Οι Έλληνες

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 5

ΚΩΣΤΑΣ ΣΚΑΝΔΑΛΙΔΗΣ

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Τετράδια Πατριδογνωσίας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 6

©

Copyright Κώστας Σκανδαλίδης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2012

Έτος 1ης έκδοσης: 2012 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5433-1

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

}

ΠρΟΛΟγΟΣ

Πατριδογνωσία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

ΕΙΣΑγΩγΗ

Εποχές και πολιτισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

ΗΜΙθΕΟΙ ΚΑΙ ΗρΩΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23 23 24 25 26 28 29

Μύθος και παραμύθι . . . . . . . . «Η Αρπαγή της Ευρώπης» . . . «Η Προμηθεϊκή Ασέβεια» . . . . «Η θυσία της Ιφιγένειας» . . . . «Η Αργοναυτική Εκστρατεία» Επιμύθιο . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

ΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ιωνία – Ανατολικό Αιγαίο . . . Αθήνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . Επιτάφιος λόγος . . . . . . . . . . . Αυτοκριτική της δημοκρατίας Αμφικτιονία . . . . . . . . . . . . . . Πόλη – Πολιτισμός . . . . . . . . «Αστραποβόλησε!» . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΕξΑΝΔρΙΝΟΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μακεδονία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αλέξανδρος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 31 33 35 40 43 46 51 54 55 57

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 8

8

ΤΕΤρΑΔΙΑ ΠΑΤρΙΔΟγΝΩΣΙΑΣ

Επίγονοι . . . . . . . . . . . . . . . Αλεξάνδρεια . . . . . . . . . . . . Πόντος . . . . . . . . . . . . . . . . . Συρακούσες . . . . . . . . . . . . . Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

62 64 65 68 70

ΟΙ ρΩΜΙΟΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

74 75 76 78 81 86 89 92 93 98 103 107 111 115

Στην Πόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ρωμιοσύνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ελληνικότητα της νέας αυτοκρατορίας Ελληνισμός και ορθοδοξία . . . . . . . . . . . «Πανδέκτης» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Συνέχειες και ασυνέχειες . . . . . . . . . . . . . Φραγκοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Η Πόλις εάλω!» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Μεγάλη Σιωπή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αναγέννηση και ελληνισμός . . . . . . . . . . Νεοελληνικός διαφωτισμός . . . . . . . . . . . Η αφύπνιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η παλιγγενεσία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .

ΟΙ ΕΛΛΑΔΙΤΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ελλαδίτες . . . . . . . . . . Πατρίδα και κράτος . Νίκες και ήττες . . . . . Η Μεγάλη Ιδέα . . . . . Οι διχασμοί . . . . . . . . Η δημοκρατία . . . . . . Νόθα αστικοποίηση . . Η πολιτισμική άνοιξη Ιστορικοί κύκλοι . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

ΟΙ ΕΥρΩΠΑΙΟΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η μεταπολίτευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ελλαδίτες Ευρωπαίοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τέλος εποχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

120 121 123 127 131 134 139 145 148 155 159 159 163 167

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 9

ΠΕρΙΕΧΟΜΕΝΑ

9

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

170

(εκτός κειμένου...) Εξομολόγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

191

ΕΥΧΑρΙΣ ΤΙΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

199

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟγρΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

201

ΕΠΙΛΟγΟΣ

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 10

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 11

Στον Έλληνα Λαό

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 12

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 13

ΠρΟΛΟγΟΣ

} Πατριδογνωσία

Τ

ΗΝ ΠρΩΤΗ ΦΟρΑ που διδάχτηκα το μάθημα της Πατριδογνωσίας ήταν το φθινόπωρο του 1961 και δεν είχα κλείσει ακόμη τα οκτώ. Πήγαινα στην γ΄ Τάξη του δημοτικού σχολείου του νησιού μου. Η αίθουσα διδασκαλίας ήταν μεγάλη, ψηλοτάβανη και κρύα, στο ισόγειο ενός κλασικού ιταλικού κτηρίου με μεγάλα παράθυρα, κακοσυντηρημένου αλλά επιβλητικού. Το κτήριο, ένα από τα πολλά που χτίστηκαν από τους Ιταλούς του Μουσολίνι μετά το σεισμό του 1933 ο οποίος ξεθεμέλιωσε την Κω, είχε τον όγκο και τη μορφή ενός υποβλητικού διδασκαλείου. Στην αίθουσα κυριαρχούσε το γκρίζο. Στους τοίχους της ολόγυρα κρεμασμένες οι μορφές των μεγάλων ανδρών και των ηρώων του έθνους. Στη μία πλευρά ο Όμηρος, ο Περικλής, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, στην άλλη ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Καραϊσκάκης και ο Κανάρης ο πυρπολητής. Κι ανάμεσά τους το χάος να δείχνει το ελληνικό χάσμα στην Ιστορία. Σε αντίθεση με το χάσμα που απεικονιζόταν στην αίθουσα ανάμεσα στις δύο μεγάλες εποχές που μας έκαναν περήφανους, της κλασικής Ελλάδας και του αγώνα της ανεξαρτησίας, η διδασκαλία επέμενε στη λεπτομέρεια. Επιχειρούσε με επιμονή να καλύψει κάθε κενό στη γνώση μας. Η δασκάλα μου, η Πόπη η Σβύνου, μια φλογερή πατριώτισσα από την Κάλυμνο που διήγε ήδη την πέμπτη δεκαετία της ζωής της, έμεινε ανύπαντρη γιατί από μικρή παντρεύτηκε τα γράμματα. Ήταν από εκείνες τις δασκάλες που σε μάθαιναν πώς να μετράς τα κύμα-

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 14

14

ΤΕΤρΑΔΙΑ ΠΑΤρΙΔΟγΝΩΣΙΑΣ

τα της θάλασσας, πώς να ατενίζεις τον ανοιχτό ορίζοντα, πώς να συνομιλείς με ένα φύλλο πλάτανου, πώς να ακούς το θρόισμα μιας φοινικιάς. Και κυρίως σου αποκάλυπτε το παρελθόν κάθε πέτρας που είχε έρθει μετά από αμέτρητους αιώνες στην επιφάνεια. Μετά με πήρε από το χέρι και περπατήσαμε στις αμμουδιές, ταξιδέψαμε στην κορυφογραμμή του Δίκαιου, περιπλανηθήκαμε στα τριακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα του νησιού μου. Μου έμαθε τη μορφολογία του εδάφους, τα βουνά, τις πεδιάδες, τις χαράδρες, το κλίμα, τα μικρά, ξερά ποτάμια, κοντολογίς τη γεωγραφία της γενέθλιας γης μου. Μου εξήγησε πώς τα τοπωνύμια νίκησαν τη λήθη. Μου δίδαξε την Ιστορία, μου διηγήθηκε τα γεγονότα, με οδήγησε στις ρίζες μου, με έκανε να νιώσω ότι δεν είμαι μια τυχαία παρουσία, αλλά προϊόν μιας μνήμης, μιας διαχρονικής εξέλιξης, μιας ιστορικής συνάντησης. Στη συνέχεια με έφερε σε επαφή με τα πρόσωπα. Τον Ιπποκράτη το γιατρό, τον Απελλή το ζωγράφο, τους ποιητές θεόκριτο και Φιλητά, τον Ανταγόρα το βοσκό που νίκησε το θυμωμένο Ηρακλή. Και αφού με έπεισε ότι προέρχομαι απευθείας από αυτούς, προσπάθησε να βάλει γεγονότα, μνήμες, βιώματα, αλήθειες, μύθους, πρόσωπα το ένα δίπλα στ’ άλλο, τη μια πέτρα πάνω στη άλλη, πριν με φέρει ως εδώ μέσα από τους αιώνες. Και παρέλασαν στο νου μου η Δωρική Εξάπολη, η αθηναϊκή ηγεμονία, οι Αλεξάνδρειες του κόσμου, η ρωμαϊκή κυριαρχία, η βυζαντινή παράδοση, η τουρκική κατοχή, η ιταλική, ακόμη και η βρετανική για λίγο χρόνο. Και κατάλαβα ότι όλα αυτά δεν μπόρεσαν να αλλοιώσουν τη ρίζα, να τραυματίσουν το μέσα μου κόσμο, να υποτάξουν τη συνείδηση του Αιγαιοπελαγίτη Έλληνα. Μέχρι τότε γνώριζα μόνο τους ήχους από το βιολί του πατέρα μου και την ηχώ της θεσπέσιας φωνής του, τις στιχοπλακιές και τις ιστορίες της γιαγιάς μου, τους αίνους του Δαβίδ και τους ψαλμούς της Μεγαλοβδομάδας, τις γιορτές και τους θρήνους μας, τις μνήμες από το χωριό και τα γεγονότα που μας

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 15

ΠρΟΛΟγΟΣ

15

έφεραν στη Χώρα. Έτσι κάπως εισέβαλε ορμητικά η πατρίδα στον κόσμο μου. Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί εξοβελίστηκε από το εθνικό εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα το μάθημα της Πατριδογνωσίας. Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί, αν είσαι με τους αρχαίους και «καθαρούς» Έλληνες, το Βυζάντιο γίνεται συνώνυμο της ίντριγκας και της δολοπλοκίας. Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί αποσιωπάται η ιστορία της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που ταυτίστηκε με το βυζαντινό πολιτισμό και την προωθημένη οργάνωση του κράτους την ίδια εποχή που η δυτική Ευρώπη ζούσε το σκοτεινό της μεσαίωνα. Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί πρέπει υποχρεωτικά να διαλέξουμε ανάμεσα στην προγονοπληξία και στον κακώς νοούμενο κοσμοπολιτισμό. γιατί, αν είσαι με τους Έλληνες, πρέπει να αντικρίζεις υποχρεωτικά τους άλλους ως βαρβάρους. Ή γιατί το να νιώθεις σήμερα πολίτης του κόσμου σε υποχρεώνει να διαγράψεις την ιστορία σου και να εγκαταλείψεις τους μύθους σου. Πολύ στεγνή μού φαίνεται αυτή η εποχή.

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 16

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 17

ΕΙΣΑγΩγH

} Εποχές και πολιτισμοί

Κ

AθΕ άνθρωπος κινείται μέσα στο χώρο και στο χρόνο, στον τόπο και στην εποχή του. Ο τόπος παραμένει σχεδόν αναλλοίωτος μέσα στις γεωγραφικές του συντεταγμένες, καθότι οι αλλαγές στη γεωφυσική κλίμακα κινούνται μακρόσυρτα στην Ιστορία, ενώ οι εποχές αλλάζουν – και μαζί τους ο άνθρωπος. Είναι αυτός ο ίδιος που με τη ζωή του, τη γνώση του, την κίνησή του και τη δράση του επηρεάζει και διαμορφώνει τις εποχές. Τους δίνει περιεχόμενο, τις εφοδιάζει με σωρεία χρήσιμων ή άχρηστων αξιών, παρεμβαίνει στη φυσική μικροκλίμακα και στην πνευματική εξέλιξη για να αφήσει το ιστορικό του αποτύπωμα. Δημιουργεί τον πολιτισμό που σηματοδοτεί την κάθε εποχή. Ο πολιτισμός αυτός όμως, το δημιούργημα του ανθρώπου, δεν του ανήκει, δεν είναι ιδιοκτησία του, γίνεται πανανθρώπινη κληρονομιά και παραδίδεται με τη συσσωρευμένη γνώση και πείρα στις επόμενες γενιές. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την εποχή που τον γέννησε. Στην αλληλουχία των εποχών, ο ίδιος ο άνθρωπος αλλάζει διαρκώς αποκτώντας συνείδηση του χώρου όπου κινείται και του χρόνου που είναι διαθέσιμος κατά τη μικρή διάρκεια της ζωής του. Οι εποχές μπορεί να σηματοδοτούνται ως περίοδοι προόδου ή οπισθοδρόμησης, πολέμου ή ειρήνης, εξέλιξης ή καταστροφής. Μακροσκοπικά όμως κρίνοντας, το ανθρώπινο γένος στο διάβα των εποχών προοδεύει. Από μικρός διδάχτηκα την αλήθεια για το τι σημαίνει πολι2o

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 18

18

ΤΕΤρΑΔΙΑ ΠΑΤρΙΔΟγΝΩΣΙΑΣ

τισμός κι αν υπάρχει τρόπος να τον μετρήσεις. Κατάλαβα πως πολιτισμός δεν είναι μόνο ο καλλιτέχνης ή ο διανοούμενος και το δημιούργημά τους, όπως ένας πίνακας, ένα τραγούδι, ένα βιβλίο, ένας στίχος. Είναι κάτι πολύ ευρύτερο και πλουσιότερο. Είναι το καθολικό προϊόν μιας κοινότητας ανθρώπων, καθώς δημιουργείται μέσα από τις άπειρες ατραπούς της καθημερινότητας. Επηρεάζεται από τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο καθένας στην καθημερινή του ζωή και οικειοποιείται τη χρησιμότητα κάθε αγαθού, πνευματικού και υλικού. Τα πιο απλά πράγματα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος: οι τροφές, τα σκεύη και τα εργαλεία του· τα μέσα παραγωγής και ο τεχνικός εξοπλισμός του· οι προτιμήσεις και οι πεποιθήσεις του· ο τρόπος, η γλώσσα, οι μορφές που τον βοηθούν να εκδηλώνει τις ιδέες του· η πίστη του, οι αξίες, το ήθος του· τα μέσα με τα οποία ικανοποιεί τις συναισθηματικές του ανάγκες· ο τρόπος που τακτοποιεί τις οικογενειακές και κοινωνικές του υποθέσεις, που χτίζει το σπίτι του, που οργανώνει τη γιορτή του, που εξαντλεί το θρήνο του· όλα αυτά είναι στοιχεία του ίδιου του πολιτισμού του, τα οποία συνδέονται άρρηκτα με την εποχή του. Εποχές και πολιτισμοί μπορούν να μετρηθούν στο χώρο και στο χρόνο με τις γενιές ή με τις εποχές, με τους αιώνες ή με τις χιλιετίες. Με τις γενιές μετράς το φυσικό κύκλο της ζωής και της κοινότητας των ανθρώπων μέσα στην ίδια εποχή. Με τις εποχές μετράς τον πολιτισμό που συνδέεται με τις ζωντανές παραδόσεις και τη μνήμη για τα γεγονότα που παραδίδονται από γενιά σε γενιά. Με τις χιλιετίες μετράς την πορεία των ανθρώπων από την προϊστορία στην Ιστορία, τα στάδια εξέλιξής τους, όπως η οργάνωση της πόλης τους, η δημιουργία του έθνους τους, η κατανόηση του κόσμου τους. Πρόκειται για τα γιγάντια βήματα της ανθρωπότητας, που αρχίζουν με το τέλος της προϊστορικής εποχής, περνούν από την πόλη-κράτος, συνεχίζουν με το κράτος-έθνος, για να φτάσουν στην παγκόσμια κοινότητα, στο «παγκόσμιο χωριό». Διαχρονικά και ανεξάρτητα από τις γενιές, τις εποχές, τις χιλιετίες, η έννοια της προό-

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 19

ΕΙΣΑγΩγΗ

19

δου είχε πάντοτε το ίδιο μέτρο: τον άνθρωπο και την ευημερία του, ατομική και συλλογική. Σ’ αυτή την πορεία της ανθρωπότητας οι Έλληνες, ένας αρχαίος λαός, ήταν πάντοτε παρόντες χωρίς διακοπές και ιστορικά κενά. Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη χάραξη των βημάτων της και σε κάποιες σημαντικές εποχές υπήρξαν, περισσότερο ή λιγότερο, συνδιαμορφωτές ή και δημιουργοί της παγκόσμιας Ιστορίας. Παράλληλα όμως έγραψαν και γράφουν τη δική τους ιστορία. για τον Έλληνα η έννοια της πατρίδας, ο φυσικός γεωγραφικός χώρος και η συνείδηση του κόσμου μέσα στον οποίο κινείται και ζει, είναι η πηγή βιωμάτων και αξιών. γίνονται η κινητήρια δύναμη στη δημιουργία του πολιτισμού του κατά τη μακραίωνη πορεία του. Όπως πολύ εύστοχα και απέριττα παρατηρεί ο Οδυσσέας Ελύτης: «Οι Έλληνες είμαστε ένας λαός που κατοικεί σε μια χώρα μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου». Οι ρίζες των Ελλήνων χάνονται στα βάθη των αιώνων. Ο τόπος, δείχνουν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, κατοικείται από την 7η χιλιετία προ Χριστού, καθώς νεολιθικοί οικισμοί βρέθηκαν στη Νέα Νικομήδεια της Μακεδονίας (γύρω στο 6300 π.Χ.), στην Ελάτεια της Κεντρικής Ελλάδας (γύρω στο 5500 π.Χ.), στο Σέσκλο της θεσσαλίας (γύρω στο 4800 π.Χ.). Μέχρι την άφιξη των πρώτων ελληνικών φύλων που έφεραν μαζί τους την αρχαϊκή ελληνική γλώσσα, γύρω στο 1900 π.Χ., η Ελλάδα κατοικείται από έναν ιθαγενή αγροτικό πληθυσμό που, όπως δείχνουν τα ευρήματα στη Λέρνα της Αργολίδας, είχε φτάσει ήδη σε υψηλό επίπεδο πολιτισμού. Μια αξιοπρόσεκτη και εμπειρικά δόκιμη θεωρία διαβάζει την παγκόσμια Ιστορία με βάση τις διαδρομές των πολιτισμών. Υποστηρίζει ότι η αργόσυρτη κίνησή τους, η σύγκρουση και η σύνθεσή τους, ξεκινά από την Ανατολή και κατευθύνεται στη Δύση. Οι πιο παλαιοί από αυτούς γεννήθηκαν πέριξ των μεγάλων ποταμών, αρχικά στην Κίνα και μετέπειτα στην Ινδία, στη Μεσοποταμία, στην Αίγυπτο. Ο Κίτρινος Ποταμός, ο Ινδός, ο

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 20

20

ΤΕΤρΑΔΙΑ ΠΑΤρΙΔΟγΝΩΣΙΑΣ

Ευφράτης, ο Νείλος σήκωσαν στους ώμους τους πανάρχαιους πολιτισμούς και τους κράτησαν για πολλούς αιώνες στάσιμους στην ίδια γεωγραφική και πνευματική κοιτίδα. Όταν αυτοί, στο διάβα των αιώνων, έφτασαν από τα ανατολικά στα παράλια της Μεσογείου, συνάντησαν λαούς ναυτικούς: τους Φοίνικες, τους Μίνωες, τους Μινύες, τους Λέλεγες, τους Κάρες, τους Πελασγούς, τους Λυκίους, τους Αχαιούς. Είδαν για πρώτη φορά τα γερά σκαριά της Φοινίκης και της Κρήτης, που από καιρό διέσχιζαν την ανατολική Μεσόγειο. Φτάσαμε ήδη στην εποχή του χαλκού. Στην εποχή που συνυπάρχουν το λυκόφως του μινωικού πολιτισμού με το λυκαυγές του μυκηναϊκού πολιτισμού. Εκεί οφείλουμε να αναζητήσουμε τις ρίζες του ελληνισμού ως ενιαίας πολιτισμικής οντότητας. Ο πολιτισμός που γέννησε αυτή η ιστορική συνεύρεση είναι αξεδιάλυτα δεμένος με τη θάλασσα. Η θάλασσα δεν έχει τη μονοδιάστατη κατεύθυνση του ποταμού. Διευρύνει τους ορίζοντες, πολλαπλασιάζει τις διαδρομές, επιταχύνει τις ιστορικές συναντήσεις, διευκολύνει τις ωσμώσεις. Έτσι, γεννήθηκε ο μεσογειακός πολιτισμός, που γρήγορα, σε σχέση με την αργόσυρτη κίνηση των ανατολικών πολιτισμών, διαχύθηκε στα παράλια της Μεσογείου και ζητούσε διέξοδο προς το Βορρά ή τη Δύση. Ένας ναυτικός και εμπορικός πολιτισμός που έφερε σε επαφή ανθρώπους, φυλές, κοινότητες διαφορετικής προέλευσης, καταγωγής και ιδιοσυστασίας. Ήταν η εποχή που από το Βορρά, από την ηπειρωτική ενδοχώρα, κατέφταναν κατά κύματα τα τρία προελληνικά φύλα, οι Αιολείς, οι Ίωνες και οι Δωριείς, που τελικά απέκτησαν τον έλεγχο των ακτών του Αιγαίου προς τα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ. Πλημμύρισαν τα νησιά που βρίσκονται διάσπαρτα στο Αιγαίο Πέλαγος, το οποίο ένωνε την ηπειρωτική Ελλάδα με τη Μικρά Ασία. γράφει ο Τζωρτζ Τόμσον στο βιβλίο του Το προϊστορικό Αιγαίο : «Οι Αιολείς κατοικούσαν τη θεσσαλία και τη Βοιωτία μαζί με την Αιολίδα στην αντίπερα ακτή της Μικράς Ασίας. Οι Δωριείς σκέπαζαν τα ανατολικά και τα νότια της

SKANDALIDHS sel_final_Layout 1 21/02/2012 12:27 μ.μ. Page 21

ΕΙΣΑγΩγΗ

21

Πελοποννήσου και απλώνονταν πέρα από το πέλαγος, στις νότιες Κυκλάδες, στην Κρήτη, στη ρόδο και στην ακτή της Καρίας. Οι Ίωνες έπιαναν την Αττική, το κεντρικό και βόρειο Αιγαίο κι ένα μέρος της μικρασιατικής παραλίας, που από αυτούς πήρε το όνομα Ιωνία». Προϊόν αυτής της κοσμοϊστορικής συνάντησης, που γέννησε τον πρώτο παράκτιο πολιτισμό, υπήρξαν η Αιολία, η Ιωνία, η Δωρική Εξάπολη, κορυφαίες στιγμές των πρώτων ιστορικών χρόνων. Το αρχιπέλαγος του Αιγαίου υπήρξε αναντίρρητα και καταγραμμένα από όλους τους σημαντικούς ιστορικούς το λίκνο του μεσογειακού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που βρίσκεται στο επίκεντρο της γεωγραφικής και ιστορικής ενότητας στης οποίας το περίγραμμα στέκονται τα αξεπέραστα κέντρα: Αθήνα, ρώμη, Συρακούσες, Καρχηδόνα, Αλεξάνδρεια, Σινά, Ιερουσαλήμ, Αντιόχεια, Κωνσταντινούπολη, θεσσαλονίκη. Μέσα στη νοητή γραμμή αυτών των πόλεων η Ιστορία διάβηκε από τον αιγυπτιακό, το φοινικικό, το σημιτικό, το μινωικό πολιτισμό στην αρχαία Ελλάδα. Από εκεί στους ελληνιστικούς χρόνους και στη ρώμη. Συνδέθηκε με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, πέρασε αιώνες από τη βυζαντινή εποχή, για να φτάσει σήμερα ως εδώ. Λογαριάζοντας το χρόνο από την πιθανή ημερομηνία, λίγο πριν ή λίγο μετά την αρχή της 2ης χιλιετίας π.Χ., όταν εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι ελληνόφωνοι στην ηπειρωτική Ελλάδα, ήδη ο ελληνισμός έχει ιστορία τεσσάρων χιλιάδων ετών. Μια πολυκύμαντη και συναρπαστική πορεία, ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο γεμάτο περιπέτειες, γεμάτο γνώση. Ένα ταξίδι που αδιάπτωτα συνεχίζεται και στην εποχή που ξανοίγεται μπροστά μας.