TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 7
¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡∞
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
ΒΑΡΒΑΡΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΗ ΣΥΛΛΟΓΙΖΕΣΑΙ ΤΗ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
ΑΠΟ ΤΥΦΛΗ ΟΡΓΗ ΣΕ ΣΧΕΔΙΟ ΖΩΗΣ . . . . . . . . . . .
31
Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Εγκώμιο της αγρύπνιας . . . . . . . . . . . . . . Οι παγίδες της συναίνεσης . . . . . . . . . . . . Η κουλτούρα της κρίσης . . . . . . . . . . . . . Ενάντια στην κουλτούρα της ανημπόριας Ατιμωρησία και ψυχολογία του όχλου . . .
...........
37
...........
41
...........
45
...........
49
...........
55
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΤΡΑΥΜΑ . . . . . . . . . . . . .
59
Διαφθορά και παιδικά παιχνίδια . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ονειρεύτηκα την πραγματικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
67
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 8
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Φτώχεια στη ζωή και στο γυαλί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Κλέφτες εμπιστοσύνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ανεργία δεν έχει πρόσωπο· ας μιλήσουμε για ανέργους
77
ΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . .
91
Η εποχή της χαμένης εμπιστοσύνης . . . . . . . . . . Κατάθλιψη και γυναίκες . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Ρισάρ, η Όλγα, ο Αντονί κι εμείς . . . . . . . . . . Ο ψυχισμός σε βαθιά κρίση . . . . . . . . . . . . . . . . Τεχνάσματα επιβίωσης σε ταραγμένους καιρούς
71 83
......
93
......
97
......
103
......
109
......
113
Η ΒΙΑ, ΕΝΑ ΕΞΩΤΙΚΟ ΖΩΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΑΤΟΙΚΕΙ . .
117
Βία και βίος είναι λέξεις ομόρριζες . . . . . . . . . Μια μικρή ιστορία φρίκης . . . . . . . . . . . . . . . . Παιδεραστίας και ηθικολογίας παραλειπόμενα Mια στάλα αφύπνισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Φόβος, η βία μιας φυλακής . . . . . . . . . . . . . . .
119
....... .......
127
.......
131
.......
137
.......
141
Η ΣΙΩΠΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
147
Δεκανίκι η ψυχολογία; . . . . . . . . Τα πάθη μιας ψυχολογίας . . . . . Η απελπισία γεννά τους μεσσίες Μάγοι και προφήτες . . . . . . . . .
149
.................. ..................
153
..................
159
..................
163
ΝΕΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕ ΓΕΡΙΚΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ . . . . . . . . . . . .
167
Οι νέοι σήμερα. Κραυγές και ψίθυροι . . . . . . . . . . . . . . Ο «υποκινούμενος» νέος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Κραυγή του Μunch και της μαθήτριας . . . . . . . . . . . .
173
169 177
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008. ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ . . . . .
181
Πυροδότηση απελπισίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όταν η νομιμότητα αιμορραγεί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το δικαίωμα να είμαι απολίτιστη . . . . . . . . . . . . . . . . .
183
ΦΟΡΑΣ ΚΛΟΥΒΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
193
185 189
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ : ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ. Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Ο ΕΡΩΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
199
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα κείμενα που περιλαμβάνει αυτή η έκδοση γράφτηκαν σε μια πρώτη μορφή στα Νέα, με τελική ημερομηνία τον Ιούνιο του 2010, και στο Βήμα μέχρι και σήμερα. Το «Φοράς κλουβί» αναρτήθηκε στο protagon.gr
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 10
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 11
To μέλλον που ανήκει στην έκπληξη είναι αφιερωμένο στον Κωνσταντίνο.
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 12
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 13
Κι όμως, η ιστορία επιφυλάσσει εκπλήξεις που η σκέψη μας αδυνατεί να συλλάβει.
Υπάρχουν περισσότερα πράγματα στον ουρανό και στη γη, Οράτιε, απ’ όσα μπορεί να φανταστεί η φιλοσοφία σας. ΣΑΙΞΠΗΡ
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 14
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 15
¶ƒ√§∂°√ª∂¡∞
R Ο 21ος αιώνας ξεκίνησε θριαμβευτικά. Η Ελλάδα των Ολυμπιακών Αγώνων έζησε ένα μαγικό όνειρο. Το όνειρο μιας απρόσκοπτης ευημερίας, μιας δίχως τέλος ανάπτυξης, μιας απροϋπόθετης ευφορίας. Όλα ήταν δυνατά. Οι φανταστικές αλήθειες, λέει ο ποιητής, φθείρονται πιο δύσκολα. Εδώ, όμως, διαψεύστηκε. Βίαια συντελέστηκε η απομυθοποίηση. Ο αιφνιδιασμός έχει αγριότητα. Το σκοτάδι που δεν έχεις συνυπολογίσει, αλλά ήταν από πριν εκεί, σε εκδικείται. Από την Ελλάδα της ολυμπιακής ευφορίας φτάσαμε στην Ελλάδα της μετα-ολυμπιακής μελαγχολίας. Θα την ονομάσω «άγρια μελαγχολία». Ένα ιδιότυπο συνονθύλευμα οργής και θλίψης. Έξω από ψυχιατρικές ταξινομήσεις και φιλοσοφικές ρομαντικές αναζητήσεις, η ιδιότυπη αυτή «άγρια μελαγχολία» δεν ορίζεται μέσα από γόνιμες συνομιλίες με το «μέσα μας», αλλά είναι έμμονα προσηλωμένη με αγωνία στο «έξω». Κι εκεί –«έξω»– παραμονεύει ο τρόμος της επιβίωσης.
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 16
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ
Από τη μια στιγμή στην άλλη καταρρέουν οι βεβαιότητες μιας ζωής. Με άγνωστες ακόμα τις παρενέργειες στο σύνολό τους, η εποχή αυτή μεταβάλλει καθοριστικά τη συγκρότηση των νοημάτων, την πρόσληψη του εαυτού και του άλλου. Ήδη έχουν αρχίσει να σημειώνονται «ενδημικά» αυτοκτονίες και αυτοκτονικές συμπεριφορές, κατακόρυφη αύξηση των ακούσιων ψυχιατρικών εγκλεισμών, των καταθλίψεων (κυρίως ανάμεσα στους ανέργους), των ψυχοσωματικών εκδηλώσεων, των αγχωδών διαταραχών, της εξάρτησης από ουσίες παράνομες (ναρκωτικά) και νόμιμες (αλκοόλ και ψυχοφάρμακα), αρχίζοντας μάλιστα από πολύ νεαρές ηλικίες. Μια συνεχώς διευρυνόμενη μάζα ανθρώπων βρίσκεται σε άμεση αναζήτηση όχι μόνο εργασίας, αλλά και εργαλείων επιβίωσης. Πολλαπλασιάζονται οι «υπεράριθμοι» και «περιττοί» πολίτες, όλοι εκείνοι που δεν «χρειάζεται», αλλά και δεν είναι δυνατόν πλέον να προστατευτούν όπως πριν. Ο κοινωνικός αποκλεισμός ανάγεται σε ένα μέγιστο ηθικό και πολιτικό ζήτημα. Από τη μια μέρα στην άλλη καλείσαι να εγκαταλείψεις σχέδια ζωής, απόπειρες, έστω άτεχνες και αβέβαιες, ενός ευμενούς μέλλοντος. Οι πρότερες συντεταγμένες μιας, έστω ασταθούς, ταυτότητας θρυμματίζονται. Και το βλαβερό στοιχείο μιας επιπλέον επιβάρυνσης: η ενοχοποίηση. «Μη μιλάς. Φταις. Άλλωστε υπάρχουν και χειρότερα. Μην αντιδράς. Δεν σε παίρνει». Ιδού o νέος
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 17
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
πατριωτισμός. Να αγαπάς την πατρίδα σου αγόγγυστα, υπομονετικά, καρτερικά. «Θέλω να σκοτώσω ή να σκοτωθώ», δήλωνε ένας άστεγος. Η βία έχει πολλές μορφές. Η πιο ύπουλη, η πιο σκοτεινή. Αυτή που στρέφεται ενάντια στον εαυτό σου. Αυτή που σε βυθίζει στα σκοτάδια της σιωπής και της κατάθλιψης. Όμως, δεν είναι η αποδοχή της θυσίας στο βωμό του μαρτυρίου που αξίζει να προτάξουμε ως δέον. Λύσεις μαγικές δεν υπάρχουν. Το μόνο μαγικό ήταν και παραμένει η ίδια η ζωή. Φέρετε στα μάτια μου ένα δελφίνι, λέει ο Ελύτης, να απομακρύνει το θύμα από το βωμό και να αλλάξει το νόημα του μαρτυρίου. Γιατί, όμως, να περισωθούν τα σχόλια που παρουσιάζονται σε αυτό το βιβλίο; Γιατί να μεταφερθούν από την εφημερίδα σε ένα, πιο ανθεκτικό στο χρόνο, βιβλίο; Δεν υπάρχει ζωή δίχως αυταπάτες. Ιδού μία: η αίσθηση-ψευδαίσθηση ότι μπορείς να περισώσεις στο χαρτί αυτό που δεν είναι πια, την επικαιρότητα δηλαδή, που είναι προορισμένη να χάνεται σαν το χρόνο. Ήταν. Είναι. Δεν είναι. Ιδού και μια άλλη αυταπάτη: όταν καταγράφεις την οδύνη, τη μεταμορφώνεις. Οι μεταμορφώσεις της οδύνης είναι από τη μεριά της ζωής. Το δυνατό φως μέσα στο κουκούλι μιας δήθεν προστατευμένης ύπαρξης εμποδίζει την όραση. Η αφήγηση της ιστορίας εξημερώνει τον τρόμο. Τον τρόμο «εκεί-έξω». Το ερώτημα είναι τι γίνεται με τον τρόμο «εδώ-μέσα».
2 – Το μέλλον ανήκει στην έκπληξη
TSALIKOGLOU sel - DDD_Layout 1 10/02/2011 3:29 ΜΜ Page 18
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ
Μόνο ως αφήγημα μπορείς να περιγράψεις την επικαιρότητα χωρίς να την παραχαράξεις. Ένα αφήγημα με αρχή μέση και τέλος, ένα τέλος που ακόμα δεν γνωρίζουμε. Τριάντα τέσσερα σχόλια για την επικαιρότητα βρίσκονται συγκεντρωμένα σε αυτό το βιβλίο. Τριάντα τέσσερις μικρές αφηγήσεις που ονειρεύονται μια παράταση ζωής και μια έξοδο από το φόβο του σκοταδιού. Σαν το μικρό παιδί που παρακαλεί «μίλα μου να φύγει το σκοτάδι» κι αποκοιμιέται προσωρινά ήρεμο, σαν τη Σεχραζάντ στις Χίλιες και μία Νύχτες που αναβάλλει το θάνατό της έτσι καθώς αφηγείται στον χαλίφη κάθε φορά και μια νέα ιστορία. Τριάντα τέσσερα σχόλια κι ένα υστερόγραφο ονειρεύτηκαν την έκπληξη που κρύβεται στο μέλλον.