Η αναζήτηση της αλήθειας

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΙΣΑγωγΗ

ΣΤΟΝ ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ

ΕΠΙΛΟγΗ ΚΕΙΜΕΝωΝ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΝΙΚΟΣ ΠΙΛΑΒΙΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙωΤΗ

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Κρισναμούρτι μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα www.klibrary.gr, μέσω της οποίας μπορείτε να συνδεθείτε με όλες τις επίσημες, σχετικές με το έργο του, ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Επίσης, μπορείτε να απευθυνθείτε γραπτώς και στη διεύθυνση: Krishnamurti Foundation TRUST Ltd., Brockwood Park, Bramdean, Hants, U.K. S024 OLQ ENGLAND.

© Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011 Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Επιμέλεια Έκδοσης: Βιβλιοθήκη Κρισναμούρτι, Τ. Φιλήμονος 22, 115 21 Αθήνα. Τηλ. 210-64.32.605, e-mail: info@klibrary.gr, website: www.klibrary.gr Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν.

100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙωΤΗ Α.Ε.

Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5368-6

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σημείωμα του μεταφραστή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

ΕΙΣΑγωγΗ

Χένρι Μίλερ: Κρισναμούρτι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο Κρισναμούρτι στην εφημερίδα Guardian . . . . . 37 Δ Ι Α Φ Ο ΡΑ Κ Ε Ι Μ Ε Ν Α

Για την πειθαρχία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η λύση βρίσκεται πάντα μέσα στο ίδιο το πρόβλημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Για το διαλογισμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Να είσαι πολύ μακριά…» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το ταξίδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ένας διάλογος κάποιου με τον εαυτό του . . . . . . . .

45 49 51 62 67 69

ΕΡωΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

«Γιατί λένε πως είμαστε όλοι στην ίδια βάρκα;» «Ακούγοντας τον εαυτό σας» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Τι σημαίνει συναίσθημα;» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Για τη χάθα γιόγκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κουνταλίνι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Η ευθύνη του συγγραφέα είναι να έχει απόλυτη ακεραιότητα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



85 91 94 102 105 109

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

«Όπου υπάρχει απουσία του “εγώ’’ υπάρχει ατέλειωτη δημιουργία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Η δημιουργία έρχεται πρώτη, όχι η τεχνική» . . . . «Κάθε είδους προσπάθεια είναι μίμηση» . . . . . . . . Η βοήθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Νιώθω χαμένος χωρίς καθοδήγηση» . . . . . . . . . . . Ο διαχωρισμός σε παρατηρητή και παρατηρούμενο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ψυχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Επίγνωση στον ύπνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η αυτογνωσία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

112 117 120 125 128 132 137 138 144

γΙΑ ΤΟ ΣΕΞ

Η ερωτική πράξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Για την κατανόηση της ερωτικής πράξης . . . . . . . . Τι σημαίνει έλξη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το να είσαι ερωτευμένος είναι αναγκαίο . . . . . . . . Το θέμα της ομοφυλοφιλίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το σεξ δεν είναι ούτε αγνό ούτε μη αγνό . . . . . . . . . «Νιώθω σεξουαλικά... Ε, εντάξει...» . . . . . . . . . . . . . . «Μια περιοχή που δεν είχα σκεφτεί» . . . . . . . . . . . . Το σεξ είναι μια έκφραση αγάπης . . . . . . . . . . . . . . . «Το σεξ είναι σαν ένα τρυφερό λουλούδι» . . . . . . .

149 150 152 154 155 166 174 178 181 186

Π ΡΟΣω Π Ι Κ Ε Σ ΣΥ ΖΗΤΗΣΕ Ι Σ Μ Ε ΤΟ Ν Κ ΡΙ ΣΝΑΜ ΟΥ ΡΤΙ

Του Ντέιβιντ γιανγκ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Σ Τ Ο Υ Κ Ρ Ι Σ Ν Α Μ Ο Υ Ρ Τ Ι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241



KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

ΣΗΜΕΙωΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Ο Κρισναμούρτι σημάδεψε με το έργο του και την παρουσία του όλο τον εικοστό αιώνα, μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά, αφού γεννήθηκε το 1895 στις Ινδίες και πέθανε, σε ηλικία ενενήντα ενός ετών, το 1986, στο Όχαϊ της Καλιφόρνιας στην Αμερική. για περισσότερα από εξήντα χρόνια γυρνούσε όλο τον κόσμο κηρύσσοντας αυτό ακριβώς που δήλωσε όταν απαρνήθηκε το ρόλο του Μεσσία για τον οποίο τον προόριζαν οι θεοσοφιστές, «η αλήθεια είναι μια χώρα δίχως μονοπάτι», και συνεχίζοντας πάντα να έχει μοναδικό σκοπό του να κάνει «τους ανθρώπους άνευ όρων ελεύθερους», διδάσκοντας στην ουσία «τη μεγαλύτερη τέχνη απ’ όλες, την τέχνη της ζωής». Ανέπτυξε μια μοναδική φιλοσοφία που ήταν αληθινά πρωτότυπη και πρωτογενής, αφού ο ίδιος δεν είχε διαβάσει ποτέ του κανένα 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

φιλοσοφικό ή θρησκευτικό βιβλίο. Δεν κουραζόταν να λέει ότι οι θρησκείες ήταν ανθρώπινη επινόηση χωρίς τίποτα το ιερό, ότι ο άνθρωπος μπροστά στο φόβο του για το άγνωστο και την ανικανότητά του να πλησιάσει εκείνο που πραγματικά είναι ιερό επινόησε το «θεό» και τον έπλασε κατ’ εικόνα και ομοίωση του ίδιου, και όχι το αντίθετο, όπως έχει «αυτοδιαμορφωθεί» ο χριστιανικός κόσμος να πιστεύει. Ένα από τα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του είναι ότι η σκέψη είναι μια μορφή ύλης, ένα εργαλείο που ο άνθρωπος έχει θεοποιήσει, δημιουργώντας ψυχολογικά τον σκεπτόμενο, που είναι καθαρά δημιούργημα της σκέψης, και χωρίς αυτή ο σκεπτόμενος ως χωριστή −ανεξάρτητη από τη σκέψη− οντότητα δεν υπάρχει. Όλη η φιλοσοφία του Κρισναμούρτι είναι ένα πρακτικό εργαλείο, ένα «πολυεργαλείο» θα έλεγε κανείς, που σου δίνει τη δυνατότητα να δουλεύεις σε τρία επίπεδα: στο ψυχολογικό (όχι σαν ανάλυση, αλλά σαν παρατήρηση και μη επιλεκτική επίγνωση), στο φιλοσοφικό (ως καθημερινή πρακτική εφαρμογή κι όχι θεωρητική άποψη) και σε κάτι πραγματικά ιερό (θρησκευόμενη ζωή χωρίς θρησκεία). 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

Ο Κρισναμούρτι ένιωθε τους κινδύνους των καιρών και την επιτακτική ανάγκη για δράση. Και για να ανταποκριθούν οι ομιλίες του τόσο στο στιλ όσο και στην ουσία, γίνονταν με το πέρασμα του χρόνου όλο και πιο ευκρινείς και οι διάλογοι λιγότερο ελλειπτικοί. Παρ’ όλα αυτά, το ουσιαστικό μήνυμα έμενε και μένει πάντα το ίδιο: «Μόνο όταν κανείς δει τη ζωή όπως είναι, όταν κανείς δει τον εαυτό του όπως είναι, τότε μόνο μπορεί να προχωρήσει παραπέρα».

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ο Κρισναμούρτι επέμενε ότι δεν ήθελε οπαδούς. «Το να είσαι οπαδός κάποιου είναι ηθικά βλαβερό, όποιος κι αν είναι αυτός», έλεγε. Δεν δημιούργησε κανενός

είδους οργάνωση με πιστούς και μαθητές και δεν έδωσε σε κανέναν το δικαίωμα να παρουσιάζεται ως αυθεντία στην ερμηνεία του έργου του. Οι ομιλίες του, τα ημερολόγια και τα γράμματά του έχουν διασωθεί σε βιβλία και σε εκατοντάδες μαγνητοταινίες και βιντεοκασέτες. Αν οι ιδέες του Κρισναμούρτι γίνουν πιο πλατιά αποδεκτές στο μέλλον θα είναι επειδή θα αντηχούν τους πόθους των ανθρώπων, επειδή θα μιλούν βαθιά σε όσους έχουν απογοη

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

τευτεί από τις πανέξυπνες μακρόβιες ιδεολογίες που σκοπεύουν στο μετασχηματισμό της κοινωνίας. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα γίνει επειδή ο λόγος του Κρισναμούρτι αντηχεί πέρα από τα σύνορα του χρόνου και του χώρου. Η φωνή του έχει σωπάσει, αλλά το μήνυμά του δεν θα πάψει ποτέ να μιλάει στην καρδιά των ανθρώπων που την κρατάνε ανοιχτή για ν’ ακούνε μ’ αυτή. Τα περισσότερα από τα κείμενα που ακολουθούν σε αυτό το βιβλίο είναι από το The Krishnamurti Text Collection, ένα ψηφιοποιημένο αρχείο για PC και Mac όσων έχει πει και έχει γράψει ο Κρισναμούρτι από το 1933 έως το 1986. Τα κείμενα αυτά δεν έχουν περιληφθεί σε ελληνικό βιβλίο, ενώ κάποια από αυτά δεν έχουν εκδοθεί ούτε στ’ αγγλικά. για την πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου στα αγγλικά είναι και το κείμενο της συνέντευξης που υπάρχει εδώ, μιας συνέντευξης που έδωσε ο Κρισναμούρτι στην εφημερίδα Guardian το 1976. Επίσης, το τελευταίο κείμενο, οι προσωπικές συζητήσεις του Κρισναμούρτι με ένα φίλο του, τον Ντέιβιντ γιανγκ, δοσμένο σε ένα δακτυλογραφημένο αντίτυπο στο μεταφραστή 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

το 1991, βλέπει πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας. Τέλος, υπάρχουν κάποια κείμενα που είναι αποσπάσματα από βιβλία με αναμνήσεις για τον Κρισναμούρτι ανθρώπων που τον είχαν συναντήσει προσωπικά, επίσης ανέκδοτα έως τώρα στα ελληνικά. για εισαγωγή σε αυτό το βιβλίο επιλέχτηκε ένα κείμενο −ειδικά αφιερωμένο στον Κρισναμούρτι− του παγκόσμια γνωστού συγγραφέα Χένρι Μίλερ, που υπάρχει στο βιβλίο του The Books in my Life (Τα βιβλία της ζωής μου). Στο βιβλίο αυτό, που έως τώρα δεν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά, ο Μίλερ μιλάει για τα βιβλία που τον επηρέασαν ως συγγραφέα, αλλά κυρίως ως άνθρωπο. Ένα από αυτά είναι και ένα βιβλίο του Κρισναμούρτι. Νίκος Πιλάβιος



KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

EΙΣΑγωγΗ

ΧΕΝΡΙ ΜΙΛΕΡ1

Κρισναμούρτι

Υπάρχει ένα όνομα που έχω συγκρατήσει και το οποίο ξεχωρίζει καθώς βρίσκεται σε αντίθεση με καθετί αποκρυφιστικό, ύποπτο, θολό, θεωρητικό και υποδουλωτικό: Κρισναμούρτι. Να ένας άνθρωπος της εποχής μας, του εικοστού αιώνα, που μπορείς να πεις ότι είναι Δάσκαλος της Πραγματικότητας. Είναι μοναδικός. Έχει απαρνηθεί τα περισσότερα πράγματα απ’ οποιονδήποτε άνθρωπο μπορώ να σκεφτώ εκτός από τον Χριστό. Είναι τόσο απλό να τον καταλάβεις, ώστε μετά είναι εύκολη η κατανόηση του μπερδέματος (από κάποιους) που ακολούθησε την καθαρότητα και την αμεσότητα των λόγων και των πράξεών του. Οι άνθρωποι είναι απρόθυμοι να δεχτούν ό,τι είναι εύκολο να το πιάσεις. Από κάποια διαστροφή μεγαλύτερη κι απ’ όλες τις πονηριές του Σατανά, ο άνθρωπος αρνείται να αναγνωρίσει τα ίδια του τα δικαιώματα που 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

του τα έδωσε ο Θεός, κι έτσι: αναζητάει λύτρωση ή σωτηρία από και με ενδιάμεσους· ψάχνει να βρει οδηγούς, συμβούλους, αρχηγούς, συστήματα, τελετουργίες· γυρεύει απέξω λύσεις που βρίσκονται μέσα στο στήθος του· βάζει τη μάθηση πάνω από τη σοφία, τη δύναμη πάνω από την τέχνη της διάκρισης· αλλά πάνω απ’ όλα αρνείται να δουλέψει για τη δική του απελευθέρωση, υποκρινόμενος ότι τάχα πρέπει πρώτα να απελευθερωθεί «ο κόσμος». ωστόσο, όπως έχει τονίσει ο Κρισναμούρτι ξανά και ξανά, το παγκόσμιο πρόβλημα συνδέεται με το πρόβλημα του ατόμου. Η αλήθεια είναι πάντα στο παρόν, η Αιωνιότητα είναι εδώ και τώρα. Και η σωτηρία; Τι είναι αυτό που θέλεις να σώσεις, ω άνθρωπε; Το ασήμαντο εγώ σου; Την ψυχή σου; Την ταυτότητά σου; Παράτα τα και τότε θα βρεις τον εαυτό σου. Μην ανησυχείς για το Θεό, ο Θεός ξέρει να φροντίζει τον Εαυτό του. Καλλιέργησε τις αμφιβολίες σου, αγκάλιασε κάθε είδους εμπειρία, συνέχισε να επιθυμείς, αγωνίσου όχι για να θυμάσαι ούτε για να ξεχνάς, αλλά για να αφομοιώνεις και να ολοκληρώνεις τις εμπειρίες σου. Σε γενικές γραμμές, αυτός είναι περίπου ο 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

τρόπος που μιλάει ο Κρισναμούρτι. Θα πρέπει κάποιες φορές να είναι βαρετό να απαντά σε όλες τις ασήμαντες, ανόητες ερωτήσεις που του κάνουν πάντα οι άνθρωποι. Απελευθερωθείτε, μας παροτρύνει. Κανείς άλλος δεν θα το κάνει για σας, γιατί κανείς άλλος δεν μπορεί. Αυτή η φωνή από την ερημιά είναι φυσικά η φωνή ενός ηγέτη. Όμως, ο Κρισναμούρτι έχει απαρνηθεί και αυτόν το ρόλο. Ήταν ο Carlo Suarés με το βιβλίο του για τον Κρισναμούρτι2 που μου άνοιξε τα μάτια γι’ αυτό το φαινόμενο που ζει ανάμεσά μας. Το διάβασα πρώτα στο Παρίσι κι από τότε το έχω διαβάσει κάμποσες φορές. Δεν υπάρχει κανένα άλλο βιβλίο που να διάβασα τόσο επίμονα, που να έχω κάνει τόσο άφθονες σημειώσεις, εκτός κι αν κάποτε βγουν «Τα Απόλυτα Άπαντά» του. Ύστερα από χρόνια αγώνα και αναζήτησης βρήκα χρυσάφι. Δεν πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, ούτε –ακόμα περισσότερο− ξέρω τι γνώμη έχει ο ίδιος ο Κρισναμούρτι γι’ αυτό. Δεν έχω συναντήσει τον Κρισναμούρτι ποτέ, μολονότι δεν υπάρχει άνθρωπος στη ζωή που θα το θεωρούσα μεγαλύτερο προνό o

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

μιο να τον συναντήσω όσο αυτόν. Περιέργως, ο τόπος διαμονής του δεν είναι μακριά από το δικό μου. ωστόσο, νομίζω ότι αν αυτός ο άνθρωπος συμβολίζει κάτι, αυτό είναι το δικαίωμα να έχει κανείς την προσωπική του ζωή, που σίγουρα δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι στη διάθεση του κάθε Χ, Ψ και ω που θέλει να τον γνωρίσει ή να πάρει απ’ αυτόν μερικά ψίχουλα σοφίας. «Δεν μπορείτε ποτέ να με ξέρετε»,3 λέει κάπου. Είναι αρκετό να ξέρεις τι αντιπροσωπεύει ως ανθρώπινο πλάσμα και επί της ουσίας. Αυτό το βιβλίο του Carlo Suarés είναι ανεκτίμητο. Είναι γεμάτο από τα ίδια τα λόγια του Κρισναμούρτι διαλεγμένα από ομιλίες και γραπτά. Κάθε φάση της εξέλιξής του (έως τη χρονιά της έκδοσης του βιβλίου) ξεδιπλώνεται μπροστά μας με διαύγεια, με σαφήνεια, με δύναμη. Ο Suarés διακριτικά στέκεται στο βάθος. Έχει τη σοφία να αφήνει τον Κρισναμούρτι να μιλάει ο ίδιος. Στις σελίδες 116 έως 119 του βιβλίου του Suarés ο αναγνώστης μπορεί να βρει το κείμενο του οποίου την ουσία δίνω αμέσως εδώ. Έπειτα από μια μακρά συζήτηση που είχε 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

κάποιος με τον Κρισναμούρτι στη Βομβάη τον ρωτάει: «Όσα λέτε θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία υπερανθρώπων, ανθρώπων ικανών να κατευθύνουν τον εαυτό τους, να βάζουν τάξη μέσα τους, ανθρώπων που θα είναι απολύτως οι δάσκαλοι του εαυτού τους. Τι θα γίνει, όμως, με τον άνθρωπο που βρίσκεται στο πρώτο σκαλοπάτι, που στηρίζεται σε εξωτερικές αυθεντίες, που χρησιμοποιεί κάθε είδους δεκανίκια, που είναι υποχρεωμένος να ενδώσει σε έναν ηθικό κώδικα ο οποίος, στην πραγματικότητα, μπορεί να μην του ταιριάζει;» Κι ο Κρισναμούρτι απαντά: «Δείτε τι συμβαίνει στον κόσμο. Οι δυνατοί, οι βίαιοι, οι ισχυροί, εκείνοι που σφετερίζονται και χρησιμοποιούν εξουσία πάνω σε άλλους είναι στην κορυφή· στους πρόποδες είναι οι αδύναμοι και ευγενικοί, που αγωνίζονται και προχωρούν με δυσκολία. Σε αντίθεση με αυτό σκεφτείτε τα δέντρα, που η δύναμη και το μεγαλείο τους αντλούνται από τις βαθιά κρυμμένες ρίζες τους. Στην περίπτωση του δέντρου, η κορυφή στεφανώνεται από τα λεπτά φύλλα, τα τρυφερά βλαστάρια, τα πιο εύθραυστα κλαδιά. Στην ανθρώπινη κοινωνία, τουλάχιστον όπως είναι συγκροτημένη σήμερα, οι δυνατοί και οι ισχυροί 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

στηρίζονται από τους αδύναμους. Στη φύση, από την άλλη μεριά, οι δυνατοί και οι ισχυροί είναι εκείνοι που συντηρούν τους αδύναμους. Όσο επιμένει κανείς να βλέπει κάθε πρόβλημα με διαστρεβλωμένο και παραμορφωμένο νου θα παραδέχεται την υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων. Εγώ κοιτάζω το πρόβλημα από διαφορετική σκοπιά... Οι πεποιθήσεις σας δεν είναι αποτέλεσμα της δικής σας κατανόησης, απλώς επαναλαμβάνετε ό,τι έχετε πάρει από διάφορες αυθεντίες· μαζεύετε διάφορα αποφθέγματα, στρέφετε τη μια αυθεντία εναντίον της άλλης, το παλιό εναντίον του καινούργιου. Δεν έχω τίποτα να πω γι’ αυτό. Αν όμως αντιμετωπίζετε τη ζωή από μια σκοπιά που δεν είναι παραμορφωμένη ή ακρωτηριασμένη από την εξουσία, που δεν στηρίζεται στις γνώσεις των άλλων αλλά στις γνώσεις που πηγάζουν από τα δικά σας βάσανα, από τις δικές σας σκέψεις, από τη δική σας παιδεία, από τη δική σας κατανόηση, τη δική σας αγάπη, τότε θα καταλάβετε τι εννοώ όταν λέω “car la meditation du Coeur est l’entendement…”.4 Προσωπικά, κι ελπίζω να καταλάβετε αυτό που λέω τώρα, δεν πιστεύω σε κάτι και δεν ανήκω σε καμία παράδοση. Είχα από πάντα αυτή τη στάση απέναντι στη ζωή. Καθώς είναι γεγονός ότι η ζωή ποικίλλει από 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

μέρα σε μέρα, όχι μόνο οι θρησκείες και οι παραδόσεις μού είναι άχρηστες, αλλά αν αφηνόμουν να αιχμαλωτιστώ από αυτές θα με εμπόδιζαν να κατανοήσω τη ζωή… Μπορείτε να φτάσετε στην απελευθέρωση ανεξάρτητα από το πού βρίσκεστε ή τι συνθήκες σάς περιβάλλουν, αλλά αυτό σημαίνει ότι πρέπει να έχετε τη δύναμη της νοημοσύνης. Επειδή, σε τελευταία ανάλυση, νοημοσύνη είναι η ικανότητα να απελευθερώνεται κανείς από τις καταστάσεις στις οποίες έχει εμπλακεί, η ικανότητα να ελευθερώνεται από το φαύλο κύκλο... Ίσως μου πείτε: “Δεν έχω αυτού του είδους το σθένος”. Αυτή ακριβώς είναι κι η άποψή μου. Προκειμένου, τώρα, να ανακαλύψετε το ίδιο σας το σθένος, τη δύναμη που βρίσκεται μέσα σας, πρέπει να είστε έτοιμοι και πρόθυμοι να πιαστείτε στα χέρια με όλων των ειδών τις εμπειρίες. Και αυτό ακριβώς είναι εκείνο που αρνείστε να κάνετε!»

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί (ο Κρισναμούρτι) είναι γυμνή, αποκαλύπτει, εμπνέει. Διαπερνά τα σύννεφα της φιλοσοφίας που σκοτεινιάζουν τη σκέψη μας και αναζωογονεί τις πηγές της δράσης. Ισοπεδώνει τα ετοιμόρροπα σούπερ οικοδομήματα των λεκτικών ακροβασιών και καθαρίζει το έδαφος από τα σκου

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

πίδια. Κάνει την καθημερινή ζωή αντί ένα «δρόμο μετ’ εμποδίων» ή ποντικοπαγίδα μια γεμάτη χαρά αναζήτηση. Κάποτε, ο Βαν γκογκ κουβεντιάζοντας με τον αδελφό του τον Τεό είπε: «Ο Χριστός ήταν τόσο άπειρα μεγάλος γιατί κανένα έπιπλο ή οποιοδήποτε άλλο βλακώδες στολίδι δεν στάθηκε ποτέ εμπόδιο στο δρόμο του». Νιώθει κανείς να ισχύει το ίδιο και για τον Κρισναμούρτι. Τίποτα δεν στέκεται εμπόδιο στο δρόμο του. Η σταδιοδρομία του, μοναδική στην ιστορία των πνευματικών αρχηγών, σου θυμίζει το ξακουστό έπος του γκιλγκαμές. Αν και στη νεανική του ηλικία τον υποδέχτηκαν ως τον επερχόμενο σωτήρα, ο Κρισναμούρτι αρνήθηκε το ρόλο που του είχαν προετοιμάσει, έδιωξε όλους τους μαθητές και απέρριψε όλους τους συμβούλους και δασκάλους. Δεν ξεκίνησε καμία νέα πίστη ή δόγμα, αμφισβήτησε τα πάντα, καλλιέργησε την αμφιβολία (ιδιαίτερα για τις στιγμές έξαρσης), και χάρη στον ηρωικό αγώνα και στην επιμονή του, ελευθέρωσε τον εαυτό του από την ψευδαίσθηση, τη μαγεία, την περηφάνια, τη ματαιοδοξία, και από την κάθε είδους λεπτή κυριαρχία πάνω στους άλλους. Πήγε στην ίδια την πηγή της ζωής για 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

να βρει τροφή και έμπνευση. για να αντισταθεί στα τεχνάσματα και στις παγίδες εκείνων που επιδίωκαν να τον υποδουλώσουν και να τον εκμεταλλευτούν, χρειάστηκε αδιάκοπη επαγρύπνηση. Απελευθέρωσε την ψυχή του –για να το πω έτσι− από τον κάτω και τον πάνω κόσμο, ανοίγοντάς της έτσι «τον παράδεισο των ηρώων». Χρειάζεται να εξηγήσω αυτή την κατάσταση; Υπάρχει κάτι στις ομιλίες του Κρισναμούρτι που κάνει την ανάγνωση των βιβλίων να μοιάζει εντελώς περιττή. Υπάρχει και άλλο ένα γεγονός, ακόμα πιο εντυπωσιακό, που συνδέεται με τις ομιλίες του, όπως επισημαίνει ο Suarés, και συγκεκριμένα: «Όσο πιο σαφή είναι τα λόγια του τόσο λιγότερο κατανοητό είναι το μήνυμά του». Ο Κρισναμούρτι είπε κάποτε: «Θα είμαι επίτηδες αόριστος. Θα μπορούσα να είμαι τελείως συγκεκριμένος, αλλά δεν έχω την πρόθεση να είμαι. Επειδή μόλις οριοθετείται κάτι είναι νεκρό». Όχι, ο

Κρισναμούρτι δεν προσδιορίζει ούτε απαντά «ναι» ή «όχι». Πετάει την ερώτηση πίσω σ’ εκείνον που την έκανε και τον αναγκάζει να αναζητήσει μόνος του την απάντηση. Επανα

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

λαμβάνει ξανά και ξανά: «Δεν σας ζητώ να πιστέψετε αυτά που σας λέω... Δεν θέλω τίποτε από σας, ούτε την καλή σας γνώμη ούτε να συμφωνήσετε ούτε να με ακολουθήσετε. Δεν σας ζητώ να πιστέψετε αυτά που λέω, αλλά να τα κατανοήσετε». Συ-

νεργαστείτε με τη ζωή! Αυτό μας προτρέπει συνέχεια να κάνουμε. Κάπου κάπου μαστιγώνει κανονικά τους φαρισαϊκούς. «Τι έχετε πετύχει», τους ρωτάει, «με όλα τα ωραία λόγια σας, με τα συνθήματα και τις ταμπέλες σας, με τα βιβλία σας; Πόσους ανθρώπους έχετε κάνει ευτυχισμένους, όχι με παροδική αλλά με μόνιμη έννοια; Είναι μεγάλη ικανοποίηση να δίνει κανείς στον εαυτό του τίτλους, ονόματα, να απομονώνεται από τον κόσμο και να νομίζει ότι διαφέρει από τους άλλους! Όμως, αν όλα αυτά που λέτε είναι αλήθεια, τότε αναρωτηθείτε αν έχετε γλιτώσει έστω κι ένα συνάνθρωπό σας από τη θλίψη και τον πόνο».

Η επόμενη παράγραφος είναι μια προσωπική ερμηνεία των λόγων του Κρισναμούρτι από τον Suarés. «Όλοι οι προστατευτικοί μηχανισμοί –κοινωνικοί, ηθικοί, θρησκευτικοί– που δίνουν την ψευδαίσθηση ότι στηρίζουν και βοηθούν τους αδύναμους ώστε να μπορούν να οδηγηθούν 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

και να κατευθυνθούν προς μια καλύτερη ζωή είναι αυτοί ακριβώς που εμποδίζουν τους αδύναμους να επωφεληθούν από την άμεση εμπειρία της ζωής. Αντί για μια γυμνή και άμεση εμπειρία οι άνθρωποι ζητούν να χρησιμοποιήσουν προστασίες κι έτσι ακρωτηριάζονται. Αυτοί οι μηχανισμοί γίνονται όργανα εξουσίας, υλικής και πνευματικής εκμετάλλευσης». Μια από τις εμφανείς διαφορές ανάμεσα σ’ έναν άνθρωπο όπως ο Κρισναμούρτι και τους καλλιτέχνες εν γένει έγκειται στις αντίστοιχες στάσεις τους προς τους ρόλους τους. Ο Κρισναμούρτι τονίζει ότι υπάρχει μια διαρκής αντίθεση ανάμεσα στη δημιουργική ευφυΐα του ζωγράφου και στο «εγώ» του. «Ο ζωγράφος φαντάζεται», λέει, «ότι το “εγώ” του είναι μεγαλειώδες ή τέλειο. Αυτό το “εγώ” επιθυμεί να χρησιμοποιεί για κέρδος του και ενίσχυση της δύναμής του τη στιγμή της έμπνευσης μέσα στην οποία βρισκόταν σε επαφή με το αιώνιο, μια στιγμή ακριβώς που το “εγώ” ήταν απόν, και τη θέση του είχαν πάρει τα υπολείμματα της δικής του ζωντανής εμπειρίας. Μόνο η διαίσθηση κάποιου», υποστηρίζει ο Κρισναμούρτι, «θα έπρεπε να είναι ο αποκλειστικός οδηγός του. Όσο για τους ποιητές, τους μουσικούς, 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

όλους τους καλλιτέχνες, αυτοί, πράγματι, θα έπρεπε να αναπτύξουν την ανωνυμία· θα έπρεπε να αποσυνδεθούν από τα δημιουργήματά τους. Αλλά με τους περισσότερους καλλιτέχνες συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο – θέλουν να συνδέσουν την υπογραφή τους με τις δημιουργίες τους. Με λίγα λόγια, όσο ο καλλιτέχνης προσκολλάται στον ατομικισμό δεν θα καταφέρει ποτέ να κάνει μόνιμη την απεικόνιση της έμπνευσής του και της δημιουργικής του δύναμης. Η ποιότητα ή το μέγεθος του ταλέντου δεν είναι παρά η πρώτη φάση της λύτρωσης».

Δεν προσπαθώ να δώσω ολόκληρη τη σκέψη του Κρισναμούρτι όπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο του Carlo Suarés. Παρακινήθηκα να μιλήσω γι’ αυτόν από το γεγονός ότι, όσο στέρεα αγκυροβολημένος κι αν είναι στην πραγματικότητα, έχει άθελά του δημιουργήσει γύρω από το όνομά του ένα μύθο κι ένα θρύλο. Οι άνθρωποι δεν θα δεχτούν έτσι εύκολα ότι ένας άνθρωπος που έχει γίνει απλός, ευθύς κι ειλικρινής δεν κρύβει κάτι πολύ πιο περίπλοκο, πολύ πιο μυστήριο. Ενώ υποκρίνονται ότι η πιο φλογερή επιθυμία τους είναι να ξεφύγουν από τις σκληρές δυσκολίες με τις οποίες έχουν μπλέξει, εκείνο που πραγματικά λατρεύουν εί

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

ναι να κάνουν τα πάντα δύσκολα, θολά και με δυνατότητα να συνειδητοποιηθούν μόνο στο μακρινό μέλλον. Το ότι έχουν φτιάξει μόνοι τους τις δυσκολίες τους είναι συνήθως το τελευταίο πράγμα που θα παραδεχτούν. Την πραγματικότητα, αν επιτρέψουν έστω και για μια στιγμή να πειστούν ότι υπάρχει –στην καθημερινή ζωή–, την αναφέρουν πάντα ως «σκληρή» πραγματικότητα. Την περιγράφουν σαν κάτι που αντιμάχεται τη θεϊκή πραγματικότητα ή −θα μπορούσαμε να πούμε− κάποιο κρυμμένο ειδυλλιακό παράδεισο. Η ελπίδα ότι μπορεί μια μέρα να ξυπνήσουμε σε συνθήκες ζωής εντελώς διαφορετικές από εκείνες που βιώνουμε καθημερινά κάνει τους ανθρώπους πρόθυμα θύματα κάθε μορφής τυραννίας και καταπίεσης. Ο φόβος και η ελπίδα αποχαυνώνουν τον άνθρωπο. Ο μύθος μέσα στον οποίο ζει από μέρα σε μέρα είναι ο μύθος ότι κάποτε ίσως δραπετεύσει από τη φυλακή που ο ίδιος έχτισε για τον εαυτό του και την οποία αποδίδει στις μηχανορραφίες άλλων. Κάθε αληθινός ήρωας φτιάχνει τη δική του πραγματικότητα. Απελευθερώνοντας τον εαυτό του, ανατινάζει το μύθο που μας δένει με το παρελθόν και το μέλλον. Αυτή ακρι

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

βώς είναι η ουσία του μύθου: ότι σκεπάζει μ’ ένα πέπλο το θαυμαστό «εδώ και τώρα». Σήμερα το πρωί ανακάλυψα στο ράφι ένα άλλο βιβλίο για τον Κρισναμούρτι που είχα ξεχάσει ότι το έχω. Μου το είχε χαρίσει κάποιος φίλος την παραμονή ενός μακρινού ταξιδιού. Το είχα βάλει σε κάποια άκρη χωρίς καν να το ανοίξω. Αυτό το προοίμιο είναι για να ευχαριστήσω το φίλο μου για τη μεγάλη υπηρεσία που μου πρόσφερε − και για να πληροφορήσω τον αναγνώστη που δεν ξέρει γαλλικά για την ύπαρξη άλλης μιας εξαίρετης ερμηνείας της ζωής και του έργου του Κρισναμούρτι. Το βιβλίο λέγεται Κρισναμούρτι, «Ο άνθρωπος είναι ο απελευθερωτής του εαυτού του» και είναι γραμμένο από τον Ludowic Réhault.5 Όπως το βιβλίο του Suarés, έτσι κι αυτό περιέχει άφθονα αποσπάσματα από τις ομιλίες και τα γραπτά του Κρισναμούρτι. Εφόσον δεν ξέρω κανέναν άλλο άνθρωπο που η σκέψη του να είναι τόσο εμπνευσμένη και γόνιμη, εφόσον δεν ξέρω κανέναν άλλο άνθρωπο που να είναι πιο απελευθερωμένος από γνώμες και προκαταλήψεις, και επειδή βλέπω από προσωπική πείρα ότι παραποιούν μονί

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

μως τα λόγια του, τον παρερμηνεύουν και τον παρανοούν, θεωρώ σημαντικό και καίριο, ακόμα και με κίνδυνο να γίνω βαρετός στον αναγνώστη, να μείνω περισσότερο στο θέμα του Κρισναμούρτι. Στο Παρίσι, όπου άκουσα πρώτη φορά γι’ αυτόν, είχα μερικούς φίλους που μιλούσαν ατελείωτα για τους «Διδασκάλους». Κανείς από αυτούς, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν ήταν μέλος κάποιας ομάδας, λατρείας ή αίρεσης. Ήταν απλώς έντιμοι αναζητητές της αλήθειας, όπως λέμε. Και ήταν όλοι καλλιτέχνες. Τα βιβλία που διάβαζαν εκείνο τον καιρό μού ήταν άγνωστα – εννοώ τα έργα των Leadbeater, Steiner, Besant, Blavatsky, Mabel Collins και άλλα παρόμοια.6 Πράγματι, ακούγοντάς τους να αναφέρουν αποσπάσματα από αυτές τις πηγές, συχνά γελούσα μαζί τους κατάμουτρα. (Έως σήμερα πρέπει να ομολογήσω ότι η γλώσσα του Rudolf Steiner7 μου δίνει την αίσθηση του γελοίου.) Μερικές φορές, όταν άναβε η συζήτηση με αποκαλούσαν «πνευματικό αλήτη». Επειδή δεν είμαι φτιαγμένος για «οπαδός», αυτοί οι φίλοι, όλοι φλογερές ψυχές, που καίγονταν από την επιθυμία να προσηλυτίζουν, με έβλεπαν σαν «λεία» τους. Μερικές φορές, πάνω 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

στο θυμό μου, τους έλεγα να μην τολμήσουν να με ξαναπλησιάσουν − εκτός αν μπορούσαν να συζητήσουν γι’ άλλα πράγματα. Αλλά την επόμενη μέρα θα τους έβρισκα μπροστά στην πόρτα μου, λες και δεν είχε συμβεί τίποτα. Πρέπει να πω αμέσως ότι μια κοινή ιδιότητα που είχαν ήταν το πλήρες αδιέξοδό τους. Ζητούσαν να σώσουν εμένα, αλλά δεν μπορούσαν να σώσουν τον εαυτό τους. Εδώ πρέπει να ομολογήσω ότι όσα συζητούσαν, οι αναφορές τους σε βιβλία, ό,τι προσπαθούσαν διά της βίας να μου μάθουν, είδα αργότερα ότι δεν ήταν τόσο αφελή και ανόητα όπως νόμιζα κάποτε. Όχι, με κανέναν τρόπο! Αλλά εκείνο που με εμπόδιζε «να δω τα πράγματα κάτω από το σωστό τους φως» ήταν η −όπως τη λέω− ιδιαίτερη ανικανότητά τους να επωφεληθούν από τη σοφία που διψούσαν τόσο πολύ να μεταδώσουν. Ήμουν ανελέητος μαζί τους, κάτι για το οποίο ποτέ μου δεν μετάνιωσα. Νομίζω ότι ίσως τους έκανε κάποιο καλό ότι παρέμεινα τόσο ανυποχώρητος. Μόνο αφού έπαψαν να με ενοχλούν μπόρεσα να ενδιαφερθώ αληθινά για «όλες αυτές τις ανοησίες». (Αν τυχόν κάποιοι απ’ αυτούς διαβάσουν τούτες τις γραμμές θα ξέρουν ότι 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

παρ’ όλα αυτά τους οφείλω πολλά.) Αλλά εξακολουθεί να είναι αλήθεια ότι έκαναν ακριβώς όσα οι «Διδάσκαλοι» αποδοκίμαζαν. «Δεν έχει καμία αξία», λέει ο Κρισναμούρτι, «ποιος μιλάει, η αξία βρίσκεται στο πλήρες νόημα όσων λέγονται». Φυσικά, το να κατανοηθεί το πλήρες νόημα όσων λέγονται, και να τα κάνει κανείς δικά του, εξαρτάται απόλυτα από το άτομο. Θυμάμαι κάποιο καθηγητή αγγλικών στο σχολείο ο οποίος διαρκώς μας φώναζε: «Κάντε το δικό σας». Ήταν ένας ματαιόδοξος, εξεζητημένος κομψευόμενος λιμοκοντόρος, ένας πραγματικός χαζοβιόλης που δεν είχε το ταίρι του. Αν είχε «κάνει δικό του» έστω και κάτι από όλα εκείνα που είχε διαβάσει και με στόμφο μας τα σύστηνε ως δικά του, δεν θα δίδασκε αγγλική φιλολογία αλλά θα την έγραφε ο ίδιος ή, αποδεχόμενος με αληθινή ταπεινότητα ότι δεν ήταν δάσκαλος, μέντορας ή οδηγός, θα μας είχε εμπνεύσει την αγάπη για τη λογοτεχνία – κάτι που σίγουρα δεν έκανε. Αλλά για να ξαναγυρίσουμε στους «Διδασκάλους»... Στο μηνιαίο Διεθνές Δελτίο του Αστέρος τον Νοέμβριο του 1929 αναφέρεται το εξής απόσπασμα από λόγο του Κρισναμούρτι: 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

«Ενδιαφέρεστε έντονα όλοι σας για τους Διδασκάλους, αν υπάρχουν και ποια είναι η άποψή μου γι’ αυτούς. Θα σας πω την άποψή μου. Για μένα λίγη σημασία έχει αν υπάρχουν ή δεν υπάρχουν, επειδή όταν πηγαίνετε περπατώντας από εδώ στον καταυλισμό ή στο σιδηροδρομικό σταθμό υπάρχουν άνθρωποι που είναι μπροστά σας, πιο κοντά στο σταθμό, επειδή έχουν ξεκινήσει νωρίτερα. Τι είναι πιο σημαντικό; Να φτάσετε στο σταθμό ή να κάτσετε κάτω και να λατρεύετε τον άνθρωπο που βρίσκεται πιο μπροστά από σας;»

Στο βιβλίο του για τον Κρισναμούρτι ο Réhault επισημαίνει ότι η στάση του Κρισναμούρτι προς τους Διδασκάλους ή η άποψή του δεν άλλαξε ποτέ ουσιαστικά, εκείνο που άλλαξε ήταν η αντίληψή του για εκείνους που αναζητούν Διδασκάλους. Στις προφανώς αλληλοσυγκρουόμενες αναφορές του Κρισναμούρτι στους Διδασκάλους υπάρχει μια τρομερή συνέπεια που είναι χαρακτηριστική της διαρκώς εξελισσόμενης στάσης του απέναντι στη ζωή. Η μετατόπιση της έμφασης από το γεγονός της ύπαρξης των Διδασκάλων στο λόγο της ύπαρξής τους είναι απόδειξη της ετοιμότητάς του, της επαγρύπνη

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

σής του και των ακούραστων προσπαθειών του να κατανοήσει τα ουσιώδη: «Γιατί σκοτίζεστε για τους Διδασκάλους; Το ουσιώδες είναι ότι πρέπει να είστε ελεύθεροι και δυνατοί, και δεν θα μπορέσετε να είστε ποτέ ελεύθεροι και δυνατοί αν είστε μαθητές κάποιου άλλου, αν έχετε από πάνω σας για ενδιάμεσους κάποιους γκουρού ή κάποιους Διδασκάλους. Δεν μπορείτε να είστε ελεύθεροι και δυνατοί αν κάνετε εμένα Διδάσκαλό σας ή γκουρού σας. Δεν το θέλω αυτό».

Λίγους μήνες ύστερα από αυτή την οριστική, αδιαμφισβήτητη δήλωση (Απρίλιος 1930), του ζητάνε να απαντήσει στην ενοχλητική ερώτηση «Υπάρχουν Μύστες ή Διδάσκαλοι;» κι εκείνος απαντά: «Αυτό είναι άνευ ουσίας για μένα. Δεν με ενδιαφέρει… Δεν προσπαθώ να αποφύγω την ερώτηση… Δεν αρνούμαι ότι υπάρχουν. Στην εξέλιξη δεν μπορεί παρά να υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον απολίτιστο και στον πολιτισμένο. Αλλά τι αξία έχει αυτό για τον άνθρωπο που είναι κλεισμένος στους τοίχους της φυλακής του; Θα ήμουν ανόητος να αρνηθώ την κλιμάκωση της εμπειρίας που είναι αυτό που εσείς ονομάζετε εξέλιξη. Ενδιαφέρεστε περισσότερο για τον άνθρωπο που είναι πιο μπροστά από σας παρά για τον εαυτό  o

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

σας. Είστε πρόθυμοι να λατρέψετε κάποιον που βρίσκεται πολύ μακριά κι όχι τον εαυτό σας ή το γείτονά σας. Πιθανόν να υπάρχουν Μύστες, Διδάσκαλοι, δεν το αρνούμαι, αλλά δεν μπορώ να καταλάβω τι αξία έχει αυτό για σας ως άτομα».

Λίγα χρόνια αργότερα λέγεται ότι έχει πει: «Μην επιθυμείτε την ευτυχία. Μην αναζητάτε την αλήθεια. Μην αναζητάτε το ύψιστο». Εκτός αν κανείς

είναι στρεψόδικος ή παραποιεί την αλήθεια, εδώ δεν υπάρχει καμιά ασυμφωνία με το αιώνιο θέμα που έχει έντονα υπογραμμίσει. γιατί λέει πάλι: «Εσείς αναζητάτε την αλήθεια, λες και είναι το αντίθετο απ’ αυτό που είστε». Αν τέτοια ξεκάθαρα και ντόμπρα λόγια δεν παρακινούν και δεν ξυπνάνε, τότε τίποτε άλλο δεν μπορεί να το κάνει. «Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ο απελευθερωτής του εαυτού του!» Αυτό δεν είναι η απόλυτη διδα-

σκαλία; Έχει ειπωθεί ξανά και ξανά και έχει αποδειχτεί ξανά και ξανά από μεγάλες φυσιογνωμίες της ανθρωπότητας. Τους Διδασκάλους; Αναμφίβολα. Άνθρωποι που παντρεύτηκαν τη ζωή και όχι αρχές, νόμους, δόγματα, ηθικές, θρησκείες. «Οι πραγματικά μεγάλοι δάσκαλοι δεν φτιάχνουν νόμους, θέλουν να ελευθερώσουν τον άνθρωπο», λέει ο Κρισναμούρτι. 

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

Εκείνο που ξεχωρίζει τον Κρισναμούρτι ακόμα και από τους μεγάλους δασκάλους του παρελθόντος, τους θρησκευτικούς διδασκάλους και τα «παραδείγματα προς μίμηση» είναι η πλήρης απογύμνωσή του από οτιδήποτε. Ο μόνος ρόλος που επιτρέπει στον εαυτό του να παίξει είναι ο εαυτός του − ένα ανθρώπινο πλάσμα. Ντυμένος μόνο με την αδύναμη σάρκα στηρίζεται ολοκληρωτικά στο πνεύμα, που είναι ένα με τη σάρκα. Αν έχει κάποια αποστολή, είναι να απογυμνώσει τους ανθρώπους από τις ψευδαισθήσεις και τις αυταπάτες τους, να διώξει μακριά τα ψεύτικα στηρίγματα των ιδανικών, των διάφορων «πιστεύω», των φετίχ, όλα τα δεκανίκια, κι έτσι να αποδώσει πίσω στον άνθρωπο το πλήρες μεγαλείο, την πλήρη δύναμη της ανθρώπινης φύσης του. Συχνά έχουν αναφερθεί σ’ αυτόν ως τον «Παγκόσμιο Διδάσκαλο». Αν υπάρχει ένας άνθρωπος που να δικαιούται αυτό τον τίτλο είναι εκείνος. Όμως για μένα το σημαντικό είναι ότι ο Κρισναμούρτι δεν μας επιβάλλεται ούτε ως δάσκαλος ούτε ως Διδάσκαλος, αλλά ως άνθρωπος. Ο ίδιος λέει: «Ελπίζω ότι συλλογιζόμαστε μαζί, παρατη

KRISNAMOURTI_anazitisi final_Layout 1 14/09/2011 2:24 μ.μ. Pa

ρούμε μαζί· σαν δυο φίλοι που περπατάμε σε κάποιο δρόμο και παρατηρούμε γύρω μας· γιατί το ταξίδι το κάνουμε μαζί, ίσως νιώθοντας στοργή, προχωρώντας χέρι χέρι, ερευνώντας ως φίλοι το εξαιρετικά πολύπλοκο πρόβλημα της ζωής, χωρίς να υπάρχει καθοδηγητής, χωρίς να υπάρχει γκουρού, επειδή όταν δούμε πραγματικά ότι η συνείδησή μας είναι η συνείδηση και της υπόλοιπης ανθρωπότητας, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι εμείς είμαστε και τα δύο: ο γκουρού και ο οπαδός, ο δάσκαλος και ο μαθητής· κι επειδή εμείς οι ίδιοι είμαστε όλα αυτά, όλα βρίσκονται μέσα στη συνείδησή μας. Αυτή είναι μια τρομερή συνειδητοποίηση. Καθώς, λοιπόν, αρχίζει κανείς να το κατανοεί αυτό βαθιά, γίνεται το φως του εαυτού του και δεν εξαρτάται από κανένα δάσκαλο, από κανένα βιβλίο, από καμιά αυθεντία −συμπεριλαμβανομένου του ομιλητή−, έτσι που γινόμαστε πια ικανοί να κατανοήσουμε το όλο πρόβλημα της ζωής και να είμαστε οι ίδιοι φως του εαυτού μας». Χένρι Μίλερ, από το βιβλίο του The Books in my Life

