Η Βουλγαρικι Λζςχθ Θεςςαλονίκθσ κατά τθν περίοδο τθσ Κατοχισ και θ βουλγαρικι παρουςία ςτθν περιοχι τθσ Αγίασ Τριάδασ Ρροκοπίου Κατερίνα
Ράνω από το ςπίτι μου επί τθσ Ρερδίκα, βρίςκεται θ εκκλθςία του Άι Γιάννθ του Χρυςόςτομου, τθν οποία ζχω ςυνδζςει με τισ ελάχιςτεσ κατανυκτικζσ ςτιγμζσ που ζχω ηιςει ςε εκκλθςία, κακ’ ότι παιδιϊκεν απζφευγα αυτοφσ τουσ χϊρουσ τθσ δθμόςιασ προςευχισ όπωσ ο διάολοσ το λιβάνι, διότι από τρυφερισ θλικίασ, αγνοϊ πϊσ, είχα τθν προτεςταντικι πεπείκθςθ ότι μεταξφ εμοφ και του κείου ουδείσ διαμεςολαβθτισ χρειάηεται, τα «αυτά κα ςε δϊςω , αυτι τθ χάρθ κα με κάνεισ» τα ξθγιόμαςταν μεταξφ μασ με τον Ρανάγακο και δε χρειαηόμουν μζντιουμ.
Στθν εκκλθςία πιγαινα υποχρεωτικά με το δθμοτικό, ςτον Άι Γιάννθ το Χρυςόςτομο, πίςω από το Κεαγζνειο, το νοςοκομείο τθσ ελλθνικισ κοινότθτασ τθσ πόλθσ, και αδθμονοφςα πότε κα ζρκει θ ϊρα να γονατίςω και να ςυγκλονιςτεί το είναι μου απ’ τθν αγγελικι φωνι του ςυμμακθτι μου, του Κανάςθ, του γιου του κυρ Κϊςτα, του μπακάλθ μασ, που ζψελνε πάντα αυτόσ τα ςα εκ των ςων. Μετά για δεκαετίεσ ο Άι Γιάννθσ ο Χρυςόςτομοσ ξεχάςτθκε και ξαναμπικε ςτθ ηωι μου επίςθσ τρυφερά, όταν ο γιοσ μου μεγάλοσ πια και μθν ζχοντασ κι ο ίδιοσ καμιά απολφτωσ ςχζςθ με εκκλθςίεσ, ζπαιρνε κάκε Ανάςταςθ τουσ γζρουσ παπποφδεσ του και τουσ πιγαινε ςτον Άι Γιάννθ τον Χριςόςτομο ίςα ίςα για νϋ ανάψουν το άγιο φωσ, να το φζρουν, να μαυρίςουν ςταυρωτά τθν κάςα τθσ εξϊπορτασ και να φάμε τθ μαγειρίτςα. Τόςο διακριτικά τρυφερι ιταν θ παρουςία του Άι Γιάννθ του Χρυςόςτομου, του γείτονα, ςτθ ηωι μου. Σιμερα διαβάηοντασ για τθ βουλγαρικι παρουςία ςτθν κατοχικι Κεςςαλονίκθ ζμακα και τθν ιςτορία τθσ εκκλθςίασ του διακριτικοφ Άι Γιάννθ του Χριςόςτομου, που από άλλουσ χτίςτθκε για άλλον άγιο, πζραςε ςε χζρια άλλων και άλλου άγιου, ζνα πράμα ςαν τθν ιςτορία τθσ πόλθσ μασ. Στα 1907 θ βουλγαρικι κοινότθτα Κεςςαλονίκθσ ζφερε τουσ αδελφοφσ Μιτρόβςκι, χτιςτάδεσ απ’ τθ Δρίβθ, το Дебър, από τον Μαφρο Δρίνο, τον παραπόταμό του άντικα. Το ςτα ςλαβομακεδονικά Дебар, γεννζτθρα του άρχοντα Λωάννθ Καςτριϊτθ, αυτοφ που ςτα 1402 ςυνόδευςε, μαηί με άλλουσ Αλβανοφσ υποτελείσ, τον Οκωμανό ςουλτάνο Βαγιαηίτ ςτθ Μικρά Αςία, ςτθν εκςτρατεία του εναντίον των Μογγόλων του Ταμερλάνου, θ οποία κατζλθξε ςτθ μοιραία μάχθ τθσ Άγκυρασ, για να πεκάνει μετά από αλιςβερίςια και ςυγκροφςεισ μεταξφ Βενετϊν και Μουςουλμάνων τελικά το 1437, ωσ μοναχόσ με το όνομα Λωακείμ, ςτθ Μονι Χιλανδαρίου του Αγίου Προυσ. Ο άρχοντασ Λωάννθσ Καςτριϊτθσ ιταν ο πατζρασ του εκνικοφ ιρωα των Αλβανϊν, Σκεντζρμπεθ. Αχ, αυτόσ ο ςαγθνευτικά ςφιχτοδεμζνοσ γόρδιοσ δεςμόσ τθσ Λςτορίασ των Βαλκανίων, που πασ να πιάςεισ μια άκρθ και αναδφονται χιλιάδεσ νιματα!
Θ Δρίβθ, λοιπόν, φθμιηόταν ςε όλθ τθ Βαλκανικι για τουσ χτιςτάδεσ του, τουσ μάςτορζσ του με τισ φοβερζσ ικανότθτζσ ςτθν καταςκευι λεπτοδουλεμζνων και εντυπωςιακϊν ξυλόγλυπτων, τθ ηωγραφικι όμορφων εικόνων και τθ μοναδικι τουσ αρχιτεκτονικι. Θ Δίβρθ διζκεται μια από τισ τρεισ φθμιςμζνεσ ςχολζσ ξυλογλυπτικισ ςτα Βαλκάνια, τθ Σχολι ξυλογλυπτικισ τθσ ςλαβονικισ φυλισ των Μίγιακ, που ζφτιαξαν το πανζμορφο και μοναδικό ςε όλθ τθν Ορκοδοξία τζμπλο τθσ ιεράσ Μονισ Μπιγκόρςκι, οι άλλεσ δφο ςχολζσ ξυλογλυπτικισ ιταν το Σάμοκοβ και το Μπάνςκο.
Το τζμπλο τησ ιεράσ Μονήσ Μπιγκόρςκι
Ιρκαν, λοιπόν, οι χτιςτάδεσ απ’ τθ Δρίβθ και ςτα 1907 άρχιςαν να χτίηουν όχι τον Άι Γιάννθ τον Χρυςόςτομο, αλλά τον Άι Γιϊργθ, για τθ Βουλγαρικι Ζξαρχία, για τισ ανάγκεσ τθσ βουλγαρικισ κοινότθτασ των Εξοχϊν ι Ρφργων τθσ εκτόσ των τειχϊν Κεςςαλονίκθσ.
Ο προγραμματιςμόσ τουσ ζλεγε ότι ςτα 1913 θ εκκλθςία κα είχε ολοκλθρωκεί, άλλαι όμωσ αι βουλαί των προταγωνιςτϊν των Βαλκανικϊν Ρολζμων, ςτα 1912 ο Ταχςίν Ραςάσ παραδίδει τθν πόλθ ςτον Ελλθνικό ςτρατό.
Ο Χαςάν Ταχςίν παςάσ υπογράφει την παράδοςη τησ Θεςςαλονίκησ ςτουσ Έλληνεσ. Πίνακασ του γιου του Κενάν Μεςαρζ.
Το επόμενο βράδυ τθσ παράδοςθσ τθσ πόλθσ ομάδα βουλγάρων ςτρατιωτϊν, που ςτρατοπζδευε ςτθ γειτονιά, επιτίκεται ςτο ςπίτι του Ταχςίν Ραςά, που βριςκόταν μζχρι το 1960 επί τθσ Ραπαναςταςίου, ςτο παρκάκι με τον μακεδονικό τάφο απζναντι από το Μαιευτιριο, ςτθν αλάνα που ξαμολιόμαςταν μετά το ςχολείο, ςτθ γειτονιά του Άι Γιάννθ του Χρυςόςτομου, για να λιντςάρουν τθν οικογζνεια του Ταχςίν Ραςά που παρζδωςε τθν πόλθ ςτουσ Ζλλθνεσ κι όχι ςτουσ Βοφλγαρουσ. Το βράδυ εκείνο ο κοςμοπολίτθσ αλεβίτθσ παςάσ, ο μετζωροσ ςτθ ρωγμι του χρόνου μεταξφ δφο κόςμων, απουςίαηε για να διευκετιςει τα τθσ παράδοςθσ τθσ πόλθσ, όπωσ και πολλά άλλα βράδια προςτατευόμενοσ του Βενιηζλου, γιατί τον κθνυγοφςαν εκτόσ από τουσ Βοφλγαρουσ και οι Τοφρκοι ωσ προδότθ. Τθν οικογζνειά του τθν προςτάτεψαν από το λιντςάριςμα οι άρτι αφιχκζνετεσ ςτθν πόλθ Κριτεσ χωροφφλακεσ, αυτοφσ που ςε μιαν άλλθ εποχι, ςε ζναν άλλον κόςμο, τουσ οργάνωςε ο ίδιοσ ο Ταχςίν Ραςάσ ωσ διοικθτισ τθσ Κριτθσ.
Τθν επόμενθ χρονιά, το 1913, όλθ θ περιουςία τθσ Βουλγαρικισ εξαρχίασ καταςχζκθκε και ο θμιτελισ τότε ναόσ του Άι Γιάννθ του Χρυςόςτομου περνά ςτθν κατοχι τθσ Λεράσ Μθτρόπολθσ Κεςςαλονίκθσ, θ οποία ανικει ςτισ Νζεσ Χϊρεσ, ιτοι ςτο Οικουμενικό Ρατριαρχείο και πολφ ςωςτά και προφθτικά ο Μθτροπολίτθσ Κεςςαλονίκθσ Γεννάδιοσ αφιζρωςε τθν θμιτελι ακόμθ εκκλθςία ςτον Άγιο Λωάννθ τον Χρυςόςτομο, τον Μικραςιάτθ άγιο, ο οποίοσ δζκα χρόνια μετά κα ευςπλαχνιςκεί τουσ ςυμπατριϊτεσ του μικραςιάτεσ πρόςφυγεσ, κα τουσ φιλοξενιςει και κα τουσ περικάλψει εντόσ του ναοφ του, για να παραδωκεί είκοςι χρόνια μετά, ςτα 1942 ξανά ςτθ Βουλγαρικι Εξαρχία από του Γερμανοφσ μετά από ςυνεχείσ πιζςεισ τθσ Βουλγαρικισ Λζςχθσ προσ τισ γερμανικζσ αρχζσ τθσ Κεςςαλονίκθσ. Τι εςτί Βουλγαρική Λζςχη τησ Θεςςαλονίκησ; Ζνα ςωματίο «με ςκοπόν μορφωτικόν και εκπολιτιςτικόν των μελϊν αυτοφ...», το οποίον δθμιουργικθκε ςτισ 8 Απριλίου του 1941 λίγεσ μζρεσ μετά τθν κατάλθψθ τθσ Κεςςαλονίκθσ από τουσ Γερμανοφσ και το οποίον μζςω τθσ διανομισ τροφίμων και άλλων ειδϊν κακϊσ και τθσ παροχισ διευκολφνςεων προσ τα μζλθ του, αλλά και μζςω τθσ προπαγάνδασ που αςκοφςε με διάφορουσ τρόπουσ, επιδίωκε να προςελκφςει, κατοίκουσ τόςο τθσ Κεςςαλονίκθσ όςο και γενικότερα τθσ Μακεδονίασ, ςτθ βουλγαρικι ιδζα με απϊτερο ςτόχο να παρουςιάςει ςτισ γερμανικζσ αρχζσ ζναν όςο το δυνατόν μεγαλφτερο αρικμό βουλγαροφρόνων ςτθν Μακεδονία προκειμζνου να πετφχει κάποια ςτιγμι τθν προςάρτθςι τθσ ςτθ Βουλγαρία. Τθν 1θ Μαΐου του 1941, λοιπόν, ςυγκεντρϊκθκαν ςτο κτίριο, όπου παλαιότερα ςτεγάηονταν το γιουγκοςλαβικό εμπορικό επιμελθτιριο, ςτθν οδό Κομνθνϊν 6, ςτο ςθμερινο ξενοδοχείο luxembourg οι: Νεδζλκο Α. Τςαοφςεφ, Κροφμ Ρόπεφ, Κωνςταντίνοσ Μπογδάνοφ, Νζςτορ Αγγζλοφ, Στόγιαν οφκοφ, Νικόλα Φιλίπποφ και Δθμιτρι Λβάνοφ και αποφάςιςαν να ιδρφςουν τθ Βουλγαρικι Λζςχθ Κεςςαλονίκθσ. Αργότερα πρόεδροσ εκλζχκθκε ο Ταγματάρχθσ Αλζξανδροσ Σαμαρτηίεφ, για να αντικαταςτακεί από τον Δθμιτριο Σιάνοφ ι Σιάννθ.
Ξενοδοχείο luxembourg, πρϊθν γιουγκοςλαβικό εμπορικό επιμελθτιριο, ςτθν οδό Κομνθνϊν 6, ςτα 1941 ιδρφκθκε θ Βουλγαρικι Λζςχθ Κεςςαλονίκθσ.
Ουςιατικά αρχθγόσ ιταν ο διαβόθτοσ Κζτςικοφ, αυτόσ που κατθφκυνε τουσ κομθτατηιδεσ Γκότςεφ, Κάλτςεφ και Ντίμτςεφ και κεωρείται υπεφκυνοσ για τισ ςφαγζσ ςτθ Δράμα και ςτο Δοξάτο. Αυτόν τον εκτζλεςε το Αντιβουλγαρικό Κομιτάτο Μακεδονίασ του ταγματάρχθ του πεηικοφ Ραπαβαςιλείου μζςα ςτο μαγαηί του, που το είχε κλζψει από τον Ντοφνιο και το μετονόμαςε «Parfumerie”, για να καλφπτει το λακρεμπόριο ςιτθρϊν που ζκανε, ςτθ διαςταφρωςθ των οδϊν βαςιλζωσ Θρακλείου και Βενιηζλου, δίπλα ςτο ςθμερινό Εβραϊκό Μουςείο. Ο ταγματάρχθσ Ραπαβαςιλείου είχε βγει αντάρτθσ ςτο Βζρμιο και τα Ριζρια, ςτθν περιοχι Χάδοβα, το 1044 τον εκτζλεςε θ κομμουνιςτικι ΟΡΛΑ Κεςςαλονίκθσ. Τον Κζτςικοφ τον διαδζχεται ςτθν εξουςία ο γιοσ του, που ιταν ταγματαρχθσ του γερμανικοφ ςτρατοφ, υπθρετοφςε ςτο τμιμα διερμθνζων, κυκλοφοροφςε ςτθν πόλθ με γερμανικι ςτολι και διθφκυνε όπωσ και ο πατζρασ του κάκε λακρεμπόριο ςτθν πόλθ, ιταν οι μαζςτροι των μαυραγοριτϊν Κεςςαλονίκθσ. Τον γιο Κζτςικοφ τον εκτζλεςε θ αμφιλεγόμενθ οργάνωςθ μελϊν του Ελλθνικοφ ςτρατοφ και τθσ Χωροφυλακισ ΡΑΟ (Ρανελλινια Απελευκερωτικι Οργάνωςθ) Κεςςαλονίκθσ μζςα ςτο ςπίτι τθσ ουμάνασ ερωμζνθσ του ονόματι Ντιςμάξι ςτθν οδό Μθτροπολίτθ Αιμιλιανοφ Γρεβενϊν, πίςω από τον Λευκό Ρφργο, τον Μάιο του 1944.
Θ ςφραγίδα τθσ Λζςχθσ ζγραφε «Βουλγαρικι Λζςχθ Κεςςαλονίκθσ» και ςτθν μζςθ είχε τουσ Αγίουσ Κφριλλο και Μεκοδίο, ςτθν θμζρα εορτισ των οποίων (24 Μαΐου) θ Λζςχθ γιόρταηε. Σφμφωνα με το αρ. 4 του καταςτατικοφ μζλθ τθσ μποροφςαν να γίνουν Βοφλγαροι που είχαν γεννθκεί ςτθν Μακεδονία ι είχαν μακεδονικι καταγωγι. Τα μζλθ ζπρεπε να καταβάλλουν ετιςια ςυνδρομι 120 δραχμζσ. Κάκε μζλοσ τθσ Λζςχθσ λάμβανε δελτίο – ταυτότθτα, ςτο οποίο αναφερόταν το ονοματεπϊνυμό του, θ οικογενειακι του κατάςταςθ και το επάγγελμά του.
Ράντωσ, μεταξφ άλλων, μζλθ τθσ Λζςχθσ ζγιναν και άτομα του υποκόςμου τθσ πόλθσ προκειμζνου να ζχουν τθν προςταςία τθσ Λζςχθσ και κατ’ επζκταςθ του Βουλγαρικοφ Ρροξενείου αν ςυλλαμβάνονταν από Ζλλθνεσ αςτυνομικοφσ. Στα μζλθ τθσ Λζςχθσ γινόταν διανομι διαφόρων αγακϊν όπωσ ηάχαρθ, καφζσ, ςαποφνι και πετρζλαιο θ εξεφρεςθ των οποίων ςε χαμθλζσ τιμζσ ςτθ διάρκεια τθσ κατοχισ ιταν για τουσ υπόλοιπουσ ανκρϊπουσ ιδιαίτερα δφςκολθ ζωσ αδφνατθ. Επίςθσ θ Λζςχθ υποςχόταν ςτα μζλθ τθσ δωρεάν ιατροφαρμακευτικι περίκαλψθ και εκπαίδευςθ, ότι κα τουσ ζβριςκε δουλειά και ότι κα τουσ βοθκοφςε και κα τουσ ςτιριηε ζναντι των γερμανικϊν αρχϊν. Σφμφωνα με ςτοιχεία τθσ κατοχικισ υπθρεςίασ του «Κζντρου Αλλοδαπϊν» τθσ Κεςςαλονίκθσ τα μζλθ τθσ Βουλγαρικισ Λζςχθσ Κεςςαλονίκθσ τον Οκτϊβριο του 1942 ιταν 14.149. Ενάμιςι χρόνο περίπου αργότερα, τον Απρίλιο του 1944 θ Λζςχθ είχε 18.426 μζλθ. Τα άτομα αυτά δεν ιταν μόνο από τθ Κεςςαλονίκθ, αλλά και από επαρχίεσ τθσ Δυτικισ Μακεδονίασ. Στθ Λζςχθ είχαν γραφτεί και πολλά άτομα που είχαν ελλθνικι ςυνείδθςθ αποκλειςτικά για λόγουσ επιβίωςθσ και κάποια ςτιγμι αποχϊρθςαν δθλϊνοντασ μετάνοια για τθ ςυμμετοχι τουσ ςτθ Λζςχθ Στισ 15 Ιανουαρίου του 1942, φςτερα από ςυνεχείσ πιζςεισ τθσ Βουλγαρικισ Λζςχθσ προσ τισ γερμανικζσ αρχζσ τθσ Κεςςαλονίκθσ, παραχωρικθκε ςτθ βουλγαρικι πλευρά, ο ναόσ του Αγίου Ιωάννθ του Χρυςοςτόμου, ςτθ Κεςςαλονίκθ. Επίςθσ ςτισ αρχζσ Ιουνίου του 1942 είχε δοκεί ςτθ βουλγαρικι κοινότθτα ο ςερβικόσ ναόσ του Αγίου Σάββα, μετόχι τθσ Λεράσ Μονισ Χιλανδαρίου Αγίου Προυσ. Σιμερα βρίςκεται ςτο ιςόγειο τθσ πολυκατοικίασ τθσ οδοφ Καμβουνίων 1. Ο ναόσ υπιρχε πριν χτιςτεί θ πολυκατοικία και διατθρικθκε ςτο ιςόγειό τθσ.
Ο ςερβικόσ ναόσ του Αγίου Σάββα, το 1942 δόθηκε ςτουσ Βοφλγαρουσ
Στισ 25 Απριλίου του 1942 ο ςτρατιωτικόσ διοικθτισ Κεςςαλονίκθσ –Αιγαίου ενζκρινε τθν λειτουργία βουλγαρικοφ ςχολείου ςτθ Θεςςαλονίκθ, με περίπου 200 μακθτζσ, ςτο κτίριο του πρϊθν ςζρβικου ςχολείου, ςτθν οδό Αγίασ Τριάδοσ 15. Στο βουλγάρικο ςχολείο λειτουργοφςε και ςυςςίτιο γεγονόσ το οποίο, λόγω τθσ πολφ άςχθμθσ οικονομικισ κατάςταςθσ και τθσ πείνασ που επικρατοφςε, οδιγθςε και αρκετοφσ Ζλλθνεσ να γράψουν εκεί τα παιδιά τουσ. Το επόμενο διάςτθμα ςτάλκθκαν από τθ Βουλγαρία βιβλία και γραφικι φλθ.
Τον Ιανουάριο του 1943 δθμιουργικθκε, ςτο ςπίτι του Ρίςτοβιτσ ι Σιάτρεφ Μποηίν, ςτθν οδό Αγίασ Τριάδοσ 16, βουλγαρικι κλινικι, ςτθν οποία ςφμφωνα με τθν εφθμερίδα Ηόρα (φφλλο 7θσ Λουλίου 1943) παρζχονταν δωρεάν ιατροφαρμακευτικι περίκαλψθ ςτουσ Βοφλγαρουσ τθσ Κεςςαλονίκθσ. Στισ 16 Απριλίου του 1944 εγκαινιάςτθκε το βουλγάρικο γυμνάςιο (ςτο κτίριο του Ορφανοτροφείου Μζλιςςα, ςτθν οδό Βαςιλίςςθσ Πλγασ), το οποίο όμωσ δεν λειτοφργθςε ποτζ. Στο κτίριο του Ορφανοτροφείου, μζχρι το τζλοσ τθσ κατοχισ, λειτοφργθςε κοιτϊνασ των μακθτϊν που δεν ιταν από τθ Κεςςαλονίκθ αλλά και ξενϊνασ για τουσ επίςθμουσ Βοφλγαρουσ που ζφταναν ςτθν πόλθ.
Βουλγαρικό Γυμνάςιο, Ορφανοτροφείο Μζλιςςα, επί τησ Β. Όλγασ
Το καλοκαίρι του 1944 θ Βουλγαρικι Λζςχθ ιταν διχαςμζνθ ςχετικά με το μζλλον τθσ Μακεδονίασ: ο Σιάνοφ και άλλα μζλθ υποςτιριηαν τθν προςάρτθςθ τθσ Μακεδονίασ ςτθ Βουλγαρία ενϊ ο Δεμερτηίεφ υποςτιριηε τθ δθμιουργία αυτόνομθσ Μακεδονίασ. Το Σεπτζμβριο του 1944, και ενϊ ο Άξονασ κατζρεε, το διοικθτικό ςυμβοφλιο και τα θγετικά ςτελζχθ τθσ Βουλγαρικισ Λζςχθσ Κεςςαλονίκθσ εγκατζλειψαν τθν πόλθ και διζφυγαν ςτθ Βουλγαρία.
Κατερίνα Ρροκοπίου Κεςςαλονίκθ, 18/12/2018