LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 3
ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ
ΠΟΡΕΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ... Όταν κομμουνιστές και σοσιαλιστές είχαν φτερά
Q
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 4
©
Copyright Γιώργος Α. Λεονταρίτης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2014
Έτος 1ης έκδοσης: 2014 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5703-5
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Q
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: «ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΞΕΧΝΙΕΤΑΙ»... . . . . . . . . . . . . . . . .
Τα Δεκεμβριανά . . . . . . . . . . . . . . . Η συμφωνία της Βάρκιζας . . . . . . . . Η άφιξη του Ζαχαριάδη . . . . . . . . . Ο «φαντάρος» . . . . . . . . . . . . . . . . . «Κοίταξε εκεί μια όμορφη»! . . . . . . . Οι εκλογές του 1946 . . . . . . . . . . . . . «Τι μου είπε ο Πετρώφ...» . . . . . . . . «Το πουλί πέταξε...» . . . . . . . . . . . . Διαμάχες κομμουνιστών-σοσιαλιστών Η δολοφονία του Ζεύγου . . . . . . . . . Χτυπούν τον Πασαλίδη... . . . . . . . . . Ο Ηλίας Ηλιού . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Σαράφης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο θάνατος του «Γέρου» . . . . . . . . . . Διώξεις κατά της Μάχης . . . . . . . . . . Έρωτας στο Βίτσι... . . . . . . . . . . . . . Ο Πλαστήρας και η ΕΠΕΚ . . . . . . . . Ο μεγάλος Λεόν Μπλουμ . . . . . . . . . Η ευρωπαϊκή Αριστερά . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 13 17 20 26 28 31 35 38 46 56 59 64 68 71 79 84 88 93 98
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 6
Η Δημοκρατική Παράταξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο «τρίτος κόσμος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δύσκολες διεργασίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Πράκτορας» και... «προδότης» ο Μιχάλης Κύρκος . Οι... 53 αρχειομαρξιστές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι εξόριστοι στη Βουλή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο... Ενρίκε Πανιόθ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κηδεία μες στην καταιγίδα... . . . . . . . . . . . . . . . . . «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος»! . . . . . . . . . . . . . . . . «Κατέβαζαν τη γραμμή από το Βουκουρέστι...» . . . . Θρήνος για τον Στάλιν! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όταν έφυγε ο «Μαύρος Καβαλάρης»... . . . . . . . . . . Η συναισθηματική σχέση δύο ηγετών . . . . . . . . . . . Η Αριστερά του Κέντρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι εκλογές του 1956 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο θάνατος παίρνει αρχηγούς... . . . . . . . . . . . . . . . . Η μεγάλη προσωπικότητα του Γ. Καρτάλη . . . . . . . Οι εκλογές του 1958 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Δημοκρατική Ένωσις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
102 106 109 115 121 126 129 135 137 143 146 152 156 159 168 173 176 184 187
ΕΠΙΜΕΤΡΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 7
Ερείπια γύρω μου. Οι μεγάλες ιδέες, συντριμμένες, πέφτουν χάμω... ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΣΑΛΙΔΗΣ (από ένα νεανικό του ποίημα)
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 8
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 9
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
«ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΞΕΧΝΙΕΤΑΙ»...
Ο Ιλιά Έρενμπουργκ, ο μεγάλος αυτός Σοβιετικός δημοσιογράφος και συγγραφέας, στα απομνημονεύματά του παρατηρούσε με σκεπτικισμό: «Το παρελθόν ξεχνιέται. Λίγα πράγματα μπορείς να θυμηθείς. Τ’ άλλα χάθηκαν για πάντα...» Για να μη χαθούν λοιπόν «για πάντα» όσα ζήσαμε και όσα μας αφηγήθηκαν από πρώτο χέρι προσωπικότητες της πολιτικής και των γραμμάτων, αποφάσισα να τα βάλω στο χαρτί. Σαν δημοσιογράφος, έζησα από κοντά κορυφαίους της πολιτικής και της δημοσιογραφίας απ’ όλο το πολιτικό φάσμα. Κατά καιρούς ασχολήθηκα με όλο το πολιτικό πρίσμα – τη Δεξιά, το Κέντρον και την Αριστερά. Παντού υπήρχαν αξιόλογοι άνθρωποι, που πραγματικά έγραψαν ιστορία. Οι ιδεολογικοί και κομματικοί φανατισμοί διαστρεβλώνουν τα γεγονότα. Οι κομματικές παρωπίδες εμποδίζουν τη σωστή ενατένιση των πραγμάτων και οι σκοπιμότητες αλλοιώνουν την αλήθεια. Δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές αποχρώσεις. Τι γνωρίζουν αλήθεια οι νέοι και τι θα μάθουν οι γενιές που έρχονται; Γι’ αυτό οφείλουμε οι παλαιότεροι, προτού διαβούμε τον Αχέροντα, να αφήσουμε τις μαρτυρίες μας. Σε μιαν εποχή που οι ιδεολογίες πολτοποιήθηκαν, οι αξίες κουρελιάστηκαν, η πολιτική ευτελίστηκε και καταρρακώθηκε, ας γυρίσουμε πίσω σε άλλους καιρούς και σε άλλους ανθρώπους, που δεν έχουν καμία σχέση με το σημερινό οικτρό σκηνικό.
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 10
10
ΠΟΡΕΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ...
Το βιβλίο αυτό δεν είναι ιστορία με την έννοια της καταγραφής χρονολογικά των γεγονότων. Είναι σαν μια... μηχανή του χρόνου που επιστρέφει σε αλλοτινούς καιρούς για να ρίξει τον προβολέα σε κάποια γεγονότα και σε κάποια πρόσωπα της πολιτικής. Ο χώρος στον οποίο ανατρέχουμε καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα της Αριστεράς. Πέραν της κομμουνιστικής παρατάξεως, έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον ο κόσμος που εκινείτο μεταξύ ΚΚΕ και Κεντροδεξιάς. Μια μη κομμουνιστική Αριστερά και η Κεντροαριστερά. Μόνο που οι ορολογίες αυτές δεν έχουν καμιά σχέση με τις μεταλλαγμένες έννοιες όπως τις βλέπουμε σήμερα. Τότε οι ιδεολογίες δεν είχαν ακόμα νοθευτεί διεθνώς, φυσικά και στην ελληνική πολιτική ζωή.
Κουρασμένοι πλάνητες των χώρων που γοήτεψαν την εαρινή μας ψυχή, με την πίστη μας δεινά τραυματισμένη, πρόθυμοι να πιστέψουμε γιατί πολύ απατηθήκαμε, βαδίζουμε τώρα μέσα στη νύχτα των καιρών. Προχωράμε χωρίς ελπίδα, μα και χωρίς απόγνωση. Η ελπίδα θα ήταν η τροφή μιας αυταπάτης, και η απόγνωση θα ήταν μια παραίτηση που δεν τη δέχονται τα κύτταρά μας, γιατί θα ήταν εύκολος θάνατος. «Δραπετεύουμε» λοιπόν στο παρελθόν για να ξεφύγουμε από το θλιβερό «παρόν». Πρέπει να μιλήσουμε για πολλά απ’ αυτά που κάποτε συνέβησαν σ’ αυτόν τον τόπο. Διότι, όπως έλεγε ο Όσκαρ Ουάιλδ, «Αυτοί που το μόνο που θεωρούν υπαρκτό είναι το παρόν δεν ξέρουν τίποτα για την εποχή που ζουν»...
Άναψε μεγάλη φωτιά στον κόσμο σήμερα. Πάμε να ζεσταθούμε στο «χθες», να δούμε μήπως έχουμε πεθάνει... Παγωνιά. Φυ-
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 11
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
11
σάει στους έρημους πια δρόμους της Αθήνας, κι ο άνεμος στροβιλίζει τη σκόνη. Μέσα από την ομίχλη και την καταχνιά, ξαναβλέπω μορφές γνώριμες να κινούνται σαν σκιές, καθώς ο άνεμος σφυρίζει στις καμινάδες, στις στέγες, κάτω από τις γέφυρες... Για τους κομμουνιστές υπήρχε τότε το όραμα της Σοβιετικής Ένωσης, που τους ενέπνεε. Ήταν το κόκκινο άστρο που φώτιζε τον δρόμο τους, έστω κι αν τους οδήγησε συχνά σε αδιέξοδα. Ο σοσιαλισμός –στην αληθινή του έννοια– επηρέαζε ή προβλημάτιζε προοδευτικούς ανθρώπους με καλές προθέσεις. Ανέμελα τότε οι κομμουνιστές τραγουδούσαν «Χαίρε, Ρωσία! Ελευτεριάς αγέρας διώχνει τη σκοτεινιά των ουρανών σου...»! Και κατέβαζαν τις τραγιάσκες βαθιά στα μάτια, για να κρύψουν τις φοβερές αστραπές τους. Έσφιγγαν τα χέρια τους γροθιά κι ο κόσμος της εκμετάλλευσης έλιωνε... Πόσες πλάνες... Ο νους μου τρέχει στον σοφό γέροντα της Αριστεράς με το λιονταρίσιο κεφάλι, αυτόν που δημιούργησε την ΕΔΑ, τον αντιδογματικό σοσιαλιστή Γιάννη Πασαλίδη... Ένας νεανικός του στίχος αποκτά σήμερα απίστευτη επικαιρότητα: «Ερείπια γύρω μου. Οι μεγάλες ιδέες, συντριμμένες, πέφτουν χάμω...»
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 12
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 13
ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ
Εκείνο το λάθος του Δεκέμβρη του 1944 πλήρωσε πανάκριβα ένας ολόκληρος κόσμος. Το ΚΚΕ προχώρησε σε μια ρήξη που δεν είχε προοπτική. Μετείχε στη νομιμότητα της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, είχε προηγουμένως υπογράψει τη συμφωνία του Λιβάνου και, χωρίς ν’ ακούσει ούτε τις προειδοποιήσεις του Δημητρώφ και του Τίτο, προτίμησε να στασιάσει, έχοντας απέναντί του πανίσχυρες δυνάμεις. Δεν χρησιμοποίησε τουλάχιστον ούτε τους πεπειραμένους στρατιωτικούς που διέθετε. Η ασύδοτη και ανεξέλεγκτη Πολιτοφυλακή έχυσε το αίμα αθώων ομήρων κι έκανε περισσότερο κακό στο ίδιο το κόμμα που υπηρετούσε. Από την άλλη πλευρά, μετά την ήττα εκατοντάδες Αριστεροί κυνηγήθηκαν χωρίς να έχουν ανάμειξη σε καμιά ακρότητα των Δεκεμβριανών. Μια αλυσίδα παραλογισμού, που δεν είχε τέλος. Δεν προβληματίσθηκε το ΚΚΕ για την «εύγλωττη σιωπή» της Μόσχας. Ο αντιπρόσωπος του Κρεμλίνου στην Αθήνα αντισυνταγματάρχης Γκριγκόρι Ποπώφ δεν άνοιξε το στόμα του και απέφευγε να δώσει συμβουλές στους Έλληνες «συντρόφους». Έπινε το ποτό του στα σαλόνια του ξενοδοχείου της «Μεγάλης Βρεταννίας», παρέα με τον στρατηγό Σκόμπυ. Δεν πρόσεξαν ότι επί 33 ημέρες, όσο διαρκούσαν οι μάχες στην Αθήνα τον Δεκέμβρη, η Πράβντα δεν ανέφερε ούτε λέξη! Ο Γρηγόρης Φαράκος έλεγε:
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 14
14
ΠΟΡΕΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ...
Η απόφασή μας για την ένοπλη σύγκρουση ήταν το λιγότερο παράλογη. Αλλά, πέρα από την απόφαση για τη σύγκρουση, είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι και στην πορεία των Δεκεμβριανών η ηγεσία του ΚΚΕ άφησε ανεκμετάλλευτες άλλες ευκαιρίες, όπως στις 18 Δεκεμβρίου, και κυρίως τον ερχομό του Τσώρτσιλ. Οι απαιτήσεις που πρόβαλε η εαμική πλευρά, τη στιγμή μάλιστα που είχε πια συντριβεί στρατιωτικά ο ΕΛΑΣ, ήσαν υπερβολικές. Απαιτούσε συμμετοχή 50% στην κυβέρνηση, ενώ στον Λίβανο είχε δεχθεί 25%! Και είναι τουλάχιστον περίεργο ότι η ίδια αυτή ηγεσία, λίγο αργότερα, αναγκάσθηκε να δεχθεί με τη συμφωνία της Βάρκιζας έναν ασύγκριτα χειρότερο συμβιβασμό...
Στις 10 Ιανουαρίου του 1945, σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Δημητρώφ, ο Στάλιν του είπε: «Θα συμβούλευα να μην είχαν ανοίξει αυτόν τον αγώνα στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι του ΕΛΑΣ δεν έπρεπε να φύγουν από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Καταπιάστηκαν με μια υπόθεση για την οποία οι δυνάμεις τους δεν επαρκούν. Προφανώς υπολόγιζαν πως ο Κόκκινος Στρατός θα κατεβεί μέχρι το Αιγαίο. Εμείς δεν μπορούμε να στείλουμε στην Ελλάδα δικά μας στρατεύματα. Οι Έλληνες έκαναν βλακεία...» Μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί τα Δεκεμβριανά; Η μικρή ομάδα των σοσιαλιστών του ΣΚ-ΕΛΔ (Σοσιαλιστικό Κόμμα – Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας) κατέβαλε γι’ αυτόν τον στόχο μια απεγνωσμένη προσπάθεια. Έλεγε ο Ηλίας Τσιριμώκος: Όταν τις τελευταίες μέρες του Νοεμβρίου 1944 ο Σβώλος κατάλαβε πως η ομαλότητα παίζεται μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, ρίχθηκε σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να σταματήσει αν ήταν δυνατόν την εξέλιξη στο χείλος της αβύσσου. Σε ποιο σημείο βρίσκονταν τα πράγματα του δόθηκε να το καταλάβει όταν ο στρατηγός Σκόμπυ ζήτησε να τον δει για να του μιλήσει με αυθάδεια, που μόνο εκπρόσωπος στρατού κατοχής και
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 15
ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ
15
όχι σύμμαχος αρχηγός του ελληνικού στρατού μπορούσε να μιλήσει σε Έλληνα υπουργό. Μολονότι την πρώτη ώρα πήρε την απόφαση να παραιτηθεί, το πάθος του να συντείνει στο να αποφευχθεί η σύρραξη υπερίσχυσε και δέχθηκε να μη δημιουργήσει ζήτημα. Από την άλλη πλευρά, το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ, αφού οι υπουργοί του υπέγραψαν το συμβιβαστικό κείμενο για το θέμα του στρατού που είχα συντάξει εγώ με τη γενική συμφωνία, ανακάλεσε την επομένη την υπογραφή αυτή. Ο Σβώλος επέμεινε, θέλοντας να κάνει ό,τι μπορούσε ως την τελευταία στιγμή...
Κι ο Σβώλος έγραφε αργότερα για το ίδιο θέμα: Επιμείναμε ακόμη στη συνεννόηση. Ζητήσαμε από τον Παπανδρέου να επανέλθει στο αρχικό σχέδιο που είχε συμφωνηθεί, αλλά στο μεταξύ το ΚΚΕ, ζητώντας ριζικότερες λύσεις, ξαναγύρισε σ’ εκείνο το σχέδιο που κι ο Παπανδρέου θεωρούσε λογικό, αλλ’ αδύνατο, επειδή δεν το επέτρεπαν οι Άγγλοι, στην ιδέα της αποστρατεύσεως όλων, Ορεινής Ταξιαρχίας, Ιερού Λόχου και ανταρτών...
Ο Γεώργιος Παπανδρέου ανέφερε ότι ο Σβώλος του απεκάλυψε ότι η αιφνίδια αλλαγή της στάσεως του ΚΚΕ έγινε με «εξωτερικές υποδείξεις». Ήταν φανερό ότι το ΚΚΕ ήθελε τη ρήξη. Είναι χαρακτηριστική η αφήγηση του Γ. Παπανδρέου για τη συνάντησή του με τον εκπρόσωπο του ΚΚΕ: Ο Ζεύγος ετέλει υπό το κράτος μεγάλης νευρικότητος. Μου εδήλωσεν ότι το Κομμουνιστικόν Κόμμα δεν αποδέχεται πλέον την συμφωνίαν την οποίαν αυτός ο ίδιος είχεν εγχειρίσει την προηγουμένην, και ότι θέτει νέους όρους προς αποδοχήν, μεταξύ των οποίων την ταυτόχρονον διάλυσιν της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, την άμεσον καθιέρωσιν συνοπτικής διαδικασίας διά τους δοσιλόγους, την υποχρεωτικήν έκ-
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 16
16
ΠΟΡΕΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ...
δοσιν των δικαστικών αποφάσεων προ της 10ης Δεκεμβρίου κλπ. Κατάπληκτος του εδήλωσα ότι πρόκειται περί πλήρους υπαναχωρήσεως και ότι η Κυβέρνησις δεν δύναται να αποδεχθή τους νέους όρους, αλλά εμμένει εις την γενομένην συμφωνίαν. Ο Ζεύγος τότε, εις κατάστασιν εξάψεως, έσπευσε να φύγη, χωρίς καν να με αποχαιρετήση. Απεκόμισα την εντύπωσιν, καθώς ανεκοίνωσα έπειτα εις το υπουργικόν συμβούλιον, ότι ο Ζεύγος είχεν αποσταλή με την εντολήν να επιφέρη οπωσδήποτε την ρήξιν...
Κι ακολούθησε η τραγωδία.
Γιώργης Σιάντος.
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 17
Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ
Η συμφωνία της Βάρκιζας είχε σκοπό να κλείσει το αιματηρό κεφάλαιο της ρήξης που δεν είχε προοπτική. Όσοι την κατακρίνουν και τη σχολιάζουν επικριτικά τη βλέπουν με την απόσταση του χρόνου. Αλλά τότε ΔΕΝ υπήρχε άλλη διέξοδος. Και βεβαίως υπεγράφη εκείνη η συμφωνία με το σκεπτικό ότι θα ετηρείτο απ’ όλες τις πλευρές. Ο καθηγητής Ιωάννης Γεωργάκης, που ήταν ο πιο στενός συνεργάτης του αρχιεπισκόπου-αντιβασιλέως Δαμασκηνού, παραδέχεται ότι τη συμφωνία δεν την ετήρησε η κυβερνητική πλευρά. Διαφορετικά ο τόπος θα είχε ειρηνεύσει. Στις 12 Φεβρουαρίου 1947 –δύο χρόνια μετά την υπογραφή της– σε άρθρο του στην Ελεύθερη Ελλάδα ο Γιώργης Σιάντος ανέφερε μεταξύ άλλων: Μπορούσε αυτή η συμφωνία ν’ αποτελέσει τη βάση ενός τόσο μεγάλου σκοπού; Υπό την προϋπόθεση ότι αυτή θα εφαρμοζόταν ειλικρινά και τίμια και από τις τρεις συμβαλλόμενες παρατάξεις (ΕΑΜ-Άγγλοι-αγγλόδουλοι), ναι, μπορούσε ν’ αποτελέσει αυτή τη βάση, και γι’ αυτό το ΕΑΜ, από τη δική του πλευρά, την εφάρμοσε με το παραπάνω. Αν υπήρχε και η ελάχιστη θέληση μιας έντιμης εφαρμογής αυτής της συμφωνίας και από την πλευρά των Άγγλων του Τσώρτσιλ-Μπέβιν και των εδώ Ελλήνων πρακτόρων τους, η Ελλάδα σήμερα θα είχε ησυχάσει, θα είχε μπει στην ομαλή πολιτική ζωή, θα είχε αξιοποιήσει τις θυσίες που έδωσε στον συμμαχικό αγώνα, θα γιάτρευε τις πληγές της...
2o
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 18
18
ΠΟΡΕΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ...
Πράγματι, η συμφωνία της Βάρκιζας ήταν η μόνη δυνατή λύση για ειρήνευση. Το παραδεχόταν και ο καθηγητής Ιω. Γεωργάκης –άνθρωπος ειλικρινών προθέσεων–, και είχε διαβεβαιώσει τόσο τον Σιάντο όσο και τον Τσιριμώκο για τις πιέσεις που ασκούσε ο ίδιος, αλλά κυρίως ο Δαμασκηνός, προς την αγγλική πλευρά για τίμια εφαρμογή των όσων θα υπέγραφαν όλοι. Οι παρασκηνιακές επαφές με τον Γεωργάκη του Σιάντου, αλλά και του Τσιριμώκου με τον Δαμασκηνό, αυτό το νόημα είχαν. Ψάχνοντας εκ των υστέρων διάφοροι «κήνσορες» να φορτώσουν σε κάποιους ευθύνες, εκατηγόρησαν και τους δυο ηγέτες του ΕΑΜ για... προδοσία! Ο Ηλίας Τσιριμώκος, αναφερόμενος σ’ εκείνη τη συμφωνία, διευκρίνιζε: Η παρουσία του ΜακΜίλλαν, υπουργού τότε επιφορτισμένου με τα ζητήματα της Μεσογείου, και του Λήπερ, πρεσβευτή στην Αθήνα στην υπογραφή της Βάρκιζας, θεωρήθηκαν σαν ένα είδος εγγύηση για την εφαρμογή της. Στο βάθος, άλλωστε, μέσα στους «εμπολέμους» που «έπαυαν το πυρ» ήταν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι. Κανένας δεν μπορούσε να φαντασθεί τη στιγμή εκείνη ότι οι Άγγλοι θ’ άρχιζαν να σέβονται την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδος τόσο, ώστε να μη δέχονται ούτε την παραμικρή νύξη για να «επέμβουν» ώστε να εφαρμοσθεί η συμφωνία με το πνεύμα που είχε συνταχθεί... Έτσι μπήκαμε στην περίοδο όπου, αντί για εφαρμογή του γράμματος και του πνεύματος της Βάρκιζας, εξαπολύεται ένας απίστευτος διωγμός εναντίον κάθε ανθρώπου που είχε σχέση με την εθνική αντίσταση...
Κατά καιρούς πολλοί υπεστήριζαν την άποψη ότι με τη συμφωνία της Βάρκιζας η εαμική ηγεσία άφησε τους απλούς μαχητές εκτεθειμένους στις διώξεις και εξασφάλισε μόνον τον εαυτό της. Πρόκειται περί ψεύδους. Την απάντηση έχει δώσει τον Μάιο του 1960 ο Ηλίας Τσιριμώκος σ’ ένα άρθρο του στο περιοδικό Η Πολιτική, που εξέδιδε ο ίδιος:
LEONTARITHS_ARISTERA_Final_Layout 1 19/03/2014 4:18 ΜΜ Page 19
Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ
19
Οφείλω να δώσω μίαν απάντησιν εις το ψεύδος που διέδωσεν η Δεξιά, ότι δηλαδή εις την Βάρκιζαν εφρόντισαν οι ηγέται του ΕΑΜ να εξαιρεθούν πάσης διώξεως. Πρώτον: Περί «εγκλημάτων τελεσθέντων κατά την Κατοχήν», ουδείς εφαντάζετο ότι θα εδιώκετο η Αντίστασις. Αλλά ουδείς φραγμός ετέθη. Επομένως η δίωξις των ηγετών ήτο κατά πάντα δυνατή. Δεύτερον: Η αμνήστευσις του πολιτικού αδικήματος της στάσεως ήτο απαραίτητος όρος της συμφωνίας, διότι άλλως θα ενομιμοποιείτο η δίωξις παντός πολίτου ως συμμετασχόντος εις τον Δεκέμβριον, και αν ακόμη ουδεμία παράνομος πράξις τον εβάρυνε. Τρίτον: Έμενε –διά την δίωξιν των ηγετών– ο δρόμος της ηθικής αυτουργίας, η οποία ΔΕΝ ημνηστεύθη εις την Βάρκιζαν. Ολίγους μήνας αργότερα ηναγκάσθη η κυβέρνησις Σοφούλη να λάβη το μέτρον αυτό διά να θέση κάποιο φραγμόν εις την δίωξιν όχι των ηγετών, αλλά χιλιάδων πολιτών οι οποίοι κατηγορήθησαν επί ηθική αυτουργία διότι δεν ευρίσκετο εναντίον των ούτε ίχνος ενοχής εις φυσικήν αυτουργίαν, δι’ οιανδήποτε πράξιν. Ταύτα διά την ιστορικήν αλήθειαν...
Ο γραμματέας του ΚΚΕ Γιώργης Σιάντος μιλάει υπό το βλέμμα του Στάλιν σ’ ένα από τα πρώτα μεταπολεμικά συνέδρια του Κόμματος. Πίσω του διακρίνονται ο Γιάννης Ιωαννίδης και ο Βασίλης Μπαρτζιώτας.