Σπύρος Κουζινόπουλος - Δράμα 1941: Μια παρεξηγημένη εξέγερση

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 5

ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΡΑΜΑ 1941: ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 6

©

Copyright Σπύρος Κουζινόπουλος – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2009

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα ☎ 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5063-0

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

11. Η ΣΚΛΗΡΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19 22 25 27

Βουλγαρικά στρατεύματα στο ελληνικό έδαφος . . . . . . . . . . Πολιτική ενσωμάτωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προσπάθεια επέκτασης και στην υπόλοιπη Μακεδονία . . . Ο εκβουλγαρισμός της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εποικισμός και διώξεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η κατάσταση ανά νομό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29 37 40

12. ΤΟ «ΠΡΟΖΥΜΙ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54

Η ανάπτυξη του καπνεργατικού κινήματος στην περιοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54 57

13. ΟΡΓΑΝΩΝΕΤΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η οργάνωση «Ελευθερία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα πρώτα σαμποτάζ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο παράνομος εκδοτικός μηχανισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

62 66 69 71

14. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΝΤΑΡΤΟΟΜΑΔΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

74

Οι ομάδες «Αθανάσιος Διάκος» και «Οδυσσέας Ανδρούτσος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η σύσκεψη των Αμπέλων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η συγκέντρωση του οπλισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

76 82 86

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 8

8

ΔΡΑΜΑ 1941: ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

15. ΑΡΧΙΖΕΙ Ο ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . .

90

Οι «Ιεροί Λόχοι» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Η πρώτη αντιστασιακή ενέργεια στη Θάσο . . . . . . . . . . . . . . 92 Αντάρτες στο Παγγαίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Η εμφάνιση ανταρτικής ομάδας στο Τσάλνταγ . . . . . . . . . . . 97 Η σύσκεψη στελεχών στην Ηλιοκώμη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 16. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κινητικότητα στη Δράμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αιφνιδιασμός του Μακεδονικού Γραφείου . . . . . . . . . . . . . . «Πήρε ή δεν πήρε εντολή ο Χαμαλίδης;» . . . . . . . . . . . . . . . . Σοβαρές αντιρρήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αποτρέπεται η επέκταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

104 106 108 110 113 114

17. ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

121

Τα γεγονότα στον νομό Δράμας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Τα γεγονότα στα γειτονικά χωριά του νομού Σερρών . . . . . 147 Τα γεγονότα στα γειτονικά χωριά του νομού Καβάλας . . . . 150 18. ΤΑ ΣΚΛΗΡΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ . . . . . . . . . .

152

Νομός Δράμας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Νομός Σερρών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Νομός Καβάλας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 19. ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

183

Ολοκαύτωμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Ολικώς κατεστραμμένα 67 χωριά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 10. Η ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

190

Τσάλνταγ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Κύμα άγριας τρομοκρατίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Παγγαίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 11. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . .

204

Η εξόντωση του Παντελή Χαμαλίδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Η εκτέλεση των στελεχών του Μακεδονικού Γραφείου . . . 211

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

9

Μαρτυρία της Μαρίκας Θωμοπούλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Η οργή του σκλαβωμένου λαού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 12. ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ . . . . . . . .

Οι λόγοι της σύγχυσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το όργιο φημών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η στάση της Κομιντέρν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η επίθεση κατά της ΕΣΣΔ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ερμηνεία των βουλγαρικών αρχών της εποχής . . . . . . . . . Η αντίδραση των διορισμένων ελληνικών αρχών . . . . . . . . . Η στάση των Βούλγαρων κομμουνιστών . . . . . . . . . . . . . . . . . Καταδίκη των σφαγών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Υπήρξε ή όχι επαφή ΚΚΕ Δράμας και Βουλγάρων; . . . . . . . Έγκλημα και τιμωρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13. ΠΡΟΒΟΚΑΤΣΙΑ Ή ΛΑΪΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ; . . . . . . . . . . . . . . . . . .

226 227 231 234 236 240 244 247 252 255 258

Η δεξιά ιστοριογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η αριστερή εκδοχή της «προβοκάτσιας» . . . . . . . . . . . . . . . . . Πώς γράφεται μερικές φορές η ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι Βούλγαροι ιστορικοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Επικράτηση της εκτίμησης περί λαϊκής εξέγερσης . . . . . . . .

260 264 266 274 276 280

14. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

290

Υπό το πρίσμα των γεγονότων της εποχής . . . . . . . . . . . . . . . 295 Ηρωική πράξη αντίστασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Α. Η έκθεση του Σαμψών Κανετίδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Β. Η βουλγαρική Αριστερά για την εξέγερση . . . . . . . . . . . . . Γ. Μαρτυρίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δ. Κληρικοί θύματα της φασιστικής βίας . . . . . . . . . . . . . . . . .

303 305 312 319 343

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

354 407 419 429

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 10

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 11

Αφιερωμένο στα παιδιά μου και στα παιδιά όλου του κόσμου, με την ευχή να μην ζήσουν ποτέ τον εφιάλτη του πολέμου και της βίας

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 12

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 13

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Με τα γεγονότα της Δράμας αρχίσαμε να ασχολούμαστε το 1974, αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, όταν, στη διάρκεια μιας πολυήμερης δημοσιογραφικής αποστολής στους νομούς Σερρών και Δράμας για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε τότε ο αγροτικός κόσμος της περιοχής, ήρθαμε σε επαφή με αγωνιστές που είχαν διαδραματίσει κάποιο ρόλο, μικρό ή μεγαλύτερο, στην εξέγερση του Σεπτεμβρίου του 1941. Τις μαρτυρίες τους, που τις καταγράψαμε στο μαγνητόφωνό μας, τις παραθέτουμε στο Παράρτημα του βιβλίου. Είδαμε το θέμα ενδιαφέρον, μια και η κρατούσα μέχρι τότε άποψη ήταν ότι τα γεγονότα εκείνα ήταν λίγο πολύ «στημένα». Υποστηριζόταν δηλαδή με έμφαση, και μάλιστα από πολλές πλευρές, πως επρόκειτο περί μιας «προβοκάτσιας» που είχε στηθεί αριστοτεχνικά από τις βουλγαρικές αρχές κατοχής. Ή πάλι πως οι ηγέτες της εξέγερσης είχαν πέσει θύματα υποβολιμαίων φημών, τις οποίες διοχέτευαν οι Βούλγαροι κατακτητές. Μας γεννήθηκαν από τότε ζωηρές αμφιβολίες για την ορθότητα των απόψεων αυτών. Κάτι δεν κολλούσε στην όλη ιστορία. Πώς ήταν δυνατόν, σκεφτήκαμε, ένα ολόκληρο κίνημα που με μύριες όσες δυσκολίες είχε αναπτυχθεί τους πρώτους κιόλας μήνες της Κατοχής να στηριζόταν σε μια πλάνη, ή οι ηγέτες του να είχαν πέσει θύμα διοχετευόμενων πληροφοριών από τους κατακτητές; Και ακόμα πώς μπορούσε να εξηγηθεί σε μια τέτοια περίπτωση ο αρκετά μεγάλος αριθμός των θυμάτων που είχαν οι Βούλγαροι το διήμερο 28 και 29 Σεπτεμβρίου, που εκδηλώθηκε η εξέγερση της Δράμας;

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 14

14

ΔΡΑΜΑ 1941: ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

Για να δώσουμε απάντηση στα ερωτήματα αυτά, επεκτείναμε την έρευνά μας στη γειτονική Βουλγαρία, εντοπίζοντας σε ένα αγροτόσπιτο στην περιοχή του Μπουργκάς (Πύργου), στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, ένα από τα ελάχιστα ηγετικά στελέχη της εξέγερσης που βρίσκονταν ακόμα εν ζωή την εποχή εκείνη, τον Σαμψών Κανετίδη, ο οποίος μας μίλησε για την υπόθεση και μας παρέδωσε αντίγραφο της ιδιόχειρης υπομνηματικής έκθεσης που είχε υποβάλει αμέσως μετά την Απελευθέρωση στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ. Στην έκθεση περιγράφονταν οι συνθήκες υπό τις οποίες ο ίδιος είχε προκαλέσει τη δολιοφθορά στο εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού της Δράμας, πράξη που αποτέλεσε και το έναυσμα, το «σινιάλο», για την εκδήλωση της εξέγερσης. Στη συνέχεια, αναζητώντας στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ή να διαψεύδουν την εκδοχή της «προβοκάτσιας», ήρθαμε σε επαφή με την παλαίμαχη Βουλγάρα κομμουνίστρια Τίγκα Μιλούσεβα, η οποία αμέσως μετά τα γεγονότα της Δράμας είχε σταλεί στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας για προπαγανδιστική αντιφασιστική δραστηριότητα στις γραμμές των βουλγαρικών στρατευμάτων κατοχής. Κι ακόμα είχαμε μια πολύωρη συνάντηση με τον ιστορικό και ακαδημαϊκό Παντελέι Στέρεφ, ο οποίος για χρόνια ερεύνησε διεξοδικά τα αρχεία των βουλγαρικών ενόπλων δυνάμεων, των σωμάτων ασφαλείας και των μυστικών υπηρεσιών της περιόδου που στη γειτονική μας χώρα είχε εγκαθιδρυθεί το φασιστικό καθεστώς των Βόρις και Φίλοφ. Δυστυχώς, ψάχνοντας για ολοένα και περισσότερα στοιχεία σχετικά με την πολύκροτη αυτή υπόθεση, αλλά και εξαιτίας του φόρτου εργασίας που μας επιφύλασσε το δημοσιογραφικό λειτούργημα, αργήσαμε πολύ να ολοκληρώσουμε την έρευνά μας. Στο μεταξύ όμως εκδόθηκαν μερικές σημαντικές εργασίες για τα γεγονότα της Δράμας. Κυρίως η ογκώδης έκδοση, το 2003, Τα γεγονότα της Δράμας (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1941) – Εξέγερση ή προβοκάτσια;, με σημαντικά στοιχεία και μαρτυρίες. Επίσης η έρευνα-ντοκουμέντο του αείμνηστου Σερραίου λογοτέχνη και ιστορικού Γιώργου Καφταντζή «Μακεδονία ’41», η συλλογική έκδοση του ΙΜΧΑ Η βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη 1941-1944, αλλά και το βιβλίο του

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 15

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

15

Θανάση Χατζή Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, όπου για πρώτη φορά δημοσιεύονταν από το αρχείο του ΚΚΕ οι καταθέσεις Κρόκου για την εξέγερση αυτή, την πιο πολυαίμακτη που σημειώθηκε στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Τα συμπεράσματα της δικής μας έρευνας θα μπορέσει να τα δει ο αναγνώστης στο τέλος του βιβλίου. Εκεί θα πάρει απαντήσεις και στα καίρια ερωτήματα που υπήρχαν μέχρι τώρα σχετικά με το τι ακριβώς συνέβη στη Δράμα και την υπόλοιπη Ανατολική Μακεδονία και Θράκη εκείνο τον Σεπτέμβριο του 1941. Εάν δηλαδή υπήρξε μια πραγματικά ηρωική επαναστατική κίνηση, που εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο τις παραδόσεις των ελληνικών εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, ή εάν είχαμε να κάνουμε με μια σκοτεινή συνεργασία των κομμουνιστών της Δράμας με τις βουλγαρικές αρχές κατοχής, με μια «προβοκάτσια» ώστε να δοθεί το πρόσχημα για τον εξανδραποδισμό της Ανατολικής Μακεδονίας και τον βίαιο εκβουλγαρισμό της, όπως υποστήριζαν ορισμένοι. Αμέσως μετά το τέλος της Κατοχής, και στο εμφυλιοπολεμικό κλίμα εκείνης της περιόδου, αλλά και για δεκαετίες στη συνέχεια, εκμεταλλευόμενοι και τη σύγχυση που επικρατούσε για το ίδιο θέμα και στις γραμμές της Αριστεράς, κάποιοι προσπάθησαν, αναπτύσσοντας μια αστυνομική αντίληψη και ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων, να μας πείσουν ότι είχαμε να κάνουμε όχι με μια αυθόρμητη επαναστατική ενέργεια, πρόωρη ή ανοργάνωτη, αλλά με μια συνωμοσία. Μια συνωμοσία του ΚΚΕ με τους Βούλγαρους, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στις βουλγαρικές αρχές κατοχής να αφελληνίσουν μια για πάντα την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Το πόσο ευσταθούν αυτές οι αιτιάσεις μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει στη συνέχεια ο αναγνώστης. Ενώ μέσα από τις σελίδες του βιβλίου δίνονται απαντήσεις και στους ισχυρισμούς ότι οι επαναστάτες της Δράμας έπεσαν τάχα θύματα διοχετευόμενων φημών, ώστε να εξεγερθούν και να δώσουν τη δυνατότητα στις κατοχικές αρχές να υλοποιήσουν τους στόχους τους. Η εξέγερση της Δράμας τον Σεπτέμβριο του 1941 υπήρξε η πρώτη σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη πράξη αντίστασης κατά των κατακτητών. Και το αίμα που χύθηκε από τους εξεγερ-

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 16

16

ΔΡΑΜΑ 1941: ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ

μένους, αλλά και από τα χιλιάδες αθώα θύματα του ολοκαυτώματος που ακολούθησε, δεν πήγε χαμένο. Στέλνοντας σε όλους τους υπόδουλους λαούς της Γηραιάς Ηπείρου ένα μήνυμα αντίστασης και ελπίδας. Ακυρώνοντας τα όποια επιχειρήματα της Βουλγαρίας περί εθνικών και πληθυσμιακών δικαιωμάτων στην περιοχή. Αποθαρρύνοντας τους υποψήφιους εποίκους από τη Βουλγαρία να εγκατασταθούν στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και να αλλοιώσουν την πληθυσμιακή της σύνθεση. Καταδεικνύοντας σε όλο τον κόσμο, από τους πρώτους κιόλας μήνες της Κατοχής, ότι η περιοχή αυτή ήταν, είναι και θα παραμείνει ακραιφνώς ελληνική. Και όπως σημείωνε ο εντεκάχρονος τότε Κωνσταντίνος Ράγιας, δήμαρχος αργότερα της Προσοτσάνης: «Η ελληνικότητα της Μακεδονίας μας δεν άντεχε τους επιδρομείς, και η επανάστασή μας το απέδειξε. Η επανάσταση ήταν το καλύτερο μνημείο ελληνικότητας της περιοχής μας». Μέσα από τις μαρτυρίες, τα ντοκουμέντα, τις πηγές και το άλλο υλικό που παρουσιάζουμε στο βιβλίο μας αυτό, προσπαθούμε να φωτίσουμε όχι μόνο τα γεγονότα της εξέγερσης στη Δράμα, αλλά και την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος στη Βόρεια Ελλάδα από τις πρώτες κιόλας μέρες της Κατοχής, καθώς και την εξέλιξη του κομμουνιστικού κινήματος στην περιοχή από την περίοδο ακόμα της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Η ανιδιοτελής, μέχρι αυταπάρνησης, δουλειά των παράνομων εκείνων αγωνιστών ήταν που δημιούργησε τις προϋποθέσεις για να στηθούν και να ανθίσουν οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις στη Μακεδονία πρώτα από όλη την υπόλοιπη χώρα. Περιττεύει φυσικά να πούμε ότι η Βουλγαρία της περιόδου της Κατοχής δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη σημερινή φίλη και εταίρο μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Βουλγαρία. Επίσης ότι ο βουλγαρικός λαός, που σήμερα διακρίνεται στη συντριπτική του πλειονότητα για τα φιλελληνικά του αισθήματα, είναι τελείως ξένος με τους οργανωτές εκείνων των θηριωδιών σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Tα εγκλήματα που διέπραξαν οι φασίστες των Βόρις και Φίλοφ απέμειναν σαν ένα μνημείο για να θυμίζουν στους λαούς όλου του κόσμου, και κυρίως στον βουλγαρικό και τον ελληνικό, τα δεινά που μπορούν να προκαλέσουν οι θιασώτες

KOYZINOPOULOS sel_final_Layout 1 24/03/2011 2:38 μ.μ. Page 17

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

17

του επεκτατισμού, της τυφλής βίας, του ακραίου εθνικισμού και του σοβινισμού. Θα ήταν παράλειψή μας πριν τελειώσουμε αν δεν ευχαριστούσαμε ιδιαίτερα τον φίλο εκδότη Θανάση Καστανιώτη, αλλά και την επιμελήτρια Ελένη Μαρτζούκου για τις ουσιαστικές επισημάνσεις και την πολύτιμη βοήθειά της στην ολοκλήρωση του βιβλίου. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στους πρωτεργάτες και τα θύματα εκείνης της εξέγερσης. Μαζί με την οφειλόμενη συγγνώμη μας που καθυστερήσαμε τόσο πολύ αυτή την έκδοση. ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΣ