Αντρέι Κούρκοφ - Ο φίλος του μακαρίτη

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 5

ΑΝΤΡΕΪ ΚΟΥΡΚΟΦ

Ο ΦΙΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΤΗ

h

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΡΩΣΙΚΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 6

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ιντιτούτου Γκαίτε που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Андрей Курков, Милый друг, товарищ покойника

Copyright by Andrej Kurkow, 1996 Copyright Diogenes Verlag AG Zürich, 1999. All rights reserved © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2008 © ©

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5247-4

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η μετασοβιετική λογοτεχνία είναι σαν ένας κήπος όπου ανθίζουν όλα τα λουλούδια. Ένας κήπος όπου ο αναγνώστης-περιηγητής και ερασιτέχνης «βοτανολόγος» μπορεί να συναντήσει από περίτεχνα κομψοτεχνήματα, ύμνους στην καλλιέπεια και διαδόχους της μεγάλης ρωσικής λογοτεχνικής παράδοσης του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, μέχρι έργα κατ’ ευφημισμόν «λογοτεχνικά», έργα που δεν αντέχουν όχι μόνο στο χρόνο αλλά ούτε σε μία εκδοτική σεζόν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μετασοβιετική λογοτεχνία καθρεφτίζει το χάος, την «ιστορική ανωμαλία», την κατάρρευση των σταθερών μιας ζωής, την ανάδειξη νέων κοινωνικών δυνάμεων και την αποχώρηση των παλιών, άλλων για το χρονοντούλαπο της ιστορίας και άλλων για άλλες χώρες και ηπείρους. Η μετασοβιετική λογοτεχνία όμως δεν εμφανίστηκε από το πουθενά. Έχει πίσω της μακραίωνες παραδόσεις λογοτεχνικής γραφής. Το νέο αυτό οικοδόμημα στηρίζεται σε θεμέλια στα οποία έχουν εργαστεί οι μεγαλειώδεις γραφιάδες του παρελθόντος. Άνθρωποι οι οποίοι με τη ζωή και το έργο τους θεμελίωσαν έναν από τους λαμπρότερους ναούς της ανθρώπινης σκέψης, άνθρωποι που χάραξαν νέους δρόμους και νέες προοπτικές για το άτομο και την κοινωνία. Τα ογδόντα χρόνια καταπίεσης, περιορισμού και διώξεων του παλαιού καθεστώτος δεν στάθηκαν ικανά να αναχαιτίσουν τα μικρά υπόγεια ρεύματα που κυλούσαν αόρατα από την εξουσία και εντέλει άφησαν πίσω τους ένα δυνατό ποτάμι, τη δροσιά του οποίου γεύονται σήμερα οι αναγνώστες. Η μετασοβιετική λογοτεχνία είναι ένα παράδειγμα ηχηρό και γλαφυρό για το πώς η λογοτεχνία, όταν στηρίζεται σε αρχές και αξίες, μπορεί να επιβιώσει ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Οι συγγραφείς και ποιητές που σήμερα συντροφεύουν τους αναγνώστες έχουν, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, γεννηθεί στο σοβιε-

8

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 8

τικό κράτος. Η διάλυσή του τους έστειλε στις τέσσερις γωνιές της αχανούς αυτής επικράτειας με τα δεκάδες πλέον κράτη. Όλοι τους όμως, ανεξάρτητα από το διαβατήριο που έχουν, αποτελούν τη συνέχεια της μεγάλης αυτής λογοτεχνικής παράδοσης. Ένας από τους συγγραφείς αυτούς, ο πιο πολυδιαβασμένος ρωσόφωνος συγγραφέας σήμερα, τόσο στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης όσο και στη Δύση, είναι ο Αντρέι Κούρκοφ. Ο ίδιος, σε μια πρόσφατη συνέντευξή του σε βρετανική εφημερίδα, δηλώνει κοσμοπολίτης, εξηγώντας ότι ο πατέρας του γεννήθηκε στον Βόρειο Καύκασο, η μητέρα του στην περιοχή του πρώην Λένινγκραντ, όπως και ο ίδιος, αλλά ένα από τα μεγάλα κύματα της εσωτερικής σοβιετικής μετανάστευσης τους έφερε στο Κίεβο, πρωτεύουσα της Ουκρανίας, όπου μεγάλωσε και ζει σήμερα. Αναφέρει μάλιστα χαριτολογώντας ότι είναι αποτέλεσμα του «σταλινικού κοκτέιλ», δηλαδή των κατά καιρούς εξαναγκαστικών κυμάτων εσωτερικής μετανάστευσης, μιας απάνθρωπης πολιτικής που εφάρμοζε το καθεστώς μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’50. Αν και το διαβατήριο που έχει είναι ουκρανικό, ο ίδιος γράφει μόνο στα ρωσικά, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι σε διάφορα λεξικά, εγκυκλοπαίδειες και χρηστομάθειες αναφέρεται ως Ουκρανός. Ο Αντρέι Κούρκοφ γεννήθηκε στο χωριό Μπουντογκός της περιοχής του Λένινγκραντ. Το 1983 αποφοίτησε από το κρατικό Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ξένων Γλωσσών του Κιέβου. Το διάστημα 1985-1987 εργάστηκε ως δεσμοφύλακας στις φυλακές της Οδησσού. Άρχισε να γράφει όταν ήταν ακόμα μαθητής των τελευταίων τάξεων του 12τάξιου σοβιετικού σχολείου. Στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ξένων Γλωσσών φοίτησε στο ιαπωνικό μεταφραστικό τμήμα. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και τη δημιουργία της Δημοκρατίας της Ουκρανίας, ο Αντρέι Κούρκοφ, πιστεύοντας ότι η ρωσική γλώσσα δεν μπορεί να θεωρείται «ξένη γλώσσα» στην Ουκρανία, συνέχισε να γράφει στα ρωσικά, πράγμα που προκάλεσε την οργή πολλών λογοτεχνικών κύκλων της χώρας, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που σε συνελεύσεις επαγγελματικών λογοτεχνικών σωματείων τέθηκε ως ανεξάρτητο ζήτημα της ημερήσιας διάταξής τους το ερώτημα: «Θα υποχρεώσουμε τον Κούρκοφ να γράφει ουκρανικά;» Η επιμονή του να γράφει στα ρωσικά έγινε δεκτή ως casus belli από την κριτική, η οποία επέμενε να τον αγνοεί μέχρι το 1999, όταν το μυθιστόρημά του Πικνίκ στον πάγο (ελλην. μτφρ. Ο θάνατος ενός αγνώστου) ανακηρύχθηκε το πρώτο μπεστ σέλερ μετασοβιετικού συγγραφέα. Συ-

νεχίζοντας όμως τις «παλιές, καλές παραδόσεις» της δημόσιας διαπόμπευσης, Ουκρανοί λογοτέχνες αλλά και απλοί (;) πολίτες εμφανίζονταν στις δημόσιες εμφανίσεις του και ομαδικώς τον κατηγορούσαν ως «εχθρό της Ουκρανίας», αφού στα έργα του η χώρα αυτή δεν παρουσιάζεται εξιδανικευμένη, όπως θα ήθελε η προπαγάνδα του νέου (;) καθεστώτος, το οποίο εκμεταλλευόταν τις εθνικιστικές φωνές για να δημιουργήσει μια νέα ιδεολογία που θα αντικαθιστούσε την παλιά. Την ίδια όμως στιγμή, και ενώ θα περίμενε κανείς ότι στη Ρωσία ο Αντρέι Κούρκοφ θα τύχαινε καλύτερης υποδοχής, βλέπουμε ότι συμβαίνει το αντίθετο. Η επίσημη λογοτεχνική νομενκλατούρα της Ρωσίας σήμερα διεκδικεί το μονοπώλιο της ρωσικής γλώσσας, με αποτέλεσμα να συμπεριλάβει τα βιβλία του Κούρκοφ στο index librorum prohibitorum. Παράδοξο και όμως αληθινό, αλλά τα βιβλία του Κούρκοφ σήμερα, με την εφαρμογή ενός ιδιότυπου εμπάργκο, δεν πωλούνται στα βιβλιοπωλεία της Ρωσίας. Αυτό βέβαια δεν εμποδίζει τους πραγματικούς ομότεχνούς τους να τον τιμούν, όπως έκαναν το 2008, όταν συμπεριέλαβαν το βιβλίο του Ο γαλατάς της νύχτας στη «μεγάλη λίστα» του ρωσικού λογοτεχνικού βραβείου National Best Seller. Ο ίδιος πιστεύει ότι, όπως η Γαλλική Επανάσταση και η πτώση της γαλλικής αυτοκρατορίας οδήγησαν στην εμφάνιση της γαλλόφωνης λογοτεχνίας, έτσι και η πτώση της ΕΣΣΔ οδήγησε στην εμφάνιση της ρωσόφωνης λογοτεχνίας και κανείς πια δεν έχει το αποκλειστικό μονοπώλιο να γράφει στη γλώσσα του Πούσκιν, του Ντοστογιέφσκι, του Πάστερνακ, του Μπουλγκάκοφ κ.ά. Το 1988 έγινε μέλος του βρετανικού Pen Club. Μέχρι σήμερα έχει γράψει 13 μυθιστορήματα και 5 παιδικά βιβλία. Αξίζει να σημειωθεί πως το μυθιστόρημά του Πικνίκ στον πάγο μόνο στην Ουκρανία πούλησε 150.000 αντίτυπα, πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο σύγχρονο συγγραφέα. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε 21 γλώσσες. Στα ελληνικά δεν παρουσιάζεται για πρώτη φορά με το μυθιστόρημα αυτό – έχουν εκδοθεί και άλλα έργα του. Το έργο αυτό όμως δεν είναι τίποτε άλλο από μια εικόνα, ένα ενσταντανέ της καθημερινής ζωής των ανθρώπων που από τη μια μέρα στην άλλη είδαν τη ζωή τους να ανατρέπεται. Είναι μια αλληγορία, μια παραβολή, όχι όμως και ένα ηθοπλαστικό ανάγνωσμα. Ο Κούρκοφ αποφεύγει τις γενικεύσεις, τις κρίσεις και τις επικρίσεις. Αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα και διατηρεί μόνο το δικαίωμα να μοιραστεί μαζί του τη γλυκόπικρη γεύση που αφήνει η ιστορία του. Ο ίδιος χαρακτη-

9

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 9

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 10

ρίζει το είδος της γραφής τους ως «μετασοβιετικό σουρεαλισμό, που απέχει ελάχιστα από την πραγματικότητα». Το χιούμορ του «μαύρο», η γραφή του δηκτική, τα έργα του δημοφιλή, ο ίδιος, σχεδόν, λογοτεχνικά «άπατρις» και η λογοτεχνική νομενκλατούρα δύο χωρών να τον αγνοεί επιδεικτικά. Αυτό όμως είναι που τον κάνει ως συγγραφέα πολύ γοητευτικό και ως στοχαστή αιρετικό. Ο Αντρέι Κούρκοφ είναι ο μοναδικός συγγραφέας της μετασοβιετικής εποχής τα βιβλία του οποίου βρέθηκαν στο Top 10 των ευρωπαϊκών μπεστ σέλερ. Έχει διδάξει στο Μπελ Κόλετζ του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και στην κινηματογραφική σχολή του Θεατρικού Ινστιτούτου του Κιέβου. Παράλληλα, έχει εργαστεί ως σεναριογράφος στα κινηματογραφικά στούντιο Α. Ντοβζένκο. Είναι μέλος της Ένωσης Κινηματογραφιστών της Ουκρανίας και της Εθνικής Ένωσης Συγγραφέων. Το 1988 έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Κινηματογραφικής Ακαδημίας και είναι μόνιμο μέλος της κριτικής επιτροπής των ευρωπαϊκών κινηματογραφικών βραβείων «Φέλιξ». Είναι παντρεμένος με την Ελίζαμπεθ Σαρπ, στέλεχος του Βρετανικού Συμβουλίου στην Ουκρανία, και έχει τρία παιδιά. Έχει ασπαστεί τον προτεσταντισμό και συγκεκριμένα είναι μέλος της Εκκλησίας «Νέα Ιερουσαλήμ». Ο Αντρέι Κούρκοφ βρέθηκε μαζί με εκατομμύρια άλλους ανθρώπους στη δίνη της πρόσφατης ιστορίας. Παρασύρθηκε από την ανεμοθύελλα που σάρωσε τη χώρα στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε. Του ζητήθηκε να πάρει θέση, να τοποθετηθεί, όχι πια ανάμεσα στους «κόκκινους» και τους «λευκούς», αλλά ανάμεσα σε σύνορα, κράτη και νεόκοπες εθνικιστικές ιδεολογίες. Ο ίδιος προτίμησε τον μοναχικό δρόμο του δημιουργού, τηρώντας στο ακέραιο την παράδοση του Δόκτορος Ζιβάγκο.

10

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Μάιος 2008

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 11

1 z…å

ΑΝ ΚΑΠΝΙΖΑ,

11

θα ήταν πιο εύκολο μετά από κάθε ήρεμο, ανεπιθύμητο και συγκεχυμένο σκάνδαλο να καπνίσω μερικά τσιγάρα, κι έτσι ο καπνός, η νικοτίνη, θα γίνονταν για κάποιο διάστημα όχι τόσο το νόημα ή το άρωμα της ζωής, αλλά τουλάχιστον κάτι που θα με βοηθούσε να ξεχαστώ, κάτι σαν το καιγόμενο θυμίαμα της ζωής μου, θα με βοηθούσαν γι’ άλλη μια φορά να συνειδητοποιήσω τη χαρά της ίδιας της ζωής. Ποτέ όμως δεν κάπνισα, και σκέφτηκα ότι το να αρχίσω να καπνίζω στα τριάντα μου χρόνια θα ήταν ή παλιμπαιδισμός ή ανοησία. Ο καιρός ήταν μουντός, αλλά η βροχή δεν έλεγε ν’ αρχίσει. Ήδη σουρούπωνε. Η σύζυγός μου είχε κλειστεί στο μπάνιο, αλλά αυτό ήταν κάτι το συνηθισμένο, έκανε μπάνιο με τις ώρες. Μερικές φορές κι εγώ κλειδώνομαι στο μπάνιο, αλλά, βέβαια, εγώ το κάνω γιατί ντρέπομαι τη σύζυγό μου. Το ζήτημα όμως είναι, έτσι όπως ανακύπτει τώρα πλέον, ότι εδώ και καιρό έχουμε απομακρυνθεί μεταξύ μας. Χθες, την ώρα που ετοιμαζόμασταν να ξαπλώσουμε, ξεντυθήκαμε στα σκοτεινά, ενώ την ημέρα ή με το φως ανοιχτό, όταν κάνουμε μπάνιο, ντρεπόμαστε να εμφανιστούμε γυμνοί ο ένας στον άλλο. Η γύμνια είναι για μας μια πληγή. Νομίζω πως κι εκείνη θα συμφωνούσε μ’ αυτό. Αλλά επειδή εγώ είμαι λαβωμένος, το πιο πιθανό είναι να την πλήγωνα κι εκείνη. Δεν το συζητάμε πια, παρόλο που παλιά προσπαθήσαμε να ξεκαθαρίσουμε τη σχέση μας και να τη βελτιώσουμε, μείναμε όμως μόνο στα λόγια. Θα νόμιζε κανείς πως το φθινόπωρο είναι η εποχή που η ζέστη χάνεται, που ξεκινά η περίοδος συντήρησης της ζεστασιάς, στο όνομα του επερχόμενου χειμώνα, προκειμένου να μην πα-

Ε

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 12

12

γώσουν όλα. Είναι η εποχή που κολλάμε χαρτιά στις χαραμάδες από τα παράθυρα και τις μπαλκονόπορτες. Είναι η εποχή που η ίδια η φύση υποκινεί τις σκέψεις για την αποκατάσταση ή την ενδυνάμωση της βολής, φυσικής και πνευματικής. Τι είναι όμως ο Σεπτέμβριος για μας; Τίποτα. Σωπαίνουμε, συζητάμε με επιφωνήματα. Ο καθένας μόνος του φτιάχνει τον καφέ του και ψήνει τις ομελέτες του. Ήρθε η ώρα να τελειώσουν όλα αυτά. Έπρεπε να φύγω εγώ, γιατί διαμέρισμα του ενός δωματίου δεν χωρίζεται στη μέση. Θυμόμουν τον έρωτα σαν ένα πήδημα από τον πύργο στο νερό κάθε φορά που κοίταζα έξω, από το παράθυρο του ογδόου ορόφου όπου μέναμε. Δεν ήταν όμως αρκετό για να πηδήξω. Δεν ήμουν γεννημένος αυτόχειρας. Η ζωή έξω από τα όρια της καθημερινότητάς μου μού άρεσε πολύ. Μ’ ένα ελαφρό σφίξιμο, μια ανεπαίσθητη παγωνιά στο στήθος, περπατούσα μερικές φορές τα βράδια στη λεωφόρο Κρεσάτικ,* προσπαθώντας να διακρίνω τα χαρακτηριστικά των προσώπων των κοριτσιών της νύχτας, που περίμεναν τους πελάτες τους καθισμένες σε παγκάκια ή στο σιντριβάνι κοντά στον κινηματογράφο Φιλία. Στο μισοσκόταδο, στον τεχνητό φωτισμό της πόλης, έμοιαζαν ελκυστικές, σαν περίτεχνα ζωγραφισμένες, πολλά υποσχόμενες φιγούρες που σε κοιτούσαν σαν να ήταν βγαλμένες από τα μελοδραματικά εξώφυλλα των βιβλίων. Εύκολα μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου πελάτη τους ή ακόμα και γνωστό τους ή φίλο τους. Αλλά το να φαντάζεσαι δεν σημαίνει ότι μπορείς και να γίνεις. Μου έλειπαν πολλά: αποφασιστικότητα, χρήματα, ελευθερία. Εκείνες όμως, σαν το πρώτο χελιδόνι του εισαγόμενου αμερικάνικου τρόπου ζωής, χάριζαν την ελπίδα, συμβόλιζαν την προσδοκία ότι και άλλες γλυκές αμερικανικές εικόνες θα ζωντανέψουν και θα στροβιλίζονται γύρω μου, εδώ, στο Κίεβο. Κι εγώ * Ο κεντρικός δρόμος του Κιέβου. Κατά την παράδοση οι κάτοικοι του Κιέβου τον 10ο αιώνα μ.Χ. πέρασαν από εκεί για να δεχτούν το βάπτισμα του χριστιανισμού, κατ’ εντολή του Βλαδίμηρου του εκχριστιανιστή. Παλιά κατέληγε στην πλατεία της Επανάστασης, σήμερα η πλατεία αυτή ονομάζεται Μεϊτνάν, ονομασία που πήρε από το κίνημα της Πορτοκαλί Επανάστασης πριν από λίγα χρόνια. (Σ.τ.Μ.)

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 13

13

θα βρεθώ στο επίκεντρο αυτού του στροβιλίσματος, το οποίο θ’ αρχίσει σταδιακά να μετατρέπεται στην καινούργια μου ζωή, εκτοπίζοντας την προηγούμενη, με όλες εκείνες τις εφήμερες και πληκτικές της λεπτομέρειες, διαγράφοντας κάθε επιμέρους τμήμα της, έτσι όπως την περιγράφουν λεπτομερώς τα άρθρα διαφόρων εφημερίδων.

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 14

2 z…å

ΤΑΝ ΗΜΟΥΝ φοιτητής, μου άρεσε να κάνω παρέα με ξένους. Από εκείνους έμαθα ξένες γλώσσες και κάποια πράγματα για να καταλαβαίνω τη ζωή. Ήταν πολύ διαφορετικοί από μας, τόσο διαφορετικοί όσο διαφέρει το λευκό μανιτάρι από το σκαντζόχοιρο. Οι εσωτερικές μας διαφορές θα μπορούσαν να κατανοηθούν μόνο αν τις συγκρίναμε με ένα γνώρισμα εμφανώς εξωτερικό, όπως στο προαναφερόμενο παράδειγμα. Είχαν εντελώς διαφορετική παιδική ηλικία και διαφορετικά παιχνίδια. Μου έλεγαν για ένα παιχνίδι που εδώ και πολλές δεκάδες γενιές ξετρελαίνει τα παιδιά που δεν γνώρισαν τη σοβιετική παιδική ηλικία. Το παιχνίδι αυτό είναι απλό: πρέπει να φτιάξεις μια αλυσίδα από γνωστούς σου που θα καταλήγει, για παράδειγμα, στη βασίλισσα της Αγγλίας ή στη Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία την εποχή εκείνη ήταν συνέχεια στην επικαιρότητα. Το παιχνίδι αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε σχεδόν παίκτης να μπορεί, μέσω τριών ή τεσσάρων συνδεδεμένων μεταξύ τους ανθρώπων, να βρεθεί συγγενής του Άγγλου πρωθυπουργού. Η βασική αρχή του παιχνιδιού, απλή μέχρι γελοιότητας, ήταν ότι εγώ τον ξέρω, εκείνος με ξέρει, εκείνη ξέρει κάποιον άλλον, που είναι προσωπικός φίλος μ’ εκείνον ή εκείνη κ.ο.κ. Την εποχή εκείνη προσπάθησα να κάνω το ίδιο και να βρεθώ συγγενής με τον Μπρέζνιεφ ή τον Σερμπίνσκι.* Δεν έγινε τίποτα. Η αλυσίδα απλά δεν μπορούσε να γίνει.

14

Ο

* Λεονίντ Ιλίτς Μπρέζνιεφ (1906-1982): Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης από το 1964 μέχρι το θάνατό του. ~ Βλαντίμιρ Βασίλιεβιτς Σερμπίνσκι (1918-1990): ανώτατο κομματικό στέλεχος του ΚΚΣΕ. Από το 1972 έως το 1989 ήταν Α΄ γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας και μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ. (Σ.τ.Μ.)

Και να τώρα, ξαφνικά, που έπρεπε, λόγω της απόγνωσής μου στη ζωή και την καθημερινότητά μου, όπως συνειδητοποίησα, να παίξω κι εγώ αυτό το παιχνίδι εδώ, στην πατρίδα μου. Θα πρέπει να βρω μια άκρη με κάποιον δολοφόνο. Είναι πολλοί ανάμεσά μας, ορισμένοι απ’ αυτούς μάλιστα δεν κρύβουν τη φύση του επαγγέλματός τους. Πριν από δέκα χρόνια γνώριζα τουλάχιστον δύο απ’ αυτούς, οι οποίοι εξέτισαν την ποινή τους, άνθρωποι φυσιολογικοί και πολύ κοινωνικοί, έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να προστρέξουν προς βοήθεια. Η αλήθεια είναι ότι τότε οι δολοφόνοι ήταν διαφορετικοί, ήταν πιο ρομαντικοί. Σήμερα η οποιαδήποτε σχέση στηρίζεται στο χρήμα και η δολοφονία έχει γίνει για ορισμένους μια επικερδής αμειβόμενη εργασία. Εισήγαγαν μάλιστα και μια λέξη από την αγγλική γλώσσα – κίλερ. Δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η συνέχεια μιας αμερικανικής παράδοσης που αποσκοπεί στη βελτίωση της εικόνας και της ονομασίας επαγγελμάτων με χαμηλό επίπεδο εξειδίκευσης και κύρους. Θυμήθηκα ότι του οδοκαθαριστή, ή απλά σκουπιδιάρη, στην Αμερική τού άλλαξαν τίτλο, τον έκαναν «μηχανικό υγιεινής του αστικού περιβάλλοντος». Η αιτία όμως για την αλλαγή ονόματος ήταν απλή και κατανοητή: έπρεπε να νιώσουν οι σκουπιδιάρηδες μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Σ’ εμάς όλα έγιναν εντελώς διαφορετικά. Απλώς, ο δολοφόνος υψηλής εξειδίκευσης, ο οποίος εργάζεται αποκλειστικά και μόνο κατά παραγγελία, αποκαλείται κίλερ. Ενώ ο προηγούμενος τύπος δολοφόνου –ο καθημερινός, ο ρομαντικός, ο μέθυσος ή ο ζηλιάρης– παραμένει απλά φονιάς. Αυτοί είναι που συλλαμβάνονται και φυλακίζονται, ενώ ο κίλερ παραμένει ένα άπιαστο και αόρατο πουλί. Οι σκέψεις αυτές από μόνες τους με οδήγησαν σ’ ένα ερώτημα που ήδη πολλές φορές με είχε απασχολήσει στο υποσυνείδητό μου. Βλέπετε, εδώ και αρκετά χρόνια έψαχνα διέξοδο από την αδιέξοδη ζωή μου. Την έψαχνα όμως πιο πολύ στη φαντασία μου, κυρίως στις φαντασιώσεις μου. Αλλά τώρα η διέξοδος φάνηκε από μόνη της – διέξοδος όχι από την κατάσταση απλά, αλλά από την ίδια τη ζωή. Για αυτόχειρας δεν έκανα, αφού ήμουν ρέκτης της ζωής, αλλά για θύμα ήμουν ό,τι πρέπει. Ένα θαυμάσιο παράδειγμα άδικης μοίρας, ένας έξυπνος άνθρωπος

15

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 15

KOURKOF sel - FINAL_Layout 1 16/03/2011 7:04 ΜΜ Page 16

16

στον ανθό των δυνάμεων και των ικανοτήτων του να δολοφονηθεί, και μάλιστα κατά παραγγελία! Η φήμη του θύματος δολοφονίας κατά παραγγελία γαργάλισε το νευρικό μου σύστημα. Φανταζόμουν πόσο θα προβληματίζονταν οι πολυάριθμοι γνωστοί μου όταν θα συνειδητοποιούσαν ξαφνικά πόσο λίγο με ήξεραν. Βλέπετε, εγώ ήμουν ο τύπος που έπιναν καφέ ή κρασί μαζί του, και όχι απ’ αυτούς που ανακατεύονται σε υποθέσεις που λύνονται με εκκαθαρίσεις ή κατά παραγγελία δολοφονίες. Φανταζόμουν πως θα τους αναζητούσε η Υπηρεσία Δίωξης Εγκλημάτων κατά της ζωής, θα τους ανέκριναν, θα τους έθεταν δεκάδες «πονηρές» ερωτήσεις. «Ποιοι ήταν οι εχθροί του;», «Με τι ασχολιόταν;», «Ποιος θα μπορούσε να θέλει το θάνατό του;», και τα λοιπά. Το μόνο που απέμενε ήταν να βρεθεί ένας σχετικά φτηνός κίλερ, τα χρήματα της αμοιβής του, και τότε πλέον ο σχεδιασμένος από μένα ιδανικός φόνος θα γίνει ένα ακόμη αξεδιάλυτο μυστήριο. Το αποτελεσματικό τέλος μιας δίχως νόημα ζωής ήταν πολύ δελεαστικό για μένα. Στους μυστηριώδεις φόνους δε υπήρχε ένα ακόμα σαγηνευτικό σημείο –τους αναφέρουν συχνά και στις εφημερίδες και στα βιβλία, θυμούνται τις λεπτομέρειες και το όνομα του θύματος– πράγμα που σήμαινε ότι θα είχα μια πραγματική ευκαιρία να μείνω στη λαϊκή μνήμη, αν όχι για έναν αιώνα, τουλάχιστον σίγουρα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.