Ιστορίες για να ονειρεύεσαι... Παιχνίδια για να μεγαλώνεις... by Kastaniotis Editions

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 5

ΔΑΦΝΗ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΠΟΛΑ ΚΑΡΑΝΤΑΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΟΝΕΙΡΕΥεΣΑΙ... ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙΣ... Για εμψύχωση βιωματικών ομάδων προσωπικής ανάπτυξης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 6

Έτος 1ης έκδοσης: 2010 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5144-6

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ................................................................ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΙΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΙΣΑΓΩΓΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ι

17 19 22 23

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ, ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 29 2. Η διδακτική αξία του μύθου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ

1. Το παραμύθι αφηγείται την ιστορία του . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . 32 32 1.1. Από πότε; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 1.2. Γιατί το παραμύθι; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2. Η αναγκαιότητα των μικρών ομάδων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3. Η βιωματική διάσταση στις ομάδες αυτογνωσίας-προσωπικής ανάπτυξης . . . . . . 37 4. Το παραμύθι στην εκπαίδευση με στόχο την προσωπική ανάπτυξη . . . . . . . . . . . . 39 4.1. Εκπαίδευση και δεξιότητες ζωής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 4.2. Εκπαίδευση και ανθρώπινες αξίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 4.3. Η εκπαίδευση ως χώρος προσωπικής ανάπτυξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 4.4. Η βιωματική μάθηση στην εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 4.5. Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες στη βιωματική μάθηση . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 4.6. Ο δάσκαλος/εμψυχωτής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 4.7. Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 4.8. Η δύναμη του μύθου στην προσωπική ανάπτυξη του παιδιού . . . . . . . . . . . . 46 4.9. Εφαρμογή στην εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΩΣ ΜΕΣΟ ΕΜΨΥΧΩΣΗΣ ΟΜΑΔΩΝ

1. Το παραμύθι στην ψυχοθεραπεία και την αυτογνωσία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 50 2. Η ανθρωπιστική ψυχολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 3. Η μη κατευθυντικότητα του Carl Rogers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΟΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ

1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 8

4. Η μη κατευθυντική παρεμβατικότητα του Michel Lobrot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Eισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Αρχές της μεθόδου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Το παραμύθι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση Gestalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Βασικές έννοιες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Τεχνικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Παραμύθι και Gestalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52 52 53 54 54 54 57 59

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 63 2. Ξεκινώντας μια καινούργια ομάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2.1. Η ομάδα/τάξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3. Δεξιότητες του εμψυχωτή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 4. Ο ρόλος του εμψυχωτή σε κάθε στάδιο της ομάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 4.1. Στο πρώτο στάδιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 4.2. Οδηγίες για την πρώτη συνάντηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 4.3. Στο δεύτερο στάδιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 4.4. Στο τρίτο στάδιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 4.5. Στο τέταρτο στάδιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5. Η συνάντηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5.1. Εισαγωγική φάση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.2. Φάση ανάπτυξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.3. Φάση κλεισίματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Η ΕΜΨΥΧΩΣΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ

1. Η ομάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 71 2. Οι εισαγωγικές ασκήσεις/Ζέσταμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 3. Οι ασκήσεις ανάπτυξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 4. Οι ασκήσεις κλεισίματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 5. Οι ασκήσεις σε ζευγάρια και υποομάδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 6. Η ανατροφοδότηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 7. Οι ερωτήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΟΙ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Ο σκοπός των βιωματικών ασκήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 78 2. Οι τέχνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3. Η δραματοποίηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3.1. Πρακτικά θέματα για τη δραματοποίηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 4. Οι αυτοματικές τεχνικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

1. Η αφήγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 9

5. Η χαλάρωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Ο καθοδηγούμενος οραματισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

82 82

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 84 2. Μέσα και υλικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Ο ΧΩΡΟΣ – ΤΑ ΥΛΙΚΑ

1. Ο χώρος της ομάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 89 2. Κριτήρια επιλογής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 2.1. To περιεχόμενο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 2.2. Η μορφή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2.3. Τα θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2.4. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ομάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 3. Τα θέματα και τα μηνύματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 4. Η παρουσίαση των ιστοριών στα περιεχόμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΩΝ

1. Η επιλογή των ιστοριών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 94 2. Αργοπεθαίνει (Pablo Neruda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 3. Ένα ποτήρι νερό (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 4. Ερμής και ξυλοκόπος (Αίσωπος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 5. Έχει η θάλασσα... έχει... (Δάφνη Φιλίππου) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 6. Ζεστή σοκολάτα (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 7. Η δίκη της αλεπούς (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . . . . . . . . 100 8. Η αλεπού και το τύμπανο (Λαϊκό τουρκικό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 9. Η αλεπού κι ο λύκος (Αίσωπος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 10. Η γέφυρα των πιθήκων (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . . . . . 103 11. Η ειδική περίπτωση (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 12. Η ιστορία της νύχτας και των αστεριών (Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 13. Η ιστορία του θορύβου και της σιωπής (Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 14. Η ιστορία του σπαθιού, του δέντρου, της πέτρας και του νερού (Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 15. Η ιστορία των άλλων (Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . 110 16. Η ιστορία των ερωτήσεων (Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 17. Η ιστορία των χρωμάτων (Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

1. Αγκαλιάζω (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 10

18. Η κηδεία της αλεπούς (Λαφοντέν) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 19. Η κουφή σύζυγος (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 20. Η πεταλούδα (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 21. Η ψυχρολουσία των πιθήκων (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 22. Καρότο, αυγό ή κόκκος καφέ; (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 23. Κουστουμιά ο σακάτης!!! (Δάφνη Φιλίππου: βασισμένη σε ανέκδοτο) . . . . . . . . . 121 24. Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα; (Μάρω Αισώπου) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 25. Λιοντάρι και ποντίκι (Αίσωπος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 26. Μία ώρα μπαμπάς (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 27. Μόνο η αγάπη μπορεί (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 28. Ο αγώνας των βατράχων (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 29. Ο αετός (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 30. Ο Αλέξανδρος στο χωριό (Δάφνη Φιλίππου) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 31. Ο άντρας και η θεά (Δάφνη Φιλίππου) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 32. Ο γιος και το άλογο (Λαϊκό κινεζικό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 33. Ο Διογένης (Δάφνη Φιλίππου: βασισμένη σε ανέκδοτο) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 34. Ο διψασμένος κότσυφας (Λαϊκό παραμύθι από το Μπαγκλαντές) . . . . . . . . . . . . 134 35. Ο δυσφημισμένος λύκος (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 36. Ο ήλιος κι ο αέρας (Ελληνικό λαϊκό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 37. Ο λευκός τοίχος (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 38. Ο ξυλοκόπος και η ελαφίνα (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . 139 39. Ο σκλάβος Αγιάζ (Λαϊκό παραμύθι της Ανατολής) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 40. Ο σοφός πρωθυπουργός (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . . . . 142 41. Ο φόβος γεννάει τέρατα (Λαϊκό παραμύθι της Ρωσίας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 42. Ο φτωχός Σκωτσέζος (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 43. Ο χωρικός που ξεγέλασε τη φτώχεια (Ιστορία της Πολωνίας) . . . . . . . . . . . . . . . . 147 44. Οι δύο λύκοι (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 45. Οι επτά θεωρίες (Δάφνη Φιλίππου: ιστορία βασισμένη σε ανέκδοτο) . . . . . . . . . . 148 46. Οι αγριόχηνες (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 47. Οι δυο φίλοι (Ιστορία από την εποχή των σταυροφοριών) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 48. Οι δώδεκα μήνες (Ελληνικό λαϊκό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 49. Οι έξι τυφλοί (Λαϊκό ινδικό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 50. Πλατς! (Λαϊκό παραμύθι της Κίνας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 51. Τα βατραχάκια που σιγοβράζουν (Ιστορία απ’ το Internet: Olivier Clerc) . . . . . 156 52. Τα μπισκότα (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 53. Τα ποντικάκια στο γάλα (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . . . . 158 54. Τα τρία φίλτρα (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 55. Τα χαμένα κλειδιά (Δάφνη Φιλίππου: βασισμένη σε ανέκδοτο) . . . . . . . . . . . . . . . 160 56. Τεστ φτώχειας (Ιστορία απ’ το Internet: Josep J.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 57. Τίποτα δεν είναι άχρηστο (Λαϊκό ινδικό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 58. Το αηδόνι (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 59. Το βάζο (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 60. Το δρόμο μας τον φτιάχνουμε

(Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 11

61. Το λιοντάρι σκοτώνει κοιτάζοντας

(Ιστορίες του γερο-Αντόνιο, Subcomandante Marcos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62. Το μυστικό της ευτυχίας (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63. Το νύχι της αρκούδας (Λαϊκό κορεάτικο παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64. Το πάθημα του ηγούμενου (Ιστορία από την προφορική παράδοση) . . . . . . . . . . 65. Το παιδί για όλες τις δουλειές (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66. Το παλάτι της μύγας (Λαϊκό παραμύθι της Ρωσίας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67. Το πιθηκάκι με το βραχιόλι (Λαϊκό παραμύθι του Κονγκό) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68. Το ραγισμένο δοχείο (Λαϊκό κινεζικό παραμύθι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69. Το ταξίδι του Ομ (Κατερίνα Καλογερά) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70. Το τζάμι (Ιστορία απ’ το Internet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

167 168 169 171 173 175 176 178 179 182

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

71. Αγάπη για ποιον (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 72. Αγάπη για την πατρίδα (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 73. Αυτός που υπηρετεί το σκοπό του (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 74. Η τέχνη του να μην εξαγοράζεις (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 75. Μέτρα ενάντια στη βία (1) (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 76. Μέτρα ενάντια στη βία (2) (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 77. Ο κύριος Κ. και η ζωγραφιά της ανιψιάς του (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . 185 78. Ο κύριος Κ. και η παλίρροια (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 79. Ο κύριος Κόυνερ και η φύση (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 80. Οργή και συμβουλή (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 81. Το ερώτημα αν υπάρχει Θεός (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 82. Το ξαναντάμωμα (Bertolt Brecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

83. Αλόη, το μωρό της ζούγκλας (Wilsdorf, A. [2002]. Αθήνα: Καστανιώτη) . . . . . . . 188 84. Αντίο Ποντικούλη (Harris, H. R, εικoνογράφηση: Ormarod, J. [2001].

Αθήνα: Νίκας – Ελληνική Παιδεία Α.Ε.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 85. Δύο νούμερα μικρότερα (Bucay, J. [2007, σελ. 34].

Να σου πω μια ιστορία. Αθήνα: Opera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 86. Έχασα το χρώμα μου και ψάχνω να το βρω

(Βάρβογλη, Λ. [2003]. Αθήνα: Καστανιώτη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87. Η αληθινή αξία του δαχτυλιδιού (Bucay, J. [2007, σελ. 18]. Να σου πω μια ιστορία. Αθήνα: Opera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88. Η βασιλοπούλα που θύμωνε γιατί ποτέ δεν της ζητούσαν συγγνώμη (Marcoli, A. [2001]. Ο θυμός των παιδιών. Θεσσαλονίκη: University Studio Press) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89. Η ευτυχία! Τι είναι; (Brenifier, Ο., εικονογράφηση: Ντεβό Κ. [2005]. Σειρά: Σκέψου μαζί μου. Αθήνα: Καστανιώτη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90. Η Μιμή με τα μεγάλα αυτιά (Schlenz, Κ. & Hebrock, Α. [2000]. Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91. Η τελεία (Reynolds, P. H. [2004]. Αθήνα: Αίσωπος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

190 190

191 192 192 193

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 12

92. Η φωλιά του Νίκου (Ηλιόπουλος, Β., εικονογράφηση: Δατσέντα, Π.

[Δικαίου, Ε., Ηλιόπουλος, Β., Τασάκου, Τζ. (2008). Μίλα μη φοβάσαι. Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93. Με το αριστερό φυσικά (Λιονάκη, Κ. [2002]. Αθήνα: Μελάνι) . . . . . . . . . . . . . . . . 94. Μία μαγική νύχτα (Σταματοπούλου Ι., εικονογράφηση: Σταθοπούλου, Ε. [2005]. Σειρά: Μόζα η γάτα. Αθήνα: Κέδρος) . . . . . . . . . . . . . . . 95. Μίλησέ μου για την ευτυχία (Μαρκοπούλου Α., Κουφοπούλου Κ., εικονογράφηση: Βαβούρη, Ε. [2007]. Αθήνα: Παπαδόπουλος) . . . . . . . . . . . . . . . 96. Ο αλυσοδεμένος ελέφαντας (Bucay, J. [2007, σελ. 7]. Να σου πω μια ιστορία. Αθήνα: Opera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97. Ο ανόητος Σαμπούρο (Sakade, F., εικονογράφηση: Kurosaki, Y. [1998, σελ. 45]. Ιαπωνικά παραμύθια. Αθήνα: Κέδρος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98. Ο εγωιστής γίγαντας (Wilde, Ο. [1998]. Αθήνα: Καστανιώτη) . . . . . . . . . . . . . . . . 99. Ο κύριος με το τυχερό άχυρο (Sakade, F., εικονογράφηση: Kurosaki, Y. [1998, σελ. 78]. Ιαπωνικά παραμύθια. Αθήνα: Κέδρος) . . . . . . . . . . . 100. Ο μικρός Ανρί και το λευκό αρνί (Καββαδά., Μ. [2007]. εικονογράφηση: Κασάπης, Μ. Αθήνα: Διάπλαση) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101. Ο μικρός Ντουπ (Μάρρα, Ε. [1999]. Αθήνα: Πατάκη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102. Ο Φανούλης (Γεωργίου-Νίλσεν, Μ., εικονογράφηση: Οικονομίδης, Δ. & Ακρίβου, Ε. [2006]. Αθήνα: Νίκας – Ελληνική Παιδεία Α.Ε.) . . . . . . . . . . . . . . . . . 103. Ο Φωκίων (Αρτζανίδου, Ε. [2007]. Αθήνα: Μικρή Μίλητος) . . . . . . . . . . . . . . . . . 104. Παιδιά με δύο σπίτια (Βιρζινί Λου & Περνάλ Σορίλ [2003]. Αθήνα: Άγκυρα) . 105. Πετρόσουπα (Muth, Jon J. [2003]. Αθήνα: Άγκυρα) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106. Τα δώρα του κυρ-Μενέλαου (Varley, S. [2004]. Αθήνα: Μέριμνα) . . . . . . . . . . . . 107. Τα κουτάλια (Bucay, J. [2007, σελ. 67]. Να σου πω μια ιστορία. Αθήνα: Opera) . 108. Το αρνάκι που ήρθε για φαγητό (Smallman, S. [2006]. Αθήνα: Ρώσση) . . . . . . . . 109. Το δέντρο που έδινε (Silverstein, S. [1998]. Αθήνα: Δωρικός) . . . . . . . . . . . . . . . . 110. Το Κάτι άλλο (Cave, K., εικονογράφηση: Riddell, C. [1997]. Αθήνα: Πατάκη) . 111. Το κομμάτι που λείπει συναντά το μεγάλο Ο (Silverstein, S. [1998]. Αθήνα: Δωρικός) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112. Το μαύρο ψαράκι (Μπεχρανγκί, Σ. [χ.χ.] Αθήνα: Ηριδανός) . . . . . . . . . . . . . . . . . 113. Το πεύκο με το ρετσίνι που κολλά (Sakade, F., εικονογράφηση: Kurosaki, Y. [1998, σελ. 55]. Ιαπωνικά παραμύθια. Αθήνα: Κέδρος) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

193 194 194 195 195 196 196 198 198 199 199 200 200 201 201 202 202 203 203 204 204 205

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ............................. ........................................... 1. Εισαγωγικές ασκήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ασκήσεις ανάπτυξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ασκήσεις κλεισίματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΟΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

209 213 214 238 290

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 13

ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Το παράδειγμα μιας τρίωρης συνάντησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Το πλάνο της συνάντησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Το πλαίσιο της ομάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Η συνάντηση βήμα βήμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Το παράδειγμα των δέκα συναντήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Σε ποιους απευθύνεται . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Διάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Οι συναντήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Γιατί δέκα συναντήσεις; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Τα έξι επίπεδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6. Η δομή της συνάντησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7. Μέσα – Υλικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8. Οι δέκα συναντήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΠΙΝΑΚΕΣ

313 313 313 315 315 316 316 316 316 317 317 318 320 321 321

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

1. Πίνακας ασκήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 2. Παρουσίαση του θεματικού πίνακα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 3. Θεματικός πίνακας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

1. Πίνακας συναισθημάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 2. Φυλλάδιο: «Τι φοβάμαι» (για παιδιά) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 3. Φυλλάδιο: «Τι φοβάμαι» (για ενήλικες) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 4. Φυλλάδιο: «Αλλαγές» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 5. Φυλλάδιο: «Έθνικ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 6. Φυλλάδιο: «Βοήθειες – Εμπόδια» (Ο ήρωας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 7. Φυλλάδιο: «Βοήθειες – Εμπόδια» (Εγώ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 8. Φυλλάδιο: «Διαλέγω έναν ήρωα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 9. Φυλλάδιο: «Όταν συμβαίνει κάτι...» (Ο ήρωας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 10. Φυλλάδιο: «Όταν συμβαίνει κάτι...» (Εγώ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 11. Υπόδειγμα λοφίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 12. Φωτογραφικό υλικό από δουλειά στις ομάδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΩΡΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

365 369 369 373 375 379

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 14

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 15

σε όσους μας είπαν παραμύθια για να μεγαλώσουμε σε όσους μας έμαθαν να λέμε ιστορίες για να βοηθάμε άλλους να μεγαλώνουν και να ονειρεύονται σε όσους μας εμπιστεύτηκαν τις προσωπικές τους ιστορίες και συνεχίζουν να μας εμπιστεύονται

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 16

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 17

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ι

Μεγάλωσα με παραμύθια... Αυτά που μου έλεγε η γιαγιά μου η Δάφνη, αλλά και αυτά που έφτιαχνα με το μυαλό μου, για να παρηγορηθώ από τις στενοχώριες του μικρού παιδιού. Στα «ξυπνητά όνειρα», όπως είχα ονομάσει τα παραμύθια που έφτιαχνα, γινόμουν ηρωίδα. Έσωζα τον κόσμο και όλοι με αγαπούσαν. Τα ζούσα σαν να ήταν αληθινά. Έτσι τα διόρθωνα όλα στη ζωή μου κι έτσι μεγάλωνα... Όταν μεγάλωσα, διάβαζα ή έλεγα παραμύθια στο γιo μου. Στην αρχή τα «σκάρωνα» εγώ. Μετά τα φτιάχναμε μαζί, την ώρα του ύπνου. Αργότερα μου τα έλεγε εκείνος και, τώρα που μεγάλωσε, φτιάχνει ιστορίες για τις ταινίες του. Αυτή η αξία του παραμυθιού που σημάδεψε τη ζωή μου, αξία διορθωτική, παρηγορητική, που μου έδωσε απαντήσεις αλλά και χώρο να φανταστώ και να ονειρευτώ, ήταν η αφορμή για να ξετυλιχθεί το βιβλίο αυτό. Αναρωτιέμαι πόσο χρόνο πέρασα και περνάω φτιάχνοντας παραμύθια! Πλάθω τα πράγματα προτού τα δημιουργήσω. Παίρνουν μορφή σαν όνειρα και μετά αποκτούν υπόσταση. Αφιερώνω πολύ ωφέλιμο χρόνο σε μια ψυχική λειτουργία επώασης, προετοιμασίας και ονειροπόλησης πριν από την πραγμάτωση. Αποτελεί για μένα διαδικασία προσωπικής ανάπτυξης. Η σχέση μας με τα παραμύθια είναι μια λειτουργία διαχρονική, που διατρέχει όλη μας τη ζωή και την ιστορία μας, είναι συνυφασμένη με τη φύση μας, με την ύπαρξη του κόσμου. Τα παραμύθια συνέχισαν να με απασχολούν και επαγγελματικά. Για πρώτη φορά το 1966-1967, ως εκπαιδευόμενη κοινωνική λειτουργός στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, είχα την τύχη να μυηθώ στην ψυχιατρική από πολύτιμους δασκάλους που με ενέπνευσαν και με καθόρισαν, όπως τη Θέμιδα Καλλή και τον Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο. Ιδιαίτερα από τη Θέμιδα έμαθα βιωματικά τη θεραπευτική στάση και σχέση, την άνευ όρων αποδοχή και τη γνησιότητα του θεραπευτή και του δασκάλου. Γνώση που με ακολουθεί μέχρι σήμερα, και μαζί της οι όμορφες ιστορίες που αφηγούνταν για να μας εμψυχώνει. Μία απ’ αυτές, «Τα τρία ποντικάκια», μεταφέρω κι εγώ με τη σειρά μου σε αυτό το βιβλίο. Την ίδια περίοδο είχα την τύχη να εκπαιδευτώ στις «ομάδες ανάγνωσης κειμένων» που συντόνιζε ο ψυχίατρος Γιάννης Μαντωνάκης. Ομάδες ψυχωσικών ασθενών, που αριθμούσαν περίπου 12 άτομα, συναντιόντουσαν μία φορά την εβδομάδα με θεραπευτικό μέσο προσέγγισης τις ιστορίες, τα κείμενα και τα ποιή-

17 2 – Ιστορίες για να ονειρεύεσαι... Παιχνίδια για να μεγαλώνεις...

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 18

ματα που τους διάβαζε ο θεραπευτής τους. Την ώρα της συνάντησης ένιωθα ότι γινόταν κάτι σημαντικό. Αργότερα κατάλαβα ότι οι θεραπευόμενοι δεν ταυτίζονταν μόνο με τους ήρωες, αλλά έπαιρναν προσοχή, «γονική» φροντίδα, γι’ αυτό συχνά μιλούσαν για εμπειρίες των παιδικών τους χρόνων. Άλλοτε με ευχαρίστηση, άλλοτε με οδύνη, σημασία έχει ότι έβρισκαν τα λόγια να εκφράσουν αυτά που ένιωθαν και να τα μοιραστούν με τους άλλους. Μέσα από το εκπαιδευτικό μου βίωμα, έμαθα πόσο σημαντική ήταν για όλους η αφήγηση. Είχαν ανάγκη να ακούσουν ιστορίες, για να πουν τις δικές τους. Έτσι, δειλά δειλά, άρχισα να χρησιμοποιώ κείμενα και ιστορίες στα σεμινάρια των γονιών, στις ομάδες αυτογνωσίας, στην εκπαίδευση των φοιτητών κοινωνικής εργασίας και στα σεμινάρια στελεχών διαφόρων υπηρεσιών. Με την Πόλα γνωριστήκαμε κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μας στην ψυχοθεραπεία Gestalt. Από τότε μας συνδέουν η Gestalt, η εκπαίδευση και το παραμύθι. Και οι δύο δουλεύουμε στην εκπαίδευση και την ψυχοθεραπεία με ιστορίες και παραμύθια, η μία στην τάξη και στην εκπαίδευση ενηλίκων, η άλλη στις ομάδες αυτογνωσίας και στην εκπαίδευση, πρώτα των φοιτητών, τώρα των επαγγελματιών. Μέσα από το μεράκι για το παραμύθι, γεννήθηκε η ιδέα να γράψουμε ένα βιβλίο. Η πορεία για τη δημιουργία του μας έδωσε δύο δώρα: τη φιλία μας, που αναπτύχθηκε αργά και δυνατά, και το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Κι έτσι, όπως στα παραμύθια, εύχομαι να ζήσουμε εμείς καλά και να δουλέψετε εσείς καλύτερα. Δάφνη Φιλίππου

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 19

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΙΙ

Σαν παραμύθι... Στο σπίτι δεν άκουγα παραμύθια. Οι μεγάλοι έλεγαν ιστορίες για τον πόλεμο και τον Εμφύλιο. Σκληρές ιστορίες. Γιαγιάδες δεν υπήρχαν. Μια καλή θεία μόνο, η θεία Αγλαΐα, διηγιόταν καμιά φορά παραμύθια με κάτι φοβερά πλάσματα, τις λάμιες, που κατάπιναν ανθρώπους, αλλά ήταν τόσο καλή η θεία που δεν τρόμαζα. Η μάνα έλεγε συχνά: «Δεν μας άφησε ο πόλεμος, παιδί μου, να μάθουμε παραμύθια...» Έλεγε όμως τραγούδια. Τραγουδούσε όμορφα, η φωνή της άλλαζε, γινόταν ψιλή και αισθαντική, και μας ταξίδευε στα βουνά της ιδιαίτερης πατρίδας της, της Θεσσαλίας. Μπρος απ’ τα παιδικά μου μάτια περνούσαν αγρίμια, ελαφίνες, ένα παράξενο λουλούδι, ο αμάραντος... Ο μπαμπάς ήταν μερακλής. Μια μέρα έφερε στο σπίτι ένα μεγάλο ραδιόφωνο. Οι φωνές των εκφωνητών, μαγικές. Θυμάμαι την εκπομπή «Λογοτεχνικές σελίδες». Ο εκφωνητής διάβαζε κι εγώ ρουφούσα την κάθε λέξη, και στο παιδικό μου μυαλό σχηματίζονταν χίλιες δυο εικόνες. Ακόμα πιο μαγευτικό, το «Θέατρο από ραδιοφώνου» κάθε Τετάρτη και Κυριακή. Φωνές μαγικές, βήματα, πόρτες που ανοιγόκλειναν, με έμπαζαν στο χώρο του παγκόσμιου θεάτρου. Υπέροχοι χαρακτήρες ζωντάνευαν στη φαντασία μου, ελκυστικοί και αντιφατικοί, με τις χαρές και τις λύπες τους, τους έρωτες και τα πάθη τους. Το καλό μαχόταν το κακό, το δίκαιο νικούσε το άδικο, η ανθρώπινη υπόσταση δικαιωνόταν. Ο έρωτάς μου για το ραδιόφωνο κορυφώθηκε με το Τρίτο Πρόγραμμα του Χατζιδάκι, με τη «Λιλιπούπολη» και τον Χουλιαρά που μας διάβαζε τα απογεύματα τον Λούσια του... Η τρυφερότητα και η ανθρωπιά βρήκαν φωνή και το γέλιο όρμησε στην εφηβεία μου. Οι μουσικές εκπομπές του κρατικού ραδιοφώνου της μεταπολίτευσης διαμόρφωσαν τα αισθητικά μου κριτήρια και με ταξίδεψαν σε τόπους μακρινούς και κοντινούς, άγνωστους και συναρπαστικούς. Τα τραγούδια έχουν πολλές ιστορίες να διηγηθούν, ιδιαίτερα τα δημοτικά τραγούδια. Ιστορίες της αγάπης και της ξενιτιάς, του καημού και της χαράς. Με πήραν απ’ το χέρι και με οδήγησαν –χρόνια μετά– στα μαθήματα δημοτικού τραγουδιού της Δόμνας Σαμίου. Κάθε Τετάρτη στην αίθουσα του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων, στη σκιά της Ακρόπολης, η μοναδική φωνή της δασκάλας μου τραγουδούσε ιστορίες απ’ τα νησιά και τις στεριές του ελλαδικού χώρου απ’ άκρη σ’ άκρη, κι εναπόθετε μέσα μου νοσταλγικά τη γοητεία και τη σοφία του κόσμου της Ανατολής.

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 20

Την ίδια εποχή, σ’ ένα μακρινό ταξίδι στη νότια Ινδία συνάντησα τον Sri Sathya Sai Baba, έναν ζωντανό μύθο. Η ζωή και το έργο του, πηγές ανεξάντλητης αγάπης και προσφοράς στον άνθρωπο, υπήρξαν σταθμοί για τη ζωή μου. Το κοινωνικό και εκπαιδευτικό του έργο, βασισμένο στις ανθρώπινες αξίες, που κάθε στιγμή υποστήριζε με την ύπαρξή του και τον τρόπο ζωής του, με ενέπνευσαν και με κινητοποίησαν δημιουργικά. Ο ίδιος συχνά μιλούσε με παραμύθια και ιστορίες από την παγκόσμια μυθολογία και ιστορία, εμπνέοντας τους ακροατές του με την άμεση, απλή και συνάμα σοφή γλώσσα του μύθου. Οι ανθρώπινες αξίες, με όχημα το παραμύθι, άρχισαν να μπαίνουν σε σχολεία διαφόρων χωρών σ’ όλο τον κόσμο από δασκάλους που αναγνώρισαν τη δύναμη και την αξία του μύθου και παράλληλα διέγνωσαν τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής για εφαρμογή των αξιών στην καθημερινή ζωή. Έτσι, η αγάπη μου για τα παιδιά και τη δουλειά μου στο σχολείο ανοίχτηκε στον μαγικό κόσμο των παραμυθιών και στη μακραίωνη παράδοση των ανθρώπινων αξιών, τόσο παλιά όσο και η ζωή. Από τη συνάντησή μου με τα παραμύθια και τις αξίες γεννήθηκε ό,τι καλό κυοφορούσα μέσα μου. Έμενε να βρω τρόπους να τα αναπτύξω και να τα μοιραστώ με τους μαθητές μου. Η ζωή –πολύ γενναιόδωρη μαζί μου– μου γνώρισε την Τούλα Βλαχούτσικου, θεραπεύτρια και εκπαιδεύτρια στην ψυχοθεραπεία Gestalt. Η Τούλα μού έδειξε το δρόμο για να συναντήσω αποποιημένα κομμάτια μου. Με έφερε σ’ επαφή με την απαλή και τρυφερή πλευρά της ζωής και του εαυτού μου. Η αναγνώριση και η κατανόησή της με έφεραν πιο κοντά στον κόσμο των παιδιών. Κατάλαβα ότι το δέντρο της αγάπης, για να ανθίσει και να καρποφορήσει, χρειάζεται να γιατρέψει τις παλιές πληγές... Της είμαι ευγνώμων. Και για έναν ακόμη λόγο· στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Τούλας γνώρισα τη Δάφνη. Η αμοιβαία εκτίμηση και συμπάθεια μας έφεραν κοντά. Η Δάφνη, παρουσία πλούσια και δημιουργική, με γνώσεις και εμπειρία, στο γράψιμο αυτού του βιβλίου φώτισε πολλές φορές με τη ματιά της εμπειρίες που μοιραζόμουνα μαζί της και μου έδωσε τα λόγια για να ονομάσω πρακτικές από τη δουλειά μου με τα παιδιά στο σχολείο. Όταν μου πρότεινε να γράψουμε μαζί αυτό το βιβλίο, δεν ήξερα για τι να την πρωτοευχαριστήσω· για την τιμή που μου έκανε ή για την ευκαιρία που μου έδινε να δημοσιεύσω τη δουλειά τόσων χρόνων στο σχολείο και στην εκπαίδευση ενηλίκων; Την ευχαριστώ και για τα δύο. Μέσα από την καρδιά μου. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω με ευγνωμοσύνη: Όλους τους θεραπευτές και τους δασκάλους μου. Ιδιαίτερα την Τούλα Βλαχούτσικου στην Gestalt, τους εκπαιδευτές μου από το Gestalt Foundation, τη Δέσποινα Μιχαήλ, δασκάλα μου στη μουσικοκινητική αγωγή, τη Νότα Γεωργίου, δασκάλα μου στη γιόγκα. Τη Βάσω Στεφανίδου και τη Μαρία Ζερβού, για τις ιστορίες και το εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με τις ανθρώπινες αξίες στην εκπαίδευση. Τους φίλους και συναδέλφους με τους οποίους σχεδιάσαμε ή/και εφαρμόσαμε στο σχολείο προγράμματα με το παραμύθι ως μέσο ανάπτυξης ανθρώπινων

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 21

αξιών: Λένα Ναούμ, Νικολέττα Καραδήμου, Ελευθερία Νικολοπούλου, Πέτρο Χαραβιτσίδη, Ντίνα Κόκκαλη, Μαρία Κάλφα. Όλους τους καλούς φίλους και συναδέλφους με τους οποίους μοιραστήκαμε τα οράματά μας για μια καλύτερη εκπαίδευση και ζωή. Τις φίλες και συναδέλφους, με τις οποίες εκπαιδευόμαστε μαζί στην ομάδα του Gestalt Foundation, για τη στήριξη και το ενδιαφέρον. Τη Χάρις Γερολουκά, που άνοιξε τις πόρτες του φιλόξενου εργαστηρίου της «Κόκκινη κλωστή...» για να μπει το παραμύθι στις εκπαιδευτικές ομάδες. Την αγαπημένη φίλη Αιμιλία Τζανέτου για το «Αηδόνι» που μου αφηγήθηκε στο δάσος του Σκλήβα, καθώς και για τις παρατηρήσεις που πρόθυμα έκανε, αφού διάβασε τα πρώτα χειρόγραφα του βιβλίου. Τους καλούς μου φίλους Παναγιώτη Γκιοργκίνη και Ιωάννα Αραμπατζή, για το συγκινητικό ενδιαφέρον τους κατά τη συγγραφή του βιβλίου και τις παρατηρήσεις τους μετά την ανάγνωση των πρώτων χειρογράφων. Την αγαπημένη μου ανιψιά Γιάννα Λύτρα, που είναι πάντα δίπλα μου. Τέλος, την αγαπημένη μου φίλη Άντα Πίτσου, για τη μακρόχρονη ηθική και συναισθηματική στήριξη που εγκάρδια μου πρόσφερε, στις προσπάθειές μου να υποστηρίζω μια άλλη μορφή εκπαίδευσης, την ανθρώπινη. Πόλα Καραντάνα

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 22

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Είμαστε βαθιά ευγνώμονες σε όλους όσους μοιράστηκαν μαζί μας τις πιο προσωπικές τους εμπειρίες και τα συναισθήματά τους, σε όλους τους μαθητές μας, τους φοιτητές μας. Στα παιδιά και στους μεγάλους που συμμετέχουν στα σεμινάριά μας και, χρόνια τώρα, μας εμπιστεύονται τις προσωπικές τους ιστορίες ή συναντιούνται δημιουργικά με τις ιστορίες που τους αφηγούμαστε στις ατομικές ή ομαδικές συναντήσεις μας. Ευχαριστούμε από καρδιάς όλους όσους μας στήριξαν και μας ενθάρρυναν σ’ αυτή την προσπάθεια, συναισθηματικά και πρακτικά. Πιο συγκεκριμένα: Τις μανάδες μας και τις φίλες μας, που μας φρόντιζαν με φαγάκια και μας έδιναν ευχές. Τους φίλους που μας έστελναν ιστορίες μέσω Internet, και ιδιαίτερα τις φίλες Μάρω Αισώπου και Κατερίνα Καλογερά, που μας παραχώρησαν για το βιβλίο από ένα παραμύθι τους. Τους φίλους και συναδέλφους που διάβασαν τα κείμενά μας και με τις πολύτιμες παρατηρήσεις τους μας βοήθησαν και μας στήριξαν: Μαρία Φαρμάκη, Στέλλα Πρωτονοταρίου, Πέτρο Χαραβιτσίδη, Μάτα Ματσουκά, Δήμητρα Στουργιώτη, Μαρία Καταροπούλου, Τέρψη Ρηγοπούλου. Τις φίλες μας, που μας βοήθησαν στην ηλεκτρονική μορφή του βιβλίου: Γιάννα Λύτρα, Μαίρη Παπαϊωάννου και Αλέκα Λάμπρου, καθώς και την Όλγα Βερυκάκη για τη μετάφραση κειμένου. Το φίλο μας Γιάννη Σαπούνη, για την πολύτιμη βοήθειά του στη βιβλιογραφική μας έρευνα. Τέλος, τους φωτογράφους Alexandre & Emilie για τις φωτογραφίες που συνοδεύουν τα βιογραφικά μας.

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 23

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Δεν μπορείς να διδάξεις τίποτα στον άνθρωπο, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να τον βοηθήσεις ν’ ανακαλύψει αυτό που έχει μέσα του. ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ

Γράψαμε αυτό το βιβλίο επειδή αγαπάμε τις ιστορίες. Πολλές φορές η συντροφιά τους υπήρξε για εμάς πολύτιμη, υποστηρικτική, παρηγορητική. Οι ιστορίες μάς κρατούν συντροφιά σε στιγμές μεταβατικές, χαράς, γέλιου, λύπης, μοναξιάς. Μας διδάσκουν ότι μέσα από τα παραμύθια βρίσκει χώρο αποδοχής ένα πληγωμένο κομμάτι της παιδικής μας ηλικίας, ότι προσπαθούμε να συμβιβαστούμε με τον κόσμο. Μας μαθαίνουν να βρίσκουμε τρόπους να ξεπερνάμε τα εμπόδια, ανακαλύπτοντας εναλλακτικές λύσεις σωστές για εμάς, και να συνειδητοποιούμε ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να υπάρχουμε. Για τους ίδιους λόγους διηγηθήκαμε ιστορίες στους μαθητές μας, στους φοιτητές μας, στους θεραπευόμενους και στους συνοδοιπόρους μας στις ομάδες αυτογνωσίας, γονιών, προσωπικής ανάπτυξης και εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα μας ενθάρρυναν να συνεχίσουμε πιο συστηματικά και μεθοδικά. Θεωρούμε ότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι απαραίτητο να προσανατολίσουμε τις προσπάθειές μας προς αυτή την κατεύθυνση στη δουλειά μας με τα παιδιά, ως γονείς, δάσκαλοι και εμψυχωτές ομάδων. Να αναπτύξουμε κατ’ αρχήν οι ίδιοι τo δυναμικό μας και να βοηθήσουμε στη συνέχεια τα παιδιά να αναπτύξουν το δικό τους: τη θετική τους σκέψη, τις ανθρώπινες αξίες, τη φαντασία τους και τη δημιουργικότητά τους, ώστε να αντεπεξέλθουν στις αντιξοότητες της ζωής και να είναι ικανά να βρίσκουν νόημα σ’ αυτή. Η κοινή μας εκπαίδευση και προσέγγιση στην ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία είναι η Gestalt. Αλλά η καθεμιά μας έχει πίσω της μια πλούσια διαδρομή σε εκπαιδεύσεις και βιωματικά σεμινάρια στην ψυχοθεραπεία και στην εμψύχωση ομάδων, στην ψυχανάλυση, στη μη κατευθυντική παρεμβατικότητα, στην επικοινωνία, στην ενεργητική ακρόαση, στη σωματική έκφραση, στην καθοδηγούμενη φαντασία και στον καθοδηγούμενο οραματισμό, στο θεατρικό παιχνίδι, στο ψυχόδραμα, στις τεχνικές χαλάρωσης, στο μασάζ, στις τεχνικές διαχείρισης άγχους, στις τεχνικές εκπαίδευσης, στην τραυματοθεραπεία, στη γιόγκα, στην τέχνη στην εκπαίδευση, στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, στη μουσικοκινητική αγωγή, στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, στην αγωγή υγείας, στο δημοτικό τραγούδι. Το πρώτο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στη διδακτική αξία του μύθου. Γί-

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 24

νεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή – από πότε και γιατί χρησιμοποιείται το παραμύθι με στόχο την καλλιέργεια των ανθρώπινων αξιών και την προσωπική ανάπτυξη. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στη βιωματική προσέγγιση εμψύχωσης ομάδων ψυχοθεραπείας, αυτογνωσίας, με βάση το παραμύθι. Υπάρχει εκτενής περιγραφή του χώρου της εκπαίδευσης και των ομάδων προσωπικής ανάπτυξης που έχουν ως στόχο κυρίως την πρόληψη μέσα από την υιοθέτηση θετικών στάσεων και αξιών και την ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής. Τέλος, παρουσιάζονται οι θεωρητικές μας επιρροές, που είναι η ανθρωπιστική ψυχολογία, η μη κατευθυντικότητα του Carl Rogers, η μη κατευθυντική παρεμβατικότητα του Μichel Lobrot και η Gestalt (Μορφολογική) του Fritz Perls. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου τίθενται όλα τα ζητήματα που προκύπτουν κατά την εφαρμογή της εμψύχωσης των ομάδων και περιγράφονται οι δεξιότητες του μη κατευθυντικού εμψυχωτή. Αναλύεται η «θεραπευτική» σχέση και στάση που πρέπει να αναπτύξει ο εμψυχωτής για να κινητοποιεί, διευκολύνει, συνοδεύει και στηρίζει την ομάδα, δείχνοντας εμπιστοσύνη στην ικανότητά της για αυτορρύθμιση. Παρουσιάζονται αναλυτικά ο ρόλος του εμψυχωτή σε κάθε στάδιο της ομάδας, οι παρεμβάσεις του μέσα από τις προτάσεις-ασκήσεις και οι τεχνικές που χρησιμοποιεί. Γίνεται προσπάθεια να απαντηθούν όλες οι ερωτήσεις που μπορεί να έχει ένας εμψυχωτής στην πράξη, σε σχέση με την εφαρμογή των βιωματικών ασκήσεων και τεχνικών. Στο τρίτο μέρος περιλαμβάνονται όλες οι ιστορίες που επιλέξαμε οι οποίες, σε συνδυασμό με τις ασκήσεις που προτείνουμε, επιτρέπουν στον εμψυχωτή να εμβαθύνει σε θέματα όπως οι αξίες, οι στάσεις, τα συναισθήματα, τα γεγονότα και οι δεξιότητες ζωής. Συμπεριλαμβάνονται εκατόν δεκατρείς ιστορίες που μπορούν να συναντηθούν με όλες τις ηλικίες. Άλλες είναι κατάλληλες για παιδιά, άλλες για εφήβους, για νέους, για ενήλικες, για υπερήλικες, και κάποιες για όλους. Επιπλέον, αναφέρονται τα κριτήρια με τα οποία τις επιλέξαμε. Τις παρουσιάζουμε με αλφαβητική σειρά, ομαδοποιημένες σε τρεις ενότητες: ιστορίες, μικρές ιστορίες και περιλήψεις. Οι ιστορίες και οι μικρές ιστορίες περιλαμβάνουν ιστορίες από το Internet, αυτούσιες ή διασκευασμένες από εμάς, ιστορίες από την προφορική παράδοση, ιστορίες που γράψαμε ή διασκευάσαμε για τις ανάγκες του βιβλίου ή που έγραψαν άλλοι και μας τις παραχώρησαν. Οι περιλήψεις αφορούν σε βιβλία του εμπορίου που τα επιλέξαμε, ως κατάλληλα για τα θέματα που μας ενδιαφέρουν και τους στόχους μας. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζονται όλες οι ασκήσεις που προτείνουμε σε ομάδες επικεντρωμένες στο παραμύθι ή σε κάποιες συναντήσεις όπου δουλεύουμε με το παραμύθι. Οι περισσότερες όμως μπορούν να αξιοποιηθούν και σε άλλες ομάδες προσωπικής ανάπτυξης. Οι ασκήσεις παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά, ομαδοποιημένες σε τρεις κατηγορίες: εισαγωγικές, ανάπτυξης και κλεισίματος. Τις περισσότερες από τις ασκήσεις τις μάθαμε βιωματικά κατά την εκπαίδευσή μας και στα σεμινάρια που ήδη αναφέραμε. Λίγες έχουμε εμπνευστεί από βιβλία. Τέσσερις πέντε είναι παραλλαγές των ασκήσεων από το βιβλίο 205 βιω-

FILIPPOU sel-B EKDOSI_Layout 1 15/11/2011 8:31 π.μ. Page 25

ματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων (Εκδόσεις Καστανιώτη), μία από τις δύο συγγραφείς του οποίου είναι η Δάφνη Φιλίππου. Τις προσαρμόσαμε στους στόχους της ομάδας με το παραμύθι. Τέλος, αρκετές τις δημιουργήσαμε οι ίδιες για τις ανάγκες μας, στη μακρόχρονη πορεία μας στην εμψύχωση ομάδων. Στο πέμπτο μέρος αναπτύσσονται αναλυτικά δύο παραδείγματα εμψύχωσης ομάδων που βασίζονται στο παραμύθι. Επίσης, περιλαμβάνονται δύο πίνακες. Ο θεματικός πίνακας διευκολύνει την αναζήτηση ιστοριών, ανάλογα με το θέμα. Ο πίνακας των ασκήσεων περιέχει τους τίτλους των ασκήσεων με αλφαβητική σειρά, για εύκολη πρόσβαση. Το παράρτημα περιέχει πίνακες και φυλλάδια που αντιστοιχούν σε κάποιες ασκήσεις. Το βιβλίο απευθύνεται σε εμψυχωτές ομάδων παιδιών και ενηλίκων που είναι ψυχοθεραπευτές, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί ή παιδαγωγοί, κατάλληλα εκπαιδευμένοι στη βιωματική εμψύχωση ομάδων για την ανάπτυξη συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Επίσης, σε εκπαιδευτές/εμψυχωτές που εκπαιδεύουν το προσωπικό εταιρειών σε θέματα ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού, επαγγελματικών δεξιοτήτων, συνεργασίας, ρόλου συντονιστή/εμψυχωτή, δημιουργικότητας, δυναμικής της ομάδας κ.λπ. Το βιβλίο αυτό είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας μας στην εκπαίδευση, στην ψυχοθεραπεία και στη ζωή. Ασχολείται μ’ ένα πολύ παλιό θέμα με έναν πολύ καινούργιο τρόπο. Ελπίζουμε οι επαγγελματίες να αισθανθούν πιο αποτελεσματικοί στο έργο τους, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο και τα εργαλεία δουλειάς που τους προσφέρει.