ΤΑΚ//Αλλαγή πλεύσης

ΤΑΚ ΤΑΚ ΑΛΛΑΓΗ ΠΛΕΥΣΗΣ

ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ Βραζιτίκου Μαρία Σελέκου Κατερίνα ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Ίρις Λυκουριώτη Βόλος, Σεπτέμβριος, 2018

2

ΤΑΚ ΑΛΛΑΓΗ ΠΛΕΥΣΗΣ

ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε την επιβλέπουσα καθήγητρια Ίριδα Λυκουριώτη για τις συμβουλές της. Την Κορίνα για τις συμβουλές της επί του παιδαγωγικού ζητήματος, τον Φίλιππο και την Φένια για την βοήθεια και την στήριξή τους τον τελευταίο μήνα της διπλωματικής μας εργασίας, και όλες εκείνες και εκείνους που βρίσκονται δίπλα μας όλα αυτά τα χρόνια.

4

Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΡΓΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΩΣ ΤΕΤΟΙΟ ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ

5

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.......................................................9 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ...............................................15 ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ............................25 ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ............................................31 ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ.........................................51 ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ.....................67 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ............................................103

7

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

9

10

Τι είναι το σχολείο; Το σχολείο είναι ένας θεσμός με συγκεκριμένη δομή και σκοπούς που αφορούν, κατά κύριο λόγο, τον μαθητή/τρία και κατ’ επέκταση την ίδια την κοινωνία. Το σχολείο ως ένας μηχανισμός περικλείεται από το γνωστικό θεωρητικό πεδίο αλλά και το ίδιο το πεδίο της πρακτικής. Οι βασικότερες προσεγγίσεις είναι στις ρίζες της επιστήμης της παιδαγωγικής. Στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής προσέγγισης, επιχειρήσαμε να έρθουμε σε επαφήή με τους κλάδους της Παιδαγωγικής και της Κοινωνιολογίας με στόχο την καλύτερη κατανόηση για την εκπόνηση της διπλωματικής. Μέσα από την επισκπόπηση του εκπαιδευτικού συστήματος διακρίναμε ορισμένους θεματικούς άξονες όπως: τον προσδιορισμό βασικών όρων παιδαγωγικής, τις επιστημολογικές προσεγγίσεις και τις βασικές αρχές μάθησης, τη διαθεματικότητα ως βασική αρχή οργάνωσης και τις κοινωνιολογικές της προεκτάσεις. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να γεφυρώσει τα παραπάνω δεδομένα με το χώρο και τις σχέσεις που ανπτύσσονται σχολείο. Θεωρούμε ότι η έννοια, το περιεχόμενο, η διαμόρφωση της σχολικής ζωής, η διδασκαλία και η μάθηση εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από τους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας με κεντρικά υποκείμενα τον παιδαγωγό και τον μαθητή. Τα μοντέλα οργάνωσης και διεύθυνσης στην εκπαίδευση, η τυπολογία μιας σχολικής τάξης και οι θεωρίες για την σχολική ζωή, η λειτουργία ενός σχολικού συγκροτήματος και μιας σχολικής μονάδας, η προώθηση και διεύρυνση της γνώσης και η ανάπτυξη της νοητικής, κοινωνικής και ηθικής αυτονομίας των μαθητών είναι ζητήματα που θα εξετάσουμε. Επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε ένα συνδετικό κρίκο αφενός ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο και αφετέρου ανάμεσα στους παιδαγωγούς και τους μαθητές . Σκοπός αυτής της προσέγγισης είναι η δημιουργία μιας πιο εξωστρεφούς σχέσης της εκπαιδευτικής κοινότητας με τους δημοτικούς και δημόσιους χώρους. Αποσκοπώντας στην ενεργοποίηση των ίδιων των υποκειμένων μέσα στα πλαίσια του εκπαιδευτικού συστήματος, συγκροτήσαμε σχέσεις μέσα από χωρικές λύσεις τις οποίες και προτείνουμε για τη δημιουργία ενός νέου σχολείου. Πρόκειται για μια πειραματική βλέψη, για ένα σχολικό συγκρότημα που περιλαμβάνει μαθητές και μαθήτριες 12 έως 18 ετών, στο πλαίσιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μια νέα πρόταση για έναν άλλον σχολικό προσανατολισμό, για μια αλλαγή πλεύσης στο σημερινό εκπαιδευτικό 11

σύστημα που επικρατεί στην ελλάδα. Επιδιώκουμε την σύμπλευση της πνευματικής με την τεχνική γνώση στη μαθησιακή διαδικασία, τη μάθηση μέσα από την πράξη και τις κοινωνικές εμπειρίες και τέλος την καλλιέργεια των ενδιαφερόντων των μαθητών και την προαγωγή της αυτενέργειας σε όλες τις διαδικασίες μάθησης του γνωστικού, ψυχοκινητικού και καλλιτεχνικο τομέα.

12

13

14

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

15

16

Το σχολείο μπορεί να οριστεί ως ένας τόπος στον οποίο λαμβάνει χώρα η εκπαίδευση συναρτήσει της παιδείας. Οι δύο αυτοί όροι πολλές φορές έρχονται σε αντιδιαμετρική θέση. Με τον όρο εκπαίδευση, σύμφωνα με τον Χαραλαμπόπουλο, «νοείται η απόκτηση ορισμένων δεξιοτήτων που δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και στην καλλιέργεια της νόησης ή της ανάπτυξης και ολοκλήρωση της προσωπικότητα, αλλά βοηθούν το άτομο να ανταποκριθεί σε ορισμένες ανάγκες. Η παιδεία αντίθετα αναφέρεται στο σύνολο της προσωπικότητας, στην ολόπλευρη πνευματική και ηθική ολοκλήρωσή της, είναι, δηλαδή μια διαδικασία με την οποία το άτομο αποκτά ανθρώπινη υπόσταση. Η εκπαίδευση, που είναι αναγκαία ως διαδικασία απόκτησης δεξιοτήτων, έχει τότε μόνο παιδευτική αξία, όταν δεν εμποδίζει το άτομο να αποκτήσει κοινωνική συνείδηση, όταν δηλαδή αποτελεί στοιχείο μιας διαδικασίας για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του. Οι έννοιες παιδεία και εκπαίδευση τείνουν να γίνουν ταυτόσημες στο βαθμό που η εκπαίδευση γίνεται παιδαγωγική εκπαίδευση.»1 Προκειμένου να υλοποιηθεί αυτό που ο Χαραλαμπίδης περιγράφει ως «παιδαγωγική εκπαίδευση», χρειάστηκε να επέλθει μια έντονη κριτική στο πρώιμο εκπαιδευτικό σύστημα που είχε εφαρμογή στο Δυτικό κόσμο, την οποία και παραθέτουμε συνοπτικά παρακάτω. Ένα από τα βασικά αιτήματα των Γάλλων Διαφωτιστών στην αγροτική Γαλλία του 18ου αιώνα ήταν η καθολική εκπαίδευση με έμφαση στις φυσικές επιστήμες (δηλαδή στην τεχνολογία) σε συσχέτιση με την σταδιακή εκβιομηχάνιση που συντελείται στην Ευρώπη την ίδια περίοδο. Η Γαλλία αποτελεί την πρώτη χώρα της Ευρώπης την εποχή εκείνη, που θεώρησε απαραίτητο η παιδεία να γίνει κτήμα όλου του λαού στην πρώτη αστική δημοκρατία των νεότερων χρόνων. Η εκπαίδευση ως τότε ελεγχόταν από την καθολική εκκλησίας και προνόμιο σπουδών είχαν μόνο οι ευγενείς ή οι πλούσιοι αστοί, στα ιδιωτικά κολλέγια που λειτουργούσαν. Ο Άγγλος φιλόσοφος John Locke (1632-1704) στο έργο του «Δοκίμιο για την ανθρώπινη διάνοια» θέτει το ζήτημα της ανθρώπινης διανοητικής ιστορίας. Για τον Locke τα ανθρώπινα υποκείμενα αποτελούν έναν άγραφο πίνακα κατά τη γέννησή τους που αντιλαμβάνονται τον κόσμο μέσω των αισθήσεων. Οι εικόνες του κόσμου και όσες σχηματίζουμε μέσω της στόχασης, μπορούν να γίνουν κατανοητές μέσω της επεξεργασίας τους με το Λόγο. Το έργο του μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις πρώτες προσπάθειες στον δυτικό κόσμο για την προώθηση της οργάνωσης του κρατικού μοντέλου, βάζοντας το ζήτημα του Λόγου και της νόησης των ίδιων των υπηκόων του για την εφαρμογή του νόμου και της τάξης. Παράλληλα με την ανάπτυξη της 1

Κ. Χαραλαμποπουλος, Το πρόβλημα της παιδείας στο φως της πάλης των ιδεών, Αθήνα 1983, σελ.11 17

βιομηχανίας απαιτούνται νέες γνώσεις και δεξιότητες τις οποίες καλείται να παρέχει η εκπαίδευση. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός ήταν εκείνος που ώθησε αρχικά τη Γαλλία και μετέπειτα την Αγγλία, να επικεντρωθούν στη μόρφωση των πολιτών τους. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα η αξία της εκπαίδευσης αναγνωρίστηκε από όλους και ήταν πλέον κοινή διαπίστωση ότι η παιδεία είναι αυτή που απελευθερώνει από δεισιδαιμονίες,τις προκαταλήψεις και τον ανορθολογισμό και οδηγεί στην πνευματική και ηθική λύτρωση, καθώς διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες. Εκτός από την έντονη επιθυμία για βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, κυρίως των κατωτέρων τάξεων, ένας άλλος παράγοντας που οδήγησε στην προσπάθεια παροχής εκπαίδευσης σε όλους τους πολίτες και κυρίως στην εργατική τάξη, ήταν η ολοένα αυξανόμενη πρόοδος της τεχνολογίας και η έντονη βιομηχανοποίηση. Για την προώθηση της εκπαίδευσης κατά τον 18ο αιώνα, έπρεπε να προωθηθεί ένα μοντέλο το οποίο θα έθετε τα χαρακτηριστικά με βάση τα οποία θα οργανωνόταν ο τρόπος και ο χώρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι, κοιτώντας μέσα από τις περιγραφές του Michel Foucault, στη Ρώμη υπάρχει η δυαδική και μαζική οργάνωση των μαθητών Ιησουιτών, όπου η εργασία, η εκμάθηση και η ταξινόμηση διενεργούνταν μέσα από την αντιπαράθεση των χωρισμένων σε αντίπαλες ομάδες παιδιών που νικούσαν ή έχαναν. Σταδιακά ο σχολικός χώρος ξεδιπλώνεται, η τάξη γίνεται ομοιογενής, αποτελείται πλέον μόνο από ατομικά στοιχεία που παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο, υπό το βλέμμα του δασκάλου. «Η βαθμιδωτή κατάταξη αρχίζει να ορίζει τη μεγάλη μορφή κατανομής των ατόμων στην σχολική τάξη : μαθητές παρατεταγμένοι στην τάξη, στους διαδρόμους, στις αυλές, θέση που αποδίδεται στον καθένα σε σχέση με το καθήκον και δοκιμασία, βαθμίδα που κατακτά από εβδομάδα σε εβδομάδα, από μήνα σε μήνα, από χρόνο σε χρόνο, ευθυγράμμιση των ηλικιακών τάξεων, καθώς η μια ακολουθεί την άλλη, διαδοχή της διδασκόμενης ύλης και των πραγματευόμενων ερωτημάτων σύμφωνα με την τάξη προϊούσας δυσκολίας .»1 Η οργάνωση ενός σειριακού χώρου αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες τεχνικές μεταβολές στην στοιχειώδη εκπαίδευση(...). Προσδιορίζοντας ατομικές θέσεις, κατέστησε δυνατό τον έλεγχο του καθενός και την ταυτόχρονη εργασία όλων. Οργάνωσε μια νέα οικονομία του χρόνου της εκμάθησης. Έθεσε σε λειτουργία τον Michel Foucault, Επιτήρηση και τιμωρία, η γέννηση της φυλακής, μετ. Τάσος Μπέτζελος, εκδόσεις Πλέθρον 2011, σελ 165

1

18

σχολικό χρόνο ως μηχανή μάθησης, αλλά και επιτήρησης, ιεράρχησης, ανταμοιβής.2 Συνοπτικά, ο Foucault άσκησε κριτική στον τρόπο που διεξάγονταν ο μηχανισμός της εκπαίδευσης μέσω του παραλληλισμού του με τους μηχανισμούς των εργοστασίων, των φυλακών και των νοσοκομείων. Στην καρδιά όλων των πειθαρχικών συστημάτων λειτουργεί ένας μικρός ποινικός μηχανισμός. Διαθέτει τα προνόμια ενός τύπου δικαιοσύνης, με τους δικούς του νόμους, τα δικά του εξειδικευμένα αδικήματα, τις δικές του μορφές κύρωσης, τις δικές του βαθμίδες δικαστικής κρίσης…Το εργαστήρι, το σχολείο, ο στρατός υπόκεινται σε μια μικρο-ποινικότητα του χρόνου(καθυστερήσεις, απουσίες, διακοπή εκτέλεσης καθήκοντος), της δραστηριότητας (απροσεξία, αμέλεια, έλλειψη ζήλου) της συμπεριφοράς (αγένεια, ανυπακοή), του λόγου (φλυαρία, αυθάδεια), του σώματος (“λανθασμένες στάσεις, παράτυπες χειρονομίες, ρυπαρότητα”), της σεξουαλικότητας (απρέπεια, άσεμνη στάση).3 Τι το περίεργο αν η φυλακή μοιάζει με τα εργοστάσια, με τα σχολεία, τους στρατώνες, τα νοσοκομεία, που όλα μοιάζουν με φυλακές; 4 Ο έλεγχος της δραστηριότητας, η πειθαρχία των σωμάτων, η εξέταση και ο πανοπτισμός ήταν κυρίαρχοι τρόποι επιβολής και πειθάρχησης. Για την επίτευξη αυτών των μεθόδων σημαντικό ρόλο έπαιξε η Αρχιτεκτονική, με τον σχεδιαμό χώρων ικανών να εφαρμοστούν τα παραπάνω, εξυπηρετώντας τις ανάγκες όχι των ανθρώπων που τα υφίστανται, αλλά των ανθρώπων που ασκούν τις τακτικές.

2

Στο ίδιο, 168

Michel Foucault, Επιτήρηση και τιμωρία, η γέννηση της φυλακής, μετ. Τάσος Μπέτζελος, εκδόσεις Πλέθρον 201,σελ.204

3

4

Στο ίδιο, σελ.258 19

20

21

22

Ένας άλλος θεωρητικός που συνέβαλε στην μελέτη της εκπαίδευσης είναι ο Pierre Bourdieu. Η σχέση του σχολείου με τον πολιτισμό βασίζεται στην κατανομή των εννοιών μέσα από κοινωνιολογική σκοπιά. Η εκπαίδευση υιοθετεί το μοντέλο της λογικής της αναπαραγωγής σύμφωνα με το πλαίσιο της θεωρίας του Bourdieu, συμβάλλοντας πιο απλά στην αναπαραγωγή δομών και κοινωνικών σχέσεων, εντείνοντας περαιτέρω τις κοινωνικές ανισότητες. Στο χώρο του σχολείου λοιπόν είναι εκεί που νομιμοποιούνται αυτές οι ανισότητες. Για παράδειγμα, το παιδί μιας ανώτερης τάξης έχει πιο πολλές πιθανότητες να εισαχθεί με κάποιο τμήμα στο πανεπιστήμιο από ένα παιδί που προέρχεται από μια εργατική φτωχή οικογένεια. Τα σχολεία, λοιπόν, είναι ένα πεδίο όπου συνιστά διακύβευμα, ένα χώρο που οι αντιθέσεις, η σύγκρουση και η εσωτερική πάλη αποτελούν τα χαρακτηριστικά του.1 Άλλο ένα κεφάλαιο σημαντικό για τον Bourdieu είναι το πολιτιστικό κεφάλαιο και πως αναπαράγεται ή όχι στο σχολείο. Οι μαθητές μπορεί να εισέρχονται στο σχολείο με κάποιο habitus2 , όπου κάθε τύπος κουλτούρας υιοθετείται αβίαστα μέσω της κοινωνικοποίησης. Στην κοινωνική πραγματικότητα λόγω των ταξικών ανισοτήτων διαμορφώνονται και διαφορετικοί τύποι κουλτούρας. Τα παιδιά των ανωτέρων στρωμάτων διαθέτουν πρόσβαση στην μόρφωση Για τα άτομα που προέρχονται από τα λιγότερο προνομιούχα στρώματα, το σχολείο παραμένει η μία και μοναδική οδός πρόσβασης στην κουλτούρα, και αυτό συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης, κατά συνέπεια, θα αποτελούσε τη βασιλική οδό για τον εκδημοκρατισμό της κουλτούρας αν δεν καθιέρωνε, με το να τις αγνοεί, τις αρχικές ανισότητες στο ζήτημα της κουλτούρας.3 Bourdieu, P, Κείμενα Κοινωνιολογίας, παρουσίαση–επιμέλεια: Ν. Παναγιωτόπουλος, Αθήνα, Στάχυ1999, σελ65

1

Ορίζεται το «σύστημα διαθέσεων που αποκτήθηκαν από άρρητη ή ρητή μαθητεία που λειτουργεί ως ένα σύστημα γενετήσιων σχημάτων, γεννά στρατηγικές που μπορεί να είναι αντικειμενικά σύμφωνες προς τα αντικειμενικά συμφέροντα των δημιουργών τους, χωρίς να έχουν γίνει σαφώς αντιληπτές με αυτόν τον σκοπό». Πρόκειται για την προδιάθεση του ατόμου που δημιουργείται διαμέσου διαφόρων εκκοινωνισμών του παρελθόντος, η οποία λειτουργεί ως σύστημα των γενεσιουργών σχημάτων που φέρουν στο παιχνίδι όσοι συμμετέχουν σε αυτό, Μουζέλης, Ν, Η κρίση της κοινωνιολογικής θεωρίας: τι πήγε λάθος, μετάφραση Β. Καπετανγιάννη, Αθήνα Θεμέλιο,2010, σελ. 178

2

Bourdieu, P., Οι Κληρονόμοι. Οι φοιτητές και η κουλτούρα, μετάφραση: Ν. Παναγιωτόπουλος - Μ. Βιδάλη, Αθήνα: Ινστιτούτο του βιβλίου – Καρδαμίτσας, σελ.73

3

23

24

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

25

26

Η Κριτική Παιδαγωγική συμβαδίζει με την ευαισθησία του εβραϊκού συμβόλου tikkun, το οποίο σημαίνει «να θεραπεύεις να διορθώνεις και να μετασχηματίζεις τον κόσμο, όλα τα υπόλοιπα είναι ερμηνευτικά σχόλια»1 Peter McLaren Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίζεται ένα έντονο ρεύμα κριτικής στην παιδαγωγική μέθοδο, μέσω μιας κοινωνιολογικής ανάλυσης της εκπαίδευσης χρησιμοποιώντας πολλαπλές θεωρητικές προσεγγίσεις. Χρησιμοποιούνται θεωρητικά εργαλεία και πρακτικές που πραγματεύονται τη δομή και τις διαδικασίες που έχουν τα εκπαιδευτικά συστήματα. Η κριτική παιδαγωγική είναι μια θεωρία που τείνει στην κοινωνική συνείδηση, μέσα από την διαδικασία αντίληψης του κοινωνικού πλαισίου. Ο όρος της Κριτικής Παιδαγωγικής χρησιμοποιήθηκε από τον Henry Giroux και στην συνέχεια από τον Stanley Aronowitz και Peter Mc Laner για να χαρακτηριστεί ένα ρεύμα θεωρητικής παιδαγωγικής σκέψης και εκπαιδευτικής πρακτικής που έκανε την είσοδο της στην Αμερική, το 1980. Περιλαμβάνει την διευρυμένη έννοια του Πολιτικού, σύνδεση της κριτικής με την δυνατότητα, την επαναδιατύπωση της σχέσης ανάμεσα στην θεωρία και την πρακτική.2 Μια βασική θεωρητική τάση της Κριτικής Παιδαγωγικής από την οποία εμπνεύστηκε ο Henry Giroux και δόμησε όλη αυτή την θεώρηση είναι το παράδειγμα του Βραζιλιάνου παιδαγωγού Paulo Freire. Ο τρόπος διδασκαλίας και αντιμετώπισης της εκπαίδευσης είναι μια μορφή ποιοτικής έρευνας και βαθιάς πολιτικής θέσης. Η σκέψη του έχει ριζοσπαστικές και μετααποικιακές προσεγγίσεις, δίνει κατά κύριο λόγο έμφαση στην πολιτική της γνώσης. Το βιβλίο που μελετήσαμε είναι η Αγωγή του Καταπιεζόμενου, του Freire οπού βασικοί άξονες στην μελέτη του είναι για τον τρόπο μάθησης και του McLaren, P. (2010). Κριτική Παιδαγωγική: Μια Επισκόπηση (μτφρ. Β. Παππή). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 279-330). Αθήνα: Gutenberg.

1

Aronowitz, S. & Giroux, H. (1986). Education Under Siege. The Conservative, Liberal and Radical Debate over Schooling. London: Routledge and Kegan Paul.

2

27

συνολικότερου πλαισίου εκπαίδευσης. Πίστευε ότι η εκπαίδευση είναι καθορισμένη πολιτικά για να παρέχει στους μαθητές τα εργαλεία του κριτικού αναστοχασμού και της κριτικής αυτενέργειας. Ο Freire υποστηρίζει ότι η καθιερωμένη εκπαίδευση λειτουργεί ως μια άσκηση κυριαρχίας που ενισχύει την ευπιστία των μαθητών, με το ιδεολογικό σκοπό που επιδιώκει (και που συχνά δεν τον αντιλαμβάνονται ούτε οι παιδαγωγοί) να τους διδάξει να προσαρμόζονται στον κόσμο της καταπίεσης 1. Έτσι, για αυτό τον λόγο γίνεται η παιδαγωγική μια πολιτική και ηθική πρακτική ώστε να παρέχει τη γνώση, τα κριτήρια και τις δεξιότητες στους μαθητές να αντιληφθούν τον ρόλο τους ως ενεργοί πολίτες, και να μοχθήσουν για μια ουσιαστική δημοκρατία. Σύμφωνα με τον Freire, η κριτική παιδαγωγική παρέχει το πλαίσιο της κουλτούρας του προβληματισμού, μέσα από την κριτική και την τάση του συνεχόμενου μετασχηματισμού. Γίνεται η διάκριση σε δυο αντιλήψεις περί της εκπαίδευσης, την τραπεζική και την προβληματίζουσα. Η τραπεζική αντίληψη της παιδείας εξ υπακούει μια διχοτόμηση ανάμεσα στον άνθρωπο και στον κόσμο: ο άνθρωπος απλώς βρίσκεται μέσα στον κόσμο, όχι μαζί με τον κόσμο ή μαζί με τους άλλους. Ο άνθρωπος είναι θεατής και όχι αναδημιουργός. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη ο άνθρωπος δεν είναι ενσυνείδητο ον (corpo consiente), είναι μάλλον κάτοχος μια συνείδησης : ένα άδειο “μυαλό” παθητικά δεκτικό των καταθέσεων της πραγματικότητας από τον έξω κόσμο2. Ενώ η προβληματίζουσα δεν διχοτομεί την δραστηριότητα του δασκάλου - μαθητή : ο δάσκαλος δεν είναι σημείο “φορέας γνώσεων” και σε άλλο σημείο “αφηγητής”, αλλά είναι πάντα “φορέας γνώσεων” τόσο όταν καταρτίζει ένα πρόγραμμα, όσο κι όταν συμμετέχει στο διάλογο με τους μαθητές3. Ενώ η τραπεζική εκπαίδευση ναρκώνει και παραλύει τη δημιουργική δύναμη, η προβληματίζουσα εκπαίδευση συνεπάγεται μια συνεχή αποκάλυψη της πραγματικότητας. Η πρώτη προσπαθεί να διατηρήσει το βούλιαγμα της συνείδησης, ενώ η δεύτερη αγωνίζεται για την ανάδυση της συνείδησης και για μια κριτική επέμβαση στην πραγματικότητα4. Ένα άλλο ζητούμενο που διαπραγματεύεται ο Freire είναι η σχέση του εκπαιδευτή και του εκπαιδευόμενου. Η παιδεία πρέπει να είναι με κοινό στόχο και σκοπό ανάμεσα στους δασκάλους και τους μαθητές, δηλαδή και τα δύο υποκείμενα όχι μόνο ερευνούν 1

Paulo Freire, Η Αγωγή του Καταπιεζόμενου, μετάφραση Γιάννης Κρητικός, εκδόσεις Κέδρος, 1977, σελ 87

2

Στο ίδιο, σελ 83

3

Στο ίδιο, σελ 90

4

Στο ίδιο, σελ 92

28

για την πραγματικότητα, αλλά επιδιώκουν παραπέρα την κριτική της γνώσης και την αναδημιουργία αυτής. Το παράδειγμα που φέρνει ο Freire είναι ότι ο εκπαιδευτικός θέτει ζητήματα Αυτό δεν σημαίνει ότι οι μαθητές ανακαλύπτουν μια νέα βιολογία, χημεία ή μαθηματικά. Αυτό είναι η έναρξη για την κριτική συμμετοχική εκπαίδευση. Οι μαθητές μαθαίνουν τα ίδια πράγματα θέτοντας ταυτόχρονα κριτικά ερωτήματα. Ποιος επιλέγει τη γνώση των σχολικών βιβλίων; Ποιανού τα συμφέροντα υπηρετεί;5 Στο επόμενο στάδιο περνάει σε αυτό που ονομάζεται διάλογος όπου είναι μια υπαρξιακή αναγκαιότητα. Ο διάλογος είναι η συνάντηση όπου ενωμένες η σκέψη και η δράση των διαλεγόμενων απευθύνονται στον κόσμο που πρέπει να αλλάξει6. Το περιεχόμενο του διαλόγου συμπεριλαμβάνει την κοσμοαντίληψη των ανθρώπων που παίρνουν μέρος και χτίζεται πάνω σε σχέσεις εμπιστοσύνης και κατανόησης. Με έναν τέτοιο τρόπο δίνεται η διάθεση των υποκειμένων να νιώθουν ασφάλεια και ελευθερία να εκφραστούν και να μιλήσουν. Η προσωπική εμπειρία είναι λοιπόν μεγάλης σημασίας καθώς εμπλέκονται οι αφηγήσεις των μαθητών, οι κοινωνικές τους σχέσεις και αποτελούν ένα χρήσιμο παιδαγωγικό μέσο. Η κριτική παιδαγωγική επιμένει ότι η εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι ουδέτερη. Για τον Freire, η παιδαγωγική προϋποθέτει την ιδέα για ένα πιο ισότιμο και δίκαιο μέλλον. Αυτός ο λόγος της κριτικής είναι το κληροδότημα που ψάχνουμε να εντοπίσουμε, δηλαδή αυτό μπορεί να υπάρξει στα σύγχρονα εκπαιδευτικά προβλήματα. Μπορούν να ιδωθούν ως έναν δρόμο μεταρρύθμισης ή επανάστασης; Η μεταφορά του μοντέλου του Freire σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ενώ είναι πολύ ενδιαφέρον ως τέτοιο, βλέπαμε την αδυναμία του να συμβεί. Η αδυναμία συνεργασίας των ανθρώπων και ο έντονος και αδιάκοπος ανταγωνισμός δημιουργούν τροχοπέδη στο να πραγματωθεί. Σε αυτό το σημείο της διπλωματικής βρεθήκαμε σε ένα τέλμα, που διερωτηθήκαμε πως ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να μεταφραστεί στα ελληνικά δεδομένα. Μην έχοντας κάποια συγκεκριμένη απάντηση να δώσουμε καθώς τα ερωτήματα πληθαίναν, πήραμε την απόφαση να ορίσουμε το πεδίο έρευνας και να καταπιαστούμε με το τι συμβαίνει σήμερα στα σχολεία.

5

Paulo Freire, Η Αγωγή του Καταπιεζόμενου, μετάφραση Γιάννης Κρητικός, εκδόσεις Κέδρος, 1977, σελ 96

6

Στο ίδιο, σελ.103 29

30

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

31

32

Η ανάγκη μας στάθηκε στο να επαναπροσδιοριστεί ο βασικός σκοπός της παρεχόμενης πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, να ξανά τεθεί δηλαδή το ερώτημα τι θεωρούμε σημαντικό να μαθαίνει το παιδί στο σχολείο και πώς. Η ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης από την επανάσταση του 1821, όπου δημιουργούνται οι πρώτοι θεσμικοί πυρήνες για την οργάνωσης της καθώς και την άρθρωση του ελληνικού κράτους, υπάρχουν αντιφάσεις στις διαρθρωτικές δομές της. Σύμφωνα με τον Χρήστο Φράγκο, καθηγητή του παιδαγωγικού τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δηλώνει ότι στην ιστορία της εκπαίδευσης δεν έχει επιτευχθεί ως τώρα η σύζευξη της παιδαγωγικής και κοινωνικής ερμηνείας του ελληνικού σχολείου. Λείπει από την παιδαγωγική του τόπου αυτού το καθαρό κοίταγμα, η σωστή και μεθοδική ανάλυση1. Ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή του εκπαιδευτικού συστήματος και πως δομήθηκε στο πέρασμα των χρόνων στην ελλαδική επικράτεια. Το 1834 υπάρχει η διάρθρωση της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια) και μετά από δύο χρόνια επιτρέπεται η δημιουργία ιδιωτικών σχολείων. Το εκπαιδευτικό σύστημα έχει επιρροές από το γερμανικό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι τα παιδιά της υπαίθρου είχαν δασκάλους με χαμηλότερο επίπεδο γνώσεων, αφού το διάταγμα της εποχής προέβλεπε δασκάλους τριών κατηγοριών για νομούς, δήμους και επαρχίες2. Τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν κατήχηση, ανάγνωση, γραφή, γραμμική, ιχνογραφία, φωνητική μουσική και δύο φορές την εβδομάδα πρακτική διδασκαλία. Για τα επόμενα χρόνια, το εκπαιδευτικό σύστημα δέχεται αρκετές μεταρρυθμίσεις. Ένα ζήτημα που αποτέλεσε κομβικό σημείο ήταν η δημοτική γλώσσα. Ένα κομβικό σημείο είναι και η ίδρυση του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου στο Βόλο το 1908 και το Μαρσάλειο, που είχε έντονες επιδράσεις ξένων παιδαγωγικών ιδεών και διάθεση έντονης αμφισβήτησης. Προφανώς εκδιωχθήκαν γιατί θωρούντουσαν για την εποχή αντιθρησκευτικά, αντεθνικά, ανήθικα και κυρίως εχθρικά επειδή δίδασκαν την δημοτική γλώσσα. Η μεταρρύθμιση που γίνεται το 1964 που είναι η βασική της παραλλαγή όλα αυτά τα χρόνια είναι η στοιχειώδης εκπαίδευση με υποχρεωτικό εξαετές δημοτικό σχολείο, τρια χρόνια γυμνάσιο και μετά επιλογή των μαθητών για συνέχιση σπουδών.

1

Σήφης Μπουζάκης, Νεοελληνική Εκπαίδευση (1821-1998), εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2006, σελ.15

2

Στο ίδιο, σελ.51 33

34

35

36

37

38

Αρχειοθετήσαμε λοιπόν τα διαγράμματα που βρήκαμε για τις αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος για την καλύτερη κατανόηση του εκπαιδευτικού συστήματος και πως αυτό έχει διαμορφωθεί ως σήμερα. Οι παρεμβάσεις αυτές στην εκπαίδευση δεν ήταν ποτέ ολοκληρωμένες προτάσεις αστικοδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, όπως αυτές ήταν γνωστές στις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Στόχευαν στην προσαρμογή της εκπαίδευσης σε εκείνη τη μορφή κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, που θα εξακολουθούσε να διατηρεί ως κυρίαρχο δομικό στοιχείο του ελληνικού σχηματισμού την εξάρτηση1.

Σήφης Μπουζάκης, Νεοελληνική Εκπαίδευση (1821-1998), εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2006, σελ.198

1

39

40

41

42

Επόμενο βήμα στη έρευνας μας είναι τι συμβαίνει σήμερα στο σχολικό πρόγραμμα και πως διαμορφώνεται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση τόσο του ενιαίου σχολείο όσο και του τεχνικού, αθλητικού και μουσικού σχολείου. Μιας και μας ενδιαφέρει αρκετά ο εσωτερικός διαχωρισμός της γενικής και τεχνοεπαγγελματικής εκπαίδευσης, όπου τελικά πολλές φορές οδηγεί στην διάκριση ανάμεσα στην πνευματική και χειρωνακτική εργασία.

43

44

45

46

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ

47

48

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Έχοντας τις παραπάνω πληροφορίες θεωρήσαμε σημαντικό βήμα στην έρευνα πεδίου μας να δούμε τι συμβαίνει στα σχολεία με άμεση επαφή. Με βάση τα θεωρητικά εργαλεία ως αυτό το σημείο, τα προσωπικά μας βιώματα και τους τόπους που καταγόμασταν, κρίναμε άξιο αναζήτησης και συγκριτικής μελέτης ανάμεσα σε σχολεία που είναι τοποθετημένα σε μια επαρχιακή πόλη και ένα χωριό της υπαίθρου του ιδίου νομού . Ο τόπος που επιλέξαμε είναι ο νόμος Λάρισας με πληθυσμό 162.591 κατοίκους και ο Αμπελώνας με 6.083 κατοίκους. Προβήκαμε στην δημιουργία ερωτηματολογίου και επιλογή συγκεκριμένων σχολείων. Τελικά, ήρθαμε σε επικοινωνία με αρκετά σχολεία και αποδέχτηκαν την πρόταση μας το 1ο Γυμνάσιο - 1ο Λύκειο Λάρισας και το Γυμνάσιο Λύκειο Αμπελώνα.

49

ΛΑΡΙΣΑ

50

51

52

53

54

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

55

56

57

58

59

60

Τα ερωτηματολόγια σύνολο αριθμούν τα 859, εκ των οποίων είναι 390 είναι των μαθητών και μαθητριών του Γυμνάσιο - Λυκείου Αμπελώνα και 469 μαθητών και μαθητριών του Γυμνάσιο - Λυκείου Λάρισας. Στα ερωτηματολόγια, ενδιαφερθήκαμε για την οικογενειακή κατάσταση των μαθητών και πως και αν επηρεάζει αυτή τις επιλογές τους, τον τρόπο μετακίνησης τους προς και από το σχολείο, οι χώροι που συχνότερα συναθροίζονται κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, η απασχόληση τους κατά την διάρκεια της υπόλοιπης μέρας, η σχέση τους με το κέντρο της Λάρισας και πόσο είναι συχνή η μετακίνηση τους προς σε αυτό, η επιλογή του να ζήσουν σε ένα αστικό κέντρο ή την ύπαιθρο. Επίσης σημαντικό ρόλο στην δομή του ερωτηματολογίου μας ήταν η σχέση τους με την γη, την καλλιέργεια, τα ζώα, οι κατασκευές και οι προτάσεις των ίδιων για ένα ιδανικό σχολείο.

61

62

ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

63

64

Μετά το πέρας της διαδικασίας της συλλογής των ερωτηματολογίων, ανακινήσαμε για την σύνδεση του νήματος από την κριτική παιδαγωγική του Freire και το σύστημα εκπαίδευσης στην ελλάδα στο πως και το τι θα μπορούσε να υλοποιηθεί σε ένα πραγματικό πρόβλημα προς επίλυση. Σε αυτό επιδιώξαμε μια συνάντηση με τους παιδαγωγούς του Μικρού Δέντρο. Το Μικρό Δέντρο - Ένα αλλιώτικο σχολείο είναι ένα αυτοοργανωμένο παιδαγωγικό εγχείρημα που λειτουργεί με τις αξίες της ελευθεριακής εκπαίδευσης και της βιωματικής μάθησης. Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Ιανουάριο του 2014 και το “δάσος” του βρίσκεται στην περιοχή Κρυονερίου της Θεσσαλονίκης. Οι άνθρωποι που το απαρτίζουν είναι μια ομάδα παιδιών, γονέων και παιδαγωγών. Μια εκπαίδευση που σε πρώτο επίπεδο ξεκινάει από το σεβασμό στην ατομικότητα του κάθε παιδιού, στους προσωπικούς του ρυθμούς, στις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Σε δεύτερο επίπεδο συνεχίζεται με το βίωμα της αμεσοδημοκρατικής κοινότητας, με εργαλεία τη συνεκπαίδευση, την αλληλοβοήθεια και τη συμμετοχή στη συλλογική ζωή. Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι να συντροφεύουν τα παιδιά με ενσυναίσθηση, ειλικρίνεια και αποδοχή στην ανακάλυψη της γνώσης και στην ολόπλευρη ανάπτυξη τους. Από την πολύωρη συζήτηση που διεξάχθηκε, εφοδιαστήκαμε με τα θεωρητικά εργαλεία και τις αξίες που μπορούν να μας εξυπηρετήσουν στο πεδίο έρευνας μας. Βασικό ξεκαθάρισμα στην ύλη διαβάσματος που είχαμε ως τώρα, και σημείο τομής είναι ότι στην κριτική παιδαγωγική που είχαμε σταθεί εκτός από τον Paulo Freire είναι και το μεγάλο κεφάλαιο αυτής της θεωρητικής τάσης που είναι η κοινωνική ανασυγκρότηση. Εκπρόσωπος αυτού του ρεύματος είναι ο John Dewey, που οι βασικές του ιδέες μπορούν να ιδωθούν μέσα από την διδασκαλία με επίκεντρο το μαθητή και όχι την διδακτέα ύλη. Ο ρόλος της εκπαίδευσης δεν είναι η προετοιμασία για την ζωή αλλά είναι η ίδια ζωή, καθώς είναι μια συνεχόμενη μάθηση μέσω των εμπειριών και των βιωμάτων. Ο Dewey προτείνει ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο μέσα στις φυσιολογικές κινήσεις και ανάγκες του υποκειμένου. Οι σχέσεις δίπολων είναι αυτές που πρέπει να προωθηθούν,όπως είναι η πνευματική και χειρωνακτική εργασία, προσδιορίζοντας ένα σχολείο εργαστήριο. Μια βασική του θέση πάνω σε αυτό που ονομάζεται βιωματική μάθηση είναι η διαδικασία κατά την οποία η γνώση αποκτάται μέσα από τον ενεργό ρόλο του υποκειμένου. Η υλοποίηση αυτού του πλαισίου έγινε μέσα από το σχέδιο Dalton της Μασαχουσέτης το 1920, που αντιπρότεινε ένα σύστημα διδασκαλίας που θέτει το μαθητή στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ανταποκρίνεται στις μαθησιακές ανάγκες, η λειτουργία του ως μεταρρυθμιστικό όργανο για την αναδιοργάνωση της σχολικής ζωής.

65

Τέλος, να μετατραπεί το σχολείο ως ένα ορμητήριο αυθόρμητης και ζωντανής μελέτης. Τίθεται λοιπόν στο επίκεντρο της μάθησης το παιδί, οι ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και το περιβάλλον του, μια διαδικασία μάθησης που επικεντρώνεται στο βίωμα και την εμπειρία . Ένα σχολείο για τη ζωή με τη ζωή, με την διδακτέα ύλη να ανταποκρίνεται στις ανάγκες, στο νοητικό επίπεδο, στις παραστάσεις της συγκεκριμένης κάθε φορά ηλικίας ο Decroly πρεσβεύει μία πολύ συγκεκριμένη περιγραφή των ψυχολογικών και διανοητικών δυνατοτήτων του παιδιού για κάθε ηλικία, που θυμίζει επίσης πολύ τα μεταγενέστερα «στάδια» του Πιαζέ. Η σχολική τάξη μετατρέπεται απλά σε χώρο συνάντησης των μαθητευόμενων. Η μάθηση πραγματοποιείται “εκτός των θυρών”. Στην τάξη τους οι μαθητευόμενοι συλλέγουν, κατατάσσουν, ταξινομούν και ανατρέχουν στα υλικά, τα βιβλία, τα αρχεία, τα υλικά που έχουν συλλεχθεί κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής δραστηριότητας1. Σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση του Decroly είναι πως οργανώνεται στη βάση «κέντρων ενδιαφέροντος» που είναι προσαρμοσμένα στις μαθητικές ανάγκες και δυνατότητες. Ο Freinet, παιδαγωγός και εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής, εισήγαγε την συνεργατική μάθηση, στην οποία οι μαθητές συνεργάζονται για την παραγωγή της γνώσης, την ελευθερία έκφρασης βασισμένα στα σχέδια δομής των δράσεων. Αναλυτικότερα στο αν είναι συλλογικές ή ατομικές οι εργασίες με βάση τα ενδιαφέροντα τους και τις κλίσεις τους. Επίσης ενισχύεται η ελευθερία της κίνησης μέσα στην τάξη και στα εργαστήρια, που προσδίδει μια άνεση και ασφάλεια των επιλογών που πράττουν οι μαθητές. Βασικό τρίπτυχο που δανειστήκαμε και εμπνευστήκαμε από αυτό είναι το τάξη-αυλή κοινότητα. Προτείνεται η σύνδεση του σχολείου με την πόλη, αναπτύσσοντας μια σχέση με τους υποστηρικτικούς θεσμούς της πολιτείας, της υγείας και του πολιτισμού. Οι διαδρομές από το σχολή προς την πόλη βοηθάει στην εξοικείωση των μαθητών με τον δημόσιο χώρο και ενισχύει την αντίληψη ότι τους αφορά και είναι κομμάτι της.

1

Το παιδαγωγικό έργο του Dr. Ovide Decroly, Γαβρεσέας, Παναγιώτης, Εκδόσεις Π. Δημητράκος, 1937, sel 107

66

Τρίπτυχο τάξη-αυλή-κοινότητα Μια ξεχωριστή αρχιτεκτονική υποστηρίζει την πρόταση του Frenet και συνδέει την τάξη με την αυλή και την κοινότητα και το σχολείο με τη ζωή. Το σχολείο δεν είναι πια μόνο του μέσα σε μια ξένη πόλη αλλά συνδέεται με δράσεις και διαδρομές με τους χώρους της πόλης. Το σχολείο αποτελεί μια «νήσο» από κτίρια τα οποία διευρύνουν τα όρια του σχολείου. Εδώ ενισχύονται οι διαδρομές μέσα κι έξω από το σχολείο, από το σχολείο προς την κοινότητα. Οι μαθητές εξοικειώνονται με το δημόσιο χώρο και αντιλαμβάνονται ότι τους αφορά. Με τις δράσεις τους και την συμμετοχή τους στα κοινά συν-διαμορφώνουν το περιβάλλον τους.

67

68

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟ ΑΜΠΕΛΩΝΑ

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΣΧΕΣΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΝ 12 - 18

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ

ΑΝΑΓΚΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΑΔΕΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ

ΑΔΕΙΑ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥΣ

ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ 69

ΓΎΜΝΑΣΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

8% 21%

12% 8%

22%

51% 35%

22%

21%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

δημόσιος τομέας ιδιωτικός τομέας αγροτικός τομέας οικιακή εργασία ΜΗΤΕΡΕΣ 70

άνεργη

4% 14%

59%

46%

34% 36% 11% ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

δημόσιος τομέας ιδιωτικός τομέας αγροτικός τομέας ΠΑΤΕΡΑΔΕΣ

άνεργος 71

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΤΡΟΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ

9% 17%

10%

13% 28% 29%

53% 41%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

πόδια ποδήλατο λεωφορείο αυτοκίνητο 72

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΑΡΕΣΚΕΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

9%

14%

8%

6%

36% 45%

13% 11% 34% 24%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

μαθηματικά φυσικές επιστήμες ανθρωπιστικές επιστήμες τέχνη / μουσική άθληση 73

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΧΩΡΟΥ ΣΤΑ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ

12% 36%

33% 54% 55%

13%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

74

ΛΑΡΙΣΑ

διάδρομος

αυλή

αυλή

γυμναστήριο

γυμναστήριο

κυλικείο

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΑ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ

15%

20%

85%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

80%

ΛΑΡΙΣΑ

κοινωνικοποίηση παιχνίδι 75

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Ή ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ

32%

33% 68%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

67%

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 76

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

43%

28%

72%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

57%

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 77

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

22%

26%

78%

74%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 78

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ

41%

53%

47%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

59%

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 79

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

84%

43% 26%

12%

35%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ ξένες γλώσσες άθληση μουσική / τέχνη βόλτα pc games 80

56%

40% 26%

8% 35%

ΛΑΡΙΣΑ

14%

ξένες γλώσσες άθληση μουσική / τέχνη βόλτα pc games φροντιστήριο 81

ΛΎΚΕΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

6% 18% 14% 12%

20%

20%

36%

14%

28%

32%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

δημόσιος τομέας ιδιωτικός τομέας αγροτικός τομέας οικιακή εργασία ΜΗΤΕΡΕΣ 82

άνεργη

4%

6% 10%

23%

48% 41%

36%

32%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

δημόσιος τομέας ιδιωτικός τομέας αγροτικός τομέας ΠΑΤΕΡΑΔΕΣ

άνεργος 83

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΤΡΟΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ

3% 20%

52% 42%

42%

38%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

πόδια ποδήλατο λεωφορείο αυτοκίνητο 84

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΑΡΕΣΚΕΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

5% 15%

8%

5% 18%

37%

24% 18%

38%

32%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

μαθηματικά φυσικές επιστήμες ανθρωπιστικές επιστήμες τέχνη / μουσική άθληση 85

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΧΩΡΟΥ ΣΤΑ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ

7%

19% 38%

25% 68%

43%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

86

ΛΑΡΙΣΑ

διάδρομος

αυλή

αυλή

γυμναστήριο

γυμναστήριο

κυλικείο

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΑ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ

17%

24%

76%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

83%

ΛΑΡΙΣΑ

κοινωνικοποίηση παιχνίδι 87

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Ή ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ

18% 28%

72% 82%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 88

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

38%

43%

57%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

42%

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 89

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

31%

24%

69%

76% ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 90

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ

23%

52%

48%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ

77%

ΛΑΡΙΣΑ

ναι όχι 91

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

20%

76%

38%

32%

11% 25%

ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ ξένες γλώσσες άθληση μουσική / τέχνη βόλτα pc games 92

25% 87% 25%

18% 52%

ΛΑΡΙΣΑ

37%

ξένες γλώσσες άθληση μουσική / τέχνη βόλτα pc games φροντιστήριο 93

94

ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ Η αλλαγή της σχολικής πραγματικότητας, της σχολικής ρουτίνας του τρόπου που η καθημερινότητα και ο χρόνος έχει οριστεί είναι πια βασικό διακύβευμα. Οι διαδρομές από τη κατοικία στο σχολείο, οι νοητικές αναπαραστάσεις του χώρου, η πλατεία, ο δρόμος, η γειτονιά, ανεξάρτητα της ύφεσης που γνωρίζουν, κατασκευάζουν την αμφίδρομη σχέση υποκειμένου και αντικειμένου, νοητικών δραστηριοτήτων και υλικού πλαισίου . Δύο κεντρικές τεχνικές που τίθενται από τον Frenet ως προτάσεις τις οποίες ενστερνιστήκαμε είναι η μελέτη του περιβάλλοντος και η τεχνική της βιβλιοθήκης. Οι στόχοι αφορούν τις δεξιότητες της ανάγνωσης και της γραφής, τους πολλαπλούς εγγραμματισμούς (συναισθηματικό, τεχνολογικό, πολιτικό, αλφαβητικό, στοχαστικό, κοινωνικό), τα παιδιά να μάθουν την ιστορία του βιβλίου, να χρησιμοποιήσουν τις ιδέες τους να γίνουν συγγραφείς και ποιητές και τέλος να αισθάνονται την κοινωνικοποίηση του βιβλίου έναντι της μοναξιάς του αναγνώστη . Η δυνατότητα να επεξεργάζονται τα περιβάλλοντα μάθησης τα ίδια τα υποκείμενα την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, την ενεργή ιδιότητα του μαθητή, την χρήση των υποστηρικτικών δομών του δήμου και της πολιτείας, την ελεύθερη και δημιουργική σχέση με τους χώρους μέσα και έξω από το σχολείο. Ζητούμενο που αποτέλεσε τον κεντρικό πυρήνα προβληματισμού μας ήταν η απόκτηση γνώσεων σε επιθυμητό επίπεδο που αφορούν σε βασικές διαστάσεις της σχολικής πραγματικότητας όπως είναι η σχολική οργάνωση, το κοινωνικό-οργανωτικό πλαίσιο λειτουργίας της σχολικής τάξης, τα παιδαγωγικά ζητήματα αγωγής-εκπαίδευσηςμάθησης

95

96

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Επιλογή Οικοπέδου Το οικόπεδο μας ανήκει στη συνοικία της Νεράιδας. Η Νεράιδα είναι από τις πρώτες συνοικίες που υποδομήθηκε μετά το κέντρο της Λάρισας. Παρατηρήσαμε ότι ενώ οι υπόλοιπες συνοικίες της Λάρισας διαθέτουν Γυμνάσιο-Λύκειο, η επιλεγμένη από εμάς περιοχή δεν διαθέτει. Οι μαθητές των συνοικιών της Νεράιδας και των Ηπειρώτικων αναγκάζονται να μετακινούνται στο κέντρο της Λάρισας καθημερινά, καθώς τα σχολεία που τα εξυπηρετούν είναι το 1ο, το 4ο και το 5ο Γυμνάσιο-Λύκειο, με αποτέλεσμα την υπερσυσσώρευση μαθητών σε αυτά τα σχολεία χωρίς την ανταπόκριση των σχολικών υποδομών. Τέλος μετά από επικοινωνία μας με την πολεοδομία για να βρούμε τα σχέδια, διαπιστώσαμε ότι το συγκεκριμένο οικόπεδο που έχουμε επιλέξει έχει δοθεί για να κατασκευαστεί εκεί Γυμνάσιο-Λύκειο, πράγμα που δεν έχει γίνει. Έτσι, αποτελεί μια προσπάθεια σύμπλευσης της αναγκαιότητας της τοπικής κοινωνίας για επίλυση του ζητήματος της εκπαίδευσης των παιδιών τους και μια πρόκληση σε σχεδιαστικό και προγραμματικό επίπεδο για εμάς.

97

Το οικόπεδο μας αν ήκει στη συν οικία της Νεράιδας. Η Νεράιδα είν αι από τις πρώτες συν οικίες που οικοδομήθηκε μετά το κέν τρο της Λάρισας. Παρατηρήσαμε ότι εν ώ οι υπόλοιπες συν οικίες της Λάρισας διαθέτουν Γυμν άσιο-Λύκειο, η επιλεγμέν η από εμάς περιοχή δεν διαθέτει. Οι μαθητές των συν οικιών της Νεράιδας και των Ηπειρώτικων αν αγκάζον ται ν α μετακιν ούν ται στο κέν τρο της Λάρισας καθημεριν ά, καθώς τα σχολεία που τα εξυπηρετούν είν αι το 1ο, το 4ο και το 5ο Γυμν άσιο-Λύκειο, με αποτέλεσμα την υπερσυσσώρευση μαθητών σε αυτά τα σχολεία χωρίς την αν ταπόκριση των σχολικών υποδομών . Τέλος μετά από επικοιν ων ία μας με την πολεοδομία για ν α βρούμε τα σχέδια, διαπιστώσαμε ότι το συγκεκριμέν ο οικοπεδο που έχουμε επιλέξει έχει δοθεί για ν α κατασκευαστεί εκεί Γυμν άσιο-Λύκειο, πράγμα που δεν έχει γίν ει.

4o κ 5ο δημοτικό

Κέν τρο Νεράιδα Ηπειρώτικα

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Οικόπεδο Στρατόπεδο Κεν τρική πλατεία Δημόσια Δημοτικά Σχολεία και παιδικοί σταθμοί Δημόσια Γυμν άσια και Λύκεια Δημοτικές δομές Πολιτισμού

98

Από μια έρευνα που έγινε στα κοντινά χωριά γύρω από την λάρισα, διαπιστώσαμε ότι τα χωριά Μεσορράχη, Ελευθερές και Κοιλάδα, δεν διαθέτουν Γυμνάσιο και Λύκειο. Το οικόπεδο μας βρίσκεται πάνω σε μία κεντρική αρτηριακή οδό που συνδέεται άμεσα με τα 3 αυτά χωριά και σε λιγότερο από 20 λεπτά. Η πρόταση μας είναι η φοίτηση των παιδιών των 3 χωριών να πραγματοποιείται στο σχολείο της Νεράιδας, με στόχο την συνύπαρξη και συνδιαλλαγή (εμπειρική, βιωματική, κοινωνική κλπ) των παιδιών που είναι μεγαλωμένα στην πόλη και εκείνων της υπαίθρου, στα πλαίσια του καθημερινού, επτάωρου σχολικού προγράμματος.

Ελευθερές 421 κάτοικοι Κοιλάδα 683 κάτοικοι

Μεσορράχη 142 κάτοικοι

99

100

101

102

103

ΥΠΑΡΧΩΝ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΘΡΑΝΙΩΝ ΣΤΟ ΥΠΑΡΧΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ

104

ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΘΡΑΝΙΟΥ ΑΤΟΜΙΚΗ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΝΕΑΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑΣ ΘΡΑΝΙΩΝ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΝΕΑΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑΣ ΘΡΑΝΙΩΝ

105

ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΙΘΟΥΣΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

106

ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΙΘΟΥΣΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ

ΔΙΑΤΑΞΗ ΘΡΑΝΙΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΠΡΟΣ

ΕΝΑΝ/ΜΙΑ

ΠΡΟΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ

107

ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΥΣΕΙΣ

108

ΚΑΤΟΨΕΙΣ

109

110

111

κάτοψη ισογείου

0 1

5

10

20

112

113

κάτοψη ορόφου

0 1

5

10

20

114

ΤΟΜΗ

115

116

117

τομή Α-Α

0 1

5

10

20

118

ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ 1:50

119

ΑΙΩΡΑ ΣΤΑΣΗ ΞΕΚΟΥΡΑΣΗΣ 120

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΚΑΛΥΨΗ 121

ΥΑΛΟΠΙΝΑΚΕΣ 122

ΒΑΣΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΑΙΘΟΥΣΩΝ 123

124

ΑΞΟΝΟΜΕΤΡΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ 1:50

125

126

ΑΙΘΟΥΣΑ ΜΟΝΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 127

ΑΙΘΟΥΣΑ ΟΜΑΔΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 128

ΑΙΘΟΥΣΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 129

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΟΥ 130

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 131

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 132

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ 133

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ 134

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 135

i

136

ΑΞΟΝΟΜΕΤΡΙΚΟ ΜΙΑΣ ΣΤΙΓΜΗΣ 1:50

137

138

139

140

ΧΑΡΤΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ

141

142

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ - ΕΝΤΟΣ ΠΟΛΗΣ Στίβος Ποδόσφαιρο Κολύμβηση Πάλη Πυγμαχία

Ανάγνωση Κειμένων Μαθηματικά Βιολογία

Χαλαρή Άθληση Φυτολογία

25 min

15 min

15 min

35 min

25 min

25 min

ΓΗΠΕ∆Ο ΑΛΚΑΖΑΡ

ΠΑΡΚΟ ΑΛΚΑΖΑΡ

ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΑ ΠΗΝΕΙΟΥ

ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ

26 min Περίηγηση Ιστορία της Μνήμης 16 min

29 min 19 min

Θέατρο Χορός Κατασκευή Κουκλών

ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΒΡΑΙΩΝ

22 min

26 min

Περίηγηση Ιστορία της Μνήμης 12 min

16 min

Ορχηστρικές συναντήσεις

Ω∆ΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ Α 24 min Θέατρο Φιλοσοφία Ποίηση

21 min

14 min

10 min

Λαογραφία Ιστορία

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Β

∆ΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟ ΝΕΑΠΟΛΗΣ

26 min

26 min

16 min

16 min

Ιστορία Συντήρηση

∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ

17 min 8 min

Μπάσκετ Βόλλευ Ενόργανη Γυμναστική Ρυθμική Γυμναστική

Ιστορία της Τέχνης Μουσειολογία Συντήρηση

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΗΣ/ΤΡΙΑ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΑΚ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΜΑΘΗΜΑ

18 ΜΕ 20 ΑΤΟΜΑ

∆ΙΑΡΚΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

4 ΩΡΕΣ ΑΝΑ ΕΒ∆ΟΜΑ∆Α

ΤΑΚ.Ε

143

144

Περιπατητικές ∆ιαδρομές Μελέτη χλωρίδας και πανίδας Μαθήματα Κορμού

Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Τεχνική Ξύλου/Πέτρας Συντήρηση

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ - ΕΝΤΟΣ ΠΟΛΗΣ

38 min

ΑΜΠΕΛΑΚΙΑ

Περιπατητικές ∆ιαδρομές Μελέτη χλωρίδας και πανίδας Μαθήματα Κορμού

28 min

ΚΟΙΛΑ∆Α ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ

46 min

ΟΡΟΣ ΟΣΣΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΗΣ/ΤΡΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΤΑΚ ΤΑΚ.Ε

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΜΑΘΗΜΑ 18 ΜΕ 20 ΑΤΟΜΑ

∆ΙΑΡΚΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 4 ΩΡΕΣ ΑΝΑ ΕΒ∆ΟΜΑ∆Α

ΑΜΥΓ∆ΑΛΕΑ

ΛΙΜΝΗ ΚΑΡΛΑ

ΠΑΡΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ

2h

46 min

∆ΑΣΟΚΤΗΜΑ ΠΟΛΥ∆ΕΝ∆ΡΙΟΥ

50 min

1 h 30 min

18 min Περιπατητικές ∆ιαδρομές Μελέτη χλωρίδας και πανίδας Μαθήματα Κορμού

Περιπατητικές ∆ιαδρομές Μελέτη χλωρίδας και πανίδας Μαθήματα Κορμού

Περιπατητικές ∆ιαδρομές Μελέτη χλωρίδας και πανίδας Μαθήματα Κορμού

Περιπατητικές ∆ιαδρομές Μελέτη χλωρίδας και πανίδας Μαθήματα Κορμού

145

146

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΑΚΕΤΑΣ

147

148

149

150

151

152

153

154