Εισαγωγή Υπόθεση Εργασίας: Η "Έξωση" που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες εξαιτίας ενός πολλαπλού χωρικού αποκλεισμού. Αποκλεισμός από τον οίκο λόγω έμφυλης καταπίεσης και ταυτόχρονος αποκλεισμός από το δικαίωμα στην κατοικία και την πόλη λόγω ταξικής και φυλετικής καταπίεσης. Η παρούσα εργασία έχει ως κύριο υποκείμενο της γυναίκες πρόσφυγες που ζουν στην Ελλάδα. Εξετάζεται η έμφυλη βία και οι καταπιέσεις που βιώνει αυτή η κοινωνική ομάδα σε διάφορους χώρους ιδιωτικούς και δημόσιους, όπως σπίτι, γειτονιά, πόλη. Η έρευνα παίρνει σαν παραδοχή την αλληλεπίδραση των καταπιέσεων λόγω φυλής, φύλου και τάξης, όπως αναφέρει με τον όρο διαθεματικότητα η νομικός και φεμινίστρια Kimberlé Crenshaw1, και προσπαθεί να εμβαθύνει στην χωρική έκφραση της αλληλοδιαπλοκής τους.
Έδαφος της έρευνας είναι η Αθήνα. Η Αθήνα βεβαρυμμένη από την οικονομική κρίση και τις χωρικές της αποτυπώσεις έχει διαμορφώσει μια πολλαπλή κρισιακή ταυτότητα. Η μετανάστευση, η οποία έχει παίξει κομβικό ρόλο στην μεταβολή του χώρου και των πληθυσμών με κέντρο την προσφυγική κρίση και όχι μόνο έχει μεταβάλει πλέον αισθητά το κέντρο της Αθήνας. Οι κοινότητες που δομούνται τυπικά ή άτυπα φέρουν ταυτοτικά στοιχεία αλλά και στοιχεία καταπίεσης. Έτσι συναντάμε έναν χώρο που δεν είναι σταθερός και δεν εξαρτάται μόνο από την εσωτερική ιστορία του αλλά και από την πληθώρα των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται εντός του. Στην πόλη παράγεται ένας "νέος τόπος" που άλλοτε υπερισχύει από τον παλιό, άλλοτε συνυπάρχει παράλληλα με αυτόν και άλλοτε παραμένει κρυμμένος. Ο τόπος αυτός είναι απόρροια των κοινωνικών σχέσεων που λαμβάνουν χώρα. Με τον τρόπο που αυτές οι σχέσεις συμπλέκονται, εξελίσσονται, μεταλλάσσονται αλλά και συγκρούονται τα μέρη αποτελούν διαδικασίες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η D. Massey.2 Οι γυναίκες πρόσφυγες σε αυτή την ιδιαίτερη συνθήκη έχουν να αντιμετωπίσουν πολλαπλά επίπεδα δυσκολιών. Οι δυσκολίες αυτές έχουν οδηγήσει μεγάλα κομμάτια πληθυσμού να είναι εκτοπισμένα μέσα στην ίδια την πόλη ή ακόμα και στο ίδιο τους το σπίτι. Το κράτος αντιμετωπίζει αυτή την ευάλωτη κοινωνική ομάδα και τις δυσκολίες που συναντά με δύο τρόπους. Από την μία ο εγκλεισμός τους έξω από την πόλη και μέσα στα κέντρα κράτησης αποτελεί ένα κρατικό εργαλείο για να 1
Crenshaw, K. W.. 1989. Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics. University of Chicago Legal Forum. 2 Kalandides, A., 2020. "Doreen Massey’s ‘a global sense of place’ revisited". Στο The Routledge Handbook of Place. Routledge, 33.
[3]
μειώνει το πρόβλημα, χωρίς όμως να είναι αποτελεσματικό καθώς το κρύβει στην πίσω αυλή της Αθήνας (βλ. Σχιστό, Ελαιώνας, Δυτική Αττική). Από την άλλη το κράτος και οι αρμόδιοι φορείς έχουν δημιουργήσει ελάχιστες υποδομές πρόνοιας και φροντίδας των κακοποιημένων γυναικών που ανήκουν στην προσφυγική κοινότητα, των οποίων ο αριθμός δεν επαρκεί εν συγκρίσει με τον πληθυσμό αυτής της κοινωνικής ομάδας που φιλοξενείται στη χώρα.3 Οι ξενώνες κακοποιημένων γυναικών είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του προβλήματος που θα μας δώσει αντιπροσωπευτικό δείγμα για την εμβάθυνση περεταίρω. Έναυσμα για την πραγματοποίηση της παρούσας εργασίας αποτέλεσαν κάποιες επαφές με το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) από τις οποίες ενημερώθηκα για το πρωτόκολλο προστασίας θυμάτων έμφυλης βίας. Σύμφωνα με αυτό παροτρύνονται οι γυναίκες που έχουν πέσει θύματα κακοποίησης να φεύγουν από την πόλη στην οποία ζουν και να πηγαίνουν σε μακρινούς ξενώνες. Αυτό γίνεται με σκοπό την ασφάλεια της ίδιας αλλά στην ουσία πρόκειται για ξερίζωμα από τον κοινωνικό ιστό που αυτές έχουν δημιουργήσει. Σε πολλές περιπτώσεις, γυναίκες επιζώσες έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας αναγκάζονται να αλλάξουν τόπο διαμονής είτε μέσα στην ίδια τους την πόλη για παράδειγμα στην Αθήνα είτε ωθούμενες προς άλλες επαρχιακές πόλεις, όπως η Λάρισα, η Πάτρα, η Θεσσαλονίκη ανάλογα με το που υπάρχει διαθεσιμότητα. Επομένως μιλάμε για μια ακόμη εσωτερική μετανάστευση που αυτή τη φορά είναι αναγκαία να υποστούν αυτές οι γυναίκες προκειμένου να επιβιώσουν αλλάζοντας μαζί με τον τόπο διαμονής τους και όλη την κοινωνική τους ζωή. Κατά πόσο λοιπόν καταφέρνουν να ξεπεράσουν το τραύμα τους στηρίζεται στην ψυχολογική υποστήριξη που τους παρέχεται από τους αρμόδιους οργανισμούς και οργανώσεις. Ωστόσο πόσο εύκολο είναι για μια γυναίκα επιζώσα να χτίσει εκ νέου μια κοινωνική ζωή και να ενταχθεί σε ένα νέο και ξένο γι αυτή σύνολο; Κρύβεται από τους κακοποιητές αφήνοντας πίσω την παλιά της ζωή και προσπαθεί να ξεπεράσει το τραύμα της προσπαθώντας να ενταχθεί σε μια νέα πραγματικότητα, που ο φόβος δεν εξαλείφεται λόγω της πατριαρχικής δομής που έχει μέχρι και σήμερα η κοινωνία μας απλά μειώνεται, στηριζόμενη σε έναν νέο κοινωνικό ιστό στον οποίο δοκιμάζεται και πρέπει να επιβιώσει και να τον διαμορφώσει από την αρχή. Οι γυναίκες πρόσφυγες, και γενικότερα οι γυναίκες, που έχουν υπάρξει θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας καθώς και κακοποίησης εντάσσονται στις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες. 4 Πολλές φορές χαρακτηρίζονται από την κοινή γνώμη ως αδύναμες και εξαιτίας αυτού λαμβάνουν και αντίστοιχες συμπεριφορές έως και 3
https://data2.unhcr.org/en/situations/mediterranean/location/5179?fbclid=IwAR26fUaKt3CTmYbWUiaQxg756MGwwaMHclGpGwMxLoJ2Sl5pGwTH3L1A-c 4 https://www.synigoros-solidarity.gr/452/evalotes-efpatheis-omades
[4]
υποτιμητική αντιμετώπιση από το σύνολο αλλά και το ίδιο το κράτος. Ωστόσο οι γυναίκες αυτές αξίζει να τονιστεί ότι κατέχουν σπουδαίο δυναμισμό. Καθώς έχουν καταφέρει να διαφύγουν είτε από μια κακοποιητική σχέση ,είτε από ένα εμπόλεμο περιβάλλον, είτε από το σύνολο αυτών και καταφέρνουν να επιβιώσουν σε μια νέα χώρα και συνεπώς κοινωνία παρά τις δυσκολίες που συνεχώς συναντούν. Εξάλλου όπως αναφέρει η S. de Beauvoir " Η γυναίκα δεν γεννιέται, αλλά γίνεται." και συνεχίζει " Καμία βιολογική, ψυχολογική ή οικονομική μοίρα δεν προσδιορίζει τη θέση που κατέχει σήμερα στην κοινωνία το ανθρώπινο θηλυκό. Είναι ο πολιτισμός σαν σύνολο που παράγει αυτό το πλάσμα, κάτι ανάμεσα σε αρσενικό και ευνούχο, που ονομάζεται θηλυκό" 5 Ορμώμενη από αυτές τις απόψεις η παρούσα εργασία εξετάζει τη θέση της γυναίκας πρόσφυγα στην ελληνική κοινωνία, όταν αυτή είναι θύμα έμφυλης βίας. Έτσι μεθοδολογικά προσπαθούμε να προσδιορίσουμε αυτή τη θέση μέσω της ταυτότητας που έχει η ίδια, αλλά και η κοινωνία μέσω στερεοτυπικών αντιλήψεων, κατασκευάσει. Καθώς όπως αναφέρει η D. Massey " Ο περιορισμός της γυναικείας κινητικότητας, τόσο ως προς τα δύο: ταυτότητα και χώρο, υπήρξε σε ορισμένα πολιτιστικά πλαίσια ένα κρίσιμο μέσο υπαγωγής".6 Ακόμη χρησιμοποιείται ο όρος της διαθεματικότητας που αναφέρθηκε παραπάνω, για να τονιστεί ότι η καταπίεση που βιώνει αυτή η κοινωνική ομάδα είναι συνέπεια πολλών παραγόντων και εξαρτάται από πολιτισμικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά. Έτσι και στην εργασία χρησιμοποιείται αυτός ο ορισμός, ο οποίος είχε χρησιμοποιηθεί προγενέστερα από την Crenshaw (1991) και άλλες φεμινίστριες της εποχής για να αναλυθούν οι εμπειρίες των Μαύρων Γυναικών. Επιχειρείται μια επικαιροποίηση αυτού του όρου σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, στα οποία, όπως και τότε, θα γίνει μια προσπάθεια να αναδειχθούν οι πολλαπλές καταπιέσεις που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες στην ελληνική πραγματικότητα. Προκειμένου να συμβεί εξετάζονται δυο τομείς της ζωής και τρεις παράγοντες που αυτοί οι πληθυσμοί παραμένουν αποκομμένοι από την κοινωνία και τις περισσότερες φορές βρίσκονται σε κίνδυνο. Αναλυτικά μελετάται η ζωή των γυναικών προσφύγων στον ιδιωτικό και τον δημόσιο χώρο και τα δικαιώματα που διαθέτουν στον καθένα. Ακόμη οι τρεις παράγονται που διερευνώνται είναι: ο αποκλεισμός λόγω φυλής, ο αποκλεισμός λόγω φύλου και ο αποκλεισμός λόγω τάξης συνδυαστικά σε όλα τα επίπεδα της ζωής των υποκειμένων. Εξαιτίας της χρονικής περιόδου που λαμβάνει χώρα η παρούσα εργασία, το θέμα θα αναλυθεί και θα εξεταστεί μόνο από θεωρητική σκοπιά, διότι η πρόσβαση στο πεδίο εν μέσω πανδημίας, καθίσταται αδύνατη. Έτσι τα βασικά μεθοδολογικά εργαλεία είναι οι
5 6
De Beauvoir S. , 1988 [1947]. The Second Sex. , Pan Books: London, 295. Massey D., 1994b. ‘Space, Place and Gender.’, Cambridge: Polity Press, 179.
[5]
βιβλιογραφικές αναφορές και οι ποικίλες θεωρητικές αναλύσεις που μας παρέχονται. 1. Καταπίεση - Εκτοπισμός από το φύλο Στο πρώτο στάδιο της μελέτης, γίνεται προσπάθεια να αναφερθούν αλλά και να αναλυθούν οι καταπιέσεις που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες λόγω του φύλου τους. Στοχεύεται η ανάδειξη των στοιχείων που οδηγούν σε φυλετικές διακρίσεις αλλά και αποκλεισμό αυτής της κοινωνικής ομάδας από το σύνολο. Η έρευνα εστιάζεται σε καταπιέσεις που λαμβάνουν χώρα τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο χώρο που ζουν αυτές οι γυναίκες. Στην προκειμένη περίπτωση επικεντρωνόμαστε όμως στον "οίκο" των γυναικών προσφύγων και στην θέση τους σε αυτόν αλλά και στην εξώθησή τους από αυτόν εξαιτίας φυλετικών προεκτάσεων. Η καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες γενικά, στην μελέτη μας οι γυναίκες πρόσφυγες, εξαιτίας του φύλου τους ,που όπως προαναφέρθηκε είναι κοινωνικά κατασκευασμένο, φέρει μαζί του πολυάριθμα στερεοτυπικά κατάλοιπα που κουβαλά μαζί της η κάθε κοινωνία και οφείλονται κατά κύριο λόγο στην πατριαρχική της δομή. Έτσι η φυλετική καταπίεση καταστρέφει την οικογένεια και εν τέλη τον "οίκο" σαν συνθήκη εφόσον φέρει την κακοποίηση του άνδρα. Ο άνδρας λειτουργεί ως κακοποιητής στις περιπτώσεις που η γυναίκα νιώθει και ζει καταπιεσμένα, γίνεται ο θύτης. Λειτουργεί ως ο "κανονικός", ο "ισχυρός", ο "κυρίαρχος" ενώ η γυναίκα αντιμετωπίζεται από αυτόν ως το "έτερο", το "αδύναμο" που διαθέτει σύμφωνα με αυτόν τα αντίθετα χαρακτηριστικά και είναι άμεσα εξαρτώμενη από τον ίδιο. Αυτοί οι προσδιορισμοί προέρχονται από διάφορες αφηγήσεις και αποτυπώνονται ξεκάθαρα στο χώρο που η γυναίκα ζει και κινείται. Συγκεκριμένα ο άγγλος θεωρητικός της λογοτεχνίας T. Eagleton αναφέρει " Ο άνδρας είναι αυτό που είναι μόνο χάρη στον συνεχή αποκλεισμό αυτού του έτερου ή αντιθέτου, ορίζοντας τον εαυτό του σε αντίθεση με αυτό και ως εκ τούτου, η όλη ταυτότητά του εμπλέκεται και εκτίθεται σε κίνδυνο από την ίδια τη χειρονομία με την οποία επιχειρεί να αποδείξει τη μοναδική αυτόνομη ύπαρξή του. ... Η ύπαρξη του άνδρα δεν συνιστά απλώς μια παρασιτική εξάρτηση από την γυναίκα και από την πράξη του αποκλεισμού και της υποταγής της, αλλά μια υποχρεωτική εξάρτηση από αυτήν, διότι ίσως τελικά η γυναίκα δεν είναι τόσο ένας άλλος. Ίσως αντιπροσωπεύει κάποια ιδιότητα του άνδρα, την οποία είναι ανάγκη να καταπιέσει, να την εξορίσει πέρα από την ύπαρξη του, να την υποβιβάσει σε μια ασφαλή ξένη σφαίρα πέρα από τα δικά του σαφώς καθορισμένα όρια."7
7
Eagleton T, 1979 [1983]. Literary Theory. An introduction. Basil Blackwell: Oxford, 132. Eagleton T., 1989. Εισαγωγή στη Θεωρία της Λογοτεχνίας. Ελλην. μετάφρ. Δ. Τζιόβας, Μ. Μαυρωνάς. Αθήνα: Οδυσσέας, 200-201.
[6]
Επομένως γίνεται αντιληπτό με βάση τα παραπάνω λεγόμενα ότι ο άνδρας θέτει αυστηρά όρια στη γυναίκα που καθορίζουν άμεσα την κοινωνική της ζωής σε δημόσια και ιδιωτική σφαίρα. Αντιθέτως στον ίδιο δεν θέτονται όρια κι έχοντας την πλήρη ελευθερία καταχράται την εξουσία που ο ίδιος έχει θέσει για τον εαυτό του και δρα καταπιέζοντας και ενίοτε κακοποιώντας την γυναίκα. Αυτό το φαινόμενο είναι κατά κύριο λόγο εμφανές στον "οίκο", όπου τα δυο υποκείμενα συμβιώνουν και αλληλεπιδρούν. Εκεί συναντώνται αυστηρά όρια καθώς και σημεία αορατότητας για την γυναίκα μέσω των χρήσεων που έχουν δοθεί στους χώρους. Οι ιδιότητες που έχει πάρει ο χώρος των δυο υποκειμένων πέρα από λειτουργικές αποκτούν κι έναν εποπτικό ρόλο, ο οποίος επιτυγχάνεται με διάφορες τεχνικές στον χώρο, όπως σημεία και χώροι μακριά από τους δημόσιους ή σκληρά όρια μεταξύ τους.8 Όταν, λοιπόν, στον οριοθετημένο πλέον οίκο υφίστανται σχέσεις κακοποίησης οι γυναίκες βιώνουν μια πολλαπλή καταπίεση και κάποιες φορές καταφέρνουν να αποδράσουν από αυτόν ,συναντώντας όμως και στη δημόσια σφαίρα αρκετές δυσκολίες που είναι απόρροια της ταυτότητας που φέρουν. Η ταυτότητα αυτή είναι μια σύμπλεξη διαφόρων χαρακτηριστικών, όπως φύλο, φυλή, τάξη τα οποία θα αναλυθούν εκτενέστερα στη συνέχεια. Εξάλλου όπως αναφέρει η D. Massey "Η προσπάθεια περιορισμού των γυναικών στη σφαίρα του σπιτιού είναι ένας χωρικός έλεγχος και μέσω αυτού λαμβάνει χώρα κι ένας κοινωνικός έλεγχος".9 Έτσι ο οίκος παύει να αποτελεί γι αυτές ένα καταφύγιο και μετατρέπεται σε έναν χώρο επικίνδυνο όπου λαμβάνουν χώρα απαγορευτικές εμπειρίες για τις ίδιες και τονώνεται το αίσθημα της ανασφάλειας. Εν τέλει εξαιτίας των βιωμάτων οι γυναίκες εκτοπίζονται από τον οίκο, που θα έπρεπε να λειτουργεί γι αυτές ως χώρος ασφάλειας και ευημερίας. Τι συμβαίνει όμως με τις γυναίκες πρόσφυγες; Οι γυναίκες πρόσφυγες αποτελούν μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, καθώς είναι ήδη εκτοπισμένες βίαια και από τον οίκο αλλά και από τον τόπο διαμονής τους. Ωστόσο ο εκτοπισμός είναι για αυτές ένα πολυδιάστατο ζήτημα. Πέρα από την προσφυγική τους ταυτότητα φέρουν και τη γυναικεία έτσι οι εμπειρίες που βιώνει ένας άντρας πρόσφυγας με μια γυναίκα διαφέρουν αισθητά. Συναντάται εδώ μια σύμπλεξη αυτών των ταυτοτικών χαρακτηριστικών που βασίζονται στην έννοια της διαθεματικότητας που αρχικά αναφέρθηκε. Έτσι κι αλλιώς η Sh. B. Otner στην ανάλυση της για την γυναικεία υποταγή, σημειώνει ότι σε κάθε μορφή κοινωνίας εντοπίζεται η γυναικεία υποταγή, γι αυτό και πρόκειται για μια διαπολιτισμική γυναικεία υποταγή.10
8
Τροβά Β. (2009), "Τόπος ειρήνης ή πεδίο μάχης; Η κατοικία ως έμφυλη διαπραγμάτευση". Στο Μετα-τοπίσεις. Φύλο διαφορά και αστικός χώρος., επιμ. Λαδά Σ., Αθήνα: futura, 95-110. 9 Massey D., 1994b. ‘Space, Place and Gender.’, Cambridge: Polity Press, 179. 10 Ortner, Sh. B. , 1974. "Is Female to Male as Nature is to Culture?". Στο M. Z. Rosaldo, L. Lamphere (eds), Woman, Culture and Society. Stanford University Press: Stanford CA, 67
[7]
Εισερχόμενες, λοιπόν, στην Ελλάδα οι γυναίκες πρόσφυγες καλούνται να αντιμετωπίσουν πολλές δυσκολίες. Οι δυσκολίες αυτές οφείλονται στην προσφυγική τους ταυτότητα σε συνδυασμό με την γυναικεία τους ταυτότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες νεοεισελθέντες γυναίκες έχουν πέσει θύματα έμφυλης βίας είτε στην πατρίδα τους είτε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους είτε κατά την διαμονή τους στη χώρα.11Οι γυναίκες πρόσφυγες αναδεικνύουν μέσω ταυτοτήτων που οι ίδιες προσπαθούν να ανακαλέσουν και να ορίσουν εκ νέου, τον έντονο δυναμισμό τους και την ανάγκη τους για να προσπεράσουν τόσο τα τοπικά σύνορα όσο και τα βιωμένα. Με την στάση τους διεκδικούν ένα νέο χειραφετητικό σχέδιο ζωής. Τις περισσότερες φορές αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους λόγω των εμπόλεμων συνθηκών αλλά και προσπαθώντας να ξεφύγουν από βίαια βιώματα, κακοποιητικές σχέσεις ή ακόμα και για να χτίσουν μια νέα ζωή σε πιο ευνοϊκές συνθήκες ως γυναίκες. Βέβαια ακόμα και σε αυτή την μεταβατική περίοδο και όντας μια κοινωνική ομάδα που βρίσκεται σε συνεχή κίνηση χωρίς καμία σταθερά, τα εμπόδια που συναντούν οι γυναίκες πρόσφυγες στη νέα τους προσωρινή ή μόνιμη πατρίδα τις απομακρύνουν από τους στόχους που έχουν θέσει. Ο επαναπροσδιορισμός των ταυτοτήτων που φέρουν μεταβάλλεται δυσκολότερα λόγω των συνθηκών ζωής και ο εκτοπισμός συνεχίζει να είναι βίωμα τους. Καθώς, όπως τονίζει και η Z. R. Eisenstein "η πατριαρχία και η γυναικεία καταπίεση συνιστούν ένα συνεχές ιστορικό φαινόμενο διεθνώς"12. Στην χώρα μας ο μεγαλύτερος αριθμός γυναικών προσφύγων διαμένει σε κέντρα κράτησης και δομές φιλοξενίας. οι οποίες είναι αποκομμένες από τα αστικά κέντρα. Ακόμα μια μερίδα αυτής της κοινωνικής ομάδας, η οποία θεωρείται ως ευάλωτη, διαμένει σε ξενώνες φιλοξενίας μέσα στα αστικά κέντρα και ένα μικρότερο ποσοστό στα κέντρα των πόλεων. Στην Αθήνα συναντάμε όλους τους παραπάνω τύπους κατοίκησης των γυναικών προσφύγων συγκεντρωτικά. Αυτοί οι τύποι είναι πολύ σημαντικοί προκειμένου να κατανοήσουμε την θέση αυτών των γυναικών στην ελληνική κοινωνία και τον εκτοπισμό που βιώνουν. Αρχικά οι έγκλειστες γυναίκες πρόσφυγες που διαμένουν σε κέντρα κράτησης και δομές φιλοξενίας είναι άμεσα εκτεθειμένες στον κίνδυνο. Αυτός ο τύπος κατοικίας δεν επιλέγεται αλλά λόγω των νομικών πλαισίων που λειτουργούν στη χώρα και την κρατική αντιμετώπιση των προσφύγων, εξαναγκάζονται να διαμένουν εκεί. 13 Ωστόσο η διαμονή τους σε αυτούς τους χώρους εγκυμονεί πολλούς κινδύνους διότι όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην "Μελέτη ανίχνευσης αναγκών γυναικών προσφύγων" που υλοποίησε η ΔΙΟΤΙΜΑ " Μία στις πέντε γυναίκες πρόσφυγες ή στα 11
ΔΙΟΤΙΜΑ (2018), Έμφυλες διαστάσεις στο προσφυγικό: Από την εμπειρία του πεδίου. https://diotima.org.gr/emfyles-diastaseis-sto-prosfygiko/ 12 Eisenstein Z. R., 1981. "The Radical Future of Liberal Feminism.", Longman: NY, NY, 22. 13 https://migration.gov.gr/nomothesia/
[8]
εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα (IDP) εκτιμάται ότι θα βιώσουν σεξουαλική βία στη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, ακόμη και αυτό το υψηλό ποσοστό μπορεί να είναι υποτιμημένο, λόγω της σημαντικής υπο-αναφοράς των περιστατικών έμφυλης βίας.".14 Κύριοι λόγοι που οι γυναίκες πρόσφυγες είναι τόσο εκτεθειμένες στον κίνδυνο σε αυτούς τους χώρους είναι ότι παραμένουν αποκομμένες από τόσο από το σύνολο όσο και από τους φορείς που θα μπορούσαν να τους παρέχουν βοήθεια (νομική και ψυχολογική). Ζώντας σε ένα καθεστώς κράτησης και σε ένα επικίνδυνο περιβάλλον, στις γυναίκες πρόσφυγες δημιουργείται η ανάγκη για αφάνεια και αορατότητα από το ανδρικό βλέμμα και την κριτική του στάση. Μένουν σε χώρους σκοτεινούς , αφανείς και εσωστρεφείς χωρίς να αλληλεπιδρούν με τον συνολικό πληθυσμό. Δεν κατέχουν το ρόλο ενός ενεργού υποκειμένου διότι τους στερούνται βασικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη στέγη, ζώντας σε άθλιες συνθήκες. Αλλά και ακόμα μέσα σε αυτές τις συνθήκες τα όρια των ιδιωτικών και κοινόχρηστων χώρων είναι ρευστά. Θέτονται από τις αρχές και τους αρμόδιους φορείς υπό το πρίσμα ότι όλοι οι προσφυγικοί πληθυσμοί ανήκουν σε ένα σύνολο. Κάτι που δεν ισχύει διότι τα ποσοστά κακοποίησης και έμφυλης βίας που αναφέρθηκαν είναι πολύ υψηλά. Έτσι διακρίνουμε ότι οι χώροι αυτοί οριοθετούνται από το ανδρικό πρότυπο χωρίς να υπάρχει επαρκής πρόνοια και φροντίδα για τις επιζώσες. Επομένως οι φυλετικές διακρίσεις είναι έντονες σε αυτά τα περιβάλλοντα και ο εγκλεισμός εντείνει περιστατικά βίας και κακοποίησης τα οποία αυξάνουν το αίσθημα του φόβου και της εαυαλωτότητας των γυναικών προσφύγων. Από την άλλη, οι ξενώνες κακοποιημένων γυναικών που υπάρχουν στα διάφορα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα απευθύνονται σε αυτές τις γυναίκες.15 Αποτελούν έναν πιο ασφαλή τόπο διαμονής και έναν τρόπο οι γυναίκες πρόσφυγες να ξεφύγουν από το κακοποιητικό περιβάλλον που ζουν. Ωστόσο οι ξενώνες είναι χώροι προσωρινοί και αποκόβουν τα θύματα από την κοινωνική τους ζωή. Ο νέος τόπος διαμονής τους ενδέχεται να αλλάξει ριζικά γιατί η κάθε επιζώσα μεταφέρεται σε ξενώνες όπου υπάρχει διαθεσιμότητα. Με αυτόν τον τρόπο δεν διώχνεται ο θύτης, αλλά το θύμα βιώνει μια έξωση προκειμένου να νιώσει ασφαλή. Υπερισχύει δηλαδή η θέση του κακοποιητή άνδρα διότι η γυναίκα αναγκάζεται να ξεριζωθεί από το ευρύτερό της περιβάλλον. Οι γυναίκες πρόσφυγες σε αυτή την συνθήκη έχουν κληθεί να προσπεράσουν αρκετά εμπόδια διότι έρχονται αντιμέτωπες με μια δεύτερη εσωτερική μετανάστευση και προσπαθούν να χτίσουν εκ νέου την κοινωνική τους ζωή παρά τις πολλαπλές διακρίσεις που βιώνουν λόγω του φύλου τους , των πολιτισμικών τους χαρακτηριστικών και της οικονομικής τους κατάστασης. 14
ΔΙΟΤΙΜΑ (2016), Μελέτη ανίχνευσης αναγκών γυναικών προσφύγων . https://diotima.org.gr/ylopoiisi-ereynas-se-synergasia-me-to/ 15 http://www.opengov.gr/ypes/?p=5574
[9]
Για τις γυναίκες πρόσφυγες που ζουν στα αστικά κέντρα και κυρίως στην Αθήνα όπου και συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Έξωση από τον οίκο είναι συνέπεια όχι μόνο της φυλετικής καταπίεσης αλλά και των εθνοτικών και ταξικών χαρακτηριστικών που φέρουν. Έτσι συναντάμε υψηλά ποσοστά αστεγίας τα οποία θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε και να αναλύσουμε παρακάτω. Παρόλα αυτά η συνθήκη αυτή εκθέτει και πάλι άμεσα τις γυναίκες πρόσφυγες στον κίνδυνο καθώς είναι απροστάτευτες. Γι αυτό και "1 στις 3 επιζώσες, αναφέρουν ότι έχουν υποστεί βιασμό κατά τη διάρκεια αστεγίας" 16. Ο "δρόμος" αποτελεί ίσως το πιο σκληρό περιβάλλον για να επιβιώσει μια γυναίκα και όσα παραπάνω διαφορετικά ταυτοτικά χαρακτηριστικά φέρει τόσο πιο πολύ κινδυνεύει να κακοποιηθεί. Στον "δρόμο" αντικατοπτρίζονται όλα τα στερεοτυπικά κατάλοιπα που φέρει μια κοινωνία και οι άνθρωποι που ζουν εκεί περνούν σε μια ζώνη αορατότητας από το υπόλοιπο κανονικοποιημένο σύνολο και δέχονται βίαια τις συμπεριφορές και τις πράξεις που εμποτίζει η πατριαρχική δομή της κοινωνίας.
16
ΔΙΟΤΙΜΑ (2020), 'Άστεγες πολλές προσφύγισσες- θύματα έμφυλης βίας. https://diotima.org.gr/dt-asteges-polles-prosfygisses-thymata-emfylis-vias/
[10]
2. Καταπίεση- εκτοπισμός λόγω φυλής Σε ένα δεύτερο στάδιο, επιχειρείται να προσεγγιστεί ο αποκλεισμός από το συνολικό πληθυσμό που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες λόγω της διπλής καταπίεσης η οποία προκύπτει εξαιτίας του φύλου και της φυλής τους. Έτσι συνδυαστικά εξετάζονται τα ταυτοτικά τους χαρακτηριστικά και επικεντρωνόμαστε στην προσφυγικής τους ιδιότητα για να αναδειχθούν οι καταπιέσεις που τους ασκούνται. Η κλίμακα που εξετάζουμε είναι αυτή της πόλης διότι σε αυτό το χώρο όλες οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες αλληλεπιδρούν κι έτσι εντοπίζονται ευκολότερα οι εκτοπισμένοι και αποκλεισμένοι πληθυσμοί. Για την προσφυγική κοινότητα κυριαρχούν δύο απόψεις που παίζουν καθοριστικό ρόλο για τπ δικαίωμα των προσφύγων στην πόλη και γενικότερα στη ζωή. Σύμφωνα με τον Agamben ο πρόσφυγας αναπαριστά την έννοια της γυμνής ζωής. Συγκεκριμένα "αποσπάται από το πολιτικό πεδίο και υπάρχει σε αντίθεση με τα λοιπά πρόσωπα "εντός μια ιδιαίτερης μορφής ζωής" ή μιας "ιερής ζωής". Είναι μια οντότητα που υπάρχει εντός ενός καθεστώτος απλοποιημένου σε βιοπολιτική, που έχει αποστερηθεί κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δικαιώματα. Είναι αποκλεισμένος από την ιδιότητα του πολίτη ενός έθνους-κράτους και αν και βρίσκεται εντός των εθνικών συνόρων είναι εκτός των πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών δομών."17 Πέρα από αυτή τη θέση, υποστηρίζεται συχνά ότι οι πρόσφυγες δεν παθητικά υποκείμενα αλλά πολιτικά δρώντες. Διότι μπορεί να τοποθετούνται σε περιβάλλοντα μακριά από την σφαίρα της πολιτικής αλλά οι ίδιοι με τη θέση τους στο χώρο και την διαρκή κίνηση τους επηρεάζουν την υπάρχουσα κοινωνική δομή. Έτσι μέσω της αποστέρησης όλων των ιδιοτήτων του πολίτη συμμετέχουν ενεργά στην χάραξη πολιτικών λόγω των θέσεων που τους δίνονται ή οι ίδιοι καταλαμβάνουν.18 Οι προσφυγικοί πληθυσμοί κατέχουν χαρακτηριστικά που είναι ένας συνδυασμός και των δύο θέσεων. Από το κράτος αντιμετωπίζονται ως μια απογυμνωμένη ζωή που δεν φέρει καμία ιδιότητα του πολίτη. Γι αυτό και με τις διαδικασίες αιτήσεις ασύλου, τα νομικά πλαίσια που λειτουργούν, την μεταναστευτική πολιτική καθώς και τη θέση που κατέχουν αναγκαστικά στο χώρο (κέντρα κράτησης, ξενώνες) 17
Agamben G.,2005. Homo sacer, Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, Scripta. Fassin D., Humanitarianism as a politics of life, Politics of Life, https://www.sss.ias.edu/files/pdfs/Fassin/Humanitarianism-as-politics-life.pdf. και ΔΙΟΤΙΜΑ (2016), Μελέτη ανίχνευσης αναγκών γυναικών προσφύγων . 8-9 https://diotima.org.gr/ylopoiisi-ereynas-sesynergasia-me-to/ 18
[11]
απομακρύνονται από το σύνολο, αντιμετωπίζονται ως το έτερο στοιχείο της κοινωνίας. Αυτή η διαφοροποίηση που τους δίνει το κράτος υιοθετείται από την συνολική κοινωνία και μέσα τις ελλοχεύει ρατσιστικές εκδηλώσεις. Καθώς το διαφορετικό, το "άλλο", ναι μεν προστατεύεται από το κράτος όντας πρόσφυγας αλλά τοποθετείται και σε ελεγχόμενο χώρο ή βρίσκεται σε ένα παράλληλο αόρατο περιβάλλον για την ασφάλεια του "κανονικού" μόνιμου πληθυσμού. Έτσι συχνά συναντάμε την αντιμετώπιση των προσφύγων ως εισβολείς και απειλή για την κοινωνική συνοχή της εκάστοτε χώρα. Η Ελλάδα με τις πρακτικές που ακολουθεί υποστηρίζει αυτές τις θέσεις. Ωστόσο, όπως, αναφέρθηκε οι πρόσφυγες δεν είναι παθητικά υποκείμενα των παγκόσμιων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών συγκυριών αλλά αποτελούν ενεργά μέλη που παραμένουν αποκομμένα σε μια νέα κοινωνία που δεν τους έχει δώσει το δικαίωμα του ενεργού πολίτη.19 Αυτό συμβαίνει εντονότερα στις γυναίκες πρόσφυγες που συναντάμε στην χώρα. Καθώς "το φύλο εμπλέκεται βαθιά στην κατασκευή της γεωγραφίας"20, έτσι τόσο το φύλο όσο και η ιδιότητα του πρόσφυγα εμπλέκονται ενεργά ώστε να διαμορφώσουν ιδιόμορφες γεωγραφίες και νέες πραγματικότητες. Το γεγονός αυτό οφείλεται στους λόγους που οι γυναίκες πρόσφυγες μετακινούνται και ωθούνται στην μετανάστευση. Παραπάνω αναφέραμε τους λόγους που οι γυναίκες εκτοπίζονται από την πατρίδα τους και την οικογένεια τους και βρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση, υιοθετώντας τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πρόσφυγα. Αυτή τους η αναζήτηση μιας νέας βέλτιστης κοινωνικής πραγματικότητας ώστε να ξεφύγουν από εμπόλεμες και συνθήκες, φυλετικές καταπιέσεις και έναν κοινωνικό περίγυρο που δέχεται την βία και την κακοποίηση τους ως κανονικότητα, τους οδηγεί να ταξιδεύουν μόνες, χωρίς να ακολουθούν απαραίτητα τον άνδρασύντροφο και την οικογένεια τους. "Η φυγή μπορεί να είναι πρακτική συνέπεια ενός αποτυχημένου γάμου, της προσπάθειας να προσφέρουν στα παιδιά τους, αλλά ακόμη και της επιθυμίας τους για καλύτερη ζωή για τις ίδιες, μια ζωή που να ανταποκρίνεται στις προσωπικές τους προσδοκίες και επιδιώξεις".21 Παρόλα αυτά στη διαχείριση των γυναικών προσφύγων συναντώνται αρκετές δυσκολίες ειδικότερα όταν πρόκειται για έμφυλη βία γιατί όπως αναφέραμε οι πληθυσμοί αυτοί είναι εκτεθειμένοι άμεσα στον κίνδυνο και κυριαρχούν αισθήματα ανασφάλειας. Μια άλλη διάσταση που λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ενσωμάτωσή
19
Charles, N., Hintjens, H., 1998, “Gender, Ethnicity and Political Ideologies”, London: Routledge και Yuval-Davis, N., 1997, “Gender and Nation”, London: Sage Zussman, R., 2004, “People in places”, Qualitative Sociology, 27:4: 351-363 20 Massey D., 1994b. ‘Space, Place and Gender.’, Cambridge: Polity Press, 180.. 21 Βαΐου Ντ., 2007, Διαπλεκόμενες καθημερινότητες και χωροκοινωνικές μεταβολές στην πόλη. Μετανάστριες και ντόπιες στις γειτονιές της Αθήνας, Αθήνα: Επιστημονική έκθεση ΕΜΠ- Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Τμήμα Πολεοδομίας και Χωροταξίας, 17.
[12]
τους και εντείνει τα περιστατικά έμφυλων και φυλετικών διακρίσεων είναι η οριενταλιστική ανάγνωση των υποκειμένων, γυναικών προσφύγων.22 Εκεί κυριαρχούν οι απόψεις περί δυτικής ανωτερότητας έτσι οι γυναίκες πρόσφυγες αντιμετωπίζονται ως κατώτερα υποκείμενα και λόγω αυτών των αντιλήψεων αλλά και λόγω του φύλου τους που θεωρείται το ασθενές σε μια πατριαρχική κοινωνία. Έτσι έμφυλες και φυλετικές διακρίσεις αποτυπώνονται στη θέση που δίνεται σε αυτούς τους πληθυσμούς στην ελληνική πόλη. Αίτια αυτών είναι τα διαφορετικά εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, όπως το ντύσιμο και η μαντήλα. Γι αυτούς τους λόγους η θέση αυτών τον υποκειμένων στην ελληνική κοινωνία είναι είτε αόρατη είτε υποδεέστερη. Συναντάμε χώρους, όπως γειτονιές μέσα στην πόλη εκεί που κυριαρχούν εικόνες ενός κανονικοποιημένου δυτικού πολιτισμού που το "ξένο" ανατολίτικο στοιχείο φαντάζει επικίνδυνο και παρασιτικό, λόγω των παραπάνω αντιλήψεων. Έτσι για τις γυναίκες πρόσφυγες υπάρχουν χώροι που εξαιτίας των ταυτοτήτων τους δεν καταφέρνουν να οικειοποιηθούν. Δημόσιοι χώροι στην πόλη που παραμένουν απροσπέλαστοι για αυτές και είναι αυστηρά οριοθετημένοι με τα στερεότυπα που φέρει η κοινωνία. Επομένως καταβάλλεται από μέρος τους μεγάλη προσπάθεια ενσωμάτωσης και οικειοποίησης της πόλης, όπου πλέον κατοικούν. Για να επιτευχθεί αυτό και να μην παραμείνουν σε έξωση και αποκλεισμένες από τη δημόσια σφαίρα της πόλης συγκροτούν, αντιμετωπίζοντας πολλές δυσκολίες, νέους τόπους μέσω των νέων καθημερινοτήτων και των συγκρούσεων με τον υφιστάμενο τόπο και τα σταθερά κοινωνικά χαρακτηριστικά του.23
22
Σαίντ E., Οριενταλισμός,1996. Η πιο προκλητική σύγχρονη πολιτισμική μελέτη: Μια έντονη πολεμική της αντιμετώπισης που παραδοσιακά επιφυλάσσει η Δύση στην Ανατολή, Νεφέλη. 23 Dyck, I., 2005, “Feminist geography, the ‘everyday’, and the local-global relations: hidden spaces of place-making”, The Canadian Geographer, 49(3): 233-243.
[13]
3. Καταπίεση- εκτοπισμός λόγω τάξης Στο τελευταίο στάδιο η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στις καταπιέσεις και τους εκτοπισμούς που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες εξαιτίας της ταξικής τους θέσης διαπλεκόμενες πάντα με το φύλο και την προσφυγική τους ταυτότητα. "Οι νόρμες της μεταναστευτικής και της έμφυλης ιδιότητας, σε αδιάρρηκτη σχέση με την οικονομική και ταξική θέση, επιστρατεύονται ως τεχνικές χάραξης ορίων και συνόρων και, ταυτόχρονα, ως τεχνικές βιοπολιτικής ρύθμισής τους."24 Δηλαδή η προσφυγική κρίση είναι μια ανθρωπιστική κρίση που μέσα της εγκολπώνονται στοιχεία πολιτισμικά, κοινωνικά, οικονομικά. Έτσι οι πρόσφυγες πέραν των υπόλοιπων ταυτοτήτων κατέχουν και μια ταξική θέση μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα όπου μετακινούνται. Αρχικά εξαιτίας όλων των παραπάνω λόγω που αναφέρθηκαν, οι άνθρωποι αυτοί ξεριζώνονται από την πατρίδα τους λόγω πολέμων που είναι συνέπεια οικονομικών συγκυριών και συγκρούσεων στο φαύλο κύκλο που ακολουθεί το καπιταλιστικό σύστημα το οποίο εφαρμόζεται σχεδόν σε παγκόσμια κλίμακα. Έτσι τα κράτη που δέχονται τους εκτοπισμένους πληθυσμούς, τους αφαιρούν τις βασικές ιδιότητες του πολίτη και τους αντιμετωπίζουν ως αδύναμους κάτι το οποίο είναι φανερό και στην οικονομική τους κατάσταση, Οι πρόσφυγες στις νέες χώρες όπου διαμένουν, είναι υποτελή υποκείμενα των εκάστοτε κρατών και ανήκουν σε χαμηλά πλέον οικονομικά στρώματα ζώντας σε ευτελείς συνθήκες. Ενώ στο καπιταλιστικό σύστημα που λειτουργεί στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρώπη η κυκλοφορία των ανθρώπων και του χρήματος είναι ελεύθεροι αυτό δεν απευθύνεται σε όλους τους πληθυσμούς. Παρά μόνο σε όσους μπορούν να προσδώσουν κέντρο στα κράτη η μετακίνηση είναι ελεύθερη χωρίς περιορισμούς. Στην περίπτωση των προσφύγων αυτό δεν επιτυγχάνεται. Έτσι αυτοί ακινητοποιούνται και περιορίζονται με διάφορα κρατικά εργαλεία, όπως είναι οι διαδικασίες για τους αιτούντες άσυλο και άλλες δοκιμασίες που απαιτείται να περάσουν, ώστε να εξασφαλίσουν την διαμονή τους σε ένα ασφαλέστερο περιβάλλον.
24
Αθανασίου Α., Τσιμούρης Γ., (2013), Χαρτογραφώντας την βιοπολιτική των συνόρων: Σώματα, τόποι απεδαφοποιήσεις, ΕΚΚΕ, 3. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/article/view/6743]
[14]
Στην ελληνική περίπτωση τα τελευταία χρόνια βιώνεται κάτι αντίστοιχο και από το κράτος απουσιάζει η ουσιώδης μεταναστευτική πολιτική. Ωστόσο γίνονται προσπάθειες εγκληματοποίησης της μετανάστευσης και του προσφυγικού.25 Οι πρόσφυγες ενώ είναι θύματα αυτής της κατάστασης προβάλλονται ως θύτες αλλά και υπεύθυνοι της οικονομικής κρίσης που συμβαίνει στη χώρα. Έτσι αντιμετωπίζονται συνολικά από την κοινωνία ως αποδιοπομπαίοι τράγοι και πολλές φορές θεωρούνται ως η βασική αιτία των οικονομικών προβλημάτων. Άποψη που είναι σαφώς εσφαλμένη διότι οι πρόσφυγες είναι τα θύματα των κρατών που προσπαθούν να επεκταθούν γεωγραφικά, να αναπτυχθούν οικονομικά και να ηγεμονεύσουν. Οι γυναίκες πρόσφυγες σε αυτές τις συνθήκες καλούνται να αντιμετωπίσουν όλες τις παραπάνω προκλήσεις σε συνδυασμό με τα ταυτοτικά τους χαρακτηριστικά. Ανήκοντας σε χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα καλούνται να επιβιώσουν και συναντούν μια έντονη οικονομική επισφάλεια. Οι τόποι, που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο, οι οποίοι καλούνται να διαμορφώσουν οι γυναίκες πρόσφυγες είναι τόποι "στιγματισμένοι" με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά και φτωχοί συγκριτικά με το σύνολο. Έτσι ο φόβος και ο αποκλεισμός τους αυξάνονται και σε περιπτώσεις κακοποίησης και έμφυλης βίας το ευρύτερο περιβάλλον αδιαφορεί και τα υποκείμενα αδυνατούν να ξεφύγουν λόγω των πολλαπλών δυσχερειών που αντιμετωπίζουν. Γι αυτό το λόγο όπως έχει τονιστεί πολλές γυναίκες πρόσφυγες οδηγούνται στην αστεγία και την αορατότητα.26
25
Καρύδης Β., 1996, Η εγκληματικότητα των μεταναστών στην Ελλάδα, Αθήνα, Παπαζήσης. ΔΙΟΤΙΜΑ (2020), 'Άστεγες πολλές προσφύγισσες- θύματα έμφυλης βίας. https://diotima.org.gr/dt-asteges-polles-prosfygisses-thymata-emfylis-vias/ 26
[15]
Συμπεράσματα Προσπαθώντας να αναλύσουμε τις πολλαπλές καταπιέσεις που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες χρησιμοποιήσαμε ως βασικό μεθοδολογικό εργαλείο τον όρο της διαθεματικότητας, του οποίου το ιστορικό παρελθόν σεβαστήκαμε και προσπαθήσαμε να επικαιροποιήσουμε. Έτσι στη μελέτη μας αναδείχθηκαν κάποιες από τις πολλαπλές καταπιέσεις που βιώνουν οι γυναίκες πρόσφυγες λόγω τους προσδιορισμού τους ως γυναίκες, πρόσφυγες και φτωχές. Οι τρεις αυτοί προσδιορισμοί αλληλοδιαπλέκονται και δημιουργούν καταστάσεις που εξωθούν της γυναίκες τόσο από τον "οίκο" όσο και από την πόλη. Οι ταυτότητες που κουβαλούν είναι κοινωνικά κατασκευασμένες και τους στερούν το δικαίωμα σε μια ασφαλή κατοικία και συνολικά το δικαίωμα στη πόλη. Δεν πρόκειται μονοσήμαντα για το δικαίωμα στην κατοικία αλλά για το συνολικό δικαίωμα στην κατοίκηση και στην οικειοποίηση της πόλης.27 Στηριχθήκαμε σε βιβλιογραφικές αναφορές και θεωρητικές αναλύσεις, γι αυτό και σε ένα επόμενο στάδιο αξίζεινα μελετηθεί η καθημερινότητα αυτών των γυναικών. Ώστε να εξετάσουμε βιωματικά τις καταπιέσεις που έχουν υποστεί οι γυναίκες πρόσφυγες. Διότι όπως αναφέρει και ο Lefebvre μέσω της καθημερινότητας είναι ευκολότερο να ανιχνευτεί η πολλαπλότητα της δυναμικής της αστικής ζωής.28 Πρόκειται για ένα βασικό αίτημα, οι γυναίκες πρόσφυγες να βγουν από την αορατότητα που τους έχει τοποθετήσει η κοινωνία και να διεκδικήσουν το δικαίωμα τους σε μια ασφαλή στέγη και την ελεύθερη κίνησή τους στην πόλη. Έτι θα καταφέρουν να χτίσουν το περιβάλλον που ονειρεύονται και για το οποίο έχουν αναγκαστεί να ξενιτευτούν καθώς και να αντιμετωπίσουν κάθε μορφή βίας που λαμβάνουν καθημερινά λόγω της πολυποίκιλης ταυτότητάς τους.
27
Βρυχέα Α. (2009), " Κρίση "κατοίκησης", χωρικές ανισότητες και κοινωνικός αποκλεισμός. Για έναν νέο προσδιορισμό της πολυπλοκότητας των προβλημάτων κατοικίας-γειτονιάς-πόλης". Στο Μετατοπίσεις. Φύλο διαφορά και αστικός χώρος., επιμ. Λαδά Σ., Αθήνα: futura, 71-85. 28 Lefebvre H., 1990, Everyday life in the modern world, New Brunswick, NJ, Transaction Publishers (first edition in French 1968).
[16]
Η Audre Lorde έχει μιλήσει για όσες/α δεν έχουν υπάρξει στον κόσμο για να επιβιώσουν.29 Για όσες/α η επιβίωση είναι μια συνθήκη συνεχώς διαπραγματεύσιμη. Και πρέπει να την κερδίσεις, κάποτε δίνοντας και τη ζωή σου, παλεύοντας. Η επιβίωση για τις γυναίκες πρόσφυγες γίνεται σήμερα διαμαρτυρία και πράξη αντίστασης.
Βιβλιογραφία Agamben G., 2005. Homo sacer, Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή, Scripta. Audre Lorde,2000 .” A Litany for Survival”, In The Collected Poems of Audre Lorde (W. W. Norton & Company). Βαΐου Ντ., 2007, Διαπλεκόμενες καθημερινότητες και χωροκοινωνικές μεταβολές στην πόλη. Μετανάστριες και ντόπιες στις γειτονιές της Αθήνας, Αθήνα: Επιστημονική έκθεση ΕΜΠ- Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Τμήμα Πολεοδομίας και Χωροταξίας. Charles, N., Hintjens, H., 1998, “Gender, Ethnicity and Political Ideologies”, London: Routledge. Crenshaw, K. W.. 1989. Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics. University of Chicago Legal Forum. De Beauvoir S. , 1988 [1947]. The Second Sex. , Pan Books: London. Dyck, I., 2005, “Feminist geography, the ‘everyday’, and the local-global relations: hidden spaces of place-making”, The Canadian Geographer. Eagleton T, 1979 [1983]. Literary Theory. An introduction. Basil Blackwell: Oxford. Eisenstein Z. R., 1981. "The Radical Future of Liberal Feminism.", Longman: NY, NY. Kalandides, A., 2020. "Doreen Massey’s ‘a global sense of place’ revisited". The Routledge Handbook of Place. Routledge. Καρύδης Β., 1996, Η εγκληματικότητα των μεταναστών στην Ελλάδα, Αθήνα, Παπαζήσης. Λαδά Σ., 2009. Μετα-τοπίσεις. Φύλο διαφορά και αστικός χώρος., Αθήνα: futura. 29
.Audre Lorde,2000 .” A Litany for Survival”, In The Collected Poems of Audre Lorde (W. W. Norton & Company)
[17]
Lefebvre H., 1990, Everyday life in the modern world, New Brunswick, NJ, Transaction Publishers. Massey D., 1994. ‘Space, Place and Gender.’, Cambridge: Polity Press. Rosaldo M. Z. , Lamphere L. (eds), 1974. Woman, Culture and Society. Stanford University Press: Stanford CA. Σαίντ E. 1996., Οριενταλισμός, Η πιο προκλητική σύγχρονη πολιτισμική μελέτη: Μια έντονη πολεμική της αντιμετώπισης που παραδοσιακά επιφυλάσσει η Δύση στην Ανατολή, Νεφέλη. Yuval-Davis, N., 1997, “Gender and Nation”, London: Sage Zussman, R., 2004, “People in places”, Qualitative Sociology.
Διαδίκτυο https://diotima.org.gr https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/article/view/6743 Αθανασίου Α., Τσιμούρης Γ., (2013), Χαρτογραφώντας την βιοπολιτική των συνόρων: Σώματα, τόποι απεδαφοποιήσεις, ΕΚΚΕ. http://www.opengov.gr/ypes https://www.synigoros-solidarity.gr https://www.unhcr.org/
[18]