Ανάπλαση Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης

Ανάπλαση Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης

[0] Περιεχόμενα [1] Εισαγωγή.

[2] Ιστορική Αναδρομή.

[3] Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης [3.1] Γενική περιγραφή του έργου.

[3.2] Περιγραφή κήπων Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Αστικός Σχεδισμός Ανάπλαση Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης

[3.2.1] Κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

[3.2.2] Κήπος του Ήλιου.

[3.2.3] Κήπος της Άμμου.

[3.2.4] Κήπος του Ίσκιου.

[3.2.5] Κήπος των Εποχών.

[3.2.6] Κήπος του Οδυσσέα Φωκά.

[3.2.7] Κήπος της Μεσογείου.

[3.2.8] Κήπος των Γλυπτών.

[3.2.9] Κήπος του Ήχου.

[3.2.10] Κήπος των Ρόδων.

[3.2.11] Κήπος της Μνήμης.

[3.2.12] Κήπος του Νερού.

[3.2.13] Κήπος της Μουσικής.

[4] Παρατήρηση κήπων [4.1] Παρατηρήσεις.

[4.2] Χάρτες πυκνοτήτων.

[5] Σχέση έργου με τους κατοίκους της πόλης [5.1] Ερωτηματολόγιο - Αποτελέσματα.

[5.2] Κριτικές.

[6] Συμπεράσματα.

[7] Βιβλιογραφία.

3 4-5 6-7 8 8 8 8 8-9 9 9 9 9-10 10 10 10 10 13-14 15-16 17 18 19 20

Γκιόκα Δήμητρα Δοσοπούλου Αφροδίτη Σελέκου Κατερίνα

1

2

[1] Εισαγωγή

[2] Ιστορική Αναδρομή

Ως αντικείμενο μελέτης φαινομένου οργανωμένου σχεδιασμού σε μια πόλη επιλέχθηκε η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου της Θεσσαλονίκης, γνωστή και ως Νέα Παραλία. Προκειμένου να γίνει η ανάλυση της περιοχής, έγινε η μελέτη της τόσο σε επίπεδο πολεοδομικό, όσο και σε επίπεδο συνθετικό και ανθρωπολογικό. Στόχος μας ήταν η διερεύνηση των προθέσεων των αρχιτεκτόνων που ασχολήθηκαν με τη μελέτη της περιοχής και κατά πόσο αυτές επιτεύχθηκαν μετά την ολοκλήρωση του έργου. Ακόμη ένα στοιχείο που εξετάσαμε είναι η σχέση του έργου με τους ανθρώπους και το αντίκτυπο που έχει αυτό στην πόλη.

Το παραλιακό μέτωπο της Θεσσαλονίκης υπήρξε ανέκαθεν ένωση του δυτικού και του ανατολικού τμήματος της πόλης, μια άμεση μετάβαση από το λιμάνι στον Λευκό Πύργο και από εκεί στο Καραμπουρνάκι. Για το λόγο αυτό με το πέρασμα των χρόνων αναδιαμορφώθηκε ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων και την καλύτερη επικοινωνία του κέντρου με το επεκτεινόμενο ανατολικό ιστό.

Γνωρίζοντας την ιδιαίτερη σχέση της πόλης της Θεσσαλονίκης με τον παραλιακό της άξονα, από τα πρώτα χρόνια μέχρι σήμερα, κρίναμε ενδιαφέρουσα τη μελέτη ενός τέτοιου έργου ανάπλασης που αλλάζει ριζικά την εικόνα του. Ανέκαθεν η παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελούσε ένα είδος δημόσιου χώρου ο οποίος χωρίς ιδιαίτερη μελέτη ή/και σχεδιασμό λειτουργούσε ως σημείο ψυχαγωγίας και αναψυχής τόσο για τους κατοίκους της όσο και για αυτούς που την επισκέπτονταν. Κρίναμε, λοιπόν, ενδιαφέρον να εξετάσουμε πως τελικά λειτουργεί ένας τέτοιου είδους σχεδιασμός σε συνδιαλλαγή τόσο με την πόλη όσο και με τους ανθρώπους που ζούνε και κινούνται εκεί.

Η ιστορία ξεκινάει το 1866 με το γκρέμισμα του μεσαιωνικού θαλάσσιου τείχους από τον βαλή Σαμπρή πασά. Η πόλη παύει να είναι περιτειχισμένη, και με τα μπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυμαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόμος, μήκους 1,5 km, η λεγόμενη «Παράλληλη οδός». Ήταν άλλωστε επιτακτική και η ανάγκη χάραξης ενός δρόμου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σημερινή Βασ. Όλγας)- με τα εμπορεύματα του λιμανιού αλλά και με τον Φραγκομαχαλά στον οποίο δέσποζαν οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία. Επόμενος σταθμός η δεκαετία του 50’, όπου το 1955 ο Κ. Καραμανλής αφαιρεί συμβολικά μια ράγα της τροχιοδρομικής γραμμής μπροστά από το Λευκό Πύργο για να ακολουθήσει η μεγαλύτερη, ίσως, μεταμόρφωση στην ιστορία της πόλης. Το 1959 ξεκινάει η μεγάλη επιχωμάτωση με το ξήλωμα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών, το μπάζωμα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου μέχρι το Καραμπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας. Στη νέα παραλία ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα δίνονται με πλειστηριασμό σε νέους προνομιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά βρίσκονται πια εσώκλειστα στον αστικό τσιμεντένιο ιστό. Κατά μήκος της νέας προκυμαίας απλώθηκαν πάρκα με διάσπαρτους χώρους πρασίνου και θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων, έγινε η διάνοιξη της λεωφόρου Κένεντι -νυν Μ. Αλεξάνδρου (που ουσιαστικά λειτούργησε σαν σύνορο ανάμεσα στην πόλη και τη θάλασσα) και κατά μήκος της χτίστηκαν μπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και αργότερα το κτίριο του «Μακεδονία Παλλάς». Η μορφή της Νέας Παραλίας, ολοκληρώνεται στα τέλη της δεκαετίας του ‘70. Στο τέλος του παραλιακού άξονα υπήρχε από το 1980 ένα λούνα παρκ που ήταν πολύ δημοφιλές στους Θεσσαλονικείς. Τέλη της δεκαετίας του 90, το λούνα παρκ μεταφέρθηκε και εκεί χτίστηκε το Μέγαρο Μουσικής και έτσι μειώθηκε σημαντικά η κινητικότητα των κατοίκων προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο κόσμος εκείνη την εποχή προτιμά να συχνάζει σε σημεία πιο κοντά στο κέντρο δηλαδή από το Λευκό Πύργο έως και το Ναυτικό Όμιλο λόγω της ύπαρξης των πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής και του Φωκά. Οι πρώτες απόπειρες για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα ξεκίνησαν το 1997, έτος κατά το οποίο η Θεσσαλονίκη υπήρξε πολιτιστική πρωτεύουσα, όταν στα πλαίσια ενός διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού με τίτλο “Ανάμεσα στην πόλη και την θάλασσα”, ζητήθηκε από οκτώ ευρωπαίους αρχιτέκτονες να σχεδιάσουν ισάριθμες προβλήτες περιπάτου και αναψυχής, που θα είχαν και το ρόλο στάσης επιβίβασης/αποβίβασης, σε μία αστική θαλάσσια συγκοινωνία που θα εκτείνονταν από το λιμάνι μέχρι το αεροδρόμιο. Η πρόσφατη ανάπλαση έχει αφετηρία τον Ιούνιο του 2005, με την αναδιαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του Λευκού Πύργου, που ολοκληρώθηκε το 2008. Παράλληλα εκείνη την εποχή (2006) ξεκινά και η ανάπλαση της Νέας Παραλίας από το Ναυτικό Όμιλο μέχρι το Μέγαρο σε μήκος 1,5 χλμ. Το κομμάτι δίνεται στο κοινό το έτος 2008 και το Μάιο του 2011 ξεκινάει η ανάπλαση του υπόλοιπου τμήματος (από τον Ναυτικό Όμιλο έως τον Λευκό Πύργο) το οποίο ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο του 2013.Η τελική αυτή αναδιαμόρφωση της Νέας Παραλίας, από το 2008 και μετά, θα μας απασχολήσει και στην παρούσα έρευνα.

3

4

[3] Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης [3.1] Γενική περιγραφή του έργου Ανάθεση μελέτης: ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πολεοδομική-Αρχιτεκτονική Μελέτη: Πρόδρομος Νικηφορίδης-Bernard Cuomo, Atelier R.CastroS.Denissof Ειδικοί Συνεργάτες: Παρασκευή Ταράνη, Εύη Καρυώτη Συνεργάτες: Η.Δόβα, Ε.Ζωγράφου, Δ.Παυλοπούλου,Ν. Καρακώστα, Ν.Μπίσκος, Σ.Νικολακάκη, Γ. Σκιαδόπουλος Σύμβουλοι Ακουστικής:Ν. Μπάρκας Στατική Μελέτη: Ιάκωβος Λαβασάς, Μαρία Στεφανούρη Η/Μ Μελέτη: Δημήτρης Μπόζης, Παναγιώτης Κικίδης, Γεράσιμος Καμπίτσης Φυτοτεχνική Μελέτη:Υλωρική ΕΕ, Φώτης Φασούλας Γεωτεχνική Μελέτη: Ευάγγελος Βασιλικός Μελέτη: 2001-2005 Έτος Κατασκευής: 2006-2013

2.1 Η νέα παραλία, πριν την ανάπλαση, την δεκαετία του ΄80 Πηγή: http://www.seleo.gr/zenphoto/albums/IMG_1452.JPG

Το έργο αφορά τον ανασχεδιασμό του θαλασσίου μετώπου της πόλης από τον Λευκό Πύργο έως το Μέγαρο Μουσικής, την λεγόμενη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για έναν σημαντικό δημόσιο τόπο της πόλης, γραμμικό, με περιορισμένο βάθος και μεγάλο μήκος, γεγονός που του προσδίδει ακριβώς τα χαρακτηριστικά του «μετώπου» -του λεπτού φλοιού, που απλώνεται στο όριο μεταξύ στεριάς και θάλασσας. Ο σχεδιασμός σε αυτό το όριο οφείλει να συνυπάρξει και να συνδιαλλαγεί με το υδάτινο στοιχείο. Πιστεύοντας πως πρέπει να διαφυλαχθεί το γοητευτικότερο στοιχείο της Νέας Παραλίας της Θεσσαλονίκης, που είναι η ενιαία γραμμική πορεία περιπάτου πλάι στον ανοικτό θαλάσσιο ορίζοντα, δεν επιχειρείται καμία προέκταση κατασκευών μέσα στην θάλασσα. Σκοπός του έργου είναι: • H διατήρηση και ενίσχυση της γραμμικότητάς του • H εξασφάλιση ενιαίων χαρακτηριστικών σε όλο το μήκος της διαδρομής • H δημιουργία δενδροφυτευμένης διαδρομής ως εναλλακτικό σκιασμένο χώρο περιπάτου • H αξιοποίηση του στοιχείου του νερού με τη δημιουργία «επεισοδίων νερού» ως χώρων στάσης • H επιλογή του σωστού φωτισμού Κεντρική ιδέα του έργου είναι η δημιουργία ενός συνεχόμενου γραμμικού χώρου με επιλογές ψυχαγωγίας, παιχνιδιού, χαλάρωσης, εκπαίδευσης και πολιτισμού, μια αλληλουχία διαφοροποιημένων χώρων, με ποικίλες ποιότητες, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα χρήσεων, αλλά διατηρούν ωστόσο τα χαρακτηριστικά της ενότητας και της συνέχειας, που ο ίδιος ο χαρακτήρας του μετώπου επιβάλλει. Το πλακόστρωτο της παραλίας, από το Λευκό Πύργο έως το Μέγαρο Μουσικής, αντιμετωπίζεται ενιαία και ισότιμα, χωρίς αυξομειώσεις στο εύρος του. Το δάπεδο διαφοροποιείται μόνο στο σημείο της απόληξης του κρηπιδώματος, όπου με τη χρήση ξύλινου καταστρώματος υψηλής αντοχής τονίζεται το όριο ξηράς και θάλασσας. Η αλλαγή του υλικού και η επιφανειακή του επεξεργασία επιτρέπει στους τυφλούς και αμβλύωπες περιπατητές να αντιληφθούν το όριο του κρηπιδώματος. Η διαδρομή αυτή με τα καθιστικά ανάμεσα στα δέντρα, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη τους θερινούς μήνες κυρίως σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Η αλέα λειτουργεί ως ενδιάμεσο όριο - φίλτρο μεταξύ των δύο διακριτών τμημάτων του παραλιακού μετώπου: του νότιου και βόρειου. Το νότιο τμήμα περιλαμβάνει το κρηπίδωμα, το πλακόστρωτο και τον ποδηλατόδρομο, και το βόρειο τμήμα περιλαμβάνει τους θεματικούς κήπους. Η αλέα δημιουργεί μια διαφοροποιημένη σε ποιότητες διαδρομή, οριοθετείται από τα δέντρα, αποκτά την κλίμακα του αστικού δρόμου και διαμορφώνει μια ενιαία εικόνα στην θέα του μετώπου από τη θάλασσα. Η διαδρομή αυτή τις νυχτερινές ώρες με τον ειδικό φωτισμό των δένδρων, είναι περισσότερο φωτισμένη από το υπόλοιπο τμήμα του πλακόστρωτου και ενισχύει έτσι το αίσθημα της ασφάλειας για τους περιπατητές.

2.2 Τμήμα της νέας παραλίας, μετά την ανάπλαση Πηγή: http://www.madatoforos.com/wp-content/flagallery/13-12-1_10-03-35/paralia-thessalonikhs-13.jpg 5

6

[3.2] Περιγραφή των κήπων [3.2.1] Κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ο Κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι ο πρώτος κατά σειρά κήπος της διαμόρφωσης της Νέας Παραλίας. Πιο συγκεκριμένα ο κήπος αυτός αναπτύσσεται στην περιοχή γύρω από το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και οριοθετείται από την οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου στα Βορειοανατολικά, το Βασιλικό Θέατρο και τις διαμορφώσεις του Λευκού Πύργου στα Βορειοδυτικά. Όσον αφορά την διαμόρφωση του κήπου έχει γίνει ενοποίηση των τριών πάρκων που αναπτύσσονταν στην εκεί περιοχή, τα οποία αποτελούνταν από ανοικτές επιφάνειες πρασίνου και απομακρύνθηκαν οι φυτικές περιφράξεις. Έχει τονιστεί η αξονική χάραξη που καταλήγει στον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με συστοιχία πιδάκων, συμμετρικές δενδροστοιχίες και μαρμάρινα καθιστικά ενώ ταυτόχρονα έχει διατηρηθεί η υφιστάμενη προεξοχή του πλακόστρωτου προς τη θάλασσα, και έχει επενδυθεί με ξύλινο δάπεδο, ως εξέδρα ή κατάστρωμα, με περιμετρικά καθιστικά και πίδακες νερού. Στο σημείο αυτό έχουν τοποθετηθεί και οι “Ομπρέλες”, έργο του γλύπτη Ζογγολόπουλου, με το οποίο εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1993.

[3.2.2] Κήπος του Ήλιου Πρόκειται για τον κήπο που γειτνιάζει με τον κήπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Χωρικά οριοθετείται από το ξενοδοχείο Μακεδονία Παλλάς και την νοητή προέκταση της οδού Έντισον. Χαρακτηριστικό αυτού του κήπου αποτελεί το κεκλιμένο του έδαφος σε τριγωνικό σχήμα, το οποίο υψώνεται με χαμηλή κλήση από το πλακόστρωτο της παραλίας προς το δρόμο και προσδίδει σε αυτό ιδιαίτερη θέα. Συνθετικά στοιχεία αυτού του κήπου αποτελούν οι ράμπες με δάπεδο κυβόλιθων που ανέρχονται στην πλαγιά, οι τριγωνικοί χώροι με χλοοτάπητα που διαμορφώνονται ανάμεσα στις ράμπες, τα πρισματικά καθιστικά από οπλισμένο σκυρόδεμα στα πλαϊνά των διαδρομών, τα τοιχία από πετροκάλαθα που αντιστηρίζουν τις πλευρές του λόφου και τα φωτιστικά κυβόλιθων που διασπείρονται στα δάπεδα του κήπου.

[3.2.3] Κήπος της Άμμου Ο κήπος της Άμμου βρίσκεται ανάμεσα στο ξενοδοχείο Μακεδονία Παλλάς και στον κήπο του ίσκιου. Στα ανατολικά του οριοθετείται από την λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου ενώ στα δυτικά του από το πλακόστρωτο που αποτελεί τμήμα του ενιαίου πλακόστρωτου της Νέας Παραλίας. Ο κήπος αυτός αποτελείται από δυο διακριτά τμήματα, την περιοχή του πάρκου κυκλοφοριακής αγωγής, το οποίο προϋπήρχε σε αυτό το τμήμα της παραλίας και απλά συντηρήθηκε και βελτιώθηκε λειτουργικά, και εκείνη των γηπέδων τένις και του παιδότοπου τα οποία αποτελούν προσθήκες των αρχιτεκτόνων. Ανάμεσα σε αυτά τα δυο τμήματα αναπτύσσεται ένας εγκάρσιος πεζόδρομος ο οποίος συνδέει τις δυο λειτουργιές και οδηγεί προς τη θάλασσα.

[3.2.4] Κήπος του Ίσκιου Πρόκειται για τον Κήπο που ακολουθεί τον Κήπο της Άμμου, ο οποίος δεν έχει ακόμη κατασκευαστεί. Σύμφωνα με την μελέτη, περιλαμβάνει μια διαμήκη πορεία – πεζόδρομο, η οποία συνδέει τη λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου με το ενιαίο πλακόστρωτο της παραλίας, εκατέρωθεν της οποίας διαμορφώνονται σημεία στάσης με κτιστά καθιστικά. Πρόκειται ουσιαστικά για μια γραμμική διαδρομή η οποία επιτρέπει τόσο την κίνηση όσο και την στάση. Στα πλαϊνά της όρια σχηματίζει οδοντωτό περίγραμμα, ενώ επιπλέον συνθετικά στοιχεία αποτελούν τα παρτέρια, τα καθιστικά σκυροδέματος, τα εντοιχισμένα σε σκυρόδεμα φωτιστικά και η σήμανση του.

Θεματικοί κήποι Αλέα Κρηπίδωμα, πλακόστρωτο, ποδηλατόδρομος 3.1.1 Διαγραμματικός χάρτης ζωνών 7

[3.2.5] Κήπος των Εποχών Ο επόμενος σε σειρά κήπος είναι ο κήπος των εποχών. Στόχος της συνθετικής μελέτης ήταν ο διαχωρισμός του κήπου σε τέσσερις περιοχές, οι οποίες θα συγκροτούν αναγνωρίσιμα τμήματα του κήπου, καθεμία από τις οποίες θα αντιστοιχεί και σε μια εποχή. Ο σχεδιασμός του κήπου ακολουθεί τη λογική μιας ήπιας επέμβασης καθώς έχουν διατηρηθεί σε γενικές γραμμές οι προϋπάρχουσες χαράξεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο κήπος να αποτελεί έναν ανοιχτό χώρο πρασίνου με ελεύθερες χαράξεις, τεχνητό ανάγλυφο έδαφος, ο οποίος είναι φυτεμένος με φυσική βλάστηση του ελληνικού τοπίου. Βασικό άξονα κίνησης στον κήπο αποτελεί μια “ξύλινη” πορεία, με δάπεδο από ξύλινες σανίδες, η οποία αναπτύσσει ποικίλες διακλαδώσεις στο χώρο και ορίζει σημεία εισόδου τόσο στην ανατολική και στη 8

δυτική, όσο και στη βόρεια και στη νότια πλευρά του. Στο χώρο του κήπου αναπτύσσονται επίσης ένα αναψυκτήριο, δυο κύριοι καθιστικοί χώροι, ένα μικρό και ένα μεγάλο υπαίθριο αμφιθέατρο και καθιστικά κατά μήκος αυτής της διαμπερούς ξύλινης διαδρομής.

[3.2.6] Κήπος του Οδυσσέα Φωκά Η κεντρική διαδρομή που διασχίζει το πάρκο του Οδυσσέα Φωκά αποτελεί συνέχεια της διαδρομής που διασχίζει τον Κήπο των Εποχών. Ο σχεδιασμός του κήπου ακολουθεί τη λογική μιας ήπιας επέμβασης καθ’ ‘ότι εκεί προϋπήρχε το ομώνυμο πάρκο. Έχει γίνει λοιπόν μια αναδιοργάνωση και αναχωροθέτηση των χρήσεων του προϋπάρχοντος, με αποτέλεσμα ο κήπος να έχει μετατραπεί σε έναν εκτεταμένο παιδότοπο ο οποίος όμως έχει ανακατασκευαστεί και εξοπλιστεί με καινούργιες κατασκευές και παιχνίδια. Επίσης έχουν τοποθετηθεί νέα δάπεδα και έχει γίνει φύτευση. Η τελική εικόνα αυτού του κήπου συντίθεται από πέντε συνθετικά στοιχεία καθένα από τα οποία χρησιμοποιεί διαφορετική γεωμετρία. Τα στοιχεία αυτά είναι το μεγάλο καμπυλόγραμμο σκάμμα που πληρώνεται με άμμο, το πλακόστρωτο που το πλαισιώνει, οι αρμοί του οποίου ακολουθούν έναν ορθοκανονικό κάνναβο, οι εξέδρες -αυτοφερόμενες μεταλλικές κατασκευές-, που έρχονται παράλληλα προς τους αρμούς του πλακόστρωτου, τα καθιστικά, που είναι επιμήκη χαμηλά πρίσματα από οπλισμένο σκυρόδεμα και τοποθετούνται εκατέρωθεν των εξέδρων και τέλος η δενδροστοιχία που ακολουθεί την καμπυλόγραμμη κίνηση του σκάμματος. Στο εσωτερικό του κήπου διαμορφώνεται επίσης μια κυκλική πέργκολα, μεταλλική κατασκευή επενδυμένη με ξύλο. Ο κήπος διαχωρίζεται από το δρόμο με τοιχία από πετροκάλαθα τα οποία τοποθετούνται στο ανατολικό του τμήμα.

[3.2.7] Κήπος της Μεσογείου Ο Κήπος αυτός εκτείνεται μεταξύ των νοητών προεκτάσεων των οδών Καλλιδοπούλου και 28ης Οκτωβρίου. Στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα ο κήπος υπήρχε ένα πάρκο που περιλάμβανε διαμορφωμένες διαδρομές ανάμεσα σε παρτέρια και μια πίστα για skateboard. Σκοπός της μελέτης ήταν η μετατροπή του πάρκου αυτού σε έναν ανοιχτό χώρο και η απόδοση σε αυτόν ενός αναγνωρίσιμου χαρακτήρα. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό διατηρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι προϋπάρχουσες χαράξεις του χώρου, οι οποίες όμως τώρα αντιμετωπίστηκαν ενιαία, και διαστρώθηκαν με μαλακό υλικό, σταθεροποιημένο χώμα. Ακόμη η ταυτότητα του πάρκου αυτού ενισχύθηκε με την θεματική του εξειδίκευση ως προς την φύτευση του η οποία σχετίζεται με τη μεσογειακή χλωρίδα, στην οποία οφείλεται και το όνομα του κήπου.

[3.2.8] Κήπος των Γλυπτών Ο κήπος των γλυπτών βρίσκεται απέναντι από το Λαογραφικό Μουσείο, στη θέση που παλιότερα υπήρχε υπαίθριος χώρος στάθμευσης. Όπως φανερώνει και το όνομα του, αποτελεί έναν υπαίθριο χώρο περιπάτου που φιλοξενεί μοντέρνα γλυπτά. Κυρίαρχο στοιχείο είναι μια μεγάλη επιφάνεια νερού, με ειδικό νυχτερινό φωτισμό, γύρω από την οποία διατάσσονται καθιστικά, επιμήκη παρτέρια, χαμηλές βάσεις γλυπτών και ένα περίπτερο. Ο κήπος περιβάλλεται από περίφραξη, η οποία όμως διακόπτεται στη βόρεια και στη νότια πλευρά, όπου υπάρχουν είσοδοι, καθώς και στη δυτική πλευρά όπου βρίσκεται η δεξαμενή νερού και το περίπτερο πολιτισμού-αναψυχής. Στο εσωτερικό του διαχωρίζεται σε δυο περιοχές με υψομετρική διαφορά μεταξύ τους, από τις οποίες η μια διαστρώνεται με σταθεροποιημένο δάπεδο ενώ η άλλη με χαλίκι. Όσον αφορά τα υπόλοιπα συνθετικά του στοιχεία(καθιστικά, παρτέρια, πλακοστρώσεις), ακολουθούν διαφορετικές διευθύνσεις και δεν ορίζουν μια συγκεκριμένη διαδρομή.

[3.2.9] Κήπος του Ήχου Ο κήπος του Ήχου είναι εξ’ ολοκλήρου φυτεμένος με υψηλά δένδρα και καλαμιές στη βόρειαβορειοανατολική πλευρά και χαμηλότερο πράσινο στο υπόλοιπο τμήμα του κήπου. Τον κήπο διασχίζει ένα μονοπάτι το οποίο τον συνδέει με τον κήπο των Ρόδων. Μία δεύτερη διαδρομή διαμορφώνουν οι τρεις μεγάλες γραμμικές υδάτινες επιφάνειες. Στο κήπο εντάσσεται το Μνημείο των πεσόντων πολεμιστών της Κορέας και κατασκευάστηκαν δύο πέργκολες που έχουν ως αναφορά τη κάτοψη του Μνημείου. Οι πέργκολες δημιουργούν εσωτερικούς χώρους γύρω από ένα κεντρικό αίθριο με διαφορετική διαμόρφωση και εξωτερικά οριοθετούνται από ένα μεταλλικό πλέγμα πάνω στο οποίο αναπτύσσονται αναρριχόμενα φυτά. Σε όλη την έκταση του κήπου, λόγω της θεματικής του, έχουν τοποθετηθεί κατασκευές που μπορούν να παράγουν ήχους και εμπλέκουν έτσι τον χρήστη σε μια 9

διαδραστική διαδικασία.

[3.2.10] Κήπος των Ρόδων Ο αμέσως επόμενος κήπος είναι ο κήπος των Ρόδων. Ο κήπος αυτός είναι ένας περίκλειστος χώρος και αποτελείται από έναν κήπο με τριανταφυλλιές και έναν παιδότοπο. Το κέλυφος του είναι μία πέργκολα, μεταλλική κατασκευή επενδυμένη με ξύλο, κλειστή από την εξωτερική πλευρά. Υπάρχουν τρεις είσοδοι που οδηγούν στο εσωτερικό του κήπου. Εσωτερικά η πέργκολα δημιουργεί ένα συνεχόμενο χώρο καθιστικού που αναπτύσσεται περιμετρικά του κεντρικού τμήματος του κήπου. Ένα μέρος της εσωτερικής περιμέτρου είναι στεγασμένο, προσφέροντας σκίαση στους χώρους ανάπαυσης, ενώ το υπόλοιπο είναι ανοιχτό και χωρίζεται στα δυο σύμφωνα με τη νοητή προέκταση της οδού Ιπποκράτους. Στο εσωτερικό του κήπου διακρίνουμε τρεις περιοχές: στη βόρεια πλευρά προστατευμένος από την περίκλειστη πέργκολα βρίσκεται ο παιδότοπος, κεντρικά βρίσκεται το αναψυκτήριο εντός μίας πλακοστρωμένης περιοχής και στο νότιο τμήμα του κήπου βρίσκονται τα παρτέρια που είναι φυτεμένα με πολύχρωμες τριανταφυλλιές.

[3.2.11] Κήπος της Μνήμης Ο κήπος της Μνήμης είναι ο μοναδικός κήπος που διαμορφώνεται και πάνω από την Λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το κεντρικό τμήμα του κήπου πλαισιώνεται και οριοθετείται από δύο δενδροστοιχίες. δημιουργώντας έτσι μία προοπτική προς την πόλη. Χαρακτηριστικό αυτό του κήπου αποτελεί μία κεντρική περιοχή που περιλαμβάνει 24 μεγάλα παρτέρια που φυτεύονται με αρωματικά φυτά και βότανα της Ανατολής. Εκατέρωθεν του κεντρικού τμήματος αναπτύσσονται, νότια δύο γήπεδα τένις και άλλοι χώροι πρασίνου και βόρεια ένας χώρος για σκύλους και δύο γήπεδα καλαθοσφαίρισης. Βόρεια του κεντρικού τμήματος του κήπου βρίσκεται επίσης το κεντρικό αντλιοστάσιο της ΕΥΑΘ για το οποίο δημιουργείται ένα νέο κέλυφος και κατασκευάζεται ένας μεγάλος εξώστης – παρατηρητήριο, στο οποίο οι περιπατητές έχουν πρόσβαση μέσω μιας ράμπας δίνοντας τους έτσι τη δυνατότητα για μια διαφορετική θέαση της περιοχής.

[3.2.12] Κήπος του Νερού Ο προτελευταίος σε σειρά κήπος είναι ο Κήπος του Νερού. Αποτελεί ένα χώρο όπου το νερό, όπως φανερώνει και το όνομα του, είναι το κυρίαρχο στοιχείο που οργανώνει και συνθέτει τη συνολική του ατμόσφαιρα. Εξαιτίας αυτού είναι ο μοναδικός κήπος στον οποίο έχουμε υποχώρηση του εδάφους σε τόσο μεγάλο βαθμό(περίπου 2μ.). Στον κήπο αυτό αναπτύσσονται μια μεγάλη επιμήκης επιφάνεια νερού η οποία αποτελείται από 5 διαδοχικές λίμνες φυτεμένες με υδρόφιλα φυτά (νούφαρα και καλαμιές) και μια ξύλινη πέργκολα, η οποία κατασκευάστηκε σε όλο το μήκος του κήπου έτσι ώστε να στεγάζει το περιμετρικό πλακόστρωτο γύρω από την υδάτινη επιφάνεια. Μεταξύ αυτών των διαδοχικών λιμνών υπάρχουν μονοπάτια από μαρμάρινες πλάκες που ενώνουν όλες τις πλευρές του κήπου. Στο άκρο του κήπου διαμορφώθηκε επίσης ένα τοίχος στον οποίο το νερό κυλάει και πέφτει με ένταση, ο οποίος τον διαχωρίζει από το δρόμο τόσο οπτικά όσο και ηχητικά κάνοντας την παρουσία του νερού ακόμη πιο έντονη. Στην τριγωνική απόληξη του Κήπου του Νερού το έδαφος διαμορφώνεται με χαλαρές κυματοειδείς πτυχώσεις που σβήνουν μέσα στην επιφάνεια του νερού και φυτεύτηκε με γρασίδι.

[3.2.13] Κήπος της Μουσικής Στον τριγωνικό χώρο που γειτνιάζει με το Μέγαρο Μουσικής διαμορφώνεται ο Κήπος της Μουσικής. Ο Κήπος φυτεύεται με δέντρα σε κανονικές αποστάσεις υπό την καθοδήγηση καννάβου, αφήνοντας ένα τριγωνικό τμήμα φυτεμένο με γρασίδι, που περιβάλλεται από βαθμίδες αμφιθεατρικά διατεταγμένες. Στο χώρο αυτό υπάρχουν επίσης τρεις κυκλικές ξύλινες βαθμίδες. Ο χώρος προσφέρεται για μικρές υπαίθριες μουσικές εκδηλώσεις αλλά και για όλες τις άλλες χρήσεις που μπορεί να έχουν οι κήποι της νέας παραλίας. Στο βόρειο άκρο του κήπου διαμορφώνεται χώρος παιχνιδιού για τα παιδιάπαιδική χαρά, η οποία περικλείεται από τοιχία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον κήπο αυτό δεν υπάρχει διαμορφωμένο κάποιο στεγασμένο τμήμα.

10

3.2.1 Κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου Πηγή: Προσωπικό αρχείο

3.2.2 Κήπος του Απογευματινού Ήλιου Πηγή: http://nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/3, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.8 Κήπος των Γλυπτών Πηγή: http://nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/8, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.9 Κήπος του Ήχου Πηγή: Προσωπικό αρχείο

3.2.3 Κήπος της Άμμου Πηγή: http://nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/4, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.5 Κήπος των Εποχών Πηγή: http://nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/5, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.10 Κήπος των Ρόδων Πηγή: Προσωπικό αρχείο

3.2.11 Κήπος της Μνήμης Πηγή: http://farm4.static.flickr.com/3053/2867628691_ afe9001ec4.jpg, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.6 Κήπος του Οδυσσέα Φωκά Πηγή: http://photos.wikimapia.org/p/00/03/77/01/33_full.jpg, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.7 Κήπος της Μεσογείου Πηγή: http://nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/7, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.12 Κήπος του Νερού Πηγή: http://www.epiloges.gr/sites/default/files/styles/ th_big_qua/adaptive-image/public/photos/city-beat/mitera. jpg?itok=ZIc2LF1m, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

3.2.13 Κήπος της Μουσικής Πηγή: http://nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/13, τελευταία επίσκεψη 9/2/2014

11

12

[4] Παρατήρηση κήπων [4.1] Παρατηρήσεις Σε μία προσπάθεια περαιτέρω μελέτης, επικεντρωθήκαμε στην παρατήρηση και την καταγραφή των χρήσεων 2 κήπων και των παραλιακών τμημάτου που ορίζονται από αυτούς, εκ των οποίων ο ένας ανήκει στο νέο και ο άλλος στο παλιό τμήμα της νέας παραλίας. Οι κήποι αυτοί είναι ο κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ο κήπος του ήχου αντίστοιχα. Η παρατήρηση και η καταγραφή έγιναν σε δύο ημέρες εκ των οποίων η μία καθημερινή και η άλλη αργία, προκειμένου να εντοπισθούν οι διαφορές στην επισκεψιμότητα των κήπων (πλήθος ανθρώπων και χρήση). Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις μας, μια καθημερινή ημέρα, η κίνηση και στους δύο κήπους είναι μειωμένη. Στον πρώτο κήπο σε διάστημα 10 λεπτών οι άνθρωποι οι οποίοι πέρασαν από εκεί ήταν 82 ενώ στον δεύτερο κήπο, ήταν μόλις 25 στον αντίστοιχο χρόνο. Η ίδια καταγραφή σε ημέρα αργίας, μας έδωσε αρκετά διαφορετικά αποτελέσματα. Στον κήπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου καταγράφηκαν 230 άτομα ενώ στον κήπο του ήχου 92. Κάποια γενικά συμπεράσματα που εξαγάγαμε από τις καταμετρήσεις τις οποίες κάναμε είναι πως ο κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου έχει αρκετά μεγαλύτερη επισκεψιμότητα σε αντίθεση με τον κήπο του ήχου. Είναι πολύ πιθανό όμως σε αυτό να συνέβαλε το γεγονός ότι ο κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι αισθητά μεγαλύτερος από τον κήπο του ήχου. Όσον αφορά τις χρήσεις του κάθε κήπου, ο κήπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου λειτουργεί αρκετά ως πέρασμα. Οικογένειες με παιδιά ήταν ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου που διέσχιζε ή στεκόταν στον κήπο αυτό. Επίσης μεγάλος ήταν και ο αριθμός των τουριστών οι οποίοι ήθελαν να επισκεφτούν τους κήπους. Αρκετοί από τους περαστικούς ήταν αθλητές, ποδηλάτες και άνθρωποι με τα κατοικίδια τους. Γενικά ο κήπος είναι ιδανικός για οικογενειακές βόλτες και όχι για μεγάλης διάρκειας στάση. Εκείνοι οι οποίοι κάθονταν για αρκετή ώρα στον κήπο και δεν ήταν απλά περαστικοί, ήταν κυρίως άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, που κάθονταν στα παγκάκια και διάβαζαν τις εφημερίδες τους ή απλά απολάμβαναν τον ήλιο. Αντίστοιχα στον κήπο του ήχου οι ηλικίες των επισκεπτών αλλά και η χρήση του, από αυτούς προσεγγίζει τον κήπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αρκετοί νέοι άνθρωποι βρίσκονταν στα γρασίδια μαζί με τα κατοικίδιά τους, αφού ο χώρος είναι ιδανικός για αυτά. Τα ζευγάρια ήταν ποιο απομονωμένα στα στέγαστρα, και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι ήταν καθισμένοι στα παγκάκια. Και εδώ, οι αθλητές και οι περαστικοί είναι αρκετοί από τους επισκέπτες του κήπου, όπως επίσης και γονείς με παιδιά μικρής ηλικίας.

Χώροι πρασίνου Ποδηλατόδρομος Επιφάνειες νερού/ λίμνες Ξύλινο deck Χώροι διαμορφωμένοι για παιδιά Στεγασμένοι χώροι Αναψυκτήρια Αθλητικές εγκαταστάσεις Αμφιθεατρικοί χώροι Μαρμάρινα καθίσματα 4.1 Διαγραμματικός χάρτης χρήσεων 13

14

[4.2] Χάρτες Πυκνοτήτων

15

Κήπος Μεγάλου Αλεξάνδρου Στοιχεία καταγραφής: Ημέρα: καθημερινή Χρονικό διάστημα: 12.30-12.40 μμ Πλήθος ατόμων: 82

Κήπος Μεγάλου Αλεξάνδρου Στοιχεία καταγραφής: Ημέρα: αργία Χρονικό διάστημα: 12.30-12.40 μμ Πλήθος ατόμων: 230

Κήπος του Ήχου Στοιχεία καταγραφής: Ημέρα: καθημερινή Χρονικό διάστημα: 12.30-12.40 μμ Πλήθος ατόμων: 25

Κήπος του Ήχου Στοιχεία καταγραφής: Ημέρα: αργία Χρονικό διάστημα: 12.30-12.40 μμ Πλήθος ατόμων: 92

16

[5] Σχέση έργου με τους κατοίκους της πόλης [5.1] Ερωτηματολόγιο - Αποτελέσματα Προσπαθώντας να έχουμε μια πιο σφαιρική άποψη για τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος της Θεσσαλονίκης αντιλαμβάνεται την Νέα Παραλία δημιουργήσαμε ένα ερωτηματολόγιο και το μοιράσαμε σε 50 κατοίκους. Μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων δήλωσαν ευχαριστημένοι από την νέα εικόνα του παραλιακού μετώπου μετά την ολοκλήρωση του έργου. Παρόλα αυτά οι περισσότεροι από αυτούς δεν την επισκέπτονται συχνά ‘η την επισκέπτονται με συχνότητα 1-2 φορές την εβδομάδα. Από τα δυο τμήματα της παραλίας το νέο τμήμα είναι εκείνο που επιλέγουν οι περισσότεροι, με κύριες χρήσεις την βόλτα και τον περίπατο. Όσων αφορά τη διαμόρφωση αυτής με θεματικούς κήπους, είναι σχετικά διαδεδομένο και γνωστό στο κοινό, ενώ ο πιο «δημοφιλής» κήπος είναι αυτός των ρόδων. Τέλος, στην ερώτηση σε ποιες ηλικιακές ομάδες πιστεύουν ότι απευθύνεται κυρίως αυτού του τύπου η διαμόρφωση, οι απαντήσεις έδειξαν ότι απευθύνεται κυρίως στις ηλικίες,18-30 και 30-50. Παρακάτω παραθέτουμε τα ακριβή αποτελέσματα της έρευνας.

•Είστε ικανοποιημένοι από την εικόνα του παραλιακού μετώπου μετά την ολοκλήρωση του έργου; 1. Ναι 2. Όχι

[5.2] Κριτικές Η ανάπλαση της Νέας Παραλίας έχει προκαλέσει αμφιλεγόμενες κριτικές τόσο στον τύπο όσο και στο Διαδίκτυο. Πολλοί είναι αυτοί που καλοδέχτηκαν τα θεματικά πάρκα, τον ποδηλατόδρομο που τρέχει κατά μήκος της παραλίας, το ξύλινο deck στην άκρη της. Η νέα παραλία, παρουσιάστηκε σε πολλά άρθρα του τύπου σαν ένα πάρκο υψηλών προδιαγραφών, που προσφέρει την άνετη μετάβαση από το ανατολικό τμήμα της πόλης προς το κέντρο, προσφέρει σημεία στάσης για παρατήρηση και ξεκούραση, καθώς και χώρους ψυχαγωγίας για τις μικρότερες ηλικίες. Ήδη από τις πρώτες μέρες της παράδοσης του έργου ιδρύθηκε ένα συλλογικό σχήμα με σκοπό την διατήρηση της ακεραιότητας της παραλίας και την ενίσχυση της χρήσης της με πολιτιστικές δράσεις, με το όνομα «Φίλοι της Νέας Παραλίας». Από την άλλη μεριά, από κριτικές που αναρτήθηκαν τόσο με μορφή δημοσιευμάτων όσο και σχολίων, η νέα διαμόρφωση δεν είναι η αναμενόμενη, καθώς δεν έχει αρκετούς χώρους πρασίνου και καλύπτεται σε ένα μεγάλο κομμάτι από τσιμέντο, κάτι που κάνει την παραλία ψυχρή τους χειμερινούς μήνες και ιδιαίτερα ζεστή το καλοκαίρι. Πολλοί είναι αυτοί που επισημαίνουν τη διάβρωση των υλικών κατασκευής και την κακή συντήρησή τους. Τέλος, κάτοικοι επί της οδού Μ. Αλεξάνδρου ισχυρίζονται πως κάποια σημεία της διαμόρφωσης αποκόπτουν τη θέα τους προς τη θάλασσα, και κατέθεσαν μάλιστα και αγωγή στο Συμβούλιο Επικρατείας.

•Επισκέπτεστε συχνά την νέα παραλία; 1. Ναι 2. Όχι •Με τι συχνότητα την επισκέπτεστε; 1. 1-2 φορές την εβδομάδα 2. 3-4 φορές την εβδομάδα 3. Καθημερινά •Ποιο τμήμα επισκέπτεστε συχνότερα; 1. Νέο τμήμα (Λευκός Πύργος- 28ης Οκτωβρίου) 2. Παλιό τμήμα (28ης Οκτωβρίου- Μέγαρο Μουσικής) 3. Και τα δύο •Για ποιο λόγο την επισκέπτεστε; 1. Ως πέρασμα 2. Βόλτα- Περίπατος 3. Άθληση 4. Ψυχαγωγία 5. Άλλο •Γνωρίζετε για την διαμόρφωση της παραλίας με βάση τους θεματικούς κήπους; 1. Ναι 2. Όχι •Ποιος κήπος παρουσιάζει κατά την γνώμη σας το μεγαλύτερο ενδιαφέρον; 1. Κήπος Μ. Αλεξάνδρου 2. Κήπος απογευματινού Ήλιου 3. Κήπος της άμμου 4. Κήπος των εποχών 5. Κήπος του Φωκά 6. Κήπος της μεσογείου 7. Κήπος των γλυπτών 8. Κήπος του ήχου 9. Κήπος των ρόδων 10. Κήπος της μνήμης 11. Κήπος του νερού 12. Κήπος της μουσικής •Σε ποιες ηλικίες πιστεύετε ότι απευθύνεται αυτού του τύπου η διαμόρφωση; 1. <12 2. 12-18 3. 18-30 4. 30-50 5. >50 5.1.1 Ερωτηματολόγιο που απαντήθηκε από κατοίκους της Θεσσαλονίκης 17

18

[6] Συμπεράσματα

[7] Βιβλιογραφία

Ολοκληρώνοντας την έρευνα μας για την ανάπλαση της νέας παραλίας της Θεσσαλονίκης προσπαθήσαμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, αν η νέα διαμόρφωση συμβάλλει τελικά στην ανάδειξη μιας ήδη ωραίας τοποθεσίας /περάσματος ή δεν έχει κανένα νέο ερέθισμα να προσφέρει στον περαστικό. Θεωρούμε πως πρόκειται για ένα αρκετά φιλόδοξο εγχείρημα, τόσο στο συνθετικό όσο και στο πρακτικό του κομμάτι. Ο σχεδιασμός του έργου ενισχύει την σχέση του ανθρώπου με το υδάτινο στοιχείο και το αναδεικνύει. Επιπλέον θετικά στοιχεία της μελέτης αποτελούν η μέριμνα των αρχιτεκτόνων για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, με τη διαφοροποίηση των υλικών, και η δημιουργία παιδότοπων για τα άτομα μικρότερης ηλικίας. Παράλληλα, η πρόβλεψη ύπαρξης υπαίθριων αθλητικών εγκαταστάσεων, προσφέρει μια ακόμη εναλλακτική χρήση του χώρου. Παρόλα αυτά εντοπίσαμε και ορισμένες προβληματικές. Κατά την γνώμη μας το παραλιακό μέτωπο της Θεσσαλονίκης είχε ανάγκη από περισσότερους χώρους πρασίνου, οι οποίοι θα προσέφεραν μεγαλύτερη άνεση στους χρήστες, σε σχέση με τις καιρικές συνθήκες του μεσογειακού κλίματος. Η διαμόρφωση δεν εισέρχεται αρκετά στον αστικό ιστό έτσι ώστε να τον ανακουφίσει και να τον διαφοροποιήσει. Τέλος η ελλιπής συντήρηση των εγκαταστάσεων από την πλευρά του Δήμου, κάθε άλλο παρά βοηθάει την ανάδειξη του έργου.

Βιβλία Καρύδης Ν.Δ., (2008), Τα Επτά Βιβλία της Πολεοδομίας, Αθήνα: Εκδόσεις Παπασωτηρίου. Εκδόσεις ΟΛΘ, (2011), Ένα λιμάνι, μια πόλη, μια ιστορία. Γεώργιος Κ. Ζωγραφάκης, (1967). Θεσσαλονίκη, Περίπατος ανάμεσα από την ιστορία και τα μνημεία της, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Μαστοριάδη.

Άρθρα «Ανάπλαση Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης», Περιοδικό ΚΤΙΡΙΟ, τεύχος Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2014, σελ. 22-25

Ιστότοποι www.nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3 http://www.parallaximag.gr/observatory/prasino-sti-nea-paralia http://www.parallaximag.gr/reportage/crash-test-sti-nea-paralia-thessalonikis http://centre-architecture.thessaloniki.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=7&Itemid= 667&lang=en http://www.kathimerini.gr/61443/article/epikairothta/ellada/oi-8essalonikeis-apolamvanoyn-th-voltasth-nea-paralia http://www.iefimerida.gr/news/132756/αρέσει-τρελά-η-νέα-παραλία-θεσσαλονίκης-μια-καλοδεχούμενηαστική-ανάπλαση-εικόνες

19

20