Κατερίνα Καριζώνη - Ο χάρτης των ονείρων

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 5

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ Μυθιστόρημα

g

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 6

Μέρος του έργου γράφτηκε στο Σπίτι της Λογοτεχνίας στην Πάρο. ©

Copyright Κατερίνα Καριζώνη – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-5289-4

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 7

Περιεχόμενα

Π Α Ρ Ο Σ 15 3 7 μ.Χ.

Όστριες . . . . . . . . . . . Σιρόκος . . . . . . . . . . . Ζέφυρος . . . . . . . . . . . Μαΐστρος . . . . . . . . . . Μπουρίνι . . . . . . . . . . Λεβάντες . . . . . . . . . . Το Ρόδο των Ανέμων . . . . Γρεγολεβάντες . . . . . . . Γαρμπής . . . . . . . . . . . Πουνέντες . . . . . . . . . . Άνεμοι πολέμου . . . . . . . Αύρες απόγειες και πελάγιες Μιστράλ . . . . . . . . . . . Σφοδροί νότιοι, καταχνιά . . Κλύδωνας . . . . . . . . . . Κυκλώνας . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .



. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

15 23 29 40 46 54 60 65 73 81 90 96 102 107 115 125

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 8

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ

Β Ε Ν Ε Τ Ι Α 15 3 8 μ.Χ.

Οι άνεμοι της Αναγέννησης Λίβας . . . . . . . . . . .

Tempesta . . . . . . . . . Στρόβιλοι, παλιρροϊκοί . . Σκυρωνοζέφυρος . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

133 140 148 152 159

Α Ν Τ Ι Π Α Ρ Ο Σ 15 8 0 μ.Χ.

Μπουνάτσες του Αϊ-Σώστη . . . . . . . . . . . . . . . 167 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ . . . . . . . . ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

. . . . . . . . . . . . . . . 173 . . . . . . . . . . . . . . . 180



KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 9

Στη μητέρα μου

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 10

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 11

Deo responsa consulentibus dabantur

Sebastian Münster* Cosmographia, 1550 μ.Χ.

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 12

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 13

Π Α Ρ Ο Σ 15 3 7 μ.Χ.

U

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 14

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 15

Όστριες

ο φθινοπωρο ήρθε φέτος με πολλά αρώματα. Οι στε-

Τφύλλα, νοί δρόμοι του νησιού γέμισαν μυρωδιές από πεσμένα νοτισμένα χώματα και ξύλα, αρώματα από γαζίες

και βασιλικούς που επέμεναν ακόμα μέσα στις ασβεστωμένες γλάστρες τους, ένα μεθυστικό χαρμάνι που το συμπλήρωναν οι οσμές της θάλασσας, του ουρανού και του ιονισμένου αέρα. Ωστόσο το πιο δυνατό άρωμα σε τούτο το παράξενο νησί στη μέση του απέραντου γαλάζιου είναι το άρωμα της μνήμης. Η μνήμη αναβλύζει από παντού, από τα βράχια, τα νερά, τα κάστρα, τις ρούγες, τα σκεπαστά σοκάκια, τα σπίτια, τα κορμιά και τα όνειρα. Ορισμένες μνήμες παραμένουν αναλλοίωτες, γιατί συνδέονται με σημαντικά γεγονότα της ζωής μας, μ’ ένα θάνατο αγαπημένου προσώπου ή μ’ ένα μεγάλο θυμό, ή μ’ έναν παράφορο έρωτα, ή ακόμα μ’ ένα όμορφο πρόσωπο που άφησε μέσα μας ανεξίτηλη σφραγίδα. Ο Νικόλας έβρεξε το κεφάλι του στη θάλασσα για να δροσιστεί. Ο ήλιος έκαιγε, μα πιο πολύ τον είχε κάψει, τον είχε τσουρουφλίσει, η ανάμνηση της δόνας Ευγενίας Ραγού

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 16

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ

ση, που γύριζε στο μυαλό του σαν φλογισμένος πλανήτης, ένας ήλιος στο κέντρο του νευρικού του συστήματος που τον παρέλυε. Έβρεξε λοιπόν το κεφάλι του ο νεαρός Μοστράτος όχι τόσο για ν’ απαλλαγεί από τη φλόγα του ήλιου, Σεπτέμβρης ήταν άλλωστε, φυσούσαν όστριες στο πέλαγος, ο καιρός είχε δροσίσει, όμως οι καύσωνες του έρωτα είναι ανεξέλεγκτοι, δεν έχουν εποχές ούτε αντιμετωπίζονται. Από μικρό παιδί είχε ερωτευτεί τη δόνα Ευγενία ο Νικόλας Μοστράτος, γιος φτωχού ψαρά, γεννημένος σ’ ένα σκοτεινό αιώνα, σκοτεινό για μας που ανασκαλεύουμε ως τυμβωρύχοι το παρελθόν και προσπαθούμε να φωτίσουμε τις μνήμες ανθρώπων που χάθηκαν πίσω μας. Παλιά λοιπόν, πολύ παλιά, κάπου στις αρχές του χίλια πεντακόσια είκοσι γεννήθηκε ο Μοστράτος, σ’ ένα νησί περιτριγυρισμένο από απέραντα νερά, αναρίθμητα βράχια, μικρές άγονες νησίδες, ανέμους και αστροφεγγιές, καύσωνες και τσουχτερούς χειμώνες, σ’ ένα τόπο με βενετσιάνες κόμισσες, δούκες του Αιγαίου και ξανθούς ιππότες πάνω σε στολισμένα άλογα, ακόμα και μελαχρινούς, ηλιοκαμένους πειρατές που πηγαινοέρχονταν στις θάλασσες με τρικάταρτα καράβια, σε μια εποχή που οι Βενετοί διοικούσαν το Αρχιπέλαγος κι οι περισσότεροι χάρτες είχαν λατινικά ονόματα. Παιδικός έρωτας λοιπόν του μικρού Μοστράτου η δόνα Ευγενία –κι οι έρωτες αυτοί είναι οι πιο ανθεκτικοί– τραβούσε 

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 17

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

σε μάκρος, παρόλο που δεν έβρισκε ανταπόκριση. Γιατί ο Νικολάκης θα ’μενε πάντα ο γιος του ψαρά, του κυρ Κουμέντη, το παιδί που πήγαινε τα ψάρια στο αρχοντικό των Ραγούσηδων κάθε Κυριακή πρωί και τίποτα περισσότερο. Εκεί είχε συναντήσει για πρώτη φορά την όμορφη Ευγενία, εφτά χρόνια μεγαλύτερή του, κι από τότε χαράχτηκε η μορφή της στο μυαλό του και δεν έσβηνε με τίποτα. Την είδε κάτω από μια φορτωμένη μηλιά. Φθινόπωρο ήταν πάλι, εκείνη ξάπλωνε νωχελικά σε μια αιώρα από σκοινί. Αιθέρια ύπαρξη, με μακριά μαύρα μαλλιά, μάτια σκουροπράσινα αμυγδαλωτά, χείλη σαν τα κοράλλια του βυθού και χέρια αλαβάστρινα. Κουνιόταν ανέμελα κρατώντας ένα μισοφαγωμένο μήλο. Ο Νικολάκης βαστούσε ένα καλάθι ψάρια. Ήταν ξυπόλυτος, φορούσε τριμμένο παντελόνι κι ένα ψάθινο φθαρμένο καπέλο. Η Ευγενία τον κοίταξε χαμογελώντας ανεπαίσθητα. ― Πήγαινέ τα στην κουζίνα, του πέταξε κι έστρεψε το βλέμμα της στον ουρανό, όπου ένα ζευγάρι αποδημητικά πουλιά έκαναν κύκλους πάνω από τον κήπο. Μια μαύρη γάτα τον ακολούθησε νιαουρίζοντας, καθώς δρασκελούσε την πόρτα της κουζίνας· είχε μυρίσει τα ψάρια και ξερογλειφόταν. Ο Νικολάκης ακούμπησε το καλάθι του στον ξύλινο πάγκο με τα τρόφιμα. Πήρε λίγα άσπρα απ’ τη Δόμνα, την οικονόμο του αρχοντικού, και βγαίνοντας έριξε πάλι ένα απελπισμένο βλέμμα στο εξαίσιο πλάσμα. Επέστρεψε στο σπίτι του άκεφος, αμίλητος, κι από τότε η δόνα Ευγενία του έγινε έμμονη ιδέα και σκοπός. Μ’ αυτήν ασχολιόταν μέρα νύχτα μέσα στο μυαλό του και μόνο στο μυαλό  2o

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 18

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ

του, γιατί από τότε δεν της ξαναμίλησε. Τριγύριζε μελαγχολικός στις παραλίες, ξαγρυπνούσε τις νύχτες, κατασκόπευε τις κινήσεις της, την ακολουθούσε διακριτικά στο δρόμο, είχε γίνει η κρυφή σκιά της, αλλά και σκιά του παλιού του εαυτού. Δυο φορές τον είχαν τσακώσει στα κλαδιά μιας συκιάς στον κήπο των Ραγούσηδων να την παρακολουθεί. Κάποια άλλη έπεσε απ’ το μαντρότοιχο κι έσπασε ένα πλευρό, μια τρίτη βούτηξε με τα ρούχα στη θάλασσα. Κι άλλα πολλά έκανε ο αλαφροΐσκιωτος νεαρός, ώσπου τον πήρανε χαμπάρι στο νησί και συμβούλεψαν τον πατέρα του να τον πάει στον παπα-Λεμονή να τον διαβάσει, γιατί ο έρωτας είναι δαίμονας που αγκιστρώνεται μέσα σου και δε σ’ εγκαταλείπει έτσι εύκολα. Ο κυρ Κουμέντης τα είχε χαμένα. Δεν ήξερε πώς να αντιμετωπίσει την κατάσταση – ήταν και χήρος. Η γυναίκα του είχε πεθάνει σε κάποια επιδημία πυρετού αφήνοντας ορφανό τον Νικολάκη και την κατά δύο χρόνια μικρότερη αδελφή του, την Πωλίνα. Από τότε ο πατέρας πάλευε να μεγαλώσει τα παιδιά του μόνος, να φέρει σε πέρας και τους δυο ρόλους. Έπαιρνε τον Νικόλα μαζί του στη θάλασσα, ψάρευαν, έβγαζαν σφουγγάρια και κοράλλια, στρείδια και όστρακα. Ο μικρός ήταν άσος στις ναυτικές γνώσεις, ήξερε να κουμαντάρει το σκαρί, γνώριζε τους ανέμους, τους αστερισμούς, τις ρότες και τα ρεύματα της θάλασσας, τις διαδρομές και τα αγκυροβόλια του Αιγαίου. Ώσπου μια μέρα άρχισε να τα ζωγραφίζει όλα αυτά και να φτιάχνει πανέμορφους χάρτες. Σχεδίασε το χάρτη του νησιού του μ’ όλες τις λεπτομέρειες τις οποίες έπρεπε να γνωρίζει κάθε ναυτικός που έπλεε σ’ 

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 19

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

εκείνα τα νερά. Η αγάπη του για τη χαρτογραφία μεγάλωνε, έγινε πάθος που τον συνεπήρε. Με τον καιρό διεύρυνε τους χάρτες του και φυσικά τα ταξίδια του. Έπαιρνε το σαπιοκάραβο του πατέρα του και περιπλανιόταν στο Αιγαίο. Σημείωνε επί τόπου τις ακτές, τα νησιά, τις βραχονησίδες, τους κόλπους, τα λιμάνια, τους βυθούς. Κατέγραφε τα κάστρα, τις βίγλες, τις εκκλησίες, τα πηγάδια με το γλυκό νερό. Ανέφερε ακόμα τα μπουγάζια, τα σπήλαια και τα επικίνδυνα περάσματα όπου καραδοκούσαν πειρατές. Στο μέσο του χάρτη ζωγράφιζε πάντα το ρόδο των ανέμων, που έπαιζε το ρόλο της πυξίδας. Τους υφάλους τους σημείωνε μ’ ένα σταυρό πάνω στο ζωγραφισμένο νερό, τα ναυάγια μ’ ένα μισοβυθισμένο σκαρί που μόλις προεξείχε από την επιφάνεια της θάλασσας και τα ασφαλή αγκυροβόλια με μια άγκυρα στους κόλπους, ενώ χαμηλά, στο επιτίτλιο κόσμημα, σχεδίαζε πάντα μια γοργόνα, που με τα χρόνια έγινε το σήμα κατατεθέν των σχεδίων του. Ωστόσο, παρά τους υπέροχους ναυτικούς χάρτες του, ο Μοστράτος δεν τολμούσε να σηκώσει τα μάτια επάνω στη γυναίκα που αγαπούσε, γιατί τον χώριζε απ’ αυτήν φράγμα αξεπέραστο. Οι Ραγούσηδες ήταν αριστοκράτες, από τις πιο βασταγμένες οικογένειες του νησιού, με κτήματα, σπίτια, ελαιώνες, αμπέλια και δική τους εκκλησία στην Πάρο, ενώ αυτός θα έμενε πάντα ένας λαϊκός, ένας ακτήμονας, με μόνη περιουσία το χαμόσπιτο δίπλα στο φάρο και το σαπιοκάραβο του πατέρα του.



KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 20

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ

Απόγευμα Σαββάτου και ο Νικόλας Μοστράτος είχε γυρίσει από το ψάρεμα κι έδενε το καΐκι του στο πόρτο της Νάουσας, όταν είδε τη δόνα Ευγενία με τη βάγια της να κόβουν βόλτες στην παραλία. Εκείνη ντυμένη μ’ ένα θαλασσί μεταξωτό φουστάνι κεντημένο με μικρές πέρλες και πούλιες. Ένα δίχτυ από μαργαριτάρια στερέωνε τα μαύρα της μαλλιά σε χαριτωμένο κότσο. Οι δυο γυναίκες σεργιάνιζαν κοιτάζοντας τον ήλιο να σβήνει μέσα στα τριανταφυλλί νερά. Ο Νικόλας ένιωσε τους χτύπους της καρδιάς του να αυξάνονται. Η Ευγενία τον χαιρέτησε με ελαφρύ νεύμα του κεφαλιού. Ήξερε τι συνέβαινε στην ψυχή του νεαρού. Κολακευόταν βέβαια απ’ το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του, αλλά δεν ήθελε ποτέ να του το δείξει. Περνώντας από μπροστά του οι δυο γυναίκες κοντοστάθηκαν. ― Έβγαλες ψάρια; τον ρώτησε η βάγια. ― Φρεσκότατα, απάντησε εκείνος κοιτάζοντας την Ευγενία στα μάτια. ― Φέρε μας ένα καλάθι στο σπίτι, συνέχισε η γυναίκα. Βάλε και μπόλικες γαρίδες και λίγα όστρακα. Αύριο το βράδυ έχουμε τραπέζι. Έρχεται ο κόμης Ντάντολο από τη Βενετία. ― Θα σας τα φέρω, απάντησε ο Νικόλας και η καρδιά του πετάρισε. Γύρισε τρέχοντας στο σπίτι του, πλύθηκε, ντύθηκε και μπήκε στο εργαστήριό του να πάρει ένα χάρτη, που είχε σχεδιάσει τελευταία, για να τον κάνει δώρο στη δόνα Ευγενία. Ήταν ένας κυκλικός παγκόσμιος άτλαντας σε σχήμα ΟΤ, σαν εκείνους που ζωγράφιζε ο Άγγλος μοναχός Γερβά2

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 21

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ

σιος και ο άλλος, ο Ισπανός Ισίδωρος της Σεβίλης, με την Ιερουσαλήμ στον ομφαλό της γης και τον Παράδεισο να αιωρείται πάνω απ’ τον κόσμο. Παγκόσμιος χάρτης ήταν κι ο δικός του, με τις τρεις ηπείρους, Ευρώπη, Ασία και Αφρική, σχεδιασμένες μέσα σε μια τεράστια πυξίδα, με μιλιμετρική κλίμακα και λεπτομερή αναφορά του γεωγραφικού πλάτους. Ο Νείλος, ο Ντον και η Μεσόγειος χώριζαν τις ηπείρους μεταξύ τους. Γιγάντεια τέρατα έβγαιναν από τις θάλασσες, Ρουφήχτρες, Σοκολόπεντρες, ακόμα και Θαλάσσιοι Σάτυροι, πλοία συγκρούονταν και φλέγονταν σε διάφορα σημεία του χάρτη, ενώ έμποροι συναλλάσσονταν στα μεγάλα λιμάνια της Δύσης και της Ανατολής πλάι σε κάστρα με δαντελωτά τείχη και παράκτια πολίσματα. Ο χάρτης ανέφερε ακόμα και τα παραδείσια νησιά, όπου ζούσαν κανίβαλοι και φύτρωναν δάση από πιπέρι, όπως και τ’ άλλα, τα μαγνητικά,1 απ’ όπου δεν μπορούσε να περάσει καράβι χωρίς να παγιδευτεί. Σημείωνε ακόμα και το βασίλειο του Ιωάννη του Πρεσβύτερου, όπου ανέβλυζε η πηγή της Νεότητας και όπου είχαν φτάσει μόνο ο Μάρκο Πόλο και ο ταξιδευτής σερ Τζον Μάντεβιλ – μάλιστα ο τελευταίος είχε πιει τρεις γουλιές από την πηγή. Και άλλους απρόσιτους κι απαγορευμένους τόπους σημείωνε ο χάρτης του Μοστράτου, περιτριγυρισμένους από τον Μεγάλο Ωκεανό, όπου κατέληγαν όλα τα νερά 1. Στο Μεσαίωνα πίστευαν ότι υπήρχαν νησιά από μαγνήτη, τα οποία τραβούσαν τα καρφιά των πλοίων που περνούσαν απ’ την περιοχή τους και τα πλοία διαλύονταν.

2

KARIZONI sel_final_Layout 1 04/04/2011 8:41 π.μ. Page 22

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ

της Υδρογείου, ενώ ο ίδιος ο Ωκεανός χυνόταν στο διάστημα. Και όπως πάντα, χαμηλά στο cartuche2 ήταν ζωγραφισμένη μια γοργόνα, μόνο που τούτη τη φορά είχε το πρόσωπο της δόνας Ευγενίας και μια χειρόγραφη αφιέρωση γι’ αυτήν. Ο Νικόλας τύλιξε το χάρτη σε ρολό, πήρε ένα καλάθι ψάρια και ξεκίνησε για το αρχοντικό των Ραγούσηδων, ελπίζοντας να πετύχει την κοπέλα μόνη και να της δώσει τον άτλαντα. Όμως η αγαπημένη του ήταν κλεισμένη στην κάμαρά της και ούτε που τον άκουσε, κι αν τον άκουσε ούτε που μπήκε στον κόπο να κατέβει για να τον συναντήσει. Και δεν έφτανε μόνο αυτό· ο Νικόλας, περιμένοντας στην κουζίνα για να πληρωθεί, έμαθε από τους υπηρέτες ότι ο κόμης Μαρίνο Ντάντολο ερχόταν στο νησί για ν’ αρραβωνιαστεί τη δεσποσύνη Ραγούση. Ο γάμος θα γινόταν πολύ σύντομα και μετά το ζευγάρι θα έφευγε για τη Βενετία. Η καρδιά του Νικολάκη έγινε κομμάτια. Γύρισε στο σπίτι του και δεν μπόρεσε να κοιμηθεί. Κάθισε στο τραπέζι και προσπάθησε να σχεδιάσει έναν καινούργιο πορτολάνο,3 αλλά δεν κατάφερε να συγκεντρωθεί. Βγήκε έξω, ξάπλωσε ανάσκελα στην αμμουδιά κι άρχισε να μετράει τ’ άστρα, ώσπου τ’ αστέρια έγιναν δάκρυα και πλημμύρισαν τα μάτια του.

2. Επιτίτλιο κόσμημα ή διακοσμημένος τίτλος.

3. Χάρτης, συνήθως αφηγηματικός, που πληροφορούσε για όλες

τις λεπτομέρειες της πλεύσης.

22