KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 5
ΦΟΙΒΟΣ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟΣ
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ Η αλήθεια – Ο Θεός – Ο θάνατος
{
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 6
©
Copyright Φοίβος Καρακίτσος – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011
Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com
ISBN 978-960-03-5347-1
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 7
Στον Άγγελό μου...
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 8
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΑΛΗΘΕΙΑ Ι. Η αλήθεια δεν είναι γνώση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΙ. Κίνηση, χώρος, αντίθετα. Η πεπερασμένη και μεταφυ-
III. IV. V. VI. VII. VIII. IX.
σική υπόσταση της αλήθειας και η Τετράπτυχος γνώση της μεταφυσικής μας κατοχής . . . . . . . . . . . . . . . . Η αλήθεια προϋπάρχει των στοιχείων του κόσμου . . . Ο Nietzsche, τα φυσικά μηδενιστικά ένστικτα και ο Ζαρατούστρα της αγάπης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ερωτήματα και υπαινιγμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η αγάπη και η προσευχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η αρχή του βολονταρισμού και η νίκη της μεταφυσικής αγάπης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ιδέα περί μιας κοσμολογικής αλήθειας . . . . . . . . . . . Η αλήθεια καθεύδει εντός του ανθρώπου . . . . . . . . . . .
35 47 60 64 80 91 96 103 112
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Ο ΘΕΟΣ I. Θεός είναι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 ΙΙ. Το «πρόβλημα» του Θεού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 10
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
III. Η οντολογία έναντι του υπαρξισμού με σύμμαχο τον
γραπτό λόγο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 IV. Η αδυναμία του ντετερμινισμού να αποδείξει τον Θεό . 164 V. Η φαινομενολογία και η πτώση του φονταμενταλισμού. Ο Θεός δεν κατέχεται με τη σκέψη . . . . . . . . . . . . . . . 174 VI. Η συνένωσή μας μαζί Του στον κόσμο του υπεραισθητού 194 VII. Η ζωή του Αιώνιου στη Βίβλο και άλλα ερωτήματα . . 207 VIII. Το Είναι κατά τον Heidegger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 IX. Από τη γενναιοφροσύνη του Descartes στην αθεΐα του Diderot. Η Τετράπτυχος εδραίωσης της αντίληψής Του 226 Χ. Η μεροληπτικότητα και η προσωπική κρίση αλλοιώνουν την αναζήτηση του Απερινόητου . . . . . . . . . . . . . 239 XI. «Υπέρτατον της ψυχής καλόν είναι η γνώσις του Θεού...» 258 XII. Η υπερβατική λογική και το μοντέλο Goethe . . . . . . . 271 XIII. Το Μηδέν και το Είναι. Η τελική αναζήτηση της «πρώτης αρχής» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ I. Οι ρήξεις του θανάτου – Τα αρχικά ερωτήματα . . . . . 297 II. Ανάλυση της κατάστασης του θανάτου και ο ηλικιακός μεταβατικός θάνατος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 III. Τα είδη του θανάτου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 IV. Είναι πράγματι ο θάνατος μια κακοτυχία; Πρώτη προσέγγιση του επικουρισμού και της θεωρίας LSA . . . . . 308 V. Ποια είναι τα οφέλη του θανάτου; Πώς ακριβώς θα ήταν μια ζωή χωρίς θάνατο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 VI. Επίκουρος και Λουκρήτιος. Η ιδέα της «αταραξίας» της ψυχής απέναντι στην προγεννητική μη ύπαρξη . . . . . . 324 VII. «Έσχατος εχθρός καταργείται ο θάνατος» . . . . . . . . . 342
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 11
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
VIII. Η λανθασμένη ταύτιση του είναι με την κίνηση και ο
πεφωτισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 IX. Η «ανίερη» αναζήτηση ξεπερνά το δόγμα. Το απεριό-
ριστο της σκέψης και η a posteriori γνώση . . . . . . . . . . X. Η κλίμακα ευημερίας του Feldman . . . . . . . . . . . . . . . XI. «Ως χίλια έτη, Κύριε, η ημέρα η εχθές, ήτις διήλθε και φυλακή εν νυκτί» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΧΙΙ. Η αναζήτηση τελειώνει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε . . . . . .
359 373 378 382
Σχετική βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 12
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 13
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Είναι σημαντικό, μέσα στα γραφόμενα σπουδαίων ανθρώπων του πνεύματος, που με το έργο τους δημιούργησαν ρεύματα σκέψης στην ιστορία της παγκόσμιας φιλοσοφίας, να βρίσκουμε και να αναγνωρίζουμε τις ιδέες εκείνες των οποίων η συγκρότηση σε σώμα, και η εφαρμογή, αποτελούν το επίπεδο διανόησης της κάθε εποχής. Πιο σημαντική είναι για τον επίμονο μελετητή η αναγνώριση των υπόγειων ρευμάτων νόησης –αντί των φανερών–, η αναγνώριση των νοημάτων εκείνων που κρύβονται καλά μέσα στην εσωστρέφεια, στις προτιμήσεις ή και στους φόβους του κάθε συγγραφέα, γιατί με αυτό τον τρόπο μαθαίνει κανείς να κινείται πέρα από τα διατυπωμένα, μαθαίνει να αναζητά, να ψάχνει και να βλέπει μέσα του να ξυπνά μια δύναμη γνώσης και αυτοτέλειας, η οποία τον οδηγεί με μετριοπάθεια στην αναζήτηση των αιώνιων μηνυμάτων της ζωής. Άλλωστε ο άνθρωπος, από την αρχή της ύπαρξής του σχεδόν, αναρωτήθηκε, αμφέβαλε και στο τέλος έψαξε, στοιχειοθετώντας αυτοβούλως ερωτήματα αιώνια και θέτοντας τις βάσεις για τη δημιουργία της φιλοσοφίας και των βασικών συστημάτων αυτής, τα οποία οδήγησαν την ανθρώπινη σκέψη έως και τις μέρες μας. Ποια είναι αυτή η ανώτερη δύναμη που μας εξουσιάζει; Πώς ακριβώς έχει δημιουργηθεί αυτός ο κόσμος; Υπάρχει ζωή μετά θάνατον; Υπάρχει Θεός; Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η ιστορία του επηρέασαν έντονα τον τρόπο σκέψης των λαών στους αμέσως επόμενους αιώ-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 14
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
νες, ειδικότερα τον τρόπο σκέψης των κοινωνικών ομάδων που μελέτησαν το αντίστοιχο πνεύμα και πολιτισμό, στα οποία και εντρύφησαν, ομάδες οι οποίες αποτέλεσαν τις κοιτίδες εξάπλωσης του Διαφωτισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το πιο βασικό στοιχείο αυτής της εποχής –εξαιτίας του οποίου θεωρώ πως ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός αποτελεί κομβικό σημείο για την εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος– είναι πως από τότε ο άνθρωπος θεοποίησε εαυτόν, αμφισβήτησε πνευματικές κατακτήσεις προηγούμενων αιώνων, ασπάστηκε τον ντετερμινισμό, απέρριψε τις Γραφές και σταδιακά άρχισε να αμφισβητεί, ή και να απορρίπτει, ακόμα και τον ίδιο τον Θεό. Οι λεγόμενοι και διαφωτιστές υπέταξαν το μυθικό στο φυσικό, απέρριψαν το μυστήριο κι έκαναν τη διαπίστωση πως όλα, ακόμα και τα πιο σπουδαία, είναι ανθρώπινα κατορθώματα και όχι θεϊκές αποκαλύψεις, προκαλώντας μόνιμα το διαχωρισμό και τελικά τον παραγκωνισμό των πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι σήμερα μοιάζουν παράταιροι σε μια κοινωνία που τρέχει με αστρικές ταχύτητες προς την πληροφορία και όχι προς την αλήθεια. Ο άνθρωπος, από το Διαφωτισμό κι έπειτα, μπήκε σε βάσεις επίκτητης αυτογνωσίας και υπερεκτίμησης των δυνατοτήτων του, κάτι που εδραιώθηκε ακόμη περισσότερο στα χρόνια που ακολούθησαν, οπότε οι ανακαλύψεις του και τα επιτεύγματά του –κυρίως τα ιατρικά και τα τεχνολογικά– τον οδήγησαν στην αλαζονεία και στην πεποίθηση πως μπορεί να κατανοήσει τα πάντα, αυθαίρετα αυτονομούμενος πνευματικά από τον Θεό-Δημιουργό του, δυσάρεστη εξέλιξη για τη δυναμική ολοκλήρωση της διττής του υπόστασης. Σε έναν ξεπεσμό και σε μια παρακμή του πνεύματος που ακολούθησαν σταδιακά τα επόμενα χρόνια εκείνης της περιόδου, η σημερινή εποχή κατέληξε να είναι στέρφα από πνευματικές σκέψεις και υψηλή διανόηση· παραδομένη στο απόλυτα προσμετρήσιμο και στην αλήθεια της απόδειξης, παραδομένη στο μέγιστο οικονομικό συμφέρον και στον πλούτο, παραδομένη στο υπερεγώ του
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 15
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ανθρώπου το οποίο «χτίστηκε» στους αιώνες που ακολούθησαν τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και, εντέλει, παραδομένη στον άνθρωπο και στις επιθυμίες του –υλικές, σαρκικές κ.ά.– που έχουν αναχθεί σε μέγιστη αξία, καταστρέφοντας έτσι οποιαδήποτε μεταφυσική δυνατότητα της φύσης του. Η αναζήτηση οτιδήποτε άλλου πέραν των υλικών λοιδορείται ως αδυναμία. Αυτή την «αδυναμία» θέλουμε να κατανικήσουμε μέσα από την καταγραφή και την ανάδειξη της αιώνιας αλήθειας και της άπειρης αγάπης, που είναι ανώτερες μεταφυσικές δυνάμεις τις οποίες ο Θεός μάς έχει εμφυσήσει, καθιστώντας μας όντα μοναδικά και αιώνια. Το βιβλίο ετούτο πραγματεύεται θέματα μεταφυσικά και μηνύματα αιώνια, που βρίσκονται μακριά από τη φυσική απόδειξη και τους νόμους της ανθρώπινης λογικής. Η αλήθεια, ο Θεός, ο θάνατος. Η Τετράπτυχος στην οποία στηρίζουμε το σύστημα της γνώσης της μεταφυσικής μας κατοχής και τα στοιχεία τα οποία μας οδηγούν στην ευδαιμονία του πνεύματος και, με σιγουριά, στη δόξα του τελικού μας προορισμού είναι η αγάπη, η καλοσύνη, η αλήθεια και το φως, με τη μεταφυσική τους έννοια. Όπου η αγάπη είναι μοναδική και αιώνια, και δεν υπάρχει αντίθετό της. Όπου το μίσος είναι η απουσία της αγάπης. Μετά είναι η καλοσύνη, η οποία κάνει την υπόστασή μας ευεπίφορη στην αγάπη. Και αντίθετο της μεταφυσικής καλοσύνης δεν υπάρχει, δεν είναι η κακία. Κι έπειτα η αλήθεια, η αιώνια αλήθεια, η όντως είναι. Η αλήθεια η οποία είναι, είτε τη γνωρίζουμε είτε όχι. Γιατί, και αν δεν τη γνωρίζουμε, αυτή είναι και αυτή μας οδηγεί στο αιώνιο και άκτιστο φως Του. Στο φως που συντρίβει το σκοτάδι. Στο φως της αλήθειας του Αιώνιου και Απερινόητου Θεού-Δημιουργού μας. Η Τετράπτυχος αυτή αναδεικνύει τη μεταφυσική μας κατοχή και μας οδηγεί στην κατανόηση της αιώνιας αποστολής μας. Σε αυτή στηρίζω, μέσα από αυτό το βιβλίο, και τη δυνατότητα του ανθρώπου να αντιληφθεί την ύπαρξή του υποστασιακά έξω από ετούτο τον κόσμο, και να καταλάβει τη μηδαμινότητά του, αλλά συνάμα και
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 16
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
τη μεγαλοσύνη του, σε μια αιώνια ενέργεια, την ύπαρξή του σε μια παγκόσμια πνευματικότητα και, τέλος, τη θέση του στην αιωνιότητα. Οι θέσεις του βιβλίου απορρίπτουν τους δογματισμούς και τις απόλυτες διατυπώσεις, απορρίπτουν τον υπεράνθρωπο που είναι ικανός να γνωρίζει τα πάντα. Όποιος το μελετήσει πρέπει να αντιληφθεί πως οι απαντήσεις σε προαιώνια ερωτήματα, που ταλανίζουν τη φύση του ανθρώπου από την αρχή της, βρίσκονται βαθιά κρυμμένες μέσα μας, και πως εδώ δεν θα βρει κάποια σπουδαία ανακάλυψη. Μέσα στον καθένα μας υπάρχει μια θαυμαστή εσωτερικότητα, κλειδωμένη από την κατάληψη των παθών και των επιθυμιών μας, η οποία, αν απελευθερωθεί, μπορεί από μόνη της να μας δώσει τη δυνατότητα να βλέπουμε τον Θεό και την αλήθεια Του παντού. Η στιγμή είναι πάντοτε σύμμετρη με την αιωνιότητα και το πνευματικό αποτύπωμα του ανθρώπου, μια απαρτιωμένη αιώνια αφύπνιση για τις γενιές που θα ακολουθήσουν, σταλμένη από τον Θεό, που μπορεί να κάνει το ανέφικτο εφικτό. Οι πνευματικές αυτές στιγμές αποτελούν διδάγματα –γιατί τέτοιες είναι και οι πιο σπουδαίες αποφάσεις ή οι σκέψεις που ορίζουν σήμερα τους σταθμούς της παγκόσμιας ιστορίας, απλές στιγμές στο άπειρο– που, αποκαλυπτικά, εποπτεύουν την αιωνιότητα και αποτυπώνουν την ορθή λειτουργία της ηθικής κρίσης της κάθε εποχής. Οι δικές μας στιγμές σκέψης και πνευματικότητας μπορούν να αποτελέσουν όρια κοινωνικής ηθικής και παραδειγματισμού. Οι κοινωνίες σήμερα έχουν άμεση ανάγκη από την επιστροφή σε ηθικούς κανόνες που έχουν διατυπωθεί μεν στο παρελθόν, παραμένουν όμως σύγχρονοι όσο και απαραίτητοι για την εύρυθμη και ομαλή λειτουργία των κοινωνικών συνόλων και, γενικότερα, για την απαιτούμενη ταξική ειρήνη. Η περιπλάνηση της ψυχής του ανθρώπου στον πεπερασμένο και φθοροποιό κόσμο είναι αντισυμβατική με την αιώνια δυνατότητα της μεταφυσικής του υπόστασης. Ο ουμανισμός, που κληρονομή-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 17
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
σαμε κυρίως από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, δεν μας αφήνει να εκτελέσουμε τα «παραγγέλματα» του αιώνιου εαυτού μας, δεν μας αφήνει να προσεγγίσουμε καν τις δυνατότητες που μας δάνεισε ο Αιώνιος Δημιουργός μας. Η μεταφυσική απορρίπτεται, όπως και τα μηνύματά της, τα οποία μοιάζουν αδύνατο να εξηγηθούν, σαν να απλώνουμε το χέρι στα σύννεφα χωρίς να μπορούμε να πιάσουμε τίποτα. Αυτή η αδυναμία ενοχλεί τον (υπερ)άνθρωπο, ο οποίος έχει μάθει πια να απλώνει το χέρι και να «πιάνει». Οτιδήποτε άλλο τον αποδιοργανώνει και τον μειώνει, έτσι το απορρίπτει συνοπτικά. Μπορεί κάποιος να παρατηρήσει στο βιβλίο μια προσπάθεια σύνδεσης της φιλοσοφίας με τη θεολογία, του φυσικού με το μεταφυσικό, κάτι που θα φανεί θαρραλέο στους οραματιστές αιώνιων αξιών οι οποίοι στέκονται μακριά από θρησκευτικά θέσφατα, και ίσως απορριπτέο στους συντηρητικούς και τους δογματικούς. Θεωρώ πως, όταν η φιλοσοφία ασχοληθεί με την εκκοσμίκευση και την ορθή εξήγηση των υψηλών μηνυμάτων της αιώνιας και άπειρης αγάπης του Χριστού, μπορεί να οδηγήσει στην πιο γλυκιά ηδονή και τέρψη της ψυχής μας, η οποία τότε θα βρίσκεται στην αιώνια ατραπό της ολοκλήρωσης της μεταφυσικής της υπόστασης. Οι «ανθρώπινες δυνατότητες» νόησης της μεταφυσικής μας κατοχής είναι περιορισμένες και οι επιλογές μας για απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα που μας ταλανίζουν, εκτός του χριστιανισμού, λίγες και χωρίς ολοκληρωμένα αποτελέσματα. Μπορεί κάποιος να πει πως δυναμικές «απαντήσεις» βρίσκουμε στη φιλοσοφία –με την ελληνική διανόηση και την αρχαία ελληνική αντίληψη να κατέχουν εξέχουσα θέση–, στις υπόλοιπες –εκτός του χριστιανισμού– θρησκείες τις οποίες οργανώνουμε στην ίδια κατηγορία θρησκειών, στο μηδενισμό, στον ντετερμινισμό, στην τελεολογία και σε αρκετές άλλες αντιλήψεις. Όλες μας δίνουν ικανοποιητικές απαντήσεις τις περισσότερες φορές, καμία όμως από αυτές τις επιλογές δεν αναδεικνύει την ελπίδα και την αγάπη, τουλάχιστον
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 18
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
όχι όπως ο χριστιανισμός. Δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την εμμονή του Θεού για την ευδαιμονία του ανθρώπου, δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την άπειρη αγάπη Του και, φυσικά, τη σοφία της βουλής Του. Στο βιβλίο αυτό υπάρχουν σαφέστατες επιρροές από ανθρώπους του υψηλού πνεύματος όπως ο Jaspers, ο Kant, ο Kierkegaard, ο Husserl, ο Heidegger, ο Ιερός Αυγουστίνος, κυρίως όμως υπάρχουν επιρροές από τα κεντρικά ερμηνευτικά νοήματα και την προσπάθεια σύνδεσης της επιστημολογίας με τη δυτική θεολογία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Η φυσική, ως απόρροια της έλλογης συγκρότησης του κόσμου και όσων συμβαίνουν σε αυτόν, και η μεταφυσική συμπύκνωση όλων όσων είναι αδύνατο να εξηγηθούν από τον ανθρώπινο νου, που όμως συμβαίνουν, είναι η στοχαστική πηγή του Κανελλόπουλου ο οποίος, με το μοναδικό πνεύμα του και τη διαφωτιστική του αντίληψη, μας δανείζει τις βάσεις πάνω στις οποίες μπορούμε να στηρίξουμε τους δικούς μας μηχανισμούς αναζήτησης της μεταφυσικής κατοχής της υπόστασής μας. Η εξάρτηση του ανθρώπου σήμερα από την τεχνολογία, η οποία έχει κυριαρχήσει, από τα οικονομικά αποτελέσματα που αβίαστα καταλαμβάνουν ισχυρή θέση, αφού οι κοινωνίες είναι οικονομικά δομημένες, αλλά και από τα ντετερμινιστικά ερείσματα που πρωταγωνιστούν στην κουλτούρα του ανθρώπου ο οποίος δεν θέλει να νιώθει την «αδυναμία» της προσδοκίας και της αναμονής του Θεού, τον οδηγεί σε μια νεωτεριστική αλαζονεία που αλλοιώνει μόνιμα τη μεταφυσική του δυνατότητα. Η θέση αυτή αντιμετωπίζεται από το βιβλίο κυρίως φιλοσοφικά, με βασικές αναφορές στο επίπεδο διανόησης και πνευματικότητας του ανθρώπου, που τον βοηθούν στην ορθή αντιμετώπιση των πνευματικών προκλήσεων της εποχής, και λιγότερο με τον κοινωνικό και πολιτικό της ρόλο, μια προοπτική, βέβαια, σημαντική για τα αντισταθμιστικά της οφέλη, που φυσικά δεν μας αφήνει αδιάφορους. Σημασία έχει ο καθένας να αναζητήσει τη θέση του στην αιώνια ενέργεια, να ανα-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 19
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ζητήσει το ρόλο του ως ον μεταφυσικό και αιώνιο, να καταλάβει και να διαχειριστεί τους φόβους του, να οδηγηθεί στην αλήθεια, να παράξει αγάπη. Είναι σίγουρο πως η ανάδυση εκφράσεων της εσωτερικής ζωής, όπως οι παραπάνω, θα μας οδηγήσουν σε μια κοινωνία ανθρώπινης αλληλεγγύης, όπου η αυταπάρνηση του προσωπικού συμφέροντος, αλλά και η μεταφυσική ελπίδα, θα μας κατευθύνουν με τρόπο σωτήριο στην πολυπόθητη ευδαιμονία, όχι με την έννοια της κάλυψης των παθών και των επιθυμιών μας, αλλά με την έννοια της λύτρωσης των αναζητήσεων της ψυχής και του πνεύματός μας. Αναπόφευκτα, η ατομική βελτίωση συνθέτει μια κοινωνική συνείδηση η οποία, από την πλευρά της, παίζει σημαντικό πολιτικό και κοινωνικό ρόλο, βελτιώνοντας αυτό που ονομάζουμε κοινωνική πρόοδο, συμβίωση, ανθρωπιά. Ξεκάθαρα, οι καλύτεροι άνθρωποι, ως μονάδες, είναι καλύτερα κύτταρα ενός κοινωνικού συνόλου, βελτιώνοντάς το αναγκαστικά και αναπόφευκτα και βγάζοντάς το από τη λήθη τού τι είναι σημαντικό και τι όχι, από την αδιαφορία της πνευματικής καλυτέρευσης, από τη σήψη των ηθικών αναφορών που μας άφησαν περασμένες γενιές. Σημαντικό ρόλο στην κοινωνική συγκρότηση κάτω από θεσμούς αγάπης και σεβασμού έπαιξε κυρίως ο χριστιανισμός, όχι με το δογματισμό του, αλλά με την αγάπη που διδάσκει και ξεχειλίζει από κάθε κήρυγμα του Χριστού και των αποστόλων Του. Ο Κανελλόπουλος αποτυπώνει το μεγαλείο του ως «ερευνητής του πνεύματος» στην παραδοχή του πως αδυνατεί ο ανθρώπινος νους να αντιληφθεί και να καταλάβει –με την έννοια της κατάληψης– τη θέληση του Θεού. Γράφει χαρακτηριστικά: «Η μεταφυσική αρχίζει όπου σταματά η φυσική. Σταματά όμως ποτέ της η φυσική; Και αρχίζει ποτέ της πραγματικά η μεταφυσική;». Η προσπάθειά μας να αντιληφθούμε τη ζωή ως νοήμονα όντα με κριτήρια λογικά ξεκινάει ουσιαστικά αφότου διαμορφωθεί η κριτική μας ικανότητα. Και η κατεύθυνσή μας είναι πάντοτε προς το ά-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 20
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
γνωστο, το οποίο θέλουμε να κατακτήσουμε και να καταστήσουμε γνωστό. Πολλές φορές, όμως, διαπιστώνουμε ότι ο νους μας είναι πολύ μικρός για να αγγίξει τα αιώνια και μεταφυσικά μηνύματα του Θεού. Και ακριβώς εκεί όπου τελειώνει η δυνατότητά μας να εξηγούμε και να κατανοούμε τον κόσμο με τους δικούς μας ανθρώπινους κανόνες ξεκινά η μεταφυσική. Και η μεταφυσική καταλαμβάνει τη φύση μας ξέχωρα από το αν εμείς το αντιλαμβανόμαστε, ξέχωρα από το αν έχουμε επίγνωσή γι’ αυτό ή όχι. Η μεταφυσική κατέχει τη φύση μας γιατί είμαστε πλάσματα του Θεού, πλασμένα κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του, πλάσματα αιώνια και μη πεπερασμένα. Σίγουρα υπάρχει περιθώριο αμφισβήτησης όλων των παραπάνω, ακόμα και απόρριψης ολόκληρου του βιβλίου. Άλλωστε πάνω στην αμφισβήτηση, κυρίως των στερεότυπων και των δογμάτων της ζωής, όπως μας έχουν διδαχτεί αυτά μέχρι σήμερα, στηρίζεται και η φιλοσοφία ετούτου του συγγράμματος. «Το περιττό», έλεγε ο Κανελλόπουλος, «βρίσκεται σε πολύ μεγάλη σχέση με το αδύνατο. Αν μπορούμε να βεβαιωθούμε ότι κάτι στον κόσμο είναι περιττό και ότι, μολονότι είναι περιττό, υπάρχει, τότε βεβαιώνουμε σχεδόν την ύπαρξη του αδύνατου, δηλαδή τη δυνατότητα του αδύνατου». Η αλήθεια του βιβλίου αυτού στηρίζεται στον Θεό. Γιατί και η αλήθεια –η μεταφυσική αλήθεια– και ο θάνατος Αυτόν έχουν αφετηρία και σ’ Αυτόν επιστρέφουν. Ο Θεός είναι ο χρόνος, η ύλη, το άπειρο, η ενέργεια, η διασυμπαντική συνένωση. Ο Θεός υπάρχει παντού γύρω μας, χωρίς αυτό να μπορεί να διατυπωθεί με ακρίβεια. Η ίδια η αντιληπτότητα, οι σκέψεις που καλούμε με το μυαλό μας για τον Θεό όταν αναζητάμε την παρουσία Του είναι τελικά και αυτές που ορίζουν την ύπαρξή Του εννοιολογικά. Η αμφισβήτηση της ύπαρξης του Θεού είναι μια πιθανότητα, την οποία βέβαια αντικρούουμε επιτυχώς και μόνο με την ύπαρξή μας, και μόνο με τη σύλληψη και τη διατύπωση του νοήματός Του, αφού αυτό
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 21
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
από μόνο του δηλώνει την ύπαρξή Του. Η πίστη όμως στην ανυπαρξία(;) του Θεού –ούτε καν ως πιθανότητα– είναι ακατάληπτη και μόνο σκοτεινά συμφέροντα μπορεί να εξυπηρετεί. Άλλωστε, όπως είπε και ο Κανελλόπουλος, με τη βεβαίωση και την αποδοχή του περιττού βεβαιώνουμε και τη δυνατότητα του αδυνάτου, και αυτό απαντά δυναμικά στις δυσνόητες προθέσεις εκείνων που θέλουν τον Θεό ανύπαρκτο. Η αμφιβολία και η αναζήτηση είναι βασικές προϋποθέσεις για την πνευματική καλυτέρευση, αλλά και για την εμπέδωση σπουδαίων νοημάτων της ζωής. Μέσω της πνευματικής αναζήτησης θα οδηγηθούμε σε υψηλές σκέψεις οι οποίες, με τη σειρά τους, θα διατυπώσουν, ως δυνατότητα επιλογής, την πνευματική αρμονία του κοινωνικού συνόλου. Το πολιτιστικό υπόβαθρο που αναδεικνύεται μέσα από τη σύνδεση του ωραίου της υψηλής σκέψης με την καθημερινή πολιτική, η οποία ορίζει το ποιοτικό επίπεδο της ζωής, ενισχύεται ακόμα περισσότερο με την απάρνηση της κοινωνικής ταυτότητας ενός εκάστου και την αναγωγή του σε πολίτη μιας υψηλής πολιτείας όπου οι ωραίες σκέψεις δεν αποζητούν αντίκρισμα, όπου ο καλός λόγος διατυπώνεται ως δώρο που δεν αναμένει υποχρεωτική ανταμοιβή, όπου η αγάπη κυριαρχεί ως μοναδική επιλογή. Σαφώς, η παιδεία είναι εκείνη που θέτει πρώτη τα ηθικά και αξιακά θεμέλια για την πνευματική διαμόρφωση του κάθε ατόμου ξεχωριστά που, με τη σειρά του, συμμετέχει στη διαμόρφωση των πνευματικών τάσεων του κοινωνικού συνόλου. Η παιδεία εκείνη, όμως, η οποία θα είναι μια διηνεκής διαδικασία εξέλιξης των ηθικών και γνωστικών βάσεων που δεχόμαστε κατά τη νεαρή μας ηλικία, οι οποίες αναπτύσσονται, και όχι απλώς οι γνώσεις που δεχόμαστε κατά την προσχολική, σχολική, πανεπιστημιακή κ.λπ. περίοδο. Σημαντικό στοιχείο που πρέπει να μας δώσει είναι η διάθεση για αναζήτηση της αλήθειας αλλά και η δυνατότητα αντίληψης της νοητής γραμμής μεταξύ φυσικής και μεταφυσικής. Πα-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 22
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
ράλληλα, θα πρέπει να θυμόμαστε πως η φλόγα της διάθεσης για ανακάλυψη και όποια γνωστικά επίπεδα κατακτάμε δεν πρέπει να αλλοιώνουν ποτέ την αγάπη, την καλοσύνη και την ταπεινότητα, στοιχεία που τελικά πρέπει να μας διακατέχουν ως άτομα και τα οποία συνθέτουν το αιώνιο μέρος της υπόστασής μας. Αυτές οι βάσεις αντίληψης και αναζήτησης στερεώνονται στην παιδεία μας και η ευγνωμοσύνη μας γι’ αυτή, δηκτικά, αποτυπώνεται στη φράση του Kierkegaard «σε ευχαριστώ για τη φωτιά», που είπε ο μεγάλος φιλόσοφος αναφερόμενος στην ευεργετική επίδραση της παιδείας στο σύνολο της προσωπικότητάς μας. Κατόπιν, με τη θρυαλλίδα της αναζήτησης που μας εναποθέτει αυτή, φτάνουμε στα νοήματα εκείνα που αναδεικνύουν τη μεταφυσική υπόσταση της διττής φύσης μας, χωρίς να ξεχνάμε ποτέ βέβαια πως τελικά είμαστε άνθρωποι και πως δεν μπορούμε να κατακτήσουμε τη νόηση του Θεού, τουλάχιστον όχι σ’ ετούτο τον κόσμο. Σημασία έχει να αναζητάμε την αλήθεια και τον Θεό και, φυσικά, να αποδεχόμαστε το θάνατο ακόμα και μακριά από τη θρησκεία και την πίστη. Είναι σίγουρο όμως πως, αν είμαστε μακριά από αυτές (τη θρησκεία και την πίστη), μόνο μάταια θα περιπλανιόμαστε και πάντα θα επιστρέφουμε στο λόγο του Χριστού. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η αμφιβολία για τον Θεό, για την αλήθεια Του, για το φως Του δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με καχυποψία και με δογματισμό, ή με τη σκοτεινή αρχή της ιταμότητας. Όχι όταν τα κίνητρα του ατόμου είναι ειλικρινή και βασίζονται στην πραγματική αναζήτηση των αιώνιων μηνυμάτων που συνθέτουν το αιώνιο μέρος του εαυτού μας. Άλλωστε, η αμφιβολία εισβάλλει δυναμικά και απρόσκλητα πολλές φορές, ακόμα και σε υψηλά νοήματα όπως αυτό της ύπαρξης του Θεού. Το σημαντικό είναι ετούτο: Αν η αμφιβολία είναι η αρχή, τότε είναι σίγουρο πως θα οδηγηθούμε στην αγάπη του Θεού. Αν όμως έχουμε απορρίψει προκαταβολικά τον Θεό, τότε η αμφιβολία θα γίνει μια δουλειά που δεν θα έχει ποτέ τελειωμό, η οποία θα μας οδηγήσει σε μια
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 23
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
συνείδηση αρνητική απέναντι σε χαρμόσυνα κι ελπιδοφόρα μηνύματα. Γιατί ποιο μήνυμα είναι πιο χαρμόσυνο, φωτεινό κι ελπιδοφόρο από την αιώνια αγάπη του Θεού; Η γνώση του ανθρώπου, όπως προείπαμε άλλωστε, η οποία βασίζεται στην αρχή της απόδειξης, μπορεί να φτάσει μόνο μέχρι ένα ορισμένο σημείο. Όταν το σημείο αυτό ξεπεραστεί, τότε επαφιόμαστε στην πίστη η οποία είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να βγούμε έξω από τον πεπερασμένο εαυτό μας και να περιπλανηθούμε σε αιώνιες σκέψεις. Την πίστη μπορεί να τη χαρακτηρίσει κανείς ως αιώνια και άσβεστη συνείδηση προς τον Θεό, η οποία είναι αποτυπωμένη βαθιά στα κύτταρά μας, χαραγμένη στα μύχια της ψυχής μας. Ακόμα και αυτοί που αρνούνται τον Θεό, κάποια στιγμή, ακόντως, χρησιμοποιούν την πίστη, γιατί διαπιστώνουν πως μόνο με αυτή, αφού ακινητοποιηθούν στην κλίμακα της γνώσης, δύνανται να κάνουν μεταφυσικές, άπειρες κινήσεις προς την αιώνια αλήθεια. Και όταν κάποιος καταφέρει να απαλλάξει τον εαυτό του από τα πάθη και την αμφιβολία και αφεθεί στην πίστη, τότε η ύπαρξή του θα δεσμευτεί από την αγάπη, η οποία θα τον κατακλύσει. Δεν υπάρχει υψηλότερη σκέψη από την αγάπη για τον Θεό, και η υψηλή από τις χαμηλές σκέψεις είναι μια επιλογή που μπορούμε να ονομάσουμε φιλοσοφία. Σημειωτέον ότι ο δογματικός πυρήνας της θρησκείας απορρίπτει τη φιλοσοφία, ουσιαστικά αποκληρώνοντάς την από τη θεολογία ως πνευματικά παράταιρη, υποδεέστερη, παρωχημένη, αμαρτωλή. Η διαχείριση των παθών που επιχειρεί η φιλοσοφία απορρίπτεται από τη θεολογία, όπως απορρίπτονται και τα πάθη της ανθρώπινης φύσης στο σύνολό τους, ως μια μιαρή υπενθύμιση της θνητής μας υπόστασης που μας απομακρύνει από την εικόνα του Θεού μας, με την οποία πρέπει να μοιάζουμε. Βέβαια, οι επιστημολόγοι απορρίπτουν και τις δύο –θεολογία και φιλοσοφία– ως επεξηγηματικές των κανόνων της ζωής, αφού
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 24
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
τις θεωρούν αμφότερες μειωτικές καταστάσεις των δυνατοτήτων του γνωστικού τους επιπέδου. Συνεπακόλουθα απορρίπτουν και την αγάπη, την καλοσύνη, το φως –με τη μεταφυσική τους έννοια–, αφού υποδηλώνουν, πρώτον, θρησκευτικές πεποιθήσεις και, δεύτερον, συναισθηματικές αδυναμίες, νοήματα μη αποδεκτά για τον (υπερ)άνθρωπο της σημερινής εποχής, ο οποίος στέκεται με αυθάδεια, ικανός να νικήσει ακόμα και τον ίδιο τον Θεό. Η πίστη, η οποία εξυμνείται παραβολικά στις Γραφές, αλλά και η αγάπη που εξουσιάζει τα πιο αισθαντικά ποιήματα, φαντάζουν για τους επιστημολόγους, και γενικότερα γι’ αυτούς που ορίζουν τη γνώση της απόδειξης ως τη μοναδική γνώση, νοήματα φαιδρά, κενά, επίπεδα, χωρίς το ανάλογο βάθος το οποίο τους προκαλεί να τα κατακτήσουν. Κι όμως, ισχύει το αντίθετο. Θαρρούμε πως, επειδή κάποια νοήματα μας δίνονται μέσα από τις Γραφές ως απλά κείμενα, η ανάγνωσή τους και μόνο συνεπάγεται την κατανόησή τους και πως αυτό αρκεί για να τα κάνουμε «δικά μας». Έτσι εξανεμίζεται η διάθεσή μας, αλλά και όποια προοπτική υπάρχει για πιο βαθιά αναζήτηση και κατανόηση των υψηλών νοημάτων. Η φιλοσοφία, από την άλλη, όσο έντονα κι αν φλερτάρει με τη θεολογία, ποτέ δεν παραδέχτηκε τους άρρηκτους δεσμούς της μαζί της, ούτε τα δάνειά της από αυτήν. Ο Kierkegaard, με το αιχμηρό και διεισδυτικό του πνεύμα, φαίνεται να εντοπίζει αυτή την προαιώνια συνεργασία και χαρακτηριστικά γράφει: «Όμως για την πίστη δεν ακούγεται ούτε λέξη, ποιος μιλά προς τιμήν αυτού του πάθους; Η φιλοσοφία προχωρά παραπέρα. Η θεολογία, ψιμυθιασμένη, στέκεται στο παράθυρο προσμένοντας την εύνοιά της, εμπορεύεται στη φιλοσοφία τα κάλλη της. Υποτίθεται πως είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς τον Έγελο, όμως το να καταλάβει τον Αβραάμ, μικροπράγματα. Να ξεπεράσεις τον Έγελο είναι ένα θαύμα, αλλά να προχωρήσεις παραπέρα από τον Αβραάμ είναι το απλούστερο πράγμα».
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 25
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο Kierkegaard είχε ξοδέψει σημαντικό χρόνο από τη ζωή του στη μελέτη της εγελιανής φιλοσοφίας, φτάνοντας στο σημείο να την κατακτήσει κάποια στιγμή, να την καταλάβει. Ωστόσο, έγραφε πως όσο κι αν προσπάθησε δεν κατάφερε, με τον ίδιο τρόπο, να κατακτήσει τη σκέψη του Αβραάμ. «Το μάτι μου ξανοίγει ολοένα εκείνο το πελώριο παράδοξο που είναι το περιεχόμενο του βίου του Αβραάμ, ολοένα με σπρώχνει προς τα πίσω, και η σκέψη μου, μ’ όλο της το πάθος, δεν μπορεί να διεισδύσει εκεί, δεν μπορεί μήτε τρίχα να προχωρήσει παραπέρα», γράφει ο φιλόσοφος, νιώθοντας τη σκέψη του να κατρακυλά στο παράδοξο που του πρόσφερε η σκέψη του Αβραάμ. Και πώς θα μπορούσε κάποιος χωρίς πίστη να κατανοήσει την αφετηρία κάθε ενέργειας του Αβραάμ, να κατανοήσει τελικά τη βούληση του Απερινόητου Θεού; Ο νους σταματά και η πίστη αναλαμβάνει τη συνέχεια. Ωστόσο, η αναφορά που κάνουμε εδώ στους προβληματισμούς του Kierkegaard είναι σκωπτική, γιατί σήμερα ο άνθρωπος νομίζει πως έχει ξεπεράσει τους διδασκάλους του. Νιώθει ότι η θεολογία είναι φτωχή και πεπερασμένη, αντιλαμβάνεται τα κείμενα των Γραφών ως απλές ιστορίες, ανάξιες να διαβαστούν και να ερμηνευτούν, ενώ θεωρεί την πίστη «ανέντιμη» απέναντι στους σκοπούς του, τους σκοπούς της κατάκτησης όσο το δυνατόν περισσότερων αγαθών και της κάλυψης κάθε του επιθυμίας. Ετούτη η άγνοια και η αδιαφορία απέναντι σε αυτά τα υψηλά αγαθά, όμως, δημιουργεί μια τρομακτική κατάσταση η οποία στο μέλλον μπορεί να φέρει τον άνθρωπο μπροστά σε αδιέξοδα ανυπέρβλητα και σε εμπόδια τόσο ψηλά όσο ποτέ. Ο Θεός είναι αγάπη, και μπορώ να κλείσω τα μάτια και να γκρεμιστώ σε Αυτόν με εμπιστοσύνη. Και η αγάπη αυτή είναι άμεση και ασύμμετρη ως προς τα παράδοξα που πλημμυρίζουν τον σημερινό άνθρωπο. Για να συναντήσουμε, όμως, Αυτόν και την αγάπη Του, πρέπει να αναζητήσουμε την αλήθεια, κι αυτή είναι μια προσωπική μάχη που πρέπει να δώσει ο καθένας μόνος του.
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 26
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
Η αλήθεια που αναζητούμε σε αυτό το βιβλίο είναι η αιώνια και υποστασιακή αλήθεια. Η ύπαρξή μας κατοικείται από την ανάγκη εξεύρεσης της αλήθειας. Η μεταφυσική και μοναδική υπάρχουσα αλήθεια δεν χειρίζεται ως βασικό της στοιχείο τη γνώση, ούτε και η γνώση έχει ως βασικό της αντικείμενο την αλήθεια. Η αλήθεια δεν είναι ένα νόημα που μπορεί να μας δοθεί απλά, που μπορεί να μας μεταβιβαστεί. Άλλωστε, μια απευθείας σχέση ανάμεσα σε πνεύμα με πνεύμα είναι αδιανόητη όσον αφορά την αλήθεια γιατί, αν παραδεχόμασταν μια τέτοια σχέση, αυτό θα σήμαινε πως το ένα μέρος από τα δύο θα έπαυε να είναι πνεύμα. Είναι σπουδαίο να συλλογιζόμαστε και να ερευνούμε οτιδήποτε μας δίδεται ως πνευματική τροφή, προτού τελικά το αφομοιώσουμε και το πιστέψουμε με προθυμία. Ο ίδιος ο Σωκράτης, που ήταν σπουδαίος δάσκαλος στα ηθικά πράγματα, ποτέ δεν αποτύπωνε άμεσα την αλήθεια, παρά μόνο χάραζε με τις ερωτήσεις του τα μονοπάτια στην εσωτερικότητα του κάθε μαθητή του, διδάσκοντάς τον ουσιαστικά πώς θα φτάσει μόνος του στην αλήθεια και στις απαντήσεις που ζητούσε, και χαιρόταν πάρα πολύ όταν το κατάφερνε. Μέσα από ετούτο το βιβλίο, λοιπόν, αναζητούμε με τόλμη την αιώνια αλήθεια, αναζητούμε τον Θεό και την ανυπέρβλητη αγάπη Του και, τέλος, στεκόμαστε με παρρησία και αταραξία μπροστά στο φοβερό μυστήριο του θανάτου. Με την πνευματική μελέτη και την αναζήτηση της αλήθειας νιώθουμε το φόβο να παραμερίζεται, νιώθουμε το φως της αλήθειας Του να δίνει μοναδική διαύγεια στο πνεύμα και στο όλον της υπόστασής μας. Και όταν αυτό συμβεί, τότε το πνεύμα εξουσιάζει τον εαυτό μας, αφήνοντας την αγάπη να φωλιάσει στην ψυχή μας και το φως αυτής να απαυγάζει μέσα από τα μάτια μας. Ο καρπός του πνεύματος και της βαθιάς σκέψης είναι η αγάπη, κι αυτή πλέον αναδεικνύεται σε μέτρο της πνευματικότητας του ατόμου. Η αγάπη είναι πνευματική κατάκτηση και οι άνθρωποι που ξέρουν να αγαπούν είναι πάντοτε βαθύτατα πνευματικοί και καλλιεργημένοι.
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 27
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο διαλογισμός είναι η δυνατότητα του πνεύματος να αμφιβάλλει, και πρέπει ετούτη την αμφιβολία που γεννιέται να μην την αντιμετωπίζουμε με φόβο και καχυποψία, όπως άλλωστε αναφέραμε και προηγουμένως, αλλά να την υποδεχόμαστε με χαρά και να τη διαχειριζόμαστε με τρόπο δημιουργικό. Το ενδιαφέρον, όμως, είναι η πρώτιστη προϋπόθεση της αμφιβολίας. Η άρση του ενδιαφέροντος δεν κατανικά ουσιαστικά την αμφιβολία, απλώς την εξουδετερώνει, αποτελώντας όμως μια πνευματική οπισθοχώρηση και όχι κάποιου είδους κατάκτηση. «Άλλωστε δεν δύναται σε κανέναν βαθμό να κατανικηθεί μια αμφιβολία με καμία αντικειμενική σκέψη, γιατί η αμφιβολία», έλεγε ο Kierkegaard, «είναι μια μορφή ανώτερη από κάθε σκέψη αντικειμενική, διότι την προϋποθέτει μεν, αλλά η ίδια έχει ένα επιπλέον, ένα τρίτο πράγμα, το οποίο είναι το ενδιαφέρον ή η συνείδηση». Το πρόβλημα της σημερινής εποχής δεν είναι η λεγόμενη αντικειμενική σκέψη· αυτή περισσεύει. Είναι το ενδιαφέρον το ίδιο, που μας οδηγεί στην αμφιβολία, το οποίο μεταμορφώνεται σε απάθεια και η απάθεια αυτή, με τη σειρά της, οδηγεί στην άγνοια του τι είναι η αμφιβολία, η οποία μοιάζει να έχει υπερνικηθεί από την αδιαφορία. Και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συμφιλιωθούμε με μια τέτοια οδυνηρή κατάσταση, γιατί τότε θα ζούμε μόνο στον κόσμο της απάτης των αισθήσεων, βασισμένοι στην πεπερασμένη φύση της υπόστασής μας, μακριά από όποια μεταφυσική δυνατότητα μας έχει εμφυσηθεί από τον Θεό-Δημιουργό μας. Κι έπειτα είναι ο θάνατος, τον οποίο ο άνθρωπος φοβάται όσο τίποτε άλλο. Ο θάνατος και το μυστήριο που τον περιβάλλει είναι ίσως ο λόγος ύπαρξης του Θεού, της θρησκείας, της πίστης, αλλά και της ίδιας της φιλοσοφίας ακόμα, αφού ο φόβος του τρομερού αυτού μυστηρίου είναι η κύρια αιτία που οδήγησε τον άνθρωπο στο στοχασμό. Χωρίς αυτόν, ο σημερινός άνθρωπος σίγουρα θα ένιωθε πως δεν έχει καν ανάγκη τον Θεό. Η θρησκεία προσπάθησε να δώσει τις απαιτούμενες απαντήσεις, πολλές φορές όμως κατέ-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 28
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
ληξε σε ανασφαλείς υποδείξεις και προσδοκίες, ή ακόμα και σε εσφαλμένες ερμηνείες του λόγου του Θεού. Σίγουρα η πίστη υποστηρίζει τη μετά θάνατον ζωή. Ο άνθρωπος, όμως, δεν δείχνει να πιστεύει απόλυτα σε αυτή, αμφιβάλλει, ίσως γιατί και η ίδια η πίστη δεν είναι τόσο ξεκάθαρη σε αυτό το θέμα. Σίγουρα, όσο ανέφελα κι αν αποδεχόμαστε τα δόγματα, χρειάζονται βαθιά σκέψη και πίστη για να μπορέσει ο άνθρωπος να αποδεχτεί το θάνατο. Ο άνθρωπος αναρωτιέται τι είναι αυτό το άγνωστο που έπεται του θανάτου και τι σχέση έχει ο πόνος με αυτόν. Ο θάνατος διαρρηγνύει την πνευματικότητα του ανθρώπου, αφού η άγνοια συνοδοιπορεί με το φόβο και επιβεβαιώνει τόσο το αφύσικο όσο και το άδικο της κατάστασης του κατά τα άλλα «θεϊκού» ανθρώπου. Ο θάνατος είναι σίγουρα ένα συντελούμενο κακό, για ποιον όμως; Και τίνος τη φυσική εξέλιξη διαταράσσει; Υπάρχουν διφορούμενες ερμηνείες, τις οποίες θα μελετήσουμε στη συνέχεια του βιβλίου. Ωστόσο, ο θάνατος είναι σίγουρα μια απελευθέρωση. Και γι’ αυτόν που βρίσκεται σε κατάσταση θανάτου, αλλά και γι’ αυτούς που βιώνουν το θάνατο ενός άλλου εμπειρικά, ως προς τον ίδιο το θανόντα. Ο άνθρωπος που βρίσκεται σε κατάσταση θανάτου απελευθερώνεται από τα πάθη του, ζει μια αιώνια ζωή επιστρέφοντας στην αγκαλιά του Θεού-Δημιουργού του. Σε αυτούς που μένουν πίσω, πάλι, ο θάνατος δημιουργεί μια συνείδηση ετεροκαθορισμένη. Ο θάνατος απαλλάσσει τον άνθρωπο από τα βάρη και τη φθορά της πεπερασμένης ύπαρξής του και, καθάριος πλέον, ενυπάρχει στη συνείδησή μας με πρωτεύοντα τα μεταφυσικά του χαρακτηριστικά. Η συνείδηση αυτή της μεταφυσικής πλέον ύπαρξης και η εξέλιξή της γίνονται μετά το θάνατο ανάλογα και με τα πεπραγμένα του καθενός εν ζωή. Η εξέλιξη αυτή –η συνείδηση της μεταφυσικής ύπαρξης–, την οποία ονομάζουμε πεφωτισμό, πιστοποιεί τη μετά θάνατον ύπαρξη στο πέρασμα των αιώνων, ορίζοντας τη μεταφυσική υπόσταση του ανθρώπου-προσωπικότητα, που πλέον
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 29
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
αντιλαμβανόμαστε μόνο πνευματικά. Ο πεφωτισμός αποτελεί την καθάρια αντίληψη του ανθρώπου-προσωπικότητα και στην ουσία είναι η αναγέννηση του ανθρώπου, που βρίσκεται σε κατάσταση θανάτου, σε μια νέα, αιώνια ζωή. Είναι περιττό, βέβαια, να αναφέρω πως όλα όσα γράφονται σ’ ετούτο το βιβλίο δεν είναι μια πράξη διδασκαλίας, παρά μόνο μια προσωπική έκφραση· μπορεί κάποιος είτε να συνταχθεί μαζί της και να οδηγηθεί στις δικές του προσωπικές αναζητήσεις είτε απλώς να την απορρίψει. Η αλήθεια καθεύδει στην εσωτερικότητά μας και αναμένει να μας αναδειχτεί λαμπερή και απαυγάζουσα, αφού πρώτα την αναζητήσουμε όμως. Και η αναζήτηση αυτή δεν είναι απλώς μια χρόνια μελέτη, είναι στάση ζωής. Και με το θάνατο η μεταφυσική μας υπόσταση ολοκληρώνεται και οδηγείται στο αιώνιο φως. Τότε μόνο θα λάβουμε τις τελικές απαντήσεις σε θέματα που μας βασανίζουν στο σύνολο της έλλογης ζωής μας, τότε μόνο θα γνωρίσουμε την αιώνια αλήθεια. Η μελλοντική απελευθέρωση του πνεύματός μας πρέπει να είναι το όραμά μας. Η διαδικασία αυτή, ωστόσο, δεν είναι εύκολη. Αντιθέτως, είναι πολύ επίπονη. Η κοινωνία και ο τρόπος που είναι αυτή δομημένη σήμερα οδηγεί διαχρονικά τον άνθρωπο στη φθορά και στην απομάκρυνσή του από τα υψηλά ιδεώδη, καθιστώντας τον αδύναμο να αντισταθεί στην επικυριαρχία των επιθυμιών του. Η μοναδική μας έμπνευση και πηγή ιδεών είναι οι επιθυμίες που μας μπολιάζουν οι μονεταριστικές κοινωνίες με την πληθώρα των μέσων που εξουσιάζουν. Ο άρτιος άνθρωπος της αγάπης, της ηθικής, των φιλοσοφικών και θρησκευτικών ιδεωδών αργοσβήνει στα ιστογράμματα της απαραίτητα διηνεκούς αυξανόμενης ζήτησης, μαθαίνοντας σ’ εμάς τους ίδιους, αλλά και στα παιδιά μας, τους λάθος λόγους για τους οποίους αξίζει να ζεις ή να πεθαίνεις. Η συνέχιση της ζωής μας με κάθε τρόπο στο πλαίσιο της ευδαιμονίας από την ικανοποίηση των επιθυμιών μας, κατά την αναζήτηση των οποίων εύκολα καταργούμε ακόμα και τον ίδιο τον Θεό –ή, αν θέ-
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 30
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
λετε, απλώς τον ξεχνάμε– δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. Δεν μπορούμε να θυμόμαστε και να αποζητούμε τον Θεό μόνο όταν το κακό αγγίζει τις παρειές μας. Τουλάχιστον, όταν αυτό συμβαίνει –γιατί η «συνάντησή» μας με τον Θεό είναι πάθημα της ψυχής και όχι μάθημα–, αφού ο πόνος μας χαράξει τη γνώση Του και μας Τον φανερώσει, ας μην τον ξεχάσουμε και πάλι. Το βιβλίο Μεταφυσική κατοχή πραγματεύεται όλα τα προλεγόμενα, τα οποία μας συμβαίνουν κι ας τα αγνοούμε. Ακόμα κι αν τα αγνοούμε, όμως, αυτά μας συμβαίνουν. Η αλήθεια, ο Θεός και ο θάνατος είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μας, είναι τα στοιχεία που ολοκληρώνουν τη μεταφυσική υπόσταση του εαυτού μας. «Όταν ο νους ελευθερωθεί ανόθευτος από τη σωματικότητα», έλεγε ο Ξενοφώντας (Κύρου Παιδεία), «τότε αποκτά ανώτερη φρόνηση απ’ ό,τι πριν», αναδεικνύοντας με λόγο απλό την αιωνιότητα της φύσης μας. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν βαθιά στη ζωή μετά θάνατον και στην ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης που εμείς ονομάζουμε Θεό, πολύ πριν από την εμφάνιση του χριστιανισμού. Η διαρκής αναζήτηση της αλήθειας και η υψηλή πνευματικότητά τους αναπόφευκτα τους οδηγούσε στην αγκαλιά Του. Είναι ανάγκη τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να το κατανοήσουμε αυτό, γιατί ο άνθρωπος σήμερα οδηγείται σε μια βαθιά υποστασιακή φθορά που μπορεί στο μέλλον να έχει τρομακτικές συνέπειες για τον πολιτισμό. Το βιβλίο ετούτο άρχισα να το γράφω ένα ψυχρό βράδυ του Δεκέμβρη του 2004, τη χρονιά που έχασα τον μικρό μου αδελφό, Άγγελο. Η αναζήτηση της αλήθειας και η διαχείριση τόσο υψηλών νοημάτων με έφερε πολλές φορές αντιφατικά αντιμέτωπο με το ζύγισμα της δικής μου προσωπικής ηθικής, πράγμα που με έκανε μέχρι και να σταματήσω τη μελέτη και τη συγγραφή του βιβλίου για αρκετούς μήνες. Συνέχισα όμως σκεπτόμενος, όπως έχω ξαναγράψει, ότι δεν επρόκειτο για ένα επιστημονικό πόνημα, παρά μόνο για μια προσπάθεια αναζήτησης. Και ο στόχος ολάκερου του
KARAKITSOS sel_final_Layout 1 14/09/2011 2:25 μ.μ. Page 31
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
βιβλίου είναι η αναζήτηση των βαθύτερων νοημάτων της ζωής, εδώ αλλά και στο επέκεινα... Το βιβλίο αυτό θα είναι επιτυχημένο αν έστω και για μια στιγμή ωθήσει τον αναγνώστη να σκεφτεί, να ψάξει μέσα του, να αναζητήσει. Γιατί η αλήθεια βρίσκεται βαθιά μέσα μας, όπου έχει εναποτεθεί από τον ίδιο τον Θεό. Με ταπεινότητα και σεβασμό συνέχισα να αναζητώ και να ψάχνω, θυσιάζοντας στιγμές οικογενειακές, στιγμές ξεκούρασης, στιγμές διασκέδασης, φτάνοντας πολλές φορές στα όρια της απομόνωσης, της κοινωνικής αποξένωσης και της δυστυχίας από την κατανόηση της ασημαντότητας που μας χαρακτηρίζει ως όντα. Τώρα πια, μετά από τόσο κόπο, νιώθω πως έκανα καλά, νιώθω ευλογημένος που ο Θεός με αξίωσε να δω μια άλλη ζωή, να αγγίξω νοητικά, έστω και ελάχιστα, την αλήθεια Του και να συνειδητοποιήσω ότι η αιώνια αποστολή του ανθρώπου δεν είναι για τον κόσμο ετούτο.