Δουβλινιάδα

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 5

ΕΝΡΙΚΕ­ΒΙΛΑ-ΜΑΤΑΣ

ΔΟΥΒΛΙΝΙΑΔΑ g

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ­ ΑΠΟ­ ΤΑ­ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

ΝΑΝNΑ­ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟυ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ­ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 6

H­παρούσα­μετάφραση­πραγματοποιήθηκε­με­την­επιχορήγηση­του­Γενικού­Τμήματος­Βιβλίων,­Αρχείων­και­Βιβλιοθηκών­του­υπουργείου­Παιδείας­και­Πολιτισμού­της Ισπανίας.­ ΤΙΤΛΟΣ­ΠΡΩΤΟΤυΠΟυ:­Enrique Vila-Matas,­Dublinesca © ©

Copyright­by­Enrique Vila-Matas,­ 2010 Copyright­για­την­ελληνική­γλώσσα­Εκδόσεις­Καστανιώτη­ Α.Ε.,­ Αθήνα­ 2010

Έτος­ 1ης­έκδοσης:­ 2011 Aπαγορεύεται­η­αναδημοσίευση­ή­αναπαραγωγή του­παρόντος­έργου­στο­σύνολό­του­ή­τμημάτων­του­με­οποιον­δήποτε­τρόπο,­καθώς­και­η­μετάφραση­ή­διασκευή­του­ή­εκμετάλλευσή­του­με­οποιονδήποτε­τρόπο­αναπαραγωγής­έργου­λόγου­ή­τέχνης,­σύμφωνα­με­τις­διατάξεις­του­ν.­2121/1993­και­της­Διεθνούς­Σύμβασης­Βέρνης-Παρισιού, που­κυρώθηκε­με­το­ν.­100/1975.­Επίσης­απαγορεύεται­η­αναπαραγωγή­της­στοιχειο­θεσίας,­σελιδοποίη­σης,­εξωφύλλου­και­γενικότερα­της­όλης­αισθητικής­εμφάνισης­του­βιβλίου,­με­φωτοτυπικές,­ηλεκτρονικές­ή­οποιεσδήποτε άλλες­μεθόδους,­σύμφωνα­με­το­άρθρο­51­του­ν.­2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ­ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ­Α.Ε. Ζαλόγγου­ 11,­ 106­78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX:­ 210-384.24.31

e-mail:­info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN­978-960-03-5342-6

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

g μαΪοσ 13-92 ιουνιοσ 95-245 ιουλιοσ 249-308

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 8

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 9

Στην­Πάουλα­από­την­Πάρμα

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 10

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 11

μάιος g

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 12

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 13

μένων­εκδοτών,­των­εκδοτών­λογοτεχνίας.­Και­καθημερινά­παρακολουθεί­με­συγκίνηση­το­θέαμα­που­εκτυλίσσεται­σιωπηρά­από­τις­αρχές­αυτού­του­αιώνα­με­θέμα­την­εξαφάνιση­του­ευγενούς­λειτουργήματός­του­–­των εκδοτών­που­ακόμα­διαβάζουν­και­που­πάντα­γοητεύονταν­από­τη­λογοτεχνία. Αντιμετώπισε­ προβλήματα­ πριν­ από­ δύο­ χρόνια,­ αλλά­ είχε τη διορατικότητα­να­κλείσει­εγκαίρως­τον­εκδοτικό­οίκο,­ο­οποίος σε­τελική­ανάλυση,­παρότι­είχε­αποκτήσει­κάποιο­αξιοσημείωτο κύρος,­βάδιζε­με­εκπληκτική­στοχοπροσήλωση­προς­τη­χρεοκοπία.­ Στα­ πάνω­ από­ τριάντα­ χρόνια­ ανεξάρτητης­ πορείας,­ είχε απ’­όλα:­επιτυχίες­αλλά­και­μεγάλες­αποτυχίες.­Το­ότι­στο­τελικό­στάδιο­η­κατάσταση­ξέφυγε­απ’­τον­έλεγχο­το­αποδίδει­στην αντίστασή­ του­ να­ εκδώσει­ γκόθικ­ ιστορίες­ της­ μόδας­ κι­ άλλες αηδίες,­κι­έτσι­ξεχνά­ένα­μέρος­της­αλήθειας:­ότι­δεν­διακρίθηκε ποτέ­για­καλή­οικονομική­διαχείριση­και­ότι­πιθανόν­να­τον­έβλαψε­κι­ο­υπερβολικός­φανατισμός­του­για­τη­λογοτεχνία. Ο­Σαμουέλ­Ρίβα­–Ρίβα­για­όλο­τον­κόσμο–­εξέδωσε­πολλούς από­τους­μεγάλους­συγγραφείς­της­εποχής­του.­Από­κάποιους μόνον­ένα­βιβλίο,­αλλά­αυτό­ήταν­αρκετό­για­να­φιγουράρουν στον­κατάλογό­του­τα­ονόματά­τους.­Καμιά­φορά,­παρότι­δεν αγνοεί­ότι­στον­τιμημένο­κλάδο­του­λειτουργήματός­του­υπάρχουν­ακόμη­εν­ενεργεία­ορισμένοι­γενναίοι­Δον­Κιχώτες,­του­αρέσει­να­βλέπει­τον­εαυτό­του­ως­τον­τελευταίο­των­εκδοτών.­Έχει­μια­κάπως­ρομαντική­εικόνα­για­τον­εαυτό­του,­ενώ­βιώνει μια­διαρκή­αίσθηση­τέλους­εποχής­και­τέλους­του­κόσμου,­επηρεασμένος,­χωρίς­αμφιβολία,­από­την­παύση­των­δραστηριοτή-

13

Α

ΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΟΛΟΕΝΑ ΚΑΙ ΠΙΟ ΣΠΑΝΙΟ ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗ-

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 14

14

των­του.­Έχει­μιαν­αξιοσημείωτη­τάση­να­διαβάζει­τη­ζωή­του σαν­ να­ ήταν­ λογοτεχνικό­ κείμενο,­ να­ την­ ερμηνεύει­ παραμορφώνοντάς­την­όπως­κάθε­μανιώδης­αναγνώστης­σαν­τον­ίδιο­επί­τόσα χρόνια.­Κατά­τ’­άλλα,­περιμένει­να­πωληθεί­η­πατρική του­κληρονομιά­σε­κάποιον­ξένο­εκδοτικό­οίκο,­αλλά­οι­συζητήσεις­ έχουν­ παγώσει­ εδώ­ και­ καιρό.­ Ζει­ μέσα­ σε­ μιαν­ έντονη και­αγωνιώδη­ψύχωση­ότι­πλησιάζει­το­τέλος­των­πάντων.­Τίποτα­και­κανείς­δεν­έχει­καταφέρει­ακόμη­να­τον­πείσει­ότι­το γηράσκειν­έχει­κι­αυτό­τη­χάρη­του.­Την­έχει;­

Αυτή­τη­στιγμή­επισκέπτεται­τους­ηλικιωμένους­γονείς­του­στο σπίτι­τους­και­τους­κοιτάζει­από­την­κορυφή­ως­τα­νύχια,­με­απροκάλυπτη­περιέργεια.­Πήγε­για­να­τους­διηγηθεί­πώς­τα­πέρασε­στο­πρόσφατο­ταξίδι­του­στη­Λυών.­Εκτός­από­τις­Τετάρτες,­ που­ τους­ συναντά­ υποχρεωτικά,­ είναι­ παλιά­ συνήθεια­ να πηγαίνει­να­τους­βλέπει­όταν­επιστρέφει­από­κάποιο­ταξίδι.­Κατά­τα­δύο­τελευταία­χρόνια,­δεν­παίρνει­ούτε­το­ένα­δέκατο­των προσκλήσεων­για­να­ταξιδέψει­απ’­όσες­λάμβανε­πριν,­αλλά­αυτή­τη­λεπτομέρεια­την­έχει­κρύψει­απ’­τους­γονείς­του,­στους­οποίους­κρατά­επίσης­κρυφό­το­γεγονός­ότι­έκλεισε­τον­εκδοτικό του­οίκο,­αφού­θεωρεί­πως­βρίσκονται πια­σε­πολύ­προχωρημένη­ηλικία­για­να­τους­δυσαρεστεί­και,­επιπλέον,­είναι­σίγουρος ότι­δεν­θα­το­έπαιρναν­καθόλου­καλά.­ Χαίρεται­κάθε­φορά­που­τον­προσκαλούν­σε­κάποιο­μέρος, διότι,­μεταξύ­άλλων,­αυτό­του­επιτρέπει­να­συντηρεί­και­να­πουλάει­στους­γονείς­του­το­παραμύθι­περί­πολλαπλών­δραστηριοτήτων.­Παρότι­σύντομα­θα­κλείσει­τα­εξήντα,­είναι­φανερό­ότι διατηρεί­μαζί­τους­μια­ισχυρή­σχέση­εξάρτησης,­ίσως­επειδή­δεν έχει­παιδιά­κι­επειδή­εκείνοι,­από­την­πλευρά­τους,­έχουν­μόνον αυτόν:­τον­μοναχογιό­τους.­Έφτασε­στο­σημείο­να­ταξιδέψει­σε μέρη­που­δεν­του­πολυέκανε­όρεξη­να­πάει,­μόνο­και­μόνο­για να­διηγηθεί­μετά­το­ταξίδι­στους­γονείς­του­και­να­συντηρεί­κατ’ αυτό­τον­τρόπο­την­πίστη­τους­–δεν­διαβάζουν­εφημερίδες­και δεν­βλέπουν­τηλεόραση–­ότι­εξακολουθεί­να­εκδίδει­βιβλία­και να­είναι­περιζήτητος­σε­διάφορα­μέρη,­κι­επομένως­ότι­όλα­συ-

νεχίζουν­ να­ του­ πηγαίνουν­ πάρα­ πολύ­ καλά.­ Δεν­ είναι,­ όμως, καθόλου­έτσι­τα­πράγματα.­Αν­όταν­ήταν­εκδότης­ήταν­συνηθισμένος­σε­μια­μεγάλη­κοινωνική­δραστηριότητα,­τώρα­ίσα-ίσα που­γίνεται­κάτι,­για­να­μην­πούμε­πως­δεν­γίνεται­τίποτα.­Στην απώλεια­τόσων­ψευτοφιλικών­σχέσεων­ήρθε­να­προστεθεί­και­η αγωνία­που­τον­κυρίευσε­όταν,­εδώ­και­δύο­χρόνια,­έκοψε­το αλκοόλ.­Είναι­μια­αγωνία­που­προέρχεται­τόσο­από­την­επίγνωση­πως,­αν­δεν­έπινε,­θα­ήταν­λιγότερο­τολμηρός­ως­εκδότης,­όσο­και­από­την­πεποίθησή­του­πως­η­εξάρτησή­του­από­την­κοινωνική­ζωή­ήταν­καταναγκαστική,­καθόλου­έμφυτη­στην­περίπτωσή­του,­και­πως­πιθανώς­προερχόταν­απλώς­από­τον­αρρωστημένο­φόβο­του­απέναντι­στην­αταξία­και­την­κοινωνία.­ Τίποτα­δεν­του­πηγαίνει­και­πολύ­καλά­από­τότε­που­φλερτάρει­ με­ τη­ μοναξιά.­ Παρότι­ προσπαθεί­ να­ μην­ πέσει­ ο­ γάμος του­στο­κενό,­μάλλον­τρεκλίζει,­αν­και­όχι­συνεχώς,­διότι­η­συζυγική­του­σχέση­περνάει­από­διαφορετικές­καταστάσεις,­περνάει­από­την­ευφορία­και­την­αγάπη­στο­μίσος­και­στην­καταστροφή.­Νιώθει,­όμως,­ολοένα­και­πιο­άστατος­σε­όλα,­έχει­γίνει γκρινιάρης­και­τον­δυσαρεστούν­τα­περισσότερα­πράγματα­που βλέπει­ κατά­ τη­ διάρκεια­ της­ ημέρας.­ Χαρακτηριστικό­ της­ ηλικίας,­πιθανώς.­Το­σίγουρο­πάντως­είναι­ότι­αρχίζει­να­αισθάνεται­άβολα­μέσα­στον­κόσμο­και­ότι­τα­εξηκοστά­του­γενέθλια του­ προκαλούν­ την­ ίδια­ αίσθηση­ που­ θα­ του­ προκαλούσε­ και μια­θηλιά­στο­λαιμό.­ Οι­ηλικιωμένοι­γονείς­του­ακούν­πάντα­τις­διηγήσεις­του­με πολλή­ περιέργεια­ και­ προσοχή.­ Πολλές­ φορές,­ μάλιστα,­ μοιάζουν­με­δυο ακριβή­αντίγραφα­του­Κουμπλάι­Χαν­την­ώρα­που ακούει­εκείνες­τις­ιστορίες­που­αφηγείται­ο­Μάρκο­Πόλο.­Οι­επισκέψεις­του­γιου­τους­έπειτα­από­κάποιο­ταξίδι­του­φαίνεται πως­έχουν­κάποια­ιδιαίτερη­σημασία,­ανήκουν­σε­μια­κατηγορία­υψηλότερη­από­αυτή­των­αρκετά­μονότονων­και­συνηθισμένων­επισκέψεων­της­Τετάρτης.­Η­σημερινή­ανήκει­σ’­αυτή­την ειδική­κατηγορία.­Ωστόσο­κάτι­παράξενο­συμβαίνει,­καθώς­βρίσκεται­εδώ­και­κάμποση­ώρα­στο­σπίτι­και­δεν­μπορεί­ούτε­καν ν’­αναφέρει­το­ταξίδι­στη­Λυών.­Το­θέμα­είναι­ότι­δεν­μπορεί­να τους­πει­τίποτε­για­το­πέρασμά­του­απ’­αυτή­την­πόλη,­διότι­όσο

15

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 15

16

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 16

έμεινε­εκεί­ήταν­τόσο­αποκομμένος­απ’­τον­κόσμο­και­το­ταξίδι του­ήταν­τόσο­έντονα­εγκεφαλικό,­που­δεν­έχει­να­πει­ούτε­ένα έστω­και­ελάχιστα­χαριτωμένο­περιστατικό.­Επιπλέον,­η­πραγματικότητα­σχετικά­με­τα­συμβάντα­εκεί­είναι­δυσάρεστη.­Ήταν ένα­ταξίδι­κρύο,­παγωμένο,­όπως­αυτές­οι­υπνωτικές­διαδρομές που­τελευταία­κάνει­πολύ­συχνά­μπροστά­στον­υπολογιστή­του.­ «Ώστε­πήγες­στη­Λυών»,­επιμένει­η­μάνα­του,­κάπως­ανήσυχη­πια. Ο­πατέρας­του­αρχίζει­ν’­ανάβει­αργά­την­πίπα­του­και­τον κοιτάζει­κι­αυτός­παραξενεμένος,­με­ύφος­που­δείχνει­πως­αναρωτιέται­γιατί­δεν­λέει­τίποτα­για­τη­Λυών.­Αλλά­τι­μπορεί­να τους­πει­για­την­παραμονή­του­σ’­αυτή­την­πόλη;­Δεν­είχε­σκοπό να­τους­μιλήσει­για­τη­γενική­θεωρία­του­μυθιστορήματος­που κατάφερε­να­συνθέσει­ολομόναχος­εκεί,­στο­λυωνέζικο­ξενοδοχείο.­Δεν­θα­τους­ενδιέφερε­καθόλου­το­πώς­επεξεργάστηκε­αυτή­τη­θεωρία,­κι­επιπλέον­δεν­πιστεύει­ότι­πολυκαταλαβαίνουν τι­είναι­μια­λογοτεχνική­θεωρία.­Αλλ’­ακόμα­κι­αν­υποθέσουμε πως­ το­ καταλαβαίνουν,­ είναι­ σίγουρος­ πως­ το­ θέμα­ αυτό­ θα τους­προκαλούσε­βαθύτατη­πλήξη.­Θα­μπορούσαν­ακόμα­και να­φτάσουν­στο­σημείο­ν’­ανακαλύψουν­ότι,­όπως­διαβεβαιώνει η­Θέλια,­τώρα­τελευταία­απομονώνεται­πάρα­πολύ,­είναι υπερβολικά­αποκομμένος­από­τον­πραγματικό­κόσμο­και­μέσω­του υπολογιστή­ του,­ ή­ και­ χωρίς­ αυτόν­ –όπως­ του­ συνέβη­ στη Λυών–,­«φεύγει»­για­τα­πνευματικά­του­ταξίδια. Στη­Λυών­βάλθηκε­ν’­αποφύγει­κάθε­επαφή­με­τη­Βιλά­Φοντεμπριντέρ,­το­φορέα­που­τον­είχε­καλέσει­για­να­δώσει­τη­διάλεξη­σχετικά με­τη­σοβαρή­κατάσταση­των­λογοτεχνικών­εκδόσεων­στην­Ευρώπη.­Ίσως­επειδή­δεν­εμφανίστηκε­κανείς­να­τον υποδεχθεί­ούτε­στο­αεροδρόμιο­ούτε­στο­ξενοδοχείο,­ο­Ρίβα,­ως εκδίκηση­για­την­απαξίωση­που­του­είχαν­δείξει­οι­διοργανωτές, κλείστηκε­στο­δωμάτιο­του­λυωνέζικου­ξενοδοχείου­του­κι­εκεί πέτυχε­να­υλοποιήσει­ένα­από­τα­όνειρα­που­είχε­όταν­ήταν­εκδότης,­τότε­που­δεν­είχε­καιρό­για­τίποτα:­να­συντάξει­μια­γενική­θεωρία­του­μυθιστορήματος.­ Είχε­ εκδώσει­ πολλούς­ σημαντικούς­ συγγραφείς,­ αλλά­ μόνο στο­ μυθιστόρημα­ Η­ Ακτή­ των­ Σύρτεων του­ Ζυλιέν­ Γκρακ­ είχε

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 17

1.­Φράση­από­κάποιο­τετράδιο­του­Πεσσόα,­χωρίς­συμφραζόμενα.­(Σ.τ.Μ.)

2 –­ Δουβλινιάδα

17

διακρίνει­έναν­αέρα­μέλλοντος.­Στο­δωμάτιό­του­στη­Λυών,­κατά­τη­διάρκεια­ατελείωτων­ωρών­εγκλεισμού,­βάλθηκε­να­ετοιμάσει­μια­γενική­θεωρία­του­μυθιστορήματος­η­οποία,­βασισμένη­ στα­ διδάγματα­ που­ από­ την­ πρώτη­ στιγμή­ είχε­ επισημάνει στην Ακτή­των­Σύρτεων,­έθετε­τα­πέντε­στοιχεία­που­θεωρούσε απαραίτητα­στο­μυθιστόρημα­του­μέλλοντος.­Αυτά­τα­στοιχεία, που­τα­θεωρούσε­ουσιαστικής­σημασίας,­ήταν­τα­εξής:­διακειμενικότητα,­συνδέσεις­με­την­υψηλή­ποίηση,­επίγνωση­ενός­ερειπωμένου­ ηθικού­ τοπίου,­ ελαφρά­ υπεροχή­ του­ ύφους­ επί­ της πλοκής,­αντιμετώπιση­της­γραφής­σαν­ρολόι­που­δουλεύει.­ Ήταν­τολμηρή­θεωρία,­δεδομένου­ότι­πρότεινε­το­μυθιστόρημα­του­Γκρακ,­το­οποίο­σε­γενικές­γραμμές­θεωρείται­απαρχαιωμένο,­ ως­ το πιο­ προχωρημένο­ απ’­ όλα.­ Γέμισε­ ένα­ σωρό σελίδες­σχολιάζοντας­τα­διαφορετικά­στοιχεία­αυτής­της­πρότασης­ για­ το­ μυθιστόρημα­ του μέλλοντος.­ Όταν­ τελείωσε,­ όμως,­το­δύσκολο­έργο­του,­θυμήθηκε­το­«ιερό­ένστικτο­του­να μην­έχεις­θεωρίες»1­για­το­οποίο­μιλούσε­ο­Πεσσόα,­άλλος­ένας από­τους­αγαπημένους­του­συγγραφείς,­του­οποίου­είχε­την­τιμή­κάποια­στιγμή­να­εκδώσει­την­Αγωγή­του­Στωικού.­Θυμήθηκε­αυτό­το­ένστικτο­και­σκέφτηκε­πόσο­βλάκες­γίνονται­ώρεςώρες­οι­μυθιστοριογράφοι.­Του­ήρθαν­στο­νου­διάφοροι­ισπανοί­συγγραφείς­των­οποίων­είχε­εκδώσει­ιστορίες­που­ήταν­αφελή­προϊόντα­ευγενών­και­εκτενών­θεωριών.­Τι­τεράστιο­χάσιμο­χρόνου,­σκέφτηκε­ο­Ρίβα,­να­υιοθετείς­μια­θεωρία­για­να γράψεις­ένα­μυθιστόρημα.­Τώρα­είχε­κάθε­δικαίωμα­να­το­πει, αφού­μόλις­είχε­γράψει­μία.­ Για­να­δούμε,­δηλαδή,­σκέφτηκε­ο­Ρίβα,­όταν­έχεις­τη­θεωρία,­για­ποιο­λόγο­να­θέλεις­να­γράψεις­και­μυθιστόρημα;­Και την­ ίδια­ στιγμή­ που­ αναρωτιόταν­ αυτό­ το­ πράγμα,­ προφανώς για­να­μην­έχει­την­αίσθηση­ότι­είχε­χάσει­τον­καιρό­του­και­ότι τον­ έχανε­ ακόμα­ και­ διερωτώμενος,­ κατάλαβε­ ότι­ το­ γεγονός πως­είχε­περάσει­τόσες­ώρες­στο­ξενοδοχείο­γράφοντας­τη­γενική­του­θεωρία­τού­είχε­επιτρέψει­κατά­βάθος­να­την­ξεφορτωθεί.­Ένα­τέτοιο­γεγονός­ήταν­άραγε­ασήμαντο;­Όχι­βέβαια.­Η

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 18

θεωρία­του­θα­εξακολουθούσε­να­είναι­αυτό­που­ήταν,­λαμπρή και­τολμηρή,­αλλά­θα­την­κατέστρεφε­πετώντας­την­στον­κάλαθο­των­αχρήστων­του­δωματίου­του. Έκανε­μια­μυστική­κηδεία­μέσα­του­για­τη­θεωρία­του­και για­όλες­τις­θεωρίες­που­υπήρξαν­ανά­τον­κόσμο,­και­ύστερα­εγκατέλειψε­την­πόλη­της­Λυών­χωρίς­να­έχει­επικοινωνήσει­καθόλου­με­εκείνους­που­τον­κάλεσαν­να­μιλήσει­για­τη­σοβαρή­– ίσως­όχι­και­τόσο­σοβαρή,­σκεφτόταν­ο­Ρίβα­κατά­τη­διάρκεια όλου­ του­ ταξιδιού–­ κατάσταση­ των­ λογοτεχνικών­ εκδόσεων στην­Ευρώπη.­Βγήκε­από­την­ψευδόθυρα2­­του­ξενοδοχείου­κι­επέστρεψε­σιδηροδρομικώς­στη­Βαρκελώνη,­είκοσι­τέσσερις­ώρες­μετά­την­άφιξή­του­στη­Λυών.­Δεν­άφησε­για­τους­ανθρώπους­της­Βιλά­Φοντεμπριντέρ­ούτε­μια­κάρτα­για­να­δικαιολογήσει­την­εξαφάνισή­του­στη­Λυών,­ή­την­παράξενη­μετέπειτα φυγή­του.­Κατανοούσε­ότι­όλο­το­ταξίδι­χρησίμευσε­μόνο­στο να­στήσει­μια­θεωρία­και­ύστερα­να­την­κηδέψει­μέσα­του.­Έφυγε­με­την­απόλυτη­πεποίθηση­ότι­όλα­όσα­έγραψε­και­θεωρητικοποίησε­περί­του­τι­έπρεπε­να­είναι­ένα­μυθιστόρημα­δεν­ήταν­ τίποτε­ παραπάνω­ από­ τα­ πρακτικά­ που­ είχε­ κρατήσει­ με μοναδικό­στόχο­ν’­απαλλαγεί­από­το­περιεχόμενό­τους.­Ή­μάλλον­τα­πρακτικά­που­είχε­κρατήσει­με­αποκλειστικό­στόχο­να­επιβεβαιώσει­ότι­το­καλύτερο­πράγμα­στον­κόσμο­είναι­το­να­ταξιδεύεις­και­να­χάνεις­όλες­σου­τις­θεωρίες.­

18

«Ώστε­πήγες­στη­Λυών»,­επανέρχεται­η­μάνα­του. Είμαστε­στα­τέλη­αυτού­του­Μάη­με­τον­άστατο­καιρό,­που είναι­ εκπληκτικά­ βροχερός­ για­ τη­ Βαρκελώνη.­ Η­ μέρα­ είναι κρύα,­ γκρίζα­ και­ θλιβερή.­ Για­ μερικές­ στιγμές,­ φαντάζεται­ ότι βρίσκεται­ στη­ Νέα­ υόρκη,­ σ’­ ένα­ σπίτι­ όπου­ ακούγεται­ η­ βοή της­κίνησης­με­κατεύθυνση­τη­σήραγγα­Χόλαντ:­ποταμοί­αυτοκινήτων­που­επιστρέφουν­στο­σπίτι­μετά­τη­δουλειά.­Πρόκειται 2.­Αρχιτεκτονικό­στοιχείο­των­αρχαίων­αιγυπτιακών­τάφων,­πύλη­που­συμβόλιζε­το­πέρασμα­από­τον­κόσμο­των­ζωντανών­στον­κόσμο­των­νεκρών. (Σ.τ.Μ.)

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 19

19

για­καθαρή­φαντασία.­Δεν­έχει­ακούσει­ποτέ­του­το­θόρυβο­της σήραγγας­Χόλαντ.­Επιστρέφει­σύντομα­στην­πραγματικότητα, στη­Βαρκελώνη­και­στο­καταθλιπτικό­σταχτί φως­της­σημερινής μέρας.­Η­Θέλια,­η­γυναίκα­του,­τον­περιμένει­στο­σπίτι­κατά­τις έξι­το­απόγευμα.­Όλα­κυλάνε­ομαλά,­εκτός­από­την­ανησυχία που­κυριεύει­σιγά-σιγά­τους­γονείς­του,­ενώ­διαπιστώνουν­ότι­ο γιος­τους­δεν­αναφέρει­τίποτε­όσον­αφορά­τη­Λυών. Μα­τι­μπορεί­να­τους­διηγηθεί­σχετικά­με­όσα­συνέβησαν­εκεί;­Τι­μπορεί­να­τους­πει;­Ότι,­όπως­πολύ­καλά­γνωρίζουν,­δεν πίνει­οινοπνευματώδη­από­τότε­που,­εδώ­και­δύο­χρόνια,­τα­ταλαιπωρημένα­του­νεφρά­τον­οδήγησαν­σ’­ένα­νοσοκομείο­και­ότι­αυτό­του­επέβαλε­μια­κατάσταση­μόνιμης­νηφαλιότητας­που συχνά­ τον­ υποχρεώνει­ να­ επιδίδεται­ σε­ τόσο­ εκκεντρικές­ δραστηριότητες­όπως­το­να­επεξεργάζεται­λογοτεχνικές­θεωρίες­και να­κλείνεται­στο­δωμάτιο­του­ξενοδοχείου­του­χωρίς­να­βγαίνει ούτε­καν­για­να­γνωρίσει­εκείνους που­τον­προσκάλεσαν;­Ότι στη­Λυών­δεν­μίλησε­με­κανέναν­και­ότι­στο­κάτω-κάτω,­από τότε­που­έπαψε­να­εκδίδει­βιβλία,­αυτό­κάνει καθημερινά­στη Βαρκελώνη­επί­πάμπολλες­ώρες­μπροστά­στον­υπολογιστή;­Ότι αυτό­που­τον­στενοχωρεί­περισσότερο­και­τον­θλίβει­είναι­ότι­έπαψε­να­εκδίδει­βιβλία­χωρίς­ν’­ανακαλύψει­έναν­άγνωστο­συγγραφέα­ που­ θα­ κατέληγε­ ν’­ αναγνωριστεί­ ως­ καταπληκτικός συγγραφέας;­Ότι­είναι­ακόμη­ανοιχτό­το­τραύμα­που­προκαλεί αυτή­η­εγγενής­μοίρα­του­παλιού­του­επαγγέλματος,­αυτή­η­τόσο­πικρή­μοίρα­που­επιβάλλει­στον­εκδότη­να­ψάχνει­συγγραφείς,­αυτά­τα­τόσο­εκνευριστικά­αναπόφευκτα­πλάσματα,­αφού χωρίς­αυτούς­δεν­θα­υπήρχε­η­επιχείρησή­τους;­Ότι­τις­τελευταίες­εβδομάδες­έχει­ενοχλήσεις­στο­δεξί­γόνατο,­τις­οποίες­σίγουρα­ προκαλεί­ το­ ουρικό­ οξύ­ ή­ η­ αρθρίτιδα,­ αν­ υποθέσουμε­ ότι αυτά­τα­δύο­είναι­διαφορετικά­πράγματα;­Ότι­πριν­ήταν­παρλαπίπας­εξαιτίας­του­οινοπνεύματος­και­ότι­τώρα­έχει­μελαγχολήσει,­ κατάσταση­ που­ σίγουρα­ στην­ πραγματικότητα­ ήταν­ η φυσική­γι’­αυτόν.­Τι­μπορεί­να­πει­στους­γονείς­του;­Ότι­τελειώνουν­όλα;­

20

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 20

Η­επίσκεψη­κυλάει­κάπως­μονότονα,­και­μάλιστα,­εν­μέρει­εξαιτίας­της­πλήξης­που­επικρατεί­στην­παρέα,­φτάνουν­στο­σημείο να­θυμηθούν­τη­μακρινή­μέρα­του­1959 κατά­την­οποία­ο­στρατηγός­Αϊζενχάουερ­αποφάσισε­να­επισκεφθεί­την­Ισπανία,­με­αποτέλεσμα­να­απομονωθεί­διεθνώς­το­καθεστώς­του­δικτάτορα Φράνκο.­Ο­πατέρας­του­βίωσε­εκείνη­την­ημέρα­πλημμυρισμένος­από­ενθουσιασμό,­όχι­εξαιτίας­της­διπλωματικής­νίκης­που πέτυχε­ο­καταραμένος­στρατηγός­απ’­τη­Γαλικία,­αλλά­επειδή οι­ Ηνωμένες­ Πολιτείες,­ που­ είχαν­ νικήσει­ τον­ ναζισμό,­ είχαν πλησιάσει επιτέλους­την­ξεγραμμένη­Ισπανία.­Αυτή­είναι­μια­από­τις­πρώτες­σημαντικές­αναμνήσεις­της­ζωής­του.­Από­εκείνη τη­μέρα­θυμάται­κυρίως­τη­στιγμή­που­η­μάνα­του­ρώτησε­τον πατέρα­ του­ προς­ τι­ τέτοιος­ «υπερβολικός­ ενθουσιασμός»­ για την­επίσκεψη­του­αμερικανού προέδρου.­ «Τι­είναι­ενθουσιασμός;»­ρώτησε­το­παιδί. Θα­θυμάται­πάντα­ακριβώς­τις­λέξεις­αυτής­της­ερώτησης, διότι­–έτσι­ντροπαλός­που­ήταν­σ’­αυτή­την­ηλικία–­ήταν­η­πρώτη­που­είχε­κάνει­στη­ζωή­του.­Και­τη­δεύτερη­ερώτηση­της­ζωής του­τη­θυμάται,­αν­και­δεν­είναι­τόσο­σίγουρος­για­τη­διατύπωση.­Θυμάται,­πάντως,­ότι­είχε­σχέση­με­τ’­όνομά­του,­Σαμουέλ, και­μ’­αυτά­που­του­είχαν­πει­κάποιοι­δάσκαλοι­και­παιδιά­στο σχολείο.­Ο­πατέρας του­τού­εξήγησε­ότι­ήταν­Εβραίος­μόνον­από­την­πλευρά­της­μάνας­του,­κι­επειδή­εκείνη­είχε­αλλαξοπιστήσει­και­είχε­γίνει­καθολική­λίγους­μήνες­μετά­τη­γέννησή­του, έπρεπε­να­ηρεμήσει­–έτσι­του­είπε:­να­ηρεμήσει–­και­να­θεωρήσει­εαυτόν­γόνο­καθολικών.­ Τώρα­ο­πατέρας­του,­όπως­και­τις­προηγούμενες­φορές­που είχαν­μιλήσει­για­εκείνη­την­επίσκεψη­του­Αϊζενχάουερ,­αρνείται­πως­είχε­νιώσει­τέτοιον­ενθουσιασμό­εκείνη­τη­μέρα­και­λέει ότι­πρόκειται­για­πλάνη­που­δημιούργησε­η­μάνα­του,­η­οποία θεώρησε­πως­τον είχε­συνεπάρει­υπερβολικά­η­επίσκεψη­του­αμερικανού­προέδρου.­Αρνείται­και­ότι­για­κάμποσο­καιρό­αγαπημένη­ του­ ταινία­ ήταν­ η­ υψηλή­ κοινωνία του­ Τσαρλς­ Γουότερς,­με­τον­Μπινγκ­Κρόσμπυ,­την­Γκρέις­Κέλυ­και­τον­Φρανκ Σινάτρα.­Την­είδαν­τουλάχιστον­τρεις­φορές­στα­τέλη­της­δεκαε­τίας­του­’50,­και­θυμάται­ότι­αυτή­η­ταινία­δημιουργούσε­πάντα

εξαιρετική­διάθεση­στον­πατέρα­του:­τρελαινόταν­για­οτιδήποτε ερχόταν­ από­ τις Ηνωμένες­ Πολιτείες·­ τον­ μάγευε­ ο­ κινηματογράφος­και­το­ glamour των­εικόνων­που­έφταναν­από­κει·­τον γοήτευε­η­ζωή­που­ζούσαν­άνθρωποι­σαν­αυτούς­εκεί,­σ’­εκείνο το­μέρος­που­τότε­έμοιαζε­τόσο­μακρινό­και­απρόσιτο.­Και­είναι πολύ­πιθανό­να­έχει­κληρονομήσει­από­εκείνον,­απ’­τον­πατέρα του,­αυτή­τη­σαγήνη­που­ασκεί­επάνω­του­ο­Νέος­Κόσμος,­τη μακρινή­γοητεία­εκείνων­των­τόπων­που­τότε­φάνταζαν­τόσο­άπιαστοι,­ίσως­επειδή­φαινόταν­να­ζουν­εκεί­οι πιο­ευτυχισμένοι άνθρωποι­της­γης.­ Μιλούν­και­σήμερα­για­εκείνη­την­επίσκεψη­του­Αϊζενχάουερ­και­για­την­ υψηλή­κοινωνία και­για­την­απόβαση­στη­Νορμανδία,­αλλά­ο­πατέρας­του,­ξανά­και­ξανά,­αρνείται­επίμονα­ότι­είχε­νιώσει­τέτοιον­ενθουσιασμό.­Όταν­πια­φαίνεται­ότι,­όσο και­να­γυροφέρνουν­το­θέμα,­οι­γονείς­του­σύντομα­θα­επιστρέψουν­στην­ερώτηση­για­τη­Λυών,­πέφτει­το­σούρουπο­τόσο­περιέργως­γρήγορα­πάνω­απ’­τη­Βαρκελώνη,­σκοτεινιάζει­με­τέτοια­ ταχύτητα­ και­ τελικά­ ξεσπάει­ μια­ φοβερή­ νεροποντή,­ που συνοδεύεται­με­τρομερά­αστραπόβροντα.­Και­ξεσπάει­ακριβώς τη­στιγμή­που­ετοιμάζεται­να­βγει­απ’­το­σπίτι.­ Ακούγεται­το­φοβερό­μπουμπουνητό­ενός­μοναχικού­κεραυνού.­Το­νερό­πέφτει­πάνω­απ’­τη­Βαρκελώνη­με­άνευ­προηγουμένου­λύσσα­και­δύναμη.­Τον­πιάνει­ξαφνικά­μια­αίσθηση­κλεισούρας­και­ταυτόχρονα­η­εντύπωση­πως­είναι­κάτι­παραπάνω­από­ικανός­να­διαπεράσει­τους τοίχους.­Κάπου,­στο­περιθώριο­κάποιας­σκέψης­του,­ανακαλύπτει­μια­σκοτεινιά­που­νοτίζει­τα­κόκκαλά­του.­Δεν­τον­παραξενεύει­ιδιαίτερα,­έχει­συνηθίσει­να­του συμβαίνει­αυτό­στο­σπίτι­των­γονιών­του.­Το­πιθανότερο­είναι­να εγκαταστάθηκε­πριν­από­λίγο­σ’­αυτή­τη­σκοτεινιά­κάποιο­από τα­πάμπολλα­υγρά­φαντάσματα­–ήρεμα­φαντάσματα­ορισμένων προγόνων–­που­κατοικούν­σ’­αυτό­τον­σκοτεινό­ημιώροφο. Θέλει­να­ξεχάσει­τα­φαντάσματα­του­σπιτιού­που­νοτίζουν τα­κόκκαλά­του,­και­πάει­προς­το­παράθυρο.­Βλέπει­τότε­έναν νεαρό­ που­ στέκεται­ δίχως­ ομπρέλα­ μες­ στη­ βροχή,­ καταμεσής της­οδού­Αριμπάου,­λες­και­κατασκοπεύει­το­σπίτι.­Πιθανόν­να πρόκειται­για­ανώτερο­φάντασμα.­Και,­εν­πάση­περιπτώσει,­ο

21

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 21

VILLA MATAS sel_Final_Layout 1 05/10/2011 1:15 ΜΜ Page 22

22

νεαρός­είναι­φάντασμα­από­το­εξωτερικό,­καθόλου­οικείο.­Φυσιογνωμικά,­ο­νεαρός­μοιάζει­με Ινδό,­φοράει­ένα­σακάκι­τύπου Νεχρού,­ χρώματος­ μπλε­ ελεκτρίκ­ με­ χρυσά­ κουμπιά­ μπροστά. Τι­κάνει­άραγε­εκεί­πέρα­και­γιατί­είναι ντυμένος­έτσι;­Βλέποντας­ ότι­ άναψε­ το­ φανάρι­ και­ τα­ αυτοκίνητα­ ανεβαίνουν­ και πάλι­την­οδό­Αριμπάου,­ο­άγνωστος­περνά­τελικά­στο­απέναντι πεζοδρόμιο.­Αυτό­το­σακάκι­που­φοράει­είναι­όντως­τύπου­Νεχρού;­ Ίσως­ είναι­ απλώς­ ένα­ κρουαζέ­ σακάκι­ της­ μόδας,­ αλλά δεν­είναι­καθόλου­σίγουρο.­Μόνο­κάποιος­σαν­κι­αυτόν,­που­υπήρξε­ πάντα­ προσεκτικός­ αναγνώστης­ εφημερίδων­ και­ είναι πια­μιας­κάποιας­ηλικίας,­μπορεί­να­θυμάται­πρόσωπα­σαν­αυτόν­ τον­ αλλοτινό­ πολιτικό,­ εκείνο­ τον­ άνθρωπο­ που­ ονομαζόταν­Σρι­Παντίτ­Γιαβαχαρλάλ­Νεχρού,­τον­ινδό­ηγέτη­για­τον­οποίο­ μιλούσαν­ πολύ­ εδώ­ και­ σαράντα­ χρόνια,­ αλλά­ τώρα­ πια καθόλου.­

Ξαφνικά,­ο­πατέρας­του­ανακάθεται­στην­πολυθρόνα­και,­μ’­έναν­πένθιμο­τόνο,­λες­και­τον­κυριεύει­μια­πυρετώδης­μελαγχολία,­λέει­ότι­θα­ήθελε­να­του­το­εξηγήσει­κάποιος.­Και­το­επαναλαμβάνει,­πολύ­αγχωμένος,­δύο­φορές.­Δεν­τον­είχε­δει­ποτέ τόσο­κακόθυμο.­Θα­ήθελε­κάποιος­να­του­το­εξηγήσει. «Ποιο­πράγμα,­πατέρα;»­ Ο­ Ρίβα­ νομίζει­ ότι­ αναφέρεται­ στους­ δυνατούς­ κεραυνούς, και­αρχίζει­να­του­εξηγεί­υπομονετικά­την­προέλευση­και­τις­αιτίες­των­καταιγίδων.­Γρήγορα,­όμως,­αντιλαμβάνεται­ότι­αυτά που­λέει­ακούγονται­γελοία­και­ότι,­επιπλέον,­ο­πατέρας­του­τον κοιτάει­όπως­θα­κοίταζε­έναν­βλάκα.­Κάνει­μια­τραγική­παύση· και­η­παύση­διαιωνίζεται.­Δεν­μπορεί­να­συνεχίσει­να­μιλάει.­Ίσως­τώρα­να­μπορούσε­να­πάρει­την­απόφαση­να­τους­πει­κάτι για­τη­Λυών.­Έτσι­όπως­είναι­η­κατάσταση,­μάλιστα,­μπορεί­να χρειάζεται­ ένας­ ελιγμός­ αντιπερισπασμού.­ Θα­ μπορούσε­ να τους­μιλήσει­για­τη­λογοτεχνική­θεωρία­που­επινόησε­εκεί·­κι­επίσης,­με­λίγη­φαντασία,­να­τους­έλεγε­ότι­έγραψε­τη­θεωρία­αυτή­σ’­ένα­τσιγαρόχαρτο­και­κατόπιν­την­κάπνισε.­Ή­μάλλον,­για να­θολώσει­ακόμα­περισσότερο­τα­νερά,­θα τους­έκανε­αυτή­την