Ιστορικά διλήμματα, ιστορικές απαντήσεις

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 3

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

Ιστορικά διλήμματα, ιστορικές απαντήσεις Άπαντα τα δημοσιευμένα, 1940-1945

Ε Ρ Ε Υ Ν Α

–

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Η

Ε Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 4

©

Copyright Σήφης Ζαχαριάδης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα ☎ 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5391-4

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΗΦΗ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ του Γιώργου Πετρόπουλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

Ο ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΕΙΤΑΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

1940-1941 Προς το Λαό της Ελλάδας – Ανοιχτό γράμμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η θέση μας στον πόλεμο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το δεύτερο «ανοιχτό γράμμα» του Ν. Ζαχαριάδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το τρίτο «ανοιχτό γράμμα» του Ν. Ζαχαριάδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προς τη Μυστική Κρατική Αστυνομία, Βιέννη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 32 34 35 38

1945 Ημερολόγιο γεγονότων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ήρθε ο σ. Νίκος Ζαχαριάδης! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Δηλώσεις του σ. Ζαχαριάδη [για το Βορειοηπειρωτικό] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ν. Ζαχαριάδης χαιρετίζει το ΕΑΜ, που ενσάρκωσε την ιδέα της απελευθέρωσης και την ιδέα της Δημοκρατίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Μόνο μια Λαϊκή Δημοκρατία με την υποστήριξη του λαού θα λύσει τα κοινωνικά, οικονομικά και εθνικά προβλήματα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ιστορική σημασία της ελληνικής Αντίστασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πατριωτισμός και πατριδοκαπηλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πρωταρχικό ζήτημα είνε το εσωτερικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης στα αετόπουλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ελλάδα και Αγγλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Συζήτηση με ένα δημοκράτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης για τις δηλώσεις του στρατηγού Πλαστήρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι άνθρωποι της Τέχνης καλωσορίζουν το σ. Ζαχαριάδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το ΚΚΕ καταγγέλλει ανοικτά τον Άρη Βελουχιώτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης για τους φυλακισμένους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Βαγγέλης Κτιστάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Ο ελληνικός λαός ας αγρυπνεί» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Για τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών κ. Κόλλια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η 12η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ – Η εισήγηση του σ. Νίκου Ζαχαριάδη . . . . . . . . . . Η 12η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ – Ο τελικός λόγος [του Ν. Ζαχαριάδη] . . . . . . . . . . Οι αποκαλύψεις του Ριζοσπάστη προσέφεραν υπηρεσία στον τόπο . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43 48 50 51 52 57 60 62 69 70 72 74 75 76 77 78 80 83 85 119 137

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 6

6

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

Διάβημα των παλαιοδημοκρατικών ηγετών για τη μοναρχική τρομοκρατία . . . . . . . . . . Η Ελλάδα και οι τρεις Μεγάλοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η «απολογία» μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι υπεύθυνοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Να παραιτηθεί αμέσως η κυβέρνηση και να σχηματισθεί χωρίς καθυστέρηση αντιπροσωπευτική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Με δημοκρατική ειλικρίνεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης για το τηλεγράφημα του Άγγλου πρωθυπουργού . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εμπρός λοιπόν για τη μάχη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η ανωμαλία συνεχίζεται . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Με την Αγγλία θα συνεννοηθούμε σαν ίσος προς ίσο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο ελληνικός λαός θα επιβάλει την αντιπροσωπευτική του κυβέρνηση . . . . . . . . . . . . . . . . Η σημερινή μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης – Περιοδεία στις μακεδονικές πόλεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Η υπομονή μας έχει όρια, που είνε το εθνικό και λαϊκό συμφέρο» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μήνυμα του σ. Ζαχαριάδη στον πρόεδρο κ. Λάσκυ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ν. Ζαχαριάδης προς το λαό της Νάουσας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Γιατί απέχουμε από τις εκλογές» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Δεξιά ετοιμάζει εμφύλιο πόλεμο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Να φύγει αμέσως ο Βούλγαρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης απαντάει στις αντικομμουνιστικές δηλώσεις του κ. Σοφούλη . . . . . . Επισκέψεις του σ. Ζαχαριάδη σε εργοστάσια και νοσοκομεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Ορθοδοξία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης στην Πάτρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι προϋποθέσεις για ελεύθερες εκλογές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης προς τους ηρωικούς φυλακισμένους του Μωριά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Χαιρετισμός του σ. Ζαχαριάδη στο γενναίο Λαό του Μωριά, περήφανο αγωνιστή της Δημοκρατίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα δυο βασικά προβλήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το κυβερνητικό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Διακόσιες χιλιάδες λαού γιόρτασαν χθες θριαμβευτικά τα 4χρονα του ΕΑΜ στο Στάδιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Για την Κομμουνιστική Οργάνωση Θεσσαλονίκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Συνδιάσκεψη της Κομματικής Οργάνωσης Πειραιά – Ομιλία Ν. Ζαχαριάδη . . . . . . Το ΚΚΕ και η νεοελληνική διανόηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα και τα προβλήματα της Λαϊκής Δημοκρατίας (εισήγηση στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τελικός λόγος [του Ν. Ζαχαριάδη] στο 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μερικά επίκαιρα ζητήματα που σχετίζονται και με το πρόγραμμά μας . . . . . . . . . . . . . . . Ο κίνδυνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι μοναρχικοί συκοφάντες στο σκαμνί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης προς το Εργατικό Κόμμα και τον αγγλικό Τύπο – Ο απολογισμός 12 ημερών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μόνον πολιτική δημοκρατική κυβέρνηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Χαιρετισμός νίκης του ΚΚΕ στο ΚΚΓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Στο εδώλιο οι συκοφάντες του Μαύρου Μετώπου – Μόνο ο ΕΛΑΣ πολέμησε τους Βούλγαρους επιδρομείς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Έρανος τιμής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

138 139 142 147 150 151 154 156 160 163 165 167 168 172 174 178 179 181 183 186 187 190 191 193 194 195 198 200 204 213 215 222 280 308 315 317 321 323 325 326 331

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

7

Η αλήθεια προς τα πάνω και προς τα κάτω . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο σ. Ζαχαριάδης προς τον κρητικό λαό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Με ανοιχτά χαρτιά, αν θέλουμε να προχωρήσουμε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ενώ το Μαύρο Μέτωπο περνά στην αντεπίθεση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Έλληνες πολιτικοί και ξενικές επεμβάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Να δοθεί αμέσως ψήφος στις γυναίκες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Χρεωκοπία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

332

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

353

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

411

335 336 339 343 347 349 350

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 8

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 9

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

ΑΚΕ ΑΣΚΙ ΑΣΟ ΒΕΝ ΓΣΕΕ Δ.Η.Ν. ΔΟΕ ΔΣΕ Ε.Α. ΕΑΜ ΕΒΕΝ ΕΔΑ ΕΔΕΣ Ε.Ε. Ε.Ε. ΕΛΑΝ ΕΛΑΣ ΕΛΔ-ΣΚ(Ε) ΕΛΙΑ ΕΟΚΑ ΕΟΝ ΕΠΑ ΕΠ-ΑΝ ΕΠΟΝ ΕΡΓΑΣ ΕΡΕ ΕΣΚΕ ΕΣΣΑΚ ΕΣΣΔ ΕΤΚΔ ΕΤΚΔΝ ΗΠΑ IWW Κ.Δ. Κ.Δ.Ν. Κ.Ε. Κ.Κ.

Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός Βασιλική Εθνική Νεολαία Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας Διεθνής Ημέρα Νέων Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας Εθνική Αλληλεγγύη Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Ελληνική Βασιλική Εθνική Νεολαία Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος Εθνικοκοινωνική Επανάστασις Εκτελεστική Επιτροπή Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας – Σοσιαλιστικό Κόμμα (Ελλάδας) Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας Ενωμένες Πολιτείες Αμερικής Επιστήμη-Ανοικοδόμηση Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων Εργατικός Αντιφασιστικός Συνασπισμός Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις Επαναστατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας Επιτροπή Συνεργασίας Σοσιαλιστικών και Αγροτικών Κομμάτων Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (Industrial Workers of the World) Κομμουνιστική Διεθνής Κομμουνιστική Διεθνής Νέων Κεντρική Επιτροπή Κομμουνιστικό Κόμμα (ή Κομμουνιστικά Κόμματα)

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 10

10

ΚΚΓ ΚΚΓ ΚΚΙ ΚΚΣΕ Κ.Ν. Κ.Ν.Α. Κ.Ν.Θ. Κ.Ο. ΚΟΘ ΚΟΜΕΠ ή Κομέπ ΚΟΠ ΚΤΕ Λ.Δ. Μ.Λ.Α. Μ.Μ. ΝΑΤΟ ΟΕΕ ΟΗΕ ΟΚΝΕ ΟΛΠ ΟΜΣΑ ΟΥΝΡΑ ή Ούνρα

Π.Γ. Π.Δ. ΠΑΟ ΠΕΕΑ ΠΟΔΝ ΠΣΟ ΣΑΝ ΣΕΚΕ ΤΕΑ TUC WFTU

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης Κομμουνιστική Νεολαία Κομμουνιστική Νεολαία Αθήνας Κομμουνιστική Νεολαία Θεσσαλονίκης Κομμουνιστική Οργάνωση Κομμουνιστική Οργάνωση Θεσσαλονίκης Κομμουνιστική Επιθεώρηση Κομμουνιστική Οργάνωση Πειραιά Κοινωνία των Εθνών Λαϊκή Δημοκρατία Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα Μαύρο Μέτωπο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization) Οργανισμός (ή Οργάνωση) Ενωμένων Εθνών Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς Ομάδες Μελέτης Σχεδιοποιημένης Ανοικοδόμησης Διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών για την Ανακούφιση και την Αποκατάσταση (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) Πολιτικό Γραφείο Προσωρινή Διοίκηση Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωσις Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικής Νεολαίας Παγκόσμια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία Σύνδεσμος Αξιωματικών Νέων Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης Συνομοσπονδία Εργατικών Ενώσεων (Trades Union Congress) Παγκόσμια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία (World Federation of Trade Unions)

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΗΦΗ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ

Το παιδί κατά κανόνα δε θυμάται τα γεγονότα των πέντε χρόνων του. Ήμουν πέντε και κάτι όταν ο πατέρας μου μ’ έφερε στον τόπο της πρώτης του εκτόπισης, στην πόλη Μποροβίτσι, που ήτανε 500 χιλιόμετρα βόρεια της Μόσχας. Στη διάρκεια της δεκάχρονης διαμονής μου εκεί, οι μοναδικοί Έλληνες με τους οποίους είχα σχέσεις ήτανε ο Αλέξης Πάρνης, η γυναίκα του Χαρούλα και τα τρία τους παιδιά Γιάννης, Ηλέκτρα και Στέλλα. Με αυτούς περνούσα και τις καλοκαιρινές μου σχολικές διακοπές. Φυσικά μιλούσαμε στα ρώσικα. Τη μητρική μου γλώσσα σχεδόν την ξέχασα ύστερα από την αναχώρηση της μητέρας μου Ρούλας Κουκούλου στην Ελλάδα. Η μόνη επαφή μου με την Πατρίδα ήτανε τα γράμματά της από τις φυλακές Αβέρωφ. Τη μετάφρασή τους την έκανε ο πατέρας μου. Έως τα δεκαπέντε μου χρόνια δεν ήξερα ποιος ακριβώς ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης. Το 1962 τον εξόρισαν στην απόκοσμη σιβηριανή κωμόπολη Σουργκούτ, όπου πήγαινα για τρεις μήνες το καλοκαίρι και δύο εβδομάδες τον χειμώνα. Για πρώτη φορά στη ζωή μου γιόρτασα την Πρωτοχρονιά μαζί με Έλληνες το 1966, στη Μόσχα. Ανάμεσά τους ήταν οι οικογένειες του Σταύρου Ζορμπαλά και του Γιώργη Τρικαλινού. Τότε ακριβώς έμαθα απ’ αυτούς για την πολιτική ιδιότητα του πατέρα μου. Συγκλονίστηκα. Όταν έφτασα αεροπορικώς ύστερα από μία μέρα στον πατέρα μου, τον ρώτησα: «Γιατί ποτέ σου δεν είπες ποιος ήσουν ακριβώς;» «Ήθελα πρώτα να το ακούσεις από τους άλλους. Τώρα μπορούμε να μιλήσουμε», μου είπε. Όσα μου διηγήθηκε με αναστάτωσαν μέχρι τη βάση της ψυχής μου. Ο Νίκος Ζαχαριάδης ήταν καλός πατέρας, ιδανικός θα ’λεγα. Τρυφερός, σεμνός, ευρηματικός στις εκδηλώσεις της πατρικής του αγάπης, αλλά και απαιτητικός. Μου έκανε ασκήσεις θάρρους, να μην κάνω πίσω μπροστά στις δυσκολίες, απαιτούσε να ’μαι επιμελής, αυστηρός με τον εαυτό μου. Σε δύσκολες στιγμές της ζωής μου θυμάμαι με ευγνωμοσύνη όσα μου έμαθε. Και αυτός ο –τόσο αγαπημένος για μένα– άνθρωπος ζούσε στιγματισμένος με τη σφραγίδα του «εχθρού του Κόμματος»! Όταν πια στάθηκα μόνος μου στα πόδια μου, έβαλα σκοπό στη ζωή μου ν’ ανακαλύψω τον πολιτικό Νίκο Ζαχαριάδη, τον κομμουνιστή, τον επαναστάτη, τον ηγέτη, τον πατριώτη. Και ήθελα να τον ανακαλύψω όπως ακριβώς ήταν, ανεξάρτητα αν μου άρεσε ή όχι. Τώρα πια ξέρω –και μπορώ να εξηγήσω– γιατί τα λόγια

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 12

12

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

που καμιά φορά άκουγα τότε για τον πατέρα μου δεν ήταν καθόλου κολακευτικά γι’ αυτόν και δε συμφωνούσαν με την εικόνα που είχα εγώ ως γιος του. Σιγά σιγά εδραιώθηκε μέσα μου η ανάγκη τα αποτελέσματα της αναζήτησής μου –ειδικά ό,τι ήταν δυσεύρετο και πρωτότυπο, προερχόμενο από αρχεία και ξεχασμένο δημοσιευμένο υλικό– να τα μοιράζομαι με τον κόσμο. Με τους παλιούς και νέους συντρόφους του, και μ’ όποιον ενδιαφέρεται για την ιστορία και το στίγμα του Νίκου σ’ αυτήν. Η έκδοση των κειμένων του Νίκου Ζαχαριάδη είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα της προσπάθειάς μου να γνωρίσω και να γνωρίσετε κι εσείς, μαζί μου, τον πολιτικό Νίκο Ζαχαριάδη όπως ακριβώς ήταν. Μέσα από τα δικά του λόγια και τις δικές του πράξεις. Στην προσπάθειά μου αυτή με παρότρυναν και με βοήθησαν όλα αυτά τα χρόνια εξαιρετικοί αγωνιστές και άνθρωποι που γνώρισαν το Νίκο Ζαχαριάδη. Δεν μπορώ να τους αναφέρω όλους, αλλά και δεν μπορώ να μην αναφερθώ σε μερικούς. Πώς να παραλείψω τον Αλέξη Πάρνη, ο οποίος στη ζωή μου υπήρξε δεύτερος πατέρας – ακριβός φίλος και εμπνευστής, με τη δική του ξεχωριστή σφραγίδα στην ιστορία του Ν. Ζαχαριάδη; Το 1970, όταν πήγα στην Τασκένδη, γνώρισα τον Αλέκο Ζερβό, τον Πέτρο Τουλούδη και πολλούς άλλους, που, παρά τις φοβερές δοκιμασίες, έμειναν ως το τέλος της ζωής τους αφοσιωμένοι στα ιδανικά τους, ώστε επιστέγασμα του αγώνα τους «να είνε, και θα είνε, μια καινούργια Ελλάδα της Δουλειάς, της Λεφτεριάς». Ποτέ δε θα ξεχάσω τα λόγια του Μανόλη Σιγανού: «Γνώρισα πολλούς καλούς ανθρώπους, αλλά ο καλύτερος ήταν ο πατέρας σου». Πάντα θυμάμαι αυτό που μου είπε ο Χαρίλαος Φλωράκης: «Άνθρωποι σαν τον πατέρα σου δεν υπάρχουν πια». Αυτοί οι άνθρωποι, όπως και όλα όσα μου έλεγε η μητέρα μου, με οπλίσανε με τη βεβαιότητα πως αυτό που κάνω αξίζει τον κόπο. Πριν από δέκα χρόνια είχα την τύχη να γνωρίσω τον ιστορικό και δημοσιογράφο Γιώργο Πετρόπουλο, που αφιλοκερδώς έχει αναλάβει την επιμέλεια αυτής της έκδοσης, όπως και την επιμέλεια παλιότερων βιβλίων γύρω από το Νίκο. Μου είχε πει πως ένας τρόπος υπάρχει για να αποκατασταθεί ο Νίκος. Να γίνει γνωστός στις νεότερες γενιές, αλλά και στους παλιότερους, όπως πραγματικά ήταν, μέσα από τα κείμενά του και αρχειακό υλικό στο οποίο καταγράφεται αυθεντικά το έργο του. «Να τον απαλλάξουμε από τη λάσπη των αντιπάλων του και το λούστρο των οπαδών του», συνηθίζει να λέει ο Γιώργος. Συμφωνώ απόλυτα μαζί του. Ο πατέρας μου έχει περάσει στην ιστορία, και η ιστορία πρέπει να είναι δίκαιη μαζί του, όπως με όλους, χωρίς δαιμονοποιήσεις και αγιοποιήσεις. Σε μια συνέντευξή μου στο Βήμα, που δημοσιεύτηκε στις 3 Οκτωβρίου 2010, είχα πει: «Όσοι γνώρισαν τον πατέρα μου, αλλά και νεότεροι που τον έμαθαν από τα βιβλία, λένε ότι υπήρξε μεγάλος ηγέτης. Ο Ηλίας Ηλιού έχει γράψει κάπου ότι τρεις μεγάλους ηγέτες γέννησε η Ελλάδα: το Χαρίλαο Τρικούπη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το Νίκο Ζαχαριάδη. Μπορεί να είναι υπερβολικό αυτό που λέει, αλλά ο πατέρας μου υπήρξε μεγάλη ηγετική προσωπικότητα. Δε θα τον κρίνω εγώ ως

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 13

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΗΦΗ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ

13

ηγέτη και ως ιστορικό πρόσωπο. Ως πατέρας ήταν θαυμάσιος. Θα παρακαλούσα όμως τους ιστορικούς και τους ερευνητές τόσο τον πατέρα μου όσο και τους άλλους να μην τους κρίνουν με τον καλό ή τον κακό μύθο τους, αλλά με στοιχεία. Με αυτό που ήταν πραγματικά. Οι παλιοί είχαν κάθε δικαίωμα και κάθε λόγο, όταν μιλούσαν για ανθρώπους με τους οποίους έζησαν, να ενεργοποιούν το θυμικό τους. Εμείς όχι!». Πιστεύω πως η έκδοση των κειμένων του Νίκου Ζαχαριάδη βοηθάει σε μια δίκαιη και αντικειμενική κρίση γι’ αυτόν. Η προσπάθεια θα συνεχιστεί από μέρους μου. Ο τελικός λόγος ανήκει στον αναγνώστη και στην ιστορία. ΥΓ.: Ο Νίκος συχνά έβαζε στα κείμενά του υστερόγραφο. Θέλησα να τον μιμηθώ

για να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στις εκδόσεις Καστανιώτη, που αγκάλιασαν την ιδέα της έκδοσης των κειμένων του Ζαχαριάδη και την έκαναν πράξη με αυτό το βιβλίο. Έχουμε συνέχεια, και γι’ αυτό: Καλή αρχή λοιπόν. Καλή αρχή και για όσους συνεργάστηκαν σ’ αυτή την έκδοση. Η αγάπη και η φροντίδα με την οποία όλοι τους –εκδοτικός οίκος και συνεργάτες– αγκάλιασαν την υλοποίηση αυτής της ιδέας υπήρξε για μένα συγκινητική. Το ευχαριστώ μου αποδεικνύεται λίγο. ΣΗΦΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 14

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 15

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ

Τα κείμενα του Νίκου Ζαχαριάδη που δημοσιεύονται σ’ αυτό τον τόμο καλύπτουν την περίοδο από το 1940 έως τα τέλη του 1945, δηλαδή από την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και μέχρι το τέλος της πρώτης φάσης της μεταβαρκιζιανής περιόδου, όπου εξαντλούνται οι όποιες δυνατότητες να αποφευχθεί η διολίσθηση στον εμφύλιο πόλεμο. Όλο το 1945 –και συγκεκριμένα η περίοδος μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας– χαρακτηρίζεται από την αχαλίνωτη εξάπλωση της αντιεμαμικής τρομοκρατίας και από τις προσπάθειες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να υπάρξει αντιστροφή αυτής της κατάστασης, ένα μίνιμουμ δημοκρατικής συνεννόησης και η διασφάλιση των όρων μιας ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης στο εσωτερικό της χώρας. Αρχίσαμε την παράθεση των κειμένων του Ν. Ζαχαριάδη από την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου επειδή ο πόλεμος αυτός δεν μπορεί να διαχωριστεί από την Εθνική Αντίσταση στη διάρκεια της τριπλής φασιστικής κατοχής και από όσα αυτή, η Εθνική Αντίσταση δηλαδή, δημιούργησε. Το μεταπολεμικό ελληνικό –κοινωνικό και πολιτικό– ζήτημα δε θα έπαιρνε ποτέ τις διαστάσεις που πήρε αν το ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής δε γινόταν η κορυφαία αντιστασιακή οργάνωση, κι αν δεν κατάφερνε να συγκεντρώσει στις γραμμές του την πλειοψηφία του ελληνικού λαού, αν το ΚΚΕ δεν ήταν ο πολιτικός ηγέτης της εαμικής αντίστασης, κι αν μέσα από αυτή τη διαδικασία δεν αναδεικνυόταν στο μεγαλύτερο ελληνικό πολιτικό κόμμα. Τα κείμενα του Ν. Ζαχαριάδη –δηλαδή ο πολιτικός λόγος του ΚΚΕ όπως τον εξέφραζε ο ίδιος– την περίοδο 1940-1941 ξεκινούν επομένως με το ιστορικό του γράμμα για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο που δημοσιεύτηκε στον Τύπο της εποχής στις 2 Νοεμβρίου 1940, και ολοκληρώνονται με την κατάθεσή του στον ανακριτή της Γκεστάπο στη Βιέννη στις 18 Ιουνίου 1941. Κείμενα του Ζαχαριάδη στην περίοδο της Κατοχής δεν υπάρχουν επειδή όλο αυτό το διάστημα ήταν έγκλειστος των ναζιστικών αρχών, κυρίως στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου. Η περίοδος μετά την απελευθέρωσή του από το Νταχάου και την επιστροφή του στην Ελλάδα είναι πολύ δημιουργική για το Ν. Ζαχαριάδη από τη σκοπιά της πολιτικής δράσης και της συγγραφικής δουλειάς. Γράφει τακτικά τα κύρια άρθρα του Ριζοσπάστη, δίνει συνεντεύξεις, κάνει πολιτικές περιοδείες, είναι ο κύριος ομιλητής σε πολυπληθείς συγκεντρώσεις, προβαίνει σε δηλώσεις, μιλάει σε κομματικά σώματα, γράφει μπροσούρες. Ο λόγος του είναι πάντοτε σαφής και επίκαιρος, προσηλωμένος στο στόχο –άμεσο ή μακροπρόθεσμο– που ήθελε να υπηρετήσει. Η καθαρότητα αυτή υπάρχει ακόμα και στα θεωρητικά του κείμενα, όπου εκ των πραγμάτων θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μια απόσταση από το κοινό επίπεδο αντίληψης. Όλοι εμείς που συμβάλαμε σ’ αυτή την έκδοση πιστεύουμε ότι τα κείμενα που

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 16

16

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

δημοσιεύονται στον παρόντα τόμο, άγνωστα και δυσεύρετα στην πλειοψηφία τους, θα αλλάξουν τον τρόπο προσέγγισης και πρόσληψης της ιστορικής περιόδου στην οποία αναφέρονται. Ξαναζωντανεύει μπροστά μας μια πραγματικότητα την οποία μαθαίνουμε –ή ξαναμαθαίνουμε όσοι την έχουμε προσεγγίσει με κάποιον τρόπο– στην πολιτική της καθημερινότητα. Επομένως αλλάζει ριζικά και η οπτική που της δίνουν τα ιστορικά βιβλία, δηλαδή η επιστημονική συμπύκνωση και αφαίρεση. Αλλού αυτή η συμπύκνωση συμπληρώνεται και διευρύνεται, χάνοντας το στενό αφαιρετικό της χαρακτήρα, κι αλλού ανατρέπεται. Σε κάθε πάντως περίπτωση βγαίνει κερδισμένος και ο αναγνώστης και ο ιστορικός επιστήμονας. Ανεξάρτητα από το αν θα τροποποιηθούν ή θα παραμείνουν γενικά ίδια τα ήδη γνωστά συμπεράσματα των διάφορων ιστορικών σχολών, τα κείμενα του Ν. Ζαχαριάδη θα δώσουν νέα εκκίνηση στην αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, θα ανοίξουν τον ορίζοντα της έρευνας σε κρίσιμες λεπτομέρειες. Νέες πτυχές της τότε πραγματικότητας θα αποκαλυφθούν, και τόσο η συζήτηση όσο και η μελλοντική ιστοριογραφία θα αποκτήσουν καινούριο περιεχόμενο. Η πηγή από την οποία αντλήθηκαν τα κείμενα είναι –πλην ορισμένων, λιγοστών, εξαιρέσεων– τα έντυπα και οι εκδόσεις του ΚΚΕ, δηλαδή ο Ριζοσπάστης, η Κομμουνιστική Επιθεώρηση και οι εκδόσεις της Κ.Ε. του Κόμματος, πράγμα φυσικό, αφού μόνο σε αυτές τις πηγές ο πολιτικός λόγος του τότε ηγέτη του ΚΚΕ δημοσιεύτηκε ολοκληρωμένος ή στη μέγιστη πληρότητά του, και φυσικά με τη δική του, του Ν. Ζαχαριάδη δηλαδή, άμεση δυνατότητα να εγκρίνει, να ελέγξει και να διορθώσει πιθανά λάθη ή αβλεψίες. Έτσι έχουμε κάθε λόγο να υποστηρίζουμε πως δίνουμε στον αναγνώστη ένα υλικό για το Ζαχαριάδη με ευθύνη –ως προς την πληρότητα και την ακρίβειά του– του ίδιου του Ζαχαριάδη. Το υλικό παρουσιάζεται εδώ όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε αρχικά. Οι τίτλοι, οι πλάγιοι τίτλοι, οι μεσότιτλοι κτλ. είναι του εντύπου που αποτέλεσε την πηγή. Για τα κείμενα που δεν έχουν μόνο έναν τίτλο, ως τίτλο κάθε κειμένου κρατήσαμε το βασικό τίτλο της πρώτης δημοσίευσης, ενώ το σύνολο των τίτλων (υπέρτιτλος, βασικός τίτλος, πλάγιοι τίτλοι) δίνονται σε υποσημείωση. Ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο αναδημοσίευσης, εξασφαλίζουμε μια πιστότητα παρουσίασης των κειμένων σύμφωνη με τη θέληση, επιθυμία ή έγκριση του συγγραφέα τους. Ταυτόχρονα δίνουμε τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αντιληφθεί τα κείμενα με τον τρόπο που παρουσιάστηκαν στο ευρύ κοινό την εποχή που πρωτοδημοσιεύτηκαν. Για τα κείμενα που στην εποχή τους δημοσιεύτηκαν με ρεπορταζιακό τρόπο, αναπαράγουμε ολόκληρο το ρεπορτάζ. Για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, παρατίθεται ημερολόγιο με τα σημαντικότερα γεγονότα του 1945, ενώ στην αρχή του βιβλίου υπάρχει κατάλογος με τα αρκτικόλεξα και τις συντομογραφίες. Σε κάθε κείμενο, όπου κρίθηκε σκόπιμο, υπάρχουν βιβλιογραφικές και διευκρινιστικές υποσημειώσεις, και σε Παραρτήματα, στο τέλος του βιβλίου, σύντομες ιστορικές παρουσιάσεις και επεξηγηματικά ντοκουμέντα. Όσον αφορά την τυπογραφική διόρθωση των κειμένων, και δεδομένης της σαφούς προτίμησης τόσο του Ν. Ζαχαριάδη όσο και των εντύπων του ΚΚΕ για τη δημοτική –δεν έχει κανείς παρά να αντιπαραβάλει το λόγο τους και τη γραφή τους με αυτά άλλων εφημερίδων και πολιτικών που υπάρχουν διάσπαρτα στο βιβλίο–,

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 17

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ

17

προσπαθήσαμε να σταθούμε όσο πιο πιστοί στο πρωτότυπο, «εξομαλύνοντας» όμως τις όποιες ορθογραφικές αποκλειστικά διπλοτυπίες (εξαίρεση αποτέλεσαν τόσο το πρώτο γράμμα του Ν. Ζαχαριάδη όσο και το βιογραφικό του σημείωμα, στα οποία ακολουθήσαμε τα πρωτότυπα που είχαμε στα χέρια μας), με βάση τόσο τη γενικότερη ορθογραφική «πολιτική» του Ριζοσπάστη (για την οποία υπεύθυνος ήταν ο Κώστας Βάρναλης) και τη σαφή τάση των κειμένων του προς απλοποίηση των «καθαρευουσιάνικων» τύπων με την πάροδο του χρόνου, όσο και τη συχνότητα εμφάνισης των διπλοτυπιών αυτών. Έτσι κάποιοι τύποι (μαζύ, δίκηο κτλ.) απλοποιήθηκαν (μαζί, δίκιο κτλ.) –το ίδιο έγινε και με τις λέξεις ξένης προέλευσης, με εξαίρεση τα ονόματα–, ενώ κάποιοι παρέμειναν με την ιστορική ορθογραφία τους ακριβώς επειδή έτσι παρουσιάζονται στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων στο Ριζοσπάστη (καμμιά, βαθειά, κυττάζω κτλ.). Παρέμειναν επίσης μερικοί τύποι ιδιαίτερα χαρακτηριστικοί της εποχής (είνε, πάλαιψε, η ένωση της λέξης που έχει υποστεί αφαίρεση με την προηγούμενή της: τάχουν, νάρχονται κτλ.). Τέλος, διορθώθηκε τόσο η χρήση του τελικού -ν, όσο και –κυρίως– η στίξη των κειμένων, έχοντας πάντα κατά νου τη διευκόλυνση του αναγνώστη. Ο οποίος αναγνώστης ασφαλώς είναι αυτός που θα κρίνει και το τελικό αποτέλεσμα της δουλειάς μας. Προσπάθεια όσων συνέβαλαν στην ολοκλήρωσή της ήταν να υπάρξει ένα καλό αποτέλεσμα. Προπαντός χρήσιμο. Μ’ αυτό το στόχο και μ’ αυτό το σκοπό δουλέψαμε.

Από μέρους μου θέλω να ευχαριστήσω με όλη μου την καρδιά το Σήφη, που μου εμπιστεύτηκε τη συλλογή και την επιμέλεια των κειμένων του πατέρα του. Έχω ασχοληθεί και στο παρελθόν με την επιμέλεια έκδοσης κειμένων του Ν. Ζαχαριάδη, και νιώθω πάντοτε το ίδιο βάρος που ένιωσα στην αρχή, ζώντας μόνιμα με την αμφιβολία αν τα έχω καταφέρει. Δεν είναι εύκολο να παρουσιάζεις ηγέτες σαν το Ζαχαριάδη και να έχεις ως μοναδικό γνώμονα –είτε διατυπώνεις άποψη είτε όχι– να δώσεις στον αναγνώστη όσες πληροφορίες και στοιχεία είναι δυνατόν, καθώς και τα κίνητρα της αναζήτησης, ώστε η εξαγωγή συμπερασμάτων να είναι αποκλειστικά δική του υπόθεση. Δίπλα στο Σήφη, και μαζί με το Σήφη, ευχαριστώ τον Αλέξη Πάρνη για τη διαρκή ενθάρρυνση που μου έδωσε και μου δίνει σ’ αυτή την προσπάθεια. Όταν συζητώ μαζί του, διαφωνούμε ή συμφωνούμε, καταφέρνει να με κάνει κοινωνό μιας εποχής και των ανθρώπων της που δε γνώρισα και δεν έζησα. Το μεγάλο λογοτεχνικό του ταλέντο και η πολύπλευρη μόρφωσή του είναι όπλο για όποιον ασχολείται με την ιστορία, και τα γεύεται. Η ικανότητά του να ζωντανεύει το παρελθόν και να σε μπάζει μέσα σ’ αυτό σου εξασφαλίζει τη δυνατότητα να έχεις την αίσθηση της ιστορικής εποχής. Χωρίς αυτή την αίσθηση, η ιστορία καταντάει καρικατούρα. Το βιβλίο δύσκολα θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια του ΕΛΙΑ, και συγκεκριμένα του προέδρου του Μάνου Χαριτάτου, που μας διέθεσε, χωρίς δεύτερη κουβέντα, ό,τι αρχειακό υλικό τού ζητήσαμε. Η προσφορά του Μάνου στη διάσωση των τεκμηρίων της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας

ZAXARIADIS sel_1940-1945_final_Layout 1 01/12/2011 9:41 π.μ. Page 18

18

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

είναι ανυπέρβλητη. Αυτός ο άνθρωπος ξέρει μόνο να προσφέρει. Κι εγώ, που του χρωστάω τόσα, βρίσκω πως είναι αδύνατον να τα μετρήσω. Αλλά και να μπορούσα, γνωρίζω πως ό,τι και να κάνω δε θα καταφέρω ποτέ να τον ξεπληρώσω. Τον ευχαριστώ που με τιμά με τη φιλία του. Δεν μπορώ να μην αναφέρω την Ελένη Μαρτζούκου, που έχει τη γλωσσική επιμέλεια της έκδοσης. Ο σεβασμός με τον οποίο αντιμετώπισε το υλικό και τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες της γραφής της αρχικής έκδοσης των κειμένων, η ικανότητά της να διεισδύσει γρήγορα μέσα σ’ αυτές, να τις κατανοήσει και να τις διασώσει, παρεμβαίνοντας μόνο όπου ήταν εντελώς απαραίτητο, ήταν υποδειγματική. Στην Ελένη ανήκει επίσης ο εντοπισμός των διαφορών ανάμεσα στο χειρόγραφο και στις μετέπειτα αναπαραγωγές του ιστορικού γράμματος του Ν. Ζαχαριάδη για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, με αποτέλεσμα να γίνει η αναγκαία έρευνα και να αποκατασταθεί το κείμενο στην πληρότητά του. Ασφαλώς δεν ξεχνώ εκείνους που είδαν το υλικό στα αρχικά στάδια της προετοιμασίας του βιβλίου και που με τις παρατηρήσεις τους συνέβαλαν ουσιαστικά στο τελικό αποτέλεσμα. Ξεχωρίζω τον ιστορικό Νίκο Χατζηδημητράκο από τα Σέρβια Κοζάνης. Μας συνδέουν από τα νεανικά μας χρόνια μια στενή αδιατάραχτη φιλία, κοινά ενδιαφέροντα και κοινά ανεξίτηλα βιώματα. Αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που τον ξεχωρίζω. Ο Νίκος δούλεψε πάνω σε όλο το υλικό του βιβλίου. Με τις παρατηρήσεις του μπορέσαμε και αποφύγαμε λάθη, ενώ σημαντική υπήρξε η βοήθειά του στις υποσημειώσεις και στα παραρτήματα. Επιπλέον οφείλω να σημειώσω το εξής: Ο αρχικός σχεδιασμός του παρόντος τόμου περιλάμβανε υλικό από το 1945 και μετά, δηλαδή από τότε που ο Ν. Ζαχαριάδης γύρισε από το Νταχάου. Στο Νίκο Χατζηδημητράκο ανήκει η ιδέα, που αμέσως υιοθετήθηκε, να ξεκινήσουμε την παράθεση των κειμένων του Ζαχαριάδη από το 1940 με τα ιστορικά του γράμματα. Η ιδέα του αποδείχτηκε διπλά ευεργετική: Τοποθέτησε το βιβλίο στη σωστή επιστημονικά ιστορική του βάση, και αποτέλεσε την αιτία ώστε να φτάσουμε στον εντοπισμό του προβλήματος και στην αποκατάσταση της πληρότητας του πρώτου γράμματος του Ν. Ζαχαριάδη. Παρόλο που η προσπάθεια εξελίχθηκε σε συλλογική, εννοείται βέβαια πως κάθε λάθος ή αβλεψία που θα εντοπιστούν βαρύνουν αποκλειστικά εμένα και κανέναν άλλον. Άφησα για επίλογο αυτό που ενδεχομένως θα έπρεπε να πω στην αρχή. Αφορά τη Ρούλα Κουκούλου, γυναίκα του Νίκου Ζαχαριάδη και μητέρα του Σήφη. Συζητούσαμε πολύ για το Νίκο στην τελευταία φάση της ζωής της, που η ίδια είχε περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Σε κάποια από τις συζητήσεις μας μου είχε πει: «Θέλω να μου υποσχεθείς ότι θα βοηθήσεις το Σήφη. Τον βασανίζει πολύ η υπόθεση του πατέρα του». Το υποσχέθηκα. Η Ρούλα που είχε στη βιβλιοθήκη της όποιο βιβλίο του Νίκου μπόρεσε να βρει, η Ρούλα που συνεχώς με ρωτούσε αν υπάρχει κάτι από το Νίκο, από βιβλία ή γραπτά του, που δεν το ξέρει, η Ρούλα που είχε πολλά ακόμα να μας πει και δεν πρόλαβε, η Ρούλα υπάρχει σε κάθε λέξη δική μου σ’ αυτή την έκδοση ως μέρος της υπόσχεσης που της έδωσα. Κι ακόμα είμαστε στην αρχή, όπως λέει κι ο Σήφης... ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ