Νίκος Πιλάβιος - Τα ευτυχισμένα παιδιά θέλουν γονείς χωρίς «εγώ»

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 5

ΝΙΚΟΣ ΠΙΛΑΒΙΟΣ

ΤΑ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΘΕΛΟΥΝ ΓΟΝΕΙΣ ΧΩΡΙΣ «ΕΓΩ» ∆ÒÚ· Ô˘ Ù· ·È‰È¿ ÎÔÈÌÔ‡ÓÙ·È

5

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 6

©

Copyright Νίκος Πιλάβιος – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011

Ετος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν.

2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5286-3

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 7

¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡∞

Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΣΑΝ ΕΙΣΑγΩγΗ: το «αναίτιο δάκρυ» . . . . . . . . . . . . . . . . Η τέχνη να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι . . . . . . . . «Τέρμα τα παιδιά, μπαμπά» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η εκπαίδευση του εκπαιδευτή . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αγαπάμε πραγματικά τα παιδιά μας; . . . . . . . . . . . . . Αν το παιδί μου δεν ήταν δικό ΜΟΥ . . . . . . . . . . . . . . . Η κούκλα του γιου μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο ψόφιος κοριός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Αν δεν φας το κάμποτο, δεν έχει μεταξωτό» . . . . . . . «Αυτό το σκατό θα μου πει Εμένα!» . . . . . . . . . . . . . . Η κοινή γλώσσα και η επικοινωνία . . . . . . . . . . . . . . . Ο γιος της γυναίκας μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μόνο για... μπαμπάδες κοριτσιών . . . . . . . . . . . . . . . . «Φάε όλο σου το φαΐ, αλλιώς δεν έχει... Sex and the City» γιατί πηγαίνουμε σχολείο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Ωχ! Κάποιος φιλάει την κόρη μου στην παραλία!» . . . «Τα εν οίκω μη εν δήμω» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα δημιουργικά ερωτήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Αν φύγεις, μπαμπά, θ’ αυτοκτονήσω» . . . . . . . . . . . . γιατί παντρευόμαστε; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όλα τ’ αυγά σε ένα καλάθι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα «παραδείγματα προς μίμηση» . . . . . . . . . . . . . . . .



. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 13 15 17 21 24 27 31 35 39 43 47 51 56 59 64 68 73 77 86 90 96 99

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σαν τα ποντίκια στη φάκα . . . . . . . . . . . . . . . . «Υπάρχει Θεός, μπαμπά;» . . . . . . . . . . . . . . . . . Άνθρωποι βγαλμένοι με... καρμπόν . . . . . . . . . . Η τέχνη να λες παραμύθια . . . . . . . . . . . . . . . . ΣΑΝ ΕΠΙλΟγΟΣ: «Η», όπως «Hθοποιός» – «γ», όπως «γνώθι σαυτόν» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



. . . . . . . . 103 . . . . . . . . 109 . . . . . . . . 114 . . . . . . . . 117 . . . . . . . . 121

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 9

στην μπίμπιξ, στον Φρεντάκο και στον Κωτσούλα, που έμαθα, αν έμαθα, στην πλάτη τους για τα παιδιά. Ο μπαμπάς

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 10

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 11

ΠΡΟλΟγΟΣ

τα κείμενα που θα διαβάσετε πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1987 στο περιοδικό Τηλέραμα, στη στήλη που είχα με τίτλο «τώρα που τα παιδιά κοιμούνται», ενώ ένα χρόνο αργότερα κυκλοφόρησαν με τον ίδιο τίτλο για πρώτη φορά σε βιβλίο από τις εκδόσεις Καστανιώτη. με αυτόν πάλι τον τίτλο, το 2007, έφτιαξα μια κατηγορία posts –αναρτήσεων, δηλαδή– στο blog που έστησε ο γιος μου στο Ίντερνετ, το www.paramithas.gr, βασισμένο στη γνωστή εκπομπή μου της τηλεόρασης Ο Παραμυθάς. εκεί άρχισα να «ανεβάζω» κείμενα από αυτό το βιβλίο, ενώ έγραφα και καινούργια με βάση τα ίδια θέματα, που είναι: οι σχέσεις μας, εμάς των γονιών, τόσο με τα παιδιά μας όσο και μεταξύ μας και ο τρόπος που τα μεγαλώνουμε, αλλά που μεγαλώσαμε και εμείς οι ίδιοι. ο αρχικός τίτλος, Τώρα που τα παιδιά κοιμούνται, είχε μπει τότε επειδή οι σκέψεις που περνάνε σ’ αυτά τα κείμενα πρωτοδιατυπώθηκαν σε συζητήσεις που έκανα με τη γυναίκα μου όταν είχαν πάει πια τα παιδιά μας για ύπνο –μικρά τότε– κι άρχιζε εκείνη η... ευλογημένη ώρα, που μόνο όσοι έχουν παιδιά μπορούν να με νιώσουν: η ώρα όπου μπορείς να πεις μια κουβέντα με 

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 12

ΝΙΚΟΣ ΠΙλΑΒΙΟΣ

τον άνθρωπό σου, ν’ αγκαλιαστείς, να διαβάσεις, να δεις τηλεόραση, να τσακωθείς, να μην πεις τίποτα ή ν’ αφεθείς για λίγο να γίνεις κι εσύ παιδί. αυτό το βιβλίο είναι κάτι σαν ημερολόγιο ενός καθημερινού ταξιδιού σ’ ένα χώρο γεμάτο ερωτηματικά, για τον τρόπο που μεγάλωσαν εμάς, που κι εμείς μεγαλώσαμε ή μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, και που τα μεγαλύτερα από αυτά ίσως σήμερα μεγαλώνουν τα δικά τους. Έτσι, τώρα που το δικό μου «καθημερινό ταξίδι» έχει φτάσει πια στο τέλος του, αφού τα παιδιά μου είναι πια 40, 35 και 27 χρονών, ο καινούργιος τίτλος είναι από μια συνέντευξη που έδωσα στις αρχές του 2011 σε κάποια εφημερίδα. εκεί, στο ερώτημα του δημοσιογράφου «ποιο είναι το μυστικό για ένα ευτυχισμένο παιδί;» απάντησα αυθόρμητα: «χωρίς καμιά αμφιβολία, είναι η αληθινή φροντίδα και στοργή από τη μεριά του γονιού, που έχει βάλει κατά μέρος το “εγώ” του. Βλέπετε, τα ευτυχισμένα παιδιά θέλουν γονείς χωρίς “εγώ”».



PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 13

ΣΑΝ ΕΙΣΑγΩγh

το «αναίτιο δάκρυ»

Είτε είμαστε παιδιά είτε νέοι είτε γέροι, άπειροι ή γεμάτοι από εμπειρίες πολλών χρόνων, νομίζω ότι εκείνο που θέλουμε όλοι μας είναι να είμαστε ευτυχισμένοι· έτσι δεν είναι; Όταν είμαστε μικροί γινόμαστε ευτυχισμένοι παίζοντας με τα παιχνίδια μας, κάνοντας όλα τα μικροπράγματα που μας αρέσει να κάνουμε, κι όταν νιώθουμε ότι μας φροντίζουν και μας αγαπάνε οι γονείς μας. Μεγαλώνοντας, αναζητάμε την ευτυχία σε αποκτήματα: χρήματα, ένα ωραίο σπίτι, μια καλή σύζυγο ή έναν καλό σύζυγο, μια καλή δουλειά, να είμαστε κάποιοι κ.λπ. Κι όταν βαρεθούμε όλα αυτά που έχουμε αναζητάμε καινούργια: καινούργιο σπίτι, καινούργια δουλειά ή καινούργιους συζύγους· κι όταν κι αυτά πάλι δεν μας ικανοποιούν, φτου κι απ’ την αρχή – ή μένουμε εκεί που είμαστε και μαραινόμαστε. Η ζωή μας μοιάζει να κανονίζεται από την επιθυμία για «όλο και περισσότερο» στα πάντα, που φαίνεται ότι είναι και η βάση της επιθυμίας μας να νιώθουμε ευτυχισμένοι. Πίσω απ’ όλα μοιάζει να υπάρχει αυτή η ισχυρή ώθηση, αυτή η έντονη παρόρμηση να βρούμε την ευτυχία. Αλλά, βλέπετε, η ευτυχία δεν έρχεται τό

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 14

ΝΙΚΟΣ ΠΙλΑΒΙΟΣ

σο εύκολα, γιατί η ευτυχία δεν έχει συνταγή και είναι πρόσκαιρη σε όλα όσα κυνηγάμε και πετυχαίνουμε. Ένα πράγμα που έχω δει είναι ότι η ευτυχία δεν έρχεται όταν παλεύεις γι’ αυτή – και τούτο είναι το μεγαλύτερο μυστικό νομίζω. Η ευτυχία είναι παράξενη· έρχεται όταν δεν την αναζητάς. Όταν δεν κάνεις καμιά προσπάθεια για να είσαι ευτυχισμένος, τότε εκείνη εμφανίζεται απροσδόκητα και μυστηριωδώς, εκεί που δεν την περιμένεις! Κάτι σαν το «αναίτιο δάκρυ που ανατέλλει στα ωραία μάτια», που λέει ο Οδυσσέας Ελύτης.



PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 15

Η τέχνη να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι

Η συζήτηση στην παραλία ήταν γύρω από ένα οικογενειακό, προσωπικό θέμα και ήταν πιο σοβαρή απ’ όσο θα ταίριαζε στο χώρο, αλλά όλοι είχαν πάρει πια μεγάλη φόρα. Εγώ πιο πολύ άκουγα παρά μιλούσα. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς σε συζητήσεις γύρω από ένα θέμα, που για σένα είναι απλό και ξεκάθαρο, πόσο διαφορετικά μπορεί να το βλέπουν οι άλλοι και να γίνεται πολύπλοκο χωρίς λόγο. Συνήθως, βλέπουμε τα πράγματα από μία διαφορετική πλευρά, που τη θεωρούμε αντικειμενική, αλλά κατά κανόνα είναι υποκειμενική, κι έτσι μοιάζει να μας διαφεύγει το καθαρό γεγονός, δηλαδή τα πράγματα όπως είναι – δηλαδή η αλήθεια. Σε γενικές γραμμές, θα έλεγε κανείς ότι αυτό που θεωρούμε πραγματικότητα είναι η δική μας πραγματικότητα, η οποία έχει, ως φυσικό επακόλουθο, αντίκτυπο στη συμπεριφορά μας, δηλαδή έχει υπαρκτά αποτελέσματα, αλλά όλο αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την αλήθεια. Περνάει κανείς μεγάλο μέρος της ζωής του –μερικοί, ίσως οι περισσότεροι, όλη τους τη ζωή– με μια συμπεριφορά διαμορφωμένη 

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 16

ΝΙΚΟΣ ΠΙλΑΒΙΟΣ

από κάποια πραγματικότητα που δεν έχει καμία σχέση με την αλήθεια. Ας πούμε, για τον τρελό που νομίζει ότι είναι ο Μέγας Ναπολέων αυτό είναι μια πραγματικότητα με υπαρκτά αποτελέσματα στη συμπεριφορά του: βάζει το χέρι του στην κοιλιά του μέσα από το πουκάμισο, αναζητάει τη Ζοζεφίνα, βγάζει λόγο στα στρατεύματά του και διατάζει επίθεση. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι δεν είναι ο Μέγας Ναπολέων, αλλά τρελός. Μόλις σκέφτηκα κάτι πολύ πιο απλό, από την καθημερινή μας ζωή, που το ξέρουμε όλοι: Κάποιοι βλέπουν ένα ποτήρι με νερό μισογεμάτο· αυτή είναι η πραγματικότητα γι’ αυτούς και έτσι έχουν αισιόδοξη συμπεριφορά. Άλλοι βλέπουν το ίδιο ποτήρι μισοάδειο, και αυτή είναι η δική τους πραγματικότητα κι έτσι έχουν απαισιόδοξη συμπεριφορά. Αλλά καμιά από αυτές τις δύο πραγματικότητες δεν είναι η αλήθεια. Η αλήθεια είναι ότι το ποτήρι με το νερό δεν είναι ούτε μισοάδειο ούτε μισογεμάτο· απλώς –η αλήθεια είναι πάντα πολύ απλή– το ποτήρι έχει νερό ως τη μέση: δεν είναι ούτε μισοάδειο ούτε μισογεμάτο, έχει νερό ως τη μέση. Φαίνεται, όμως, ότι δεν είναι έτσι εύκολο, κι έχω την εντύπωση ότι το να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι, δηλαδή να βλέπεις την αλήθεια, είναι τέχνη· όπως είναι τέχνη και το να ξέρεις να ακούς.



PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 17

«τέρμα τα παιδιά, μπαμπά»

Μεσημέρι Πρωτομαγιάς και καθόμαστε όλη η οικογένεια και μερικοί φίλοι στη βεράντα κι απολαμβάνουμε τους πράσινους λόφους γύρω μας. Χαλαροί χαζοκουβεντιάζουμε ευχάριστα. Είμαστε όλοι μαζί καμιά δεκαπενταριά και από όλες τις ηλικίες. Τα μικρά παιδιά βλέπουν τηλεόραση στο σπίτι και τα δύο πολύ μικρά –μωρά σχεδόν–, εκπέμποντας γύρω τους άπειρη τρυφερότητα και γλύκα, κάνουν πιπίλα στην αγκαλιά των μανάδων τους μισοκοιμισμένα, όντας «με το ένα πόδι» εδώ και με το άλλο –μακάρια–, για πολύ λίγο καιρό ακόμα, στον «κόσμο» απ’ όπου ήρθανε. Κάποιος, λοιπόν, από την παρέα έκανε ένα σχόλιο για τα δύο μωρά που μισοκοιμόντουσαν στις αγκαλιές των μανάδων τους και η συζήτηση γύρισε σε παιδικές αναμνήσεις, για να καταλήξει στον τρόπο που μεγαλώνουν τα παιδιά σήμερα. Τότε ήταν που είπα ότι θα ήθελα πάρα πολύ να αποκτήσω ένα παιδί τώρα, που ξέρω πια τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνω, ύστερα από δύο γάμους και τρία παιδιά. Και τότε είπε η κόρη μου: «Τι λες, ρε μπαμπά! Φάγαμε εμείς όλη την ασχετοσύνη στη μάπα, για να ’ρθει τώρα αυτό να με

ο

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 18

ΝΙΚΟΣ ΠΙλΑΒΙΟΣ

γαλώσει σωστά; Τέρμα τα παιδιά, μπαμπά. Μόνο εγγονάκια τώρα». γελάσαμε όλοι με αυτή τη χιουμοριστική δήλωση, που όμως έκρυβε κάποια αλήθεια. Και η αλήθεια είναι ότι όταν παντρεύτηκα στα 25 και έμεινε έγκυος η πρώτη μου γυναίκα –άσχετα αν εκείνο το παιδί δεν γεννήθηκε τελικά– δεν είχαμε καμιά αίσθηση ευθύνης του τι σημαίνει να φέρνεις στον κόσμο ένα παιδί. Ναι, η φύση έχει δημιουργήσει τη σεξουαλική πράξη για την αναπαραγωγή του είδους, αλλά ο σημερινός κόσμος όπου πια ζούμε έχει κάνει τη γέννηση ενός παιδιού να είναι όχι μόνο μια απλή φυσική πράξη, αλλά και μια βαθιά ευθύνη. Αν κοιτάξουμε έντιμα και ειλικρινά βαθιά μέσα μας, θα δούμε ότι ο λόγος που κάνουμε παιδιά είναι όντως απλός, καθαρός και φυσικός ή ότι έχει μπλεχτεί με τα ψυχολογικά μας; Έχω ρωτήσει φίλες που έκαναν παιδιά κι έχω πάρει απαντήσεις όπως: «Ήθελα να ’χω κάτι δικό του, επιτέλους», «Με πίεζε ο άντρας μου και οι γονείς μου», «Από πάντα ήθελα ένα παιδί για να του δώσω ό,τι στερήθηκα εγώ ως παιδί», «Ε, μια γυναίκα δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη αν δεν γεννήσει» και άλλα τέτοια παρόμοιας λογικής. Οπότε αναρωτιέται κανείς: γιατί κάνουμε παιδιά; Έχω δει ζευγάρια που δεν κάνουν παιδιά, επειδή έχουν κάποιο πρόβλημα, να περνάνε από δεκάδες εξετάσεις και να χαλάνε ένα σωρό λεφτά για να αποκτήσουν παιδί. Έχω ακούσει διάφορες απαντήσεις. Από... θρησκευόμενες: «Ο Θεός μάς το ’στειλε», έως πατριω

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 19

ΤΑ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΘΕλΟΥΝ γΟΝΕΙΣ ΧΩΡΙΣ «ΕγΩ»

τικές: «Αν δεν κάνουμε παιδιά, θα εξαφανιστούμε ως λαός». Επιτρέψτε μου να παρατηρήσω ότι μου είναι λίγο δύσκολο να πιστέψω ότι ήρθε σε κάποιον η επιθυμία να κοιμηθεί με τη γυναίκα του καθώς διάβαζε για την υπογεννητικότητα στην Ελλάδα ή για την αύξηση των γεννήσεων στην Τουρκία ή, ακόμα, ακούγοντας τη λειτουργία στο ραδιόφωνο! γιατί κάνουμε παιδιά; για να ’χουμε κάτι δικό μας; για να βρούμε μια απασχόληση; για να «παίξουμε», όπως όταν παίζαμε με κούκλες; Επειδή θέλουν εγγονάκια οι γονείς μας; Επειδή όλοι στην παρέα μας έχουν παιδιά; για να μην πάψει να υπάρχει το όνομά μας; Επειδή μας έχουν πληγώσει οι άνθρωποι και νιώθουμε σιγουριά στη σχέση μας μ’ ένα παιδί; για να ολοκληρωθούμε ως άνθρωποι; για να εκδικηθούμε κάποιον; για «να έχουμε κάτι δικό του»; για να αναγκάσουμε έναν άλλο άνθρωπο να μας παντρευτεί; για να υπάρχει απόδειξη του «ανδρισμού» μας; για να στριμώξουμε τη γυναίκα μας στο σπίτι και «να ’χουμε το κεφάλι μας ήσυχο»; Επειδή έτσι κάνουν όλοι; για... «ένα ποτήρι νερό στα γηρατειά μας»; Επειδή έτυχε; Επειδή ο γιατρός είπε ότι δεν πρέπει να γίνει άλλη έκτρωση; για φυγή από τη μοναξιά μας; για την ικανοποίηση να δώσουμε σ’ ένα παιδί ό,τι στερηθήκαμε εμείς ως παιδιά; για παρηγοριά, επειδή φοβόμαστε το θάνατο κι έτσι βλέπουμε μια συνέχεια της ύπαρξής μας; Είναι αυτοί λόγοι για να κάνουμε παιδιά; Και στο κάτω κάτω, γιατί πρέπει να κάνουμε όλοι 

PILAVIOS sel - ΔΔ_Layout 1 04/04/2011 6:29 ΔΔ Page 20

ΝΙΚΟΣ ΠΙλΑΒΙΟΣ

παιδιά; Υπάρχουν γυναίκες –έχω γνωρίσει αρκετές και πολύ αξιόλογες– που δεν έχουν κανένα αίσθημα μητρότητας και πολλούς αληθινούς και σοβαρούς άντρες που η πατρότητα δεν τους λέει τίποτα. Ε, μια χαρά! Κι αν θέλουμε αληθινά και βαθιά να έχουμε ένα παιδί, κάτι που δεν είναι υποχρεωτικό, έχουμε δει από πριν τι είναι εκείνο που θα κάνει σίγουρη την ψυχολογική ισορροπία του παιδιού που πρόκειται να γεννηθεί; Κι αν έχουμε ήδη αποκτήσει παιδί για κάποιο ανεύθυνο ή επιπόλαιο λόγο, μπορούμε να το δούμε αυτό έστω εκ των υστέρων και να μεγαλώσουμε το παιδί με αληθινή φροντίδα κι ανιδιοτέλεια, επειδή νιώθουμε αγάπη γι’ αυτό, χωρίς ιδιοκτησιακές απαιτήσεις, χωρίς καμιά επιβολή εξουσίας που την αντλούμε από την αυθεντία μας, του «εγώ ξέρω», χωρίς να αποφασίσουμε εμείς από πριν για λογαριασμό του τι θα κάνει στη ζωή του – πράγμα που είναι ο χειρότερος σύμβουλος για να μεγαλώσεις ένα παιδί; Υπάρχει τρόπος να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί και να το μεγαλώσεις με βαθύ αίσθημα ευθύνης; Δεν μπορεί να μην υπάρχει.

