ήταν ο καλύτερος», όπως είπε ο Σίμος μιχαλίτσης στον Κωστή Σκαρλάτο, δεκατέσσερα χρόνια μετά την κατάρρευση του Ραζή, «αλλά γιατί φαινόταν προορισμένος να σηκώσει ένα βάρος μεγαλύτερο από το ανάστημά του και την ηλικία του». Τα είκοσι οκτώ του χρόνια. «“Ο πατέρας του καλλιτέχνη”. Λάδι σε μουσαμά, 190×100 εκ. Το πορτρέτο είναι ζωγραφισμένο σε στυλ βυζαντινό. Η επιμηκυμένη μορφή του άντρα θυμίζει τεχνοτροπία θεοτοκόπουλου. Το πρόσωπο χαρακτηρίζεται από τρυφερότητα: σκούρα αλλά ζεστά χρώματα με έντονη την παρουσία του καφέ, τα οποία εκφράζουν τη συμπάθεια του καλλιτέχνη προς το μοντέλο. Το βλέμμα είναι ονειροπόλο και τα χείλη ελαφρώς μισάνοιχτα. Στο δεξί χέρι κρα

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 17

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

τάει τα πινέλα του». Που είναι ο Ιάκωβος Ραζής. Που γεννήθηκε το 1902 στη μάνη και πέθανε το 1980 στην Αθήνα, λίγο καιρό μετά τη δεύτερη κρίση του γιου του. Που όταν παντρεύτηκε τη Θέκλα θεωρείτο ένας ταλαντούχος, πρωτοποριακός ζωγράφος, αλλά μετά τον Εμφύλιο αρκέστηκε στην αντιγραφή βυζαντινών εικόνων σε μικρά τρίπτυχα για τους τουρίστες. Που έμεινε σε όλη του τη ζωή ένας ασήμαντος αντιγραφέας χωρίς φιλοδοξίες, με μια δήλωση μετανοίας στην Ασφάλεια να τον βαραίνει στα μάτια των συντρόφων του και με τους συκοφαντημένους από το ίδιο του το Κόμμα συντρόφους να βαραίνουν στη δική του ψυχή. Για πολλά χρόνια ήταν αριστερός ψάλτης στο εκκλησάκι της γειτονιάς του, παραδομένος σε μια πίστη απόλυτη, αλλόκοτη, κατασκεύασμα του ίδιου, ο οποίος ενώ πίστευε στον Θεό, και μάλιστα με τον φανατισμό ενός μανιακού, πίστευε επίσης, και μάλιστα με τον ίδιο φανατισμό, ότι το τελευταίο δημιούργημα του Θεού, ο άνθρωπος, ήταν και το μεγάλο Του λάθος, η τραγική Του αποτυχία. Και μολονότι υπήρξε άντρας πράος και με έλεος, προσδοκούσε και ευχόταν την καταστροφή του ανθρώπινου γένους και την αντικατάστασή του με κάτι ταπεινότερο και μεγαλόψυχο. Έπειτα από τον Θεό πίστευε και αγαπούσε τον γιο του, κι έτσι μαράζωσε και έφυγε από τη ζωή όταν έγινε φανερό πως το μοναχοπαίδι του έπασχε από μια μορφή βαριάς μελαγχολίας, που μπορεί να ήταν και ανίατη. «... περιορίζοντας την παλέτα του σε λίγα χρώματα και κάποτε στη μονοχρωμία, αναπαριστά καθημερινές στιγμές με έναν ιδιαίτερο εξπρεσιονιστικό τρόπο. Τυπικός είναι ο πίνακας στη σελίδα 17, “Ο αδερφός των θλίψεων”. Λάδι σε μουσαμά, 64,5×54 εκ. Ζωγραφισμένος με μπλε και ουδέτερα χρώματα, παριστά έναν άντρα καθισμένο μπροστά στο καβαλέτο. Το δωμάτιο είναι το α 2o

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 18

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

τελιέ του Ραζή και δείχνει βυθισμένο στην καταχνιά. Το φως του δρόμου ζωγραφίζει ένα απαλό ορθογώνιο στο πάτωμα, κοντά στο καβαλέτο, με την μπάρα του παραθύρου να σχηματίζει στη μέση έναν εντυπωσιακό σταυρό. Ο χώρος μοιάζει με φυλακή. θα τολμούσα να ισχυριστώ πως ο “Αδερφός των θλίψεων” είναι μια ακόμα αυτοπροσωπογραφία. Ωθούμαι σ ’αυτή την εικασία και από το γεγονός ότι η φιγούρα στο σκοτάδι έχει την ίδια κοψιά με αυτήν του ζωγράφου, αλλά κυρίως από το ημερολόγιο που κρατούσε την ίδια εποχή, όπου έχει σημειώσει τα εξής: “Νιώθω όπως ο φυλακισμένος που δεν έχει κανέναν κοντά του πέρα από τον ήσκιο του. Έτσι θα μπορούσα να πω, παραφράζοντας τον Μυσέ, πως όποτε ζωγραφίζω ένας δυστυχισμένος, ντυμένος στα μαύρα, έρχεται και κάθεται πλάι μου, κοιτάζοντάς με σαν αδερφός”. Ο σταυρός στο πάτωμα του ατελιέ φανερώνει με τρόπο ξεκάθαρο το πόσο τραγικά ζούσε την τέχνη του. Πρόκειται για έναν συμβολισμό καίριο, αν και δε θα τον ξανασυναντήσουμε σε κανένα από τα επόμενα έργα του». Που αυτό για τον σταυρό δεν ήταν αλήθεια. Που όμως ο Νίκος μαρκέτης, ο οποίος διοργάνωσε την αναδρομική έκθεση και έγραψε το κείμενο του καταλόγου, δεν το ήξερε, αφού δεν είχε δει τον στερνό πίνακα του Ραζή, το Επικράνθη. Που τον κατέστρεψε ο Ραζής την ίδια μέρα που κατέστρεψε και πολλούς άλλους. Παρόντες εκείνες τις τραγικές στιγμές ήταν μονάχα ο Γεράσιμος Λάλος, η Νίνα μιχαλίτση και ο αδερφός της ο Σίμος. Οι μόνοι μάρτυρες. «Ένας πίνακας που σηματοδοτεί τη δουλειά του Ραζή είναι το “Μαγεμένο κορίτσι”. Δυστυχώς ο ζωγράφος κατέστρεψε αυτό το θαυμάσιο έργο και τα μόνα που σώζονται είναι ένα προσχέδιο, αυτό στη σελ. 20 του καταλόγου, επάνω αριστερά, και η φωτογραφία στη σελίδα απέναντι (σελ. 21). Ένταση συναισθήματος, εξ

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 19

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

πρεσιονιστική ελευθερία στο χρώμα, ελλειπτική εκτέλεση, αδιαφορία για το τελείωμα της επιφάνειας, όλα είναι γνωρίσματα που συχνά επαναλαμβάνονται. Το βασικό θέμα του είναι το νεαρό κορίτσι, το οποίο κάθεται στο κρεβάτι με το πρόσωπο στραμμένο στο παράθυρο. Όλα μοιάζουν να ριγούν και να τρέμουν σε μια ρευστότητα που γεμίζει το δωμάτιο, σαν μεταφυσική αίσθηση, την οποία επιτείνει το διάφανο, ονειρικό πρόσωπο του κοριτσιού. Το ίδιο μοντέλο θα το βρούμε στο “Γράμμα”, τον τελευταίο του πίνακα, που ο Ραζής τον ζωγράφισε έξι χρόνια αργότερα. Βεβαίως εδώ βλέπουμε ένα νεαρό κορίτσι και εκεί μια κοπέλα γύρω στα είκοσι». Που είναι η Νίνα μιχαλίτση. Που γεννήθηκε το 1962 και που σε ηλικία τριών ετών, όταν πέθανε η μάνα της, βρέθηκε με τον αδερφό και τη γιαγιά της, ό,τι είχε απομείνει δηλαδή από την οικογένειά τους, στην Αθήνα, και έμεινε στην ίδια γειτονιά με τον Ραζή. Τότε τον γνώρισε. Η γιαγιά της βοηθούσε τη Θέκλα, τη μάνα του Αλέξη, στις δουλειές του σπιτιού. Η Νίνα ερωτεύτηκε τον Ραζή πριν καλά καλά γίνει γυναίκα και μάθει τι θα πει να θέλεις έναν άντρα και να τον αγαπάς σαν γυναίκα. Εξαιτίας του, όταν της το ζήτησε, εγκατέλειψε το λύκειο στα δεκαοχτώ της χρόνια, λίγους μήνες πριν το τελειώσει. Έζησε με τον Ραζή για μισό περίπου χρόνο στο πατρικό της μέχρι που εκείνος έφυγε. Η Νίνα δεν τον ακολούθησε. Έμεινε στο πατρικό της άλλους έξι μήνες περιμένοντας κάποιο μήνυμα δικό του, παρά το γεγονός πως εκείνος το ίδιο διάστημα ετοιμαζόταν να παντρευτεί την Κατερίνα. Κι αυτό μολονότι ήταν κατάκοιτος, ύστερα από το ατύχημα με τη μοτοσυκλέτα, και άρρωστος, αφού είχε ήδη υποστεί την πρώτη σοβαρή κρίση. Τελικά της έστειλε ένα γράμμα, που της το πήγε ο αδερφός της ο Σίμος, και που μόλις η Νίνα το διάβασε, ο Σίμος την ανέβασε στη μοτοσυκλέτα και την πήγε στον Ραζή. Ύστερα από τρεις μήνες ο Ραζής κα

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 20

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

τέρρευσε. Από τότε και για δεκατέσσερα χρόνια ο Αλέξης Ραζής ζει στο πατρικό της Νίνας, κάπου τριάντα χιλιόμετρα από την Αθήνα, και η Νίνα τον φροντίζει. «Κι έτσι δε δούλεψα ποτέ στη ζωή μου», είπε η Νίνα στον Κωστή Σκαρλάτο. «Τα αναγκαία τα έχει αναλάβει ο Σίμος. Έρχεται κάθε Κυριακή και μας βλέπει. Ναι, αυτός μας συντηρεί. Και θα μπορούσα να σου πω, αν είχα ανάγκη από δικαιολογίες, πως αυτό είναι το δικό του μερτικό. Αλλά δεν έχω ανάγκη από δικαιολογίες, ούτε για τη δικιά μου ζωή ούτε για τον αδερφό μου». «“Η μητέρα του καλλιτέχνη”. Λάδι σε μουσαμά, 140×135 εκ. Η γυναίκα του πίνακα στέκεται στο πλατύσκαλο μιας εσωτερικής ξύλινης σκάλας. Φοράει μακρύ μαύρο φουστάνι και με το αριστερό της χέρι κρατάει την κουπαστή. Έχει το πρόσωπο στραμμένο μπροστά, ωχρό σαν φάντασμα, αλαζονικό, με το πιγούνι υψωμένο και το βλέμμα στον θεατή. Ο τρόπος με τον οποίο κοιτάζει, η άκαμπτη στάση και το ίσιο ρούχο τής δίνουν έναν αέρα βλοσυρής αποφασιστικότητας, την οποία υπογραμμίζουν οι κόκκινες πινελιές στο χέρι της που κρατάει τη σκάλα». Που είναι η Θέκλα Ραζή. Που σαν ένιωσε το πρώτο σκίρτημα στα σπλάχνα της ευχήθηκε «μακάρι να είναι γιος και θα τους δείξω εγώ!» – έχοντας κατά νου όσους εχθρεύονταν από παιδί, ζωντανούς και πεθαμένους. Και τους οποίους εξακολουθούσε να τους μάχεται, ίσαμε τα βαθιά της γεράματα, τότε που τριγύριζε στις άδειες κάμαρες του σπιτιού της, νικημένη και επιτέλους παραιτημένη, κι όμως ακόμα να θυμάται τις προσβολές που της έγιναν, να μισοκλείνει το αριστερό της μάτι και να κοιτάζει όποιον περνούσε το κατώφλι της με την ίδια αθεράπευτη, θηλυκιά μνησικακία. Την πρώτη προσβολή την είχε δεχτεί από τον πατέρα της. Τότε η Θέκλα ήταν γύρω στα οχτώ, μαυριδερή, άχαρη και άσχημη.

2

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 21

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Αλλά δεν το ήξερε, κι έτυχε μια μέρα που ήταν κρυμμένη να το μάθει από τον Παναγιώτη τον Δούκαρη. Που ήταν ο πατέρας της και που είχε να πατήσει το πόδι του στο χωριό εδώ και τρία χρόνια, αφότου έθαψε την πρώτη του γυναίκα. Κατέπλευσε τρία χρόνια μετά, αγκαζέ με τη δεύτερη σύζυγο, και έβαλε τη Θέκλα να φιλήσει το χέρι της μητριάς της. Που η Θέκλα όχι μόνο δεν το φίλησε, αλλά το έσκασε και κρύφτηκε. «Πολύ περήφανη η κόρη σου, Παναγιώτη μου», είπε η δεύτερη σύζυγος. «Ούτε μας μίλησε. Γι’ αυτό σου λέω, άσε να μεγαλώσει κάπως, να μάθει τρόπους, να ομορφύνει και λιγουλάκι που ’ναι άσχημη, κι ύστερα αφού θες την παίρνουμε στην Αθήνα». «Πολύ άσχημη, π’ ανάθεμά την. Ίδια η μάνα της», είπε ο Δούκαρης και γέλασε. Το άκουσε η Θέκλα και τους μίσησε και τους δυο. Τους μίσησε μια για πάντα. Και περισσότερο μίσησε τον πατέρα της. Και μετά την ντελικάτη του γυναίκα, με τα ντελικάτα χέρια και την άκαρπη λεκάνη, τη στέρφα, με τα υστερικά γελάκια και τους μακρόσυρτους αναστεναγμούς, που ο Δούκαρης της έκανε τη ζωή μαρτύριο, με αποτέλεσμα να τη στείλει κι αυτήν στον άλλο κόσμο πριν την ώρα της. Εκείνη ήταν η πρώτη προσβολή. Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν οι ελπίδες της για γάμο είχαν αρχίσει μια μια να χάνονται, έγινε η δεύτερη. Τούτη τη φορά υπαίτιος ήταν ο Ιάκωβος Ραζής. Που έγινε άντρας της και που έμελλε να γίνει ο τρίτος άνθρωπος που μίσησε η Θέκλα, εχθρός μέσα στο ίδιο του το σπίτι ωσότου τον σπλαχνίστηκε ο Κύριος. Εχθρός όλα τα χρόνια, με μοναδική εξαίρεση τους δυο μήνες πριν από τον γάμο, όσο δηλαδή να γίνει ο αρραβώνας και η προετοιμασία για τα στεφανώματα. μέσα σ’ εκείνες τις εξήντα μέρες η Θέκλα, δεσποινίς Θέκλα τότε, κατάφερε να πιστέψει πως κάποτε ο Ιάκωβος θα γινόταν μεγάλος ζωγράφος, παραβλέποντας πως ήταν ήδη μεγάλος και πως δεν είχε κάνει τίποτα. Γιατί τότε ο Ιάκω2

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 22

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

βος είχε περάσει τα σαράντα, αν και ακόμα ήταν όμορφος. Ψηλός, ανοιχτόχρωμος, με ξανθωπά μαλλιά, αριστοκρατικό πρόσωπο και με μια ρεμβώδη απουσία στο βλέμμα, που ταίριαζε τόσο με τις ιδέες του όσο και με τη ζωή του. «Ακούς, κόρη;» της είχε πει ο πατέρας της. «Πατριωτάκι! Ζωγράφος! Τούτος δω μια μέρα θα γίνει μεγάλος και τρανός». Γέλασε ο Δούκαρης κι έδειξε στη Θέκλα το πορτρέτο του που του είχε φτιάξει ο Ιάκωβος για να πατσίσει κάτι χρωστούμενα. Εκείνο το πορτρέτο έμεινε για χρόνια κρεμασμένο στο σαράφικο του Δούκαρη. Η Θέκλα φρόντισε να απαλλαγεί απ’ αυτό, τότε ήταν πια κυρία Ραζή, αμέσως μόλις κατάφερε να απαλλαγεί από τον πατέρα της. Πέταξε τον πίνακα στα σκουπίδια κι άφησε τον πατέρα της να τελειώσει τις μέρες του στο Δημόσιο Ψυχιατρείο ξεχρεώνοντας τα κρίματά του. Όσο για τον άντρα της, η Θέκλα του ’δωσε τράτο κείνους τους δυο μήνες πριν τον γάμο και άλλους τόσους πάνω κάτω μετά, μέχρι που τον βάλανε στη φυλακή, όπου έμεινε για τέσσερα χρόνια, όσο δηλαδή κράτησε ο Εμφύλιος. Τέσσερα χρόνια περίμενε η Θέκλα και ήταν πρόθυμη να του συγχωρήσει τα χρόνια της φυλακής, αλλά δεν του συγχώρεσε ποτέ τον τρόπο που βγήκε από τη φυλακή, μολονότι η ίδια δεν πίστεψε ποτέ ούτε στο κόμμα του ούτε στον αγώνα που έδινε. «Δεν ήσουν άξιος ούτε γι’ αυτό», του είπε το πρώτο βράδυ στο τραπέζι για το καλωσόρισμα. Δεν του συγχώρεσε ποτέ ότι δεν έγινε ήρωας, όπως δεν του συγχώρεσε ότι δεν έγινε ζωγράφος, αφού ο Ιάκωβος όταν αποφυλακίστηκε μετέτρεψε το σαράφικο του Δούκαρη σε μαγαζί με είδη λαϊκής τέχνης και πέρασε τη ζωή του σαν ασήμαντος αντιγραφέας, γεγονός που η Θέκλα το μέτρησε σαν τη δεύτερη προσβολή ενάντιά της. Και μετά ήρθε ο γιος. Ήταν τότε που της έγινε η τρίτη προσβολή. Κάποια μέρα η Θέκλα, μόλις μιας βδομάδας μάνα, είδε να ορμάει στο δωμά22

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 23

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

τιο ο Ιάκωβος μαζί με τον Γεράσιμο και μ’ έναν παπά. Αυτός ο Γεράσιμος ήταν κάτι σαν συνέταιρος του Ιάκωβου, από την Καλών Τεχνών κι εκείνος, αλλά μικρότερος, από το ίδιο κόμμα και συγκρατούμενος στην ίδια φυλακή. Όσο για τον παπά, μάλλον ήταν αληθινός, μιας και ο Ιάκωβος ήταν φανατικά θρήσκος, και σίγουρα ήταν ανταρτόπαπας, αν κρίνει κανένας από τα όσα επακολούθησαν. Άρπαξε ο παπάς το παιδί από τον κόρφο της μάνας του και το σήκωσε ψηλά. «Βαφτίζεται ο δούλος του Θεού...» αναφώνησε και περίμενε. «Αλέξης», ομολόγησε ο Ιάκωβος. «Αλέξανδρος;» ρώτησε η Θέκλα ενώ πάσχιζε να κρύψει τον κόρφο της. «Σκέτος Αλέξης», διευκρίνισε ο Ιάκωβος, που φοβόταν μην πάρει το παιδί το όνομα και τα σουσούμια του παππού, του Παναγιώτη Δούκαρη, ο οποίος, σαν έμαθε τα καθέκαστα, έδωσε τον λόγο της τιμής του να αποκληρώσει παιδί και γονείς, τόσο από τη δική του περιουσία όσο και από κείνη που είχε αρπάξει από τις δυο του γυναίκες. Αλλά δεν το έκανε αμέσως, κι όταν λωλάθηκε, η Θέκλα τα κανόνισε με τον γιατρό, έβαλε στο κόλπο κι έναν συμβολαιογράφο, δωσίλογο κι αυτόν όπως κι ο Δούκαρης, όπως ήταν εξάλλου κι ο γιατρός, και του άρπαξε όλη την περιουσία. Έτσι εκδικήθηκε μονομιάς και τον πατέρα και τη μητριά της. «Αλέξης», είπε ο Ιάκωβος, όνομα και βαφτίσια που η Θέκλα τα μέτρησε σαν την πρώτη ήττα που δέχτηκε για λογαριασμό του νεογέννητου κι ορκίστηκε να το προστατέψει. «Χρειάστηκε να τον προστατέψω», έλεγε αργότερα. «Να προστατέψω τον γιο μου από τον ίδιο του τον πατέρα και τις τρέλες του. Κι αυτό έκανα από τη μέρα που γεννήθηκε». Τελικά όμως δεν τα κατάφερε, μιας και ήταν ο Ιάκωβος αυτός που είπε την τελευταία λέξη. Αν και η Θέκλα δεν το έμαθε ποτέ, αφού δεν είδε το στερνό έργο του γιου της, που ο Αλέξης το κατέστρεψε την ίδια μέρα που κατέστρεψε και όσους άλλους πίνακες πρόλαβε. Το 2

ANASTASEA ISTORIA DD final_Layout 1 2/12/15 2:55 μ.μ. Page 24

ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΑ

μόνο που είδε η Θέκλα εκείνη τη μέρα από το παράθυρό της ήταν ο κόσμος μπροστά στο σπίτι του Αλέξη, πράγματα πεταμένα στον δρόμο και τον γιο της ανάμεσα σε δυο νοσοκόμους. Τον γιο της και παραπίσω τον Γεράσιμο. Τους είδε και έβαλε τη φωνή: «Ιάκωβεεεε...» Στεκόταν στο πλατύσκαλο της εσωτερικής σκάλας με το πρόσωπο παραμορφωμένο από τον φόβο, χλομή σαν φάντασμα, να τρέμει και να φωνάζει, σίγουρη για το κακό που τη βρήκε. «Ιάκωβεεεεε...» Ο Ιάκωβος, που καθόταν σε μια πολυθρόνα κοντά στη σκάλα, τρόμαξε από την κραυγή της και πετάχτηκε πάνω. «Ήρθανε! Είναι στον δρόμο. Θα τον πάρουνε!» του φώναξε σαν τρελή. «Ποιοι ήρθανε, Θέκλα; Ποιον θα πάρουνε;» τη ρώτησε εκείνος. Δεν του απάντησε. Όρμησε καταπάνω του. Όρμησε, όχι η ίδια, μια και εκείνη δεν μπορούσε καλά καλά να βαδίσει σωστά λόγω που την πονούσαν τα πόδια της, υπήρχε όμως κάτι στον τρόπο που ερχόταν, καθώς τραμπάλιζε το κορμί της και κατέβαινε τρέμοντας τις σκάλες, όπως σήκωνε το πόδι να πατήσει το παρακάτω σκαλί κι έγερνε τη μέση, κάτι που όρμησε πριν από τη Θέκλα, μαζί με την κραυγή της, μαζί με το στρίγκλισμα από τη σειρήνα του ασθενοφόρου, κι ήταν αυτό που άρπαξε πρώτα τον Ιάκωβο, πριν τον αρπάξει η ίδια, πριν νιώσει το χέρι της να τον τραβάει από το πουκάμισο, πριν καταλάβει ότι τον έσερνε στο παράθυρο. «Ήρθαν! Τους είδα! Είναι κάτω στον δρόμο! Να, έλα, δες! Δες, εδώ!» έλεγε ενώ τον κρατούσε. Ο Ιάκωβος την ακολουθούσε με σερνάμενο βήμα, έντρομος κι αυτός, σαστισμένος, ανήμπορος να αντισταθεί στο παράφορο χέρι που τον τραβούσε προς το παράθυρο. Και τόσο πολύ τρόμαξε ώστε παραπάτησε, άπλωσε το χέρι του και στηρίχτηκε πάνω της. Κι έτσι, αρπαγμένοι ο ένας από τον άλλον, προχώρησαν σέρνοντας τα βήματά τους, πλησίασαν στο παράθυρο, κόλλησαν τα πρόσωπά τους στο τζάμι 2