Θανάσης Καρτερός - Το τελευταίο τραμ

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 5

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΤΕΡΟΣ

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΜ Μυθιστόρημα

g

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 6

©

Copyright Θανάσης Καρτερός – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.

2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-5330-3

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 7

Στον Δημήτρη του ορφανοτροφείου Σ ’όλους τους μεγάλους που υπήρξαν παιδιά όταν η Κοκκινοσκουφίτσα ήταν εκτός νόμου

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 8

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 9

ΘΕΙΑ ΜΟΥ η Μαρία με φώναζε Πετεφρή. Έμενε

μόνη σε ένα τριώροφο που από καιρό έπρεπε να Η ’χουν ξαποστείλει στα υλικά κατεδαφίσεων ο χρόνος

και οι πόλεμοι και που εντούτοις ανέπνεε ακόμα βαριά από τα ξεχαρβαλωμένα του παράθυρα, αφού τα σπίτια, όπως και οι άνθρωποι, το συνηθίζουν πότε πότε να ξεπερνούν την αντοχή των υλικών τους και τις ημερομηνίες λήξεως και να γαντζώνονται στη ζωή από την ίδια τους την παρακμή. Βίλα Βρόμα το είχαμε βαφτίσει τον εν λόγω ακίνητο, ο Θεός βέβαια να το κάνει ακίνητο, εμείς όλο το βλέπαμε να κινείται, να γέρνει, να φουσκώνει από τη μια μεριά και να βουλιάζει από την άλλη, να τρίζει, να διαμαρτύρεται με ήχους και κινήσεις γιατί δεν το άφηναν να απλώσει την αρίδα του στην αλάνα και να 

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 10

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΤΕΡΟΣ

ησυχάσει επιτέλους, πλίνθοι και κέραμοι, κι αντί γι’ αυτό το μπούκωναν μέχρι σκασμού με πρόωρα γερασμένα παιδιά, ηλικιωμένους δραπέτες της αγνής υπαίθρου, οικογένειες που γάβγιζαν τη φτώχεια τους δεμένες στην απάθεια, λαό τρωγλοδυτών που ο Εμφύλιος τους ξερίζωσε και τους ξαπέστειλε απ’ τα χωριά τους στην πόλη. Κουρελαρία μιας εποχής που από εθνικής απόψεως διέθετε επαγγελματίες νικητές και επαγγελματίες ηττημένους, από κοινωνικής απόψεως αυτή τη σιωπηρή πλειοψηφία των ανυποψίαστων για το χαρακτήρα της χαμένης επανάστασης στην Ελλάδα, που δείγμα της κατοικούσε στη Βίλα Βρόμα, και από οικιστικής απόψεως ογκώδη καλοδιατηρημένα μέγαρα με εγχάρακτες επιγραφές πλούτου, που έπλεαν σαν φωτισμένα καράβια σε μια σκοτεινή μούργα από τρώγλες, παράγκες, καλύβες, χαμόσπιτα, ρημάδια, έργα των χεριών της μαύρης ανέχειας, αρχαία ερείπια μετασκευασμένα με χωρίσματα από κοντραπλακέ και ασβεστωμένες σανίδες, με το νεροχύτη στην άκρη του διαδρόμου σε κάθε όροφο και τον κοινόχρηστο καμπινέ στο ισόγειο για όλο τον κόσμο. Τότε βέβαια κάτι τέτοια, η μπόχα της Βίλας Βρόμα και η κολόνια του ιδιοκτήτη της, του αποκαλούμενου κρυφά και γκεσταπίτη, το κάθε υπεροπτικό δίπατο με κήπο και το πειθήνιο μπουλούκι από χαμό

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 11

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΜ

σπιτα γύρω του, ακόμα και οι νάρκες σκατών στις αλάνες, γιατί πότε να πάρουν σειρά οι άνθρωποι στα κοινόχρηστα στενάχωρα αποχωρητήρια, μας φαίνονταν πολύ φυσικά, αφού, ως γνωστόν, κάθε εποχή έχει τα φυσικά της, που κανέναν εκτός από κάποιους απροσάρμοστους δεν συγκινούν, αλλά τη συγκεκριμένη εποχή οι απροσάρμοστοι είχαν εξαφανιστεί σχεδόν ολοσχερώς. Τους είχε μαζέψει ο μπόγιας. Κι εμείς, που χαμπάρι δεν παίρναμε ακόμα από κοινωνικές αντιθέσεις και πάλη των τάξεων, ούτε φυσικά είχαμε μελετήσει τα κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά της μεταβατικής περιόδου από τον καπιταλισμό των λιπαρών δωσίλογων προς τον καπιταλισμό των ευσταλών κωπηλατών της Οξφόρδης, δεν παίρναμε χαμπάρι ούτε τι εκπροσωπούν οι άθλιοι της Βίλας Βρόμα, που προορίζονταν να χτίσουν με τα γερά και φτηνά γεωκτηνοτροφικά χέρια τους τη νέα Ελλάδα, αλλά ούτε τι εκπροσωπεί ο ιδιοκτήτης του συγκεκριμένου ακινήτου. Τι σημαίνει δηλαδή εκδιδόμενη μεσαία τάξη της Κατοχής, που προσπαθούσε να κερδίσει μια θέση στο μεγάλο γιάγμα της εθνικοφροσύνης, προμήθειες, εμπόριο αέρα, εβραίικα ακίνητα, δειλές εισαγωγές και βουνά κονσέρβες από την Ούνρα, πρώτα βήματα εν ολίγοις στη συμμετοχή τους στην οικοδόμηση της νέας Ελλάδας, από θέση 

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 12

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΤΕΡΟΣ

εργολάβου εννοείται. Πολύ αργότερα κάτι καταλάβαμε απ’ όλα αυτά, που να μη σώναμε να καταλάβουμε, μερικές φορές, βλέπετε, όλοι πληρώνουν την πραγματικότητα, αλλά μερικοί πληρώνουν από πάνω και την αντίληψη της πραγματικότητας, ενώ δεν λείπουν κι εκείνοι που τους επιβάλλεται βαρύτατος κεφαλικός φόρος επειδή θέλουν να αλλάξουν και την αντίληψη της πραγματικότητας και, άκουσον άκουσον, και την ίδια την πραγματικότητα. Αλλά αυτά δεν είναι της παρούσης, όπως έλεγε κι η θεία Μαρία. Κατέπλεε κάθε τόσο ο άρχοντας της Βίλας Βρόμα, δεν έμενε και μακριά, στη γειτονιά είχε τη δίπατη μονοκατοικία του με το μεγάλο κήπο, κατέπλεε λοιπόν για να επιθεωρήσει την ιδιοκτησία του ή για να εισπράξει τα νοίκια. Φαλάκρα, ζουμπά και χοντρό τον είχε φτιάξει ο Θεός, με μάτι γαλάζιο Βαυαρίας, οι κινήσεις του όμως κινήσεις πουλιού και ο καβάλος του παντελονιού του κατέβαινε σαν ανάποδο αλεξίπτωτο μέχρι τα γόνατα, θα πετάξει ο χοντρός λέγαμε, και τραγουδούσαμε χαμηλόφωνα, μην τυχόν και μας ακούσει, πετάει πετάει ο χοντρός, πλην ματαίως περιμέναμε, ποτέ δεν μας έκανε το χατίρι, αλλά παρ’ όλα αυτά, και για να πούμε και του χοντρού το δίκιο, δεν μας άφηνε και τελείως παραπονεμένους, υπήρξαν φορές που τον κάναμε χάζι να επιπλήττει αυστη

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 13

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΜ

ρά και να προειδοποιεί μεγαλοφώνως τους μπαταχτσήδες νοικάρηδες ότι θα τους πετάξει στο δρόμο, διότι από τα ενοίκια περίμενε και αυτός να ζήσει, δεν είχε σκοπό να γίνει κλέφτης, ούτε είχαμε κομμουνισμό στην Ελλάδα... ευτυχώωωωως. Κι όταν γρατσουνούσε αυτό το τελευταίο κολλούσε πάνω μου τα παγάκια των ματιών του. Ήξερα βέβαια γιατί με κοίταζε άγρια και με μεγάλη περιφρόνηση, τη σοφία ότι αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα την είχε φυτέψει σαν πράσο στο κεφάλι μου η μάνα μου κι έβγαιναν από τ’ αφτιά μου τα φύλλα της. Με τον πατέρα μου τα είχε ο Κουτουπράς, το σεσημασμένο κομμουνιστή της γειτονιάς, τον Μενέλαο Κατακουζηνό, κι εμένα μ’ έπαιρναν τα σκάγια λόγω συγγενείας πρώτου βαθμού. Αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι ενώ ήξερα καλά τότε τι σημαίνει μπαταχτσής, για το τι σημαίνει κομμουνιστής είχα μάλλον συγκεχυμένη εικόνα, οι πηγές πληροφόρησης της εποχής παρουσίαζαν, βλέπετε, κάποιο πρόβλημα, μητραλοίας, προδότης, εφιάλτης, κόκκινη αράχνη που έτσι και σε παρασύρει στη σπηλιά της δεν θα βρουν ούτε κοκαλάκι από την ελληνική χριστιανική ψυχή σου, σώσον, Κύριε, τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου, αμήν. Τους κομμουνιστές δεν τους ακούμε, γιατί μιλάνε γλυκά σαν το διάβολο και μπο

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 14

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΤΕΡΟΣ

ρεί να μας παρασύρουν, μόνο τους καταγγέλλουμε στη χωροφυλακή αμέσως μόλις τους δούμε, συμβούλευε ο κύριος Μάνος, ο δάσκαλος της έκτης τάξης, έφεδρος αξιωματικός κατά δήλωσή του, και στη φυσιολογική ερώτηση πώς θα τους καταλάβουμε, έξυνε το κεφάλι του και έλεγε: από τα δόντια τους, είναι πάντα κίτρινα και κοφτερά! Αλήθεια, έτσι έλεγε. Και μελετούσα κι εγώ τα βράδια με εμβρίθεια τις ελάχιστες ασπρόμαυρες φωτογραφίες για να δω τα δόντια του Κατακουζηνού, αλλά μια χαρά μού φαίνονταν και το πρόσωπό του κανονικό, ούτε μια τρίχα παραπάνω από τους άλλους άντρες της εποχής, τα μάγουλά του καλοξυρισμένα και τα γυαλιά πλήρως ευθυγραμμισμένα με κέντρο τη μύτη, άρα κατέληγα ότι μάλλον είχε δίκιο η μάνα μου, που όταν τη ρωτούσα αν ο πατέρας μου είναι πραγματικά κομμουνιστής απαντούσε ότι είναι πραγματικά βλάκας, αυτό είναι. Σε μια μνημειώδη περίπτωση πάντως ο Κουτουπράς έκανε τις απειλές του πραγματικότητα, είδαμε να πετάει με τους κλητήρες μια ολόκληρη οικογένεια στο δρόμο, δεν πετούσαν βέβαια οι γιαγιάδες και οι παππούδες και τα κουτσούβελα, όλοι περπατώντας πέρασαν από το θλιβερό καθεστώς του ενοικιαστή της Βίλας Βρόμα στο ακόμα θλιβερότερο καθεστώς του άστεγου, αλλά πετούσαν τα συμπράγκαλα της φτώ

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 15

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΜ

χειας από το παράθυρο, ξεκοιλιασμένες ψάθινες καρέκλες, μπόγοι με στρωσίδια, κατσαρόλια φύρδην μίγδην προσγειώνονταν στην αλάνα, πράγμα που κατά έναν παράξενο για τα σκληρά ήθη της εποχής τρόπο δεν μας ενθουσίασε, και ένας δυο χαζοί που πήγαν να κάνουν πλάκα δέχτηκαν τέτοιο μπινελίκι που το βούλωσαν, κι έτσι ακούγαμε βουβοί το ρυθμικό κλάμα των γυναικών, ααα-ο, ααα-ο· στη μολυβένια του επιφάνεια ίσα που ξεχώριζαν κάποιες κατάρες και βρισιές, μισοπνιγμένες όμως κι αυτές στα δάκρυα, γιατί ποιος κοτούσε να κάνει το μάγκα στον Κουτουπρά, γαμώ τον Κουτουπρά και την εποχή του. Έτσι τον έλεγαν είπαμε, Κουτουπράς Νικόλαος το πλήρες ονοματεπώνυμό του, και δεν φαντάζομαι να βρεθεί άνθρωπος να ρωτήσει πώς ύστερα από τόσα χρόνια το συγκρατώ. Ήταν προικισμένος με μια επιβολή εξουσιαστική και αναμφισβήτητη που έτριζε σε κάθε του βήμα, σας-γαμώ-όλους, παπούτσι μαύρο καθρέφτης απ’ την καινουργίλα και το γυάλισμα, μύριζε νόμο και τάξη το αποτύπωμα στη σκόνη, υπηρετούσε τη δικαιοσύνη ως δικηγόρος, αφού πρώτα είχε υπηρετήσει την επιβίωση ως μαυραγορίτης και διάφορα άλλα, ακόμα και για κουκούλα στην Κατοχή έλεγαν, άνθρωπος αρχών εν γένει ο γκεσταπίτης, ή μάλλον άνθρωπος των αρχών, αλλά αυτές είναι κου

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 16

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΤΕΡΟΣ

βέντες αχρηστευμένες, τότε από το φόβο, τώρα από το χρόνο και τα αισθήματα μετριοπάθειας και λήθης που τους έχουν καταλάβει όλους. Ο Νίκος μου τα κατάφερε στην Κατοχή γιατί έχει σπουδάσει στη Γερμανία έλεγε η γυναίκα του στις γειτόνισσες, καλή γυναίκα αλλά υποταγμένη, και η μοναχοκόρη τους, η Αγνή, Αγνή όνομα και πράμα μέχρι που παρεδόθη στο νυμφίο, ασχημούλα, καλοθρεμμένη όμως και τα είχε τα πιασίματά της, τι έφταιγε το κοριτσάκι αν δεν το χωνεύαμε τότε και δεν μπορώ να το χωνέψω ακόμα και τώρα που δεν είναι πια κοριτσάκι αλλά κυρία εμπόρου, άντε... Άλλος ένας λόγος για άχρηστες και ύποπτες υποκρισίας μετάνοιες. Ο Κουτουπράς πάντως δεν την άφηνε να παίζει με μας, αλλά εκείνη έβγαινε κρυφά όταν αυτός έλειπε, φορούσε καθαρά ρούχα και το βρακάκι της ήταν χρωματιστό ζέρσεϊ και όχι από κάμποτο που ήταν τότε της μόδας στα μέρη μας, νιαούριζε με τα μάτια κάτω όταν της μιλούσαμε άσχημα, αλλά δεχόταν σχεδόν να τη βιάζουμε την κακομοίρα, παιδικές σεξουαλικές ασχήμιες σε υπόγεια γεμάτα ποντίκια και ξύλα για τη σόμπα, χειρονομίες βρασμένες στο οξύ του μίσους για τον μπαμπά αλλά και στις ορμές της ηλικίας, που μπλέκουν το γαμήσι με το μίσος και την επιθυμία με την ντροπή. Ντροπή! 

KARTEROS sel_final_Layout 1 31/05/2011 1:17 μ.μ. Page 17

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΜ

Ντροπή, αλλά ακόμα ισχύουν τα ίδια για όλες τις τάξεις και όλες τις ηλικίες, μεγάλοι άνθρωποι λένε ακόμα όταν θυμώνουν «θα σε γαμήσω», μπλέκουν δηλαδή ακόμα το γαμήσι με το μίσος και την τιμωρία, άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου· την παρθενιά της πάντως, έστω και παρά τρίχα, την έσωσε η Αγνή, το επαναλαμβάνω ότι αγνή παρέμεινε παρ’ όλους τους κινδύνους που διέτρεξε. Η άγνοιά μας δηλαδή την έσωσε, δεν τα καταφέρναμε στα άγουρα χρόνια, αλλά ούτε και αργότερα, ως εραστές. Και ποιος τα κατάφερνε όμως εκείνη την εποχή που ο παράνομος έρωτας λαχάνιαζε τρομαγμένος πίσω από καλαμιές και γαϊδουράγκαθα, όπως πιστοποιούσαν οι χρησιμοποιημένες καπότες που βρίσκαμε το πρωί, και ο νόμιμος έρωτας ήταν καταδικασμένος στη σιωπή, γιατί οι τοίχοι από πλίνθους δεν διέθεταν τη δέουσα ηχητική μόνωση, και ως γνωστόν αυτό ακριβώς είναι το είδος των τοίχων που έχουν αφτιά; Αυτά όσον αφορά τη γειτονιά μας· για το τι συνέβαινε στα καλά σπίτια δεν είμαι σε θέση να μιλήσω, οι φήμες πάντως επέμεναν ότι εκεί τα πράγματα ήταν σαφώς καλύτερα, αν και τώρα που μεγάλωσα έχω λόγους να αμφιβάλλω.

 o